Gomopolimerlar - Kimyo - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	48.5KB
Xaridlar	2
Yuklab olingan sana	13 Aprel 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Kimyo

Gomopolimerlar

Sotib olish

O`zbekiston Respublikasi
Oliy ta`lim, fan va innovatsiya vazirligi
Andijon davlat universiteti
Tabiiy fanlar fakulteti Kimyo ta`lim yo`nalishi
III- bosqich 302 guruh talabasi
_______________________________________ning
Yuqori malekulyar birikmalar kimyosi fanidan
KURS ISHI
Mavzu: Gomopolimerlar

Kurs ishi rahbari:

Andijon – 2024

Mundarija
Kirish
I BOB: Polimerlar va gomopolimerlar haqida umumiy tushuncha
1.1 Gomopolimerlar tavsifi
1.2 Gomopolimerlar xossalari
1.3 Gomopolimerlar tuzilishi
II BOB: Monomerlar va gomopolimerlash
2.1 Monomerlar tavsifi
2.2 Gomopolimerlash protsessi
2.3 Gomopolimerlash turli turlari
III BOB: Gomopolimerlarning kimyoviy xossalari
3.1 Kovalent ta’siri va ularning o’rni
3.2 Kovalent ta’sirini rag’batlantirish vositalari
3.3 Gomopolimerlar va ularning kimyoviy strukturasiviy xossalari
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar
2

Kirish
"Polimerlar kimyosi" fanining maqsadi kimyo yo`nalishi bo`yicha
universitetlarning bakalavriatida tahsil olayotgan talabalarni, kimyogar- bakalavri
bilishi lozim bo`lgan polimerlar kimyosi asoslari va uning muhim amaliy
xususiyatlari bilan tanishtirishdan iborat. Umumiy kursni o`qishda asosiy e'tibor
polimerlar makromolekulalarining katta o`lchami va zanjirsimon tuzilganligi
sababli oddiy quyimolekulyar birikmalardan farqlanuvchi xossalarini
tushuntirishga qaratilgan.
"Polimerlar kimyosi" fanining umumiy nazariy kursi talabalar tomonidan
laboratoriya ishlarini bajarish bilan olib boriladi. O`quv qo`llanmadagi laboratoriya
ishlarini asosiy maqsadi talabalarning kursning umumiy nazariy qismida
beriladigan polimerlarni sintezi, kimyoviy o`zgarishlari, fizik-kimyoviy hamda
mexanik xossalari, tuzilishi kabi sohalarini chuqurroq anglash va o`zlashtirishga
yordam berishdir. Shuni ta'kidlab o`tish lozimki, polimerlarning tuzilishi va
xossalariga oid keltirilgan xususiyatlari noyobdir, bunday xususiyatlar quyi
molekulali birimalarda bo`la olmaydi. Shuning uchun ham, polimerlar kimyosini
alohida fan sifatida o`rganilishi va o`qitilishining sababi tushunarlidir.
O`zbekistonda polimerlar ishlab chiqarish uchun zarur xom ashyo manbalari
mavjuddir, jumladan, neft va gaz, paxta linti, kaprolaktam, atsetilen, etilen,
akrilamid, akrilonitril kabi monomerlar. Respublikamizda poliakrilonitril,
poliakrilamid, polikaprolaktam, poliamid, karboksimetilsellyuloza, di- va
triasetatsellyuloza, mikrokristallsellyuloza ishlab chiqarish korxonalari ishlab
turibdi, shuningdek Sho`rton gaz-kimyo majmuasida polietilen ishlab chiqarish va
Namangan, Farg`ona, Yangiyo`l shaharlarida sellyuloza ishlab chiqarish
korxonalari ishga tushirilgan.
Kimyo- modda (uning tuzilishi, xossalari va kimyoviy o`zgarishlari) haqidagi
fan. Polimerlar kimyosi- polimer moddalar, ularning tuzilishi, xossalari va
kimyoviy o`zgarishlari haqidagi kimyo fanining juda muhim va katta bo`limidir.
Har qanday fan kabi polimerlar kimyosining ham o`z tili, atamalari bor. Poli-
ko`p, meros- o`lcham demakdir. polimerlarning molekulyar massasi juda katta,
3

ulkan bo`ladi. Ularning aniq ilmiy nomi- yuqorimolekulali birikmalar. Uning
qisqaroq "polimer" deb ataluvchi sinonimik fan, texnika va hayotda ko`p
ishlatiladi. Polimerlar molekulasi juda katta molekulyar massaga ega bo`lgani
uchun makromolekula deb ataladi. Polimerlar deb makromolekulasi zanjirsimon
tuzilishga ega bo`lib, ko`p marta qaytaruvchi atomlar guruhi (bo`g`in)lardan
tashkil topgan yuqorimolekulali birikmalarga aytiladi. Polimerlarni monomer deb
ataluvchi quyi molekulali moddalardan sintez qilib olinadi. Polimer
makromolekulasining tarkibiga kirgan va uning ko`p marta qaytaruvchi atomlar
guruhini tashkil qilgan "monomer" bo`g`ini yoki oddiy bo`g`in deb ataladi.
Bo`g`inning kimyoviy brutto formulasi monomernikiga teng.
Makromolekuladagi bo`g`inlar soni makromolekulaning nechta monomerni
kimyoviy bog`lab sintez qilinganini bildiradi. Shuning makromalekulalarning
bo`g`inlar soni "n" polimerlanish darajasi uchun deyiladi. (Polimerlanish-
monomerlardan polimerlarni sintez qilish usulidir). Odatda n- 10,100,1000 va
undan ham katta bo`lishi mumkin.
Polimerlar makromolekulasining eng muhim xususiyati uning zanjirsimon
tuzilganligi, ya'ni molekulani chiziqli uzunligining ko`ndalang o`lchamidan ko`p
marta (bir necha tartibga) kattaligidir. Masalan, ko`p ishlatiladigan Har xil
polietilen tasmalaridagi makromolekulalarning uzunligi diametridan 1000-10000
marta katta.
4

I BOB: Gomopolimerlar haqida umumiy tushuncha
Polimer materiallar, jismlar va moddalarning xossalari ularni tashkil qilgan
makromolekulalarning eng asosiy xarakteristikasi ikkita: kimyoviy tuzilishi (tabiati
va tarkibi) va kattaligi- molekulyar massasi. Ana shu o`lchamning xususiyatlari va
imkoniyatlari jihatidan ham polimer moddasi oddiy moddalardan ancha farq qiladi.
Polimerlarning tuzilishi shunchalik xilma-xilki ularni bu xarakteristikasini uni
kimyoviy belgilariga qarab sinflarga bo`lmasdan tushunib olish qiyin.
Makromolekulasining asosiy zanjirini tashkil qilgan elementlarga qarab 2 guruhga
bo`linadi:
a) faqat uglerod atomidan tashkil topgan bo`lsa- karbozanjirli polimerlar
deyiladi — С —С — С — С — С —.
b) asosiy zanjirni tashkil qilgan atomlar 2 va undan ortiq elementdan iborat
bo`lsa polimerni geterozanjirli polimerlar deb yuritiladi.
Oqsil va sintetik poliamidlar makromolekulalarining asosiy zanjiri 3 xil
element S, H, N atomlaridan, mochevina-formaldegid smolasi va poliamidlarniki
3 xil S, O va N atomlaridan atomlaridan tashkil topgan. Polimerlar
makromolekulasidagi bo`g`inlar bir xil bo`lsa- gomopolimerlar, har xil bo`lsa-
sopolimerlar deyiladi. Makromolekulalarning kimyoviy tuzilishi-
konfigurasiyasiga oid yana bir omil- bo`g`inlarning o`zaro tuzilishi, ya'ni
makromolekula stereoizomeriyasidir.
Ma'lumki, uglerod atomidagi o`rinbosarlar 2 xil bo`lsa (R va H, yoki R1 va
R2) uglerod atomi asimmetrik atom bo`lib, u L- yoki D- shaklda (o`ng va chapga
buruvchi) bo`la oladi. Agar makromolekulaning asimmetrik atomlari faqat L- yoki
faqat D- shaklda bo`lsa (asosiy zanjir yotgan tekislikka nisbatan) o`rinbosarlar
asosiy zanjirning bir tomonida bo`ladi.
Birinchidan, "gomopolimerlar" degan terminologiyani tushunish maqsadga
muvofiq. Gomopolimerlar, bitta turdagi monomerlar qatoridan olingan polimerlar.
Ularning tuzilishi monomerlar tashkil etadi, ya'ni ular o'zaro birga bog'langan
bo'lgan bir nechta monomerlar soni bilan belgilangan. Gomopolimerlar
5

monomerlar bilan birgalikda bo'lgan chet el tuzilishli polimerlar bo'lib, bu
polimerlar gomopolimerlash protsessi orqali yaratiladi.
Gomopolimerlar, boshqa polimerlardan farq qiladi, chunki ular boshqa
monomerlar to'plamlari bilan bog'liq emas. Bunda, gomopolimerlash protsessi
monomerlar qatoridagi bir monomer molekulasi o'zini boshqa bir monomer
molekulasi bilan birlashtirish orqali o'tkaziladi. Gomopolimerlash odatda
kovariyatsiya va koordinatsiya polimerlash protsesslari orqali sodda
polimerlashdir.
Bunday polimerlar, odatda, o'zlarini monomerlar to'plamlariga ay'rimlaydi va
ularning kimyoviy va fizikaviy xossalari monomerlar tomonidan belgilanadi.
Gomopolimerlar, biokimyo, ilova kimyosi va boshqa sohalarda muhim ahamiyatga
ega. Misol uchun, proteinka olib borilgan proteinkimyoviy va fiziologik
ahamiyatga ega bo'lib, gomopolimerlar asosida yaratilgan polimerlarning biri
hisoblanadi.
1.1 Gomopolimerlar tavsifi
Gomopolimerlar, monomerlar to'plamidan tashkil topgan polimerlar
hisoblanadi. Bunda, gomopolimer, bitta turdagi monomerlardan tashkil topgan
polimerdir. Gomopolimerlar monomerlarning o'zaro bog'lanishi yoki ularga
qo'shilishi orqali hosil bo'ladigan polimerlardir.
Gomopolimerlar, katta molekulalar to'plamidan tashkil topadi, va ularda bitta
turdagi monomerlar bilan o'zaro ta'sirning o'zlashtirilishi keng.
Misol uchun, polietilen — bu gomopolimerlar misoliga misol. Polietilen bitta
turdagi etilen monomeridan tashkil topadi. Boshqa misol, polipropilen (bitta
propilen monomeridan tashkil topgan polimer) va polivinilkhlorid (bitta vinil
khlorid monomeridan tashkil topgan polimer) kabi gomopolimerlar hisoblanadi.
Gomopolimerlar tavsifi shart emas, ular turli xil kimyoviy tuzilmalar bo'lgani
uchun gomopolimerlar turli xil xossalarga ega bo'lishi mumkin. Biroq, ularning
asosiy xususiyati shundaki, ular bitta turdagi monomerlar to'plamidan tashkil
topgan polimerlar bo'lishidir.
6

1.2 Gomopolimerlar xossalari
Gomopolimerlar, bitta turdagi monomerlar to'plamidan tashkil topgan
polimerlar hisoblanadi. Ular quyidagi asosiy xossalarga ega:
1. Birlashish darajasi: Gomopolimerlar, odatda, boshqa polimerlardan farq
qiladi, chunki ular boshqa monomerlar bilan bog'liq emas. Gomopolimerlash
protsessi orqali bitta turdagi monomerlar bir-biriga bog'langan bo'lgan polimerlar
hisoblanadi.
2. Molekulyar og'irligi: Gomopolimerlar, odatda, monomerlarining
molekulyar og'irligi bo'lgan polimerlardir. Bu og'irligining o'rtacha qiymati
o'rtacha molekulyar og'irligi bo'lgan monomer molekulalaridan ko'ra juda katta
bo'lishi mumkin.
3. Kimyoviy xossalari: Gomopolimerlar monomerlar tomonidan
belgilanadigan kimyoviy xossalarga ega. Masalan, polietilen bitta etilen
monomeridan tashkil topgan gomopolimerdir, shuningdek, polipropilen bitta
propilen monomeridan tashkil topgan gomopolimerdir.
4. Xom asosiy xosilari: Gomopolimerlar, boshqa polimerlar kabi, xom asosiy
xosilarga ega bo'lishi mumkin. Ularning yog'liq va o'zgarmas xossalari, o'zaro
bog'lanish qobiliyati, fizikaviy va kimyoviy xossalari boshqa polimerlardan farq
qilmaydi.
5. Ishlab chiqarish qulayligi: Gomopolimerlar, odatda, toza va qulay ishlab
chiqariladi, chunki ular boshqa monomerlarga zarar keltirmaydigan bitta turdagi
monomerlar to'plamidan tashkil topgan polimerlardir.
Gomopolimerlar umumiy maqsadli, asosiy materiallar sifatida, biokimyo,
ilova kimyosi, sintetik biyologiya, plastmassalar, modalar va boshqa sohalarda
o'rnatilgan.
1.3 Gomopolimerlar tuzilishi
7

Gomopolimerlar tuzilishi, monomerlar to'plamidan tashkil topgan polimerlar
bo'lib, ularning monomerlarining o'zaro ta'sir orqali birlanishi natijasida hosil
bo'lishadi. Bu tuzilish protsessi gomopolimerlash deyiladi.
Gomopolimerlash protsessi odatda sodda polimerlash usuliga muvofiq
o'tkaziladi. Bunda, bir nechta monomer molekulalari kovariant ta'sir orqali bir-
biriga bog'lanib, polimer molekulasini tuzishadi.
Gomopolimerlashning mohiyati quyidagi bosqichlardan iborat bo'ladi:
1. Initsiatsiya: Gomopolimerlash protsessi boshlang'ich monomer
molekulalari ta'sirida boshlanadi. Bu jarayon odatda kimyoviy initsiatorlar
yordamida sodda bo'lib o'tkaziladi. Initsiatorlar, boshlang'ich ta'sir ko'rsatish uchun
kerak bo'lgan energiyani beradi.
2. Monomer moddalarining bog'lanishi: Monomer molekulalari initsiatorlar
tomonidan ta'sir qilinganida, ularning molekulalari o'zaro bog'lanadi va
gomopolimer molekulasiga aylanadi. Bu jarayonda kovalent ta'sir kuchini o'z
ichiga oladi.
3. Polimerlashish: Monomer molekulalarining bog'lanishi davomida
gomopolimer molekulalari o'sishi va uzayishi jarayonlari o'tkaziladi. Bu jarayonda
gomopolimerlashish qanchalik davom etishi va qanchalik darajada oqibatlanishi,
kimyoviy sharoitlarga, initsiatorlarning qo'llanishiga va o'rtacha molekulyar
og'irligiga bog'liq bo'ladi.
4. Terminatsiya: Polimerlashish protsessi to'xtaydi, agar barcha initsiatorlar
yoki monomerlar to'g'riqqa yetib qolsa. Bunda, gomopolimer molekulalari
o'zlarining o'zlariga bog'lanishini to'xtatadi.
Gomopolimerlash protsessi sodda va effektiv bo'lgani uchun, monomer
molekulalari o'zaro kuchli ta'sir ko'rsatuvchi initsiatorlar yoki dastlabki monomer
molekulalarining aktiv holatda bo'lishi kerak. Bu protsess esa polimerlar,
plastmassalar, elastomerlar, va boshqa gomopolimerlash adraslarining ishlab
chiqarilishida keng qo'llaniladi.
8

II BOB: Monomerlar va gomopolimerlash
Aytib o'tilishi lozimki, monomerlar va gomopolimerlashlar polimer kimyo va
materiallar fanidan juda muhim konseptlar. Ular plastmassalar, elastomerlar, va
ko'p turli turdagi polimer materiallar ishlab chiqarishda keng qo'llaniladi. Quyidagi
ko'rinishda bu konseptlar haqida qisqacha ma'lumotlar beraman:
Monomerlar:
- Monomerlar, polimerlash protsessining boshlang'ich moddalaridir. Bu,
odatda, polimer molekulasining yadro qismi sifatida xizmat qiladi.
- Monomerlar, oddiy molekulalar shaklida bo'ladi va odatda o'sish,
polimerlashish, yoki boshqa kimyoviy jarayonlar orqali polimer molekulalari
yaratish uchun qo'llaniladi.
- Monomerlar, bitta o'zaro bog'liq o'rinlarda oddiy kovalent ta'sir qiladi,
gomopolimerlash protsessida bu ta'sir kuchayadi va gomopolimer molekulalarini
hosil qiladi.
Gomopolimerlash:
- Gomopolimerlash, monomer molekulalarining bir-biriga bog'lanishi
natijasida gomopolimer molekulalarini hosil qilish protsessidir.
- Gomopolimerlash jarayoni, monomer molekulalarining kovariant ta'sir
orqali birlanishi va polimer molekulalarini tuzish bilan bog'liqdir.
- Gomopolimerlash protsessi, monomer molekulalarining initsiatorlar
yordamida aktiv holatda bo'lishi va o'zlarining o'zaro bog'lanishi orqali sodda
bo'lib o'tkaziladi.
- Gomopolimerlash protsessi sodda va effektiv bo'lgani uchun, monomerlar
o'zaro kuchli ta'sir ko'rsatuvchi initsiatorlar yoki dastlabki monomer
molekulalarining aktiv holatda bo'lishi kerak.
- Gomopolimerlash, polimerlar va ularning turli xil materiallarini ishlab
chiqarishda keng qo'llaniladi, masalan, plastmassalar, elastomerlar, va ko'p turli
turdagi polimer materiallar.
10

Bu holatda, monomerlar gomopolimerlash protsessida birlanib,
gomopolimerlar yoki polimerlar hosil qilinadi. Bu jarayonlar juda muhimdir,
chunki ular plastmassalar, tekstil materiallar, kabel va kabel asboblari kabi ko'plab
mahsulotlar ishlab chiqarishda ishlatiladi.
2.1 Monomerlar tavsifi
Monomer (qadimgi yunoncha mōnos "bir"möros "qism") polimerlanish
reaktsiyasida polimer hosil qiluvchi past molekulyar og'irlikdagi moddadir ;
shuningdek polimerlarda takrorlanuvchi birliklar (struktura birliklari).
Kichik miqdordagi monomerlardan hosil bo'lgan va o'z navbatida
polimerlanishga qodir bo'lgan past molekulyar og'irlikdagi polimerlar
odatda oligomerlar deb ataladi .
Polimerlanish qobiliyati asosan ularning molekulalarida qo'sh
bog'larning mavjudligi bilan bog'liq .
Monomerlar funksionalligi bilan ajralib turadi. Ikki reaktiv funktsional
guruhga ega bo'lgan monomerlar bifunksional deyiladi. Uch funktsiyali - mos
ravishda uchta va boshqalar. To'g'ri aytganda, monomerlar monofunksional bo'lishi
mumkin emas, chunki bunday moddalar polimerizatsiyaga qodir emas, o'sib
borayotgan polimer zanjirini "buzadi", lekin baribir tayyor mahsulotning
molekulyar og'irligi va molekulyar og'irlik taqsimotini o'zgartirish uchun
ishlatilishi mumkin. polimer va reaksiya aralashmasining texnologik
xususiyatlarini o'zgartirish uchun "faol erituvchilar" sifatida.
Monomerning funksionalligi doimiy qiymat emas va reaksiya sharoitlariga
bog'liq. Misol uchun, epoksi yoki glitsidil guruhlari bilan reaktsiyalarda , 80 ° C
dan past haroratlarda glitserin ikki funktsiyali monomer sifatida namoyon
bo'ladi. 120 ° C dan yuqori haroratlarda - uch funktsiyali sifatida. Ikki funksiyali
monomerlar chiziqli (qat'iy aytganda, chiziqli tarmoqlangan) polimerlarni hosil
qiladi. Uch funktsiyali va yuqori funksionallikka ega - to'r, "uch o'lchovli",
erimaslik va erimasligi bilan ajralib turadi. Funktsionallik reaksiya tezligi
tenglamasi yordamida hisoblansa, kasr qiymati ham bo'lishi mumkin:
Qayerda:
11

 reaksiya tezligi , mol/s;
 reaksiya tezligi konstantasi , mol/s;
 “a” monomerining konsentratsiyasi , mol modda/mol reaksiya massasi;
 “b” monomerining konsentratsiyasi, mol modda/mol reaksiya massasi;
 “a” monomerining funksionalligi;
 “b” monomerining funksionalligi.
Boshqa past molekulyar moddalar odatda dimerlar , trimerlar, tetramerlar,
pentamerlar va boshqalar deb ataladi, agar ular mos ravishda 2, 3, 4 va 5
monomerdan iborat bo'lsa. "Oligo-" prefiksi ( saxaridlar , mers , peptidlar ) polimer
oz sonli monomerlardan iborat bo'lgan umumiy holatda qo'shiladi.
O'z-o'zidan polimerlanishga qodir va o'zaro reaktsiyaga qodir bo'lgan A va B
monomerlarini aralashtirish hech qachon birliklarning muntazam almashinishini (-
ABABABABAB-) yoki mutlaqo sof zanjirlarni (-AAAAAAAA- + -BBBBBB-)
bermaydi. Olingan sopolimerning tuzilishi to'rtta reaktsiya konstantasiga bog'liq: A
va B monomerlarining har birining o'z-o'zidan polimerlanish reaktsiyasi
konstantasi va birinchisining ikkinchisi bilan, ikkinchisining birinchisi bilan
reaksiya konstantalari [ aniqlash ].
 Agar A monomerining sopolimerlanish reaktsiyasi konstantasi B dan
sezilarli darajada yuqori bo'lsa, u holda biz ko'rinishdagi polimerni olamiz: (-
A(A)
n AB(B)
m B-) B ga A va B ning A ga kam uchraydigan qo'shimchalari bilan.
 Agar A monomerining sopolimerlanish reaksiyasi konstantasi B ga yaqin
bo'lsa, u holda blok tipidagi polimerni olamiz: (-AAABBBAAABBBB-) va
bloklarning o'lchamlari o'zaro polimerlanish konstantasining o'z-o'zidan
polimerlanishga nisbatiga bog'liq bo'ladi. doimiy. Bu qiymat qanchalik katta bo'lsa,
monomerlarning almashinishi shunchalik tez sodir bo'ladi.
 Agar monomerlarning sopolimerizatsiyasi uchun reaksiya konstantalari
sezilarli darajada farq qilsa, tayyor gomopolimerlarni oddiygina mexanik
aralashtirish orqali kerakli xossalarga ega bo'lgan plastmassa olish texnologik
jihatdan ancha oson bo'ladi.
12

Monomerlar, polimerlash protsessining boshlang'ich moddalari bo'lib,
polimer molekulalarining yadro qismini tashkil etadi. Ular odatda o'sish,
polimerlashish yoki boshqa kimyoviy jarayonlar orqali polimer molekulalarini
yaratish uchun qo'llaniladi. Quyidagi tavsif monomerlar haqida umumiy tarzda
berilgan:
1. Kimyoviy Tuzilishi: Monomerlar, odatda, boshqacha kimyoviy bir
tuzilishga ega emas, ya'ni ular kovariant ta'sir qiladi. Misol uchun, etilen (C2H4)
monomeri o'sib, polietilen polymerini tuzadi.
2. Og'irlik va Oqim: Monomerlar odatda o'zgaruvchan, oddiy molekulyar
og'irligi va oqimi bor molekulalardir. Ular juda kichik molekulalardir.
3. Oqimliylik: Monomerlar, odatda, xonanda va oqimli kimyoviy moddalarga
ega bo'lgan oddiy organik moddalardir.
4. Birlanish: Monomerlar, polimerlash protsessida bir-biriga bog'lanish orqali
gomopolimer molekulalarini hosil qilishda ishlatiladi.
5. Qo'llanish sohalar: Monomerlar juda keng sohada ishlatiladi, masalan,
plastmassalar, elastomerlar, tekstil materiallar, kabel va kabel asboblari, polimer
qoplamalar va boshqalar kabi ko'plab mahsulotlar ishlab chiqarishda foydalaniladi.
6. Shakli va Xossalari: Monomerlar, odatda, birlanishda shu bo'lishi mumkin
bo'lgan monomerlar, shuningdek, boshqa monomerlar tomonidan to'g'ri tomonda
ta'sir qilishi mumkin.
Monomerlar, gomopolimerlash protsessining boshlang'ich moddalari bo'lib,
ularning tanasi va xossalariga qarab, ularga turli xil polimer materiallarni hosil
qilish imkoniyati beradi.
Monomer tuzilishining polimerlanishga ta’siri
To’yinmagan birikmalarning polimerlanish qobilyati qo’shbog’larning
joylanishi, o’rindoshhlarning tabiati va soniga bog’liq.
Bunday birikmalar polimerlanishning umumiy qonuniyatlari birinchi marta
S.V.Lebedev tomonidan ko’rsatib berildi.
Termodinamik jihatdan monomerning polimerlanishi erkin energiyaning
kamayishi bilan boradi:
13

∆F= ∆ H-T ∆ S
Bu yerda, ∆ F
- Sistema erkin energiyasining o’zgarishi:
∆H −¿ Sistema
entalpiyasining o’zgarishi, u reaksiya issiqlik effektining teskari belgisi bilan
olingan qiymatiga teng (
∆H =−Q ): ∆ S
– Sistema entropiyasining o’zgarishi.
Yuqorida ta’kidlanganidek, polimerlanish jarayoni Sistema entroiyasining
kamayishi bilan boradi; +27C haroratda entropiya qiymati 7,5 – 10kkal/mo’lni
tashkil qiladi. Bunga binoan polimerlanish jarayonirekasiyaning issiqlik effekti 7,5
– 10kkal/mo’ldan yuqori qiymatlardagina boradi.
To’yinmagan uglevodorodlar polimerlanganida bitta qo’shbog’ uzilib ikkita
oddiy C -C bog’ hosil bo’ladi va issiqlik ajralib chiqadi.
Π-bog’ning uzilishi hisobiga ikkita
σ−bo g' hosil bo’ladi.
C = C bog’ energiyasi 145,5kkal/mo’l va C – C bog’ energiyasi esa 84*2
kkal/mo’l bo’lgani uchun bularning farqi reaksiyaning issiqlik effekti qiymatini
belgilaydi:
84*2 – 145.2 = 22.5 kkal/mo’l
Ko’pchilik monomerlarning polimerlanish issiqligi bu qiymatdan kichik.
Masalan, sterol molekulasi qo’shbog’idagi Π-elektronlar benzol halqasidagi
Π-elektronlar bilan tutash holatda bo’lgani sababli 22,5 kkal/mo’l, taxminan
shuncha energiya sterlik omilni yengish uchun energiya yo’qoladi.
14

2.2 Gomopolimerlash protsessi
Gomopolimerlash protsessi, monomerlar to'plamidan tashkil topgan
polimerlar yaratish uchun ishlatiladi. Ushbu protsessda, monomer molekulalari
bitta turdagi polimer molekulalariga o'zaro ta'sir qiladi va ular o'zaro bog'langan
bo'lib, gomopolimer molekulalarini hosil qiladi. Quyidagi bosqichlardan iborat
gomopolimerlash protsessi:
1. Initsiatsiya: Gomopolimerlash protsessi initsiatorlar yordamida boshlanadi.
Initsiatorlar, boshlang'ich ta'sir ko'rsatish uchun kerak bo'lgan energiyani beradi.
Ular odatda kimyoviy moddalardir, masalan, radikallar yoki fotoliz.
2. Monomerlar bilan bog'lanish: Initsiatorlar yordamida boshlang'ich aktiv
holatda bo'lgan monomer molekulalari boshqa monomerlar bilan bog'lanib
gomopolimer molekulalari hosil qilish uchun tayyorlanadi. Monomerlar o'zaro
kovalent ta'sir orqali bog'lanadi.
3. Polimerlashish: Monomer molekulalari boshqa monomerlar bilan
bog'langanida, ular o'sishi va uzayishi jarayonlari o'tkaziladi va gomopolimer
molekulalari hosil qilinadi. Bu jarayon gomopolimerlash protsessining asosiy
qismi hisoblanadi.
4. Terminatsiya: Polimerlashish protsessi, barcha initsiatorlar yoki
monomerlar to'g'riqqa yetib qoldi bo'lsa to'xtaydi. Bu jarayonda gomopolimer
molekulalari o'zlarining o'zlariga bog'lanishini to'xtatadi.
Gomopolimerlash protsessi sodda va effektiv bo'lgani uchun, monomerlar
o'zaro kuchli ta'sir ko'rsatuvchi initsiatorlar yoki dastlabki monomer
molekulalarining aktiv holatda bo'lishi kerak. Bu protsess, plastmassalar,
elastomerlar, tekstil materiallar, kabel va kabel asboblari kabi ko'plab
mahsulotlarni ishlab chiqishda keng qo'llaniladi.
15

2.3 Gomopolimerlash turli turlari
Gomopolimerlash, monomer molekulalarining bir-biriga bog'lanishi orqali
gomopolimer molekulalarini hosil qilishning umumiy protsessidir. Bu protsess
turli turlarda sodda va oqibatlanishi mumkin, va turli gomopolimerlash turli
sharoitlarda ishlatiladi. Quyidagi turli gomopolimerlash turlari mavjud:
1. Radikal Gomopolimerlash: Bu turdagi gomopolimerlash, odatda, alifboviy
radikallar yoki fotosensitiv initsiatorlar yordamida boshlanadi. Bu protsessda,
radikallar monomer molekulalarida bo'linishni boshlaydi va o'sishlar bo'lishini
ta'minlaydi. Plastmassalar, kabel va elastomerlar kabi ko'p turdagi materiallar bu
turdagi gomopolimerlash usulidan foydalanadi.
2. Kationik Gomopolimerlash: Bu protsessda, kationlar (pozitiv elektr
yuklanishi) monomer molekulalari orqali boshlanadi. Kationlar monomer
molekulalariga o'zlashtirilganda, ularning elektronlarini olib tashlab va
polimerlashishni boshlaydi. Kationik gomopolimerlash, kislotalar, poliolefinler va
boshqa turli materiallarni ishlab chiqarishda qo'llaniladi.
3. Anionik Gomopolimerlash: Bu protsessda, anionlar (manfiy elektr
yuklanishi) monomer molekulalari orqali boshlanadi. Anionlar monomer
molekulalarida o'zlarini o'zlashtirib, birlanishni boshlaydi va gomopolimer
molekulalarini hosil qiladi. Anionik gomopolimerlash, yuqori molekulyar og'irligi
oligomerlarni ishlab chiqarish, sintetik polimerlar va boshqa mahsulotlarni
yaratishda qo'llaniladi.
4. Koordinatsion Gomopolimerlash: Bu tur gomopolimerlash protsessida,
metallar yoki metal ionlari gomopolimerlash reaktsiyasini ishga soladilar.
Koordinatsion gomopolimerlash, organik polimerlar, metal polimerlar va metal-
organik polimerlar hosil qilish uchun ishlatiladi.
Bu tur gomopolimerlash turlari qaysi gomopolimer turi ishlatilayotgan
material, uning kimyoviy xossalari va ishlab chiqarish sharoitlari boyicha
tanlanadi. Har bir gomopolimerlash turining o'zining afzalliklari va chegaralariga
ega.
16

Blok sopolimerlar sintez qilish usullari
Blok sopolimer, asosan, ikki yoki undan ortiq chiziqsimon polimer yoki
shunday polimer bilan monomerlarning o’zaro ta’sirlanishi natijasida hosil bo’ladi.
Amalda blok sopolimer quyidagi yo’llar bilan sintez qilinadi:
a) Ikki xil polimer makromolekulalari turli yo’llar bilan makroradikallarga
aylantiriladi va bunday makroradikallarni o’zaro biriktirish natijasida blok
sopolimer hosil qilinadi.
b) Biror polimer makromolikulalarini aktivlash yo`li bilan makroradikallar
hosil qilinadi, so`ngra bu makroradikallarga ikkinchi xil monomer ta’sir ettirib
blok sopolimer olinadi.
v) Makromolekulalarining uchlaridagi funksional gruppalari turlicha bo`lgan
ikki xil polimer makromolikulalarini o`zaro kondinsatlash bilan xam chiziqsimon
blok sopolimer hosil qiladi.
Malumki, yuqori malekulyar birikmalarga issiqlik, tabiiy-masalan,
ultrabinafsha, infraqizil va shunga o`xshash yorug`lik xamda radiasiyon nurlar
ta’sir ettirilsa, makromalekulalar sekin-asta makroradikallarga aylanadi. Hosil
bo`lgan makroradikallar shu muxitda mavjud bo`lgan turli moddalar (asosan, havo
kislarodi) bilan birikib, qaytadan to`yingan makromolikulaga aylanishi mumkin.
Makroradillar oi`zaro birikishi ham mumkin. Makroradikallarning
rekombinasiyalanishi deb atalgan bunday ulanish jarayonida, polimer zanjiri
uzayib, uning o`rtacha molekulyar massasi ortadi. Polimerlarni yanchish,
maydalash, ishqalash kabi mexanik yo`llar bilan ham polimerda makroradikallar
vujudga keltiriladi. Bunday jarayon kislorodsiz muhitda o`tkazilsa
makroradikallarning o`zi bir-biri bilan birikadi. Ayni vaqtda ikki xil polimer
aralashtirilib yanchilgan bo`lsa ulardan blok sopolimer hosil bo`ladi.
Makroradikallarni blok sopolimerlash yo`li bilan polistirol va tabiy kauchuk,
polistirol va polibo`tadien, polistirol va poliakrilonitril, polistirol va
polimetilmetakrilat, polistirol va polietilen, polimetilmetakrilat va poliizobutilen
kabi blok sopolimerlar sintez qilish yaxshi o’rganilgan.
17

Blok sopolimerlanish jarayonida sistemada hosil bo’lgan makroradikallarning
bir qismi rekombinasiyalanmasligi ham mumkin, natijada boshlang’ich
gomopolimerlarning bir qismi dastlabki holatda saqlanib qoladi. Agar
makromolekulalardagi aktiv markaz zanjirning uchida emas, balki o’rta qismida
bo’lsa, blok sopolimer bilan bir qatorda payvand sopolimerlar ham hosil bo’ladi.
Blok sopolimerlar sintez qilishni osonlashtirish maqsadida, odatda, oson
parchalanuvchi polimerlardan ham foydalanish mumkin. Masalan,
poliftalilperoksid bir oz qizdirilsa, reaksiyaga kirisha oladigan bimakroradikallar
hosil bo’ladi:
O O O O
t 0
[.O-C C – O -...]
n → n [`O-C C – O` ]
Agar poliftalilperoksid biror monomer ishtirokida termik parchalansa hosil
bo’lgan bimakroradikallar shu monomerning polimerlanishi uchun inisiator
vazifasini bajaradi. Natijada o’rta qishmi poliftatil peroksid va ikki yon tomoni
boshqa polimer zanjiridan iborat uch blokli makromolekula hosil bo’ladi:
O O CL
|
[-CH
2 -CH-]
m -[- O - C C – O - ]
n – [ - CH
2 – CH - ]
p
| | |
CH
3
Shunisi qiziqki, agar hosil qilingan makroradikallar past temperaturada
saqlansa, ularning reaksiyaga kirishish qobiliyati ancha vaqt saqlanadi. Agar
olingan blok sopolimer qaytadan yangi monomer ishtirokida parchalansa, uch xil
monomer molekulalaridan tashkil topgan makromolekula hosil bo’ladi.
18

III BOB: Gomopolimerlarning kimyoviy xossalari
Gomopolimerlash, monomer molekulalarining bir-biriga bog'lanishi orqali
gomopolimer molekulalarini hosil qilishning umumiy protsessidir. Bu protsess
turli turlarda sodda va oqibatlanishi mumkin, va turli gomopolimerlash turli
sharoitlarda ishlatiladi. Quyidagi turli gomopolimerlash turlari mavjud:
1. Radikal Gomopolimerlash: Bu turdagi gomopolimerlash, odatda, alifboviy
radikallar yoki fotosensitiv initsiatorlar yordamida boshlanadi. Bu protsessda,
radikallar monomer molekulalarida bo'linishni boshlaydi va o'sishlar bo'lishini
ta'minlaydi. Plastmassalar, kabel va elastomerlar kabi ko'p turdagi materiallar bu
turdagi gomopolimerlash usulidan foydalanadi.
2. Kationik Gomopolimerlash: Bu protsessda, kationlar (pozitiv elektr
yuklanishi) monomer molekulalari orqali boshlanadi. Kationlar monomer
molekulalariga o'zlashtirilganda, ularning elektronlarini olib tashlab va
polimerlashishni boshlaydi. Kationik gomopolimerlash, kislotalar, poliolefinler va
boshqa turli materiallarni ishlab chiqarishda qo'llaniladi.
3. Anionik Gomopolimerlash: Bu protsessda, anionlar (manfiy elektr
yuklanishi) monomer molekulalari orqali boshlanadi. Anionlar monomer
molekulalarida o'zlarini o'zlashtirib, birlanishni boshlaydi va gomopolimer
molekulalarini hosil qiladi. Anionik gomopolimerlash, yuqori molekulyar og'irligi
oligomerlarni ishlab chiqarish, sintetik polimerlar va boshqa mahsulotlarni
yaratishda qo'llaniladi.
4. Koordinatsion Gomopolimerlash: Bu tur gomopolimerlash protsessida,
metallar yoki metal ionlari gomopolimerlash reaktsiyasini ishga soladilar.
Koordinatsion gomopolimerlash, organik polimerlar, metal polimerlar va metal-
organik polimerlar hosil qilish uchun ishlatiladi.
Bu tur gomopolimerlash turlari qaysi gomopolimer turi ishlatilayotgan
material, uning kimyoviy xossalari va ishlab chiqarish sharoitlari boyicha
tanlanadi. Har bir gomopolimerlash turining o'zining afzalliklari va chegaralariga
ega.
19

3.1 Kovalent ta’siri va ularning o’rni
Kovalent ta'sir, molekular kimyoda kichik atomlar orasidagi kuchli kimyoviy
aloqalarni ifodalaydi. Ushbu ta'sir, ikkita atomning o'z elektronlarini o'zaro qo'llab-
quvvatlab, ularning o'rni bo'ylab ijtimoiy elektron pairni o'rnatadi. Bu kuchli ta'sir
odatda atomlar orasidagi kovalent ta'sirning muvofiq atomlarining ikkala o'zini
o'zlashtirishiga olib keladi.
Kovalent ta'sir, gomopolimerlash protsessida juda muhimdir. Bu, monomer
molekulalarini bir-biriga bog'lab, gomopolimer molekulalarini hosil qilish uchun
muhimdir. Gomopolimerlash jarayonida kovalent ta'sir monomerlar orasida sodda
kovalent bog'lanishlar orqali sodda polimerlash usulini ta'minlaydi.
Kovalent ta'sirning bir nechta xususiyatlari mavjud:
1. Kuchli ta'sir: Kovalent ta'sir juda kuchli ta'sir hisoblanadi, chunki uning
kuchlanishi elektronlarning qo'llab-quvvatlanishi yoki o'zlashtirilishi bilan bog'liq.
2. Mavjudligi: Kovalent ta'sir, atomlar orasida kovalent bog'lanish orqali
yuzaga keladi. Bu ta'sir, monomer molekulalarini bir-biriga bog'lashda juda muhim
bo'lib, gomopolimer molekulalarini hosil qilish uchun asosiy faktor hisoblanadi.
3. O'zlashtirish: Kovalent ta'sir orqali monomer molekulalari o'zaro
o'zlashtiriladi va gomopolimer molekulalariga aylanadi. Bu jarayon
gomopolimerlash protsessining asosiy qismi hisoblanadi.
Kovalent ta'sir, gomopolimerlash protsessida kritik ahamiyatga ega, chunki
bu ta'sir monomer molekulalarini bir-biriga bog'lab, ularni polimer molekulalariga
aylantiradi va oqibatda gomopolimerlashni o'zlashtiradi.
Kovalent bog lanishning xarakterli xossalariʻ — bular, yo nalishlilik, ʻ
to yinganlik, qutblanish, qutblanish
ʻ — birikmalarning kimyoviy va fizik
xususiyatlarini aniqlaydi.
 Bog lanish yo nalishi moddaning molekulyar tuzilishi va ularning
ʻ ʻ
molekulasining geometrik shakli bilan bog liq.
ʻ
Ikki bog lanish orasidagi burchaklar bog lanish burchaklari deyiladi.
ʻ ʻ
20

 To yinganlikʻ — atomlarning cheklangan miqdordagi kovalent bog lanishlar ʻ
hosil qilish qobiliyati. Atom tomonidan hosil qilingan bog lanishlar soni uning
ʻ
tashqi atom orbitallari soni bilan chegaralanadi.
 Bog lanishning qutbliligi atomlarning elektron
ʻ manfiyligidagi farqlar tufayli
elektron zichligi notekis taqsimlanishi bilan bog liq.
ʻ
Shu asosda kovalent bog lanishlar qutbsiz va qutbli (polyar bo lmagan
ʻ ʻ —
diatomik molekula bir xil atomlardan (H
2 , Cl
2 , N
2 ) iborat) bo linadi va har bir
ʻ
atomning elektron bulutlari ularga nisbatan simmetrik taqsimlanadi. atomlar;
qutbli — diatomik molekula turli xil kimyoviy elementlarning atomlaridan iborat
va umumiy elektron buluti atomlardan biriga siljiydi va shu bilan molekulada
elektr zaryadining taqsimlanishida assimetriya hosil qiladi, molekulaning dipol
momentini hosil qiladi).
 Bog lanishning qutblanish qobiliyati tashqi elektr maydoni, shu jumladan
ʻ
boshqa reaksiyaga kirishuvchi zarracha ta sirida bog elektronlarining siljishida
ʼ ʻ
ifodalanadi. Polarizatsiya elektron harakatchanligi bilan belgilanadi. Kovalent
bog lanishlarning qutbliligi va qutblanishi molekulalarning qutbli reagentlarga
ʻ
nisbatan reaktivligini aniqlaydi.
Elektronlar yadrolardan qanchalik uzoq bo lsa, harakatchanroq bo ladi.
ʻ ʻ
Biroq, ikki karra Nobel mukofoti sovrindori L. Pauling ta kidlaganidek,
ʼ
„ba zi molekulalarda umumiy juftlik o rniga bir yoki uchta elektron tufayli
ʼ ʻ
kovalent bog lanishlar mavjud“. Bir elektronli kimyoviy bog lanish molekulyar
ʻ ʻ
vodorod ioni H<sub id="mwRA">2</sub><sup id="mwRQ">+</sup> da amalga
oshiriladi.
Molekulyar vodorod ioni H
2 +
ikkita proton va bitta elektronni o z ichiga oladi.
ʻ
Molekulyar tizimning yagona elektroni ikkita protonning elektrostatik itilishini
qoplaydi va ularni 1,06 Å (kimyoviy bog lanish uzunligi H
ʻ
2 +
) masofada ushlab
turadi. Molekulyar sistema elektron bulutining elektron zichligi markazi ikkala
protondan Bor radiusi a
0 =0,53 A teng masofada joylashgan va molekulyar
vodorod ioni H
2 +
simmetriya markazidir.
21

3.2 Kovalent ta’sirini o’zgartirish vositalari
Kovalent ta'sirning kuchini va o'zlashtirishni rag'batlantirish uchun turli
usullar mavjud. Bu usullar kovalent bog'lanishlarni kuchliroq qilish, energiya
barqarorligini oshirish va uning ta'sirliligini oshirishga yordam beradi. Quyidagi
kovalent ta'sirini rag'batlantirish vositalari misollarini ko'rib chiqamiz:
1. Katalizatorlar: Katalizatorlar, kimyoviy reaktsiyalarni tezlashtiruvchi
moddalar bo'lib, kovalent ta'sirni rag'batlantirishda muhim rol o'ynaydi.
Katalizatorlar odatda kimyoviy reaktsiyalarda ta'sir qilish energiyasini pastroq
qilish yoki ta'sir qilishning ta'sir darajasi bilan ta'sir qilish energiyasini mos
keltirish orqali ta'sirlarini oshiradi.
2. Isitish: Kimyoviy reaktsiyalarni isitish, kovalent ta'sirni kuchliroq qiladi va
reaktsiyani tezlashtiradi. Isitilgan sharoitlarda atomlar va molekulalar ko'pincha
tezroq harakatlanadi, shuningdek, kovalent bog'lanishlar ham tezroq sodir bo'ladi.
3. Chiqindi moddalari: Kimyoviy reaktsiyalarda qo'llanadigan chiqindi
moddalari, kovalent ta'sirni o'zlashtirishga yordam beradi. Misol uchun, hidrojen
peroksid (H2O2) katalaz katalizatorining qo'llanilishi bilan suv va oksigen gaziga
ajralgan reaktsiyada katalaz hidrojen peroksidni suv va oksigen gaziga ajratadi.
4. Ultraviolet (UV) radiatsiya: UV radiatsiya, kovalent ta'sirni
rag'batlantirishda muhim o'rin o'ynaydi. Ultraviolet nurlar kovalent ta'sirlar orqali
yuzaga keladigan kimyoviy reaktsiyalarni yaxshilash uchun qo'llaniladi.
5. Elektrik darajasi: Elektrik darajasi kovalent ta'sirni o'zlashtirishda ham
muhim rol o'ynaydi. Elektrik darajasi qo'llanilganda, elektronlar harakatlanishini
o'zgaradi va shunday qilib, kovalent bog'lanishlar oqibatida reaktsiyalar tezlashadi
yoki ta'sir darajasini oshiradi.
Bu vositalar kovalent ta'sirni rag'batlantirishda foydalaniladi va kimyoviy
reaktsiyalarni boshlash, boshqarish va ta'sirligini oshirishda yordam beradi. Bu
usullar juda keng qo'llaniladi va kimyoviy materiallar va mahsulotlar ishlab
chiqarishda muhim ahamiyatga ega.
22

3.3 Gomopolimerlar va ularning kimyoviy strukturasiviy xossalari
Gomopolimerlar, bitta turdagi monomerlardan tashkil topgan polimerlar
hisoblanadi. Ular quyidagi kimyoviy struktura xossalarga ega bo'lishi mumkin:
1. Monomer tuzilishi: Gomopolimerlarning kimyoviy strukturasiviy xossalari
boshlang'ich monomerlarining tuzilishiga bog'liq bo'ladi. Misol uchun, polietilen
gomopolimerining har bir monomeri etilen molekulasi bo'lib, polipropilen
gomopolimerining monomeri propilen molekulasi, va hokazo.
2. Kovalent ta'sir: Gomopolimerlash protsessi orqali monomerlar o'zaro
bog'lanib gomopolimer molekulalarini tuzishda kovalent ta'sir kuchliroq qiladi. Bu
ta'sir, gomopolimer molekulalarining o'zlashtirilishi va ularning strukturasiviy
o'zgarishlarini belgilaydi.
3. Orqastruktura: Gomopolimerlar monomer molekulalarining
o'zlashtirilishiga va ularning tashkil topgan polimer molekulalarining
orqastrukturasi va ketma-ketligiga ega bo'ladi. Bu orqastrukturada gomopolimer
molekulalari qanday ketma-ketlikda joylashganligi, ya'ni o'sish, uzayish va to'g'ri
uzayish tizimi jihatidan o'zlashtirilishlarini ifodalaydi.
4. Molekulyar og'irligi: Gomopolimerlar odatda monomer molekulalari
o'rtacha molekulyar og'irligi bo'lgan polimerlar hisoblanadi. Bu, gomopolimerlar
yuzlab, millionlar yoki uni oshirish mumkin bo'lgan katta molekulalar to'plami
hisoblanadi.
5. Kimyoviy va fizikaviy xossalari: Gomopolimerlar monomerlari bilan birga
bog'liq bo'lgan kimyoviy xossalarga ega bo'lib, ular o'sish, uzayish, tarkibiy
tuzilish, temperaturaga va qismlar orasidagi tomonlar orasidagi elektr bo'shlig'i
hisobiga o'zgartirishlarga qarab fizikaviy xossalari bilan ham ajratiladi.
Gomopolimerlar va ularning kimyoviy strukturasiviy xossalari turli xil
materiallar va texnologiyalarda qo'llanilishi sababli, ularning xossalari tuzilishi,
kimyoviy xossalari va boshqa fizikaviy xossalari ko'plab ilovalar va sohalarda
o'zgaradi.
23

Xulosa
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, har qanday fan kabi polimerlar
kimyosining ham o`z tili, atamalari bor. Poli- ko`p, meros- o`lcham demakdir.
polimerlarning molekulyar massasi juda katta, ulkan bo`ladi. Ularning aniq ilmiy
nomi- yuqorimolekulali birikmalar. Uning qisqaroq "polimer" deb ataluvchi
sinonimik fan, texnika va hayotda ko`p ishlatiladi. Polimerlar molekulasi juda katta
molekulyar massaga ega bo`lgani uchun makromolekula deb ataladi. Polimerlar
deb makromolekulasi zanjirsimon tuzilishga ega bo`lib, ko`p marta qaytaruvchi
atomlar guruhi (bo`g`in)lardan tashkil topgan yuqorimolekulali birikmalarga
aytiladi. Polimerlarni monomer deb ataluvchi quyi molekulali moddalardan sintez
qilib olinadi. Polimer makromolekulasining tarkibiga kirgan va uning ko`p marta
qaytaruvchi atomlar guruhini tashkil qilgan "monomer" bo`g`ini yoki oddiy
bo`g`in deb ataladi.
Gomopolimerlar, boshqa polimerlardan farq qiladi, chunki ular boshqa
monomerlar to'plamlari bilan bog'liq emas. Bunda, gomopolimerlash protsessi
monomerlar qatoridagi bir monomer molekulasi o'zini boshqa bir monomer
molekulasi bilan birlashtirish orqali o'tkaziladi. Gomopolimerlash odatda
kovariyatsiya va koordinatsiya polimerlash protsesslari orqali sodda
polimerlashdir.
Bunday polimerlar, odatda, o'zlarini monomerlar to'plamlariga ay'rimlaydi va
ularning kimyoviy va fizikaviy xossalari monomerlar tomonidan belgilanadi.
Gomopolimerlar, biokimyo, ilova kimyosi va boshqa sohalarda muhim ahamiyatga
ega. Misol uchun, proteinka olib borilgan proteinkimyoviy va fiziologik
ahamiyatga ega bo'lib, gomopolimerlar asosida yaratilgan polimerlarning biri
hisoblanadi.
24

Foydalanilgan adabiyotlar
1. SH.YE.Ishoqov., YU.T.Toshpo'latov, Anorganik kimyo. Toshkent.
«O'qituvchi». 1992 y.
2. Plastmassalarni qayta ishlash., O’quv qollanma., Toshkent 2022
3. Polimerlar kimyosi va fizikasi (M.Asqarov, I.Ismoilov)
4. Polimerlar kimyosidan praktikum (O_.Musayev va b.)
5. Yuqori molekulyar birikmalar.Babayev.B.( Yuqori molekulyar birikmalar.
ii-qism. dexqanov r.)
6. N.A.Parpiyev, H.R.Rahimov, A.G.Muftaxov. asoslari. Toshkent.
«O'zbekiston». 2000 y.Anorganik kimyo nazariy
7. Q.Ahmerov, A.Jalilov, R.Sayfutdinov Umumiy Toshkent. «O'zbekiston»
2003 y.va anorganik kimyo.
8. Y.M.Maqsudov. "Polimer materiallarni sinash bo'yicha amaliyot".
Toshkent,
"O'qituvchi", 1984 yil 8-22, 27-42-betlar
9. Y.M.Maqsudov. "Polimer materiallarni sinash bo'yicha amaliyot".
Toshkent,
"O'qituvchi", 1984 yil 43-107-betlar
10. “Plastmassalarni qayta ishlashning asosiy texnologiyalari” tahririyati
ostida. V.N.Kulezneva va VK Guseva, Moskva, "Kimyo", 1995 yil.
4. Tahririyat ostida "Plastmassani qayta ishlashning asosiy texnologiyalari".
V.N.Kulezneva va VK Guseva, Moskva, "Kimyo", 1995 yil.
5. G.A.Shvetsov va boshqalar. "Plastmassani qayta ishlash texnologiyasi",
Moskva, "Kimyo",1988 yil c. 94-171
25

Gomopolimerlar

Sotib olish