Информация о документе

Цена 10000UZS
Размер 1.7MB
Покупки 1
Дата загрузки 17 Март 2024
Расширение pptx
Раздел Презентации
Предмет Экономика

Продавец

Bohodir Jalolov

Халқаро молия ташкилотларининг халқаро молия муносабатлари тараққиётидаги ўрни

Купить
IFI 1ХАЛҚАРО МОЛИЯ ТАШКИЛОТЛАРИНИНГ ХАЛҚАРО МОЛИЯ МУНОСАБАТЛАРИ ТАРАҚҚИЁТИДАГИ ЎРНИ IFI 2Режа: 1. Хал аро молия ташкилотларининг қ таснифланиши ва умумий тавсифи. 2. Хал аро Валюта қ Фондининг ма сади ва қ фаолиятининг мо ияти. ҳ 3. Жа он банки гуру и ва унга кирувчи ҳ ҳ ташкилотлар фаолияти. 4. Минта авий валюта-кредит ва молия қ ташкилотлари. IFI 31. Х алқаро валю та-кредит ташкилотларининг тасниф ланиши ва ум ум ий тавсиф и. Халқаро валюта-кредит ва молия муносабатларининг институционал тузилиши ўзига кўплаб халқаро ташкилотларни қамраб олади. Улардан баъзилари кўпгина ваколатларга ҳамда юқори миқдордаги молиявий ресурсларга эга бўлган ҳолда халқаро валюта-кредит ва молия муносабатларини тартибга солишни амалга оширади. Бошқалари эса, ҳукуматлараро муҳокама этиш учун форумлар ташкил этиш ҳамда валюта-кредит ва молия сиёсати бўйича тавсиялар ишлаб чиқиш билан шуғулланади. Халқаро валюта-кредит ташкилотлари ўзида жаҳон иқтисодиёти барқарорлигини таъминлаш учун молия ва валюта-кредит муносабатларини тартибга солиш мақсадларида давлатлараро келишув асосида ташкил этилган халқаро ташкилотларни ифодалайди. 4 IFI Халқаро молия ташкилотларининг юзага келишига асосан жаҳон хўжалигида глобаллашув жараёнларининг ривожланиши ҳамда халқаро молия бозорларидаги ва жаҳон валюта тизимидаги беқарорликнинг кучайиши сабаб бўлди. Улар асосан иккинчи жаҳон урушидан кейин ташкил топган ва ҳозирги вақтда мамлакатларнинг валюта-кредит ва молия муносабатлари соҳасидаги ҳамкорлигини ривожлантиришда ҳамда ушбу муносабатларни давлатлараро даражада тартибга солишда муҳим роль ўйнамоқда. Халқаро молия ташкилотлари вужудга келишининг биринчи босқичи биринчи ва иккинчи жаҳон урушлари орасидаги даврга тўғри келади. Халқаро молия ташкилотлари вужудга келишининг иккинчи босқичи ҳамда улар фаолиятининг кучайиш жараёни иккинчи жаҳон урушидан сўнг мустамлакачилик тизимининг парчаланиши ва 1970 йиллардаги иқтисодий ўзгаришлар билан боғлиқдир. 5 IFI Шу билан биргаликда 1980-йилларнинг бошларида халқаро молия ташкилотлари фаолиятида учинчи босқичнинг бошланганлигини қайд этишимиз мумкин. Чунки бу даврда жаҳон иқтисодиётида глобаллашувнинг кучайиши ҳамда интеграцион жараёнларнинг жадаллашуви кабиларни кўрсатиш мумкин. Дунёдаги бир қатор давлатларнинг ҳукумат органлари замонавий халқаро иқтисодий муносабатлардаги муаммоларни биргаликда ҳал этишга эҳтиёж сездилар ва бунинг натижасида халқаро ташкилотларга бўлган талаб янада ортиб борди. Халқаро валюта-кредит ташкилотларига Халқаро Валюта фонди, Жаҳон банки, Европа тикланиш ва тараққиёт банки, Халқаро ҳисоб- китоблар банки, Осиё, Америка, Африка минтақавий ривожланиш банклари ва бошқалар киради. 6 IFI Халқаро валюта-кредит ташкилотларининг фаолияти жаҳон хўжалигининг барқарорлигига эришишга ҳамда валюта-молия соҳасидаги муносабатларнинг узлуксизлигини таъминлашга ёрдам беради. Энг аввало, бунга бўлган зарурият давлатлар ўртасидаги ўзаро алоқалар кўламининг ортиб бориши шунингдек, уларнинг ўзгарувчан хусусиятга эга эканлиги билан изоҳланади. Шунингдек улар мамлакатлар ва давлатлар ўртасида ҳамкорликни ташкил этиш учун форум сифатида хизмат қилишга ҳам йўналтирилган. Бундан ташқари, жаҳон хўжалигининг муҳим муаммолари бўйича тавсиялар ишлаб чиқиш ва ривожланиш тенденциялари тўғрисидаги маълумотларни умумлаштириш, таҳлил этиш ҳамда ўрганиш соҳасида халқаро валюта-молия ташкилотларнинг аҳамияти ортиб бормоқда. IFI 7Халқаро валюта-кредит ташкилотларининг вужудга келишига ва фаолиятининг ривожланишига қуйидаги омиллар таъсир кўрсатган:  хўжалик ҳаёти байналмилаллашувининг кучайиши, шунингдек, миллий чегаралардан ташқарига чиқувчи трансмиллий корпорациялар ва трансмиллий банкларнинг ташкил топиши;  жаҳон хўжалигида молиявий муносабатларни халқаро тартибга солишга бўлган эҳтиёжнинг кучайиши;  жаҳон валюта тизими, халқаро валюта-кредит, қимматбаҳо қоғозлар ва олтин бозорларидаги юзага келадиган муаммоларни ҳамкорликда ҳал қилиш заруриятининг ортиб бориши. IFI 8Халқаро валюта-кредит ва молия ташкилотлари томонидан бажариладиган асосий функцияларга қуйидагилар киради: 1. Ахборот функцияси. 2. Маслаҳатчи функцияси. 3. Тартибга солиш функцияси. 4. Башорат қилиш функцияси. IFI 9Халқаро молия ташкилотлари жаҳон иқтисодиётини ривожлантириш соҳасидаги муайян масалаларни ҳал этиш учун аъзо мамлакатларнинг молиявий ресурсларини бирлаштириш орқали ташкил этилади. Ушбу масалалар қуйидагилардан иборат бўлиши мумкин: • халқаро савдони рағбатлантириш ва қўллаб- қувватлаш, жаҳон иқтисодиётини тартибга солиш ҳамда барқарорлаштириш мақсадида халқаро валюта ва фонд бозоридаги операциялар; • бюджет тақчиллигини молиялаштириш ва давлат лойиҳаларини амалга оширишга кредитлар – давлатлараро кредитлар; IFI 10• халқаро лойиҳалар (лойиҳада тўғридан-тўғри, шунингдек резидент тижорат ташкилоти орқали иштирок этувчи бир нечта мамлакатлар манфаатларига дахлдор бўлган лойиҳалар) соҳасидаги кредитлаш ва инвестиция фаолияти; • халқаро бизнесга ижобий таъсир кўрсатишга (масалан, инфратузилма лойиҳалари, информацион технологиялар соҳасидаги лойиҳалар, транспорт ва коммуникация тармоқларини ривожлантириш ва бошқ.) ички лойиҳалар (битта мамлакатнинг ёки резидентнинг тижорат ташкилоти манфаатларига бевосита дахлдор бўлган лойиҳалар) соҳасидаги кредитлаш ва инвестиция фаолияти; • фундаментал илмий тадқиқотларни молиялаштириш ва ҳайрия фаолияти (халқаро ёрдам дастурларини молиялаштириш). IFI 11Халқаро валюта-кредит ташкилотлари қуйидаги мақсадларни кўзлаган ҳолда фаолият юритади:  жаҳон иқтисодиёти ва халқаро молияни барқарорлаштириш мақсадида жаҳон ҳамжамиятида ҳаракатларни бирлаштириш;  валюта ва молия-кредит муносабатларини халқаро тартибга солишни амалга ошириш;  жаҳон валюта ва молия-кредит сиёсатининг стратегия ва тактикасини ҳамкорликда ишлаб чиқиш ва мувофиқлаштириш. IFI 12Хал аро валюта-кредит қ ташкилотлари фаолиятининг самарадорлиги муайян даражада аъзо мамлакатларнинг хукумати ва давлат ташкилотлари билан бўладиган ўзаро муносабатга бо ли бўлади. Шундай экан ғ қ хал аро валюта-кредит қ ташкилотларининг инвестицион фаолияти кўп олларда йирик хал аро ҳ қ лойи алар бўйича рискларни бош ариш ҳ қ ва су урталашни амалга оширувчи давлат ғ ташкилотлари билан я ин хамкорликни қ талаб этади. IFI 132. Хал аро Валюта қ Фондининг ма сади ва қ фаолиятининг мо ияти. ҳ Халқаро Валюта фонди , ХВФ (инг. International Monetary Fund, IMF) –БМТнинг ихтисослашган ташкилотларидан бўлиб, штаб – квартираси АҚШнинг Вашингтон шаҳрида жойлашган. 1944 йил 22 июлда халқаро валюта – молия масалалари бўйича Бреттон – Вуд сдаги конференцияда ХВФ битимининг асоси ишлаб чиқилди. Х ВФ ташкил топган расмий сана – 1945 йил 27 декабр бўлиб бунда, битимнинг охирги варианти 29та давлат томонидан имзоланди. Х ВФ ўз фаолиятини 1947 йил 1 мартдан Бреттон – Вудс тизимининг бир қисми сифатида бошлади . Шу йили Франция биринчи кредитни олди. Ҳозирги кунда ХВФ 18 8 давлатни бирлаштириб, унинг тузилмасида 1 47 мамлакатдан 2 6 00 мутахассис ишлайди. IFI 14 IFI 15ХВФ – аъзо давлатлар ўртасида валюта-кредит муносабатларини тартибга солиш ва уларга тўлов балансининг камомади билан боғлиқ валютавий қийинчиликлар пайтида чет эл валютасида қисқа ва ўрта муддатли кредитлар бериш йўли билан молиявий ёрдам кўрсатиш учун мўлжалланган ҳукуматлараро ташкилотдир. 16 IFI ХВФ Келишувлар моддаларининг биринчи моддасига мувофиқ, унинг мақсадлари қаторига қуйидагилар киради:  халқаро валютавий муаммоларни бартараф этиш борасида маслаҳатлар ва ҳамжиҳатлик механизмини таъминловчи доимий институт орқали халқаро валютавий ҳамкорликни рағбатлантириш;  халқаро савдонинг кенгайиши ва мувозанатли ўсишини қўллаб қувватлаш ва шу орқали бандлик ва реал даромадларнинг етарлича юқори даражасини ушлаб туриш ва иқтисодий сиёсатнинг бош мақсади сифатида барча аъзо давлатлар ресурсларининг самарадорлигини оширишга ҳисса қўшиш;  аъзо давлатлар ўртасида жорий битимларга доир кўп томонлама тўловлар тизимини ташкил этиш ва жаҳон савдоси ривожланишига тўсқинлик қилувчи валюта айирбошлашдаги чекловларни бекор қилишга кўмаклашиш; 17 IFI  аъзоларнинг умумий ресурслари ҳисобидан етарлича хавфсиз асосда маблағ билан таъминлаш орқали уларнинг ишончини қозониш, ва шунинг асосида уларга тўлов балансидаги номувофиқликлар(тартибсизликлар)ни миллий ёки халқаро тараққиётга ғов бўладиган чора- тадбирларсиз тўғрилаш имконини бериш;  юқоридагиларга мувофиқ аъзо давлатларнинг халқаро тўловлар балансларидаги номувофиқлик(мувозанатсизлик)ларнинг давомийлигини қисқартириш ва унинг даражасини пасайтириш. IFI 18ХВФни ташкил этиш мобайнида қатъий белгиланган паритет тизимининг тамойиллари шакллантирилган бўлиб, уларга валюталарнинг олтин паритетига мувофиқ тарзда уларнинг расмий алмашув курсини ўрнатиш, аъзо мамлакатлар томонидан алмашув курсларининг валюта йўлакчаси доирасида бўлишини таъминланиши, олтиннинг жаҳон пули функциясини сақланиши билан бирга, АҚШ долларига ушбу функцияни бажарувчи валюта мақомининг берилиши кабиларни киритиш мумкин. 11 IFI 19Бреттон-Вудс тизими таназзулга учрагач, мажбурий валюта йўлакчалари бекор илинди ва валюта курсининг эркин қ сузиш тизимига ўтилди. Шунингдек, олтин демонетизация илинди, яъни олтин қ стандарти, хал аро исоб-китобларда ва қ ҳ Марказий банкнинг захираларини шакллантиришда олтиндан мажбурий фойдаланиш амалиёти, А Ш долларининг Қ олтинга эркин айирбошланиши бекор илинди. Бундан таш ари, ар бир қ қ ҳ мамлакат валюта курсини режимини муста ил танлаш у у ига эга бўлди. қ ҳ қ қ IFI 20Шундай бўлсада, ХВФ низомига мувофи , а) мамлакатда молиявий ва қ валюта сиёсати бар арорлигини ўллаб- қ қ увватлаш амда Марказий банк қ ҳ томонидан валюта курсининг кучли тебраниши юз берганда интервенциядан фойдаланилиши; б) бир томонлама устунликка эга бўлишга аратилган қ валюта курсининг манипуляциясидан воз кечиш; в) валютани тартибга солиш ва валюта курси механизмида кўзда тутилаётган ўзгаришлар а ида ХВФни ҳ қ зудлик билан хабардор илиш; г) қ валюталарни олтинга бо лаб ўйиш ғ қ тартибидан воз кечиш талаб этилади. IFI 21ХВФ фаолиятининг асосий йўналишлари бўлиб қуйидагилар ҳисобланади:  жаҳон валюта тизимини назорат қилиш;  пул сиёсатидаги халқаро хамкорликга ёрдам бериш;  жаҳон савдосини кенгайтириш ;  ХВФ аъзоларини кредитлаш;  валюта айирбошлаш курсларини барқарорлаштириш;  дебитор мамлакатларга маслаҳатлар бериш;  СДР чиқариш орқали ликвид маблағларни яратиш;  иқтисодий сиёсат ва техник ёрдам соҳасида тавсиялар ишлаб чиқиш.  халқаро молия статистикаси стандартларини ишлаб чиқиш;  халқаро молия статистикаси тўпламларини эълон қилиш. 22 IFI ХВФ Келишув моддаларига мувофиқ фонднинг вазифалари қаторига халқаро валюта тизимини назорат қилиш ва унинг самарали фаолият кўрсатишини таъминлаш киради. ХВФ жаҳон валюта тизими устидан, жумладан, аъзо- мамлакатларнинг валюта курси соҳасидаги сиёсати устидан назоратни амалга оширади. ХВФ назорат функциясини амалга ошириш билан биргаликда мамлакатларнинг умумий иқтисодий ҳолати ва унинг иқтисодий сиёсат соҳасидаги стратегияси бўйича атрофлича таҳлил ўтказади. ХВФ нуқтаи назарига кўра мамлакатнинг самарали ва изчил иқтисодий сиёсати миллий валюта айирбошлаш курсларини ва жаҳон валюта тизимини барқарорлаштиришга, жаҳон хўжалигида иқтисодий ўсишни таъминлашга имкон яратади. 23 IFI ХВФ ушбу соҳада мамлакатларнинг ўзига тегишли бўлган мажбуриятларини бажаришини назорат қилади. Бу мажбуриятларга нархлар барқарорлигини сақлаган ҳолда юқори бандлик даражасини ушлаб турувчи ва иқтисодий ўсишга ёрдам берувчи молиявий ва иқтисодий сиёсат ўтказиш. ХВФ назоратни амалга ошириш учун даврий ва махсус маслаҳатларни татбиқ этади. 24 IFI Даврий маслаҳатлар барча аъзо мамлакатларга ҳар йилда ўтказилади, бунда ХВФ аъзо мамлакатларнинг умумий иқтисодий ҳолати ва валюта сиёсати тўғрисидаги маълумотларга эга бўлиши лозим. Агарда бирор бир аъзо мамлакатда оғир иқтисодий вазият юзага келган бўлса ёки бунга шубҳа сезилса ХВФ дарҳол ундан чиқиш ёки олдини олиш юзасидан тегишлича чора- тадбирларни амалга оширади. 25 IFI Даврий маслаҳатлар ХВФ экспертлари гуруҳи томонидан ўтказилади. Улар экспорт ва импорт, иш ҳақи даражаси, нархлар, аҳоли бандлиги, молиявий бозорлар конъюнктураси, инвестициялар ҳамда валюта айирбошлаш курсларини шакллантиришга таъсир кўрсатувчи бошқа кўрсаткичлар бўйича статистик маълумотларни тўплайди. Кейин эса, давлат тузилмаларининг вакиллари билан иқтисодий сиёсатни баҳолаш мақсадида муҳокама ташкил этилади, шунингдек, ўз валютасини айирбошлашдаги чекловларни бартараф этиш учун мамлакат амалга оширган чора-тадбирларнинг натижаси ўрганилади. 26 IFI Муҳокама якуни бўйича ХВФ экспертлари батафсил маълумот тайёрлайди ва у кейинчалик Бошқарув кенгашида муҳокама этилади. Муҳокама натижалари бўйича хулоса тайёрланади ва мамлакат хукуматига тақдим этилади. Унда кўпинча мамлакат томонидан амалга оширилаётган иқтисодий сиёсатнинг самарадорлигини ошириш бўйича фонднинг тавсиялари ўрин олади. 27 IFI ХВФ махсус маслаҳатларни жаҳон иқтисодиётида етакчи ўринда турувчи, иқтисодий сиёсати жаҳон хўжалиги фаолиятига сезиларли даражада таъсир кўрсатувчи саноати ривожланган мамлакатлар билан ўтказади. Маслаҳатнинг мақсади бўлиб, жаҳондаги иқтисодий вазиятни ва иқтисодий ривожланишнинг истиқболларини баҳолаш ҳисобланади. СДР чиқариш орқали ликвид маблағларни яратиш жаҳон валюта тизимини барқарорлаштиришга ва халқаро ҳисоб-китобларни эркин амалга оширишга имкон яратиши керак. ХВФ аъзо мамлакатларнинг олтин- валюта заҳиралари таркиби ва даражасига кўра халқаро миқёсда ликвидлик ҳолатига алоҳида эътибор қаратади. Бунга боғлиқ ҳолда ХВФнинг муҳим функцияси бўлиб қўшимча халқаро заҳира активларига бўлган узоқ муддатли эҳтиёжни таъминлаш учун эмиссия қилинган СДРни тақсимлаш ҳисобига ўзининг аъзоларига қўшимча ликвид маблағларни тақдим этиш ҳисобланади. Ўзининг низомига мувофиқ халқаро валюта фонди СДРни жаҳон валюта тизимининг асосий заҳира активи бўлишига ёрдам бериши лозим. 28 IFI ХВФ иштирокчи мамлакатлар ўртасида СДРни уларнинг квоталарига пропорционал миқдорда тақсимлайди. СДРнинг жаҳон валюта тизимида зарур бўлган умумий миқдорини белгилаш ва бу миқдорни ошириш масалалари фақат ХВФ ваколатларига киради. СДРни тақсимлаш тўғрисидаги қарор беш йилгача давомийликдаги даврга қабул қилинади ва бунда инфляция ва ортиқча талабни, шунингдек иқтисодий турғунликни олдини олиш учун мавжуд заҳира активларини тўлдиришга бўлган жаҳон иқтисодиётининг узоқ муддатли эҳтиёжи ҳисобга олинади. СДРни янгидан тақсимлаш тўғрисидаги таклиф ХФВнинг тақсимловчи-директорлари томонидан Ижроия кенгашнинг розилиги билан киритилади ва уни Бошқарувчилар кенгаши тасдиқлайди. 29 IFI ХВФнинг олий бошқарув органи бўлиб, ҳар бир аъзо-мамлакатдан бошқарувчи вакил ва унинг ўринбосаридан иборат бўлган бошқарувчилар Кенгаши ҳисобланади. Одатда улар Молия вазирлари ёки Марказий банк бошқарувчилари бўлади. Кенгаш Фонд фаолиятининг асосий масалаларини ҳал этади, буларга: Келишув моддасига ўзгартиришлар киритиш, аъзоликка мамлакатларни қабул қилиш ва аъзоликдан чиқариш, уларнинг капиталдаги улушини аниқлаш ва қайта кўриб чиқиш, ижрочи директорларни сайлаш. Бошқарувчилар одатда йилда бир марта сессияда тўпланадилар. 30 IFI ХВФ устав капитали тахминан 217 млрд. СДРни ташкил этади . У а ъзо – мамлакатларнинг бўнаклари ҳисобига шаклл анади, одатда ўз квотасининг 25% СДРда ёки бошқа аъзоларнинг валютасида,қолган 75% ўзларининг миллий валютасида тўланади . Уларнинг квотаси ўлчамидан келиб чиқиб аъзо-мамлакатлар ўртасида овозлар тақсимланади. ХВФда юқори овоз миқдори ни қуйидаги мамлакатл ар эгаллаган ( 2011 йил ҳолати бўйича): АҚШ – 1 6,7% , Германия -5,82%, Япония – 6,2 4 %, Буюк Британия – 4,30%, Франция – 4, 30%, Саудия Арабистони – 2,81%, Хитой – 3,82 %, Россия – 2,39%. Е вропа Иттифоқининг 27 та аъзо мамлакатининг улуши – 3 2 , 07%, ХВФда 29 та саноати ривожланган давлатлар (ИҲ ТТга аъзо мамлакатлар) 60,35% миқдоридаги овозга эга. Фонд аъзолигини 84%дан ортиғини ташкил этувчи қолган мамлакатларнинг улуши атиги 39, 65 %га тўғри келади. IFI 31Халқаро Валюта Фондининг энг муҳим вазифаларидан бири аъзо мамлакатларнинг тўлов балансида қийинчиликлар юзага келганда кредитлар бериш орқали ёрдам кўрсатиш ҳисобланади. Бу молиявий ёрдам мамлакатларга ўзининг халқаро заҳираларини тўлдиришга, миллий валютасини барқарорлаштиришга, импорт тўловларини амалга оширишни давом эттиришга ҳамда мавжуд муаммоларни ҳал этиш бўйича чоралар-тадбирлар қабул қилиш орқали фаол иқтисодий ўсиш учун шароитни тиклашга имкон яратади. ХВФнинг кредитлаш дастурларини қуйидагича категорияларга ажратиш мумкин: 1. Резерв (Stand-By) келишувлари асосан қисқа муддатли тўлов баланси муаммоларини бартараф этишга мўлжалланган. ХВФнинг энг йирик кредитлари ҳам мазкур категорияга тегишлидир. 1997 йилда ХВФ Қўшимча резерв дастури ни амалиётга жорий қилди. Мазкур дастур капитал ҳисобрақами билан боғлиқ инқирозларни бошдан кечираётган давлатларга зудлик билан жуда қисқа муддатли кредитларни ажратишни кўзда тутади. IFI 322. Узайтирилган фонд дастури ХВФ томонидан тўлов баланси қийинчиликларига юз тутган мамлакатларга кўмаклашиш мақсадида жорий қилинган бўлиб, бунда муаммолар қисман структуравий муаммолар билан боғлиқ ва уни бартараф этиш макроиқтисодий номувофиқликларга нисбатан узоқроқ муддатни тақозо этади. 3. Қашшоқликни қисқартириш ва иқтисодий ўсиш дастури асосида ХВФ йиллик фоиз ставкаси 0,5 фоиз ва сўндириш муддати 10 йил бўлган кредитларни ўзининг энг қашшоқ аъзо давлатларига тақдим этади. Таъкидлаш лозимки, ХВФ кредитларининг кўпчилик қисми шу категорияга мансубдир. 2005 йилда Экзоген шоклар дастури ишлаб чиқилиб тасдиқланди. Бу дастур асосида Қашшоқликни қисқартириш ва иқтисодий ўсиш дастури орқали кредит олмайдиган суст ривожланган давлатларга уларнинг назорат доирасидан ташқарида бўлган шоклар туфайли вужудга келадиган тўлов баланси муаммоларини бартараф этиш учун кредитлар тақдим этилади. IFI 33Ҳозирги кунда ХВФ томонидан турли хилдаги кредит инструментлари ёки “механизмлари” ишлаб чиқилган бўлиб улардан аъзо мамлакатлардаги мавжуд турли ҳолатларни бартараф этишда фойдаланилади. Кам даромадга эга бўлган мамлакатлар кенгайтирилган кредитлаш механизми, “стэнд-бай” кредитлаш механизми ва тезлаштирилган кредитлаш механизми орқали имтиёзли фоиз ставкалари бўйича маблағ олиши мумкин. ХВФ шунингдек, табиий офат ва урушдан кейинги қайта тиклашга ёрдам бериш учун фавқулодда ёрдам беради. Барча имтиёзсиз механизмлар ҳолатида Халқаро Валюта Фондининг бозор билан боғлиқ фоиз ставкаси амал қилади. У “йиғимлар ставкаси” деб аталади ҳамда йирик қарзлар бўйича қўшимча йиғим ундирилади. Йиғимлар ставкаси СДР бўйича фоиз ставкасига асосланган бўлиб асосий халқаро пул бозорларидаги қисқа муддатли ставкалар ўзгаришини ҳисобга олиш учун ҳар ҳафта кўриб чиқилади. IFI 34Кам даромадли мамлакатлар учун янги имтиёзли механизмлар иқтисодий ўсишни рағбатлантириш ва камбағалликни қисқартиришга мўлжалланган Траст фонди доирасида 2010 йил январда ташкил этилди. Фонд томонидан молиялаштириш шароитлари бирмунча имтиёзли бўлди, фоиз ставкаси эса ҳар икки йилда кўриб чиқиладиган бўлди. Халқаро Валюта Фонди томонидан тузилган барча механизмлар мамлакатлардаги камбағалликни қисқартириш ва узоқ муддатли иқтисодий ўсишни рағбатлантиришга қаратилган масалаларни ҳал этишга ҳамда макроиқтисодий барқарорликга эришишга йўналтирилган дастурларни қўллаб- қувватлаш учун мўлжалланган. IFI 35Кенгайтирилган кредитлаш механизми ( Extended Fund Facility) тўлов балансини тартибга солишдаги узоқ муддатли қийинчиликларни бошдан кечираётган, кам даромадли мамлакатларга ўрта муддатли ёрдам кўрсатиш учун фонднинг асосий инструменти сифатида иқтисодий ўсишни қўллаб-қувватлаш ҳамда камбағалликни қисқартириш мақсадида молиялаштириш механизмига ўзгартирилди. Ҳозирги кунда кенгайтирилган кредитлаш механизми доирасида молиялаштириш тўлиқ қайтариш муддати 10 йилга ва 5½ йилга имтиёзли давр билан нолли фоиз ставкасида амалга оширилади. IFI 36Стэнд-бай ва кенгайтирилган кредитларнинг асосий мақсади ХВФга аъзо мамлакатларнинг макроиқтисодий барқарорлаштириш дастурларини ёки тузилмавий ислоҳотларни амалга оширишга кўмаклашиш ҳисобланади. “ Стэнд-бай” кредитлаш механизми тўлов балансини тартибга солиш билан боғлиқ қисқа муддатли қийинчиликларни бошдан кечираётган, кам даромадли мамлакатларни молиявий қўллаб- қувватлаш учун қўлланилади. Ҳозирги вақтда стэнд-бай кредитлаш механизми доирасида молиялаштириш нолли фоиз ставкасида 4 йил имтиёзли давр билан тўлиқ қайтариш муддати 8 йилга амалга оширилади.  Тезлаштирилган кредитлаш механизми, тўлов балансини тартибга солишда шошилинч молиявий маблағларга муҳтож бўлган, кам даромадли мамлакатлар учун мўлжалланган бўлиб, шартлар чекланган ҳолатда тезликдаги молиявий ёрдамни таъминлашга қаратилган. Ушбу механизм доирасида молиялаштириш ҳозирги кунда нолли фоиз ставкасида 5½ йил имтиёзли давр билан тўлиқ қайтариш муддати 10 йилга амалга оширилади.  Эгилувчан кредит линияси. Эгилувчан кредит линияси асосий иқтисодий кўрсаткичлари жуда яхши бўлган мамлакатлар учун мўлжалланган. Эгилувчан кредит линияси тўғрисидаги битим фойдаланиш бўйича ўрнатилган талабларга олдиндан жавоб берувчи мамлакатлар учун тасдиқланади.  http://www.imf.org/external/np/exr/facts/sba.htm IFI 37  Эгилувчан кредит линиясининг қўлланилиш муддати бир-икки йилдан иборат бўлади, қайтариш муддати эса стэнд-бай механизмига ўхшаш ҳисобланади. Ушбу механизмдан фойдаланиш аниқ ҳолатларни ҳисобга олиш орқали белгиланади, унга одатдаги фойдаланиш чекловлари қўлланилмайди, маблағ эса босқичма- босқич эмас балки, битта тўлов билан берилади.  Олдини олувчи кредит линияси. Олдини олувчи кредит линияси асосий иқтисодий кўрсаткичлари ишончли бўлган асосланган иқтисодий сиёсатга ва бундай сиёсатни ўтказишнинг юқори тажрибасига эга бўлган мамлакатлар учун мўлжалланган. Олдини олувчи кредит линиясининг давом этиш муддати бир йилдан икки йилгача бўлиши мумкин.  Фавқулодда ёрдам. ХВФ табиий офатни бошдан кечираётган ёки уруш оқибатларини бартараф этаётган мамлакатлар учун фавқулодда ёрдам кўрсатади. Фавқулодда кредитлар бўйича йиғимларнинг база ставкаси ундирилади, кредитлар 3-5 йил давомида қайтарилиши керак. IFI 38 IFI 39ХВФнинг ресурсларидан фойдаланиш учун мамлакат ўзининг тўлов балансини молиялаштиришга бўлган эҳтиёжни асослаб бериши лозим. Молиялаштириш заруриятини белгиловчи мезонлар сифатида ХВФ мамлакат тўлов балансининг ҳолати, унинг халқаро заҳиралар қолдиғи ва мамлакатнинг заҳира позицияси динамикасидан фойдаланади. Шунингдек, тўлов баланси тенгсизлиги сабабларини бартараф этиш учун мамлакат томонидан қабул қилинган чора- тадбирлар самарадорлиги ҳам ҳисобга олинади. IFI 403. Жаҳон банки гуруҳи ва унга кирувчи ташкилотлар фаолияти. Жа он банки – 190дан орти ҳ қ ривожланган амда ривожланаётган ҳ мамлакатларга молиявий ёрдам кўрсатувчи хал аро молия қ ташкилотидир. Жа он банкининг бош ма сади ҳ қ – и тисодий ўсиш даврини бошдан қ кечираётган ривожланаётган мамлакатларни кредитлаш йўли билан камба аллик даражасини ғ пасайтириш исобланади. Кредитлар ҳ ушбу давлатдаги и тисодий ўсишни қ жадаллаштиришга амда ҳ фу ароларнинг аёт даражасини қ ҳ яхшиланишига имкон ту диради. ғ IFI 41• The World Bank is one of five institutions created at the Bretton Woods Conference in 1944. The International Monetary Fund, a related institution, is the second. Delegates from many countries attended the Bretton Woods Conference. The most powerful countries in attendance were the United States and United Kingdom, which dominated negotiations.[5] IFI 42Ҳозирги даврда Жаҳон банки минг йиллик Декларациясига мувофиқ ўз фаолиятининг асосий вазифаларини белгилаб олган. Минг йилликдаги ривожланиш мақсадларига 2015 йилгача эришиш лозим бўлиб, у ўз ичига қуйидагиларни олган:  камбағаллик ва очлик га барҳам бериш;  умумий бошланғич таълимни таъминлаш;  болалар ўлимини қисқартириш;  оналик муҳофазасини яхшилаш;  ВИЧ/СПИД, малария (безгак) ва бошқа касалликларга қарши курашиш;  атроф-муҳитнинг барқарор ривожланишини таъминлаш;  ривожланиш мақсадларида глобал хамкорликни шакллантириш. IFI 43Жаҳон банкининг Халқаро валюта фондидан фарқи шундаки, Жаҳон банки фақатгина ривожланаётган мамлакатларга узоқ муддатли ёрдам кўрсатади, ХВФ фаолияти эса мамлакатдаги вақтинчалик молиявий инқирозни бартараф қилишга йўналтирилган. Жаҳон банки БМТнинг ихтисослаштирилган молия институти сифатида стратегик вазифаларни бажариш учун энг қулай воситачи сифатида хизмат қилишга мўлжаллангандир, яъни барча аъзо мамлакатларнинг иқтисодиётини жаҳон хўжалиги тизими асосий марказлари билан интеграция қилишдир. IFI 44Members The International Bank for Reconstruction and Development (IBRD) has 187 member countries, while the International Development Association (IDA) has 168 members. Each member state of IBRD should be also a member of the International Monetary Fund (IMF) and only members of IBRD are allowed to join other institutions within the Bank (such as IDA). IFI 45In 201 1 , voting powers at the World Bank were revised to increase the voice of developing countries, notably China. The countries with most voting power are now the United States (15.85%), Japan (6.84%), China (4.42%), Germany (4.00%), the United Kingdom (3.75%), France (3.75%), and India (2.91%). Under the changes, known as 'Voice Reform - Phase 2', other countries that saw significant gains included South Korea, Turkey, Mexico, Singapore, Greece, Brazil, India, and Spain. Most developed countries' voting power was reduced, while countries including Nigeria, United States', Russia's and Saudi Arabia's voting power was unchanged. 46 IFI “ Жаҳон банки” атамаси таркибан Халқаро тикланиш ва тараққиёт банки (International Bank for Reconstruction and Development) ва Халқаро ривожланиш ассоциациясини (International Development Association) қамраб олади. “Жаҳон банки гуруҳи” атамаси эса, 5 та ташкилотни, хусусан, ХТТБ, ХРА, Халқаро молия корпорацияси (International Financial Corporation), Инвестицияларни кафолатлаш бўйича кўп томонлама агентлик (Multilateral Investment Guarantee Agency), Халқаро инвестицион баҳсларни тартибга солиш марказини (International Center for Settlement of Investment Disputes) ўз ичига олади. IFI 47Жа он банкиҳ нинг асосий функциялари уйидагилардан қ иборат :  ривожланаётган мамлакатларга инвестиция фаолияти;  и тисодий масалалар бўйича масла ат ва та лилий қ ҳ ҳ фаолият;  амалга ошириладиган дастурлар ва кўрсатиладиган хизматлар таркиби ва тузилмасини мунтазам ани лаб қ бориш;  бой ва ашшо мамлакатлар ўртасида ресурсларни қ қ та симлашда воситачилик илиш. қ қ ар уч йилда Жа он банки гуру и томонидан Ҳ ҳ ҳ “Жа он банки гуру и фаолиятининг стратегияси” номли ҳ ҳ ужжат ишлаб чи илади, ушбу ужжатдан мамлакатлар ҳ қ ҳ билан бўладиган хамкорликда фойдаланилади. Стратегияга ижтимоий-и тисодий ривожлантириш қ хусусиятлари ва камба аллик муаммоларини ал илиш ғ ҳ қ бўйича дастур амда лойи алар киритилади. ҳ ҳ IFI 48Ўзининг фаолияти бўйича Жаҳон банки маълум тамойилларга амал қилади, жумладан:  ривожланаётган мамлакатларнинг иқтисодий ўсишига ёрдам берувчи самарали капитал қўйилмалар учун ресурслар ажратиш;  ресурслар қайтиши эҳтимоллиги даражасини ҳисобга олган ҳолда иқтисодий мулоҳазалардан келиб чиқиб инвестицион қарорлар қабул қилиш;  битта иштирокчи мамлакат доирасида берилган ресурсларни ишлатишга чекловларнинг мавжуд эмаслиги;  ходимлар фаолиятининг бошқа субъектларга, жумладан, мамлакатлар хукуматига эмас балки фақатгина банк манфаатларига йўналтирилганлиги. IFI 49Ривожланаётган мамлакатлар учун Жаҳон банки ташкилотлари гуруҳи дунёдаги йирик молиявий маблағлар манбаларидан бири бўлиб ҳисобланади. У ўзининг молиявий ресурларини камбағал мамлакатлардаги камбағаллик даражасини пасайтириш ҳамда иқтисодий ўсишни жадаллаштириш, шунингдек, хаёт сифатини яхшилашга сарфлайди. IFI 50Халқаро тикланиш ва тараққиёт банки (ХТТБ, инг. International Bank for Reconstruction and Development) - Жаҳон банкининг асосий кредит ташкилоти бўлиб кенг миқёсда Жаҳон банки номи билан танилган. Ушбу банкга аъзо бўлиш учун ариза тақдим этган мамлакат аввало ХВФга аъзоликка кирган бўлиши лозим. Банкнинг барча қарзлари аъзо давлатлар ҳукуматлари томонидан кафолатланиши керак. Қарзлар бўйича ҳар олти ойда ўзгарувчи фоиз ставкаси белгиланади. Ҳозирги вақтда мазкур ставка 6- 7%га тенг. Қарзлар асосан 15-20 йил муддатга, асосий қарз суммаси бўйича тўловларни 3-5 йилга узайтириш тартибида берилади. Қарз бериш давлат хукуматининг кафолати олингандан сўнг амалга оширилади. 51 IFI ХТТБ – 1944 йилда Бреттон-Вудсдаги (АҚШнинг Нью-Хемпшир штатидаги шаҳарча) Халқаро валюта – молиявий конференцияда ХВФ билан бир вақтда тузилган давлатлараро инвестиция институтидир. Бир вақтнинг ўзида банкнинг низоми ҳам бўлиб қолган ХТТБ ҳақидаги Битим 1945 йилда расмий жиҳатдан кучга кирган, банк ўзининг фаолиятини 1946 йилдан бошлаган. ХТТБнинг штаб-квартираси – АҚШнинг Вашингтон шаҳрида жойлашган. ХТТБнинг асосий мақсади – аъзо мамлакатларга узоқ муддатли кредит ва қарзлар бериш ҳамда хусусий инвестицияларни кафолатлаш орқали уларнинг иқтисодиётини ривожлантиришга кўмаклашиш ҳисобланади. Дастлаб ХТТБ аъзо мамлакатларнинг тўпланган маблағлари ва америкалик инвесторларнинг жалб қилинган капиталлари ёрдамида иккинчи жаҳон уруши натижасида иқтисодий жиҳатдан турғун ҳолатга келиб қолган Ғарбий Европа мамлакатларида хусусий инвестицияларни рағбатлантиришга мўлжалланган эди. IFI 52ХТТБнинг Келишувлар моддасининг 1-моддасига мувофиқ унинг мақсадлари сирасига қуйидагилар киради: – аъзо давлатларнинг халқ хўжалигини тиклаш ва ривожлантиришга кўмаклашиш; – кафолатлар бериш, хусусий ва бошқа инвесторларнинг инвестициялари ва ссудаларида иштирок этиш орқали хусусий ва хорижий инвестицияларни рағбатлантириш; – жаҳон савдосининг мувозанатли ўсишини ва аъзо давлатлар тўлов балансининг мувозанатлилигини қўллаб-қувватлаш. 50-йилларнинг ўрталаридан бошлаб, Ғарбий Европа мамлакатларида хўжалик хаёти барқарорлашиши муносабати билан, ХТТБ ўз фаолиятининг катта қисмини Осиё, Африка ва Лотин Америкаси мамлакатларининг иқтисодиётини ривожлантиришни барқарорлаштиришга йўналтирди. 53 IFI ХТТБ нинг олий раҳбар органи Бошқарувчилар Кенгаши ва Директорат (ижроия органи) бўлиб ҳисобланади. Аъзо мамлакатларнинг молия вазирлари ёки марказий банклар бошқарувчиларидан ташкил топган Кенгаш ўз сессияларини ХВФ билан биргаликда бир йилда бир марта ўтказишади. ХТТБ аъзолари бўлиб фақатгина ХВФ аъзолигига қабул қилинган мамлакатлар бўла олади. Овозлар ХТТБ капиталидаги (180 млрд. долл.дан ортиқ) мамлакат квотаси орқали аниқланади. Ҳозирда ХТТБ аъзолари бўлиб 186 мамлакат ҳисоблансада, етакчи ўринда еттилик мамлакатлари туради: АҚШ, Япония, Буюк Британия, Германия, Франция, Канада ва Италия. 54 IFI Банкнинг ресурслари шаклланишининг манбаси бўлиб, Америка бозорларида облигация қарзларини чиқариш ва уларни сотишдан олинган маблағлар ҳисобланади. ХТТБ кредитларни, одатда 20 йил муддатга аъзо мамлакатда ишлаб чиқариш объектларини кенгайтириш учун хукумат кафолати остида беради. Шунингдек ХТТБ бошқа банкларнинг узоқ муддатли кредитлари бўйича кафолат ҳам беради. У ҳам ХВФ сингари, қарздор мамлакатнинг молиявий ҳолати, кредитланувчи объектлар ва ушбу объект бўйича банк миссияси томонидан ўрганилган ахборотларни талаб қилади. IFI 55ХТТБ уйидаги дастурлар доирасида қ фаолият юритади: - и тисодий бош арув ва камба аллик қ қ ғ билан курашиш; - экология ва ижтимоий ривожланиш; - инфратузилма, хусусий сектор ва молия; - инсон сало иятини ривожлантириш. ҳ 56 IFI Ҳозирги пайтда ХТТБ фаолиятининг асосий йўналишлари бўлиб қуйидагилар ҳисобланади:  турли хилдаги инвестиция лойиҳаларини узоқ ва ўрта муддатли кредитлаш;  лойиҳаларнинг молиявий-иқтисодий ва техник асосларини тайёрлаш ;  ривожланаётган мамлакатларда тузилмавий қайта қуриш дастурларини молиялаштириш. ХТТБнинг мақсадлари қуйдагилардан иборат:  аъзо мамлакатлар иқтисодиётини ривожлантиришга ва қайта тиклашга ёрдам кўрсатиш;  хусусий хорижий инвестицияларни қўллаб- қувватлаш;  тўлов балансининг мувозанатини сақлашга ва халқаро савдонинг барқарор ўсишига ёрдам бериш;  статистик маълумотларни тўплаш ва эълон қилиш. 57 IFI ХТТБнинг асосий маблағлари ҳозирги кунда ўрта ва узоқ муддатли қарз мажбуриятларини эмиссия қилиш орқали халқаро молия бозорларидаги операциялар ҳисобидан шаклланади. ХТТБ қимматли қоғозлари юқори кредит рейтингига (ААА) эга бўлиб, дунёнинг 100 дан ортиқ мамлакатларига жойлаштирилади. ХТТБнинг кредитлари қарз олувчи давлат миллий валютасида эмас, балки девизларда, яъни халқаро даражада тўлов воситаси сифатида тан олинган валюталарда ажратилади. IFI 58ХТТБ қарзларини иккита кате горияга ажратиш мумкин:  Иқтисодиёт учун йўқотишларсиз ссудалар бўйича фоизларни тўлашга қодир бўлган , ривожланаётган мамлакатлар учун қарзлар .  Халқаро молия бозорида кредитга лаёқатсиз ва ссудалар бўйича фоизларни тўлашга қодир бўлмаган камбағал мамлакатлар учун қарзлар. Кейинги йилларда ХТТБ жаҳон молия бозорида йирик қарздор ролида чиқмоқда. Банк томонидан чиқарилаётган облигация қарзлари суммаси давлатлараро инвестиция банклари ўртасида энг катта солиштирма оғирликка эгадир. IFI 59Халқаро ривожланиш ассоциацияси (ХРА) – Жаҳон банки гуруҳига кирувчи халқаро ташкилот бўлиб, у 1960 йилда ташкил этилган. ХРА Келишувлар моддасининг 1-моддасига мувофиқ, унинг мақсади иқтисодий ривожланишни рағбатлантириш, самарадорликни ошириш ва шунинг асосида, суст ривожланган аъзо мамлакатларда аҳоли турмуш тарзини ошириш, шунингдек, анаънавий кредитларга нисбатан оғир бўлмаган қулай шартларда молиявий кўмак бериш ҳисобланади. 60 IFI Мамлакатларга ривожланиш жараёнида ёрдам кўрсатиш мақсадига эга бўлган ХРА стратегиясининг асосий элементлари қуйидагилардан иборат:  макроиқтисодий ва тармоқ сиёсатининг пухта ўйланган чора-тадбирларини қабул қилиш орқали иқтисодий ўсишни жадаллаштириш;  ижтимоий соҳаларнинг мустаҳкамланиши ва ривожланишини қаътий қўллаб-қувватлаш орқали инсон капиталига инвестициялаш;  бошқарув самарадорлигини ошириш учун ташкилий- техник имкониятларни кенгайтириш;  барқарор ривожланиш мақсадларида атроф-муҳитни сақлаш;  қуролли тўқнашувлар оқибатларини бартараф этишга кўмаклашиш;  минтақавий интеграция ва савдони қўллаб- қувватлаш. 61 IFI ХРА фоизсиз кредитлар ва иқтисодий ўсишни рағбатлантиришга қаратилган грантлар ажратиш орқали қашшоқликни қисқартириш, ижтимоий тенгсизликни камайтириш ва аҳоли турмуш тарзини оширишни кўзда тутади. ХРАдан қарз олиш ҳуқуқига ялпи ички маҳсулоти аҳоли жон бошига $835 дан кам бўлган мамлакатлар эга бўлишади. ХРА мамлакатларга 10 йил имтиёзли даврли 30- 40 йилга фоизсиз кредитлар беради. ХРА кредитларининг қайтариш муддатлари 20, 35 ва 40 йилни ташкил этади, шундан дастлабки 10 йили имтиёзли давр ҳисобланади ва бу даврда асосий қарз бўйича тўловлар амалга оширилмайди. Таъкидлаш лозимки, ХРА кредитларига фоиз тўланмайди, бироқ хизмат кўрсатиш учун кам миқдордаги (ҳозирда ажратилган кредит сумманинг 0,5 фоизи) харажатлар қарз олувчи томонидан қопланади. Бу кредитларнинг мақсади, ривожланган мамлакатдан камбағал мамлакатга товарлар экспортини рағбатлантиришдир. Халқаро ривожланиш ассоциациясига 167 мамлакат аъзо бўлиб кирган. 62 IFI ХРА мамлакатларга молиявий ресурсларни ажратишда муайян мезонларга амал қилади. У ларга қуйидагиларни киритиш мумкин: 1. Мувофиқлик мезонлари. ХРАдан қандай мамлакатлар маблағ олиш ҳуқуқига эга эканлигини аниқлашда учта мезон қўлланилади:  ЯИМнинг аҳоли жон бошига нисбатан ўлчанадиган нисбий кўрсаткичидан паст бўлган мамлакатлар;  мамлакатни ривожлантириш дастурларини молиялаштиришга имтиёзли шартларда ресурслар олишга эҳтиёж юзага келиши туфайли бозор шароитларида ўзлаштирилган маблағлар учун кредитга қобилиятлиликнинг етишмаслиги;  қашшоқликни қисқартириш ва иқтисодий ўсишни қўллаб-қувватловчи иқтисодий ва ижтимоий сиёсат чора-тадбирларини қабул қилиш, шунингдек, ўтказиладиган сиёсатнинг юқори самарадорлиги. 63 IFI 2. Тақсим лаш мезонлари. Ўрнатилган мезонларга жавоб берувчи мамлакатлар ўртасида ХРА ресурсларини тақсимлаш тартибини аниқловчи асосий омил мамлакатда қашшоқликни қисқартириш ва иқтисодий ўсишни қўллаб-қувватлаш борасида ўтказиладиган сиёсатнинг самарадорлиги ҳисобланади. Аниқловчи омиллардан яна бири бўлиб аҳоли жон бошига даромад даражаси ҳисобланади: ХРА мезонларига жавоб берувчи қашшоқ мамлакатлар сиёсат самарадорлигининг бир хил кўрсаткичларида бошқа мамлакатларга нисбатан юқори маблағ олишади. 3. Самарадорлик рейтинги. Ҳар йили Жаҳон банки персонали қарздорлар томонидан ўтказиладиган сиёсатнинг сифатини баҳолайди ва шу асосда мамлакатлар рейтинги аниқланади. Баҳолашни ўтказишда мамлакатда амалга оширилаётган лойиҳалар портфелининг самардорлиги ҳисобга олинади. 64 IFI 4. Ресурсларни тақсимлаш тартиби. ХРА томонидан мамлакатга ажратиладиган ресурслар ҳажми биринчи навбатда шу мамлакатда ўтказиладиган сиёсат самарадорлигини ва унинг институционал тизимини ҳар йиллик баҳолаш натижасида қарздорга бериладиган рейтингга боғлиқ бўлади. 5. Самарадорлик кўрсаткичлари ва кредитлаш. ХРА раҳбарияти ҳар бир мамлакатга ҳақиқатда ажратилган ресурсларни уларнинг режалаштирилган ўлчами билан тақосслаган ҳолда назорат қилиб боради. Маблағлар етарлича эгилувчанлик билан ажратилади бу ҳолат, фаолият самарадорлиги кўрсаткичларининг сезиларли ўзгариши натижасида зарур чоралар қўллашга имкон беради. IFI 65Х алқ аро м олия к орпорацияси (Х МК ) (инг. International Finance Corporation, IFC) – Жаҳон банки гуруҳига кирувчи халқаро ташкилотдир. Ташкилотнинг штаб-квартираси Вашингтонда (АҚШ) жойлашган. 1956 йилда ривожланаётган мамлакатларга хусусий инвестициялар оқими барқарорлигини таъминлаш мақсадида тузилгандир. Жаҳон банки ташкилотлари гуруҳининг Президенти бир вақтнинг ўзида ХМК Президенти бўлиб ҳисобланади. Раҳбарлик вазифаси вице- президент томонидан амалга оширилади.ХМК акционерлари бўлиб 182 мамлакат ҳисобланади. ХМК Жаҳон банки гуруҳига кирувчи бошқа ташкилотлар билан ўз фаолиятини мувофиқлаштириб боради, лекин юридик ва молиявий алоқаларда мустақил ташкилот бўлиб ҳисобланади. 66 IFI ХМК компанияларга рискларни бошқаришга ва жаҳон капитал бозорига чиқишнинг кенгроқ имкониятига эга бўлишга ёрдам берувчи янги молиявий инструментларни ишлаб чиқишни давом эттирмоқда. Ушбу молиявий маҳсулотлар жумласига қ уйидагиларни киритиш мумкин:  ХМК ўз маблағларидан заёмлар;  ҳиссали молиялаштириш;  қарз инструментлари ва тўғридан-тўғри инвестициялар фондлари;  тузилмавий молиялаштириш;  воситачилар орқали молиялаштириш;  рискларни бошқариш бўйича маҳсулотлар;  миллий валютада молиялаштириш;  савдони молиялаштириш;  эксперт баҳолаш ва бошқ . 67 IFI ХМКга аъзоликка киришда қуйидаги шартларга амал қилинади:  ХТТБ аъзолиги;  ХМК келишув моддасини имзолаш. ХМК ривожланган ва ривожланаётган мамлакатлардаги юқори рентабелли корхоналарни кредитлайди. ХМК кредитларининг муддати одатда 15 йилдан ошмайди, ўртача муддат эса 3-7 йилдир. ХМКнинг хусусияти шундаки, унинг маблағларидан инвестиция олиш учун корхона ва ташкилотларга кредит берилганда, ХТТБ ва ХРА талаб қилгандек аъзо мамлакатларга ҳукумат кафолатлари талаб қилинмайди. Бу хусусий компаниялар учун улар фаолияти устидан давлат назоратидан сақлайди, ва ривожланаётган мамлакатлар иқтисодиётига чет эл капиталини жалб қилиш манфаатларига хизмат қилади. 68 IFI ХМК турли хил тармоқлардаги лойиҳаларни молиялаштиради, уларга, қишлоқ хўжалиги, тоғ саноати, ишлаб чиқариш, туризм ва бошқаларни киритиш мумкин. Аммо биринчи навбатдаги йўналиш, хусусий сектор бўлиб ҳисобланади. ХМК фаолиятининг тўртта асосий йўналишини ажратиб кўрсатиш мумкин:  хусусий сектор лойиҳаларини молиялаштириш;  ривожланаётган мамлакатлардаги ташкилотларга халқаро молия бозорларидан капитал жалб қилишда ёрдамлашиш;  таълим, соғлиқни сақлаш ва инфратузилмани ривожлантиришга йўналтирилган хусусий инвестициялар йўлидаги тўсиқларни бартараф этиш, шунингдек, инновацион молиявий маҳсулотлардан фойдаланиш ва салоҳиятни ошириш орқали ички молия бозорларини ривожлантириш;  хукуматларга маслаҳат ва техник ёрдам кўрсатиш . IFI 69Инвести ци яларни к аф олатлаш бў йи ча к ў п том онлам а агентли к (ИККА) - (инг. Multilateral Investment Guarantee Agensy) - Жаҳон банки гуруҳига кирувчи мустақил халқаро ташкилотдир. ИККАнинг асосий мақсади бўлиб, ривожланаётган мамлакатларга хорижий тўғри инвестицияларни йўналтиришга кўмаклашиш, шунингдек ахборот ва консультация хизматларини кўрсатиш ҳисобланади. Шу билан бирга ИККА сиёсий рисклардан суғурталашни ёки ривожланаётган мамлакатларга хорижий тўғри инвестицияларни рағбатлантириш мақсадида кафолат беришни амалга оширади. IFI 70ИККА – 1988 йилда аъзо мамлакатларнинг бадаллари эвазига ташкил топган. Ҳозирги кунда 20 10 йил ҳолатига кўра ИККАга 175 мамлакат аъзоликка қабул қилинган. ИККА халқаро ташкилоти тўғрисидаги конвенция 1985 йил 11 октябрда Вашингтонда имзоланган. Шунингдек штаб-квартираси ҳам Вашингтонда жойлашган. ИККА кафолати инвесторларни, шартнома шартларини бузишдаги, харбий ва фуқаролар ғалаёнидаги, мусодара қилишдаги ҳамда маблағларни ўтказишдаги чекловларда юзага келадиган рисклардан ҳимоя қилади. Аммо тижорат рискларини суғурталаш, масалан банкротлик риски амалга оширилмайди. ИККА шунингдек ривожланаётган мамлакатлар ўртасида бўладиган инвестиция муносабатларини ҳам суғурталашни амалга оширади. IFI 71ИККА кафолатига мамлакатда рўйҳатдан ўтмаган фаолияти инвестиция билан боғлиқ бўлган хусусий фирма ва фуқаролар ҳам давогарлик қилиши мумкин. Кафолат 3 йилдан тортиб 15-20 йил муддатгача амалга оширилади. Жаҳон банки кафолатидан фарқли томони шундаки, инвестициялаш учун мамлакат хукуматидан қарши кафолат талаб қилинмайди. Шу билан биргаликда ИККА кредитлар бермайди ҳамда мустақил инвестор бўлиб ҳисобланмайди. Алкогол ва тамаки маҳсулотларини ишлаб чиқариш ҳамда қимор ўйинларини ташкил этиш учун қилинган инвестицияларга кафолат берилмайди. Ҳозирги пайтда кафолатлашнинг максимал миқдори битта инвестицион лойиҳа учун 110 млн. АҚШ долларини ҳамда битта мамлакат учун 440 млн. АҚШ долларини ташкил қилади. Қайта суғурталаш ва биргалашиб суғурталашда ушбу чегара сезиларли даражада ортиқ бўлиши мумкин. IFI 72Шунингдек ривожланаётган мамлакатларда юзага келиши мумкин бўлган нотижорат рисклар қуйидагилар бўлиши мумкин:  миллий валютанинг эркин айирбошлашни тўхтатиш ва бу билан боғлиқ инвестор мамлакатига даромадларни ўтказиш билан бўладиган муаммолар;  инвестор мулкининг барбод бўлиши;  ҳарбий ҳаракатлар;  тўнтаришлар ва ижтимоий -сиёсий вазиятнинг ўзгариши;  ҳукумат қарори натижасида шартноманинг бажарилмай қолиши. Ўз олдига қўйган мақсадни амалга ошириш учун ИККА юқорида келтирилган нотижорат рискларга кафолатларнигина эмас, балки шунингдек, ривожланаётган аъзо мамлакатларнинг ҳукумат органларига сиёсатни ишлаб чиқиш ва амалга оширишга нисбатан дастур ва тартиб юзасидан маслаҳатлар беради ҳамда чет эл инвесторларини қўллаб-қувватлайди. IFI 73Инвестицион баҳсларни ҳал қилиш бўйича халқаро марказ (инг. ICSID – International Centre for Settlement of Investment Disputes) – юқорида кўриб ўтган ташкилотларимиздек Жаҳон банки гуруҳига кирувчи мустақил халқаро ташкилот бўлиши билан қаторда БМТнинг махсус ташкилоти ҳисобланади. Инвестицион баҳсларни ҳал қилиш бўйича халқаро марказнинг мақсади бўлиб, халқаро инвестицион баҳсларни ҳал қилиш ва томонларни ўзаро муросага келтириш учун ҳуқуқий имкониятларни таъминлаш ҳисобланади. Марказ хусусий инвестициялар йўлидаги ташқи иқтисодий тўсиқларни бартараф этишга қаратилган ҳамда давлатлар ва хусусий инвесторлар ўртасидаги баҳсларни ҳал қилувчи халқаро мустақил арбитраж ташкилоти сифатида қаралади. IFI 74Инвестицион баҳсларни ҳал қилиш бўйича халқаро марказ, давлатлар ва бошқа давлатларнинг фуқаролари ўртасидаги инвестицион баҳсларни ҳал қилиш бўйича конвенцияга(Вашингтон конвенцияси) мувофиқ ташкил қилинган. Ушбу конвенция Инвестицион баҳсларни ҳал қилиш бўйича халқаро марказнинг ҳақ-ҳуқуқларини, ташкилий тузилмасини ва асосий вазифаларини белгилаб берди. Конвенция 1965 йил 18 мартда имзоланган ва 1966 йил 14 октябрдан кучга кирган. Ҳозирги кунда Инвестицион баҳсларни ҳал қилиш бўйича халқаро марказнинг аъзолари бўлиб 146та мамлакат ҳисобланади. IFI 75Конвенция баҳсларни ҳал қилишнинг иккита асосий йўлини кўриб чиқади: томонларни муросага келтириш ва арбитраж ишлаб чиқиш. Буларга мувофиқ конвенцияда ишларни қўзғаш учун, томонларни муросага келтириш масаласи бўйича иш кўриш учун ва арбитраж ўтказиш учун тартиб қоидалар келтирилган. Марказда томонларга хизмат кўрсатиш ихтиёрий равишда ва тўлов эвазига амалга оширилади. Тўловлар миқдори бош котиб томонидан тасдиқланади. Ҳозирги пайтда кўпгина шартномалар хусусан, трансчегаравий инвестициялар доирасида тузилган шартномалар инвестицион баҳсларни юзага келиш ҳолатини хал қилувчи сифатида Инвестицион баҳсларни ҳал қилиш бўйича халқаро марказда изоҳдан ўтказилади. 76 IFI 4. Минтақавий валюта-кредит ва молия ташкилотлари. XX асрнинг 60-йилларида Осиё, Африка ва Лотин Америкасидаги ривожланаётган мамлакатлар хамкорлигини кенгайтириш ва ушбу минтақалардаги ўзига хос муаммоларни ечиш учун минтақавий ривожланиш банклари ташкил этилди. Минтақавий валюта-кредит ташкилотларининг мақсади бўлиб, минтақа мамлакатларида ижтимоий тараққиёт ва иқтисодий ривожланишни қўллаб- қувватлаш, қашшоқлик ва қарздорлик даражасини камайтириш ҳамда хусусий сектор ривожланишига кўмаклашиш ҳисобланади. Минтақавий валюта-кредит ташкилотларининг ресурслари халқаро капитал бозорларидан ўзлаштириш орқали жалб этилган маблағлардан, устав капиталларидан, шунингдек, техник ёрдам кўрсатиш ва имтиёзли кредитлаш учун асосан аъзо мамлакатлар бадаллари ҳисобига ташкил топган махсус фондлар маблағларидан ташкил топади. IFI 77Минтақавий валюта-кредит ташкилотлари фаолиятининг асосий йўналишлари қуйидагилардан иборат: • ривожланиш лойиҳалари ва инвестиция дастурларига ўз маблағларини қўйиш ҳамда кредитлар ажратиш. Экспорт-импорт ва тижорат ташкилотлари билан биргаликдаги лойиҳаларни молиялаштиришни ташкил этиш. Бунда кредитлашнинг турли усулларидан фойдаланилади: аниқ лойиҳаларни молиялаштириш учун қарзлар, тузилмавий қайта қуришни ўтказиш учун қарзлар, тиклаш қарзлари, кредит линиялари ва бошқалар. • аъзо мамлакатлар иқтисодиётини ривожлантириш мақсадида хусусий инвестицияларни оширишни рағбатлантириш; • ривожланиш лойиҳалари ва минтақавий дастурларни тайёрлашда, шунингдек ушбу дастур ва лойиҳаларни амалга оширишда техник ёрдам кўрсатиш ва маслаҳатлар бериш. IFI 78Ушбу ташкилотларнинг операциялари иқтисодий ривожланишнинг барча йўналишларини молиявий қўллаб-қувватлашга мўлжалланган, лекин устувор йўналиш бўлиб иқтисодий ва ижтимоий инфратузилмалар (энергетика, транспорт, коммуникация ва бошқ.) ривожланишини молиялаштириш ҳисобланади. Банклар ресурсларининг сезиларли қисми саноатни кредитлашга йўналтирилади. IFI 79Америкааро ривожланиш банки (АРБ, Вашингтон, 1959 йилда тузилган), Африка ривожланиш банки (АфРБ, Абиджан, 1963 йилда вужудга келган), Осиё ривожланиш банки (ОРБ, Манила, 1965 йилда тузилган). Ушбу минтақавий ривожланиш банкларининг асосий мақсади – минтақаларга мос ривожланиш лойиҳаларини, шунингдек минтақавий бирлашмаларни узоқ муддатга кредитлаш ҳисобланади. Бу банкларнинг умумий хусусияти бўлиб, уларнинг фаолиятига ривожланган мамлакатларнинг муҳим таъсир кўрсатиши, яъни банклар капиталининг анчагина қисмини ташкил қилиши ҳамда тахминан 1/3 қисми уларнинг аъзоларига тегишли бўлишидир. Минтақавий ривожланиш банклари ресурсларини шаклланишида бир хил тамойил амал қилади, ижтимоий фондлардан қарз маблағларини жалб қилиш, шунингдек кўпинча Жаҳон банки гуруҳига ўхшашлик бўйича кредит сиёсати юритилади. IFI 80Шу билан биргаликда минтақавий ривожланиш банклари фаолиятида бир-биридан фарқлилик ҳам мавжуд. Булар ушбу учта – Лотин Америкаси, Осиё ва Африка минтақаларидаги мамлакатларнинг иқтисодий, маданий ривожланишининг турли хилдаги даражаси ҳамда тарихий анъаналарининг хусусиятлари билан белгиланади. Ўз фаолияти давомида Америкааро Ривожланиш банки кредитларининг катта қисмини “катта учлик” мамлакатларига берган (Аргентина, Бразилия, Мексика); Осиё ривожланиш банки эса – 5 мамлакатга (Индонезия, Жанубий Корея, Филиппин, Покистон, Таиландга); Шунингдек, Африка ривожланиш банки – кўпроқ тўловга қодир мижозларга (Марокко, Заир, Кения, Тунисга ва бошқаларга). Африка ривожланиш фонди вужудга келиши билан Марказий ва Ғарбий Африканинг унчалик ривожланмаган мамлакатларини ҳам кредитлашни бошлади. 81 IFI Минтақавий ривожланиш банклари ривожланаётган мамлакатларга нисбатан уларнинг иқтисожий ривожланиш даражасига ва сиёсатининг йўналишига қараб табақаланган кредит сиёсатини олиб боради. Минтақавий ривожланиш банкларининг ташкил топиш саналари:  Америкааро Ривожланиш банки – ташкил этиш ғояси 1889 йил 1959 йил декабрь.  Осиё тараққиёт банки – ташкил этиш ғояси 1957 йил, 1966 йил декабрь.  Африка ривожланиш банки – 1960 йил , 1963 йил Низоми тасдиқланган.  Европа тараққиёт ва тикланиш банки – ташкил этиш ғояси 1989 йил октябрь, Низоми 1990 йил 9 апрелда тасдиқланган. IFI 82Ғарбий Европа интеграция си мажмуининг институционал тузилиши бир қатор минтақавий валюта-кердит ва молия ташкилотларини ўз ичига олади. Европа Иттифоқи минтақавий валюта-кредит ва молия ташкилотлари турли хил мақсадларни назарда тутади: ўз институционал тузилмасини тузиш билан Ғарбий Европа интеграциясини ва жаҳон марказини мустаҳкамлаш; Европа Иттифоқи мамлакатлари иқтисодиётини ривожлантириш; 1993 йил ноябрда кучга кирган Маастрихт шартномасига мувофиқ равишда иқтисодий ва валюта иттифоқини тузиш; ассоциацияланган мамлакатларга нисбатан келишилган сиёсатни ўтказиш. IFI 83Ўз олдига қўйган мақсадларга мувофиқ ушбу ташкилотлар давлатлараро ва қисман миллий чегарада иқтисодни минтақавий даражада тартибга солиш ва Ғарбий Европа иқтисодий интеграцияси ривожланишида муҳим ролни ўйнайди. Биринчидан, улар Европа Иттифоқи институционал тузилмасининг таркибий элементлари ҳисобланади. Уларга Европа парламенти, Европа Ҳамжамияти Кенгаши ҳамда бошқа ташкилотлар киради. Иккинчидан, уларнинг вужудга келиши ва фаолиятининг моддий базаси бўлиб қўшма бюджет ва фонд хизмат қилади. Улар ўзида аъзо мамлакатларнинг расмий олтин- доллар резервларининг 20%ини мужассам қилади. Аъзо мамлакатлар миллий бюджетларининг 2,5-3% суммасини бирлаштирган Европа Иттифоқининг марказлаштирилган бюджети ҳисобига бир неча қўшма фондлар шаклланган. Учинчидан, минтақавий институтлар фаолиятида халқаро валюта бирлигидан фойдаланилади. IFI 84Европа иқтисодий интеграцияси доирасида минтақавий молия институтларининг вужудга келиши аста-секинлик билан, асосан, Ғарбий Европадаги интеграция жараёнларининг ривожланиш босқичларига мувофиқ равишда пайдо бўлган. Европа Иттифоқи доирасида тузилган асосий минтақавий ташкилотларга қуйидагиларни киритиш мумкин: Европа инвестиция банки (ЕИБ, Люксембургда 1958 йилда Рим битимига мувофиқ ташкил этилган) етти йилдан йигирма йил муддатгача, ривожланаётган мамлакатларга эса кам рентабелли лойиҳаларга йилига 1-2%дан қирқ йил муддатгача кредитлар беради. ЕИБ фаолиятининг мақсади Европа иттифоқи минтақасидаги қолоқ мамлакатларни ривожлантириш, корхоналарни қайта қуриш, ишлаб чиқаришни ихтисослаштириш ва кооперациялаш доирасида тармоқ тузилмаларини модернизациялаш, асосий ўринда турувчи устувор тармоқларни ривожлантириш ҳамда қўшма хўжалик объектларини ташкил қилиш ҳисобланади. Бундан ташқари, ЕИБ хусусий ва давлат корхоналарига кафолат беради. IFI 85Ҳозирги даврда ЕИБ аъзолари бўлиб Европа Иттифоқининг 12та мамлакати ҳисобланади. ЕИБ мустақил юридик ва молиявий мақомга эга бўлган институтдир. Унинг раҳбарлик органлари – бошқарувчилар Кенгаши аъзо мамлакатларнинг молия вазирларидан иборат. Бошқарув идораси Люксембургда жойлашган. Европа ривожланиш фонди (ЕРФ, 1958 йилда ташкил қилинган) Европа Иттифоқининг ривожланаётган мамлакатлар билан муносабатлари бўйича жамоа сиёсатини ўтказиш ҳамда ушбу мамлакатларни ривожлантиришга ёрдам беришда икки томонлама дастурларни мувофиқлаштириш мақсадида ташкил этилган. ЕРФ 5 йилга ассоциация ҳақидаги навбатдаги конвенцияга обуна пайтида “Умумий бозор” мамлакатлари бадаллари ҳисобига шаклланади. Иккинчи Ломей конвенциясига (1981-1985 йиллар) мувофиқ, унинг ҳажми 4,5 млрд ЭКЮ деб белгиланган; учинчи конвенция билан (1986- 1990 йиллар) 8 млрд ЭКЮ атрофида. ЕРФ Конвенцияда белгиланган аниқ бир даврга ҳар бир мамлакатни кредитлаш йўналишларига мувофиқ равишда ривожланишнинг аниқ объектларига ҳамда қишлоқ хўжалиги ва минерал хом ашё экспортидаги йўқотишларнинг компенсациясига кредитлар беради. 86 IFI Европа минтақавий ривожланиш фонди (ЕМРФ) 1975 йилда аъзо мамлакатларда минтақавий номутаносибликларни тенглаштириш бўйича чора- тадбирларни кредитлаш учун Европа иттифоқи қўшма бюджети маблағлари ҳисобига таъсис этилган. Тараққий этган 25 туманларга қараганда ҳаёт даражаси 2,5 марта паст 25та камбағал туманларни ўз ичига олади. 1973 йилда тузилган Европа валюта хамкорлиги фонди (ЕВХФ) 1994 йилда (Франкфурт – Майнда) Европа валюта институтига ўзгартирилди. Бу миллий ташкилот ўз таркибига 12 та марказий банкларни бирлаштириш, ушбу банклар пул-кредит сиёсатини мувофиқлаштиришни амалга ошириш ҳамда Европа Марказий банкларини ягона валюта тизимини барпо қилишга ёрдам беришни мақсад қилган. Шу билан биргаликда, у минтақавий давлатлараро валютавий тартибга солиш учун ҳам мўлжаллангандир. Европа валюта институти аъзо мамлакатларга тўлов баланслари камомадини қоплаш учун кредитлар бериш ва ЭКЮни эмиссия қилиш функцияларини бажарган. 87 IFI 1998 йил июлдан Европа валюта институти еврони муомалага чиқарувчи Европа Марказий банкига ўзгартирилди. 1999 йилдан ўз ичига, еврога ўтган Европа Иттифоқи мамлакатлари марказий банклари ҳамда Европа Марказий банкини олган, Европа Марказий банклари тизими амал қила бошлади. IFI 88Хал аро исоб-китоблар банкиқ ҳ Хал аро валюта-кредит қ ташкилотлари ичида Базелдаги Хал аро қ исоб-китоблар банки ( ҳ инг. Bank for International Settlements (BIS)) му им ўрин эгаллайди (Х КБ, 1930 йил, ҳ Ҳ Базель). Хал аро исоб-китоблар банки қ ҳ 1930 йилда 6 давлатнинг (Бельгия, Буюк Британия, Германия, Италия, Франция, Япония) укуматлараро келишуви амда ҳ ҳ ушбу давлатларнинг ўз удудида фаолият ҳ кўрсатадиган Швейцария билан конвенцияси асосида тузилган. озирда Ҳ Хал аро исоб-китоблар банки 34 қ ҳ мамлакатнинг марказий банкларидан иборат. Хал аро исоб-китоблар банки қ ҳ уларга кредитлар беради ва депозитларини абул илади амда қ қ ҳ уларнинг хамкорлигига ёрдам беради. Хал аро исоб-китоблар банкининг му им қ ҳ ҳ хусусияти бўлиб, хал аро исоб- қ ҳ китобларда валюта клиринги бўйича амда аъзо мамлакатларнинг бош а ҳ қ исоб-китобларида банк-агент ҳ функциясини бажариш исобланади. ҳ IFI 89Шунингдек, Халқаро ҳисоб-китоблар банки етакчи валюта курсларини ушлаб туриш мақсадида марказий бакларнинг жамоавий валюта интервенциясини ташкил этади, хукуматлараро кредитларда васий бўлади ҳамда евро бозор ҳолатини назорат қилиб туради. 1982 йилдан бошлаб ХҲКБ ХВФ кредитларини кутаётган айрим мамлакатларнинг халқаро валюта ликвидлилиги инқирозига йўл қўймаслик учун марказий банкларнинг кафолати эвазига оралиқ кредитлар бермоқда. Бундай кредитларни Венгрия, Мексика, Бразилия, Аргентина ва Югославия мамлакатлар и олган. ХҲКБ – етакчи ахборот-тадқиқот маркази ҳам бўлиб ҳисобланади. У ўзининг тадқиқотлари асосида даврий нашрларни чоп этиб боради. 90 IFI Низом бўйича ХҲКБига 2 асосий функция юклатилган: 1) марказий банклар ўртасида ҳамкорликка кўмак бериш, халқаро молия операциялари учун қулай шарт-шароитлар яратиш; 2) ўз аъзоларининг халқаро ҳисоб-китобларини ўтказиш бўйича агент ёки ишончли шахс сифатида ҳаракат қилиш. Булардан келиб чиққан ҳолда ХҲКБ қуйидаги операцияларни бажаради:  олтин олди-сотдиси ва сақланиши;  марказий банклар билан депозит-ссуда операциялари;  алоҳида битимлар бўйича ҳукумат улушларни қабул қилиш;  валюта ва қимматбаҳо қо ғ озлар билан (акциялардан ташқари) операциялар;  марказий банкларнинг мухбири ёки агенти сифатида жаҳон (валюта, кредит, қимматбаҳо қоғозлар, олтин) бозорларида операциялар;  ўзаро халқаро ҳисоб-китобларга кўмак бериш мақсадида марказий банклар билан битимлар тузиш. IFI 91ХҲКБ ресурсларининг асосий манбаи – марказий банкларнинг чет эл валютасида ёки олтиндаги қисқа муддатли (3 ойгача) омонатлари. Улар бўйича фоизлар тўлаш учун банк уларни бозор шароитларида бошқа марказий банкларга, халқаро ташкилотларга жойлаштиради. ХҲКБининг асосий актив операцияси бўлиб марказий банкларга чет эл валютасидаги кредитлар беришдир. IFI 92European Bank for Reconstruction and Development, EBRD Европа Тикланиш ва Тараққиёт банки (ЕТТБ) 1990 йилда Лондонда ташкил қилинган ўз фаолиятини 1991 йил апрелдан бошлаган. ЕТТБнинг асосий мақсади – Марказий ва Шарқий Европанинг собиқ социалистик тузумда бўлган мамлакатларини бозор иқтисодиётига ўтишига ёрдам беришдан иборат. ЕТТБ фақатгина аниқ доирадаги лойиҳаларни кредитлайди. ЕТТБ ресурслари ХТТБга ўхшашлик бўйича шаклланади. IFI 93ЕТТБ ишлаб чиқаришни (лойиҳаларни молиялаштиришни ўз ичига олган ҳолда), инфратузилмани тараққий эттириш ва қайта тиклашга техник ёрдам кўрсатишни (экологик дастурларни ўз ичига олган ҳолда), акционерлик капиталига инвестициялари, айниқса хусусийлаштирилаётган корхоналарни кредитлашга ихтисослашган. Шу билан биргаликда ЕТТБнинг асосий диққати кичик бизнесни қўллаб-қувватлашга қаратилган. Бошқа халқаро молия институтлари сингари ЕТТБ аниқ мақсадли инвестицияларни ривожлантириш дастурини ишлаб чиқишда маслаҳат бериш хизматини кўрсатади. ЕТТБнинг битта стратегик вазифаси – давлат корхоналарини хусусийлаштиришни қўллаб-қувватлаш, уларни модернизациялаш ва тузилмавий қайта қуриш, шунингдек ушбу масалалар бўйича маслаҳатлар беришдан иборат. IFI 94ЕТТБнинг таъсисчилари бўлиб 40 мамлакат – Албаниядан ташқари ҳамма Европа мамлакатлари, АҚШ, Канада, Мексика, Марокко, Миср, Исроил, Япония, Янги Зеландия, Австралия, Жанубий Корея, шунингдек, Европа Инвестиция Банки ҳисобланади. СССР, Чехословакия ва Югославия парчаланганидан кейин пайдо бўлган янги давлатлар унинг аъзолари бўлишди. Унинг аъзолари сифатида ХВФ аъзоси бўлган ҳар қандай мамлакат бўлиши мумкин. 2010 йил ҳолатига кўра ЕТТБ акционерлари бўлиб 60 дан ортиқ мамлакат ҳисобланади. ЕТТБ кредитларининг муддати одатда 5-10 йилни кредитнинг минимал миқдори эса 5 млн. еврони ташкил этади. Агар лойиҳа мамлакат учун муҳим аҳамиятга эга бўлса банк камроқ миқдорда ҳам кредит бериши мумкин. Кредитлаш ҳохлаган эркин алмашинувчи валютада амалга оширилади, амалда кўпроқ АҚШ доллари ва Евродан фойдаланилади. IFI 95ЕТТБ тижорат асосида фаолият кўрсатади ва ўзининг кредитларини рискларни ҳисобга олган ҳолда бозор ставкалари бўйича беради. Тартибга кўра тижорат корхоналарини кредитлашда банк маблағларни қайтаришга доир ҳукумат кафолатини талаб этмайди, лекин бундай ҳолларда одатда лойиҳа активлари (масалан, гаровга оид асосий фондлар, гаровга оид мол-мулк ва бошқ.) билан кредитнинг гаров таъминоти қўлланилади. Кредитлар қаътий белгиланган ёки сузиб юрувчи ставкалар бўйича бўлиши мумкин, шунингдек, хеджирлашнинг турли инструментларидан ҳам фойдаланилади. 96 IFI ЕТТБ ўз фаолияти доирасида қуйидагиларни амалга оширади:  ривожланган мамлакатларда қабул қилинган банк иши стандартлари асосида мосланувчан кредитлаш учун турли хил инструментлардан фойдаланади;  хусусий сектор ташаббусини қўллаб-қувватлайдиган секторлар бўйича кўзда тутилган ва тутилмаган операциялар стратегиясидаги вазифаларни амалга оширишни ўзида мужассамлаштиради;  хусусий инвесторлар, уларнинг маслаҳатчилари ва тижорат банклари билан ҳамкорлик қилади;  ҳукумат билан ривожланишнинг узоқ муддатли режаларини амалга оширишда ҳамкорлик қилади;  халқаро валюта-кредит ва молия ташкилотлари билан ўзаро ҳаракатларни бажаради;  давлатлараро ва минтақавий манфаатлардан келиб чиққан ҳолда ишлайди;  атроф-муҳитни сақлашни ва яхшилашни таъминлашга ҳаракат қилади. 97 IFI The EBRD finances projects in most sectors. These include:  agribusiness  energy efficiency  financial institutions  manufacturing  municipal and environmental infrastructure  natural resources  power and energy  property and tourism  telecommunications, information technology and media  transport IFI 98ЕТ Т Б фаолиятига раҳбарликни бошқарувчилар Кенгаши, директорлар Кенгаши ва президент амалга оширади. Бошқарувчилар Кенгаши – ЕТ Т Б олий фармойиш берадиган органи – банкнинг ҳар бир қатнашувчисидан 2 тадан вакилни (бошқарувчи ва унинг ўринбосарини) ўз ичига олади (мамлакат ёки халқаро ташкилотнинг). Аъзо мамлакатнинг ҳоҳишига қараб унинг ЕТ Т Бдаги вакили (бошқарувчи ёки унинг ўринбосари) ҳоҳланган пайтда чақириб олиниши мумкин. Ўринбосар овоз беришда фақат бошқарувчи бўлмаган пайтдагина иштирок этиши мумкин. Йилида бир марта бўладиган йиғилишда Кенгаш бошқарувчилардан бирини кейинги раис сайлангунга қадар раис сифатида сайлайди. 99 IFI Бошқарувчилар Кенгашининг ваколатларига қуйидаги масалаларни ҳал қилиш киради:  ЕТ Т Б янги аъзоларини қабул қилиш, уларни қабул қилиш шартларини аниқлаш, банк аъзолигини тўхтатиш;  ЕТТБ президенти ва директорини сайлаш, директорлар ёки уларнинг ўринбосарлари ҳақи ўлчамини ва шунингдек, президент билан шартноманинг бошқа шартларини белгилаш;  ЕТТБ чиқаришга рухсат этилган низом капиталини кўпайтириш ёки камайтириш;  бошқа халқаро ташкилотлар билан ҳамкорлик тўғрисида бош келишувлар (битимлар) тузишга ваколатлар бериш;  ЕТТБ фойдаси ва зарарлари ҳисобини ва умумий балансини (аудиторлар ҳисоботини кўриб чиққандан кейин) тасдиқлаш; резервлар ўлчамини аниқлаш, фойдани тақсимлаш, ЕТТБ фаолиятининг батамом тўхталиши ва унинг активлари тақсимоти ҳақида қарор қабул қилиш;  ЕТТБ таъсис этиш тўғрисидаги Битимга ўзгартиришлар киритиш, Битимни тушуниш ёки директорлар Кенгаши томонидан унинг қўлланиши билан боғлиқ апелляциялар бўйича қарорлар қабул қилиш. IFI 100Европа иттифо и, Европа инвестиция қ банки аъзо мамлакатлари ва Европа иттифо ининг ўзи ЕТТБ низом капиталида қ 51% квотасига эгадирлар, Марказий ва Шар ий Европа мамлакатлари – 13%, қ олган Европа мамлакатлари – 11%, қ ноевропа мамлакатлари –24%. Капиталда кўпро исса билан А Ш – 10%, Италия, қ ҳ Қ ГФР, Франция, Буюк Британия ва Япония – 8,5%дан. Низом капиталининг ўлчами ар ҳ 5 йилда бир марта кўриб чи илади. қ IFI 101ЕТТБ уйидаги фаолият турларини қ молиялаштирмайди:  Мудофаа саноати.  Тамаки саноати.  Хал аро у у ий меъёрларда қ ҳ қ қ та и ланган воситаларни ишлаб қ қ чи ариш. қ  имор бизнеси. Қ  Атроф-му итга салбий таъсир ҳ кўрсатувчи ишлаб чи аришлар ва қ жараёнлар. IFI 102Asian Development Bank ( ADB ) Осиё Тара иёт Банки (ОТБ)қ қ - Осиё ва Тинч океани минта аси қ мамлакатларининг ривожланиш лойи алари учун узо муддатга кредит ҳ қ ажратиш билан шу улланадиган йирик ғ давлатлараро молия институтларидан бири исобланади. Осиё Тара иёт ҳ ққ Банки 1966 йилнинг 22 августида 15 та мамлакат томонидан шартнома имзоланиши билан ташкил этилган. Банк ўзининг ўз кредит фаолиятини 1966 йил 19 декабрда бошлади. Осиё тара иёт банкини ққ тузишдан ма сад - Осиё ва Тинч қ океани минта асидаги ривожланаётган қ мамлакатлар и тисодий ва ижтимоий қ тара иётига ёрдам беришдан иборат. ққ IFI 103The Asian Development Bank (ADB) is a regional development bank established on 22 August 1966 to facilitate economic development of countries in Asia. The bank admits the members of the United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pacific (UNESCAP, formerly known as the United Nations Economic Commission for Asia and the Far East) and non-regional developed countries .[2] From 31 members at its establishment, ADB now has 67 members - of which 48 are from within Asia and the Pacific and 19 outside. ADB was modeled closely on the World Bank , and has a similar weighted voting system where votes are distributed in proportion with member's capital subscriptions. At present, both the United States and Japan hold 552,210 shares, the largest proportion of shares at 12.756% each. China holds 228,000 shares (6.429 %), India holds 224,010 shares (6.317 %), the 2nd and 3rd largest proportion of shares respectively. 104 IFI Бугунги кунда ОТБга 67 та аъзо давлат Осиё, Осиё-Тинч океани минтақаси мамлакатлари, шунингдек, Европа ва Американинг саноати ривожланган 19 та давлати ҳисобланиб, ОТБ вакиллари ҳар йили ушбу ташкилотга аъзо ва фаол ривожланаётган давлатларнинг бирида ОТБ Бошқаруви, ушбу мамлакатнинг молия вазирлиги ва марказий банки раҳбарлари иштирокида учрашув ўтказади. ОТБ штаб - квартираси Манила шаҳрида (Филиппин) жойлашган бўлиб, ОТБ президенти 5 йил муддатга сайланади. IFI 105ОТБ фаолиятининг асосий йўналишлари уйидагилардан иборат:қ  инвестиция лойи аларини молиялашда узо ҳ қ муддатли ва имтиёзли шартлар билан 40 йилгача бўлган кредитларни йилига 1 % дан бериш; тижорат кредитларини 3 йиллик имтиёзли давр билан 15 йилгача бериш;  ривожланаётган аъзо мамлакатларга уларнинг и тисодий ривожланиш режаларини қ мувофи лаштириш, шунингдек, молиялашга қ тайёрлаш ва лойи аларни амда ривожланиш ҳ ҳ дастурини амалга оширишга ёрдам бериш;  хал аро молиявий институтлар, миллий давлат ва қ хусусий ташкилотлар билан инвестицияларни биргаликда амалга оширишга тааллу ли қ масалаларда амкорлик илиш; ҳ қ  минта ада и тисодий ўсиш ва амкорликни қ қ ҳ ра батлантириш учун зарур эксперт хизмати ва ғ масла атларининг турли шаклларини ташкил ҳ этиш. IFI 106ОТБ уйидаги со аларни ўз ичига олган қ ҳ лойи аларни молиялаштиради: ҳ  ишло хўжалиги ва ишло хўжалик қ қ қ қ ма сулотларини айта ишлаш; ҳ қ  автомобил ва темир йўлларни таъмирлаш ва айта уриш қ қ ;  энергетика;  таълим;  транспорт ва ало а тизими; қ  то -кон саноати ғ ;  со ли ни са лаш ва экология ғ қ қ ;  туризм инфратузилмасини ривожлантириш ;  истеъмол товарларини ишлаб чи аришни қ ривожлантириш ;  банк тизимини ривожлантириш . IFI 107ОТБ ривожланаётган мамлакатларга қуйидаги фондлар ҳисобидан кредитлар беради:  оддий фонд ҳисобидан тижорат шартлари асосида 25 йил муддатга;  Осиё ривожланиш махсус фонди ҳисобидан имтиёзли 1-3% ставкалар бўйича камбағал мамлакатларга 40 йилгача муддатга. Кўпгина ривожланиш банклари каби Осиё тараққиёт банки ҳам кредитлашда балансни таъминлаш учун давлат секторига берилган кредитларнинг салмоғи жами лойиҳаларнинг 20%и дан ошмайди. IFI 108Осиё тараққиёт банки қуйидаги талабларга жавоб берувчи лойиҳаларни маблағ билан таъминлайди: 1. Молиявий мустаҳкамлиги ва техник бажарилиши, иқтисодий барқарорлиги юқори бўлган лойиҳалар. 2. Лойиҳани амалга ошириш мамлакатнинг истиқболда ривожланишига таъсир кўрсатиши. 3. Қарздор мамлакатнинг қўшимча ташқи қарзга хизмат кўрсатишга қодирлиги. 4. Унумдорликни ошириш учун янги технологияларни жорий қилиш. 5. Қўшимча янги иш ўринларини ташкил этиш. 109 IFI Осиё Тараққиёт Банкига аъзолик БМТ нинг иқтисодий ва ижтимоий масалалар бўйича Осиё-Тинч Океан Комиссияси аъзоларига, шунингдек бошқа минтақалар ривожланган мамлакатлари ва БМТга ҳамда унинг бирон бир бошқа махсус агентликларига аъзо мамлакатлар учун эркиндир. Осиё Тараққиёт Банкининг асосий вазифалари куйидагилардан иборат:  Осиё мамлакатлари иқтисодий ривожига ва ҳамкорлигига кўмаклашиш;  давлат ва хусусий фондлардан капитал қўйилмаларнинг ўсишини таъминлаш;  ҳудудий савдонинг ривожланишига олиб келувчи иқтисодий режаларни тартибга солишда иштирок этиш;  ташқи манбалардан молиялаштириладиган лойиҳаларни тайёрлаш ва бажаришга техник ёрдам бериш;  аъзо мамлакатларнинг ташқи савдосига ва иқтисодий ривожланишига ёрдам бериш; IFI 110ОТБ уставига биноан Банк тизимига бир нечта махсус фондлар киради: - Имтиёзли шартларда узоқ муддатли кредитлаш махсус фонди; - Осиё ривожланиш фонди; - Техника ёрдами махсус фонди. Банк операциялари икки асосий манбадан: оддий капитал маблағлари ва махсус маблағлардан молиялаштирилади. Оддий капитал маблағлари Осиё Тараққиёт Банкига аъзо мамлакатларнинг капитал улушларини тўлашларидан ва инвестициялардан келадиган даромад ҳисобига шаклланади. Махсус мабла ғ лар аъзо ривожланган мамлакатлар бадаллари, махсус фондлар, ссудалар ва инвестициялардан даромадлар, шуниндек, Осиё Тараққиёт Банки кенгаши махсус қарорига биноан оддий капитал маблағларини ўтказиш суммалари кўринишида шаклланади. Осиё Тараққиёт Банки Махсус маблағлари катта бўлмаган ва камбағал аъзо мамлакатларнинг эҳтиёжларини қондириш мақсадида имтиёзли ссудалар шаҳобчаларини ташкил этган. Осиё Тараққиёт Банки барча шароитлар бўйича пухта таҳлил ўтказгандан кейин кредит беради. Бу ҳолат, банк заҳиралари ва ликвидлигини сақлашга, соф даромадни доимий оширишга, қарздорларнинг кредитга қобилиятлилиги мониторингини ўтказишга имкон яратади. IFI 111Thank you for your attention!!!. IFI 112 IFI 113 IFI 114 IFI 115 IFI 116ISLAMIC DEVELOPMENT BANK Type Development Bank Industry Finance Founded 1973 Headquarters Jeddah, Saudi Arabia Key people Ahmad Mohamed Ali Al-Madani, President Employees 932 IFI 117The Islamic Development Bank (IsDB) is a multilateral development financing institution located in Jeddah, Saudi Arabia. It was founded by the first conference of Finance Ministers of the Organisation of the Islamic Conference (OIC, now the Organisation of Islamic Cooperation), convened 23 Dhu'l Qa'dah 1393 AH (18 December 1973). The bank officially began its activities on 15 Shawwal 1395 AH (20 October 1975). There are 56 shareholding member states. On the basis of paid-up capital, the main shareholders of the Bank are from these countries:  Saudi Arabia  Libya  Iran  Egypt  Kuwait  Turkey  Qatar  UAE IFI 118Membership The present membership of t he Bank consist s of 56 count ries. The basic condit ion for membership is t hat t he prospect iv e member count ry should be a member of t he Organisat ion of Islamic Cooperat ion (OIC), pay it s cont ribut ion t o t he capit al of t he Bank and be w illing t o accept such t erms and condit ions as may be decided upon by t he IsDB Board of Gov ernors.

Халқаро молия ташкилотларининг халқаро молия муносабатлари тараққиётидаги ўрни

Купить