Hisobning nazorat qilish funksiyalar va iqtisodiy baholashda o'zaro bog'liqligi

 
O'zbekiston respublikasi
Oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar
vazirligi
             
«Toshkent irrigatsiya va qishloq xõjaligini
mexanizatsiyalash muhandislar instituti»
Milliy tadqiqot universiteti
 Sirtqi bõlimi
Iqtisodiyot yõnalishi
  353  guruh talabasi 
Shavkatova Shahzodabonuning
 Buxgalteriya hisobi va audit
fanidan tayyorlagan                                                 
     MUSTAQIL ISHI Mavzu:  Hisobotning nazorat qilish funksiyalari
va iqtisodiy baholashda o zaro bog'liqligiʻ
REJA:
1. Hisobatning funksiyalari, mohiyati va mazmuni.
2. Hisobotlarning turlari, tarkibi va unga qo'ylladigan talablar.
3. Umumlashtirilgan moliyavly hisobot.
1. Hisobatning funksiyalari, mohiyati va mazmuni.
Korxonaning joriy faoIiyati ma'rnuriyat tornonidan boshqaruv funksiyalarini
safarbar   qilish   yo'li   bilan   arnalga   oshirilib,   uning   natijalari   buxgalteriya   hisobi
tizimida   aks   ettiriladi.   Xo'jalik   yurituvchi   subyekt   tornonidan   rna'ium   vaqt
oralig'ida   arnalga   oshirilgan   xo'jalik   muornalalari   to'g'risidagi   axborotiar   tegishli
bisob   registrlarida   urnumlashtiriladi   va   guruhIangan   hoida   ulirdan   buxgalteriya
hisobotIariga   o'tkaziladi.   Buxgalteriya   hisobini   huquqiy-me'yoriy   tartibga   solish
tizimida   hisobot   korxonaning   rnulkiy   va   rnoliyaviy   ahvoli   hamda   moliya-xo'jalik
faoliyati   natijalari   to'g'risidagi   ma'iumotiarning   yagcna   tizimi   sifatida   qaraladi.
Hisobotlar ma'lum hisobot davri uchun belgilangan shakllar bo'yicha tayyor/angan
buxgalteriya   hisobi   axborotlari   asosida   tuziladi.   O'z   navbatida   hisobot   davri   -   bu
korxona   moIiyaviy   hisobotini   tuzishi   Iozim   bo'igan   davr.  
((Buxgalteriya   hisobi   to'   g'risida))gi   qonunning   18-moddasiga   muvofiq   moliyaviy
hisobotning  hi  so   bot   davri  l-yanvardan   3  I   -dekabrga   qadar   bo'igan   kalendar   yil
deb belgilangan. Yangidan tashkil etilgan yuridik shaxslar uchun ular yuridik shaxs
huquqiga   ega   bo'lgan   sanadan   bosh   lab,   yuridik   shaxs   hisoblarunaydigan
subyektlar   uchun   esa   ular   tegishli   daviat   organlarida   ro'yxatga   olingan   sanadan
boshIab,   o'sha   yilning   3I-dekabrigacha   bo'igan   davr   birinchi   hisobot   yili   deb
hisoblanishi belgilangan. 
Agar   xo'jalik   yurituvchi   subyekt   joriy   yilning   I-oktabridan   keyin   ro'yxatga
olingan   bo'Isa,   uning   uchun   birinchi   hisobot   yili   keyingi   yilning   31-dekabrida
tugaydi.   Xo'jalik   yurituvchi   subyektni   davlat   rO'yxatidan   o'tkazgungacha   amaIga
oshirilgan   xo'jalik   muomalalari   to'g'risidagi   rna'\umotlar   uning   birinchi   yildagi
hisobotiga kiritiladi.  Ishonchlilik   nafaqat   buxgalterlik   hisobi   axborotlari,   balki   hisobning   boshqa
turlari,   eng   avvalo   statistik   hi   sob   ma'iumotiariga   asoslanadi.   Ushbu
yondashuvning buzilishi biznes-reja tuzish, xo'jalik faoliyatining turli pog'onalarida
mulklarni tezkor boshqarish imkonini ham yo'qqa chiqaradi. Ushbu talab hisobot
va reja kO'rsatkichlarining taqqoslanuvchanligini talab etadi. 
To   '/iqlik   aniqroq   asoslangan   boshqaruv   qarorJarini   qabul   gilish   imkonini
beradi.   Shu   maqsadda   sintetik   va   analitik   hisob   ma'lumotlari   inventarizatsiya
natijalari va mustaqil auditorlik tashkiloti xulosasi bilan tasdiqlangan bo'lishi lozim.
o   'z   vaqtidalik   zarur   moliyaviy   hisobotlami   tegishli   joylarga   belgilangan
muddatlarda taqdim etishni bildiradi. Tashkiliy-huquqiy va mulkchilik shaklIaridan
qat'i   nazar   (budjet   tashkilotlaridan   tashqari),   barcha   tashkilotlar   har   chorakda
choraklik yakunlanganidan keyin 30 kun ichida moJiyaviy hisobot taqdim etishlari
lozim. Yillik  moliyaviy  hisobot yiI yakunlanganidan soOng 90 kun davornida, agar
boshqacha   muddat   O'zbekiston   Respublikasi   qonunchiligi   bilan   belgilanrnagan
bo'Isa,   taqdim   etilishi   Iozim.   U   mulkdorlaming   [a'sis   hujjatlariga   muvofiq
belgilangan   tartibda   tasdiqlanishi   lozim.   Moliyaviy   hisobotning   oddiyligi   uning
qisqa   va   tushunarliligidan   iborat.   Buxgalteriya   hisobining   xalqaro   standartlarga
o'tkazilishi   ushbu   talabni   amalga   oshirishga   yordam   bermoqda.   Moliyaviy
hisobotning   tekshirishga   qulay/igi   unda   taqdim   etilgan   axborotning   istalgan
vaqtda tasdighmis~ imkoniyatini nazarda tutadi.
Ushbu   shart   bilvosita   unda   taqdim   etilgan   axborotning   betarafligini
bildiradi.   Taqqoslanuvchanlik   kechayotgan   jarayonlar   va   tafovutlarni   aniqlash
maqsadida har xii vaqt oralig'ida bir xii ko'rsatkichlar mavjudligini nazarda tutadi.
Buxgalteriya   hisobi   ma'lumotlarining   taqqoslanuvchanligini   ta'minlash
maqsadida   hisob   siyosatiga   o'zgartirishlar   moliyaviy   yilning   boshida   kiritilishi
lozim. 
Agar   bunday   taqqoslanuvchanlik   bo'lmasa,   hisobot   davridan   oldingi   davr
uchun   ma'iumotiarga   tuzatish   kiritilishi   kerak.   Bunda   O'zbekiston   Respublikasida
buxgalteriya   hisobini   huquqiy-me'yoriy   tartibga   solish   tizirnining   amaldagi
me'yoriy   hujjatlari   bilan   belgilangan   qoidalar   qo'llaniladi.   Moliyaviy   hisobot
ko'rsatkichlarining uslubiy birligi shundan iborat.
Tuzatishlar va ularni bajarish uslubi moliyaviy hisobotga tushuntirish xatida
tuzatishlar sababi ko'rsatilgan holda ochib berilishi lozim.
Moliyaviy hisobotning ishonchliligi uning to'lagonligi bilan kuchayadi, ya'ni u korxonaning   o'z   moliya-xo'jalik   faoliyati   ko'rsatkichlari   kabi,   uning   filiallari,
vakolatxonalari   va   boshqa   tarkibiy   bo'linmalari,   jumladan   mustaqil   balansga
ajratilgan boshqa tarkibiy bo'linmalar ko'rsatkichlarini ham o'z ichiga olishi lozim.
Bunday taqqoslashning maqsadi korxona rivojlanishining borishini aniqlash
uchun   zarur.   Lekin   undan   foydalanishda   axborotlarning   foydalilik   chegarasi
tamoyilidan   chetga   chiqish   mumkin   emas.   Bu   esa   noto'g'ri   xulosalarni
shakllantirishga   olib   keladi.   Masalan,   korxona   hisobot   davrida   ishlab   chiqarishni
pasaytirish   maqsadida   ishlab   chiqarish   tuzulmasini
o'zgartirish(diversifikatsiyalash)   to'g'risida   qaror   qabul   qilgan   va   shu   munosabat
bilan   bankdan   uzoq   muddatli   kredit   olgan.   Taqdim   etilgan   moliyaviy   hisobot
ma'lumotlariga   ko'ra   korxonaning   inoliyaviy   holati   yaxshilanishini   faqat   uzoq
kelajakda ko'rish mumkin.
Ushbu   yondashuvlarni   amalga   oshirish   uchun   moliyaviy   hisobotda
keltirilgan   o'tgan   davrdagi   va   hisobot   davridagi   aniq   ko'rsatkichlar   bo'yicha
axborotlarni taqqoslash keltirilishi lozim.
Tejamlilik tegishli hisobot shakllarini unifikatsiyalash va standartlash, ayrim
ko'rsatkichlarni   hisobot   ma'lumotlarining   sifatiga   zarar   yetkazmaydigan   tarzda
qisqartirish yo'li bilan erishiladi. Bu eng avvalo, axborot-ma'lumotnoma tavsifidagi
ko'rsatkichlarga taalluqlidir.
Moliyaviy   hisobotga   qo'yiladigan   talablardan   biri   uni   rasmiylashtirish
hisoblanadi.   Bu   moliyaviy   hisobotni   tuzish   ham   mulklar,   majburiyatlar   va   xo'jalik
muomalalarini buxgalteriya hisobida aks ettirish kabi, o'zbek tilida va milliy valuta
so'mda   amalga   oshirilishini   bildiradi.   Moliyaviy   hisobot   korxonaning   rahbari   va
bosh buxgalteri tomonidan imzolanib, muhr bilan tasdiqlanadi.
Moliyaviy   hisobotni   e'lon   qilish   O'zbekiston   Respublikasi   <<Buxgalteriya
hisobi to'g'risida»gi qonunining 20-moddasida belgilangan ro'yxatdagi korxonalar
tomonidan   amalga   oshiriladi.   Ularga   ochiq   aksiyadorlik   jamiyatlari,   sug'urta
kompaniyalari,   banklar,   fond   va   tovar   birjalari,   investitsiya   fondlari   va   boshqa
moliya muassasalari kiradi.
Moliyaviy   hisobotni   e'lon   qilish   axborotdan   foydalanuvchilar   uchun
ma'lumot   olish   imkoni   bo'lgan   ommaviy   axborot   vositalarida   yoki   tegishli
nashrlarda   hamda   qiziquvchilarga   taqdim   etish   uchun   korxona   ro'yxatdan
o'tkazilgan   joydagi   davlat   statistika   organlariga   taqdim   etish   orqali   amalga
oshiriladi. Yillik   buxgalteriya   (moliyaviy)   hisoboti   hisobot   yilidan   keyingi   yilning   1-
mayidan   kechikmasdan   e'lon   qilinishi   lozim.   Yillik   moliyaviy   hisobot   e'lon
qilinishidan   oldin   auditorlik   tekshiruvidan   o'tkazilib,   ijobiy   auditorlik   xulosasi
olingan   va   xo'jalik   yurituvchi   subyektning   boshqaruv   organi   (aksiyadorlarning
umumiy majlisi, ta'sischilar majlisi va h.k.) tomonidan tasdiqlangan bo'lishi lozim.
Yillik   moliyaviy   hisobot   shakllaridan   buxgalteriya   balansi   (1-shakl)   va   moliyaviy
natijalar to'g'risidagi hisobot (2-shakl) e'lon qilinishi lozim. Bunday tajriba xalqaro
amaliyotdan kelib chiqqan bo'lib, tashqi axborotdan foydala- nuvchilarga mazkur
korxonaga   kapital   qo'yish   va   boshqa   masalalar   boʻyicha   asosli   qarorlar   qabul
qilishga   imkon   beradi.   Buxgalteriya   balansi   qisqartirilgan   shaklda   e'lon   qilinishi
mumkin   va   uning   mazmuni   korxona   tomonidan   O'zbekiston   Respublikasi   Moliya
vazirligining   qoidalarida   ko'zda   tutilgan   talablar   doirasida   bo'lishi   lozim.   Yillik
moliyaviy hisobot bilan birga auditorlik xulosasi ham e'lon qilinishi mumkin. Uning
mazmuni   mustaqil   auditorlik   tashkiloti   tomonidan   moliyaviy   hisobotning
ishonchliligi   to'g'risidagi   fikr   (baho)dan   iborat.   Ichki   buxgalteriya   hisobotlari
korxonaning   tijorat   sirlari   oshkor   etilmasligi   uchun   e'lon   qilinmaydi.   Tijorat   siri
hisoblangan ma'lumotlarni noqonuniy olish va oshkor etish qonunchilikka muvofiq
javobgarlikka tortiladi. 2. Hisobotlarning turlari, tarkibi va unga qo'ylladigan talablar
Xo'jalik   yurituvchi   subyektning   hisobotlari   uchta   asosiy   mezon   bo'yicha
turkumlanadi:
 axborotlar hajmiga ko'ra;
 tuzilish maqsadiga ko'ra;
 davriyligi bo'yicha.
Hisobotdagi   ma'lumotlar   hajmiga   ko'ra   xususiy   hisobot   va   umumiy
hisobotlarga bo'linadi.
Xususiy hisobot xo'jalik yurituvchi subyektning bitta faoliyat uchastkasidagi
ishi   to'g'risidagi   axborotlarni   o'z   ichiga   oladi.   Umumiy   hisobot   xo'jalik   yurituvchi
subyektning butun moliya- xo'jalik faoliyatini tavsiflaydi.
Hisobotlar tayinlanishiga ko'ra tashqi va ichki hisobotlarga bo'linadi.
Tashqi   hisobotlar   xo'jalik   yurituvchi   subyektning   faoliyat   tavsifi,
daromadliligi   mulkiy   hamda   moliyaviy   ahvoli   to'g'risidagi   axborotdan   tashqi
foydalanuvchi-manfaatdor yuridik va jismoniy shaxslarni axborot bilan ta'minlash
vositasi   boʻlib   xizmat   qiladi.   Buxgalteriya   hisobining   xalqaro   standartlari   va
O'zbekiston Respublikasi Buxgalteriya hisobi Moliyaviy hisobot buxgalteriya hisobi
tizimining   yakuniy   natijasi   sifatida   moliyaviy   hisobot   subyektining   moliyaviy
holatini   va   uning   moliyaviy   ahvolidagi   o'zgarishlarni   ko'rsatadi.   Bunday
axborotlardan ko'plab iste'molchilar quyidagi maqsadlarda foydalanadi: 
a)   kreditlar   berish   bo'yicha   qarorlar   qabul   qilish   va   investitsion   qarorlar
qabul qilish uchun;
b) subyektning kelgusidagi pul oqimlarini baholash;
d)   subyektning   resurslari,   majburiyatlari   va   ulardagi   o'zgarishlar   to'g'risida
tasavvurga ega bo'lish.
Buxgalteriya   hisobotlarining   tarkibi   va   shakllari   hamda   ularni   to'lg'azish
tartibi   to'g'risidagi   yo'riqnoma   O'zbekiston   Respublikasi   Moliya   vazirligi
tomonidan belgilanadi.
Yillik   moliyaviy   hisobot   shakllarini   tuzishdan   oldin   katta   tayyorgarlik   ishlari
amalga   oshiriladi.   Uning   mazmuni   hisob   ma'lumotlarining   mulklar   va
manbalarining   haqiqiy   mavjud   qoldiqlariga   mosligini   tasdiqlash   bilan   belgilanadi. Shuning   uchun   yillik   balansni   tuzishga   yil   davomida   tuziladigan   balanslarga
qaraganda juda yuqori ishonchlilikni ta'minlash talabi qo'yiladi.
Bunda   tayyorgarlik   ishlarining   negizi   barcha   turdagi   xo'jalik   mablag'lari   va
mablag'lar manbalarini to'liq inventarizatsiya qilishdan iborat.
Buxgalteriya   balansini   tuzish   texnikasi   uning   isbotlovchi   hujjatlar   bilan
tasdiqlangan   hisob   yozuvlari   asosida   to'ldirilishini   nazarda   tutadi.   Balansni
tuzishdan   oldin   analitik   hisob   schotlari   bo'yicha   qoldiqlar   va   oborotlar   bosh
daftardagi   schotlar   bo'yicha   qoldiqlar   va   oborotlar   bilan   solishtirilib,   tekshirilishi
lozim. Bunda ularning tengligiga ishonch hosil qilish zarur.
Hisobotning   ayrim   shakllarini   tuzish   jarayonida   ularga   ma'lum   talablar
qo'yiladi.   Masalan,   balansni   tuzishda   uning   ayrim   moddalarini   baholash
qoidalariga rioya qilish kerak.
Xo'jalik   yurituvchi   subyektning   mulklari   va   majburiyatlarini   baholashning
uinumiy   tartibi   O'zbekiston   Respublikasi   «Buxgalteriya   hisobi   to'g'risida»gi
qonunining 12-moddasida belgilangan.
Buxgalteriya balansi ayrim moddalarining bahosini shakllantirish tamoyillari
quyidagi yondashuvlarni nazarda tutadi:
>   pul   to'lash   yo'li   bilan   sotib   olingan   mulklar   sotib   olish   uchun   qilingan
haqiqiy xarajatlar bo'yicha baholanadi;
>   bepul   olingan   mulklar   balansda   hisobga   olingan   sanadagi   bozor   bahosi
bo'yicha aks ettiriladi;
-   xo'jalik   yurituvchi   subyektning   o'zida   tayyorlangan   mulklar   ularni
tayyorlash xarajatlarining summasi bo'yicha balansga qabul qilinadi;
  asosiy   vositalar   va   nomoddiy   aktivlar   bo'yicha   amortizatsiya   hisoblash➤
xo'jalik   yurituvchi   subyektning   moliya-xoʻjalik   faoliyati   natijaları   qanday
bo'lishidan qat'i nazar amalga oshiriladi;
»   asosiy   vositalar   va   nomoddiy   aktivlar   balansda   qoldiq   qiymati   bo'yicha
baholanadi; 3. Umumlashtirilgan moliyavly hisobot
Konsolidatsiyalangan   moliyaviy   hisobot   ma'lum   yuridik   va   moliya-xoʻjalik
munosabatlarida   bo'lgan   ikki   va   undan   ortiq   korxo-   nalarning   hisobotlarini
umumlashtirishdan iborat. Konsolidatsiyalash metodologiyasi va texnikasi xalqaro
hamda bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarning milliy standartlarida ishlab
chiqilgan   va   bayon   qilingan.   Konsolidatsiyalashning   maqsadi   korporativ   guruhga
kiruvchi   xo'jalik   yurituvchi   subyektlar   to'g'risidagi   axborotlarni   yagona   xoʻjalik
yurituvchi subyekt sifatida umumlashtirilgan holda taqdim etishdan iborat. Bunda
korporativ   guruhga   kiruvchi   har   bir   mustaqil   korxona   barcha   xo'jalik
muomalalarini   amaldagi   standartlarga   muvofiq   hisobga   olishi   va   ularning
natijalarini moliyaviy hisobot ko'rinishida rasmiylashtirishi lozim.
Moliyaviy   hisobotlarni   konsolidatsiyalash   XIX   asrning   o'rtalarida   AQSHda,
kapitalning   konsentratsiyalashuvi   va   kompaniyalarning   birla-   shishi   natijasida
vujudga   kelgan.   Keyinchalik   Yevropa   mamlakatlarida   ham   konsolidatsiyalash
masalalariga   kirishilgan.   Hozirgi   vaqtda   ikki   va   undan   ortiq   korxonalarning
birlashishi,   xoldinglar,   korporatsiyalar   va   moliya-sanoat   guruhlarining   tashkil
etilishi mamlakatimiz amaliyotida ham keng tus olmoqda. Konsolidatsiyalashning
zarurligi uning iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiqligi bilan belgilanadi.
Agar korporativ guruhga kiruvchi korxonalar turli mamlakatlarda joylashgan
bo'lsa,   guruhning   konsolidatsiyalangan   moliyaviy   hisobotini   tuzishda   ularning
hisobot   ma'lumotlari   yagona   valutaga   keltiriladi.   Guruhga   kiruvchi   korxonalar
bosh   kompaniya   bilan   bitta   mamlakatda   joylashganda,   ularning   moliyaviy
hisobotlarini bitta valutaga keltirishga ehtiyoj bo'lmaydi va konsolidatsiyalashning
yagona uslublaridan foydalaniladi.
Konsolidatsiyalangan   moliyaviy   hisobot   O'zbekiston   Respublikasi
<Buxgalteriya hisobi to'g'risida»gi qonunining 17-moddasi, buxgalteriya hisobining
xalqaro   va   milliy   standartlariga   muvofiq   tuziladi.   Bunda   bosh   korxonadan   ajralib
chiqib   faoliyat   ko'rsatayotgan   korxonalar   guruhi   uchun   umumlashgan   moliyaviy
moddalarni   tuzish   va   taqdim   qilish   to'g'risida   so'z   yuritiladi.   Qonunning   mazkur
moddasiga   muvofiq   bir   yoki   bir   necha   sho'ba   korxonalar,   filiallar   va
vakolatxonalariga   ega   bo'lgan   korxonalar   umumlashgan   moliyaviy   hisobot
tuzadilar.
Ushbu   moddaning   talablari   vazirliklar,   idoralar   va   budjet   tashkilotlarining
jamlama   moliyaviy   hisobotiga   nisbatan   tatbiq   etilmaydi.   Umunlashgan   moliyaviy hisobot   buxgalteriya   hisobi   standartlariga   muvofiq   tuziladi.   Bosh   korxonaning
sho'ba   korxonalarga   qo'shgan   hissalari   uning   moliyaviy   hisobotida   moliyaviy
qo'yilma   sifatida   aks   ettiriladi.   Yuridik   shaxslar   o'z   filiallari,   vakolatxonalari   va
boshqa   tarkibiy   bo'linmalarini,   ularning   balanslari   va   hisobot   shakllarini
belgilangan   tartibda   tegishli   yuridik   shaxsning   umumlashtirilgan   hisobotiga
kiritishdir.
Axborotlardan   tashqi   foydalanuvchilar   uchun   konsolidatsiyalangan   hisobot
xususiy   balanslarning   cheklanganliklarini   bartaraf   etadigan,   qo'shimcha   axborot
manbai   hisoblanadi.   Konsolidatsiyalangan   hisobot   bosh   kompaniya   uchun   o'z
hisobotini o'ziga xos «kengaytirish» va <<to'ldirish>>> hisoblanadi.
Yuqorida bayon qilinganlarni umumlashtirgan holda shuni ta'kid- lash joizki,
konsolidatsiyalangan hisobot bir necha xususiyatlarga ega:
  konsolidatsiyalangan   hisobot   yuridik   mustaqil   korxonaning   hisoboti➤
hisoblanmaydi.  Uning maqsadi korporativ  guruh  faoliyatining natijalari to'g'risida
umumiy tasavvur shakllantirishdan iborat. U aniq axborot bilan ta'minlash va tahlil
uchun yo'naltirilgan;
»   korporativ   guruh   a'zolari   hisoblangan   korxonalar   o'rtasidagi   kelishuvlar
konsolidatsiyalangan   moliyaviy   hisobotga   kiritilmaydi.   Unda   faqat   aktivlar   va
majburiyatlar, tashqi kontragentlar bilan amalga oshirilgan operatsiyalar bo'yicha
daromadlar   va   xarajatlar   ko'rsatiladi.   Har   qanday   korporativ   guruh   ichidagi
moliya-xo'jalik   operatsiyalari   identifikatsiyalanadi   va   konsolidatsiyalash
jarayonidan   chiqarib   tash-   lanadi   (konsolidatsiyalanayotgan   hisobotga
kiritilmaydi). Konsolidatsi- yalash bosh kompaniya tarkibiga kiruvchi kompaniyalar
moliyaviy   hisobotlarining   bir   xil   nomdagi   moddalarini   oddiy   (arifmetik)   jamlash
emas;
  guruhlar   hisoboti   birlashma   tarkibiga   kiruvchi   har   bir   kompaniyaning
➤
moliyaviy   ahvoli   va   faoliyat   natijalari   to'g'risidagi   umumlashgan   axborotlarni   aks
ettiradi.   Bu   demak,   bitta   sho'ba   korxonaning   foydasi   boshqasining   zararini
yashirishi»,   bitta   sho'ba   korxonaning   mustahkam   moliyaviy   ahvoli   boshqasining
potensial to'lov layoqatini <«yashirishi mumkin
  agar   korporativ   guruh   biznesning   har   xil   turlari   bilan   shug'ullanuvchi
➤
kompaniyalardan   iborat   bo'lsa,   u   holda   mazkur   guruh   bo'yicha
konsolidatsiyalangan moliyaviy hisobot ayrim muhim tafsilotlarni ochib bermasligi
mumkin.   Guruh   faoliyatining   har   biri   segmenti   to'g'risida   qo'shimcha   axborotlar yetishmagan   hollarda   esa   №27   MHXS   va   YH   Yettinchi   direktivasi   bunday   ochib
berishni talab qiladi.
Konsolidatsiyalangan moliyaviy hisobotning ushbu xususiyatlari uning guruh
faoliyatidagi rolini to'liq ochib berishga imkon yaratadi. Xususan:
  guruh   to'g'risidagi   ijobiy   fikrlarni   qo'llab-quvvatlash   va   uning   fond➤
bozoridagi   mavqeini   mustahkamlash   (korporativ   guruh   va   guruhdagi   boshqa
kompaniyalar   aksiyalari   kotirovkasining   o'sishi)   uchun   butun   guruh   bo'yicha
umumlashgan axborotni taqdim etish;
  yagona   iqtisodiy   birlikning   moliyaviy   ahvolini   va   xo'jalik   muomalalarini
➤
aniqroq tasvirlaydi, ammo alohida moliyaviy hisobot- larining o'rnini bosmaydi;
  boshqaruv   qarorlarini   qabul   qilish   uchun   asos   bo'ladi;     korporativ
➤ ➤
guruh a'zolarining iqtisodiy o'zaro bog'liqliligi va o'zaro ta'sirini tavsiflaydi;
  ushbu   hisobot   bosh   kompaniyaning   valutasida   tuzilganligi   sababli   bosh
➤
kompaniya uchun nazorat funksiyasini ham bajaradi;
  korporativ   guruh   faoliyatini   moliyaviy   rejalashtirish   va   moliya-
➤
lashtirishga ta'sir ko'rsatadi va b.
                                            Xulosa
Xulosa   õrnida   shuni   aytish   mumkinki,   doimiy   ishlanmalar   hamda   hisobot
tahlili nazorat qilinish va uning asosiy funksiyalar nazarda tutilishi shart.  Moliyaviy
hisobotlarni   konsolidatsiyalash   zaruriyati   eng   avvalo   axborotdan
foydalanuvchilarning ehtiyojlaridan kelib chiqadi. Kon- solidatsiyalangan moliyaviy
hisobot   axborotlaridan   foydalanuvchilarga   aksiyadorlar,   investorlar,   kreditorlar,
korporativ guruhning boshqaruv xodimlari va davlat boshqaruv organlarini kiritish
mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.   Gadoyev   E.   va   boshqalar.   Buxgalter   uchun   amaliy   qo‘llanma:   ikki   jildlik.
Toshkent NORMA. 2010
2. Dusmuratov R.D. Buxgalteriya hisobi nazariyasi. -Т.: “Fan va texnologiya”,
2013 y.
3.   Джамбакиева   Г.   Финансовый   учет.   Учебное   пособие.   -Т.:   “ Iqtisod -
moliya ”, 2012 г.
4.   Ibragimov   A .,   Ochilov   I .,   Qo ‘ ziyev   I .   Moliyaviy   va   boshqaruv   hisobi   -Т.:
Iqtisod - moliya . 2008  y .
5.   Jo ‘ raev   N .,   Bobojonov   O .,   Abduvaxidov   F .,   Sotvoldiyeva   D .   Moliyaviy   va
boshqaruv   hisobi .   Darslik.   -Т.:   2007   у.
6. Karimov A. va boshqalar. Buxgalteriya hisobi. Darslik. -Т.: “Sharq” NMAK,
2004 y.
7.   Ortikov   X.A.   va   boshqalar.   0   ‘zbekiston   Respublikasi   buxgalteriya
hisobining milliy standartlariga sharhlar to‘plami. Т.: “NORMA”, 2010 y.
8.   Ortikov   X.A.   va   bosh   Buxgalteriya   hisobi   bo‘yicha   uslubiy   qo‘llanmalar
to‘plami. Т.: “NORMA”, 2010 y.