Hissadorlik jamiyati va uning tashkil etilishi - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	971.8KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	20 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Diyorbek

Ro'yxatga olish sanasi 14 Oktyabr 2024

18 Sotish

Hissadorlik jamiyati va uning tashkil etilishi

Sotib olish

Mundarija
Kirish ………………………………………………………………………………2
I BOB. HISSADORLIK JAMIYATLARI TUSHUNCHASI VA ULARNING
HUQUQIY ASOSLARI…………………………………………………………..4
1.1. Hissadorlik jamiyatlari tushunchasi, turlari va ularning o‘ziga xos
xususiyatlari………………………………………………………………………..4
1.2. Hissadorlik jamiyatini tashkil etish bosqichlari va tashkiliy-huquqiy
hujjatlari…………………………………………………………………………….7
1.3 Hissadorlik jamiyatlariningf iqtisodiy samaradorligi va
muammolari………...11
II BOB. AKSIYADORLIK JAMIYATI FAOLIYATINI TASHKIL QILISH,
QAYTA TASHKIL QILISH VA TUGATISH ASOSLARI…………………….14
2.1 Aksiyadorlik jamiyatini tashkil etish va aksiyadorlarning huquqlari…………14
2.2 Aksiyadorlik jamiyatlarini qayta tashkil etish va tugatish………………….…23
2.3 “ UZAUTO MOTORS” aksiyadorlik jamiyati(2019-2022)……………………
30
Xulosa…………………………………………………………………………….41
Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………………………44
1

Kirish
Bozor munosabatlariga asoslangan iqtisodiyotni shakllantirish jarayonida
xo‘jalik yurituvchi subyektlarning huquqiy maqomi va tashkiliy shakllarini
belgilash, ularning faoliyat yuritishi uchun qulay shart-sharoitlar yaratish muhim
ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, korxona va tashkilotlarning zamonaviy shakllaridan
biri bo‘lgan hissadorlik jamiyatlari iqtisodiyotni modernizatsiya qilishda,
investorlarni jalb etishda va raqobatbardosh ishlab chiqarishni rivojlantirishda
asosiy o‘rin tutadi.
Hissadorlik jamiyati — bu xo‘jalik yurituvchi subyekt bo‘lib, uning ustav
kapitali muayyan miqdordagi aksiyalarga bo‘lingan va bu aksiyalar egalari —
hissadorlar tomonidan boshqariladi. Ushbu tashkilot shakli mulkni ko‘p sonli
subyektlar o‘rtasida taqsimlash, moliyaviy mablag‘larni birlashtirish va xavflarni
kamaytirish imkonini beradi. Shu bilan birga, hissadorlik jamiyatlari o‘z faoliyatini
aniq huquqiy asoslar va belgilangan tartibda amalga oshiradi.
O‘zbekiston Respublikasida hissadorlik jamiyatlarining tashkil etilishi va
faoliyati “Hissadorlik jamiyatlari to‘g‘risida”gi Qonun, Fuqarolik kodeksi hamda
boshqa me’yoriy hujjatlar bilan tartibga solinadi. Ushbu qonunchilik bazasi
jamiyatlarning ochiq va yopiq shakllarini ajratib ko‘rsatadi, ularning tashkil etilish
bosqichlari, boshqaruv organlari va moliyaviy hisobot tizimini belgilaydi.
Mazkur kurs ishida hissadorlik jamiyatlarining iqtisodiy va huquqiy
mohiyati, ularning turlari, tashkil etilish tartibi hamda boshqaruv tizimi chuqur
tahlil qilinadi. Shuningdek, ularning amaliyotdagi o‘rni va ahamiyati, mavjud
muammolar hamda taklif etilayotgan yechimlarga ham e’tibor qaratiladi.
Aksiyadorlik jamiyatlarini tuzish, ularning faoliyati va ularni tugatish,
aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish bilan bog‘liq munosabatlar ushbu
Qonun hamda O‘zbekiston Respublikasining boshqa qonunlari bilan tartibga
solinadi.
2

Qishloq xo‘jaligi, bank, investitsiya va sug‘urta faoliyati sohalarida,
shuningdek davlat korxonalarini xususiylashtirish chog‘ida aksiyadorlik
jamiyatlari tuzish va ular huquqiy holatining o‘ziga xos xususiyatlari qonun
hujjatlari bilan belgilanadi.
Mavzuning dolzarbligi: Bugungi kunda O‘zbekiston Respublikasida bozor
iqtisodiyoti munosabatlari chuqurlashib borayotgan bir sharoitda, xo‘jalik
yurituvchi subyektlarning tashkiliy-huquqiy shakllarini to‘g‘ri tanlash va ularni
samarali boshqarish masalalari dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Ayniqsa,
hissadorlik jamiyatlari orqali yirik investitsiyalarni jalb qilish, korxona faoliyatini
ochiqlik tamoyili asosida tashkil etish, boshqaruvda shaffoflikni ta’minlash
imkoniyati mavjud.
Hissadorlik jamiyatlari investorlar, mulkdorlar va menejerlar o‘rtasida aniq
vakolatlar taqsimotini, moliyaviy resurslarning oqilona boshqarilishini hamda
korxonaning barqaror rivojlanishini ta’minlaydi. Shu boisdan, ularning huquqiy
asoslarini chuqur o‘rganish, tashkil etish bosqichlarini tahlil qilish, mavjud
muammolarni aniqlash va samarali boshqaruv mexanizmlarini takomillashtirish
bugungi iqtisodiy islohotlar doirasida ayni muddao hisoblanadi.
Kurs ishi obyekti: Ushbu kurs ishining tadqiqot obyekti sifatida
O‘zbekiston Respublikasida faoliyat yuritayotgan hissadorlik jamiyatlari va
ularning tashkil etilish jarayonlari, huquqiy asoslari, tashkiliy tuzilmalari hamda
boshqaruv mexanizmlari olinadi.
3

I BOB. HISSADORLIK JAMIYATLARI TUSHUNCHASI VA ULARNING
HUQUQIY ASOSLARI
1.1. Hissadorlik jamiyatlari tushunchasi, turlari va ularning o‘ziga xos
xususiyatlari
Hissadorlik jamiyati — bu xo‘jalik yurituvchi subyekt bo‘lib, uning ustav
kapitali muayyan miqdordagi aksiyalarga bo‘lingan va bu aksiyalar egalari
(hissadorlar) jamiyat foydasiga o‘z mablag‘larini kiritgan shaxslar hisoblanadi.
Ular jamiyatning egalaridir va aksiyadorlik huquqlari asosida dividend olish,
boshqaruvda ishtirok etish, moliyaviy hisobotlar bilan tanishish kabi huquqlarga
ega bo‘ladilar.
O‘zbekiston Respublikasining “Hissadorlik jamiyatlari to‘g‘risida”gi
Qonuniga muvofiq, hissadorlik jamiyatlari xo‘jalik yurituvchi subyektlar sifatida
yuridik shaxs maqomiga ega bo‘lib, ular o‘z ustavlari asosida faoliyat yuritadilar 1
.
Bunday jamiyatlar iqtisodiyotni rivojlantirishda, yirik investitsiyalarni jalb qilishda
va zamonaviy boshqaruv tamoyillarini joriy etishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Hissadorlik jamiyatlari ikki xil shaklda tashkil etilishi mumkin:
1. Ochiq turdagi hissadorlik jamiyati (AJ) – bunda aksiyalar erkin
muomalada bo‘ladi, ya’ni istalgan shaxs ularni sotib olishi yoki sotishi mumkin.
Aksiyalar fond birjalarida joylashtirilishi mumkin va jamiyat ochiqlik, shaffoflik
tamoyillariga amal qiladi. Bunday jamiyatlarda odatda ko‘p sonli hissadorlar
ishtirok etadi.
2. Yopiq turdagi hissadorlik jamiyati (YoAJ) – bunda aksiyalar faqat
ta’sischilar yoki avvaldan belgilangan cheklangan doiradagi shaxslarga tegishli
bo‘ladi. Aksiyalar ochiq bozorda erkin muomalada bo‘lmaydi. Yopiq jamiyatlar
odatda kichik va o‘rta biznes subyektlari shaklida bo‘ladi.
Hissadorlik jamiyatlarini boshqa xo‘jalik yurituvchi subyektlardan ajratib
turuvchi asosiy xususiyatlar quyidagilardan iborat:
1
O‘zbekiston Respublikasining “Hissadorlik jamiyatlari to‘g‘risida”gi Qonuni
4

Ustav kapitali aksiyalarga bo‘lingan bo‘ladi: Har bir aksiyador o‘z aksiyalari
soniga mutanosib ravishda foyda (dividend) oladi va jamiyatni boshqarishda
ovozga ega bo‘ladi.
Cheklangan javobgarlik: Aksiyadorlar jamiyat majburiyatlari bo‘yicha
o‘zlarining qo‘shgan hissasi doirasida javobgar bo‘ladilar, ya’ni shaxsiy mol-
mulklari bilan javob bermaydilar.
Boshqaruvning ko‘p darajali tizimi: Jamiyatda umumiy yig‘ilish, kuzatuv
kengashi va ijro organlari (direktorlar kengashi, bosh direktor) faoliyat yuritadi.
Moliyaviy shaffoflik va hisobot berish majburiyati: Ayniqsa, ochiq turdagi
hissadorlik jamiyatlari uchun moliyaviy hisobotlarning e’lon qilinishi qonun bilan
belgilangan.
Kapitalni jalb qilish imkoniyati: Jamiyat qo‘shimcha aksiyalar chiqarish
orqali yirik miqdorda investitsiyalarni jalb qilishi mumkin.
Shunday qilib, hissadorlik jamiyatlari zamonaviy iqtisodiy munosabatlarda
investorlar manfaatlarini himoya qilish, moliyaviy barqarorlikni ta’minlash va
korxonaning uzoq muddatli rivojlanishini qo‘llab-quvvatlashda muhim o‘rin
egallaydi.
Hissadorlik jamiyatlarining tashkil etilishi, faoliyat yuritishi va tugatilishi
O‘zbekiston Respublikasining amaldagi qonunchiligi bilan tartibga solinadi. Bu
jamiyatlar iqtisodiy faoliyatning aniq me’yoriy asoslari asosida faoliyat olib
boruvchi yuridik shaxslar hisoblanadi.
Hissadorlik jamiyatlarining huquqiy maqomi asosan quyidagi me’yoriy-
huquqiy hujjatlar bilan belgilab berilgan:
O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi;
O‘zbekiston Respublikasining “Hissadorlik jamiyatlari to‘g‘risida”gi Qonuni
(1996-yil 26-aprelda qabul qilingan, keyinchalik bir necha bor tahrir qilingan) 2
;
O‘zbekiston Respublikasi Davlat aktivlarini boshqarish agentligi, Aksiyalar
bozori qo‘mitasi va boshqa tegishli organlar tomonidan qabul qilingan normativ
hujjatlar.
2
O‘zbekiston Respublikasining “Hissadorlik jamiyatlari to‘g‘risida”gi Qonuni
5

Ushbu qonunlarga ko‘ra, hissadorlik jamiyati quyidagi asosiy bosqichlar
orqali tashkil etiladi:
1. Ta’sischilar qarori va ta’sis hujjatlarini tayyorlash
Hissadorlik jamiyati bir yoki bir nechta ta’sischilar (jismoniy yoki yuridik
shaxslar) tomonidan tashkil etilishi mumkin. Ta’sischilar jamiyat tuzish to‘g‘risida
qaror qabul qiladi, ustav va ta’sis shartnomasini ishlab chiqadi. Ustav hujjatlarida
jamiyatning nomi, yuridik manzili, faoliyat sohasi, ustav kapitalining miqdori va
tarkibi, boshqaruv organlari, foydani taqsimlash tartibi va boshqa asosiy jihatlar
ko‘rsatiladi.
2. Aksiyalar chiqarilishi va taqsimlanishi
Jamiyat ustav kapitali aksiyalarga bo‘linadi. Aksiyalarni chiqarish va ularni
ta’sischilar o‘rtasida taqsimlash tartibi qonunchilikda belgilangan. Ochiq turdagi
jamiyatlarda aksiyalar keng ommaga taklif qilinishi mumkin, yopiq jamiyatlarda
esa faqat muayyan shaxslar doirasida taqsimlanadi.
3. Davlat ro‘yxatidan o‘tkazish
Jamiyat tashkil etilganidan so‘ng, u yuridik shaxs sifatida ro‘yxatdan o‘tishi
shart. Ro‘yxatga olish O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi yoki tegishli
hududiy organlar tomonidan amalga oshiriladi. Ro‘yxatdan o‘tgach, jamiyat o‘z
faoliyatini boshlash huquqiga ega bo‘ladi.
4. Aksiyalarni emissiya qilishni ro‘yxatdan o‘tkazish
Jamiyat tomonidan chiqarilgan aksiyalar O‘zbekiston Respublikasi Kapital
bozorini rivojlantirish agentligi yoki unga tegishli vakolatli organ tomonidan
ro‘yxatga olinadi. Bu tartib jamiyat tomonidan chiqarilgan aksiyalarning
qonuniyligini va investorlar manfaatlarining himoyasini ta’minlaydi.
5. Boshqaruv va nazorat organlarini shakllantirish
Jamiyat o‘z faoliyatini amalga oshirish uchun boshqaruv organlarini —
umumiy yig‘ilish, kuzatuv kengashi, ijro organi (bosh direktor yoki direktorlar
kengashi) va ichki audit xizmatini shakllantiradi.
Hissadorlik jamiyatlarining tashkil etilishi jarayonida qonunlarda
belgilangan talablar va tartiblar qat’iy rioya qilinishi lozim. Ayniqsa, aksiyalarni
6

chiqarish va ularning muomalasi bilan bog‘liq masalalar qat’iy nazorat ostida
bo‘ladi, bu esa jamiyat faoliyatining shaffofligini ta’minlaydi.
1.2. Hissadorlik jamiyatini tashkil etish bosqichlari va tashkiliy-huquqiy
hujjatlari
Hissadorlik jamiyatining muvaffaqiyatli tashkil etilishi va barqaror faoliyat
yuritishi uning qonunchilik asosida to‘g‘ri shakllantirilgan hujjatlari hamda
belgilangan tartibda amalga oshirilgan tashkiliy bosqichlariga bog‘liq. Jamiyatni
tuzish bosqichlari aniq ketma-ketlikda olib boriladi va har bir bosqich o‘ziga xos
huquqiy va amaliy jarayonlarni o‘z ichiga oladi.
O‘zbekiston Respublikasining “Hissadorlik jamiyatlari to‘g‘risida”gi Qonuni
hamda boshqa normativ-huquqiy hujjatlarga muvofiq, hissadorlik jamiyatini
tashkil etish quyidagi asosiy bosqichlarni o‘z ichiga oladi:
1. Ta’sischilar yig‘ilishi va qaror qabul qilish
Jamiyatni tashkil etuvchilar tomonidan yig‘ilish o‘tkazilib, hissadorlik
jamiyatini tuzish bo‘yicha qaror qabul qilinadi. Ushbu bosqichda jamiyatning
nomi, yuridik manzili, ustav kapitalining miqdori, aksiyalar soni va taqsimoti
belgilab olinadi.
2. Ustav va ta’sis shartnomasini tayyorlash
Jamiyatni tashkil etish uchun asosiy hujjatlar sifatida ustav va (agar bir
nechta ta’sischi bo‘lsa) ta’sis shartnomasi tayyorlanadi.
Ustavda jamiyatning nomi, faoliyat sohasi, boshqaruv organlari, foyda
taqsimoti, ustav kapitali miqdori, aksiyalar turi va boshqa huquqiy asoslar
ko‘rsatiladi.
Ta’sis shartnomasida ta’sischilar o‘rtasidagi o‘zaro majburiyatlar, aksiyalarni
taqsimlash tartibi, ulush miqdori va boshqaruvdagi ishtirok aniq belgilanadi.
3. Davlat ro‘yxatidan o‘tkazish
Hissadorlik jamiyati yuridik shaxs sifatida ro‘yxatdan o‘tishi uchun Adliya
organlariga (yoki boshqa vakolatli tashkilotga) quyidagi hujjatlar taqdim etiladi:
ariza;
7

jamiyat ustavi;
ta’sis shartnomasi (agar bo‘lsa);
ta’sischilar qarori;
davlat boji to‘langanligini tasdiqlovchi hujjat.
Ro‘yxatdan o‘tgan paytdan boshlab jamiyat yuridik shaxs maqomini oladi va
mustaqil faoliyat yuritishga haqli bo‘ladi.
4. Aksiyalarni chiqarish va ro‘yxatga olish
Jamiyat tashkil etilganidan so‘ng, u o‘z aksiyalarini emissiya qilishi (ya’ni
chiqarishi) va tegishli tartibda ro‘yxatdan o‘tkazishi lozim. Bu jarayon kapital
bozorini tartibga soluvchi vakolatli organ tomonidan nazorat qilinadi. Aksiyalarni
chiqarish tartibi, ularning turi (oddiy yoki imtiyozli), nominal qiymati va
joylashtirish usuli qonunchilikda belgilab qo‘yilgan.
5. Bank hisob raqamlarini ochish va kapitalni shakllantirish
Jamiyat o‘z nomidan bank hisobvaraqlari ochadi. Ta’sischilar tomonidan
ustav kapitaliga hissa sifatida kiritilayotgan mablag‘lar ushbu hisob raqamga
o‘tkaziladi. Kapital kiritilishi va rasmiylashtirilishi qonuniy asosda
hujjatlashtiriladi.
6. Boshqaruv organlarini shakllantirish
Jamiyat faoliyatini tashkil qilish uchun quyidagi boshqaruv organlari
shakllantiriladi:
Umumiy yig‘ilish (asosiy qaror qabul qiluvchi organ);
Kuzatuv kengashi (strategik boshqaruv va nazoratni amalga oshiradi);
Ijro organi (bosh direktor yoki direktorlar kengashi — kundalik boshqaruvni
olib boradi);
Ichki audit xizmati (moliyaviy va xo‘jalik faoliyatini nazorat qiladi).
Shunday qilib, hissadorlik jamiyatining tashkil etilishi bosqichma-bosqich
huquqiy asosda olib boriladi va har bir bosqichda zarur hujjatlar rasmiylashtiriladi.
Bu esa jamiyat faoliyatining qonuniy, barqaror va investitsion jihatdan jozibador
bo‘lishini ta’minlaydi.
8

Hissadorlik jamiyatlarida samarali boshqaruv tizimini yaratish — uning
barqaror rivojlanishi, investorlar manfaatlarining himoyasi va foydadorlik
darajasining oshishida muhim omillardan biridir. Bunday jamiyatlarda boshqaruv
tuzilmasi huquqiy asosda qat’iy belgilangan va bir nechta darajalardan iborat
bo‘ladi. Shuningdek, ichki va tashqi nazorat mexanizmlari orqali boshqaruv
faoliyati muntazam nazorat ostida bo‘ladi 3
.
Hissadorlik jamiyatining boshqaruv tizimi uch darajali bo‘lishi mumkin:
1. Umumiy yig‘ilish
Hissadorlarning umumiy yig‘ilishi — jamiyatning eng yuqori boshqaruv
organi hisoblanadi. Yig‘ilishda quyidagi asosiy masalalar hal etiladi:
- ustavga o‘zgartirishlar kiritish;
- direktorlar kengashi (kuzatuv kengashi) va audit komissiyasini saylash;
- yillik hisobot va moliyaviy natijalarni tasdiqlash;
- dividend to‘lash tartibini belgilash;
- jamiyatni qayta tashkil etish yoki tugatish to‘g‘risida qaror qabul qilish.
2. Kuzatuv kengashi (Direktorlar kengashi)
Bu organ jamiyat faoliyatini strategik darajada boshqaradi va ijro organi
faoliyatini nazorat qiladi. Kuzatuv kengashi:
- bosh direktor (yoki boshqaruv organi)ni tayinlaydi va lavozimdan ozod
qiladi;
- yirik bitimlar bo‘yicha qaror qabul qiladi;
- ichki siyosat va rejalashtirish masalalarini ko‘rib chiqadi.
3. Ijro organi (yakka tartibda yoki jamoaviy)
Jamiyatning kundalik faoliyatini boshqaruvchi organ — bosh direktor yoki
boshqaruv kengashi hisoblanadi. Bu organlar quyidagi vazifalarni bajaradi:
- xo‘jalik shartnomalarini tuzish;
- ishchilarni ishga qabul qilish va ishdan bo‘shatish;
- moliyaviy, ishlab chiqarish, tijorat faoliyatini amalga oshirish;
- byudjet va xarajatlarni boshqarish.
3
Tursunov B. va boshq. “Korporativ boshqaruv va ichki nazorat tizimi”. – Toshkent: Iqtisodiyot, 2022.
9

Hissadorlik jamiyatlarining faoliyatini qonuniylik, samaradorlik va
shaffoflik nuqtayi nazaridan nazorat qilish muhim ahamiyatga ega. Quyidagi
nazorat shakllari mavjud:
1. Ichki audit xizmati yoki audit komissiyasi
Ichki audit xizmatining vazifasi – jamiyatning moliyaviy va xo‘jalik
faoliyatini tekshirish, qonunbuzarlik va moliyaviy xatoliklarning oldini olishdir.
Ular mustaqil ravishda yoki kuzatuv kengashi topshirig‘i asosida tekshiruv
o‘tkazadi.
2. Tashqi auditorlar
Ochiq turdagi hissadorlik jamiyatlari har yili mustaqil auditor
tashkilotlaridan moliyaviy hisobot bo‘yicha xulosa olishga majburdir. Bu
investorlar va davlat nazorati uchun ishonchli axborot manbaidir.
3. Davlat organlari nazorati
Kapital bozorini rivojlantirish agentligi, Davlat soliq qo‘mitasi, Statistika
agentligi va boshqa davlat organlari jamiyatlar faoliyatining turli jihatlarini nazorat
qilib boradi.
4. Hissadorlar tomonidan amalga oshiriladigan nazorat
Har bir hissador jamiyat faoliyati yuzasidan axborot olishga, hisobotlar bilan
tanishishga, umumiy yig‘ilishlarda ovoz berish orqali o‘z ta’sirini o‘tkazishga
haqli.
Shunday qilib, hissadorlik jamiyatlarida samarali boshqaruv va kuchli
nazorat tizimi mavjud bo‘lib, bu jamiyatning ochiqligi, ishonchliligi va uzoq
muddatli rivojlanishini ta’minlaydi. Boshqaruvning har bir darajasi va nazorat
organlari o‘zaro muvofiqlikda ishlashi lozim.
1.3 Hissadorlik jamiyatlariningf iqtisodiy samaradorligi va
muammolari
O‘zbekiston iqtisodiyotida bozor munosabatlarining chuqurlashuvi, xususiy
mulkchilik shakllarining kengayishi va korporativ boshqaruv tizimining
shakllanishi bilan birga, hissadorlik jamiyatlarining o‘rni tobora ortib bormoqda.
10

Ushbu jamiyatlar iqtisodiyotni modernizatsiya qilish, investitsiyalarni jalb etish va
ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda muhim ahamiyat kasb etmoqda.
So‘nggi yillarda O‘zbekiston Respublikasi Kapital bozorini rivojlantirish
agentligi va Davlat aktivlarini boshqarish agentligi tomonidan e’lon qilingan
statistik ma’lumotlarga ko‘ra, mamlakatda ro‘yxatdan o‘tgan hissadorlik
jamiyatlarining soni barqaror o‘sib bormoqda. Bu holat iqtisodiy islohotlarning
korporativ shakllarda amalga oshirilayotganini ko‘rsatadi.
2020-yilda ro‘yxatdan o‘tgan hissadorlik jamiyatlari soni qariyb 650 tani
tashkil etgan bo‘lsa,
2024-yilga kelib bu ko‘rsatkich 750 dan ortiqni tashkil etdi.
Eng ko‘p hissadorlik jamiyatlari sanoat, energetika, qurilish, moliya va
xizmat ko‘rsatish sohalarida faoliyat yuritadi.
O‘zbekiston Prezidentining PQ–2444-sonli qarori (2021-yil) asosida davlat
ishtirokidagi yirik korxonalarni aksiyadorlik jamiyatlariga aylantirish va ularda
zamonaviy korporativ boshqaruv tizimlarini joriy etish bo‘yicha keng ko‘lamli
islohotlar boshlandi 4
. Ushbu islohotlar quyidagi tendensiyalarni yuzaga chiqardi:
Davlat ulushi yuqori bo‘lgan jamiyatlar transformatsiya qilinmoqda.
Mustaqil kuzatuv kengashlari tashkil etilmoqda.
Xalqaro moliyaviy hisobot standartlari (IFRS) bo‘yicha hisob yuritilishi
joriy etilmoqda.
Aksiyalarni fond birjasida erkin muomalaga chiqarish holatlari
ko‘paymoqda.
Hissadorlik jamiyatlari xorijiy va mahalliy investorlar uchun ochiqlik va
ishonchlilik kafolatini ta’minlaydi. Fond bozori faoliyati jonlanib, “Toshkent”
Respublika fond birjasida aksiyalar bilan savdo hajmi yil sayin ortmoqda. Bu
jarayon jamiyatlarning investitsion reytingini oshirishda ijobiy omil sifatida xizmat
qilmoqda.
Hissadorlik jamiyatlari mamlakatning barcha hududlarida mavjud bo‘lib,
ayniqsa Toshkent shahri, Farg‘ona vodiysi, Samarqand va Navoiy viloyatlarida
4
O‘zbekiston Prezidentining PQ–2444-sonli qarori (2021-yil)
11

ko‘proq jamlangan. Sanoat tarmoqlarida energetika, kimyo va metallurgiya
yo‘nalishlari yetakchilik qilmoqda.
Shunday qilib, O‘zbekistonda hissadorlik jamiyatlarining rivojlanish
tendensiyalari ijobiy yo‘nalishda davom etmoqda. Bu holat mamlakat iqtisodiy
barqarorligining kuchayishida, investitsion muhiting yaxshilanishida va korporativ
boshqaruv tamoyillarining amaliyotga tatbiq etilishida yaqqol namoyon
bo‘lmoqda.
O‘zbekiston iqtisodiyotida hissadorlik jamiyatlarining o‘rni yildan-yilga
ortib borayotgan bo‘lsa-da, ularning samarali faoliyat yuritishida bir qator tizimli
va amaliy muammolar mavjud. Bu muammolar jamiyatlarning boshqaruv tizimi,
moliyaviy shaffoflik, aksiyadorlar huquqlarining himoyasi, investitsion
jozibadorlik va davlat ishtirokining yuqoriligi bilan bog‘liq.
Asosiy muammolar:
1. Korporativ boshqaruvning zaifligi:
Ko‘plab hissadorlik jamiyatlarida korporativ boshqaruv standartlari to‘liq
joriy etilmagan. Mustaqil direktorlar va kuzatuv kengashlari faoliyati yetarli
darajada rivojlanmagan.
2. Moliyaviy ochiqlik va hisobot berishdagi kamchiliklar:
Ba’zi jamiyatlar xalqaro moliyaviy hisobot standartlariga (IFRS) o‘tishni
kechiktirmoqda. Aksiyadorlar uchun moliyaviy ma’lumotlar yetarlicha ochiq e’lon
qilinmaydi.
3. Aksiyadorlar huquqlarining yetarlicha himoya qilinmasligi:
Kichik aksiyadorlarning ovoz huquqlari amalda cheklangan holatlarda
qolmoqda. Dividendlarga oid qarorlar shaffof qabul qilinmasligi ularda norozilik
uyg‘otadi.
4. Davlat ulushining yuqoriligi va raqobatga to‘siq bo‘lishi:
Davlat aksiyador sifatida ko‘plab jamiyatlarda yetakchi rolni saqlab
qolmoqda. Bu esa xususiy sektor faolligini cheklab qo‘yadi 5
.
5. Investitsion muhitdagi noaniqliklar:
5
Tursunov B. va boshq. “Korporativ boshqaruv va ichki nazorat tizimi”. – Toshkent: Iqtisodiyot, 2022.
12

Fond bozori infratuzilmasining sust rivojlanganligi sababli, aksiyalarga talab
past. Chet ellik investorlar uchun huquqiy kafolatlar yetarli emas deb baholanadi.
Taklif va tavsiyalar:
1. Korporativ boshqaruvni mustahkamlash:
Har bir hissadorlik jamiyatida mustaqil kuzatuv kengashi faoliyatini yo‘lga
qo‘yish. Kadrlar malakasini oshirish va xalqaro tajribani joriy etish.
2. Moliyaviy shaffoflikni oshirish:
IFRS standartlarini bosqichma-bosqich joriy qilish. Yillik va choraklik
hisobotlarni elektron shaklda e’lon qilishni majburiylashtirish.
3. Aksiyadorlar huquqlarini kuchaytirish:
Kichik aksiyadorlar manfaatlarini himoya qiluvchi mexanizmlarni ishlab
chiqish. Dividendlarga oid siyosatni qonuniy asosda tartibga solish.
4. Xususiylashtirish jarayonini jadallashtirish:
Davlat ulushi yuqori bo‘lgan jamiyatlarda aksiyalarni ochiq savdoga
chiqarish. Strategik investorlarni jalb qilish orqali boshqaruvni samarali tashkil
qilish.
5. Fond bozorini rivojlantirish:
Aksiyalar bilan erkin va faol savdoni rag‘batlantirish. Elektron savdo
platformalari va regulyator islohotlarini kengaytirish.
Shunday qilib, hissadorlik jamiyatlari oldida turgan muammolarni bartaraf
etish uchun kompleks va tizimli yondashuv zarur. Qonunchilik, boshqaruv,
moliyaviy hisobot va investitsion muhit bo‘yicha olib borilayotgan islohotlar
amaliy samara berishi uchun ularning amaldagi ijrosi muhim hisoblanadi.
II BOB. AKSIYADORLIK JAMIYATI FAOLIYATINI TASHKIL QILISH,
QAYTA TASHKIL QILISH VA TUGATISH ASOSLARI
2.1 Aksiyadorlik jamiyatini tashkil etish va aksiyadorlarning huquqlari
AKSIYADORLIK JAMIYATI TUSHUNCHASI
13

Siz uchun tadbirkorlik shakllari orasida nisbatan ko‘proq tanish
bo‘lganlaridan biri – aksiyadorlik jamiyatidir. Chunki u eng yirik shakllardan biri
hisoblanib, ayrim hollarda korporatsiya deb ham yuritiladi. Bugungi kunda
jahonda yetakchi bo‘lgan «Apple inc.», «Microsoft» va GOOGLE kabi
kompaniyalar shular jumlasidandir.
Mamlakatimizdagi «O‘zbekiston havo yo‘llari», «O‘zbekiston temir
yo‘llari» kabi kompaniyalar ham aksiyadorlik jamiyati shaklida tashkil etilgan.
Aksiyadorlik jamiyati (AJ) – muassislar (aksiyadorlar)ning ixtiyoriy
hissalari asosida tashkil etilgan biznes yuritish shakli. Yani Ustav fondi (ustav
kapitali) aksiyadorlarning aksiyadorlik jamiyatiga nisbatan huquqlarini
tasdiqlovchi muayyan miqdordagi aksiyalarga taqsimlangan tijorat
tashkiloti aksiyadorlik jamiyati deb e’tirof etiladi.
Aksiyadorlik jamiyati turlari:
Ochiq aksiyadorlik jamiyati – muassislari tarkibiga kiruvchilarning eng kam
soni cheklanmaydi. Ochiq aksiyadorlik jamiyati o‘zi chiqarayotgan aksiyalarga
ochiq obuna o‘tkazishga va qonun hujjatlarining talablarini hisobga olgan holda
ularni erkin sotishga haqlidir.
Ishtirokchilari o‘zlariga tegishli aksiyalarni boshqa aksiyadorlarning
roziligisiz sotib olish va ularni erkin sotish huquqiga ega bo‘lgan
jamiyat ochiq aksiyadorlik jamiyati deyiladi
Yopiq aksiyadorlik jamiyati – muassislari esa kamida uch shaxsdan iborat
qilib belgilanadi. Aksiyalari faqat o‘z muassislari yoki oldindan belgilangan
doiradagi shaxslar orasida taqsimlanadi. Yopiq aksiyadorlik jamiyati
aksiyadorlarining soni ellik nafardan oshmasligi zarur.
Aksiyalari faqat uning ta’sischilari yoki oldindan belgilangan boshqa
shaxslar doirasida taqsimlanuvchi jamiyat yopiq aksiyadorlik jamiyati deyiladi 6
.
Aksiyadorlik jamiyatini tashkil etish
6
. O‘zbekiston Respublikasi Kapital bozorini rivojlantirish agentligi rasmiy sayti: www.cmda.uz

14

Jamiyatni yangidan ta’sis etish va (yoki) mavjud yuridik shaxsni qayta
tashkil etish (qo‘shib yuborish, birlashtirish, bo‘lish, ajratib chiqarish, qayta tuzish)
yo‘li bilan tuzilishi mumkin.
Aksiyadorlik jamiyatlari ustav kapitalining minimal miqdori 1 600 mln .
so‘mni tashkil etadi. Jamiyatning ustav fondi aksiyadorlar sotib olgan jamiyat
aksiyalarining nominal qiymatidan tashkil topadi.
Aksiyadorlik jamiyatining afzalliklari
2.1.1-jadval
Katta hajmdagi mablag‘ni osonlik bilan jamlay olishi. Chunki buning uchun
yetarli miqdordagi aksiyani chiqarish kifoya;
Aksiyadorlik jamiyati joriy faoliyatini boshqarish shartnoma asosida boshqa
tijorat tashkiloti – ishonilgan boshqaruvchiga topshirilishi mumkin bo ‘ lgan
biznesning yagona shakli ekanligi ;
Aksiyadorning boshqaruvda ishtirok etish imkoniyati u ega bo‘lgan
aksiyalar turiga bog‘liqligi;
Oddiy aksiyalar ovozga ega hisoblanadi va o‘z egasiga dividendlar olish,
jamiyatni boshqarishda ishtirok etish huquqini beradi;
Imtiyozli aksiyalar esa o‘z egalariga, birinchi navbatda, dividendlarni
olishga hamda AJ tugatiladigan taqdirda aksiyaga tikkan mablag‘larini olishda
ustunlik beradi;
Imtiyozli aksiyalar jamiyat daromadi boryo‘qligidan qat’i nazar, ma’lum bir
dividendlar olish huquqini ham taqdim etadi.
Aksiyadorlik jamiyatining kamchiliklari
2.1.2-jadval
Aksiyadorlar sonining ko‘pligi jamiyat faoliyatini mulkdorlar tomonidan
boshqarilishni qiyinlashtirishi. Shunga ko‘ra aksiyadorlik jamiyatida boshqaruv
kengashi tashkil etiladi va direktor tayinlanadi
15

Asosiy faoliyat yoki boshqaruvga oid biron-bir qarorni qabul qilish uchun uning
aksiyadorlar yig‘ilishi da muhokama qilinishi mazkur jarayonning cho‘zilishiga
olib keladi
Aksiya – bu uning egasi aksiyadorlik jamiyati kapitaliga o‘zining ma’lum
hissasini qo‘shganligiga va uning foydasidan dividend shaklida daromad olish
huquqi borligiga guvohlik beruvchi qimmatli qog‘oz.
Aksiyador – aksiyaning egasi bo‘lgan yuridik yoki jismoniy shaxs.
Dividend (lotincha dividendus – bo‘lishga tegishli) – aksiya egasiga
to‘lanadigan daromad
Oddiy va imtiyozli aksiyalar mavjud
Aksiyadorlik jamiyati dividendi va mol-mulkini taqsimlashda oddiy aksiya
egasiga nisbatan ustunlik beruvchi aksiya Imtiyozli aksiya. Imtiyozli aksiyalar o‘z
egalariga jamiyat foyda ko‘rish-ko‘rmasligidan qat’i nazar, muayyan dividendlar
olish huquqini beradi.
Dividendni qo‘yilgan mablag‘ga mutanosib ravishda taqsimlash imkonini
beruvchi aksiya oddiy aksiya. Oddiy aksiyalar ovoz beruvchi bo‘lib, ular egasiga
dividendlar olish, aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishlarida va jamiyatni
boshqarishda ishtirok etish huquqini beradi. Aksiya egalariga dividendlarni,
shuningdek, jamiyat tugatilganda aksiyalarga qo‘yilgan mablag‘larni birinchi
navbatda olish huquqini beradigan aksiyalar imtiyozli aksiyalardir.
Ustav fondi jamiyatning aksiyadorlarga nisbatan majburiyatlarini
tasdiqlovchi muayyan miqdordagi aksiyalarga taqsimlangan xo‘jalik yurituvchi
subyekt aksiyadorlik jamiyati deb hisoblanadi.Jamiyat qonun hujjatlarida
taqiqlanmagan faoliyatning har qanday turlarini amalga oshirish chog‘ida
huquqlarga ega bo‘ladi va majburiyatlarni o‘z zimmasiga oladi.Jamiyat yuridik
shaxs hisoblanadi va o‘zining mustaqil balansida hisobga olinadigan alohida mol-
mulkiga ega bo‘ladi, o‘z nomidan mulkiy va shaxsiy nomulkiy huquqlarni olishi
hamda amalga oshirishi, zimmasiga majburiyatlar olishi, sudda da’vogar va
javobgar bo‘lishi mumkin.
16

Jamiyat davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan paytdan boshlab yuridik shaxs
huquqlarini qo‘lga kiritadi. Jamiyat, agar uning ustavida boshqacha qoida
belgilanmagan bo‘lsa, cheklanmagan muddatga tuziladi.Jamiyat belgilangan
tartibda O‘zbekiston Respublikasi hududi va undan tashqarida bankda
hisobvaraqlar ochishga haqlidir.Jamiyat o‘zining firma nomi davlat tilida to‘liq
yozilgan hamda joylashgan manzili ko‘rsatilgan yumaloq muhriga ega bo‘lishi
lozim. Muhrda ayni paytning o‘zida firmaning nomi boshqa istalgan tilda ham
ko‘rsatilishi mumkin.
Jamiyat o‘z nomi yozilgan shtampi va blankalariga, o‘z timsoliga,
shuningdek belgilangan tartibda ro‘yxatdan o‘tkazilgan tovar nishoniga hamda
boshqa o‘z belgi-alomatlariga ega bo‘lishga haqlidir.Jamiyat qonun hujjatlarida
man etilmagan va ta’sis hujjatlarida ko‘rsatilmagan istalgan faoliyat turi bilan
qonun hujjatlarida belgilangan tartibda shug‘ullanishi mumkin. Jamiyat muassislari
ta’sis hujjatlarida faoliyatning asosiy turlarinigina sanab o‘tishga haqlidir.
Jamiyatning nomi va joylashgan manzili
Jamiyat o‘z firma nomiga ega bo‘ladi, bu nom firmaning tashkiliy-huquqiy
shakli va turini (ochiq yoki yopiq) aks ettirishi kerak.Jamiyat davlat tilida va ayni
paytning o‘zida jamiyat xohishiga ko‘ra boshqa tillarda o‘zining to‘liq va
qisqartma nomlariga ega bo‘lishga haqlidir.Jamiyatning manzili u davlat
ro‘yxatidan o‘tkazilgan joyga ko‘ra belgilanadi.Jamiyat u bilan aloqa o‘rnatib
turiladigan pochta manziliga ega bo‘lishi lozim va o‘z pochta manzili o‘zgarganligi
to‘g‘risida yuridik shaxslarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazuvchi organlarni xabardor
qilishi shart.
Jamiyatning javobgarligi
Jamiyat o‘z majburiyatlari yuzasidan o‘ziga tegishli barcha mol-mulki bilan
javobgar bo‘ladi.Aksiyadorlar jamiyatning majburiyatlari yuzasidan javobgar
bo‘lmaydilar va uning faoliyati bilan bog‘liq ziyonlarni o‘zlariga tegishli aksiyalar
qiymati doirasida to‘laydilar.Aksiyalar haqining hammasini to‘lamagan
aksiyadorlar jamiyat majburiyatlari yuzasidan o‘zlariga tegishli aksiyalar
qiymatining to‘lanmagan qismi doirasida solidar javobgar bo‘ladilar.
17

Jamiyat o‘z aksiyadorlarining majburiyatlari yuzasidan javobgar bo‘lmaydi.
Agar jamiyatning nochorligi (bankrotligi) jamiyat uchun majburiy
ko‘rsatmalarni berish huquqiga ega bo‘lgan aksiyador sifatidagi shaxsning
g‘ayriqonuniy xatti-harakatlari tufayli vujudga keltirilgan bo‘lsa, mazkur aksiyador
zimmasiga jamiyatning mol-mulki yetarli bo‘lmagan taqdirda uning majburiyatlari
bo‘yicha subsidiar javobgarlik yuklatilishi mumkin.Aksiyadorlik jamiyatining
ustavida tegishli huquq nazarda tutilgan taqdirdagina, aksiyador majburiy
ko‘rsatma berish huquqiga ega bo‘ladi.Jamiyat uchun majburiy ko‘rsatmalar berish
huquqiga ega bo‘lgan aksiyador jamiyatning muayyan harakatni amalga oshirishi
oqibatida nochor (bankrot) bo‘lib qolishini oldindan bilib, o‘z huquqidan uning ana
shunday harakatni amalga oshirishini ko‘zlab foydalangan holdagina jamiyatning
nochorligi (bankrotligi) aksiyadorning harakatlari tufayli vujudga keltirilgan deb
hisoblanadi.Davlat va uning organlari jamiyat o‘z zimmasiga olgan majburiyatlar
yuzasidan javobgar bo‘lmaydilar, xuddi shuningdek jamiyat ham davlat va uning
organlari olgan majburiyatlar yuzasidan javobgar bo‘lmaydi 7
.
Aksiyadorlik jamiyatlarining shakllari
Aksiyadorlik jamiyati ochiq yoki yopiq bo‘lishi mumkin. Ochiq aksiyadorlik
jamiyatining muassislari tarkibiga kiruvchilarning eng kam soni cheklanmaydi,
yopiq aksiyadorlik jamiyatining muassislari esa kamida uch shaxsdan iborat qilib
belgilanadi. Jamiyatning har bir muassisi uning aksiyadori bo‘lishi lozim.
Aksiyadorlik jamiyatlarini qayta tashkil etish va tugatish
Jamiyatni qayta tashkil etish muassislarning yoki vakolatli organlarning
qarori bilan qo‘shib yuborish, birlashtirish, bo‘lish, ajratib chiqarish va qayta
tuzish tarzida amalga oshiriladi.O‘z faoliyatini tugatgan ikki yoki bir necha
jamiyatning barcha huquqlari va majburiyatlarini o‘tkazish yo‘li bilan yangi
jamiyatni vujudga keltirish jamiyatlarning qo‘shib yuborilishi deb
hisoblanadi.Qo‘shib yuborishda ishtirok etayotgan jamiyat qo‘shib yuborish haqida
shartnoma tuzadi, unda qo‘shib yuborish tartibi va shartlari, shuningdek har bir
7
O‘zbekiston Respublikasi Kapital bozorini rivojlantirish agentligi rasmiy sayti: www.cmda.uz
18

jamiyat aksiyalarining yangi jamiyat aksiyalariga va boshqa qimmatli qog‘ozlariga
ayirboshlash tartibi belgilab qo‘yiladi. Har bir jamiyatning kuzatuv kengashi
qo‘shib yuborishda ishtirok etayotgan aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishi
hukmiga, qo‘shib yuborish tarzida qayta tashkil etish to‘g‘risidagi qo‘shib yuborish
shartnomasini tasdiqlash haqidagi va o‘tkazish dalolatnomasini tasdiqlash haqidagi
masalalarni havola etadi.Yangi vujudga kelayotgan jamiyat nizomini tasdiqlash va
kuzatuv kengashini saylash qo‘shib yuborishda ishtirok etayotgan jamiyatlar
aksiyadorlarining qo‘shma umumiy yig‘ilishida amalga oshiriladi.
Aksiyadorlarning qo‘shma umumiy yig‘ilishida ovoz berish tartibi jamiyatlarning
qo‘shib yuborilishi to‘g‘risidagi shartnomada belgilab qo‘yilishi mumkin.
Jamiyatlar qo‘shilgan taqdirda ularning har biriga tegishli barcha huquqlar va
majburiyatlar o‘tkazish dalolatnomasiga muvofiq yangi vujudga kelgan jamiyatga
o‘tadi.Bir yoki bir nechta jamiyat faoliyatini to‘xtatib, ularning huquqlari va
majburiyatlarini boshqa jamiyatga o‘tkazish - jamiyatni birlashtirish deb
hisoblanadi. Birlashtirilayotgan jamiyat va birlashtirib olayotgan jamiyat birlashish
to‘g‘risida shartnoma tuzadilar, unda birlashishning tarkibi va shartlari, shuningdek
birlashtirilayotgan jamiyatning aksiyalarini birlashtirib olayotgan jamiyatning
aksiyalari va boshqa qimmatli qog‘ozlariga ayirboshlash tartibi belgilab qo‘yiladi.
Har bir jamiyatning kuzatuv kengashi birlashishda ishtirok etayotgan
jamiyatning umumiy yig‘ilishi kuniga birlashish tarzida qayta tashkil etish
to‘g‘risidagi va birlashish shartnomasini tasdiqlash haqidagi masalani kiritadi.
Birlashtirilayotgan jamiyat kuzatuv kengashi o‘tkazish dalolatnomasini tasdiqlash
to‘g‘risidagi masala ham aksiyadorlar umumiy yig‘ilishi hukmiga havola
etiladi.Mazkur jamiyat aksiyadorlarining qo‘shma umumiy yig‘ilishi nizomiga
o‘zgartirishlar va qo‘shimchalar kiritishi to‘g‘risida qaror qabul qiladi.
Aksiyadorlarning qo‘shma umumiy yig‘ilishida ovoz berish tartibi birlashish
to‘g‘risidagi shartnomada belgilab qo‘yiladi. Bir jamiyat boshqa jamiyatga
birlashganda o‘tkazish dalolatnomasiga muvofiq birlashtirilayotgan jamiyatning
barcha huquq va majburiyatlari qo‘shib olgan jamiyatga o‘tadi. Jamiyat faoliyatini
to‘xtatib, uning huquqlari va majburiyatlarini yangi tuzilayotgan jamiyatga
19

o‘tkazish - jamiyatni bo‘lish deb hisoblanadi. Bo‘lish tarzida qayta tashkil
etilayotgan jamiyatning kuzatuv kengashi aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishi
hukmiga bo‘lish tarzida jamiyatning qayta tashkil etilishi to‘g‘risida, bu qayta
tashkil etishning tartibi va shartlari xususida, yangi jamiyatlar tuzish hamda qayta
tashkil etilayotgan jamiyat aksiyalarini tuzilayotgan jamiyatlar aksiyalariga va
boshqa qimmatli qog‘ozlariga ayirboshlash tartibi to‘g‘risida qaror qabul qiladi.
Yangi tuzilayotgan har bir jamiyat aksiyadorlarining umumiy yig‘ilishi uning
nizomini tasdiqlash hamda kuzatuv kengashini saylash to‘g‘risida qaror qabul
qiladi. Jamiyat bo‘linganda uning barcha huquqlari va majburiyatlari bo‘lish
balansiga muvofiq yangi tashkil etilayotgan ikki yoki bir necha jamiyatga o‘tadi.
Qayta tashkil etilayotgan jamiyatning faoliyatini to‘xtatmagan holda, uning
huquqlari va majburiyatlarining bir qismini o‘tkazib berish yoki bir nechta jamiyat
tuzish jamiyatni ajratib chiqarish deb hisoblanadi.
2.1.3-jadval
20

Aksiyadorlik jamiyatlarini qayta tashkil qilish va tugatish
Ajratib chiqarish tarzida qayta tashkil etilayotgan jamiyatning kuzatuv
kengashi aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishi hukmiga ajratib chiqarish tarzida
jamiyatni qayta tashkil etish, ajratib chiqarishni amalga oshirishning tartibi va
shartlari, yangi jamiyatni tuzish, ajralib chiqayotgan jamiyatning aksiya va boshqa
qimmatli qog‘ozlarini ayirboshlash imkoniyatlari va bunday ayirboshlash tartibi,
bo‘lish balansini tasdiqlash to‘g‘risidagi masalani havola etadi. Ajratib chiqarish
tarzida qayta tashkil etilayotgan jamiyat aksiyadorlarining umumiy yig‘ilishi
jamiyatni ajratib chiqarish tarzida qayta tashkil etish, ajratib chiqarish tartibi va
shartlari, yangi jamiyatni tuzish, jamiyatning aksiyalarini ajralib chiqayotgan
jamiyatning aksiyalariga va boshqa qimmatli qog‘ozlariga ayirboshlash
imkoniyatlari va bunday ayirboshlashni o‘tkazish tartibi, bo‘lish balansini
tasdiqlash haqida qaror qabul qiladi.Jamiyat tarkibidan bir yoki bir nechta jamiyat
21

ajralib chiqqanda ajratib chiqarish tarzida qayta tashkil etilgan jamiyat huquqlari
va majburiyatlarining bir qismi bo‘lish balansiga muvofiq ularning har biriga
o‘tadi. Jamiyat qonun hujjatlarida belgilangan talablarga rioya etilgan holda
boshqa har qanday xo‘jalik jamiyati yoki shirkatga aylanishga haqli.
Qayta tuzilayotgan jamiyatning kuzatuv kengashi aksiyadorlari umumiy
yig‘ilishi hukmiga jamiyatni qayta tuzish, qayta tuzishni amalga oshirish tartibi va
shartlari haqidagi masalalar havola etiladi. Qayta tuzilayotgan jamiyat
aksiyadorlarining umumiy yig‘ilishi qayta tuzish to‘g‘risida, qayta tuzishni amalga
oshirishning tartibi va shartlari haqida qaror qabul qiladi. Qayta tuzish jarayonida
vujudga keltirilayotgan huquqiy shaxsning qatnashchilari o‘zlarining qo‘shma
majlislarida uning ta’sis hujjatlarini tasdiqlash hamda qonun hujjatlari talablariga
muvofiq boshqaruv organlarini saylash to‘g‘risida qaror qabul qiladilar.Jamiyat
qayta tuzilganda qayta tashkil etilgan jamiyatning barcha huquqlari va
majburiyatlari o‘tkazish dalolatnomasiga muvofiq yangi vujudga kelgan huquqiy
shaxsga o‘tadi. Jamiyatni tugatish esa uning huquq va majburiyatlari huquqiy
vorislik tartibida boshqa shaxslarga o‘tmagan holda jamiyat faoliyatining
to‘xtatilishiga olib keladi. Jamiyat ixtiyoriy ravishda tugatilgan taqdirda
tugatilayotgan jamiyatning kuzatuv kengashi, aksiyadorlar umumiy yig‘ilishining
hukmiga jamiyatni tugatish va tugatish komissiyasini tayinlash to‘g‘risidagi
masalani havola etadi. Ixtiyoriy ravishda tugatilayotgan jamiyat aksiyadorlarining
umumiy yig‘ilishida tugatish komissiyasining tugatish haqidagi qarori qabul
qilinadi.Tugatish komissiyasi tayinlangan paytdan e’tiboran, jamiyat ishlarini
boshqarish bo‘yicha vakolatlar tugatish komissiyasiga o‘tadi. Tugatish komissiyasi
tugatilayotgan jamiyat tomonidan sudda ishtirok etadi. Agar davlat tugatilayotgan
jamiyatning aksiyadori bo‘lsa, tugatish komissiyasi tarkibiga davlat mol-mulkini
tasarruf etish vakolati berilgan organ vakili kiritiladi. Bu talab bajarilmagan
taqdirda jamiyatni davlat ro‘yxatidan o‘tkazgan organ tugatish komissiyasi
tayinlanishiga rozilik berishga haqli emas. Jamiyatni tugatish tartibi quyidagicha
amalga oshiriladi:
22

1. Tugatish komissiyasi huquqiy shaxslarni ro‘yxatga olish to‘g‘risidagi
qonuniga muvofiq ma’lumotlar e’lon qilinadigan matbuot organlarida jamiyatning
tugatilishi, kreditorlarning talab qo‘yish tartibi va muddatlari to‘g‘risida xabar
e’lon qiladi. Kreditorlarning talab qo‘yish muddati jamiyat tugatilishi to‘g‘risida
xabar e’lon qilingan sanadan e’tiboran ikki oydan ko‘p bo‘lmasligi lozim.
Agar tugatish to‘g‘risida qaror qabul qilingan vaqtga kelib jamiyat o‘z
kreditorlari oldida majburiyatlarga ega bo‘lmasa yoki kreditorlar bilan hisob-kitob
qilib bo‘lingandan keyin tugatilayotgan jamiyatning qolgan mol-mulki tugatish
komissiyasi tomonidan aksiyadorlar o‘rtasida quyidagi navbat bo‘yicha
taqsimlanadi: birinchi navbatda qaytarib sotib olinishi lozim bo‘lgan aksiyalar
bo‘yicha to‘lovlar amalga oshiriladi;
 ikkinchi navbatda imtiyozli aksiyalar bo‘yicha yozilgan, biroq
to‘lanmagan dividendlarni va jamiyat nizomida imtiyozli aksiyalar bo‘yicha
belgilangan tugatish qiymatini to‘lash amalga oshiriladi;
 uchinchi navbatda tugatilayotgan jamiyatning mol-mulkini
oddiy aksiyalari bor barcha turdagi imtiyozli aksiyalarning egalari bo‘lmish
aksiyadorlar o‘rtasida taqsimlash amalga oshiriladi.
2. Mol-mulkni har bir navbat tartibi bo‘yicha taqsimlash avvalgi nabat tartibi
bo‘yicha mol-mulk to‘liq taqsimlab bo‘linganidan keyin amalga oshiriladi. Agar
jamiyatning mavjud mol-mulki yozilgan, biroq to‘lanmagan dividendlar va jamiyat
nizomida belgilangan tugatish qiymati bir turdagi imtiyozli aksiyalarning egalari
bo‘lmish barcha aksiyadorlarga etarli bo‘lmasa, mol-mulk ana shunday turdagi
imtiyozli aksiyalar egalari bo‘lmish aksiyadorlar o‘rtasida, ularga qarashli shu
turdagi aksiyalarning soniga mutanosib ravishda taqsimlanadi. Chet ellik investor
mol-mulkni tugatish qiymatining o‘zi olgan qismini belgilangan tartibda
ayirboshlashga haqlidir.
Qonun huquqiy shaxslarni qo‘shib yuborish, birlashtirish yoki qayta tuzish
tarzida qayta tashkil etishni vakolatli davlat organlarining roziligi bilangina amalga
oshirishi mumkin. Yangi tuzilgan huquqiy shaxslar davlat ro‘yxatiga olingan
paytdan e’tiboran jamiyat qayta tashkil etilgan deb hisoblanadi. Jamiyat boshqa
23

jamiyatga qo‘shib yuborish yo‘li bilan qayta tashkil etilganida davlat ro‘yxatga
olish organi qo‘shib yuborilgan jamiyat o‘z faoliyatini to‘xtatgani haqidagi
yozuvni huquqiy shaxslarning yagona davlat reyestriga kiritgan paytdan e’tiboran
qayta tashkil etilgan deb hisoblanadi 8
.
2.2 Aksiyadorlik jamiyatlarini qayta tashkil etish va tugatish
Aksiyadorlik jamiyatlari faoliyatini qayta tashkil etish va tugatish bo‘yicha
amaliyot fuqarolik huquqining muhim yo‘nalishlaridan biridir. Qayta tashkil etish
aksiyadorlik jamiyatini rivojlantirish va samaradorligini oshirishga xizmat qilsa,
uning tugatilishi moliyaviy, iqtisodiy va huquqiy jihatlardan muhim jarayon
hisoblanadi. Ushbu jarayonlarning qonunchilik asoslari va amaliyoti aksiyadorlar
manfaatlarini himoya qilishni va shaffof boshqaruvni ta’minlashga qaratilgan.
Aksiyadorlik jamiyatlari faoliyatini qayta tashkil etish
Qayta tashkil etish aksiyadorlik jamiyatining huquqiy maqomini o‘zgartirish
yoki boshqa tashkilotlar bilan birlashtirishni anglatadi.
a) Qayta tashkil etish shakllari
1. Birlashish:
o Ikki yoki undan ortiq aksiyadorlik jamiyatlari bir yangi yuridik
shaxsni tashkil etish uchun birlashadi.
o Barcha mulk, majburiyatlar va huquqlar yangi tashkilotga o‘tadi.
2. Qo‘shilish:
o Bir aksiyadorlik jamiyati boshqa aksiyadorlik jamiyatiga qo‘shilib,
o‘z faoliyatini tugatadi.
o Qo‘shilgan jamiyatning barcha huquq va majburiyatlari qabul qiluvchi
jamiyatga o‘tadi.
3. Ajratish:
o Aksiyadorlik jamiyatining mulki va majburiyatlari ikkita yoki undan
ortiq yangi yuridik shaxslarga ajratiladi.
8
O‘zbekiston Respublikasi Kapital bozorini rivojlantirish agentligi rasmiy sayti: www.cmda.uz
24

o Har bir yangi tashkilot o‘z ulushiga muvofiq huquq va majburiyatlarni
qabul qiladi.
4. Bo‘linish:
o Aksiyadorlik jamiyati bir yoki bir nechta yangi tashkilotlarni tashkil
qilish orqali faoliyatini tugatadi va barcha huquq va majburiyatlar yangi
tashkilotlarga o‘tadi.
5. O‘zgartirish:
o Aksiyadorlik jamiyatining tashkiliy-huquqiy shakli boshqa yuridik
shaklga o‘zgartiriladi (masalan, mas’uliyati cheklangan jamiyatga aylantirish).
b) Qayta tashkil etishning huquqiy asoslari
 O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi va "Aksiyadorlik
jamiyatlari to‘g‘risida"gi qonun qayta tashkil etish tartibini belgilaydi.
 Qayta tashkil etish aksiyadorlarning umumiy yig‘ilish qaroriga
muvofiq amalga oshiriladi.
c) Qayta tashkil etishning sabablari
1. Korxonani kengaytirish:
o Yangi bozorlarni egallash yoki moliyaviy resurslarni birlashtirish.
2. Moliyaviy samaradorlikni oshirish:
o Kamchiliklarni bartaraf etish va resurslardan samarali foydalanish.
3. Raqobatbardoshlikni kuchaytirish:
o Birlashtirilgan korxonalarning moliyaviy va operatsion kuchini
oshirish.
4. Tashkiliy-huquqiy moslashuv:
o Qonunchilikdagi o‘zgarishlarga moslashish.
d) Qayta tashkil etishning huquqiy oqibatlari
 Barcha huquq va majburiyatlar huquqiy vorislik asosida yangi
tashkilotlarga o‘tadi.
 Qayta tashkil etilgan jamiyat davlat ro‘yxatidan o‘tkaziladi va tegishli
hujjatlar yangilanadi.
2. Aksiyadorlik jamiyatlarini tugatish
25

Aksiyadorlik jamiyatini tugatish — bu tashkilot faoliyatini tugatib, uning
yuridik maqomini bekor qilish jarayonidir. Tugatish moliyaviy, huquqiy va
tashkiliy masalalarni o‘z ichiga oladi.
a) Tugatishning asosiy shakllari
1. Ixtiyoriy tugatish:
o Aksiyadorlarning umumiy yig‘ilish qaroriga muvofiq amalga
oshiriladi.
o Bu, odatda, jamiyatning maqsadlari amalga oshganida yoki iqtisodiy
faoliyatni davom ettirish maqsadga muvofiq bo‘lmaganda ro‘y beradi.
2. Majburiy tugatish:
o Qonun buzilishlari yoki sud qaroriga muvofiq amalga oshiriladi.
o Moliyaviy inqiroz, bankrotlik yoki qonuniy talablarni bajarmaganlik
tugatish sabablaridan biri bo‘lishi mumkin.
b) Tugatishning huquqiy asoslari
 O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksida tugatish tartibi aniq
belgilangan.
 Jamiyat tugatilgandan so‘ng uning barcha mol-mulki kreditorlarga
to‘lanadi, qolgan mablag‘lar aksiyadorlarga taqsimlanadi.
c) Tugatishning sabablari
1. Moliyaviy barqarorlikning yo‘qligi:
o Jamiyatning bankrotligi yoki qarzlarini to‘lashga qodir emasligi.
2. Faoliyatning maqsadsizligi:
o Faoliyatni davom ettirish uchun asos yo‘qligi.
3. Qonun buzilishlari:
o Davlat organlari tomonidan aniqlangan qonunchilik talablari buzilishi.
d) Tugatish jarayoni
1. Tugatish komissiyasini tashkil etish:
o Komissiya jamiyatning mol-mulki va majburiyatlarini boshqaradi.
2. Kreditorlar bilan hisob-kitob qilish:
o Kreditorlarning talablari qondiriladi.
26

3. Qolgan mol-mulkni taqsimlash:
o Mol-mulk aksiyadorlar o‘rtasida taqsimlanadi.
4. Davlat ro‘yxatidan chiqarish:
o Jamiyatning yuridik maqomi bekor qilinadi.
3. Qayta tashkil etish va tugatishdagi muammolar
1. Huquqiy bo‘shliqlar:
o Ba’zi hollarda qayta tashkil etish va tugatish tartiblarini aniq
belgilovchi qonun normalari yetarli emas.
2. Kreditorlar manfaatlarini himoya qilishdagi qiyinchiliklar:
o Kreditorlarning huquqlari ba’zan e’tiborsiz qoldiriladi.
3. Aksiyadorlarning manfaatlarini ta’minlashdagi muammolar:
o Tugatish jarayonida aksiyadorlar o‘rtasida nizolar yuzaga kelishi
mumkin.
4. Tugatish jarayonining murakkabligi:
o Moliyaviy va huquqiy jarayonlar vaqt talab qiladi va ko‘p xarajat
talab qilishi mumkin.
4. Qayta tashkil etish va tugatishni takomillashtirish bo‘yicha takliflar
1. Huquqiy asoslarni mustahkamlash:
o Qayta tashkil etish va tugatish tartiblarini aniq belgilovchi qonun
hujjatlarini ishlab chiqish.
2. Kreditorlarning manfaatlarini himoya qilish:
o Kreditorlar talablarini birinchi navbatda qondirish mexanizmlarini
takomillashtirish.
3. Aksiyadorlar huquqlarini himoya qilish:
o Kichik aksiyadorlarning manfaatlarini hisobga olish uchun maxsus
mexanizmlar joriy etish.
4. Monitoring tizimini joriy qilish:
o Davlat organlari tomonidan qayta tashkil etish va tugatish
jarayonlarini kuzatish va nazorat qilish.
5. Raqamli texnologiyalarni joriy qilish:
27

o Jarayonlarni soddalashtirish va avtomatlashtirish uchun raqamli
platformalarni rivojlantirish 9
.
Aksiyadorlik jamiyatlarini qayta tashkil etish va tugatish yuridik, iqtisodiy
va tashkiliy jihatdan murakkab jarayon hisoblanadi. Ushbu jarayonlarning
shaffofligi va samaradorligini ta’minlash aksiyadorlarning huquqlarini himoya
qilish, moliyaviy barqarorlikni mustahkamlash va iqtisodiy rivojlanishni qo‘llab-
quvvatlash uchun muhimdir. Qonunchilikni takomillashtirish va amaliyotni
soddalashtirish orqali ushbu jarayonlar samaradorligini oshirish mumkin. Bu esa
aksiyadorlik jamiyatlarini yanada rivojlantirishga xizmat qiladi.Aksiyadorlik
jamiyatlarini qayta tashkil etish va tugatish jarayonlari iqtisodiy va huquqiy
hayotning ajralmas qismi bo‘lib, korxonalarning samaradorligini oshirish,
bozordagi raqobatbardoshligini kuchaytirish va aksiyadorlar manfaatlarini himoya
qilishga xizmat qiladi. Ushbu jarayonlar aksiyadorlik jamiyatlarining tashkiliy-
huquqiy shaklini o‘zgartirish, moliyaviy barqarorlikni ta’minlash yoki faoliyatni
qonuniy tartibda tugatishga qaratilgan.
Qayta tashkil etishning ahamiyati :
 Korxonaning rivojlanish imkoniyatlarini kengaytiradi.
 Moliyaviy samaradorlikni oshiradi va resurslardan oqilona
foydalanishga imkon yaratadi.
 Bozor sharoitlariga moslashish va yangi biznes yo‘nalishlarini joriy
qilishga yordam beradi.
Tugatishning ahamiyati :
 Moliyaviy barqarorlikni saqlash uchun faoliyatni to‘xtatish imkonini
beradi.
 Kreditorlar va aksiyadorlar huquqlarini himoya qilishga qaratilgan
mexanizmlarni ta’minlaydi.
 Iqtisodiy jihatdan foydasiz korxonalarni o‘z vaqtida tugatish orqali
bozorni muvozanatlashtirishga xizmat qiladi.
9
Muhitdinov M. “Aktsiyadorlik jamiyatlarida boshqaruv va nazorat tizimi”. – Toshkent: Innovatsiya, 2019.
28

Jarayonlarning asosiy muammolari :
 Huquqiy tartibga solishda aniqlikning yetishmasligi.
 Tugatish jarayonida aksiyadorlar va kreditorlar o‘rtasida manfaatlar
to‘qnashuvi.
 Qayta tashkil etish va tugatish jarayonlarining murakkab va ko‘p vaqt
talab etishi.
Takomillashtirish uchun takliflar :
1. Qonunchilikni takomillashtirish orqali qayta tashkil etish va tugatish
tartiblarini aniqlashtirish.
2. Aksiyadorlar va kreditorlar manfaatlarini muvofiqlashtiruvchi maxsus
mexanizmlarni ishlab chiqish.
3. Jarayonlarni raqamlashtirish va avtomatlashtirish orqali vaqt va
xarajatlarni qisqartirish.
4. Xalqaro tajribani qo‘llash orqali boshqaruvni zamonaviylashtirish.
Ushbu chora-tadbirlarni amalga oshirish aksiyadorlik jamiyatlari
faoliyatining shaffofligini oshirishga, iqtisodiy samaradorlikni kuchaytirishga va
aksiyadorlar hamda kreditorlar huquqlarini himoya qilishga xizmat qiladi.
Shuningdek, bozordagi o‘zgarishlarga tezkor moslashish va milliy iqtisodiyotning
barqarorligini ta’minlash imkonini beradi.Aksiyadorlik jamiyatlarining qayta
tashkil etish va tugatish jarayonlari huquqiy asoslarining takomillashtirilishi ushbu
korxona shaklining iqtisodiyotda yanada keng qo‘llanishiga va uning ijtimoiy-
iqtisodiy ahamiyatini oshirishga hissa qo‘shadi.
Aksiyadorlik jamiyatlarini qayta tashkil etish va tugatish jarayonlari
iqtisodiy va huquqiy hayotning ajralmas qismi bo‘lib, korxonalarning
samaradorligini oshirish, bozordagi raqobatbardoshligini kuchaytirish va
aksiyadorlar manfaatlarini himoya qilishga xizmat qiladi. Ushbu jarayonlar
aksiyadorlik jamiyatlarining tashkiliy-huquqiy shaklini o‘zgartirish, moliyaviy
barqarorlikni ta’minlash yoki faoliyatni qonuniy tartibda tugatishga qaratilgan.
Qayta tashkil etishning ahamiyati :
 Korxonaning rivojlanish imkoniyatlarini kengaytiradi.
29

 Moliyaviy samaradorlikni oshiradi va resurslardan oqilona
foydalanishga imkon yaratadi.
 Bozor sharoitlariga moslashish va yangi biznes yo‘nalishlarini joriy
qilishga yordam beradi.
Tugatishning ahamiyati :
 Moliyaviy barqarorlikni saqlash uchun faoliyatni to‘xtatish imkonini
beradi.
 Kreditorlar va aksiyadorlar huquqlarini himoya qilishga qaratilgan
mexanizmlarni ta’minlaydi.
 Iqtisodiy jihatdan foydasiz korxonalarni o‘z vaqtida tugatish orqali
bozorni muvozanatlashtirishga xizmat qiladi.
Jarayonlarning asosiy muammolari :
 Huquqiy tartibga solishda aniqlikning yetishmasligi.
 Tugatish jarayonida aksiyadorlar va kreditorlar o‘rtasida manfaatlar
to‘qnashuvi.
 Qayta tashkil etish va tugatish jarayonlarining murakkab va ko‘p vaqt
talab etishi.
Takomillashtirish uchun takliflar :
1. Qonunchilikni takomillashtirish orqali qayta tashkil etish va tugatish
tartiblarini aniqlashtirish.
2. Aksiyadorlar va kreditorlar manfaatlarini muvofiqlashtiruvchi maxsus
mexanizmlarni ishlab chiqish.
3. Jarayonlarni raqamlashtirish va avtomatlashtirish orqali vaqt va
xarajatlarni qisqartirish.
4. Xalqaro tajribani qo‘llash orqali boshqaruvni zamonaviylashtirish.
Ushbu chora-tadbirlarni amalga oshirish aksiyadorlik jamiyatlari
faoliyatining shaffofligini oshirishga, iqtisodiy samaradorlikni kuchaytirishga va
aksiyadorlar hamda kreditorlar huquqlarini himoya qilishga xizmat qiladi.
Shuningdek, bozordagi o‘zgarishlarga tezkor moslashish va milliy iqtisodiyotning
barqarorligini ta’minlash imkonini beradi.
30

Aksiyadorlik jamiyatlarining qayta tashkil etish va tugatish jarayonlari
huquqiy asoslarining takomillashtirilishi ushbu korxona shaklining iqtisodiyotda
yanada keng qo‘llanishiga va uning ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyatini oshirishga hissa
qo‘shadi.
2.3 “ UZAUTO MOTORS” aksiyadorlik jamiyati (2019-2022)
KOMPANIYA NOMI:
«UZAUTO MOTORS» aksiyadorlik jamiyati 10
ZAVOD:
Umumiy maydoni / Ishlab chiqarish maydoni - Asaka : 72ga / 192 ming kv.
m.; Xorazm: 35 ga / 20 ming kv. m.; Toshkent: 5 ga / 13 ming kv. m.
Andijon viloyati (Farg‘ona vodiysi), Asaka shahrida joylashgan.
FILIALLARI:
Xorazm viloyati, Pitnak shahri.
ISHLAB CHIQARISH QUVVATI:
«UZAUTO MOTORS» AJ, Asaka shahri - 330 ming avtomobil.
«UZAUTO MOTORS» AJ filiali, – 80 ming avtomobil;
MAHSULOTI:
Hozirgi paytda «UZAUTO MOTORS» AJ tomonidan «Chevrolet» brendi
ostida – Spark, Nexia, Cobalt, Lacetti (Gentra), Damas, Labo, Malibu, Tracker,
Equinox, Traverse va Tahoe kabi avtomobil modellari xaridorlarga yetkazib
berilmoqda.
UZAUTO MOTORS YETKAZIB BERUVCHILARI:
100 dan ortiq, shu jumladan sub yetkazib beruvchilar. Asosiylari — «GM
Powertrain Uzbekistan», «Uz SeMyung», «Uz Koram»,«Uz Koje»
«Avtokomponent», «Uz Dong Yang», «Uz Hanwoo», «Uz Dong Won Ko», «Uz
Dong Ju Paint», «Uz Tong Hong Ko», «Uz Chasis»,«Uz Sangwoo», «O`zAuto
Austem», «Uz Minda», «Jizzax Akkumulyator Zavodi», «Uzeraealternator»,
10
Normativ-huquqiy hujjatlar ma’lumotlari milliy bazasi: www.lex.uz
31

«Uzerae Climate Control», «Uzeraeacable», «Uz Hanwoo Engineering»,
«Kwangin Autosystems», «Avtooyna» va boshqalar.
XODIMLARI:
«UZAUTO MOTORS» AJ xodimlari soni 2023 yil 1 mart holatiga ko'ra 11
624 kishidan ortiqni tashkil etadi.
«JAMIYAT FAOLIYATINING MAQSADI AVTOMOBILLARNI ISHLAB
CHIQARISH, YIG'ISH VA SOTISH ORQALI FOYDA OLISHDAN IBORAT».
JAMIYAT FAOLIYATINING PREDMETI:
 - avtomobillarni ishlab chiqarish, yig'ish va sotish;
 - avtomobil detallarini va extiyot qismlarni ishlab chiqarish va sotish;
 - eksport va import operatsiyalarini, hamda vositachilik amaliyotlarini
amalga oshirish;
 - marketing;
 - injiniring xizmatlarini ko'rsatish;
 - qarz berish, shu jumladan Uchinchi shaxslardan va davlat
organlaridan qarz olish;
 - yuqorida ko'rsatilgan maqsadlarga erishishi uchun zarur bo'lgan
Qonunchilikda ruxsat etilgan boshqa har qanday faoliyat turlarini amalga oshirish.
2.2.1-rasm. Kompaniyaning barqaror rivijlanish strategiyasi
32

 2021 yil. - Xorazm viloyati Pitnak shahridagi filialida yangi press
tsexining ochilishi
 2021 yil. - Ozarbayjonda Gadjigabul shahrida Chevrolet brendi
ostidagi avtomobillari yig'uvi yo‘lga qo‘yildi
 2020 yil. - Asakadagi “GM Uzbekistan” zavodi "General Motors"
tomonidan BIQ III darajali sertifikatga muvofiq deb baholandi
 2020 yil. - Qozog'istonda Kostanay shahrida General Motors
standartlariga muvofiq Chevrolet brendi ostida avtomobilari yig'uvi boshlandi
 2020 yil. - “UzAuto Motors”AJ zavodlarida yil davomida rekord
miqdordagi avtomobil ishlab chiqarildi – 280 ming dona
 2019 yil. - Qozog'istonda Almata shahrida Ravon Nexia R3
avtomobilining rasmiy taqdimoti
 2019 yil. - Trade-In tizimi orqali eski avtomobilni yangisiga
qo shimcha to lov bilan almashtirish imkonini beruvchi “UzAuto Motors Serviceʻ ʻ
Trade-In Center” servis va savdo markazi ochildi.
 2019 yil. - Korxona milliy brend sifatida shakllantirilib, “UzAuto
Motors” AJ deb nomlandi
 2018 yil. - "GM Uzbekistan" AJ O‘zbekistonda birinchi onlayn
avtomobil xarid qilish platformasi – “UzAuto Savdo” ishga tushirdi
 2018 yil. - Asakadagi “GM Uzbekistan” zavodi "General Motors"
tomonidan BIQ III darajali sertifikatga muvofiq deb baholandi
 2018 yil. - 3 000 000-avtomobil ishlab chiqarildi
 2018 yil. - Korxona MXAS- avtomobillar va texnologiyalar
ko'rgazmasida qatnashdi
 2018 yil - SKD usulida Tracker modeli ishlab chiqarishi boshlandi
 2018 yil dekabr oyi - Nurafshon shahrida O zbekistondagi ilk
ʻ
multibrend avtosalon ochildi
 2018 yil dekabr oyi - Chevrolet Tracker avtomobili taqdim etildi
33

 2018 yil may oyi - GM Uzbekistan Asaka avtomobil zavodi ishlab
chiqarish jarayonlariga sifatni integratsiya qilingaligini belgilab beruvchi BIQ-III
(Built-In Quality) sertifikatini qo‘lga kiritdi
 2017 yil may oyi - Qozog‘istondagi Kustanay shahrida T250
avtomobilini yig‘ishning boshlanishi
 2017 yil may oyi - Uzaytirilgan yuk bo‘limli Labo avtomobilini ishlab
chiqarish boshlanishi
 2017 yil aprel oyi - Yangi, ikkinchi avlod Malibu avtomobilini ishlab
chiqarishga tushirish
 2016 yil dekabr oyi - Cobalt eksport avtomobillarining "Era-Glonass"
shoshilinch javob berish tizimi bilan jihozlanishi.
 2016 yil noyabr oyi - J200 va M300 eksport avtomobillarining "Era-
Glonass" shoshilinch javob berish tizimi bilan jihozlanishi.
 2016 yil avgust-sentabr oyi - Moskva xalqaro avtosalonida ishtirok
etish.
 2016 yil iyul oyi - T250 eksport avtomobillarining "Era-Glonass"
shoshilinch javob berish tizimi bilan jihozlanishi.
 2016 yil iyun oyi – Neksiya (T250) avtomobilini ishlab chiqarish
boshlanishi.
 2016 yil may oyi - Neksiya (T250) avtomobilining taqdimoti.
 2016 yil aprel oyi - Captiva (SORP) avtomobilini ishlab chiqarish
boshlanishi.
 2015 yil oktabr oyi - Moskva shahrida Ravon brendining taqdimoti.
 2015 yil iyul oyi - Labo tijorat avtomobilini ishlab chiqarish
boshlanishi.
 2015 yil dekabr oyi - GBJ bilan Lacetti avtomobilini ishlab chiqarish
boshlanishi.
 2014 yil mart oyi - Chevrolet Orlando avtomobilini ishlab chiqarish
boshlanishi.
34

 2014 yil yanvar oyi –Pitnak shahrida «GM O‘zbekistan» filialining
ochilishi.
 2013 yil noyabr oyi – Lacetti II (Gentra) avtomobilini ishlab chiqarish
boshlanishi.
 2012 yil sentabr oyi - Chevrolet Cobalt avtomobilini seriyali ishlab
chiqarish boshlanishi.
 2012 yil mart oyi – Chevrolet Malibu avtomobilini. yirik tarmoqli
yig‘ish boshlanishi
 2011 yil sentabr oyi – yangilangan Chevrolet Captiva avtomobilini
yirik tarmoqli yig‘ish boshlanishi.
 2011 yil aprel oyi – 1 500 000-chi avtomobilining ishlab chiqarilishi.
 2011 yil aprel oyi – Spark avtomobili «Shahar avtomobillari»
nominatsiyasida «Rossiyada 2011 yil uchun yilning eng yaxshi avtomobili» bo‘ldi.
 2010 yil avgust oyi – Spark avtomobilini seriyali ishlab chiqarish
boshlanishi.
 2008 yil noyabr oyi – bir millioninchi avtomobilining chiqarilishi.
 2008 yil noyabr oyi – Lacetti avtomobilini seriyali ishlab chiqarish
boshlanishi.
 2008 yil iyun oyi –Nexia N150 avtomobilini ishlab chiqarish
boshlanishi.
 2008 yil mart oyi – «GM O‘zbekistan» qo‘shma korxonasining
tuzilishi.
 2007 yil dekabr oyi – EURO III motorlari bo‘lgan Nexia va Matiz
avtomobillarini ishlab chiqarish boshlanishi.
 2007 yil oktabr oyi – Tacuma, Epica va Captiva avtomobillarini yirik
tarmoqli yig‘ish boshlanishi.
 2007 yil iyul oyi – 750 000-nchi avtomobilining chiqarilishi.
 2007 yil may oyi –O‘zbekistan Respublikasining hukumati va GM
Daewoo Auto&Technology kompaniyasi o‘rtasida strategik hamkorlik to‘g‘risida
bitim imzolangan.
35

 2006 yil fevral oyi – B100. o‘rniga Damas B150 avtomobilini ishlab
chiqarish boshlanishi
 2005 yil oktabr oyi – 500 000- nchi avtomobilining chiqarilishi.
 2004 yil dekabr oyi – dvigatelning hajmi 1,0 litr va avtomatik
uzatmalar qutisi bo‘lgan Matiz Best avtomobilini ishlab chiqarish boshlanishi.
 2004 yil iyun oyi - sifati, yetakchiligi, ilg‘or texnologiyalari va
innovatsiyalari uchun “International Quality Summit - New York” xalqaro
sovrinning qo‘lga kiritilishi.
 2003 yil aprel oyi - sifat tizimining ISO: 9001:2000 xalqaro standartga
muvofiqligi yuzasidan sertifikatlanishi.
 2003 yil avgust oyi - Lacetti avtomobilini yirik tarmoqli yig‘ish
boshlanishi.
 2003 yil mart oyi – Matiz avtomobili rassiya fidiratsiyasi bozorida«Yil
avtomobili »nomiga sazzovor bo'ldi .
 2002 yil avgust oyi –DOHC dvigateli bilan avtomobilini ishlab
chiqarish boshlanishi.
 2001 yil avgust oyi - Matiz avtomobilini ishlab chiqarish boshlanishi.
 2001 yil may oyi – 250 000-nchi avtomobilining chiqarilishi.
 1999 yil dekabr oyi - sifat tizimining ISO: 9001:1998 xalqaro
standartga muvofiqligi yuzasidan sertifikatlanishi.
 1996 yil iyun oyi – Tico va Nexia avtomobillarini ishlab chiqarish
boshlanishi.
 1996 yil mart oyi – Damas avtomobilini ishlab chiqarish boshlanishi.
 1994 yil iyun oyi - Asaka shahrida zavod qurilshining boshlanishi.
 1993 yil mart oyi - «UzDEUavto» QK ning davlat ro‘yxatidan
o‘tkazilishi.
 1992 yil iyun oyi - prezident I. Karimovning Koreyaga tashrifi va
Daewoo Motor ga tashrif buyurishi.
RAHBARIYAT
36

BIOGRAFIK MA`LUMOTLAR
1955yilda, Falkenberg (Shvetsiya) tug'ilgan
Millati: Shved
LAVOZIM: «UZAUTO MOTORS» AJ Bosh direktori
QUYIDAGI SOHALARNI BOSHQARADI:
 o‘z vakolatlari doirasida «UZAUTO MOTORS» AJ ning
(Kompaniyaning) joriy faoliyatiga rahbarlik qilishni amalga oshirish, uning
samarali va barqaror ishlashini ta’minlash;
 kompaniyaning Aksiyadorlari umumiy yig‘ilishi va Kuzatuv
kengashining qarorlari ijro etilishini tashkil etish;
 kompaniya tarkibiy bo‘linmalarining samarali o‘zaro munosabatlarini
ta’minlash;
 kompaniyaning shartnomaviy majburiyatlari bajarilishini ta’minlash;
 kompaniyaning foyda keltirishini ta’minlash;
 kompaniyaning rivojlanish dasturlari va biznes-rejalarini ishlab
chiqishga rahbarlik qilish, ularning bajarilishini tashkil etish va nazorat qilish;
 kompaniya faoliyatida qonunchilik talablariga rioya qilinishini
ta’minlash;
 boshqa masalalar.
2.2.1-jadval
37

Kuzatuv kengashi
38

2.2.2-jadval
Jamiyat Kuzatuv Kengashi koshida Jamiyat Kuzatuv kengashining
19.07.2022 yil 147-sonli qarori bilan 4 ta qo’mita mavjud, xususan, Audit
qo’mitasi, Ta’yinlash va rag‘batlantirish qo‘mitasi, Moliya va strategik rivojlanish
qo‘mitasi, Korrupsiyaga qarshi kurashish va etika qo‘mitasi. Аудит қўмитаси :
39

2.2.3-jadval
Sifat sertifikatlari
 1999 yil, dekabr - Xalqaro ISO 9001:1994 sertifikatining qo'lga kiritilishi.
 2001 yil noyabr oyi - kalibrlash va ta’mirlash ishlarini o‘tkazish huquqi bo‘yicha
akkreditatsiya Attestatining olinishi.
 2003 yil aprel oyi - ISO 9001:2000 xalqaro sertifikatining olinishi.
 2004 yil iyun oyi - sifati, yetakchiligi, ilg‘or texnologiyalari va innovatsiyalar
uchun “International Quality Summit New York” xalqaro sovrinning olinishi.
40

 2004 yil iyul oyi - Sinov laboratoriyasi akkreditatsiya Attestatining olinishi.
 2005 yil fevral oyi - “UzDEUavto” kompaniyasida ishlab chiqarilgan avtomobillar
uchun “2004 yilning eng yaxshi mahsuloti” ko‘rik-tanlovining g‘olibi diplomi
bilan taqdirlanish.
 2006 yil avgust oyi - ISO 9001:2000, ISO/FDIS 14001:2004, OHSAS 18001:1999
integratsiyalangan menejment tizimi sertifikatining olinishi.
 2009 yil avgust oyi – kompaniya ISO 9001:2000, ISO/FDIS 14001:2004, OHSAS
18001:2007 integratsiyalangan menejment tizimining talablariga muvofiq bo‘lgan
kompaniya sifatida qayta sertifikatlangan.
 2010 yil sentabr oyi - ISO 9001:2008 xalqaro sertifikatining olinishi.
 2012 yil noyabr oyi –ISO 9001:2008, ISO 14001:2004, OHSAS 18001:2007
talablariga muvofiq keluvchi sertifikatlar.
 2018 йил декабрь — компания ISO 50001: 2015 бўйича қайта
сертификациядан ўтди.
 2019 йил январь — Компания ISO 9001: 2015, ISO 14001: 2015 бўйича қайта
сертификациядан ўтди.
 2019 йил август — Компания ГОСТ Р ИСО 9001: 2015 интеграциялашган
менеджмент тизими сертификатини қўлга киритди.
Xulosa
41

O ’ zbekistonda mustaqillik yillarida olib borilayotgan islohotlar natijasida
korxonalar mulkining xilma - xil shakllariga asoslangan , turli tashkiliy shakllari
vujudga keldi va rivojlanmoqda . O ’ umladan , korxonalarning aktsiyadorlik
jamiyatlari shaklida tashkil etilishidir .
Iqtisodiy islohotlarning jahon tajribasi , shu jumladan , O ’ zbekiston tajribasi
korxonaning bu tashkiliy - huquqiy shakli davlat korxonalari xususiylashtirilishida
ham , butunlay yangi korxonalar tashkil etilishida ham maqbul yo ’ l ekanligini
ko ’ rsatdi .
Ma ’ lumki , bozor iqtisodiyoti mamlakatlari iqtisodiyotida korporativ mulk va
aktsiyadorlik jamiyatlari hal qiluvchi o ’ rinni egallaydi . Har qanday rivojlangan
mamlakatdagi eng qudratli va eng tez rivojlanayotgan kompaniyalar aktsiyadorlik
jamiyatlari ko ’ rinishida tashkil etilgan . Jahon tajribasini e ’ tiborga olgan holda ,
O ’ zbekistonda ham yirik korxonalarning deyarli barchasini xususiylashtirish
jarayonida aktsiyadorlik jamiyatlariga aylantirildi . Aktsiyadorlik jamiyatlari
sanoat , qurilish , transport va savdo sohalarida yalpi ichki mahsulotning asosiy
qismini ishlab chiqarmoqda .
Xorij amaliyotida korporatsiyalarning tashkiliy strukturasini shakllantirishda
korporativ usul mexanizmlaridan foydalanish tajribasi umuman olganda
“ korporativ boshqaruv shaklidagi tuzilmalar moliyasi ” tizimini tartibga solish va
takomillashtirish masalasi faol o ’ rganilmoqda va mamlakatimizning ijtimoiy -
iqtisodiy rivojlanishini e ’ tiborga olgan holda amaliyotga tadbiq etishga xarakat
qilinmoqda .
Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida aktsiyadorlik jamiyatlari moliyasini
samarali tashkil etish hamda moliyaviy boshqaruv tizimini modernizatsiyalash ,
jumladan , korporativ tuzilmalarning ( aktsiyadorlik jamiyatlarining ) uzoq muddatli
yashovchanligi va raqobatbardoshligini o ’ tish davrida ta ’ minlash masalasi ular
ishlab chiqarish salohiyatini tubdan qayta qurish va zamonaviylashtirish
zaruriyatini keltirib chiqaradi .
Ushbu hol birinchidan , mamlakatimizda amalga oshirilgan iqtisodiy
islohatlar natijasida hozirgi zamon intensiv iqtisodiyotining asosini tashkil etuvchi
42

korporativ tuzilmalarni vujudga keltirilganligi va ular iqtisodiyotda salmoqli o ’ rin
tutishi bilan bog ’ liq bo ’ lsa ;
ikkinchidan , respublikamizda bu toifadagi tuzilmalar mulkni tasarruf etish ,
ishlab chiqarishni boshqarishning samarali shakli sifatida e ’ tirof etilganligi va
ularning mulkdorlar qatlamini shakllantirishga qaratilganligi bilan izohlanadi .
Bugungi zamonaviy iqtisodiyotni rivojlantirish hamda korporativ boshqaruv
shaklidagi tuzilmalarni jadallashtirishdan asosiy maqsad , quyidagi ustivor
vazifalarni hal etishga qaratilgan qator ilmiy xulosalar chiqarishga imkoniyat
beradi .
- O ’ zbekiston milliy korporativ boshqaruv shaklidagi tuzilmalar moliyasi
tizimini ishlab chiqilishini tezlashtirish , aktsiyadorlik jamiyatlari mulkdorlari va
menejerlari , hamda tarmoqlararo nazorat organlari rahbarlari va keng iqtisodiy
jamoatchilik orasida muhokama qilinishini tashkil qilish ;
- Aksiyadorlik jamiyatlarida moliyaviy boshqaruvni samarali tashkil etish
orqali xorijiy kapitalni jalb qilish bo ’ yicha jahon tajribasini tahlil qilish va
O ’ zbekiston sharoitiga moslashtirish ;
- Respublikadagi aktsiyadorlik jamiyatlarining korporativ boshqaruv va
nazorat organlari korxonalar innovatsiya rivojlanishi ehtiyojlari uchun xorijiy
investitsiyalarni jalb qilish imkoniyatlaridan to ’ liq foydalanilmayotganligi seziladi ;
- joylarda , xorijiy investorlar investitsiya qarorlarini qabul qilishda katta
e ’ tibor beradigan korporativ boshqaruv tamoyillarining to ’ la amalga oshirish
uchun zarur bo ’ lgan ichki korporativ qurilishi masalalarida tashabbus
etishmayapti ;
- hozirda milliy fond bozoriga xorijiy investitsiyalarni jalb qilish vositasi
sifatida qarashlarni e ’ tirof qilgan holda , fond bozori infratuzilmasining hozirgi
kundagi holati jahon kapital bozoriga qo ’ shilib ketishga kam imkoniyat beradi .
- aktsiyadorlik jamiyatlarining “ Toshkent ” respublika fond birjasi rasmiy
listingida o ’ z ihtiyori bilan ishtirok qilishga intilishlarini soliqlardan imtiyozlar va
boshqa preferentsiyalar bilan rag ’ batlantirish ;
43

- O ’ zbekiston milliy korporativ boshqaruv kodeksi ishlab chiqilishini
tezlashtirish , aktsiyadorlik jamiyatlari mulkdorlari va menejerlari , hamda
tarmoqlararo nazorat organlari rahbarlari va keng iqtisodiy jamoatchilik orasida
muhokama qilinishini tashkil qilish .
- Korporativ boshqaruvning ichki korporativ normativ - huquqiy
mexanizmlarini takomillashtirish , qimmatli qog ’ ozlar bozori tizimini rivojlantirish ,
korxona boshqaruv organlari tuzilmasi tarkibiga kiradigan shaxslarning
javobgarligini oshirishni hisobga olish zarur .
44

Foydalanilgan adabiyotlar
1. O zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi. – Toshkent: Adolat, 2023.ʻ
2. O zbekiston Respublikasining “Hissadorlik jamiyatlari to g risida”gi Qonuni,
ʻ ʻ ʻ
1996-yil 26-aprel (oxirgi o zgartirishlar bilan).
ʻ
3. Karimov I.A. “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”. – Toshkent: Ma’naviyat,
2008.
4. Komilov A.X. “Korporativ boshqaruv asoslari”. – Toshkent: Iqtisodiyot, 2021.
5. Abdurahmonov Q.X., Toshpo‘latov B.O. “Iqtisodiyot asoslari”. – Toshkent:
IQTISOD-MOLIYA, 2020.
6. O‘zbekiston Respublikasi Kapital bozorini rivojlantirish agentligi rasmiy sayti:
www.cmda.uz
7. Tursunov B. va boshq. “Korporativ boshqaruv va ichki nazorat tizimi”. –
Toshkent: Iqtisodiyot, 2022.
8. Normativ-huquqiy hujjatlar ma’lumotlari milliy bazasi: www.lex.uz
9. Muhitdinov M. “Aktsiyadorlik jamiyatlarida boshqaruv va nazorat tizimi”. –
Toshkent: Innovatsiya, 2019.
10. Xalqaro amaliyotdan misollar: OECD Guidelines on Corporate Governance of
State-Owned Enterprises, 2015.
11. Normativ-huquqiy hujjatlar ma’lumotlari milliy bazasi: www.lex.uz
45

Sotib olish