Ijtimoiy xarajatlarning moliyaviy manbalari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	126.0KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	16 Mart 2025
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Diyorbek

Ro'yxatga olish sanasi 14 Oktyabr 2024

22 Sotish

Ijtimoiy xarajatlarning moliyaviy manbalari

Sotib olish

O‘ ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM , FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
FARG’ONA DAVLAT UNIVERSITETI IQTISODIYOT
FAKULTETI MOLIYA VA MOLIYAVIY
TEXNALOGIYALAR YO’NALISHI
MOLIYA FANIDAN
KURS ISHI
MAVZU: Ijtimoiy xarajatlarning moliyaviy manbalari
Bajardi: 2-kurs 23.132-guruh talabasi
Zaylobiddinov Abdulloh

Komissiya a’zolari:____________________________
____________________________
Himoya natijasi: «______» baho «___»
________________ 20___y.
1

“Ijtimoiy xarajatlarning moliyaviy manbalari” mavzusida kurs ishi uchun reja
Kirish
1. Ijtimoiy xarajatlarning nazariy asoslari…………………………….5
2. Ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirish manbalari……………………9
3. Ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirishning xalqaro tajribasi……….13
4. O‘zbekistonda ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirishning hozirgi holati
va istiqbollari……………………………………….………………..21
5.Ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirishning dolzarb muammolari…..24
Xulosa………………………………………………………………..26
Foydalanilgan adabiyotlar ro yxati…………………………………..27ʻ
Kirish
2

Hozirgi zamon ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarida ijtimoiy xarajatlarning
moliyalashtirilishi davlatning barqaror rivojlanishini ta’minlashda muhim ahamiyat
kasb etadi. Jamiyatning ijtimoiy ehtiyojlarini qondirish, aholi farovonligini oshirish
va iqtisodiy tenglikni ta’minlash uchun moliyaviy resurslarni to g ri boshqarishʻ ʻ
zarur. Shu jihatdan, ijtimoiy xarajatlarning moliyaviy manbalari masalasi
iqtisodiyotning dolzarb mavzularidan biri hisoblanadi.
Mazkur kurs ishining dolzarbligi shundan iboratki, davlat budjetining asosiy
qismini tashkil qiluvchi ijtimoiy xarajatlar, xususan, ta’lim, sog‘liqni saqlash,
pensiya ta’minoti va boshqa ijtimoiy sohalarni moliyalashtirish samaradorligi
milliy iqtisodiyotning barqarorligini belgilab beradi. Shu bilan birga, xalqaro
moliya institutlarining yordami, xususiy sektor mablag‘lari va soliq tushumlari
kabi turli moliyaviy manbalardan foydalanishning ilmiy va amaliy jihatlarini
o rganish zarurdir.
ʻ
Kurs ishi maqsadi va vazifalari
Ushbu kurs ishining maqsadi ijtimoiy xarajatlarning moliyaviy manbalarini
tahlil qilish, ularning samaradorligini oshirish yo llarini aniqlash va xalqaro
ʻ
tajribalardan kelib chiqib, takliflar ishlab chiqishdan iborat.
Kurs ishi davomida quyidagi vazifalar amalga oshiriladi:
• Ijtimoiy xarajatlarning mohiyati va ahamiyatini aniqlash.
• Ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirish manbalarini tasniflash va tahlil qilish.
• Xalqaro tajribani o rganish orqali samarali moliyalashtirish mexanizmlarini
ʻ
aniqlash.
• O zbekistonda ijtimoiy xarajatlarning moliyalashtirilishidagi amaliyot va
ʻ
muammolarni tahlil qilish.
Tadqiqot natijalari ijtimoiy sohani moliyalashtirish mexanizmlarini
takomillashtirishga qaratilgan tavsiyalar ishlab chiqishga xizmat qiladi. Shu bilan
birga, ishning nazariy va amaliy ahamiyati uni iqtisodiyot va moliya yo nalishida
ʻ
qo llaniladigan asosiy manbaga aylantiradi.
ʻ
3

Tadqiqot obyekti – ijtimoiy xarajatlarning davlat budjeti va boshqa moliyaviy
manbalar orqali moliyalashtirilishi bilan bog‘liq jarayonlar va mexanizmlardir. Bu
jarayon davlat iqtisodiyoti va ijtimoiy siyosatining asosiy tarkibiy qismi bo‘lib,
uning samaradorligi jamiyatning iqtisodiy barqarorligiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi.
Tadqiqot predmeti – ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirishning moliyaviy
manbalari, ularning shakllanishi, ishlatilishi va samaradorligini ta’minlash
bo‘yicha amaliyot va usullarni tahlil qilishdir. Ushbu predmet doirasida soliq
tushumlari, davlat budjeti, xususiy sektor mablag‘lari, xalqaro grantlar va kreditlar
kabi asosiy moliyaviy manbalar ko‘rib chiqiladi.
4

Ijtimoiy xarajatlarning nazariy asoslari
Ijtimoiy xarajatlar — bu davlat yoki boshqa tashkilotlar tomonidan jismoniy
shaxslarning farovonligini ta’minlash maqsadida sarflanadigan mablag‘lar
hisoblanadi. Ular sog‘liqni saqlash, ta’lim, pensiya tizimi, ijtimoiy himoya, mehnat
bozori va boshqa ko‘plab ijtimoiy xizmatlar bilan bog‘liq bo‘ladi. Ijtimoiy
xarajatlarni nazariy jihatdan tahlil qilishda iqtisodiy va ijtimoiy nazariyalar
o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik, davlatning roli, iqtisodiy samaradorlik va adolatning
mohiyati asosiy o‘rin tutadi.
Ijtimoiy xarajatlar nazariyasining asosiy jihatlari quyidagilardan iborat:
1. Ijtimoiy xarajatlar va farovonlik nazariyasi
Farovonlik nazariyasi (welfare economics) ijtimoiy xarajatlarni iqtisodiy
samaradorlik, tenglik va ijtimoiy adolat nuqtai nazaridan baholaydi. Ushbu
nazariya bir nechta asosiy tushunchalarga asoslanadi:
1.1. Ijtimoiy farovonlik va samaradorlik
Ijtimoiy farovonlik nazariyasining asosiy maqsadi iqtisodiyotda
resurslarning samarali taqsimlanishini ta’minlashdir. Bunda ijtimoiy xarajatlar va
resurslarning ishlatilishi quyidagicha baholanadi:
• Keng ko‘lamdagi samaradorlik: Resurslar aholining ehtiyojlariga muvofiq
taqsimlanishi kerak. Agar davlat o‘z xarajatlarini ijtimoiy ehtiyojlarni qondirish
uchun samarali ishlatsa, bu ijtimoiy farovonlikni oshiradi.
• Paritetsal samaradorlik: Ijtimoiy xarajatlar ta’lim, sog‘liqni saqlash kabi
sohalarda har bir fuqaroning ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan bo‘lishi zarur.
1.2. Tenglik va adolat
Farovonlik nazariyasida tenglik va adolat ijtimoiy xarajatlarni qanday
taqsimlashni belgilaydi. Ijtimoiy xarajatlar o‘rtasidagi adolatli taqsimot:
5

• Vertikal tenglik: Kam ta’minlangan guruhlar uchun ko‘proq resurs ajratish
(masalan, nafaqa yoki yordam).
• Gorizontal tenglik: Ehtiyojlari bir xil bo‘lgan guruhlar uchun teng resurs
taqsimlash (masalan, ta’limda teng imkoniyatlar yaratish).
2. Davlatning roli va ijtimoiy xarajatlar
Ijtimoiy xarajatlar davlatning iqtisodiy faoliyatida markaziy o‘rin tutadi. Ular
davlatning iqtisodiy rivojlanishga ta’sirini, jamiyatdagi ijtimoiy tenglikni va aholi
farovonligini ta’minlashda muhim vositadir.
2.1. Davlatning ijtimoiy xarajatlarni moliyalashdagi roli
Ijtimoiy xarajatlarning asosiy manbasi davlat budjeti hisoblanadi. Ijtimoiy
xizmatlarni ta’minlashda davlatning asosiy roli quyidagilardan iborat:
• Soliq siyosati: Ijtimoiy xizmatlar uchun zarur mablag‘ni ta’minlash uchun
soliqlarni yig‘ish va moliyaviy resurslarni taqsimlash.
• Budjet siyosati: Davlat ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirish uchun zarur
mablag‘ni o‘z budjeti orqali taqdim etadi, bu o‘zgaruvchan iqtisodiy sharoitlarga
qarab doimiy ravishda qayta ko‘rib chiqiladi.
2.2. Bozor muvaffaqiyatsizligi
Ijtimoiy xarajatlarning zarurati bozor muvaffaqiyatsizligi (market failure) va
jamiyatdagi adolatsizliklarni bartaraf etishdan kelib chiqadi. Bozorning ayrim
sohalarda samarali ishlamasligi, masalan, sog‘liqni saqlash va ta’lim kabi umumiy
yaxshiliklarga ehtiyoj sezilishiga olib keladi.
• Sog‘liqni saqlash: Odamlar o‘zlarining salomatliklarini xavf ostiga qo‘ygan
holda bozorga yondashsa, bu jamoat salomatligi muammolariga olib keladi.
6

• Ta’lim: Ta’limning bozor nuqtai nazaridan samarali ta’minlanmasligi, iqtisodiy
farovonlikni ta’minlash uchun davlatning aralashuvini talab qiladi.
3. Ijtimoiy xarajatlar va iqtisodiy samaradorlik
Ijtimoiy xarajatlar iqtisodiy samaradorlikni oshirishga yordam beradi, chunki ular
jamoat resurslaridan foydalanishni ta’minlaydi va ijtimoiy yordam tizimlarini
mustahkamlaydi. Ijtimoiy xizmatlarni moliyalashtirishda iqtisodiy samaradorlik
ko‘p jihatdan quyidagilarga bog‘liq:
3.1. Taqsimot samaradorligi
Taqsimot samaradorligi ijtimoiy xarajatlarning aholiga teng taqsimlanishini
anglatadi. Resurslar jamiyatning ehtiyojlariga qarab taqsimlanishi kerak. Bunda
iqtisodiy samaradorlikning yuqori darajaga ko‘tarilishi ijtimoiy xizmatlarning
ko‘rsatilishi bilan bog‘liq.
3.2. Ehtiyojga asoslangan moliyalashtirish
Ijtimoiy xarajatlarni samarali taqsimlashda aholining haqiqiy ehtiyojlari
asosida qarorlar qabul qilish zarur. Bu samarali moliyalashtirishning
ta’minlanishini, ta’lim va sog‘liqni saqlash xizmatlarining taqsimotini ham o‘z
ichiga oladi.
4. Ijtimoiy xarajatlarning iqtisodiy nazariyasi va siyosatga ta’siri
Ijtimoiy xarajatlar iqtisodiy siyosatning muhim qismini tashkil qiladi va ular
iqtisodiy o‘sishga va ijtimoiy adolatga bevosita ta’sir qiladi. Ijtimoiy xarajatlarning
samarali boshqarilishi:
4.1. Mehnat bozori va ijtimoiy himoya
Mehnat bozori va ijtimoiy himoya tizimi o‘rtasidagi bog‘liqlik ijtimoiy
xarajatlarni moliyalashtirishda alohida ahamiyatga ega. Ijtimoiy himoya dasturlari,
7

masalan, ishsizlik nafaqalari, pensiya tizimi va sog‘liqni saqlash xarajatlarini
qoplashda muhim rol o‘ynaydi.
4.2. Iqtisodiy barqarorlik
Davlatning ijtimoiy xarajatlar bo‘yicha siyosati iqtisodiy barqarorlikni
ta’minlashda muhim ahamiyatga ega. Xususan, ijtimoiy xarajatlarni qoplash uchun
zarur bo‘lgan mablag‘larning mavjudligi iqtisodiy o‘sishni ta’minlash va jamoat
farovonligini oshirishga yordam beradi.
5. Ijtimoiy xarajatlar va rivojlanish
Ijtimoiy xarajatlar davlatning iqtisodiy rivojlanishiga bevosita ta’sir qiladi.
Ta’lim, sog‘liqni saqlash va ijtimoiy himoya sohalariga ajratilgan mablag‘lar
aholining iqtisodiy va ijtimoiy faoliyatiga yordam beradi, yangi avlodni tayyorlash
va ularning salomatligini ta’minlash uchun muhimdir.
8

Ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirish manbalari
Ijtimoiy xarajatlar, davlat yoki boshqa tashkilotlar tomonidan aholining turli
ehtiyojlarini qondirish maqsadida sarflanadigan mablag‘lardir. Ular sog‘liqni
saqlash, ta’lim, pensiya tizimi, ijtimoiy himoya va boshqa bir qator xizmatlarni o‘z
ichiga oladi. Ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirishning samarali tizimi davlatning
iqtisodiy siyosatida muhim o‘rin tutadi va bu tizimning har xil manbalari mavjud.
Quyida ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirish manbalari va ularga ta’sir etuvchi
omillar haqida batafsil ma’lumot beriladi.
1. Davlat budjeti
Davlat budjeti — ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirishning asosiy
manbalaridan biridir. Davlat budjeti ijtimoiy xarajatlarni ta’minlash uchun
ajratiladigan mablag‘larning asosiy qismi hisoblanadi. Davlat budjetining tarkibida
quyidagi qismlar mavjud:
• Soliqlar va boshqa davlat daromadlari: Davlat budjeti asosan soliqlardan va
boshqa turdagi daromadlardan tashkil topadi. Soliq tizimi ijtimoiy xarajatlarni
moliyalashtirishda muhim rol o‘ynaydi, chunki soliqlarning samarali yig‘ilishi
ijtimoiy xizmatlar uchun zarur mablag‘ni ta’minlaydi.
• Ijtimoiy xizmatlarga ajratilgan mablag‘lar: Davlat budjeti orqali sog‘liqni
saqlash, ta’lim, pensiya tizimi, ijtimoiy himoya kabi xizmatlarga mablag‘
ajratiladi. Bu mablag‘larning to‘g‘ri taqsimlanishi ijtimoiy barqarorlikni
ta’minlaydi.
2. Soliq tizimi
Soliqlar ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirishning eng muhim manbalaridan
biridir. Soliq tizimi davlatga kerakli mablag‘ni yig‘ish va ijtimoiy xarajatlarni
moliyalashtirish imkoniyatini beradi. Soliq siyosati orqali ijtimoiy xarajatlarni
moliyalashtirishning asosiy yo‘nalishlari quyidagilar bo‘lishi mumkin:
9

• Daromad solig‘i: Davlat aholining daromadidan soliqlarni yig‘ib, ushbu
mablag‘larni ijtimoiy xizmatlar uchun sarflashi mumkin. Daromad solig‘i odatda
progresiv bo‘lib, yuqori daromadli fuqarolardan ko‘proq soliq olinadi.
• Qo‘shimcha qiymat solig‘i (QQS): Qo‘shimcha qiymat solig‘i mahsulot va
xizmatlar sotilishi jarayonida olinadi. Bu soliqning asosiy manbalaridan biri bo‘lib,
davlatning ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirishda foydalaniladi.
• Soliq siyosatini optimallashtirish: Soliq tizimi takomillashtirilishi, masalan, soliq
yuki kamaytirilishi, norasmiy iqtisodiyotning legallashtirilishi ijtimoiy xarajatlarni
moliyalashtirish uchun qo‘shimcha manbalar yaratadi.
3. Ijtimoiy sug‘urta tizimi
Ijtimoiy sug‘urta — ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirishda muhim vosita
bo‘lib, bu tizim orqali aholining turli qatlamlariga ijtimoiy himoya xizmatlari
taqdim etiladi. Ijtimoiy sug‘urta tizimi quyidagi yo‘nalishlarda ishlaydi:
• Pensiya tizimi: Aholining pensiya ta’minoti ijtimoiy sug‘urta orqali amalga
oshiriladi. Fuqarolar o‘zlarining pensiya badallarini to‘laydilar va bu mablag‘lar
keyinchalik ularga pensiya to‘lovlari sifatida qaytariladi.
• Ishsizlikka qarshi sug‘urta: Ishsiz qolgan fuqarolarga nafaqa to‘lanadi. Bu tizim
ishchilarni xavf ostida bo‘lgan holatlar uchun moliyaviy yordam beradi.
• Sog‘liqni saqlash sug‘urtasi: Aholining sog‘liqni saqlash xarajatlarini qoplash
uchun moliyaviy resurslarni taqdim etadi. Sug‘urta kompaniyalari va davlat
ijtimoiy sog‘liqni saqlash xizmatlariga ajratiladigan mablag‘larni ta’minlaydi.
4. Davlat-xususiy sheriklik (PPP)
Davlat-xususiy sheriklik (Public-Private Partnership, PPP) — bu ijtimoiy
xarajatlarni moliyalashtirishning yangi va samarali manbalaridan biridir. Ushbu
modelda davlat va xususiy sektor o‘rtasida hamkorlik o‘rnatilib, ijtimoiy xizmatlar
10

taqdim etiladi. PPP loyihalari ijtimoiy infratuzilma, ta’lim, sog‘liqni saqlash va
boshqa sohalarda amalga oshiriladi. PPP orqali quyidagi afzalliklar qo‘lga
kiritilishi mumkin:
• Xususiy sektorning investitsiyalari: Xususiy sektordan jalb qilinadigan
mablag‘lar davlatning ijtimoiy xarajatlar uchun ajratiladigan mablag‘larini
ko‘paytiradi.
• Samaradorlikning oshishi: Xususiy sektorning innovatsion yechimlari davlat
xizmatlarining sifatini oshirishga yordam beradi.
5. Xalqaro moliyaviy yordam va kreditlar
Xalqaro moliyaviy tashkilotlar, masalan, Jahon banki, Xalqaro valyuta
jamg‘armasi (IMF) va boshqa moliyaviy institutlar davlatlarga ijtimoiy xarajatlarni
moliyalashtirish uchun kreditlar va grantlar taqdim etadi. Xalqaro moliyaviy
yordamning asosiy yo‘nalishlari quyidagilardan iborat:
• Grantlar: Xalqaro tashkilotlar, masalan, Jahon banki yoki Yevropa Ittifoqi
tomonidan ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirish uchun berilgan sovg‘a
mablag‘lari.
• Kreditlar: Davlatlar, asosan rivojlanayotgan mamlakatlar, Xalqaro valyuta
jamg‘armasi yoki boshqa kredit tashkilotlaridan kreditlar olishadi va bu mablag‘lar
ijtimoiy xizmatlarni moliyalashtirishga sarflanadi.
• Texnik yordam va konsultatsiya: Xalqaro tashkilotlar ijtimoiy sohalarda tajriba
va bilimlarni taqdim etadilar, bu esa davlatlarga samarali ijtimoiy xizmatlarni
moliyalashtirish va boshqarish imkonini beradi.
6. Xususiy sektor va notijorat tashkilotlar
Xususiy sektor va notijorat tashkilotlar (xayriya fondlari, insonparvarlik
tashkilotlari) ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirishda muhim rol o‘ynaydi. Ular o‘z
11

mablag‘lari va ko‘ngilli yordamlar orqali ijtimoiy sohalarda qo‘shimcha resurslar
taqdim etadilar:
• Xususiy sektor investitsiyalari: Xususiy sektor, ayniqsa, ijtimoiy xizmatlar
taqdim etishda faoliyat yurituvchi tashkilotlar va kompaniyalar o‘z mablag‘larini
ijtimoiy sohalarga yo‘naltiradilar.
• Notijorat tashkilotlar va xayriya: Xayriya tashkilotlari va notijorat tashkilotlar
ijtimoiy himoya va yordam dasturlarini amalga oshirishda yordam beradi.
7. Mahalliy daromadlar va resurslar
Mahalliy daromadlar va resurslar ham ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirish
manbalari sifatida ishlatiladi. Bu manbalar asosan lokal hukumatlar va
ma’muriyatlar tomonidan ajratiladi:
• Mahalliy soliqlar: Mahalliy soliq tizimi, masalan, yer soliqlari, mulk soliqlari va
boshqa mahalliy yig‘imlar, ijtimoiy xizmatlarni moliyalashtirish uchun zarur
mablag‘larni ta’minlaydi.
• Mahalliy investitsiyalar: Mahalliy biznes va investitsiyalar ham ijtimoiy
sohalarga qo‘shimcha mablag‘larni jalb qiladi.
12

Ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirishning xalqaro tajribasi
Ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirish — bu davlatning iqtisodiy siyosatining
markaziy komponentlaridan biri bo‘lib, aholining farovonligini ta’minlashda,
ijtimoiy barqarorlikni saqlashda, va rivojlanishning muhim omilidir. Har bir
mamlakat o‘zining ijtimoiy xarajatlarini moliyalashtirishda turli yondashuvlar va
manbalarni qo‘llaydi. Xalqaro tajriba bu sohada o‘zgaruvchan ijtimoiy ehtiyojlar,
iqtisodiy sharoitlar, siyosiy tizimlar va ijtimoiy adolat prinsiplariga asoslanadi.
1. Skandinaviya mamlakatlari modeli (Norvegiya, Shvetsiya, Daniya,
Finlyandiya) Skandinaviya mamlakatlari o‘zining rivojlangan ijtimoiy davlat
tizimi bilan mashhur. Bu mamlakatlar ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirishda
yuqori soliqlar va kuchli ijtimoiy sug‘urta tizimidan foydalanadi.
1.1. Skandinaviya modeli asoslari:
• Yuqori soliqlar: Skandinaviya mamlakatlari yuqori daromad solig‘i va
Qo‘shimcha qiymat solig‘i (QQS) tizimidan foydalanadi. Buning natijasida, davlat
ko‘plab ijtimoiy xizmatlar va nafaqa tizimlarini moliyalashtiradi.
• Ijtimoiy sug‘urta tizimi: Har bir fuqaro o‘zining ijtimoiy sug‘urta tizimi orqali
sog‘liqni saqlash, ta’lim, pensiya va boshqa ijtimoiy xizmatlardan foydalanadi.
Davlat bu tizimni jadal qo‘llab-quvvatlaydi va bunday tizimdan taqsimlangan
mablag‘lar muvozanatli ravishda ajratiladi.
• Yuqori darajada tenglik: Skandinaviya mamlakatlari jamiyatdagi ijtimoiy
tenglikni ta’minlashga katta ahamiyat beradi. Ijtimoiy xarajatlarning ko‘plab qismi
aholini adolatli tarzda ta’minlashga yo‘naltirilgan.
1.2. Ijtimoiy xarajatlar tarkibi:
• Sog‘liqni saqlash: Skandinaviya mamlakatlarida sog‘liqni saqlash tizimi butun
aholi uchun bepul yoki deyarli bepul taqdim etiladi.
13

• Ta’lim: Yuksak sifatli ta’lim tizimi va o‘quvchi uchun moliyaviy yordamlar
davlat tomonidan taqdim etiladi, bu esa aholi orasida ta’lim olish imkoniyatlarini
tenglashtiradi.
• Pensiya tizimi: Skandinaviya mamlakatlarida pensiya tizimi keng miqyosda va
ijtimoiy sug‘urtaga asoslangan. Fuqarolar ko‘plab ijtimoiy himoya tizimlari orqali
ta’minlanadi.
2. AQSH modeli
Amerika Qo‘shma Shtatlari, asosan, bozor iqtisodiyotiga asoslangan va
davlatning iqtisodiy faoliyati boshqa rivojlangan mamlakatlarga nisbatan kamroq.
Biroq, AQSHda ham ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirish uchun turli tizimlar
mavjud.
2.1. AQSHning ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirish modeli:
• Soliq tizimi: AQSHda soliqlar nisbatan past, ammo davlat ijtimoiy xizmatlarni
moliyalashtirish uchun kichikroq miqdordagi mablag‘ni ajratadi. Federal, shtat va
mahalliy hukumatlar o‘rtasida soliq yig‘ish va xarajatlarni taqsimlash masalasi
murakkabdir.
• Ijtimoiy sug‘urta tizimi: AQSHda ijtimoiy sug‘urta tizimi ham mavjud, masalan,
Social Security (Pensiya tizimi), Medicare (65 yoshdan kattalar uchun sog‘liqni
saqlash) va Medicaid (kam ta’minlanganlar uchun sog‘liqni saqlash). Biroq, bu
tizim barcha fuqarolarni qamrab olishda cheklangan.
• Xususiy sektor ishtiroki: AQSHda ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirishda
xususiy sektor katta rol o‘ynaydi. Xususiy sug‘urta kompaniyalari, sog‘liqni
saqlash tizimida muhim o‘rin tutadi. Ular davlatning asosiy ijtimoiy xizmatlariga
qo‘shimcha sifatida ishlaydi.
14

2.2. Sog‘liqni saqlash tizimi va ta’lim • Sog‘liqni saqlash: AQSHda sog‘liqni
saqlash tizimi asosiy hollarda xususiy sug‘urta tizimlariga tayangan. Biroq, ayrim
ijtimoiy guruhlar uchun (masalan, qariyalar va kam ta’minlanganlar) davlat
tizimlari mavjud.
• Ta’lim: Ta’lim tizimi AQSHda davlat va xususiy sektorlar tomonidan birgalikda
ta’minlanadi. Kollej va universitetlarda ta’lim ko‘proq xususiy sektor tomonidan
taqdim etiladi va o‘quvchilar ko‘plab moliyaviy yordamlarni olish imkoniyatiga
ega.
3. Yaponiyaning ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirish tizimi
Yaponiya o‘zining mustahkam iqtisodiy rivojlanishi va samarali ijtimoiy
xizmatlar tizimi bilan tanilgan.
3.1. Yaponiya modeli:
• Ijtimoiy sug‘urta tizimi: Yaponiyada barcha fuqarolar uchun majburiy ijtimoiy
sug‘urta tizimi mavjud bo‘lib, bu tizim sog‘liqni saqlash, pensiya va mehnat
bo‘yicha sug‘urtalarni o‘z ichiga oladi.
• Sog‘liqni saqlash: Yaponiyada sog‘liqni saqlash tizimi davlat va xususiy sektor
o‘rtasidagi hamkorlikka asoslangan. Sog‘liqni saqlash tizimi ko‘plab xizmatlarni
o‘z ichiga oladi va jamoat salomatligini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi.
• Ta’lim: Ta’lim tizimi bepul taqdim etiladi va davlatning ijtimoiy xarajatlari
o‘quvchilarni moliyaviy qo‘llab-quvvatlashga yo‘naltirilgan.
4. Germaniya modeli
Germaniya ijtimoiy sug‘urta tizimining ilg‘or modeliga ega bo‘lib, davlat va
xususiy sektor o‘rtasidagi muvozanatni ta’minlashda yetakchi o‘rin tutadi.
4.1. Germaniya ijtimoiy tizimi:
15

• Ijtimoiy sug‘urta tizimi: Germaniyada ijtimoiy sug‘urta tizimi majburiydir va u
barcha fuqaro va ishchilarga qamrab olinadi. Bu tizimning asosiy yo‘nalishlari
sog‘liqni saqlash, pensiya ta’minoti va mehnatni himoya qilishni o‘z ichiga oladi.
• Soliq siyosati: Germaniyada soliqlar o‘rtacha yuqori, bu esa davlatning ijtimoiy
xarajatlarini moliyalashtirish imkoniyatini yaratadi.
• Sog‘liqni saqlash: Sog‘liqni saqlash tizimi davlat tomonidan ta’minlanadi, bunda
fuqarolar ijtimoiy sug‘urta tizimi orqali bepul yoki deyarli bepul xizmatlar
olishadi.
5. Janubiy Koreya modeli
Janubiy Koreya iqtisodiy jihatdan tez rivojlanayotgan mamlakatlardan
biridir. Uning ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirish tizimi ham innovatsion va
samarali.
5.1. Janubiy Koreya modeli:
• Soliq tizimi: Janubiy Koreyada soliqlar o‘rtacha, va davlat ko‘plab ijtimoiy
xizmatlar uchun ajratiladigan mablag‘larni ta’minlaydi. Bu soliq tizimi faqat davlat
darajasida emas, balki mahalliy darajada ham ishlaydi.
• Ijtimoiy sug‘urta: Sog‘liqni saqlash va pensiya tizimlarini ijtimoiy sug‘urta
orqali moliyalashtirishga katta e’tibor beriladi.
• Xususiy sektor ishtiroki: Xususiy sektor ham sog‘liqni saqlashda muhim rol
o‘ynaydi va uning tibbiy xizmatlarga taqdim etadigan xizmatlari ijtimoiy
xarajatlarni moliyalashtirishda qo‘shimcha manba bo‘ladi.
16

O‘zbekistonda Ijtimoiy Xarajatlarni Moliyalashtirishning Hozirgi Holati va
Istiqbollari
O‘zbekistonning ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirish tizimi so‘nggi yillarda
sezilarli o‘zgarishlarga yuz tutdi. Bu o‘zgarishlar, asosan, davlatning ijtimoiy
siyosatiga va iqtisodiy islohotlarga asoslanib amalga oshirildi. Ushbu tizimda
jamiyatning turli qatlamlariga taqdim etilayotgan ijtimoiy xizmatlar, ayniqsa,
ta’lim, sog‘liqni saqlash, pensiya tizimi va ijtimoiy himoya kabi sohalar alohida
o‘rin tutadi. Ijtimoiy xarajatlarning moliyaviy manbalarini ta’minlash va samarali
boshqarish, iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish va aholining farovonligini oshirishda
muhim ahamiyat kasb etadi.
1. Ijtimoiy Xarajatlarni Moliyalashtirishning Hozirgi Holati
1.1. Davlat Budjeti
O‘zbekiston Respublikasining davlat budjeti ijtimoiy xarajatlarni
moliyalashtirishning asosiy manbalaridan biri hisoblanadi. Davlatning iqtisodiy
siyosati va ijtimoiy xizmatlarga ajratiladigan mablag‘larning asosiy qismini davlat
budjeti tashkil etadi. Bu budjetda soliq to‘lovlari va boshqa davlat daromadlari
yordamida ijtimoiy sohalarga ajratilgan mablag‘lar katta ulushga ega.
• Soliqlar: O‘zbekiston soliq tizimi davlatga zarur mablag‘larni yig‘ish va ijtimoiy
xarajatlarni moliyalashtirishda muhim rol o‘ynaydi. Asosan, daromad solig‘i,
qo‘shimcha qiymat solig‘i (QQS) va aksiz solig‘i kabi turli soliqlar jamiyatdagi
ijtimoiy ehtiyojlarni qondirishga yo‘naltiriladi.
• Budjet ajratmalari: Davlat budjetidan ajratilgan mablag‘lar ijtimoiy sohalarga —
sog‘liqni saqlash, ta’lim, pensiya tizimi, ijtimoiy himoya va boshqa xizmatlarga
sarflanadi. Ijtimoiy xarajatlar davlat budjetining sezilarli qismiga to‘g‘ri keladi.
1.2. Ijtimoiy Sug‘urta Tizimi
17

O‘zbekiston ijtimoiy sug‘urta tizimi orqali pensiya tizimi va ijtimoiy himoya
sohalarini moliyalashtirishda muhim yondashuvlar joriy qilgan. Bu tizimni
takomillashtirish va aholining barcha qatlamlarini ijtimoiy himoya qilishga
qaratilgan islohotlar amalga oshirilmoqda.
• Pensiya tizimi: O‘zbekistonning pensiya tizimi aholining ijtimoiy himoyasini
ta’minlash maqsadida ijtimoiy sug‘urta tizimi asosida ishlaydi. O‘zbekiston
hukumati har yili bu soha uchun alohida mablag‘lar ajratadi.
• Ijtimoiy sug‘urta va nafaqalar: Ijtimoiy sug‘urta tizimi orqali ijtimoiy nafaqalar,
ishsizlik nafaqasi, nogironlik va boshqa ijtimoiy yordamlar taqdim etiladi.
1.3. Xalqaro Moliyaviy Yordamlar
O‘zbekiston xalqaro tashkilotlardan, xususan, Jahon banki, Xalqaro valyuta
jamg‘armasi (IMF) va boshqa moliyaviy institutlardan kreditlar, grantlar va texnik
yordam oladi. Bu mablag‘lar ijtimoiy sohalarga, jumladan, ta’lim, sog‘liqni
saqlash va infratuzilma loyihalariga yo‘naltiriladi.
• Grantlar: Jahon banki va boshqa xalqaro tashkilotlar O‘zbekistonga ijtimoiy
dasturlarni amalga oshirish uchun grantlar ajratadi. Bu mablag‘lar ayniqsa, ijtimoiy
himoya va sog‘liqni saqlash tizimlarini rivojlantirishda qo‘llaniladi.
• Kreditlar: IMF va boshqa xalqaro kredit tashkilotlari ijtimoiy sohalar uchun uzoq
muddatli kreditlar taqdim etadi. Bu kreditlar davlatning ijtimoiy xizmatlar
ko‘rsatishdagi salohiyatini kuchaytiradi.
2. O‘zbekistonning Ijtimoiy Xarajatlarni Moliyalashtirishdagi Istiqbollari
2.1. Ijtimoiy Tizimni Modernizatsiya Qilish
O‘zbekiston ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirish tizimini modernizatsiya
qilishda davom etmoqda. Bu jarayonda davlat ta’lim, sog‘liqni saqlash, ijtimoiy
himoya va pensiya tizimlarini modernizatsiya qilishga alohida e’tibor qaratmoqda.
18

• Sog‘liqni saqlash tizimi: Sog‘liqni saqlash tizimini yaxshilash va modernizatsiya
qilishda davlatning ajratgan mablag‘lari oshirilmoqda. Sog‘liqni saqlashning
raqamlashtirilishi va zamonaviy tibbiy xizmatlarni taqdim etish, aholi salomatligini
yaxshilashda muhim qadam bo‘ladi.
• Ta’lim tizimi: Ta’lim tizimini modernizatsiya qilish, jumladan, o‘qituvchilarni
malakasini oshirish, o‘quv dasturlarini takomillashtirish va raqamli ta’lim
texnologiyalarini joriy etish orqali ijtimoiy xarajatlarni samarali taqsimlash
rejalashtirilmoqda.
2.2.Ijtimoiy Sug‘urta va Pensiya Tizimini Takomillashtirish
O‘zbekistonning ijtimoiy sug‘urta tizimi va pensiya tizimi bo‘yicha amalga
oshirilayotgan islohotlar uzoq muddatli samaralar beradi.
• Ijtimoiy sug‘urta tizimini kengaytirish: Davlat ijtimoiy sug‘urta tizimini
kengaytirish va unga yangi qatlamlarni qo‘shish orqali aholini ijtimoiy himoya
qilishni kuchaytiradi. Bu tizimda yoshlar, ayollar va ishchilar uchun qo‘shimcha
imtiyozlar va nafaqalar taqdim etilishi mumkin.
• Pensiya tizimining barqarorligini ta’minlash: O‘zbekiston pensiya tizimini
barqarorlashtirish maqsadida yangi mexanizmlar joriy etmoqda. Bu tizimda
islohotlar, moliyaviy muvozanatni ta’minlash va pensiya to‘lovlarining vaqtida
amalga oshirilishini nazorat qilishga qaratilgan.
2.3. Xalqaro Hamkorlikni Kengaytirish
O‘zbekistonning ijtimoiy xarajatlarini moliyalashtirishdagi istiqbollardan
biri xalqaro hamkorlikni kengaytirishdir. Bu orqali davlatning iqtisodiy
barqarorligini ta’minlash, jamiyatdagi ijtimoiy ehtiyojlarni qondirish uchun
qo‘shimcha resurslar jalb etiladi.
19

• Xalqaro kreditlar va investitsiyalar: O‘zbekiston xalqaro moliyaviy tashkilotlar
bilan hamkorlikni yanada kuchaytirib, ijtimoiy sohalarda qo‘shimcha mablag‘lar
olishni rejalashtirmoqda.
• Xalqaro grantlar: Xalqaro tashkilotlardan olingan grantlar orqali ijtimoiy
xizmatlarni yanada rivojlantirish, ayniqsa, sog‘liqni saqlash va ta’lim tizimlarida
sezilarli o‘zgarishlar amalga oshiriladi.
3. Ijtimoiy Xarajatlarni Moliyalashtirishdagi Qiyinchiliklar va Muammolar
O‘zbekistonning ijtimoiy xarajatlarini moliyalashtirishda ba’zi muammolar
mavjud:
• Soliq yig‘ish tizimining samaradorligi: Soliq yig‘ish tizimi hali ham to‘liq
rivojlanmagan, bu esa ijtimoiy xarajatlar uchun ajratilgan mablag‘larning
etishmasligiga olib kelishi mumkin.
• Ijtimoiy sug‘urta tizimidagi cheklovlar: Ijtimoiy sug‘urta tizimi ba’zi qatlamlar
uchun cheklangan, bu esa jamiyatdagi ijtimoiy tengsizlikni kuchaytirishi mumkin.
• Xalqaro yordamning o‘rni: Xalqaro yordamga bog‘liq bo‘lish ijtimoiy
xarajatlarni moliyalashtirishda noaniqliklarni keltirib chiqarishi mumkin.
20

Ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirishning dolzarb muammolari
Ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirish iqtisodiyotning barqarorligini ta’minlashda
muhim rol o‘ynaydi. Ammo ko‘plab mamlakatlarda ushbu jarayon qator
muammolar bilan bog‘liq. Quyida asosiy muammolar keltirilgan:
1. Resurslarning cheklanganligi
Ko‘plab davlatlarda ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirish uchun zarur bo‘lgan
mablag‘larning yetishmasligi muhim muammo hisoblanadi. Buning asosiy
sabablari:
• Davlat daromadlarining pastligi: Rivojlanayotgan davlatlarda soliq
tushumlarining past darajada bo‘lishi.
• Byudjet taqchilligi: Davlatning xarajatlari daromadlardan oshib ketishi natijasida
byudjet defitsiti yuzaga keladi.
• Xalqaro qarzlar bosimi: Ayrim davlatlarda ijtimoiy xarajatlar uchun
moliyalashtirish imkoniyatlari xalqaro qarzlarni to‘lashga ketadigan xarajatlar
sabab cheklanadi.
2. Xarajatlarning samarasizligi
• Noto‘g‘ri rejalashtirish: Ijtimoiy xarajatlarni yo‘naltirishda ehtiyojlarni noto‘g‘ri
baholash.
• Korruptsiya: Ayrim mamlakatlarda ijtimoiy dasturlar uchun ajratilgan
mablag‘larning maqsadsiz sarflanishi.
• Byurokratik to‘siqlar: Mablag‘larni taqsimlash jarayonidagi murakkab jarayonlar
samaradorlikka ta’sir qiladi.
• Qarindosh-urug‘chilik va adolatsizlik: Resurslarning maqsadli bo‘lmagan
qatlamlarga yo‘naltirilishi.
3. Moliyalashtirishning barqarorligi muammosi
• Sug‘urta fondlarining yetarli darajada rivojlanmaganligi: Ijtimoiy sug‘urta
tizimining kuchsizligi moliyalashtirishning uzoq muddatli barqarorligini ta’minlay
olmaydi.
21

• O‘zgaruvchan iqtisodiy sharoitlar: Inflyatsiya, iqtisodiy inqirozlar va
pandemiyalar kabi omillar moliyalashtirishni qiyinlashtiradi.
• Aholi qarishi: Ko‘plab davlatlarda aholi tarkibidagi qariyalarning ulushi ortib
bormoqda, bu esa pensiya va sog‘liqni saqlash xarajatlarini oshiradi.
4. Soliq bazasining torligi va yomon boshqaruv
• Soliq yig‘ilishining samaradorligi pastligi: Norasmiy iqtisodiyotning kengligi va
soliqdan qochish hollarining ko‘pligi.
• Progressiv soliqlarning kam qo‘llanishi: Boy qatlamlarning yetarli soliq
to‘lamasligi natijasida daromadlarning tengsizligi kuchayadi.
5. Mahalliy moliyalashtirish muammolari
• Mahalliy byudjetlarning resurslari cheklangan: Ijtimoiy dasturlarni
moliyalashtirishda ko‘pincha mahalliy hokimiyatlarga yetarli darajada mablag‘
ajratilmaydi.
• Mahalliy darajadagi korruptsiya: Moliyalashtirish samaradorligini pasaytiradi.
• Hududlar o‘rtasidagi nomutanosiblik: Shahar va qishloq hududlarida
moliyalashtirish imkoniyatlarining keskin farqlanishi.
6. Ijtimoiy dasturlar samaradorligini baholashdagi qiyinchiliklar
• Natijalarni o‘lchash tizimining yo‘qligi: Ijtimoiy xarajatlarning haqiqiy
samarasini baholash qiyinligi.
• Monitoring va hisobot yo‘qligi: Moliyalashtirilgan dasturlarning qancha samarali
ekanligini aniqlash qiyin bo‘ladi.
7. Xalqaro moliyalashtirishga qaramlik
• Ko‘plab rivojlanayotgan davlatlar xalqaro grant va kreditlarga qaram bo‘lib
qolgan. Bu esa:
• Moliyaviy mustaqillikni yo‘qotishga olib keladi.
• Xalqaro tashkilotlar tomonidan qo‘yilgan shartlarga bog‘liq bo‘lish xavfini
kuchaytiradi.
8. Ijtimoiy tengsizlik va moliyaviy yukning adolatsiz taqsimlanishi
22

• Kam ta’minlangan va ehtiyojmand qatlamlarga yetarli resurs ajratilmaydi.
• Yirik kompaniyalar va yuqori daromadli qatlamlar tomonidan resurslarni
moliyalashtirishga kam hissa qo‘shish.
9. Texnologik rivojlanishning yetarli darajada qo‘llanilmasligi
• Moliyalashtirish jarayonida raqamli texnologiyalardan foydalanilmasligi
mablag‘lardan foydalanish samaradorligini pasaytiradi.
• Innovatsion moliyalashtirish vositalarining rivojlanmaganligi (masalan, ijtimoiy
obligatsiyalar).
10. Ijtimoiy xarajatlar ustuvorligini belgilashdagi muammolar
• Ko‘pincha qisqa muddatli siyosiy maqsadlar sabab uzoq muddatli strategik
dasturlar chetda qoladi.
• Ta’lim va sog‘liqni saqlashga yetarli mablag‘ ajratilmaydi, buning natijasida
ijtimoiy xizmatlar sifati pasayadi.
Muammolarni hal qilish yo‘llari
1. Moliyaviy resurslarni oshirish uchun soliq tizimini isloh qilish.
2. Ijtimoiy xarajatlarni maqsadli yo‘naltirishni kuchaytirish.
3. Innovatsion moliyalashtirish mexanizmlarini joriy etish.
4. Davlat va xususiy sektor o‘rtasidagi sheriklikni kengaytirish.
5. Ijtimoiy dasturlar samaradorligini monitoring qilish tizimini rivojlantirish.
Ushbu muammolarni hal etish davlatning ijtimoiy siyosatini samarali amalga
oshirishga yordam beradi va aholi farovonligini oshirishga zamin yaratadi.
23

XULOSA
Ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirish, har bir davlatning iqtisodiy va ijtimoiy
siyosatining ajralmas qismi bo‘lib, aholining farovonligini ta’minlash, ijtimoiy
tenglikni saqlash va iqtisodiy barqarorlikni oshirishda muhim rol o‘ynaydi.
Ijtimoiy xarajatlar davlat tomonidan ajratilgan mablag ‘ lar , soliqlar , ijtimoiy
sug ‘ urta tizimlari , xalqaro moliyaviy yordamlar va boshqa manbalar orqali
moliyalashtiriladi . Ushbu manbalar samarali boshqarilishi va adolatli
taqsimlanishi , ijtimoiy himoya tizimining barqarorligini ta ’ minlashda muhim
ahamiyatga ega .
Xalqaro tajriba shuni ko‘rsatadiki, ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirishda
mamlakatlar o‘rtasida farqlar mavjud. Skandinaviya mamlakatlari o ‘ zining yuqori
soliqlar va ijtimoiy sug ‘ urta tizimi bilan e ’ tiborga loyiqdir , AQSH esa xususiy
sektorni keng qo ‘ llash orqali ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtiradi . Germaniya ,
Yaponiya va Janubiy Koreya kabi mamlakatlar esa davlat va xususiy sektor
o ‘ rtasidagi muvozanatni ta ’ minlash orqali samarali tizimlar yaratgan .
O‘zbekiston o‘zining ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirish tizimini so‘nggi
yillarda sezilarli darajada modernizatsiya qilmoqda. Davlat budjeti , ijtimoiy
sug ‘ urta tizimi va xalqaro moliyaviy yordamlar mamlakatda ijtimoiy xizmatlarni
moliyalashtirishning asosiy manbalariga aylanmoqda . Biroq , hali ham ijtimoiy
xarajatlar samaradorligini oshirish , soliqlarni yig ‘ ish tizimini takomillashtirish va
ijtimoiy himoya tizimini kengaytirish zarurati mavjud .
O‘zbekistonda ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirishning istiqbollari yuqori
soliq tizimi va ijtimoiy sug‘urta tizimini takomillashtirishni o‘z ichiga oladi.
Bundan tashqari , xalqaro hamkorlikni kengaytirish , ijtimoiy sohalarda xususiy
sektor ishtirokini oshirish va ijtimoiy xarajatlarni samarali boshqarish orqali
ijtimoiy tizimni mustahkamlash rejalashtirilmoqda .
24

Shu bilan birga, ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirishda mavjud
muammolarni hal qilish va ijtimoiy adolatni ta’minlash uchun davlatning ijtimoiy
siyosati va moliyaviy resurslar samarali boshqarilishi zarur. Kelajakda bu
tizimning yanada takomillashishi, aholining barcha qatlamlarini adolatli tarzda
ta’minlashga xizmat qiladi.
25

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Musgrave R. A., Musgrave P. B. Public Finance in Theory and Practice. —
New York: McGraw-Hill, 1989.
2. Stiglitz J. E. Economics of the Public Sector. — W. W. Norton & Company,
2015.
3. O‘zbekiston Respublikasi Davlat Budjeti to‘g‘risidagi qonunlar (2023–2024
yillar uchun).
4. Jahon banki: Social Expenditure Review, Uzbekistan 2023.
5. Xalqaro valyuta jamg‘armasi (IMF): Fiscal Monitor Reports (so‘nggi yillik
nashrlar).
6. Osiyo taraqqiyot banki: Inclusive Social Protection Reports (2022–2023).
7. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining ijtimoiy sohani moliyalashtirishga oid
qaror va farmonlari (2022–2024).
8. Davlat-xususiy sheriklikni rivojlantirish bo‘yicha xalqaro tajriba: World
Economic Forum, Public-Private Partnership Reports.
9. O‘zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi va Iqtisodiy Tadqiqotlar Instituti
hisobotlari (2023).
10. Statistika qo‘mitasi ma’lumotlari: O‘zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanish ko‘rsatkichlari (2023 yil).
11. BMT Inson rivojlanishi indeksi (HDI) hisobotlari. “Human Development
Report 2022.” UNDP.
12. Xalqaro iqtisodiy jurnallar:
• “Journal of Public Economics.” Elsevier.
• “Development Policy Review.” Wiley Online Library.
Elektron manbalar:
1. www.aim.uz
2. www . ziyonet . uz
3. www .5 baho . uz
26

4. www . arxiv . uz
5. www . wikipedia . org
6. http://www.edu.uz – O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar
vazirligi sayti.
7. http://www.mf.uz - O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot Moliya vazirligi sayti.
8. http://www.norma.uz – Axborot-huquqiy portal.
9. http://www.ifac.org – Xalqaro buxgalterlar federatsiyasi sayti.
10. http://www.ziyonet.uz – Ta’lim portali sayti.
27

Iqtisodiyot kurs ishi

Sotib olish