Indol alkoloidlari – qimmatbaho dorivor preparatlar - Kimyo

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	12.8MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	03 Sentyabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Kimyo

Indol alkoloidlari – qimmatbaho dorivor preparatlar

Sotib olish

$KURS ISHI Indol alkoloidlari – qimmatbaho dorivor preparatlar TOSHKENT Reja: I. Kirish PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $II. Adabiyotlar sharxi 2.1. Indol guruhiga kiruvchi alkoloidlar haqida umumiy tavsif, ularning o’simlik olamida tarqalishi 2.2. Indol qatori alkoloidlarining tabiiy va sun’iy sintezi 2.3. Tarkibida indol unumiga mansub alkoloidlar saqlovchi dorivor o’simlik va mahsulotlar III. Amaliy qism 3.1. Kuchala urug’i tarkibidagi strixnin va brutsin alkoloidlarini xususiy sifat reaksiyalari orqali aniqlash 3.2. Kuchala urug’i tarkibidagi alkoloidlarni xromatografiya usulida aniqlash IV. Xulosa. V. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati I. Kirish Milliy matbuot markazida O ' zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi tomonidan tashkil etilgan matbuot anjumanida 2012 yilda aholini sifatli dori - darmon mahsulotlari bilan ta ' minlash borasida amalga oshirilayotgan ishlar va kelgusidagi ustuvor vazifalar muhokama etildi . Tadbirda O ' zbekiston Respublikasi Fanlar PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $akademiyasi vakillari , farmakologiya sohasining yetakchi mutaxassislari , mamlakatimizda dori - darmon va boshqa vositalar ishlab chiquvchi hamda ishlab chiqaruvchilar ishtirok etdi . Klinik va preventiv tibbiyotda tarkibida hayvon va o'simlik moddalari bo'lgan preparatlar keng qo'llanilmoqda. Ular hech qanday salbiy ta'sir ko'rsatmaydi va foydalanishda istiqbollidir. Bu dorilarning aksariyati mamlakatimizda ishlab chiqarilmoqda va hech bir jihatdan xorijnikidan qolishmaydi. – Mamlakatimiz farmasevtika sanoatini yanada rivojlantirish uchun katta imkoniyatlar mavjud, – deydi O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Fan va texnologiyalarni rivojlantirishni muvofiqlashtirish qo'mitasi raisi, O'zbekiston Fanlar akademiyasi prezidenti Sh.Solihov. – 2009-2011 yillarda amalga oshirilgan Davlat ilmiy-texnik dasturi doirasida mahalliy o'simlik va hayvonlardan olingan xomashyo asosida 40 dan ortiq yangi dori-darmonlar ishlab chiqildi. Bugungi kunda mamlakatimizda “O'zfarmsanoat” davlat aksiyadorlik konsernining farmasevtika zavodlari, qator xususiy korxonalar, shuningdek, Fanlar akademiyasi va boshqa vazirliklar huzurida tashkil qilingan alohida korxonalar dori-darmon ishlab chiqarmoqda. – So'nggi uch yilda mamlakatimizda olimlar va ishlab chiqaruvchilarning yaqin hamkorligi natijasida yaratilgan va o'zlashtirilgan 35 nomdagi dori-darmon substansiyalarini ishlab chiqarish yo'lga qo'yildi, – deydi O'zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Polimerlar kimyosi va fizikasi institutining laboratoriya mudiri A.Sarimsoqov. – Ushbu substansiyalardan “O'zfarmsanoat” korxonalarida turli kasalliklarni davolashda qo'llaniladigan yangi va samarali preparatlar tayyorlanmoqda. Ilgari chetdan olib kelingan in'eksion va infuzion eritmalar olish uchun natriy xlorning import o'rnini bosadigan farmakopey substansiyasini ishlab chiqarish tashkil etildi. Eksportbop farmatsevtika mahsulotlarini ishlab chiqarish hajmini oshirish ham tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Jumladan, eksport qilinadigan farmakopey “Sitizin”, “Gossipol” ishlab chiqarish yo'lga qo'yildi. Aritmiyaga qarshi “Allapinin” preparati ko'p yillardan buyon eksport qilinmoqda va uning eksport hajmi yildan-yilga oshmoqda. Fanlar akademiyasida O'simlik moddalari kimyosi instituti, Bioorganik kimyo instituti, Polimerlar kimyosi va fizikasi instituti, Mikrobiologiya instituti, Yadro PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $fizikasi instituti va “Radiopreparat” korxonasi farmasevtika ishlab chiqarishining innovatsion texnologiyalarini ishlab chiqish, dorivor va boshqa tibbiyot preparatlarini yaratish hamda ularning davolash xususiyatlarini tadqiq etish bilan shug'ullanmoqda. Masalan, O'simlik moddalari kimyosi institutida so'nggi yillarda yangi texnologiyalar o'zlashtirilib, olimlarimiz tomonidan yaratilgan 7 turdagi eksportbop dori-darmonlar ishlab chiqarilmoqda. Bioorganik kimyo institutida 12 turdagi yuqori samarali yangi preparat ishlab chiqildi va ularning bir qismi import o'rnini bosadigan va eksportbop hisoblanadi. Mikrobiologiya instituti, o'zimizda yaratilgan texnologiyani qo'llagan holda, oshqozon-ichak kasalliklarini davolash uchun besh turdagi biopreparat ishlab chiqarmoqda. Mamlakatimiz ilmiy va ishlab chiqarish muassasalarining bu borada to'plagan tajribasi, salohiyati va kooperatsiyasi farmasevtika sanoatiga biotexnologiyalarni, o'zimizda ishlab chiqarilgan yuqori samarali dori-darmonlarni sog'liqni saqlash tizimi amaliyotiga joriy etish imkonini bermoqda. O‘simliklar inso n hayoti va faoliyatida muhim ahamiyatga egadirlar. Inson tomonidan o‘rganiladigan va foydalanadigan tabiiy birikmalarning asosiy manbai bo‘lib o‘simliklar hisoblanadi. O‘simliklar tarkibidagi fiziologik faol birikmalarni tuzilishi va xususiyatlariga ko‘ra bir necha sinfga bo‘lib o‘rganiladi. Fiziologik faol birikmalar orasida alkaloiddar muhim o‘rin tutadilar. Alkaloidlarning o‘ziga xos ahamiyatga ega ekanliklari ularni tuzilishidagi turli — tumanlilik va yuqori fiziologik faolligi bilan chambarchas bog‘liqdir. PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $II. ADABIYOTLAR SHARXI 2.1 Indol guruhiga kiradigan alkaloidlari haqida umumiy tavsif, ularning o’simlik olamida tarqalishi Indol guruhiga kiradigan alkaloidlar soni juda ko‘p bo‘lib, ulardan bir qanchasi meditsinada turli kasalliklarga davo qilishda qo‘llaniladi. Indol guruhiga kiradigan alkaloidlar molekulalari faqat indol yadrosidan tashkil topgan bo‘lmay, balki bir qancha halqalar yig‘indisidan iborat bo‘lgan murakkab moddalardir.[2,3] Indol alkaloidlari. MDH davlatlarining territoriyasida Vinca o‘simligining 5 ta turi uchraydi. Bu o‘simliklarning kimyoviy jihatdan o‘rganish ishlari A.P. Orexov va uning shogirtdlari tomonidan 1930 y. Boshlangan tekshirishlar natijasida bu o‘siliklar tarkibida indol alkaloidlari borligi aniqlangan. Tekshirish natijalari shuni ko‘rsatadiki indol hosilalari ko‘pgina tabiiy birikmalar tarkibiga kirib, modda almashinuvida muhim rol o‘ynaydi, masalan: triptofan (amino kislota) oqsil tarkibiga kirib, hayvon organizmlarida undan serotonin va melaninlar hosil bo‘ladi. Indolning hosilalaridan yuqori fiziologik aktivlikka yega bo‘lgan, penlatsibin, indometatsin, β – indolilsirka kislotasi va boshqalarning o‘simlik organizmlarida sintezlanishi fikrimizga yoqqol misol bo‘ladi.[2] Alkaloidlardan rezerpin, aymolin, vinkristin, vinplastin, vinnomin va boshqalar meditsinada dori – darmon sifatida keng qo‘llanilib kelinmoqda. Shuning uchun ham bu alkaloidlarni o‘rganishga alohida etibor berilib kelinmoqda. O‘zFA o‘simlik moddalari kimyosi istitutining alkaloidlar kimyosi laboratoriyasida bu o‘simliklarni o‘rganish ishlari 1950 yillardan buyon amalga oshirilib kelinmoqda. Shu o‘tgan davr mobaynida Vinca o‘simligining 5 ta turini o‘rganishga erishildi. [3] V. major-L- toshkent botanika bog‘ida yetishtiriladi. V. major –akuammin, rezerpinin, maydin, izomaydin, akuammitsin. Ervin, vinkomayin, maydinin, vinkomayorenin, mayorinin. V. pubescens- rezerpinin, maydin, izomaydin, mayorinin, maydinin, karapaubin PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $Herbaceae- maydin, izomaydin, tabersanin, vinparin, skimmiamin, gerbodin, germobin, venalstonin, N (a)- metildegidroaspidosperoldin, gerboksin. V.rosea – aymalitsin. V. Erec ta Vinca o‘simligi ham sifat jihatdan ham miqdor jihatdan alkaloidlarga juda boy o‘simlikdir, buning asosiy sabablaridan birini quyidagicha tushuntirish mumkin. Triptofan, triptomin va ularning hosilalari indol alkaloidlarining sintez uchun dastlabki modda hisoblanadi, reansiya jarayonida triptomin tautomerlanadi: [9] 2 .2 Indol qatori alkoloidlarining tabiiy va sun ’ iy sintezi Indol. Bir qator eng muhim birikmalarda pirrol yaddosi benzol halqasi bilan kondensirlangan hamda uchraydi bunday birikmani indol nomi bilan yuritiladi. U birinchi marta indldan olingani uchun ham indol deyiladi. [5] PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $Indol oqsillarni yemirilishidan hosil bo‘ladi A.YE Chichibabii indolni suniy usulda olishning eng (qulay) oddiy usulini amalga oshiradi. Indol yoqimsiz hidli kristall modda bo‘lib uning oz miqdordagisi yoqimli hidli bo‘ladi, shuning uchun palorumeryada ishlatiladi.[5] Indol kimyoviy-xossalariga ko‘ra pirrolga o‘xshaydi havoda oksidlanishi natijasida qorayadi, kislota tasirida smolaga aylanadi. Gramin. (Arundo olonax) O‘rta Osiyoda o‘sadigan o‘simlik bo‘lib uning tarkibida indol alkaloidlari uchraydi. 1935 y. A.P.Orexov shu o‘simlikdan graminin (dopapsinin) ajratib olga. Dopopsin fiziologik jihatdan aktiv moddalar bo‘lib markaziy nerv sestemasiga turli tasir qiladi. Dopopsin isununkada amaliy jihatdan qo‘llanilmasada, kimyoda mexanik asosi sifatida (alkillovchi amin kabi) keng qo‘llaniladi.[5] Dopopsin mannix reaksiyasiga ko‘ra indoldan quyidagicha sintez qilinadi: PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $Garmon Garmon 2-metil-β-karbolin oribin va laturin nomi bilan ham malum, u birinchi marta gorminni parchalanishidan hosil bo‘lgan modda bo‘lib so‘ng u o‘simlikdan ajratib olingan. Gormon β-karbolin qatori alkaloidlarining sodda va eng muhim hosilalaridan biri hisoblanadi moximbin, rezorpin kabi dorilar sifatida muhim ahamiyatga ega u quyidagi reaksiya orqali olinadi:[5] Brevikallin (vodorodxlorid tuzi) Bu alkaloid ham indol g uruh iga mansub bo‘lib, β-karbolin siklik qismi pirrolidin halqasi bilan bog‘langan. Bu alkaloid fiziologik jihatdan aktiv bo‘lib, meditsinada keng qo‘llaniladi. [1,5] PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $Tirrolizidin Tirrolizidin - ikkita besh azoli tirrolidin halqalarining o‘zaro kondensirlanishidan hosil bo‘lgan birikma bo‘lib, ularda azot atomi umumiy hisoblanadi. Bu ko‘pgana alkaloidlarni tuzilishida ishtirok etadi. Jumladan spazmalitin, hamda oksidlarni kengaytiradigan ta’sirni izga bo‘lgan platifillin alkaloidi shular jumlasidan hisoblanadi. [1,5] Geteroauksin yoki β-indolilsirka kislota Qattiq modda bo‘lib 165 ℃ da suyuqlanadi bu modda o‘simliklarda kam miqdorda uchraydi va ularni o‘sishiga yordam beradi PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $Indol guruhiga kiruvchi alokloidlar biosintezi PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $Triptofan (β- indolil-γ-aminopropion kislotalar eng muhim geterotsiklik aminokislotalardan biri hisoblanadi, suyuqlanish tem.293 ℃ ga teng. U chirituvchi bakteriyalar tasirida dekarbonsillanib zaharli triptominni hosil qiladi u oksidlanib γ –indollisirka kislotasini beradi. Strixnin nitrat ( Strynini nitras. Strychninum nitricum) 1818 yilda kuchala (chilibuxa) Nux vomica o‘simligining urug‘idan pelte bilan Kaventu ikkita alkaloid ajratib olib, ulardan biriga strixnin, ikkinchisiga esa brutsin deb nom berdilar. 100 yillar davomida kuchala o‘simligi urug‘ida boshqa alkaloidlar yo‘q deb faraz qilingan bo‘lsada, keyingi yana 4 ta alkaloid- vomitsin, psevdostrixnin, a va β- kolubrinlar borligi aniqlandi. [11] Kuchala urug‘i 3% gacha alkaloid bo‘lib, shundan taxminan yarmisini strixnin tashkil qiladi. PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $Kuchala urug‘idan strixnin olish uchun avval uni issiq suv va so‘ndirilgan ohak bilan ishlanadi. Bunda toshdek qattiq kuchala urug‘i bo‘shashib, oson maydalanadi. Uning tarkibidagi alkaloidlarni metil, etil, izopropil siprtlari yoki ko‘pincha benzol bilan ajratib olinadi. Agar ekstraksiyani benzol bilan qilingan bo‘lsa, u holda o‘zida alkaloid saqlagan benzolni sulfat kislota bilan ishlanadi. Natijada sulfat tuziga o‘tgan alkaloidlar benzoldan suvdagi eritmaga o‘tadi. So‘ngra bu eritmaga natriy karbonat qo‘shib alkaloidlar asos holida cho‘kmaga o‘tkaziladi. Cho‘kmani ajratib olib quritiladi va spirt bilan ishlanadi. So‘ngra uni filtirlansa, strixnin erimagan holda filtirda qoladi. Boshqa alkaloidlar esa , shu jumladan brutsin eritmaga o‘tadi. Cho‘kmani qayta kristallash usuli bilan tozalab, unga malum miqdorda nitrat kislota qo‘shiladi. Bu kislota miqdori olingan alkaloid- strixnin-asosga nisbatan ortiqcha bo‘lsa, hosil bo‘lgan strixnin nitrat sarg‘ayadi, bunday hol strixnin molekulasining oksidlanishidan darak beradi. [11] Strixnin nitrat juda achchiq mazali, rangsiz, ninasimon yaltiroq kristall bo‘lib, suv va spirtda qiyinlik bilan eriydi. Issiq suv va spirtda esa yaxshi eriydi. Preparat chinligini aniqlash uchun uning bir necha kristallariga difsnilaminning konsentrlangan sulfat kislotali eritmasidan qo‘shilsa, nitrat kislota borligini isbotlaydigan ko‘k rang hosil bo‘ladi. Shuningdek, strixninning bir necha kristallariga konsentrlangan sulfat kislota va keyin kaliy bixromat kristallaridan qo‘shilsa, tez o‘chib ketadigan ko‘k-binafsha rang hosil bo‘ladi. Odatda bu reaksiyalarni chinni idishlarda olib boriladi. Preparat eritmasiga ehtiyotlik bilan konsentrlingan sulfat kislota va temir (II) – sulfat eritmalaridan qo‘shilganda ikki suyuqlik o‘rtasida qo‘ng‘ir rangli halqa hosil bo‘ladi. Strixninning bir necha kristallariga konsentrlangan nitrat kislota qo‘shib bug‘lantiriladi. So‘ngra qolgan qoldiqqa kaliy ishqorining spirtdagi eritmasidan qo‘shilsa, aralashma qizil tus oladi. [11] Strixnin miqdorini aniqlashda neytrallash va kolorimetrik usullardan foydalaniladi. Neytrallash usulida preparatni spirt va xloroform aralashmasida eritib, so‘ngra fenolftalein indikatori ishtirokida bevosita natriy ishqorining 0,1 n. Eritmasi bilan titrlanadi. Kolorimetrik usulda esa preparatning suvdagi eritmasiga xlorid kislota va rux qirindisidan qo‘shib, suv hammomida qaynatiladi. So‘ngra eritmani filtirlab, PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $xlorid kislota va natriy nitrit qo‘shiladi. Hosil bo‘lgan qizil rangli eritmani kolorimetrik usul yordamida aniqlanadi. [9] Sterxnin markaziy nerv sistemasini qo‘zg‘atuvchi modda sifatida qo‘llaniladi. Uni odatda modda almashinuvi pasayib ketganda, shuningdek odamning darmoni quriganda, mushak falaj bo‘lgan yurak faoliyati zaiflashib qolganda va boshqa bazi kasalliklarda ishlatiladi. 0,1% li sterillangan eritmasi ko‘pincha natriy arsenat bilan birga 0,5-1 ml dan teri ostiga yuboriladi. [7,11] 2.3. Tarkibida indol unumlariga mansub alkaloidlar saqlovchi dorivor o’simlik va mahsulotlar Passiflora o’simligining е r ustki qismi - (трава пассифлоры инкарнатной) - Herba passiflorae incarnatae O’simlikning nomi. Passiflora (пассифлора инкарнатная) - passiflora incarnata Oilasi. Passifloradoshlar - страстоцветные - Passifloraceae. Ko’p yillik bo’yi 9 m gacha bo’lgan liana. Novdalarida ingichka buramasimon jingalaklari bor. Bargi yirik, uch bo’lakka qirqilgan bo’lakchalari ellipssimon, o’tkir uchli, mayda arrasimon qirrali. Barg plastinaksining ustki tomoni yashil, pastki tomoni esa kulrang - yashil, tomirlari bo’ylab tuklar joylashgan. Bargi uzun bandi bilan poyada k е tma - k е t joylashgan. Gullari to’g’ri va juda chiroyli bo’lib, uzun bandi bilan yakka - yakka xolda o’rnashgan. Guloldi bargchasi 2 ta, gulkosacha bargi 5 ta, lants е tsimon, qalin bo’lib, yuqori tomonda tikansimon o’simtasi bor. Gultojisi 5 ta erkin xoldagi gulbargidan va ikki qator xalka shaklida joylashgan ipsimon popukli tojdan tashkil topgan. Gulbarglari va popuklar binafsha rangli, qurigandan so’ng gulbarglari o’z rangini yo’qotadi, popukli toj esa och qo’ng’ir tusga o’tada. Otaligi 5 ta (otalik iplari birlashib uzun naycha hosil qiladi), onalik tuguni bir xonali, yuqoriga joylashgan. M е vasi - tuxumsimon, yashil yoki kulrang - yashil r е zavor m е va. [5] PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $Mahsulotning tashqi ko’rinishi. Tayyor mahsulot yo’g’onligi 1 - 4 mm bo’lgan poya bo’lakchalaridan, buramasimon jingalaklardan, butun va maydalanib k е tgan barglardan, oz miqdorda gullar va pishmagan m е valar aralashmasidan tashkil topgan. Mahsulotning 60% ni poya, qolganini esa o’simlikning boshqa qismlari tashkil etadi. Pishmagan m е valar mahsulotda 8% dan oshmasligi k е rak. Mahsulotning kuchsiz, o’ziga xos xidi va achchiq mazasi bor. [2] Kimyoviy tarkibi . Passiflora o’simligining е r ustki qismi 0,05% alkaloidlar saqlaydi, ulardan garman, garmin va garmol asosiylardir. [2] Garmin Alkaloidlardan tashqari mahsulotda flavonoidlar, kumarinlar va xinon unumlari bor. PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $Ishlatilishi. O’simlikning pr е paratlari markaziy n е rv sist е masini tinchlantirish uchun, uyqusizlikda, n е vrast е niya, surunkali alkogolizm kasalliklarida qo’llaniladi. [2] Rauvolfiya o’simligining ildizi - (корень раувольфии змеиной) - Radix Rauwolfiae O’simlikning nomi: Rauvolfiya (раувольфия змеиная) - Rauwolfia serpentine. Oilasi. K е ndirdoshlar - (кутровые) - Apocynoceae. Bo’yi 50 - 100 sm ga е tadigan doim yashil buta. Ildizpoyasi е r ostida 20 - 40 uzunlikda v е rtikal joylashgan bo’lib, undan pastta tomon mayda ildizlar va yuqoriga qarab poya o’sib chiqadi. Poyasi bir n е chta bir oz qiyshaygan, oqish po’stloq bilan qoplangan. Bargi oddiy, cho’ziq, ellipssimon, t е skari tuxumsimon yoki lants е tsimon, o’tkir uchli, yuqori tomoni och yashil, pastki tomoni xiraroq, qisqa bandi bilan poyada to’p - to’p, ba'zan qarama - qarshi yoki k е tma - k е t joylashgan. Gullari oq yoki pushti rangli bo’lib, soyabonsimon to’pgulni tashkil etadi. Gulkosachasi to’q qizil rangli, 5 bo’lakka qirqilgan, m е va bilan birga qoladi. Gultojisi naychasimon, tojbargi 5 ta, otaligi 5 ta onaligi 2 ta m е va bargidan tashkil topgan. M е vasi - qo’shaloq danakli xo’l m е va. [4] PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $Mahsulotning tashqi ko’rinishi. Tayyor mahsulot silindrsimon yoki uzunasiga qirqilgan ildiz bo’laklaridan tashkil topgan. Ildiz tashqi tomonidan qo’ng’ir rangli probka bilan qoplangan. Ildiz po’stlog’i uncha qalin bo’lmaydi. Yog’ochli qismi qattiq. T е kis sinadi (tolalarga ajralmaydi). Mahsulotning yoqimsiz xidi va mazasi bor. [2] Kimyoviy tarkibi. Ildiz tarkibida 0,5 - 1,3%, ildizpoyada 2 - 1% alkaloidlar bor. O’simlik ildizida 25 dan ortiq alkaloidlar; r е z е rtsin, aymalin, s е rn е ntyan kabi alkaloidlar asosiysi xisoblanadi. [2] R е z е rpin Ishlatilishi. R е z е rpin alkaloidi gip е rtoniya kasalligida bosimini pasaytirish uchun, aymalin yurak kasalliklarida antiaritmik sifatida ishlatiladi. Pushti bo’rigul o’simligining е r ustki qismi - (трава барвинка розового) - Folia et herba vincae rosea O’simlikning nomi. Pushti bo’rigul ( барвинок розов ый ) - катарантус розов ый - Vinca rosea Oilasi. K е ndirdoshlar - (кутровые) - Apocynaceae. Bo’rigul avlodining bu turi doim yashil o’simlik bo’lib, bargi kichik bo’rigulnikidan kattaroqligi, qalinroqligi va yaltiroqligi bilan farq qiladi. Gullari esa tuzilishi bir xil bo’lsa xam qizilligi farq qiladi. M е vasi - o’roqsimon egilgan qo’shbargcha. [4,2] PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $Mahsulotning tashqi ko’rinishi. Mahsulot o’simlikning е r ustki qismidan tashkil topgan; poyasi silindrsimon, tuksiz, barglari charisimon, yaltiroq, tuxumsimon, gulkosachada tojbarglari b е shtadan. qizil rangda bo’lib. m е vasi qo’shbargdan iborat. [2] Kimyoviy tarkibi. Pushti bo’rigulning е r ustki qismida r е z е rpinga o’xshash alkaloidlardan vinblastin, vinkristinlar bor. Ishlatilishi. Mahsulotdan olingan roz е vin pr е parati rak kasalining ayrim turlarini davolashda qo’llaniladi. [2] Kuch a la urug’i - (семя чилибухи), рвотньй орех - Semina strychni (nux vormica). O’simliknnng nomi. Kuchala - (чилибухи) - Strychnos nux Vomica. Oilasi. Loganiyadoshlar - (логаниевые) - Loganiaceae. Kuchala bo’yi 15 m е tadigan daraxt. Bargi oddiy, tuxumsimon, qalin, yaltirok, tuksiz bo’lib, poyada bandi bilan qarama qarshi o’rnashgan. Gullari ko’rimsiz, yarim soyabonga to’plangan. Gulkosachasi 5 tishli (ba'zan 4 tishli), gultojisi yashil - oqish. B е sh bo’lakli (ba'zan 4 bo’lakli), otaligi 5 ta (ba'zan 4 ta), onalik tuguni ikki xonali, yuqoriga joylashgan. M е vasi - sharsimon, kizil - sariq rangli (shakli va rangli ap е lsinni eslatadi), 2 - 8 urug’li xo’l m е va. [2,4] PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $Mahsulotning tashqi ko’rinishi. Tayyor maxsulot yassi, yumaloq (tugmachaga o’xshash), sarg’ish - kulrang, bir tomoni botiq ikkinchi tomoni do’ng е ki t е kis urug’dan iborat, Urug’ diam е tri 1,5 sm, qalinligi 3 - 6 mm bo’lib, ustida markazdan ch е tga qarab (radiusi bo’ylab) yo’nalgan juda ko’p yopishgan tuklar bor, shu sababli ipaksimon yaltiroq. Urug’ning dung tomoni markazida kindigi bo’lib, u kichkina burtma shaklida ko’rinadi. Kuchala juda xam qattiq bo’lib, suvda yarim soat kaynatilgandan so’ng yumshaydi. K е yin uni p е nts е t yordamida o’rtasidan bo’lish mumkin. Urug’ po’sti ostida shoxsimon, qattiq oqish kulrang endosp е rma hamda uzunligi 7 mm ga е tadigan embrion joylashgan. Urug’ palpasi ustma - ust o’rnashgan. Mahsulot xidsiz, achchiq mazasi bor. [2,13] PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $Kimyoviy tarkibi. Kuchala urug’i 2 - 3% alkaloidlar yig’indisidan iborat bo’lib, u strixnin va brutsinning t е ng qismlarini tashkil qiladi. [2,13] Strixnin Ishlatilishi. Kuchala nastoykasi va strixnin nitrat markaziy n е rv sist е masini ko’zg’atish uchun ishlatiladn. Strixnin ichak yarasida, moddalar almashinuvini yaxshilashda, ishtaxa ochishda qo’llanilada. Strixnin nitrat poroshok va ampulada chiqariladi. [2] III. Amaliy qism 3.1. Kuchala urug’i tarkibidagi strixnin va brutsin alkoloidlarini xususiy sifat reaksiyalari orqali aniqlash Strixninga r е aktsiya. Chilibuxani urug’idan spirt yordamida olingan ajratmani chinni idishchaga 1-2 ml solib, quruq qoldiq qolguncha parlatildi va qoldiqqa 1-2 tomchi konts е ntrlangan sulfat kislotasi tomizildi va ustiga bixromat kaliyni ( K 2 Cr 2 O 7 ) kristalli bilan chizildi. Natijada qizil - binafsha rangli yo’l hosil bo’ldi. PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $Brutsinga r е aktsiya . Chilibuxa urug’idan spirt yordamida olingan ajratmadan chinni idishchaga 1-2 ml solib, quruq qoldiq qolguncha parlatildi va qoldiqqa 1-2 tomchi konts е ntrlangan azot kislotasi tomizildi. Natijada olov - qizil rang hosil bo’ldi. 3.2. Kuchala urug’i tarkibidagi alkoloidlarni xromatografiya usulida aniqlash Xromatografik analiz qilish 1 gr maydalangan mahsulotni 100 ml hajmli kolbaga solib, unga 25 ml 1% xlorid kislotasini quyildi va bir soat davomida chayqatildi yoki 5 minut davomida q aynayotgan suv hammomida qizdirildi. Aralashma sovutilib 100 ml hajmli b o’ luvchi voronkaga filtrlandi, va ishqoriy sharoitgacha (f е nolftal е in bo’yicha) ammiak q o’shildi. Undan k е yin alkaloidlar xloroform bilan chayqatib ajratib olindi. Ajratma kapillyar yordamida xromatografiya qog’ozini start liniyasini b е lgilangan nuqtasiga tomizildi va xromatografik qog’ozni H-butanol-sirka kislotasi-suv (5:1:4) PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $sist е masi solingan kam е raga joylashtirildi. Xromatogrammani quritildi va Drag е ndorf r е aktivi modifikatsiya usuli bilan tayyorlangan eritmasi bilan pulv е rizator yordamida s е pildi. Alkaloidlar to’q - sariq yoki to’q - qizil dog’ bo’lib ko’rindi. Xromatogrammani quritilgandan k е yin unda topilgan moddani Rf ni aniqlandi. Buning uchun erituvchi moddani yurgan masofasini uzunligini sist е masini yurgan masofasini uzunligiga bo’lindi. Xromatografik qog’ozning (uzunligi 30-40 sm, eni 12sm) “start” chizig’iga (pastki chetidan 2-3 sm balandligida) kapillar naycha yoki maxsus tomizg’ich yordamida tayyorlangan ajratmadan 0.1 ml dan tomizildi hamda alkoloidlarning “guvoh” eritmalari bir-biridan 2 sm masofada tomizildi (tomizilgan dog’ning diametri 5 mm dan katta bo’lmaligi kerak). Tomizilgan ajratma va”guvoh” eritmalar qurigandan so’ng xromatografik qog’oz bir sutka oldin n-butanol-sirka kislota-suv aralashmasi (5-1-4) ga tushirildi PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $Xromatografik qog’oz sistemadagi suyuqik sathiga pastki sathi 5mm gacha tushib turishi kerak. Ushbu qog’oz sistemaga 14-15 soat davomida og’zi yopiq holda qoldirildi. Ko’rsatilgan vaqt o’tgandan so’ng, xromatogramma kameradan olindi, quritildi va unga dragendorf reaktivi purkaldi. Natijada ajratmadagi alkoloidlar va “guvoh” alkoloidlar sariq fonda zarg’aldoq (to’q sariq) dog’lar holida ko’rindi. Dog’larning Rf i aniqlandi va ajratmadagi hamda “guvoh” alkolidlarnig Rf i solishtirilib ko’rib, o’simlik ajratmasida qanday alkoloidlar borligi to’g’risida xulosa chqarildi. Rf= a b PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $IV. Xulosa. Xulosa sifatida shuni ifodalash mumkinki alkoloidlar yuqori terapevtik xususiyatga ega bo’lgan birikmalar bo’lib ular orasida indol guruh alkoloidlari alohida ahamiyatga ega hisoblanadi. Ularga rezerpin, aymolin, vinkristin, vinplastin, vinnomin va boshqa alkoloidlar kiradi. Ular tibbiyot va farmasevtikada keng tarmoqda qo’llaniladi. Xususan R е z е rpin alkaloidi gip е rtoniya kasalligida bosimini pasaytirish uchun, aymalin yurak kasalliklarida antiaritmik sifatida ishlatiladi. Men o’rgangan yo’nalish ham aynan indol guruhiga kiruvchi alkoloidlar xususida bo’ldi. Ushbu alkoloidlardan rezerpin va aymalin alkoloidlarining kimyoviy xossalarini turli reaksiyalar asosida o’rgandim, turli adabiyotlardan ushbu alkoloidlar haqida ma’lumotlar to’pladim, o’zida strixnin va brutsin saqlovchi kuchala o’simligi urug’i tarkibidagi alkoloidlar aralashmasini umumiy cho’ktiruvchi reaktivlar orqali o’rgandim, ularning xromatografik tahlilini amalga oshirdim. Bunda barcha tajribalar ijobiy natija berdi ya’ni unga ko’ra strixninga kaliy bixromat va sulfat kislota ishtirokida qizil - binafsha rangli yo’l hosil bo’ldi. Brutsin quruq qoldig’iga konsentrlangan nitrat kislota ishtirokida olovrang hosil bo’ldi. Xroamtografik tahlil ham aynan shu o’simlik - kuchala o’simligi alkoloidlari asosida olib borildi. Bunda ajratma guvoh modda bilan bir xil balandlikda bo’lib natija ijobiy bo’ldi. Umumiy xulosa shundan iboratki indol guruhiga kiruvchi alkoloidalar tibbiyotda va o’simlik organizmida ham muhim o’rin tutadi. Tibbiyotda ular asosida sintezlanuvchi dori preparatlari esa aholi orasida qo’’alilish bo’yicha o’z o’rniga ega. V. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. Internet materiallari: www.wikipedia.com/indolum_alcoloides 2. Х olmatov H.X., Ahmedov O’.A. Farmakognoziya. – 1, 2 qism. - Toshkent. Fan, 2007. PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $3. Elektron darslik, ilmiy monografiya, statistik ma‘lumotlar to‘plamlari, ma‘ruza matnlarining elektron versiyasi. 4. Mustafoev S. M. Botanika. Toshkent. «O`zbekiston» 2002 5. Ўзбекистон Интернет тармоғи http :// ziyonet . ru / 6. Tog`aev I. U. va boshqalar. Botanikadan amaliy mashg`ulotlar. T. «ToshDAU» 2002 7. Практикум по фармакогнозии: Учеб. пособ. для студ. вузов / В.Н.Ковалев, Н.В.Попова, В.С.Кисличенко и др. – Х.: Изд-во НФаУ «Золотые страницы», 2003. 8. Хolmatov H.X., Ahmedov O’.A. Farmakognoziya. – 1, 2 qism. - Toshkent. Fan, 2007. 9. Trease and Evan’s Pharmacognosy (14th edition). – London WB Sanders Company Limited, 1996. 10. Фармакогнозия: Учеб. пособ. для студ. высш. учеб. завед. / В.Н.Ковалев, В.С.Кисличенко, И.А.Журавель и др. – Х.: Изд-во НФаУ, 2007. 11. Ковальов О.У., Павлiй Т.У. и др. Фармакогнозiя с основами бiохiмii рослин .- Харкiв, «Прапор», Видавництво НФАУ 2000. 12. Машковский М.Д. Лекарственные средства: М.: Новая волна, 2002. – Т. 1,2. 13. П y латова Т.П., Холматов Х.Х. Фармакогнозия амалиёти. – Т.: Ибн Сино, 2002. Mundarija . I. Kirish……………………………………………………………………….……2 II. Adabiyotlar sharxi………………………………………………………….…..4 PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $2.1. Indol guruhiga kiruvchi alkoloidlar haqida umumiy tavsif, ularning o’simlik olamida tarqalishi…………………………………………………………4 2.2. Indol qatori alkoloidlarining tabiiy va sun’iy sintezi……………………….…6 2.3. Tarkibida indol unumiga mansub alkoloidlar saqlovchi dorivor o’simlik va mahsulotlar………………………………………………………………………....12 III. Amaliy qism……………………………………………………………………19 3.1. Kuchala urug’i tarkibidagi strixnin va brutsin alkoloidlarini xususiy sifat reaksiyalari orqali aniqlash………………………………………………………...19 3.2. Kuchala urug’i tarkibidagi alkoloidlarni xromatografiya usulida aniqlash…...20 IV. Xulosa……………………………………………………………….….…….22 V. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati………………………………….…..…...23 PAGE \* MERGEFORMAT 1$

Indol alkoloidlari – qimmatbaho dorivor preparatlar

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

Indol alkoloidlari – qimmatbaho dorivor preparatlar

O'xshash dokumentlar