• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 14999UZS
Размер 271.5KB
Покупки 0
Дата загрузки 04 Июнь 2025
Расширение doc
Категория Дошкольное и начальное образование

Продавец

Baxtiyor

Дата регистрации 03 Май 2024

15 Продаж

Integratsiyaning hozirgi zamon muammolari

Boshlang‘ich ta’lim muassasasida o‘qitish va tarbiyalash integratsiyasi muammolari nazariy va amaliy jihatdan hozirgi zamon nuqtai nazardan juda muhim bo‘lib, yangi ijtimoiy talablar asosida yanada dolzarblik kasb etadi. Bugungi kunda fan rivoji va ishlab chiqarishdagi ulkan o‘zgarishlar tufayli kelib chiqayotgan talablar Boshlang‘ich ta’lim muassasasi ta’limi oldiga yangi vazifalarni qo‘ymoqda. Hozirgi zamon ilm berish tizimi yuqori darajada fan asoslarini o‘rnatishga, tafakkuri rivojlangan, olamni bir butunlikda anglashga va tasavvur etishga, tevarak atrofda bo‘layotgan voqealarni to‘g‘ri anglashga, ularni mohiyatini anglab oladigan yoshlarni tarbiyalashga yo‘naltirilgan. Boshlang‘ich ta’lim muassasasilarda o‘rgatiladigan fanlarning tarqoqligi Boshlang‘ich ta’lim muassasasi bitiruvchisida bir ko‘rinishli (fragmentar) dunyoqarashni keltirib chiqaradi. Hozirgi zamon ilm-fanida esa iqtisodiy va siyosiy fanlari integratsiyasiga moyillik yuqori turadi. Atrof - muhitga jiddiy munosabatlar poydevori boshlang‘ich sinflarda o‘rgatiladi. Shuning uchun iqtisodiy ta’limning natijasi Boshlang‘ich ta’lim muassasasita’limining birinchi bosqichiga bog‘liq yangi psixologik - pedagogik tadqiqotlar kichik yoshdagi Boshlang‘ich ta’lim muassasasibolalarining bilish faoliyatlari cheklanganligi haqida ilgarigi tushunchalarni ko‘rib chiqishga imkon beradi. Bu boshlang‘ich sinflarda iqtisodiy ta’limning barcha tarkibiy qismlarini o‘zlashtirish va yangilashga asos yaratadi. Boshlang‘ich sinf bolalarining yosh xususiyatlariga javob beradigan va dars talablariga mos keladigan maqsadni aniqlash bunday yangilanishning asosiy masalasidir. Integrativ darslarni tashkil qilish orqali munozara qildirish, mustaqil tarzda ijodiy mulohaza yuritishga o‘rgatish, guruhlararo musobaqa, savol - javob tashkil qilish mumkin. Bunday zamonaviy dars turlarini qo‘llashdan asosiy maqsad o‘quv jarayonida tinglovchilar faoliyatini faollashtirish, o‘quv materialini o‘zlashtirishning yuqori darajasiga erishishdan iborat. Ana shunday texnologiya bolalarda dunyoni o‘zgacha tasavvur qilishga o‘rgatadi, amaliyotni hayot bilan bog‘lashga nazariy qoidalarni so‘zma - so‘z yodlamaslikka, shaxs va jamiyat uyg‘unligini anglashga, fikrlar 15 I.BOB.TA’LIM JARAYONINI INTEGRALLASHNING NAZARIY ASOSLARI. 1.1. Boshlang‘ich ta’lim tarbiyani integrallash N.N.Skat ki n, I.Ya.L erner , Al eksyuk Yu.K.Babanskiylarning tekshi ruvl ari da t a’l im uslubl ar iga t aall uqli ikkil am chi tur belgilari ni ng ta’ rifi ber il adi, Ular usl ub-if oda, mazm un va ta’li m usul i ekanl igi isbotl ab berishgan. Gegel falsaf adagi usl ubni mazm un har akat ining shakli si fati da ko‘rsat adi. Ta’l im jar ayoi ida tur li xil mant iqiy tizim lar or qali o‘qit uvchi va u bi lan bir gali kda bolalar o‘z bil im , qobil iyat va ko‘nikmalar ini dedukt si ya, indukt si ya, sintez, um um lashti ri sh, konkretl asht ir ish, t aqqosl ash takl ida ifodalaydidar . Barcha m anti qi y j arayonl ar uslubning m azmun bil an uzviy bog‘l angan ichkn tomoni ni t ashkil qil adi. Boshlang‘i ch si nf larda o‘quv j ar ayoni foydalani layotgan usul , uslub va shaklari ni ng t url i tumanl igi bil an ajr al ib t uradi . Maml akat im izda am al ga oshi ri layotgan yangi o‘quv rej al ar i va dast ur lari ga o‘t ish davri da jami yat va atr of-m uhit o‘rt asndagi aloqalar ni uyg‘unl asht ir ish, atrof-m uhi tga jiddi y m unosabat ni o‘ rnat ish va shakll anti ri sh masalalari muhim ahami yat kasb etadi . Atr of- muhit ga ji ddiy munosabatl ar ni ng poydevor i boshl ang‘ ich sinfl ar da o‘rgat al adi. Shuni ng uchun iqt isodiy ta’ li mning nati jasi Boshlang‘i ch ta’ li m muassasasi ta’l im ining bir inchi bosqi chiga bog‘ liq. Yangi psi xologi k- pedagogi k tadqiqotl ar ki chik yoshdagi Boshl ang‘ ich ta’li m muassasasi bolalari ni ng bi lish faol iyat lar i chekl ai ganl ngi haqi da il gar ngi tushunchal ar ni ko‘r ib chi qi shga im kon ber adi. Bu boshl ang‘ ich i qti sodi y ta’ li mning bar cha t arkibiy qisml ar ini o‘zgartir ish va yangi lashga asos yaratadi . [ 3 ] 6 ya’ni umumiy muomala va masallar bilan bir bo`lgan, tez-tez bir hodisa, ya’ni boshqa-boshqa nuqtalardan bir ob`ektni o`rganiladi. Bularning barchasi integratsiyaga talabnoma. Lekin birlashtirish asosi juda chuqur. Agar o`qituvchi o`zi dars berayotgan fandan shunday o`zaro muloqotga oid joylarini aniqlasa ular o`z navbatida o`qitish samaradorligini oshirishga yordam berish mumkinligini aniqlasa qo`yilgan maqsadga erishish uchun uning texnologiyasini ishlab chiqish kerak. O`qituvchi va o`quvchi faoliyatining tashkillanishini hisobga olsak integrirlangan dars sharoitida u tez-tez bahs va kelishmovchilikka sabab bo`ladi. Tabiiyki, har bir sinfda o`quvchilar guruxdari bor. Ular bir-birlaridan xotira turlariga ko`ra farq qilishadi, qabul qilish, diqqat jihatidan farqlanadi. Ularning ba’zilari o`qituvchi olib borgan dars tezligi qoniqtiradi, kimgadir tezlik qiladi. Kimgadir darsda ishlatilgan jadval tushunarli, boshqalari qayta-qayta izohlagandan keyin tushunadi. Mustaqil tashkiliy ish o`quvchilarning imkonlarini bir oz tenglashtiradi, chunki har biri o`ziga xos qarorni tanlashga yo`l izlaydi, lekin albatta bir muammo qoladi - o`quvchiga qo`yilgan maqsadni topishga qanaqa usul, vosita bilan qurollantirish kerak. Darsning cheklangan vaqti ham, har bir o`quvchining topshiriqni bajarish vaqti ham mos emas, lekin ularning faoliyatini ta’minlovchi yagona shaxs — o`qituvchi. Integrirlangan darsning xususiyati bu jarayonda 2 yoki 3 ba’zida undan ham ko`p pedagoglar qatnashishi mumkinligi. Bunday integrirlangan darsni o`tish osonmi, murakkabmi? Ko`pincha o`qituvchilarga bog’liq. Lekin, dars bu ishning muhim qismi ekanligini unutmaslik kerak. Aynan dars orqali asosiy masalalar integrirlangan kursda amalga oshiriladi va natija omadli yoki omadsiz bo`lishi mumkin. Ta’lim tizimida ilgaridan integrirlangan kurslar borligini unutmaslik kerak. M: Savodxonlik darslari o`qish va yozuv K.D.Ushinskiy davridanoq integrirlanib o`tiladi. Hozir 1-sinfda yarim yillikda o`qish va yozuvga o`rgatiladi. Sinfdan 26 Ikkit a tushunchaga egam iz: 1.T izim , organizmning al ohida t abaqal asht ir il gan qi sm va vazif al ar ni ng bog‘l iqli k holati ni bi ldiruvchi tushuncha va shu hol at ga ol ib bor uvchi jar ayon. 2. Tabaqalashti ri sh j arayonl ar i bil an bir ga amalga oshir ilayotgan fanlarni yaqi nl asht ir ish j arayoni . Diff er entsiatsiya - fr antsuzcha (diff e'rent iof ion loti ncha diff erent ia - far q har xil li k, ya’ni butunni bo‘ lakl ar ga bo‘l ish, ajr at ish. Ta’l im m azmuni ni inter gratsiyal ash- dunyo tendentsiyasi (g‘ oya, fi kr, i nt ili sh), Int egr at iv yondoshi shi t urli darajadagi ti zi ml i aloqalarning ob’ekt iv yaxl itl igil i aks et tir adi. (tabi at -j am iyat- inson) . Integratsiya il gari bo‘ li shyan qi sm larni bir butunga birl asht ir ish bi lan bog‘ li q. U t izim el em entl ari ni ng yaxl it li k va uyushqoqli k darajasi ni ng oshi ri shga ol ib kel adi. Int egratsiyal ash mobaynida bir -bi riga bog‘ li qli k hajm i oshadi va tar ti bta tushadi, shu t izim qi sm larniig ishl ashi va o‘r gani sh ob’ekt ining yaxli tl igi tar ti bga soli nadi . Bu umumiy qoidal ar ni qanday qi li b Boshl ang‘ ich ta’li m muassasasi ta’l im ida qo‘l lash m um kin? Zam onzviy di dakt ik va metodi kada ta’ ki dl anishi cha, bolalar ni o‘qit ish, ri vojlani shi va t arbiyasining muvoff aqiyat lari ul arning dunyosi ni ng bi rli gi haqi da tushunchaning shakll anganl igi, o‘ z faoli yatl ari ni um um iy tabi at qonunl ari asosida yo‘l ga soli sh zar uri yati ni tushunishl ar i. tabi at shunosli k kur si da pr edment lar ar o va predm et lar i chidagi aloqalarni yecha olishl ar i bil an bog‘ liq. T a’l imdagi integratsiya o‘quv pr edmetl ari m azmuni ni konst rukt si yalashga ti zi mli yondoshi sh or qali ko‘ri b chiqil adi. Int egratsiyaning t urli dar aj al ar i ajr at il adi: boshl ang‘ ich. t abiat haqi dagi el em entl ar bi lim larni bkrlashti radi ; orali q - pr edmetl ar bo‘ lim lari ni bo‘l ish inter gratsiyasi; yakuniy - t abiatshunosl ikni o‘r gani sh bi lam bog‘l iq bo‘l gan talm mninng oxi rgi bosqichi i nt egratsiyasi. Shu bi lan birga, t abii y-il mi y ta’ li mi ni to‘li qroq va kengr oq i nt egr at si yalash im koniyat i ham inkor 8 san’at bilan suhbatlashishga faqat odamlar suhbatlashadigan til bilangina emas, hayvonlar, o‘simliklar tili bilan, rassomlar, musiqachilar, olimlar foydalanadigan til bilan tanishtirishdir.Boshlang‘ich Boshlang‘ich ta’lim muassasasida integratsiyani amalga oshiruvchi bo‘g’in vazifasini o‘qituvchining o‘zi bajaradi. U bolalarni arifmetikaga, yozishga, tabiiy ko‘pgina boshiang’ich tushunchalar va yana ko‘pgina narsalarga o‘rgatadi. O‘z kuch va imkoniyatlari darajasida bu ishni amalga oshiradi. [6] Boshlang’ich sinflarda bir o‘qituvchining dars berishini integratsiyaning bir usuli, deb hisoblasak ham bo‘ladi.Integratsiyani amalga oshirishning usullari yaxshi yoki yomon bo‘lishi mumkin. Muammoning mohiyati shundaki, usullaming biridan yuz o‘girib, ikkinchisida barcha darajada o‘qituvchilarning (psixologik va fiziologik) yosh xususiyatlarini hisobga oladigan integratsion choralar tuzishni kiritishdir. Masalaning bunday qo‘yilishi integratsiyaning turli ta’lim pog’onalarida turli xususiyatlarga egaligidir. Boshlang‘ich Boshlang‘ich ta’lim muassasasida integratsiyani bir-biriga nisbatan yaqin fanlarni birlashtirish asosida ko‘rish maqsadga muvofiq. Ta’limning keyingi pog’onalarida u asosiy fanlarning chegaralarini birlashtirishga harakat qiladi. Boshlang‘ich ta’lim-tarbiyani integratsiyalashda ijobiy va salbiy omillar mavjudligini hisobga olish kerak. Bu omillar integratsiyaning usullarini belgilab beradi. Y.M.Kolegin va O.L.Aleksinko integratsiyaning salbiy omillarini quyidagicha ko‘rsatib berishadi: - o‘quv predmetlarining chegaralangan soni-olinayotgan katta hajmdagi bilimlarning mazmuni ko‘rinishini, qismlarining o‘zaro bog’liqligini aks ettirish bilan to‘ldirish mumkin. - juda muhim bo‘lgan o ‘qish, yozish va sanoq ko‘nikmalarini shakllantirish zarurati.Bu narsalar xud di fanlarga bo‘linib o‘q itishni talab qila diganga o‘ xshaydi. Lekin o‘q ish va m atem atikaga o‘ qitishning an’anaviy tajriba si ham keng integratsi on im koni yatlar haqida dalolat bera di. Bunda o‘ qish fan sifa tida o‘z ichi ga faq at badiiy 13 boshlang‘i ch sinflardagi t url i fanl ar bo‘ yi cha m ashg‘ulotl ar ning o‘zapo keli shmovchi li gi tufayl i sodir bo‘ layapt n. Bu hol at da inter gr at si ya bir predm et bo‘yicha bi li mlarni i kki nchi si ga ko‘ chiri sh va f aoli yati ning al mashinishi emas bal ki zam onaviy fanlar integratsiyasi yo‘ nali shlari ni aks et tir uvchi yangi dedakt iv ekvival ent (m os bo‘l gan, o‘ xshash, keng ksladi gan narsa) larni yarati sh j arayoni di r. Psixol og YE.N.Kabanova- Mi ll er ni ng ayti shicha «O‘ qit uvchiga hali uchramagan vazi fa asosida bil im ko‘ knikma va qobi li yatl ari ni m ustaqi l ko‘chir il ishi akli y rivoj lani shni ng m uhi m ko‘r satkichdir ». L.P.Eli nko o‘ zi ni ng «Boshl ang‘ ich si nf lar da ta’ li mni i nt egratsiyal ash tajri basi » i chida Boshl ang‘ ich t a’l im muassasasi ta’l im ini i nt egr at si yalashni ng m uhi ml igiga e’t iborni qaratsa, L.P.El enko i nt egr at si ya darsini sam ar al i qi li sh vosi tasi , predm et lar al oqal ar ini yangi pog‘onalarga ko‘t ari sh shakl i deb hisoblaydi. I ntegr at si ya o‘qit uvchil arning tur li fanl ar bo‘yicha kuzat ishl ar i va xulosalari ni t asdi ql ab yoki chuqur lashti ri b beruvchi yangi dal il lar ni t opib beri sh manbai dir . Ul ar faoli yati ni ng turl i shakl lari ni ng al mashib turi shi orqal i bol al ar ni ng char chashi va asabiylashishi ni ng ol di ni ol adi. [ 5 ] 11 12. Mavlonova R, Raxmonqulova N Boshlang`ich ta’limning integratsiyalashgan pedagogikasi. Toshkent “O`qituvchi” 2006 13. Tursunov I, Nishonaliyev U pedagogika kursi. Toshkent “O`qituvchi” 1997 14. R.A.Mavlanova, N.X.Raxmankulova. Boshlang'ich ta’lim pedagogikasi, innovsiyasi va intergatsiyasi. O‘quv qo‘Hanma.T.: «G'.G'uIom», 2 013- yil. 15. R.A. Mavlonova, O.T.To‘rayeva, K.M. Xoliqberdiyev. Pedagogika. Darslik. T:. «0'qituvchi» 2008- yil. 16. J.G'.Yoidoshev, S.A.Usmonov. Pedagogik texnologiya asoslari. O‘quv qo‘llanma T:. «0'qituvchi», 2004- yil. 17. K. Xoshimov, S. Ochilov. O‘zbek pedagogikasi antologiyasi. O‘quv qo‘llan ma. Toshkent, «0'qituvchii», 2010 - yil. 18. Jshmuhamedov, A.Abduqodirov, A.Pardayev. Ta’limdainnovatsiontexnologiyalar. Amaliy tavsiyalar. T:. «Iste'dod». 2008-yil. 19. Jshmuhamedov, A.Abduqodirov, A.Pardayev. Tarbiyada innovatsion texnolo giyalar. Amaliy tavsiyalar. T:. «Iste'dod». 2008-yil. 20. J.G'.Yo‘ldoshev, S.Hasanov. Pedagogik texnologiyalar. O‘quv qo‘llanma T:. «Iqtisod-moliya», 2009-yil. Internet resurslari . 1.www.tdpu.uz 2.www.pedagog.uz 3.www.Ziyonet.uz 30 XULOSA Xulasa qilib aytsak, tadqiqotim integratsiya tizimlar nazariyasi tushunchasi ekanligini aniqlashga imkon berdi, bu alohida tabaqalashtirilgan qismlarning bir butunga bog'langanlik holatini, shuningdek, bunday holatga olib keladigan jarayonni anglatadi. Integratsiya - bu o‘zaro ta’sir, o‘zaro bog'liqlik kabi tartiblangan munosabatlar turini rivojlantirish orqali ma’lum bir makon chegaralarida yaxlitlikni tiklash vositasi yoki mexanizmi. Yagona ta’lim makonining asosiy elementi pedagogik tizimdir. Bu pedagogik jarayon ishtirokchilarining shaxsni shakllantirish va rivojlantirishga qaratilgan o‘zlari, atrof-muhit va uning ma’naviy va moddiy qadriyatlari o‘rtasidagi hamkorlik asosida o‘zaro ta’sir qiladigan ijtimoiy jihatdan aniqlangan yaxlitligi sifatida qaraladi. Muayyan muassasada pedagogik tizim asosiy quyi tizimlarni (kadrlar tayyorlash, sinfdan tashqari ishlar, qo‘shimcha ta’lim) va ularda sodir bo‘ladigan ta’lim jarayonlarini o‘z ichiga oladi. Bolalar uchun qo‘shimcha ta’lim davlat ta’lim standartlari doirasidan tashqariga chiqadigan va bolalar uchun qo‘shimcha ta’lim muassasalarida ham, umumiy ta’lim muassasalarida ham ta’lim dasturlari orqali amalga oshiriladigan umumiy ta’limning ajralmas qismidir. U quyidagi ustuvor g'oyalarga asoslanadi: bolaning faoliyat sohalari va turlarini erkin tanlashi, shaxsiy manfaatlariga yo‘naltirilganligi, bolaning ehtiyojlari, erkin o‘zini o‘zi belgilash va o‘zini o‘zi amalga oshirish imkoniyati. Bolalarning asosiy va qo‘shimcha ta’limini integratsiyalash jarayonining samaradorligi ko‘p jihatdan turli ob'ektlarning o‘zaro bog'liqligini ta’minlaydigan va ta’lim tizimining ishlashi uchun zarur shart bo‘lgan tashkiliy tuzilmaning puxtaligiga bog'liq. Tuzilishni to‘liqroq ko‘rish va uning ehtiyojlari va imkoniyatlarini tushunish uchun modelni ishlab chiqish kerak. Model ob'ekt, jarayon, hodisaning bir turi bo‘lib, ularning asosiy belgilari va munosabatlarini aks ettiradi. 28 gap materialni o`rganish masalalari bilan bog’liq. O`quvchilar hodisa va ob`ektlarni solish tirish va taqqoslash bilan bog’laydilar. Bunday dasrda 2 ta o`qituvchi ishtirok etishi mumkin.Eng chuqur deb integratsiyaning 4 - darajasi olinadi. O`quvchilar faktlarni solishtira boshlashdi, bitta hodisani, voqeani muhokama qilishadi, ular orasidagi aloqa larni aniqlashadi, hamkorlikda o`quv ko`nikmasini birgalikda ishlab chiqishadi.Integritsiyalangan dars maqsadi yuqoridagilarda qamrab olingan jarayon nazorat qilinadi. Qo`yilgan fikrlarni shakllantirish o`quvchining talabiga, qiziqishi, intilish iga ko`r a rivojlan tir iladi. O`qituvchilar va o`quvchilar orasida taqsimlangan vazifalarni hisobga olinganda integrirlangan darslar har xil shaklga ega, noan`anaviy Bilim almashish darsi.O`quvchilar guruhlarga bo`linadi. Har xil mavzularda topshiriq berilib, bir birlariga xabar beradilar. Bunday shakl o`quv fanlar bir - biriga o`xshash bo`lganda eng samarali. 2) O`zaro tekshirish darslari.Guruh va juftliklarda ish olib boriladi. U o`quvchilardan yaxshi tayyorgarlik talab qiladi. Faoliyatning hamma turl arida ob`ektiv va aniq baholash talab etiladi. Sinfdoshlarining bilimlarini tekshirganda har bir o`quvchi ko`rsatkichlari jadvali bo`lishi shart. 3) Ijodiy izlanish darsi.O`quvchilar o`zlari mustaqil tarzda muammoning echimini izlashadi. Lekin izlanish us lublari o`qituvchi tomonidan ilgari o`tilgan darslarda ko`rib chiqilgan bo`ladi. Bunday dars samarasi yuqori bo`ladi. 4) Ro`znoma chop etish, ilmiy almanax (nashr) darsi. Ma’lum bir mavzuga asosan guruhlarga ijodiy topshiriqlar beriladi. Ish natijasi gazeta yoki al’manax. Ish natijasi nazorat is hlar i yoki ijodiy is hni himo ya yoki jor iy imtihon qilib o`tkazilishi mumkin.Mavzu asosan suhbatlar, muammoli masallarni echish, tanlov, kim oshdi savdosi.Boshlang’ich sinflarda o`quv fanlari kam. Nimani integrirlas h kerak? Qanday? Boshlang’ich sinf o`qituvchisiga integrirlangan dar slar ga o`tish oson, chunki bir o`zi hamma f anlar ni o`qitadi. O`quvchi qanchalar yosh bo`lsa, u shuncha kam biladi. 20 et il maydi. Boshlang‘i ch t a’l im muassasasi ta’l im ini integratsiyal ash jar ayonining psi xologi k asosi sif at ida psi xolog Yu.A.Sam ar inning assotsiati v taf akkur t o‘g‘r isidagi fikr lari) oli ni shi mumki n. Bu fi krl ar nii g mazm uni shundaki , har qanday bi li m bu o‘ xshati sh, bi lim lar tizim i esa o‘xshat ishl ar ti zi mi dir . Yu.A.Sam ar in o‘ xshati shlarning quyi dagi t url arnni ajr at adi: lokal (mahall iy, ma’lum bir j oy, narsa bil an chegaralangan), biror t izim ga tegashli bo‘l gan, ti zi m i chidagi, ti zi ml ar orasi dagi va aql iy faoli yat darajalar ini o‘ xshati shlari ni ng m os kel adigai darajasi ga bir lashgi ri sh xususi yati ga qar ab t asni fl aydi) . Tabiat yoki pr edmet haqi dagi eng oddiy bi li mlarni hosil qi luvchi bog‘l iqli kni ng eng soddasi m a’l um bir joy yoki tushuncha bil an chegar al angan l okal t asavvurdir . Bu bog‘li kl ik boshqa bil im lar dan ni sbat an ajr al gan, shuning uchun eng oddiy aql iy f aoliyat ni t a’ minlaydi. Bu kichi k Boshlang‘i ch t a’ lim muassasasi yoshi ga xos. Bi ror bir ti zi mga t egishl i bo‘ lgan t asavvurl ar eng solda t iziml i tasavvur lardmr. Ular bir or bir m avzu, predm et yoki hodi sani o‘rganishi asosi da hosi l bo‘ ladi . Bir or bir pr edmetni bi li sh yangi fakt va t ushunchalarm ing t anlani shi ular ni bir bi lim lar bil an taqqoslani shi or qali am al ga oshir il adi. Bi li ml arning eng odli y um um lashti ri sh sodi r bo‘ ladi , leki n oli ngan bil im ham ma unga yaqin bo‘ lgan bil im lar bil an bog‘ lansa edi. Bunda o‘quuvchi larning t ahlil qi li sh va umuml asht ir tl faoli yatl ari vujudga keladi . Ti zim i chidagi t asavvurl ar bolalarning butun bir fanl ar bi li shini ta’mi nl aydi . (fizikaviy, kimyoviy, bi ol ogik, bil im lar t izim i) o‘rganil ayot gan fan doirasi da bili ml ar dai keng foydal anish kuzati ladi . Tizim ichi dagi tasavvur lar, vaqt , m uhit , son bog‘ lani shlari aks et tnradn. Predm et larar o t asavvurl ar aqli y f aol iyat ining eng yuqori pog‘onasi hi sobl anadi. Ular bili ml arning t url i t iziml ar ini bi rlashti radi , hodi sa yoki jar ayonni ng xil ma-xi ll igini bil ishi ga im koni yat ber adi. Shu bil iml ar asosi da um um iy tushunchal ar keli b chiqadi. Tiziml ar aro t asavvurl ar ni ng 9 tashqari o`qish ham integrirlangan. Bunda bir butun jarayon: kitob-o`qish jihozi sifatida, darsda olgan o`qish ko`nikmalarini rivojlantirish, matn-so`z san`ati sifatida, nutqning rivojlanishi, kitob olami, suhbatdoshlar doirasi sifatida. [14] Azaldan tabiatshunoslik integrirlangan: tabiatshunoslik va geografiya. Matematika asli arifmetika, algebraning elementlari, geometriya, arifmetik materiallar yaxshiroq o`zlashtirishga ko`maklashadi. Shu bilan birga algebrani, geometriyani, mehnat ta’limi o`rganishga asos soladi. Yuqorida aytilgan integrar kurslarni o`qish - ona tili, o`qish - tabiatshunoslik, o`qish — tabiatshunoslik, o`qish — tasviriy san`at, o`qish - tabiatshunoslik - tasviriy san`at, ona tili - o`qish -tasviriy san`at, o`qish — tabiatshunoslik — mehnat, ona tili -tabiatshunoslik - tasviriy san`at kabilarga birlashtirish mumkin. Integrirlangan darsning asosiy xususiyati bunday dars bir fan asosida tuziladi, u asosiy e`tiborda bo`ladi, qolganlari u bilan birga integrirlashadi, uning aloqalarini, jarayonlarni o`rganishda fanning ma’nosini tushunishda, hayot bilan aloqasini tushunishda, olingan bilimni amalda ishlatishda qo`llanadi. [15] 27 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. O‘zbekiston Respublikasining Ta’lim to‘g‘risida Qonuni // Barkamol avlod – O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. – Toshkent: Sharq, 1997. – B. 2-29. 2. O‘zbekiston Respublikasining Qonuni. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to‘g‘risida // Barkamol avlod – O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. – Toshkent: Sharq, 1997. – B. 31-61. 3. O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF-4947-son Farmoni. 2017 yil 7 fevral. 4. Xalq ta’limini boshqarish tizimini takomillashtirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF-5538-son Farmoni. 2018 yil 5 sentabr. 5. O‘zbekiston Respublikasi xalq ta’limi tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF-5712-son Farmoni. 2019 yil 29 aprel. 6. Xalq ta’limi tizimida ta’lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 997-son qarori. 2018 yil 8 dekabr. 7. Chet (ingliz, nemis, fransuz) tillar fanlaridan o‘quv dasturi (1-9 sinf). 8. Mavlonova R.A., Voxidova N., Raxmonqulova N. Pedagogika nazariyasi va tarixi. – Toshkent: Fan va texnologiya , 2010. – 464 b. - B. 121. 9. Abdullaeva D.U. Boshlang‘ich sinflarda ta’lim jarayonini tashkil etishning psixologik xususiyatlari /Zamonaviy ta’lim.-№ 8.– Toshkent ,2016. 37-42 b.-B. 38. 10. Karimov I.A Barkamol avlod-O`zbekiston taraqqiyotining poydevori. Toshkent “O`zbekiston” 1997 11. Barkamol avlod orzusi. Tuzuvchi muallif. SH. Karimov va boshqalar. Toshkent “Sharq” 1999 29 K urs ishining ob ’ yekti : psixologik-pedagogik adabiyotlarni tahlil qilish, o‘rganilayotgan muammoning turli jihatlari bo‘yicha pedagogik tajribani o‘rganish va umumlashtirish; o‘smirlarni tarbiyalashning tipik va integratsiyalashgan dasturlarini tahlil qilish. Empirik tadqiqot usullari: bevosita va bilvosita kuzatish; diagnostika usullari: suhbat, so‘roq, talabalarni tekshirish; eksperimental ma’lumotlarni qayta ishlashning statistik, analitik va qiyosiy usullari; pedagogik eksperiment. K urs ishining predmeti . Kurs ishida ta’lim, kognitiv va rivojlanish jarayonining tabiatiga ega bo‘lgan zamonaviy rus jamiyatining xususiyatlarini hisobga olgan holda asosiy va qo‘shimcha ta’limni birlashtirish muammosi haqida tushuncha mavjud. Kurs ish ining tarkibiy qismlari : Kirish, 2 bob, 4 bo‘lim, xulosalar, foydalanilgan adabiyotlar royhatidan iborat. 5 m atnla rni em as, tarix, tabiatshu noslik bo‘yic ha m ate riallarni ham oladi. Ma tem atika arifm etika, algebra va geom etrik m ate riallarini o‘z ichi ga oladi. Bund ay integrat siya muh im ko‘n ikm alar hosil qilishga halaqit berm aslik, aksincha, ularni sh akllantirishga kafolat.bera di.R ob ert Karlosning aytishicha, bo shlang’ich Boshlang‘ich ta’lim muassasasi faqat o‘q ish, yozish va sa nashni o‘ zgartibgi na qolm asdan, bu ndan ham muh im roq va katta roq m asalani am alga oshi rishi kerak. Chun ki har bir bola shakllantirish davrida uning intellekt ual faollig ini ra g’batlantirish, tabiiy qo biliya ti sin gari un ing keyingi m uv affa qiyatlar i uchun juda muh im dir. Integratsiy alangan kurslarni shu yoshdagi bo lalarga tushu narli va qiziq bo‘l ishi uchun bayon qili shning qiyinli gini barta raf etishning yo‘ llari am aliyotda tek shi rilgan eng m a’ qul uslublarni ishlab chi qishda ham da o‘q ituv chi lar tayyo rlashni ng m axsus tizim ida dir.[7] Ta’limni integratsiyalashning asosiy maqsadi boshlang’ich Boshlang‘ich ta’lim muassasasidayoq tabiat va jamiyat haqida yaxshi tasavvur asoslarini qo‘yishi va ularning rivojlanishi qonunlariga o‘z munosabatlarini shakllantirishdir. Mana shuning uchun kichik Boshlang‘ich ta’lim muassasasibolasi predmet yoki voqealik hodisalarining bir necha tomondan ko‘rish muhimdir: mantiqiy va emotsional tomondan, badiiy asarda va ilmiy ommabop maqolada, adabiyotshunos so‘z ustasi , rassom, musiqachi nuqta nazardan va boshqalar. Asosiy fanlarni o‘zlashtirish va olamdagi bor narsalarning qonuniyatlarini tushunishda fanlar ichidagi va fanlararo aloqalarni o‘rnatish ta’limga integratsiyalashga yondashuvning metodik asosidir. Bunga turli darslarga, tushunchalarga ko‘p marotaba qaytishi , ularni chuqurlashtirish va boyitish, shu yoshga tushunarli bo‘lgan muhim belgilarni aniqlash orqali erishish mumkin. Shunday qilib yaxshi shakllangan tuzilish va o‘tkazish tartibga ega bo‘lgan, tarkibiga shu o‘quv faniga tegishli bo‘lgan tushunchalar guruhi kiritilgan har qanday dars integratsiyaga asos qilib olinishi mumkin. Lekin integratsiyalangan darsga boshqa fanlar, boshqa o‘quv predemetlari bilan bog’liq tushunchalar tahlil qilishning natijalari kiritiladi. Dars ijodiy, erkin bo‘lishi bilan birga, yaxlit, mantiqan ketma - ket , o‘ziga xos o‘tish metodikasiga ega bo‘ladi. [8] 14 murakkabmi? Ko`pincha o`qituvchilar ga bog’ liq. Lekin, dar s bu ishning muhim qismi e kanligini unutmaslik kerak. Aynan dars orqali asosiy masalalar integrirlangan kurs da amalga oshiriladi va natija omadli yoki omadsiz bo`lishi mumkin.Lekin integrirlangan dars tushunchasi hamon bahsli bo`lib qolmoqda. 3.Integratsiya jarayonida o‘rganishda buyuk pedagoklarning fikrlari. Integrirlangan kursning o`zi yangi murakkab birlik bo`lib, umuman boshqacha shaklda bo`ladi hamda masalalarni aniq va samarali echishga qaratiladi. 2) Ular 2 yoki 3 ta fan asosida rejalashtiriladi. Shuning uchun bir nechta o`qituvchi yoki bir nechta o`quv fanlari materiali mexanik usulda birlashtiriladi. 3) O`rganishga qiziqish jarayonini faollashtirishning usullari, malaka va ko`nikmalari ishlab chiqiladi.O`qituvchilar darsni birga yoki alohida o`tkazishlari mumkin, lekin natijalar umumiy harakatlar orqali echiladi. Ko`pincha 5 - sinfda yangi o`qituvchilar kirishadi va o`quvchilarga turlicha talablar qo` yis h adi, an cha vaqt qiyn alis h adi. Bu nd an ko ` r in adiki, Boshlang‘ich ta’lim muassasasilarimizda pedagoglarimiz umumiy ta’lim siyosatiga ega emaslar, bir jamoa bo`lib harakat qilishmaydi. Integrirlangan dar sning chegarasida o`qituvchilar oldindan nima muhim , nima ikkinchi darajali ekanini aniqlashlari lozim. O`quvchilar bu darsda o`z ishlarini lo`nda va aniq ifoda etishni, og’zaki savollarni to`g’ri tuzishni, o`z - o`zini nazorat qilishni, o`ziga baho qo`yishni o`rganishi kerak. O`qituvchilar ana shunday hamko rlik asosida tuzilgan darslar integrirlangan bo`ladi, lekin ular asosida o`rganilgan material bir - biri bilanhamohang b o ` lm a yd i. Bundaydarslarni integratsiyaning 1 - darajasiga kiritish mumkin. 1) 2-va 3 - darajali integratsiyali eng keng tarqalgan darslar.2- daraja deb tushuncha ma’lumotli o`quv fani M: Takrorlash darslariga qo`shimcha kiritish, mavzuga qo`shimcha material tanlash.3 - darajada solishtirish umumlashirishda 19 Nukus innovatsion institutı Boshlang‘ich ta’lim yo‘nalishi ____ kurs talabasi ______________________ kurs ishini himoya qilish bo‘yicha 2024 yil «____» _____________ kungi № ________ sonli majlisining B A YO N N O M A S I Kurs ishining mavzusi_____________________________________________ _______________________________________________________________ Qatnashganlar: Komissiya raisi _________________________________________ A’zolari ___________________________________________________________________ _________________________________________________________________ Ish rejasi bo‘yicha: Kurs ishi rahbari ________________________________________ Kurs ishi bo‘yicha quyidagi materiallar tafsiya etildi: 1. Yozish va tahrirlash ____ _______ ______________________________ 2. Himoya qilish vaqtidagi bayonot _______________________________ 3. Berilgan savollarga javoblari __________________________________ 4. Kurs ishi rahbarining yakuni __________________________________ _______________________________________________________________ 31 KIRISH Mavzuning dolzarbligi: O‘zbekiston xalqining milliy taraqqiyot yo‘lidagi bosh g’oyasi ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot borpo etishdir. O‘zbekiston mustaqilligi tufayli Vatanga e‘tiqod, milliy munosabat madaniyati xalqimizning barcha orzu intilishlarida, amaliy faoliyatida va yorug’ kelajagida yetakchi o‘rinni egallab kelmoqda. Yoshlarni zamonaviy fan-texnikaning, umuman, ilm-fanning yutuqlaridan bahramand qilmasdan turib, ularga yuqori malakali ixtisos egalari bo‘lib yetishishga sharoit tug’dirmay turib, biz respublikamiz xalq xo‘jaligini, sanoat ishlab chiqarish sohalarni tubdan o‘zgartira olmaymiz.Yana bir narsani biz hech qachon esimizdan chiqarmasligmiz lozim: iste‘dodli yoshlarga sharoit yaratishdir. O‘tgan yillarimizga, o‘tgan yo‘llarimizga nazar tashlab, ularni sarhisob qilsak, mustaqilligimiz sharofatini yanada chuqurroq anglaymiz. Davlatimiz istiqboli bozor iqtisodiyoti tamoyillariga asoslangan jamiyat qurish sohasidagi ishlarining samaradorligini yuqori malakali, yuksak ma’naviyatli rivojlangan mamlakatlar darajasida raqobatbardosh mutaxassis tayyorlash, yosh avlodni shakllantirish muammosi bilan ishlab chiqildi. Bu xujjatlarda kadrlar tayyorlash va uzluksiz ta’lim tizimiga erishilgan yutuqlar bilan bir qator mavjud kamchilik va muammolar ham ko‘rsatilgan jumladan Boshlang‘ich ta’lim muassasasilar o‘quv yurtlaridan ta’lim jarayonining o‘zidagi va o‘qitish uslubiyotidagi kamchiliklar oqibatida bolalarda mustaqil fikrlash qobiliyati rivojlanmay qolayotganligi, umumiy o‘rta ta’limning amaliy yo‘nalmaganligi, kasbga yo‘nalganlik darajasini baxolash tizimida ob‘ektivlik va tezkorlikni ta’minlanmayotganligi, pedagoglarning katta qismi yaxshi tayyorgarlik ko‘rmaganligi, bilim va kasb saviyasi pastligi shular jumlasidandir. Kadrlar tayyorlash va ta’lim tizimidagi o‘quv tarbiya ishlari sohasidagi muammolarni izchillik bilan bosqichma-bosqich hal etish yo‘llari va vositalari yuqorida tilga olingan davlat xujjatlarida belgilab berilgan. O‘quv-uslubiy adabiyotlar majmualarni, yangi interfaol metodlarini texnologiyalarni yaratish va amaliyotga joriy etish, bir tomondan davlat va jamoat muassasalari, 3 Shuning uchun oshlang’ ichda integr atsiya imkonlar i chegar alangan. Boshlan g’ ich ta’limda amalda ichki va fanlararo aloqalardan foydalanish va r ivojlantir ish ker ak. Boshlang’ ich ta’limda integr atsiya «oz - oz hamma narsadan» usuliga ega. Bolalar boshlang’ich ta’limda juda ko`p hodisa, tushuncha, fanlar bilan tanishishadi, lekin ula r to`g’risida elementar tushuncha olishadi. Keyingi yillarda mavjud bilimlarini to`ldirib va kengaytirib borishadi. Shuning uchun o`qituvchi bir xillikdan qochishi va rang - barang shakl va usullarda dars o`tishi talab etiladi. Integratsiyalangan darslar charchoqni va taranglik n i o`quvchilardan oladi faoliyatning bir turidan ikkinchisiga o`tishi hisobidan ziyraklik va hozirjavoblikka o`rgatadi. Lekin 1 - 2 - sinflarda integratsion darslarga uncha berilmaslik tavsiya etiladi. Chunki bolaning bilim zapasi ko`p emas , grammatik, matematik va texnik ko`nikmalari shakllanib ulgurmagan.Chunki integratsiya mavjud mavzuni kengaytiradi, chuqur tahlil qilishni talab qiladi, hodisalarni umumlashtiradi, ularning bilim doirasi boshqa fanlar hisobiga kengayadi. O`quvchilar must aqil tarzda shuncha ishni bajarishga kuchi etmasligi mumkin.O`z navbatida o`qituvchiga juda ko`p talablar qo`yiladi. Integrirlangan dars o`qituvchidan qo`shimcha tayyorgarlik, katta bilimdonlik, yuqori kasb mahoratini talab qiladi. O`z darsida o`qituvchi quyidagilarni e`tiborga olishi kerak. 1. Dars maqsadi (bu mavzuni o`rganish muddatini hujjati bo`lsaqisqartirish, o`quvchi bilimini kamolotiga yo`naltirish vaboshqa). 2. Ob`ekt tanlash, ya’ni yangi ma’lumot manbalarini, ularningdars maqsadiga javob berishi inobatga olinadi. 3. Tizimlashtiruvchi omillarni aniqlash, ya’ni har xilfanlarning ma’lumotlarini birlashtirish uchun asos toppish (fikr, hodisa,tushuncha, fan). 4. Kursning yangi tizimini yaratish. Bilimlarning funktsionalyo`nalishini o`zgar tirish. 21 Kurs ishining himoya qilgandan keyin talabaga quyidagi savollar berildi: 1. _____________________________________________________________ 2. _____________________________________________________________ 3. _____________________________________________________________ Komissiya qarori: 1.Talaba____________________________________________________kurs ishini bajargan va ____________bahoga himoya qilgan deb hisoblansin . Komissiya raisi: ______________________ Komissiya a’zoları: ______________________ ______________________ ______________________ Kotib: ______________________ 32 “ BOSHLANG‘ICH TA’LIM VA GUMANITAR FANLAR” KAFEDRASI “Boshlang‘ich ta’lim” bakalavr yo‘nalishi sirtqi bo‘lim 2 - kurs talabasi ___________________________________________NING “Boshlang'ich ta’lim pedagogikasi" fanidan MAVZU: “Integratsiyaning hozirgi zamon muammolari” KURS ISHI Tayyorlagan: Qabul qildi: - 2024 2.2. Integratsiya jarayonini o‘rganishda buyuk pedagoglarning fikrlari Fanlararo bog'liqlik g'oyasiga keyinchalik juda ko‘p pedagoglar yondoshib, uni rivojlanishi va umumlashtirilishiga hissa qo‘shdilar. D.Lokk g'oyasiga ko‘ra: “Ta’lim mazmuning aniqlanishida bir fan boshqa fanlar elementlari va faktlari bilan to‘ldirilishi kerak”. I. V.Pestalossi o‘zining didaktik maqolasida o‘quv darsliklaridagi bog'liqlik masalasiga keng to‘xtalib o‘tar ekan: “Bir-biri bilan bog'liq fanlari ongiga keltir, ularni tabiatdagi uzviy bog'liqlik holatida ekanini angla” -deydi. Pestalossi bir fanning boshqa bir fandan uzoqlashuvi hatto havfliligini ta’kidlaydi.O‘tmish pedagogikasida didaktik ta’sirining ruhiy-pedagogik xususiyati hamda psixologikpedagogik bog'liqlik to‘g'risida K.D.Ushenskiy shunday deydi: “Har qanday fan tomonidan habar qilinayotgan bilim va g'oya dunyo va xayotga keng nigoh va yorituvchan holatda berilishi lozim”.Fanlararo bog'liqlik nazariyasining ishlab chiqishda K.D.Ushenskiy juda katta ta’sir ko‘rsatdi. II. Fanlararo aloqa va integrasiyaning Boshlang‘ich ta’lim muassasasilarda o‘qitish va tarbiyalashdagi ahamiyati juda ko‘p pedagog olimlar tomonidan ko‘rib chiqiladi.Integratsiya jarayoni o‘rganishda I.Boguslovskiyning “Go‘dakdan - olamga, olamdan-go‘dakka” maqolasining ahamiyati katta. Unda aytilishicha: Bolalarning atrof-muhitni his qilish, unga o‘rganish va Boshlang‘ich ta’lim muassasasi ta’limida bu muhitni turli fanlarga sun'iy ravishda bo‘linishi turli hil qarama qarshiliklarga sabab bo‘ladi.Bunga “Go‘dakdan-olamga, olamdan- go‘dakka”, tezisi misol bo‘la oladi.Keyinchalik markazlashtirilgan fanlar o‘ziga bolaning ongini kengaytiruvchi mavzular paydo bo‘ldi. Bola ulg'aygan sari uning dunyoqarashi kengayib, ongida oila Boshlang‘ich ta’lim muassasasituman shahar mamlakat insoniyat koinot kabi tushunchalar paydo bo‘la boshlaydi va ilm darajasi ham o‘sib boradi.Bu holatda boshlang'ich Boshlang‘ich ta’lim muassasasilarda asosiy o‘rinda ikki fan yo‘nalishi turishi ko‘zda tutilgan. 1. Tabiatshunoslik.2. Jamiyatshunoslik 23 ta’lim va fan o‘qituvchilar, tadqiqotchilar tomonidan katta ishlarni bajarishni ta’lim- tarbiya, interfaol ta’lim sohasidagi ta’lim jarayonini ishlab chiqish va ilmiy tajriba sinovlardan o‘tkazish ilmiy asoslangan tavsiyalar ishlab chiqishni taqazo etadi. Uzluksiz ta’lim tizimi xodimlari, pedagog o‘qituvchilarning zamonaviy ta’lim texnologiyalari mohiyatidan xabardorliklari hamda ularni ta’lim jarayonida samarali qo‘llay olishlari, shuningdek, ta’lim jarayonida tashkil etishda nisbatan ijodiy yondoshuvning qaror topishi xar tomonlama rivojlangan ma’naviy barkamol yoshlarni tarbiyalab ularni raqobatbardosh, yetuk mutaxasislar bo‘lib yetishishiga zamin yaratdi. K urs ishining maqsadi: Yurtimizda boshlang ‘ ich ta ’ lim muasssasasigacha ta ’ lim muassasasi misolida asosiy va qo‘shimcha ta’limning integratsiyalashuvini nazariy va amaliy jihatdan ko‘rib chiqishdan iborat. Maqsadni belgilash quyidagi vazifalarni hal qilishni tashkil qiladi: 1. Asosiy va qo‘shimcha ta’lim integratsiyasining mohiyati va konsepsiyasini ochib berish va o‘rganish. Uning normativ-huquqiy bazasini ko‘rib chiqing; Qo‘shimcha ta’limning funktsiyalari, tamoyillari, modellari va asosiy va qo‘shimcha ta’limni integratsiyalashuvi shartlarini aniqlash; Tadqiqot gipotezasi shundan iboratki, integratsiya ya’ni. asosiy va qo‘shimcha ta’limni birlashtirish bolalar faoliyatini yaxshilashga, bolalar va o‘smirlarning axloqiy va estetik tarbiyasi sifatini oshirishga foydali ta’sir ko‘rsatadi. Maqsad va vazifalarga erishish, gipotezani sinab ko‘rish uchun bir qator tadqiqot usullari qo‘llanildi: K urs ishining vazifalari : ijtimoiy-madaniy sifat sifatini oshirishning qonuniyligi va istiqbollarini asoslash va isbotlashdan iborat. umumta’lim Boshlang‘ich ta’lim muassasasilarida asosiy va qo‘shimcha ta’limni uyg'unlashtirish asosida bolalar va o‘smirlarni tarbiyalash 4 II.BOB. INTEGRATIV DARSLARINI TASHKIL ETISH METODIKASI 2.1. Boshlang‘ich ta’lim muasssasalarida o‘qitish va tarbiyalash integratsiyasi muammolari Hozirgi kunda lug’atlarda integratsiya so`zining uslubiy ma’nosi ko`rsatilmagan. Lekin hammaga ma’lum lotincha so`z “Integratio” tiklanish, to`ldirish , “integrir” - bir butunikki ma’noda foydalanishga qabul qilingan. 1) Qandaydir qismlar elementlarni bir qilib birlash tirish. 2) Ikki yoki undan ko`p davlatlar bir turdagi ijtimoiy tuzimga ega bo`lgan bo`lsa, iqtisodiy yoxud madaniy jihatdan uyg’unlashtirish jarayoni. Bir turdagi qism yoki elementlar mavjudligi va ularning bir maqsadga tabiiy bo`ysundirish imkoni va bir qator o`quv fanlari uslubidagi yaqinlik integratsiya atamasini aniqlashga asos beradi, ya’ni o`qitish, tarbiya qilish va o`quvchilarni ma’lum o`quv fanlarini o`zlashtirishni uyg’unlashtirish usullari haqidagi fan. Boshlang‘ich ta’lim muassasasida mavjud hamma fanlar o`ziga xos integratsion imkonga e ga. Lekin ularning bir - biriga mos bo`lishi integrirlangan kurslarning samaradorligi ko`p sharoitlarga bog’liq. SHuning uchun yangi dastur yar ati shdan oldin pedagoglar va uslubchilar ga integr atsiyaning imkoniyati va zaruriyati xulosa ishiga yor dam beradigan vaziyatlarni hisobga olish kerak. Buning uchun o`qituvchi sinf o`quvchilarining tayyorgarlik darajasini o ldin tahlil qilishi, ularning ma’naviy xususiyatlar ini, o`rganishga qiziqishlarini nazarda tutgan holda o`rganadi. O`quv faoliyatida mavjud bo`lgan qiyinchiliklar integratsiya usulidan foydalanish sabablaridan biri bo`lishi mumkin . Ba `z i o`quvchilarning bir fandagi muvaffaqiyati ikkinchi fandan olgan bilim va ko`nikmalariga bog’liq bo`lishi mumkin.Masalan: o`quvchi savodli va tez matn 17 ko`chirishga tez va to`g’ri o`qishi bog’liq. Lekin agar aniq bo`nday hamkorlik ko`rsatilmasa ham yoki umumiylik bo`lmasa bir fan rejasidagi mazmunga to`g’ri baho bersa o`qituvchi alo hida dars berishini etarli emasligini ko`rish mumkin. Biz bilamizki, dunyo bir, u sanoqsiz ichki aloqalar bilan bog’langan, shuning uchun bitta muhim masalani, boshqa ko`pgina masalalarga tegmasdan echish qiyin. Shunga o`xshash solishtirishlar integratsiya ga asos bo`la oladi. Bir qator fanlarning dasturlarida «chorrahalar» bor, ya’ni umumiy muomala va masallar bilan bir bo`lgan, tez – tez bir hodisa, ya’ni boshqa - boshqa nuqtalardan bir ob`ektni o`rganiladi. Bularning barchasi integratsiyaga talabnoma. Lekin birlashtirish asosi juda chuqur. Agar o`qituvchi o`zi dars berayotgan fandan shunday o`zaro muloqotga oid joylarini aniqlasa ular o`z navbatida o`qitish samaradorligini oshirishga yordam berish mumkinligini aniqlasa qo`yilgan maqsadga erishish uchun uning texnologiyasini ishlab chiqish kerak. O`qituvchi va o`quvchi faoliyatining tashkillanishini hisobga olsak integrirlangan dars sharoitida u tez - tez bahs va kelishmovchilikka sabab bo`ladi. [10] Tabiiyki, har bir sinfda o`quvchilar guruxdari bor. Ular bir - birlarid an xotira turlariga ko`ra farq qilishadi, qabul qilish, diqqat jihatidan farqlanadi. Ularning ba’zilari o`qituvchi olib borgan dars tezligi qoniqtiradi, kimgadir tezlik qiladi. Kimgadir darsda ishlatilgan jadval tushunarli, boshqalari qayta - qayta izohlagan dan keyin tushunadi.Mustaqil tashkiliy ish o`quvchilarning imkonlarini bir oz tenglashtiradi, chunki har biri o`ziga xos qarorni tanlashga yo`l izlaydi, lekin albatta bir muammo qoladi -o`quvchiga qo`yilgan maqsadni topishga qanaqa usul, vosita bilan qur ollantirish kerak. Darsning cheklangan vaqti ham, har bir o`quvchining topshiriqni b ajar is h vaqti ham mo s emas , lekin ular n in g f aoliyatini ta’minlovchi yagona shaxs — o`qituvchi.Integr ir langan dar sning xususiyati bu jar ayonda 2 yoki 3 ba’zida undan ham ko`p pedagoglar qatnashishi mumkinligi. Bunday integrirlangan darsni o`tish osonmi, 18 Boshlangich si nf bol al ar ini ng yosh xususiyat lari ga j avob ber adigan va dars t al ablar iga m os kel adigan, maqsadni ani ql ash bunday yangi lani shni ng asosiy m asal asidir . XIX-XX asrl ar or al ig‘ ida pedagogi kada ki chik Boshlang‘i ch ta’ li m muassasasi bolalari ni ng tabi iy muhit bi lan t anisht ir ishning integratsiyal angan kursini yar at ish fikri paydo bo‘l gan. Bu fi kr A.Ya.Gerd, D.N.Kaygor odov, A.P.Pavlov koml ar i bilan bog‘l iq bo‘ lib, ular boshlang‘i ch Boshl ang‘ ich ta’ li m m uassasasiga atr ofdagi j onln va jonsiz dunyo haqi dagi bo‘l inmagan kursni kir gi zi shni talab qi lishdi. Int egratsiyal ashgan ta’li m-t ar bi ya, fanl ar aro al oqal ar ii ng ayr im ji hatl ari mashhur pedagogl ar ni ng ( Ya. Komenski y, D.L okk, I. Gsr bart , M. Pest al ot st si , K.Ushi nskny va boshqal ar ), di dakt ikal arning (I .D.Zverev, M.A. Danil ov, V.N. Maksim ova, S.P.Bar anova, N.M.Kat ki na na boshqalar) psixol og oli ml ar ning (E.N.Kabanova, Mel ler, N.F.Tali zi na, Yu.A. Samar ina, G.I.Vergel es), medi st oli mlarning ( M.R.Lvo», V.G.Goreskiy, N. N.Svet lovskaya. Yu.M.Kol yagi n, G.N.Pri st upova) i shlari da ko‘r ib chiqil gan. Bi r qator i shlar boshlang‘i ch ta’ li mdagi fanlarar o va fanlar i chidagi al oqal ar ga bag‘ ishl angan. By muam molar o‘quv fanl ari ni int egratsiyal ashga o‘t ishning yaqin ri vojl anish zonasidir . (T.G.Rai zayeva, G.N.Akvil eva, D.I .Troyt al , G.V.Balt yukova, N.Ya.Vel enki n, N.M.Drujnina, T.S.Nazar ova, I.K.Bl inova, R.G.Matyushova) , Boshl ang‘ ich t a’ lim da int egratsion aloqalari kam i shlab chi qil gan, qarama- qarshi ifodalangan. Bu al oqal ar ni ng m ohiyat i haqi da oli mlar orasi da qarama -qar shil iklar ko‘ p. Int egratsiya at am a va uslubi y nuqtaiy nazar dan hodisa si fati da ni ma ekanli gann ko‘r ib chi qayl ik. «Intergr at si ya» so‘ zi l ot incha integr at io- ti klash, to‘ ldi rish, «i nt eger » butun so‘zidan keli b chiqqan. [ 4 ] 7 5. Mazmunni qayta ishlash. eski shakllarni buzish, tizimdaalohida bo`lgan elementlar orasida aloqalar yaratish.O`qituvchi qachon va qanaqa fanlarni integrirlash mumkin yoki integrirlash shartligini bilish muhim ahamiyatga ega. Boshlang’ich sinf o`quvchilarini o`qitishda dars samaradorligiga e rishish uchun integrirlashga e`tibor berishi shart. «Birinchi sinfda quyidagi fanlarni integritsiyalashuv mumkin: o`qish, yozuv, tasviriy san`at va mehnat. Faqat o`qish va faqat yozish bolani juda charchatadi va unda salbiy tuyg’ularni uyg’otadi. 1 - sinf bolasida birinchi darslar dayoq o`q ishga bo‘lgan istak yo‘q bo`lmasligi kerak. Uning ko`zlaridagi uchqun o`chmasligi kerak. Yuqorida aytib o`tilgan fanlarni tartiblashda o`quvchining o`rganish jarayonini, qiziqishini ushlab turish, faollashtirishga e`tibor beriladi». [11] 22 Bir turdagi qism yoki elementlar mavjudligi va ularning bir maqsadga tabiiy bo`ysundirish imkoni va bir qator o`quv fanlari uslubidagi yaqinlik integratsiya atamasini aniqlashga asos beradi, ya’ni o`qitish, tarbiya qilish va o`quvchilarni ma’lum o`quv fanlarini o`zlashtirishni uyg’unlashtirish usullari haqidagi fan. Integratsiya-ni uslubiy hodisa sifatida tahlil qilib bergan «Qanday qilib integrirlangan darsni tashkillash mumkin?» nomli maqola mualliflari I.Kalojvari va L.Pechnikova ta’kidlashlaricha: «Integratsiyaning kelajagi porloq. Bu usul natijasida o`quvchilar ongida olamning faol va ko`p tomonli tasviri shakllanadi. O`quvchilar olgan bilimlarini amalda faol foydalanishga boshlashadi. Chunki bilimlari osonroq amaliyotga xos xususiyatlarni aniqlaydi, yangicha fikrlay boshlaydi, fanni tez o`zlashtiradi, uning boshqa fanlarga bo`lgan munosabatini ravshanlashtiradi». Boshlang‘ich ta’lim muassasasida mavjud hamma fanlar o`ziga xos integratsion imkonga ega. Lekin ularning bir-biriga mos bo`lishi integrirlangan kurslarning samaradorligi ko`p sharoitlarga bog’liq. SHuning uchun yangi dastur yaratishdan oldin pedagoglar va uslubchilarga integratsiyaning imkoniyati va zaruriyati xulosa ishiga yordam beradigan vaziyatlarni hisobga olish kerak. Buning uchun o`qituvchi sinf o`quvchilarining tayyorgarlik darajasini oldin tahlil qilishi, ularning ma’naviy xususiyatlarini, o`rganishga qiziqishlarini o`rganadi. O`quv faoliyatida mavjud bo`lgan qiyinchiliklar integratsiya usulidan foydalanish sabablaridan biri bo`lishi mumkin. [13] Ba’zi o`quvchilarning bir fandagi muvaffaqiyati ikkinchi fandan olgan bilim va ko`nikmalariga bog’liq bo`lishi mumkin. Masalan: o`quvchi savodli va tez matn ko`chirishga tez va to`g’ri o`qishi bog’liq. Lekin agar aniq bo`nday hamkorlik ko`rsatilmasa ham yoki umumiylik bo`lmasa bir fan rejasidagi mazmunga to`g’ri baho bersa o`qituvchi alohida dars berishini etarli emasligini ko`rish mumkin. Biz bilamizki, dunyo bir, u sanoqsiz ichki aloqalar bilan bog’langan, shuning uchun bitta muhim masalani, boshqa ko`pgina masalalarga tegmasdan echish qiyin. Shunga o`xshash solishtirishlar integratsiyaga asos bo`la oladi. Bir qator fanlarning dasturlarida «chorrahalar» bor, 25 MUNDARIJA: KIRISH……………………………………………………………………………3 I.BOB.TA’LIM JARAYONINI INTEGRALLASHNING NAZARIY ASOSLARI. 1.1.Boshlang‘ich ta’lim tarbiyani integrallash…………………………………..…6 1.2. Ta’limni integrallashning hozirgi zamon muammolari………………………..12 II.BOB. INTEGRATIV DARSLARINI TASHKIL ETISH METODIKASI 2.1.Boshlang‘ich ta’lim muasssasalarida o‘qitish va tarbiyalash integratsiyasi muammolari. ………………………………………………………………………17 2.2.Integratsiya jarayonini o‘rganishda buyuk pedagoglarning fikrlari……………23 XULOSA…………………………………………………………………………..28 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI…………………………29 2 Bu fanlar bolalarda atrof-muhit bilan tanishish, odamlar, jamiyat, tashkilotlar hamdao‘zining vazifalari bilan tanishishga yo‘l ochib beradi. Gumanitar va tabiiy fanlar bo‘lmish tarix, geografiya, tabiatshunoslikni bir- biri bilan chuqur va keng bog'liqliklari qayt etib o‘tiladi. Bu bilan boshlang'ich ta’lim Boshlang‘ich ta’lim muassasasilarida o‘z ichiga ko‘p fanlarni mujassamlashtirgan bita fan –olamshunoslik (dunyoshunoslik) fanini o‘qitish g'oyasi o‘rtaga tashlanadi. Bu fan ta’limtarbiya yo‘nalishida integrasiya yo‘lini tugan asosiy fan hisoblanadi.Bunday holatda o‘quv darslari integrasiyaga kirishib, o‘zlarining xususiyatlarini yo‘qotishadi yoki o‘rta zvenoda qolib ketardi. Lekin o‘zining mazmuni va jihatlari bilan umumlashgan.Integrativ manbada hamma fanlar rivojlanayotgan ijod mahsuli sifatida hal qilinishi, texnologik integrasiya asosga umumta’lim jarayoni kompyuterlashtirish yo‘nalishiga o‘tish, darsjarayonida hamma o‘qituvchilar uchun aktiv bo‘lgan usulda o‘qitish usullarini va sintetikharakterga ega bo‘lgan darslarhamda sun'iy ravishda barpo etilganmetopredmetlar (belgi, son, simvol) bo‘lishi nazarda tutilgan.Shunday qili o‘quv materiallarini integrasiyalashga bo‘lgan intilish butun dunyo va bizningmaorif tizimimizda asosiy e'tiborda turgan muammolardan biridir.Hozirgi vaqtda ham integrasiya muammosiga alohida e'tibor qaratilmoqda.Hozirgi vaqtda Boshlang‘ich ta’lim muassasasilarda integrasiya deganda biz yangi aktiv pedagogik izlanishlarni, pedagogik jamoada ijodiy o‘sishni, bolalarga foydali, bolalar ongiga singdirishningqulay usullarini qo‘llash mahoratini tushunamiz. [12] Hozirgi kunda lug’atlarda integratsiya so`zining uslubiy ma’nosi ko`rsatilmagan. Lekin hammaga ma’lum lotincha so`z “Integratio” tiklanish, to`ldirish, “integrir” - bir butun ikki ma’noda foydalanishga qabul qilingan. 1.Qandaydir qismlar elementlarni bir qilib birlashtirish. 2.Ikki yoki undan ko`p davlatlar bir turdagi ijtimoiy tuzimga ega bo`lgan bo`lsa, iqtisodiy yoxud madaniy jihatdan uyg’unlashtirish jarayoni. 24 1.2. Ta’limni integrallashning hozirgi zamon muammolariBoshlang‘ich Boshlang‘ich ta’lim muassasasi ta’l im- tarbiyasini int egratsiyalash m uam m osi nazariya uchun ham , am aliyot uchun ham m uh im va do lzar bd ir. Boshlang’ich ta’li m ni int egrat siyalash m as alasiga keyingi paytda bir qancha yond as hishlar bo‘ ldi: dar sni ikki fan o‘ qituvchisi olib bo rishi yo ki ikki fanni bir darsga birlashtirib, uni bir o‘ qituvchi tom onidan o‘ tilishid an to int egratsiyalang an kurslar tashkil etish, bo shlang‘ich ta’l im m azm unini tubd an o‘ zgar tirishgacha. Bun ga Boshlang‘ich ta’lim muassasasi ham , didak tika va m eto dika ham tayyor em as. Hoz irgi kunda asosini tab iatshu noslik bo‘y icha bilim lar tashkil etuvchi int egrat siyalangan kurs yara tish m uam m osi do lzarb bo‘l ib turibdi. Bular bo shqa turdagi bil im lam i jipslashtiruv chi asosiy vazifani o‘ z zim m asiga oladi. Bund ay yonda shish anchad an beri m a’ lum va chet el Boshlang‘ich ta’lim muassasasi lari taj riba sida hal etilg an. Bunda so‘z faq at sinf larda em as, balki um um iy ta’limning o‘tta va tugallovchi bo‘ g’in larida ham bir qator fanlarning m azmunini integrat siyalash ustida bo rm oqda. Bu int egrat siyalangan fanga tabiat va jam iya tning birligini tushun ish uchun zarur bo‘l gan bir qator ijtim oiy -iqtiso diy, axloqiy-estetik g’oya va tushun chalarni kiritish ko‘ zda tutilgan. Chet el taj riba si bilan tanishish shuni ko‘r sa tdi ki, tab iat va jam iyat haqid agi bilim lam i rivojlantirish uchun asos bo‘lu vchi int egratsiyalangan fanlar ko‘ pgi na m am lak atlarning o‘ quv das turlariga kiritilgan. Bu ek ologik yo‘ nalishga ega bo‘l gan integrat siyalangan fanlar jahon ham jam iya tida bola larda atrof-m uhitga javobgarlikni shakllantirishn ing asosiy vositasi ek anl igi to‘ g’risida hab ar beradi. Hozirgi kunda integratsiyaning bir necha usullari qo‘llaniladi. Birinchisi, bir nechta fanlarni bir fanga birlashtirish. Shu masaladagi 1988-yilda chop etilgan xalqaro pedagogik tajriba yakunlariga bag’ishlangan tadqiqot-foydali manba ko‘pgina xorijiy mamlakatlar boshlang’ich Boshlang‘ich ta’lim muassasasilarining o‘ziga xos xususiyati integratsiyalangan kurslar bo‘yicha ta’lim bo‘lib qoldi. Kursning maqsadi bolani dunyo bilan suhbatga tortish, inson tabiat, jamiyat, fan, 12 rang - barangligiga erishishga, nostandart tafakkur qilishga, shuningdek, o‘z - o‘zini rivojlantirish yo‘larini tushunishga imkon yaratdi. Fanlararo aloqadorlik o‘quv-tarbiya jarayonining barcha tarkibiy elementlari (mazmun, shakl, usul va vositalari) ni yaxlit bir tizimga birlashtirishga xizmat qiladi. Bundan tashqari, u ta’lim sifati va samaradorligini ta’minlashning muhim omili hisoblanadi. [9] 16 shakll anishi , ul arni bi li mlardan foydal anishga, ular in bir-biri ga bo‘ ysundi ri shga, bi li ml ar chegarasi da bo‘ shli ql iklarni aniqlashga im koi beradi . Bayon qil ingan psixol ogik dalil lar boshlang‘i ch, to‘ li qsiz o‘rt a va o‘rt a Boshlang‘i ch ta’li m muassasasi ta’ li mi ning integr at si yalashnnng asosi y xususi yatl ar ini ani ql ashga imkon ber adi. S.P.Bar anov, L.R.Bol ot in, V.A.Sl astennnm ing «Pedagogika» kitobi da darslarda qo‘ ll anil adigan fanlar ar o bog‘l anish ko‘rsat il adi, leki n integratsiyal ashgan ta’ li m muam molar i aks etm agai . ««Boshlang‘i ch ta’li m» j urnal ar nda Boshlang‘i ch t a’l im muassasasi ta’l im ini ii tegratsiyal ash muam mosi ga kat ta aham iyat beri ladi . L.N.Baxar eva o‘zining «Boshl ang‘ ich Boshl ang‘ ich t a’ lim m uassasasio‘quv mashg‘ ul ot lar ini o‘l kashunosli k asosida integr at si yalash» maqolasi da integratsiya- differ entsiatsiya jar ayonlari bil an bi rgal ikda am al ga ol ayot gan fanlarni yakunl asht ir ish va bog‘l ash jar ayoni bo‘ li b, yangi , butun, yaxli t bo‘ li ml ar yaratshshga yor dam beruvchi , fanlarar o al oqal ar ni amalga oshi ruvchi yuqori ko‘ri ni shdi r. O‘quv pr edmetl arn orasi da integratsiya pr edmetl ar t izim ini inkor etm aydi integratsiya tizim ini takomi llashti ri shni ng, kam chil iklari bart araf et ishning yo‘ li bo‘l ib pr edmetl ar or asidagi aloqalar va bog‘ li ql iklar ni chuqurl asht ir ishga qarati lgan bunday yondoshuv differ entsim at tsiya va integratsiya orasi dagi munosabatl ar ni tushuni il ga tayanadi . Pedagogi kani ng maqsadi bir xil maqsad vazif al arga zga bo‘l gan turli fanlarning element va qi sm larni bir but unga bi rlashti ri shga yo‘ nalt iri lgan inter gratsiyani amalga oshir ishda o‘ qit uvchil ar ga yor dam ber ishdir . Ko‘p yi lli k kuzat ishl ar shuni ko‘rsat adiki, boshl angi ch si nf o‘qit uvchil ari , keyi nchali k esa bi tir uvchil ar u yoki bu fanl arni o‘rganib shu bi li m ko‘ ni km al ar ni boshqa fanl ar ni o‘r gani shda qo‘ ll ashga qi ynal yapt il ar, ular ga must aqil fi krl ash, oli ngan bi lim larni o‘ xshash yoki yangi vaziyat larga ko‘ chir a bili sh ko‘ nikmalari yeti shmayapt i. Bul ar ni ig hamm asi 10

BOSHLANG‘ICH TA'LIM PEDAGOGIKA

Купить