Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	21000UZS
Размер	110.9KB
Покупки	0
Дата загрузки	03 Июнь 2025
Расширение	docx
Категория	Техника и технология

Internet tarmog'ining voyaga yetmagan yoshlar tarbiyasiga salbiy ta'siri va ularni bartaraf etish

Shu bilan birga , qishloq hududlarida yangi texnologiyalar asosida kommunal
xizmatlar uchun ekspress to‘lovlarni qabul qiladigan 3 mingta shoxobcha tashkil
etildi.
Ayniqsa, joriy yilda 4 ming 200 ta qishloq maktabi, takror aytaman, faqatgina
qishloqda joylashgan maktablar internet tarmog‘iga ulangani bu sohada amalga
oshirgan jiddiy ishlarimiz qatoriga kiradi.” (2009 yil, 5 dekabr)
“Yurtimizda Internet tizimidan foydalanuvchilar safi jadal sur’atlar bilan kengayib
bormoqda. Bugungi kunda ularning soni 6 milliondan ortib ketgani ham buni
tasdiqlab turibdi” (2010 yil, 12 noyabr)
“Shu bilan birga, zamonaviy axborot va kompyuter texnologiyalari, raqamli va keng
formatli telekommunikatsiyalar, internetni nafaqat maktab, litsey, kollej va oliy
o‘quv yurtlariga, balki har bir oilaga joriy qilish harakatlari bugungi kunda tobora
kuchayib bormoqda. Aynan zamonaviy aloqa va axborot texnologiyalari tizimini
keng ko‘lamda rivojlantirish mamlakatimiz va jamiyatimizning taraqqiyot darajasini
ko‘rsatadigan mezonlardan biri bo‘lib xizmat qiladi.
Joriy yilda bu borada amalga oshirilgan ishlar natijasida bugungi kunda yurtimizda
6 million kishi internetdan foydalanmoqda, ularning yarmini mobil aloqa orqali
internetdan foydalanuvchilar tashkil etadi.” (2010 yil, 7 dekabr)
“Aholining internet tarmog‘idan foydalanish imkoniyati kengayib borayotganini
albatta ijobiy baholash lozim. 2010 yilda internet xizmatidan foydalanuvchilar soni
1,4 barobar ko‘paydi va 6,6 million kishidan oshdi.” (2011 yil, 21 yanvar)
“Yil davomida aloqa va axborotlashtirish xizmatlari hajmining 41,6 foizga o‘sganini
bugungi kun talablariga javob beradigan ijobiy tendensiya sifatida baholash lozim.
Bu ko‘rsatkich, avvalo, mobil aloqa va Internet tarmog‘i xizmatlaridan
foydalanadigan abonentlar sonining o‘sishi hisobidan ta’minlandi. Bunda hisobot
yilida aholi uchun Internet xizmatlaridan foydalanish tariflarini 22 foizga

xamda TCP/IP da ishlaydigan mashinalari tarmog‘i. Markazi Amsterdam shaxrida.
(1982 yil) EARN (European Academic Research Network) - Yevropaning o‘quv,
ilmiy-tekshirish va tadqiqot muassasalarining tarmog‘i (1983 yil) JUNET -
Yaponiyaning UNIX mashinalari tarmog‘i (1984 yil) JANET - Buyuk Britaniyaning
birlashgan akademik tarmog‘i (1984 yil)

2. Axborotning to'yinganligi
Biz ilgari aytgan edikki, Internetning eng katta afzalliklaridan biri bu uning katta
miqdordagi ma'lumotlarga ega bo'lishidir.
Biroq, bu jihat o'z navbatida salbiy o'qishga ega, bu esa Internetning kamchiliklariga
aylanadi: biz juda katta miqdordagi ma'lumotlarga murojaat qilishimiz
mumkin, noto'g'ri bo'lishi mumkin bo'lgan va hatto bir-biriga qarama-qarshi
ma'lumotlarni taklif qiladigan manbalar bilan .
Shu tarzda, tarmoqlarda haqiqatan ham ishonchli ma'lumotlarni topish juda qiyin va
haqiqatan ham ishonchli va ishonchli ma'lumotlarni qidirishga o'rgatish zarurligini
anglatadi.
Bundan tashqari, ushbu katta miqdordagi ma'lumot bizni nima bilan murojaat
qilishni yoki nima qilishni bilmay, to'ydirishi mumkin.
3. Shaxsiy hayotga tahdid
Internet bizni bir-birimiz bilan bog'lanishimiz va ko'p miqdordagi fikrlar,
ma'lumotlar, fotosuratlar va ma'lumotlarni boshqalar bilan bo'lishishimizga imkon
beradi. Avvaliga bu istalgan tuyulishi mumkin bo'lsa-da, u ham bu bizning shaxsiy
hayotimiz buzilishi uchun tashqi ko'zlarga oyna bo'lishi mumkin .
Bizning ma'lumotlarimiz boshqa maqsadlar qatorida bizga o'z mahsulotlarini iloji
boricha jozibali tarzda taklif qilish yoki ba'zi jihatlar bo'yicha pozitsiyamizni bilish
uchun foydalanadigan ko'plab kompaniyalar orasida sotiladi. Hatto mehnat
darajasida ham ko'plab kompaniyalar o'zlarining ish joylariga nomzodlar to'g'risida
(shu jumladan ijtimoiy) tarmoqlarda ma'lumot qidirishadi.
Va bu manfaatdor uchinchi shaxslar va begona odamlar biz haqimizda biz biladigan
hayotdan ko'ra ko'proq narsani bilishlari mumkinligiga ishonmasdan.
4. Sovuq va shaxssiz masofada bog'laning
Agar biz ustunlik sifatida Internet odamlar o'rtasidagi muloqotni
osonlashtirayotganini eslatib o'tgan bo'lsak, haqiqat shuki, boshqa tomondan, bu
aloqa odatda yuzma-yuz bo'lib turadiganga qaraganda ancha sovuqroq va uzoqroq
bo'ladi. Bu boshqalar bilan juda yuzaki aloqani qo'llab-quvvatlaydi , keyinchalik

tomonidan manqurtlashishi, zombilashtirilishi uchun zamiin yaratadi. Bugungi
kunda buzg‘unchi guruhlar yoshlar ongiga ta’sir qilishda asosan internetdan
foydalanayotganlari bejiz emas.
Internetning yana bir salbiy jihati-kishilardagi xudbinlik, manmanlik, zamonaviy
tilda ifoda etganda, egosentrizm illatining kuchayishiga sabab bo‘lishidir.
Bugungi dunyo yoshlari-son jihatidan butun insoniyat tarixidagi eng yirik avloddir,
chunki ular 2 milliard kishini tashkil etmoqda. Bugun internet madaniyati, virtual
madaniyat, axborot madaniyati, ma’lumotlardan to‘g‘ri foydalanish madaniyati kabi
tushunchalar hayotimizdan o‘rin egalladi. Yoshlarda internet olamida o‘z o‘rnini
to‘g‘ri belgilash va foydalanuvchilar bilan to‘g‘ri muomala qilish, virtual olamdagi
axborotlarni to‘g‘ri tahlil qilish malakasini shakllantirish davr talabidir.
Hozirgi davrda Internet tarmog‘iga ulangan kompyuter, mobil telefonlari deyarli
ko‘plab xonadonlarda mavjud. Bundan tashqari, yoshlar internet kafelarda ham
tarmoqdan foydalana oladilar. Bugungi kunda axborot texnologiyalari jadal taraqqiy
etishi va ijtimoiy-iqtisodiy hayotning barcha jabhalariga joriy etilishi sababli barcha
uchun kompyuter savodxonligi dolzarb masalalardan biridir.
Yoshlar ijtimoiy tarmoqlar kengayib borayotgan davrda o‘sib ulg‘aymoqda. Bu
quvonarli hol albatta. Biroq har narsaning me’yori bo‘lmog‘i zarur. Yoshlar virtual
olamning haqiqiy olam emasligini bilib borishlari shart. Ba’zan bolalar kattalar
tomonidan nazoratsiz va ularning ruxsatisiz tarmoqqa tashrif buyurish imkoniga ega
bo‘lib qoladilar. Bolalar va o‘smirlar Internet tarmog‘ida sayr qilarkan, ularga
umuman kirish mumkin bo‘lmagan saytlarga duch kelishlari mumkin.
Tabiiyki, bunday axborotlar qiziquvchan yoshlarni o‘ziga ko‘proq jalb etadi.
Biror harakatni amalga oshirishda bolalarga qanchalik ruxsat etilmasa, ularda
shunchalik yuqori darajada qiziqish uyg‘onishi barchaga ma’lum. Yoshlar
tarmoqdagi nosog‘lom turmush tarzidan axborot beruvchi ayrim manbalarga duch
kelsalar, yanada qiziqib, mazkur axborotlarga alohida e’tibor qaratishlari ehtimoldan
xoli emas. Shu sababdan kattalar farzand tug‘ilgan kundan boshlab ulariga issiq
choynak, qozonlarga yaqinlashish, pichoq, qaychi kabi o‘tkir uchli narsalarga tegish

asiriga aylanib qolgan. Ular shu darajada internetga bog'lanishdiki, xatto tongni u
bilan qarshilab kunni u bilan kuzatayotganlarini o'zlari ham sezmay
qolishdi. Internet tarmog'lari yoshlaming dunyoqarashini, fikrini o'zgartirib yubordi.
Bu olamga g'arq bo'lgan yoshlarning deyarli ko'pchiligida insoniylik, mehr-oqibat,
tuyg'ulari, muomala ma'daniyati kamayib bormoqda. Masalan jamoat transportida
telefonidan ko'zini uzmay kelayotgan bola u yerdagi axloq qoidalarini ham unutib
qo'ymoqda. Yaqinlariga, ota-onasiga ham internetga ajratganchalik ko'p vaqt
ajratmay qo'yayotganini o'zi ham sezmay qolmoqda. Internet bu kabi yoshlar
vaqtining ham eng katta dushmani hisoblanadi. Bu "sun'iy olam" ga bog'lanib qolib
hayotimizning eng muhim davrlarini o'tkazib yuborayotgan va nimanidir qo'ldan
boy berayotgan bo'lishimiz mumkin. Bir kun internetdan foydalanmasak kunimiz
qanchalik unumli bo'lganini sezamiz. Shunday ekan, internet asiriga aylanmasdan
uning girdoblarida umrimizni zoye ketkazmasdan undan o'zimizni himoya
qilishimiz lozim. Har bir irodasi mustahkam yosh avlod vaqtni o'zining eng
qimmatbaho boyligi ekanligini anglaydi va uni kimga va nimaga sarflashini juda
yaxshi biladi. Ularda internetning turli xurujlariga qarshi kurashish immuniteti
mavjud bo'ladi. Bu bilan ijtimoiy tarmoqlardan umuman foydalanmaslik emas, balki
undan me'yor bilan foydalanish kerak. Ular hayotimizda birinchi o'rinda emas,
oxirgi o'rinlardan joy olsa maqsadga muvofiq bo'lar edi. Zero, bizga berilgan umrni
samarali sarflash har birimizning o'z qo'limizda.

Kirish
Internet bu XX asrda kashf etilgan telekommunision va kompyuter tarmoqlar
majmuidir. Uning tarixi 1960 yillaridagi AQShning ilmiy markazlaridan biri
bo‘lgan RAND CORPARATION korxonasi birinchi marta butun mamlakatni
qamrab oladigan markazlashmagan kompyuter tarmog‘ini yaratishni taklif
qilgandan boshlanadi. Bu loyixani amalaga oshirishdan maksad harbiy muassasalar,
ilmiy va o‘quv markazlari kompyuterlarni bir tarmoqqa birlashtirib, boshqarishni
markazlashtirish edi. Maqsad yadro quroli hujumiga xam, tarmoqning bir necha
qismi ishdan chiqqan holda xam ishlash faoliyatini saklab qoladigan sistemani
yaratish edi. Bunday sistemani tarmoqlar soni kup bo‘lgandagina amalga oshirish
bular edi. Shunday qilib Internetga asos solindi.
1964- yili 4 tarmoqdan iborat AQSh ning eng nufuzli tekshirish institutlarida
joylashgan ARPANET tarmog‘i yaratildi. Boshida olimlarning tadqiqot ishlarida
foydalanilgan tarmoq, keyinchalik ularning safsata sotishning sotishning
kompyuterlashgan zanjiriga aylanadi. Ammo shunday tarmoq yaratishning o‘zi katta
muvaffakiyat edi. 70-yillarda tarmoq ancha usdi. Endi tarmoqning tuzilishi unga
xoxlagan kompyuterlarni ulash imkoniyatini berdi. Keyinchalik 1974-yilda
tarmoqlarni birlashtiruvchi TCP/IP protokoli tuzildi va tarmoqning rivojlanishiga
turtki bo‘ldi. Chunki tarmoqka ixtiyoriy kompyuterni ulash imkoniyati paydo bo‘ldi.
1983-yilda ARPANET-INTERNET deb atala boshlandi va juda kuchli, bir-biri bilan
bog‘langan kompyuterlar va trmoqlar tuplamidan iborat sistemasiga aylandi.
1980-yillar INTERNETning keskin usish davri bo‘ldi. Kompyuterlarning
markazlashmagan boshqarish tarmog‘i bilan bog‘lanish sxemasi butun dunyoga
tarkaldi va chet el tarmoqlari tashkilotchilari AKSh tarmog‘iga ulanishga rozi
bulishdi. INTERNET ning butun dunyoni kamrab olishi quyidagi tarmoqlarning
kushilishi xisobiga bo‘ldi. NSFNET - AKShning ilmiy-tadqiqot institutlarini,
korporasiya va xukumat idoralarini birlashtiruvchi tarmog. (1980 yil) EUNET
(Europe Union Network) - Yevropaning UNIX operatsion sitemasida va UUCP

yo’qolishidir. Provayd е rlarning kommunikatsion uskunalar va tarmoqni yualash
muammosini ham hisobga olish k е rak. Pochta qutilarining to’lib k е tish extimoli
bo’lishi mumkin. Е vropa komissiyalarining tadqiqot o’tkazish bo’yicha Int е rn е t
foydalanuvchilariga yiliga 10 mlrd. е vro to’g’ri k е ladi.
Spama – t е xnologiyasi sodda va samaradorlidir. Buyurtmachilarni variantlarni
tanlash imkoniyatlari quyida ko’rsatilgan. (6.12 – расм )
Tashkilot tarmoqda r е klama aktsiyasini o’tkazishni qaror qabul qiladi
6.12 - расм . Spam tehnologiyasi
El е ktron pochta qutilari egalaridan baza ma'lumotlarni sotib oladi

mujassamlashtirilgan va Internet ulangan kompyuterlar - Web serverlardan
foydalanish imkoni bor.
1.2.Int е rn е tda ma'lumotlarning ruxsatsiz tarqalishi va ularni bartaraf etish
usullari
Hozirgi vaqtlarda mavjud axborot tizimlarida juda katta hajmda maxfiy axborotlar
saqlanadi va ularni himoyalash eng dolzarb muammolardan xisoblanadi.
Masalan, birgana AQSh Mudofaa vazirligida ayni chog’da 10000 kompyut е r
tarmoqpari va 1,5 mln kom-pyut е rlarga qarashli axborotlarning aksariyat qismi
maxfiy ekanligi hammaga ayon. Bu kompyut е rlarga 1999 yili 22144 marta turlicha
hujumlar uyushtirilgan, ular-ning 600 tasida P е ntagon tizimlarining vaqgincha-lik
ishdan chiqishiga olib k е lgan, 200 tasida esa maxfiy bo’lmagan ma'lumotlar
bazalariga ruxsatsiz kirilgan, va natijada P е ntagon 25 milliard AQSh dollari
miqdorida iqtisodiy zarar ko’rgan. Bunaqa hujumlar 2000 yili 25000 marta amalga
oshirilgan. Ularga qarshi kurashish uchun P е ntagon tomonidan yangi t е xnologiyalar
yaratishga 2002 yili Carnegie Mellon univ е rsit е tiga 35,5 mln. AQSh dollari
mikdorida grant ajratilgan.
Ma'lumotlarga qaraganda, har yili AQSh hukumati kompyut е rlariga o’rtacha
hisobda 250—300 ming xujum uyushtiriladi va ulardan 65 %i muvaffaqiyatli
amalga oshiriladi.
Zamonaviy avtomatlashtirilgan axborot tizimla-ri — bu taraqqiyot dasturiy-t е xnik
majmuasidir va ular axborot almashuvini talab etadigan masalalarni е chishni
ta'minlaydi. K е yingi yillarda foydalanuv-chilarning ishini е ngillashtirish maqsadida
yangiliklarni tarqatish xizmati USENET-NNTP, multim е dia ma'lumotlarini
INTERNET-NTTR tarmog’i orqali uzatish kabi protokollar k е ng tarqaldi.
Bu protokollar bir qancha ijobiy imkoniyatlari bilan birga anchagina kamchiliklarga
ham ega va bu kamchiliklar tizimning zaxiralariga ruxsatsiz kirish-ga yo’l qo’yib
b е rmoqtsa. Masalan, AQSh Axborotni himoyalash milliy assotsiatsiyasi a'zosi

tomonidan Mosaic programmasi ishlab chiqarildi va shu yil oxiriga 200 ta WWW
server ishga tushirilib WWW bo‘yicha axborot oqimi 1% ni tashkil qilgan.
Internet va WWW bir xil emas. Internet butun dunyo kompyuterlar tarmoqlarining
tuplamini belgilaydi va turli xil kompyuter xizmatlarini ko‘rsatadi. Bu - E-mail
elektron pochta, Usenet telekonfirensiyalari, FTP ma’lumot fayillarini uzatish
sistemasi, Telenet uzoqdan terminalga kirish sistemasi, Gopher sistemasi va Butun
Dunyo Tarmog‘i - WWW. Demak WWW Internetning faqatgina bir qismidir. Lekin
u juda tez rivojlanmoqda.
WWW - Internet ning ommabop xizmat turidir. Unga ulanish uchun kompyuter
bilan modem yetarlidir. Shuning uchun Butun dunyo tarmog‘i butun olam
axborotlar ombori-kutubxonaga aylanib qoladi va u dunyoga yoyiladi. WWW da
ma’lumotlar sahifalarda joylashadi. Bu sahifalarning egasi kim? Ular yirik
korporasiyalar yoki kichik korxonalar , universitet va maktablar, tashkilotlar, jurnal
va ruznomalar yoki oddiy shaxslardir. Bu sahifalarda turli-tuman ma’lumotlar
joylanadi. Gipermantn bu matnni giperko‘rsatmalar yordamida tushuntirishdir.
Ya’ni matndagi biror so‘z yoki atamani izoxlashda boshqa matn yoki sahifadan
foylanish. Har bir Internet sahifasi o‘z tarmoq adresiga ega va AQShning Virdjiniya
shtatida shu adreslar takrorlanmasligi uchun maxsus kompaniya mavjud. Bu URL
(Universal Resorce Locators) adresi. URL adresi giperhujjatning nomi va joylanish
katalogi, serveri, domeni va server turini ko‘rsatadi. URL adresi bir necha qismdan
iborat. Har bir qismi nuqta bilan ajratiladi.
URL adresning umumiy ko‘rinishi:
sistema :// kompyuter(bo‘lim)_nomi . tarmoq(provayder yoki server)_nomi .
yuqori_domen/faylgacha_to‘liq_yul(papkalar va fayl)
Masalan:
http://informatika.freenet.uz/bonus/music.html

qaramlikning tarqalishining ko'payishi. Shu ma'noda, tarmoqlarda (ayniqsa, ijtimoiy
tarmoqlarda) biron bir voqea sodir bo'lganligini, ular biz bilan suhbatlashganligini
yoki biz o'zimizga ko'ngil ochishning biron bir usulini topayotganimizni tekshirish
uchun foydalanish uchun patologik ehtiyoj yaratilishi mumkin. u tashvish va
tushkunlik alomatlarini keltirib chiqarishi mumkin .
Internet yoki undan foydalanish zararli yoki o'ziga qaramlikni keltirib chiqarishi
emas, balki uni ishlatish usuli tarmoqqa bog'liqlikni kuchaytirishi mumkin.
7. Xafagarchilikka nisbatan bag'rikenglikni pasaytiradi
Avvalgidek, Internet turli xil qarashlar o'rtasida tushuncha yaratishga yordam beradi
va bir vaqtning o'zida bir nechta ogohlantirishlarga kirish yoki bir vaqtning o'zida
ko'proq operatsiyalarni bajarish qobiliyatini oshirishi mumkin, deb ta'kidlagan edik,
shuni ham ta'kidlash kerakki, Internet bizni hammasini shu erda va hozirda
ishlatishga odatlantiradi .Bu shuni anglatadiki, biz kutishga odatlanmaganmiz,
shuni anglatadiki, masalan, raqamli mahalliy aholida umidsizlikka toqat qilish
qobiliyati va qoniqishning kechikishi oldingi avlodlarga nisbatan mavjud. 10.
Jismoniy faollikni kamaytiring
Va nihoyat, ta'kidlash kerak bo'lgan yana bir element shundan iboratki, Internetning
hayotning barcha sohalarida ustunligi va undan foydalanish odatda talab
qiladi ancha harakatsiz holat Bu bizning jismoniy faoliyatimiz darajasining
pasayishiga olib keladi, bu jismoniy va ruhiy salomatlikka juda ko'p ta'sir qilishi
mumkin.
Hozirgi kunda insonga media texnologiyalar ta'sirining doimiy o'sib borishini
kuzatish mumkin. Ular bolalarga ayniqsa kuchli ta'sir ko'rsatadi: hatto yigirma yil
oldin ham bola kitob o'qishdan ko'ra film tomosha qilishni afzal ko'radi. Biroq,
bugungi kunda kuchli matbuot, reklama, kompyuter texnologiyalari, elektron
o'yinchoqlar, o'yin pristavkalari va boshqalar ostida bugungi yoshlar haqiqatdan
tobora uzoqlashmoqda. Endi, agar talaba kitob o'qishdan qochib qutula olmasa, u
endi kutubxonaga bormaydi, balki uni planshetiga yuklab oladi. Ko'pincha siz
quyidagi rasmni kuzatishingiz mumkin: bir guruh yoshlar parkda, maydonda yoki
savdo-ko'ngilochar majmuada o'tirishadi, ular bir-biri bilan muloqot qilishmaydi,
barcha e'tiborlari smartfonlar, planshetlar, noutbuklarga qaratilgan. Agar ushbu

Masalan, YouTube qo'llanmasini yoki bajarilishi kerak bo'lgan biron bir ko'proq
ingl.Misolni tomosha qilish, o'qish yoki sof og'zaki tushuntirish orqali
murakkablashishi mumkin bo'lgan narsani o'rganishni osonlashtirishi mumkin.
Ushbu element, ayniqsa, ta'limga muhtoj bo'lgan odamlar uchun juda muhimdir.
8. Boshqaruv va tashkilotni osonlashtiradi
Internet va tarmoqlarning mavjudligi qisman yuqoridagi barcha elementlarning
garov ta'siriga ega, bizning vaqtimiz va faoliyatimizni yaxshiroq boshqarish va
tashkil etish . Ham rejalashtirish, ham ma'lumot qidirish, shuningdek protsedura va
protseduralarni bajarish tezlashadi.
9. Bo'lingan e'tiborni oshiring
Internet va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari hatto funktsional darajada ham
o'z ta'sirini o'tkazmoqda. Ko'rinib turibdiki, raqamli mahalliy deb hisoblanishi
mumkin bo'lgan odamlar ikkiga bo'lingan e'tibor uchun ko'proq imkoniyatga
ega , ya'ni bir vaqtning o'zida turli xil stimulyatsiya turlariga e'tibor berish.
Kamchiliklari va undan foydalanish xavfi
Ko'rib turganimizdek, Internet bizga taqdim etadigan ko'plab afzalliklar va
imkoniyatlar mavjud. Biroq, bu ushbu vositaning qorong'i tomoni yo'qligini
anglatmaydi: uni ishlatishda katta xavf va kamchiliklar mavjud.
1. Kiberjinoyatchilik va firibgarlikdan foydalanish
Internetning zararli tomonlaridan biri shundaki, u bizning hayotimizni
engillashtirish uchun ko'plab imkoniyatlarni taqdim etsa-da, boshqa odamlarga
ushbu asbobdan foydalanishga harakat qilishlariga imkon beradi. ushbu vosita
orqali boshqalar hisobiga foyda yoki qoniqish olish .
Bunga ba'zi bir misollar kiberhujumlar, tahdidlar, kamsitishlar, shaxsni o'g'irlash,
fishing, firibgarliklar, ma'lumotlar va bankdagi hisobvaraqlarni o'g'irlash yoki
hattoki voyaga etmaganlarga aldov yo'li bilan jinsiy aloqa qilish maqsadida
yaqinlashishga urinish holatlarida uchraydi.
 Sizni qiziqtirishi mumkin: "Kiberbul: virtual ta'qib qilish xususiyatlarini tahlil
qilish"

real hayotda ijtimoiy ko'nikmalarning rivojlanishiga to'sqinlik qilishi mumkin
bo'lgan narsa.
5. Bu qochish usuli sifatida xizmat qilishi mumkin
Internetdan foydalanishning mumkin bo'lmagan zararli tomoni shundan iboratki,
chunki bu faoliyatni amalga oshirish yoki boshqalar bilan aloqani zudlik bilan va
bizning uylarimiz xavfsizligi bilan ta'minlashga imkon beradi.
Ushbu qulaylik odamlarni qandaydir qiyinchilik yoki muammoga duch kelishi
mumkin, masalan, ijtimoiy fobiya, to'g'ridan-to'g'ri qo'rqinchli vaziyatga duchor
bo'lishingiz shart emas , vaqt o'tishi bilan saqlanib qolinadigan narsa, qochish
mexanizmiga aylanib, muammoni saqlab qoladi, bu ularning qo'rquvlarini engib
o'tishni qiyinlashtiradi.
6. 7/24 murojaat qiling
Yana bir salbiy tomoni shundaki, Internet biz o'zimizning kundalik hayotimizda
doimiy ravishda foydalanadigan qurilmalarda (kompyuterlar, mobil telefonlar,
televizorlar ... hattoki soat va muzlatgichlarda) ko'paymoqda. Garchi bu imkonsiz
bo'lsa ham, ko'pchiligimiz doimo Internetda .
Bu shuni anglatadiki, ayniqsa, ijtimoiy tarmoqlarda bizni istalgan vaqtda va
joyda, 24 soat va haftaning etti kunida da'vo qilish yoki biz bilan bog'lanish
mumkin. Boshqacha qilib aytganda, agar maxsus qidirilmasa, "oflayn" bo'lish
imkoniyatlari juda kam. 8. Tarmoq holatiga bog'liq
Yuqorida aytib o'tilganlardan tashqari, yana bir kamchilikni uning ishlatilishida
topish mumkin Bu asosan tarmoq holatiga, ulanishga, ma'lumotlarni yuklash
yoki yuklab olish tezligiga yoki hatto elektr mavjudligiga bog'liq. .
Ushbu elementlarning birortasidagi har qanday nosozlik qulay va samarali
foydalanishga to'sqinlik qilishi yoki hatto imkonsiz bo'lishi mumkin.
9. Qo'shadi salohiyati
Biz o'zimizga duch keladigan davrning tobora tez-tez uchraydigan muammosi,
asosan Internetdan foydalanishga asoslangan yangi texnologiyalarga qaramlik yoki

mumkin emasligini onglariga singdirganlari kabi, tarmoqdagi axborotlar ham xavfli
ekanligini tushuntirishlari, ularda axborotlardan to‘g‘ri foydalanish salohiyatlarini
shakllantirishlari zarur. Albatta, Internet tarmog‘i manbalari zamonamiz o‘smirlari
bilim doirasini, dunyoqarashini kengaytirishi bilan ayrim jihatlariga ko‘ra ularning
tarbiyasiga nafaqat salbiy, balki xavfli ta’sir ko‘rsatishi ham mumkinligini
unutmasligimiz zarur.
Yaqindagina ota-onalar yoshlarning kompyuter o‘yinlariga berilib, ularga
bog‘lanib qolishlari xavfidan cho‘chib, oldini olishga harakat qilgan bo‘lsalar,
hozirgi vaqtda esa bu xavfga yana ijtimoiy tarmoqlar xavfi ham qo‘shildi.
Internet — bu deyarli barcha qiziqishlarni qondirish makonidir. Ba’zan tarmoqda
ayrim axborotlarni izlab o‘tirishning ham hojati bo‘lmaydi, ular har yerda o‘zlari
taqdim etilaverishi sababli osongina erishish mumkin.
Shunday ekan undagi ba'zi bir xavflarning oldini olish maqsadida quyidagi
tavsiyalarga e'tibor qaratish zarur:
1. Farzandingiz tarmoqdan foydalanmoqchi bo‘lganida uni nazoratdan chetda
qoldirmang;
2. Farzandingizning tarmoqqa birinchi qadamlaridanoq, Internetda faqatgina
"yaxshi" emas, balki "yomon" axborotlarni ham uchratishi mumkinligini
tushuntiring;
3. Internetdan biror manbani saqlab olishda e’tibor qaratish zarur bo‘lgan qoidalarni
tushuntiring;
4. Farzandingizga tarmoqda ham haqiqiy hayotdagi kabi tartib-intizom qoidalarini
unutmaslik zarurligini ta’kidlang;
5. Farzandingizning Internetdan foydalanishida ba'zi hollarda cheklovlarni
o‘rnating;
6. Har kuni farzandingiz muloqotlarini kuzatib borishni o‘zingizga odat qiling;
7. Farzandingiz va o‘zingizning kompyuter savodxonligingizni muntazam
rivojlantirib boring. O‘z bilimlaringiz bilan o‘rtoqlashing. Internet xavfsizligi
sizning bu boradagi bilim va malakangizga ham bog‘liq ekanligini unutmang.

1.1.INTERNET TARMOG’I VA UNI TASHKIL ETILISHI
Hozirgi kunda Internet dunyoning 200 ga yaqin mamlakatlarida milliardlab
abonentlarga ega. Har oyda tarmoq miqdori 5-7% ga ortib bormoqda. Internet
dunyodagi turli xil ma’lumotlarga oid axborot tarmoqlari o‘rtasidagi o‘zaro aloqani
amalga oshiruvchi yadroni tashkil qiladi.
Internet qachonlardir faqat tadqiqot va o‘quv guruhlarigagina xizmat qilgan bo‘lsa,
hozirgi kunga kelib, u ishlab chiqarish doiralari orasida keng tarqalmoqda.
Kompaniyalarni Internet tarmog‘ining tezkorligi, arzon, keng qamrovdagi aloqa,
hamkorlik ishlaridagi qulaylik, hammaning ishlashi uchun imkon beruvchi dastur
hamda ma’lumotlarning noyob bazasi ekanligi o‘ziga tortmoqda. Arzon xizmat
narxi evaziga foydalanuvchilar AQSh, Kanada, Avstraliya va boshqa ko‘pgina
Yevropa mamlakatlarining tijorat yoki notijorat axborot xizmatlariga yo‘l topadilar.
Ayniqsa, kundalik kommunikatsiyaga muxtoj shaxslar, tashkilot , muassasalar uchun
ko‘pincha telefon orqali to‘g‘ridan to‘g‘ri aloqa nisbatan Internet infrastrukturasidan
foydalanish anchagina arzon tushadi. Bu narsa, ayniqsa, chet ellarda filiallari
mavjud bo‘lgan firmalar uchun qulaydir, chunki Internet ning konfidensial noyob
aloqalari butun dunyo bo‘yicha imkoniyatga ega.
Shu bilan birga yana bir narsani ta’kidlash lozimki internetga gipermatn tushunchasi
kirib keldi. 1965 yil Nelson gipermatn so‘zini qo‘lladi. Van Dam va boshqalar 1967
yilda gipermatn tahrirlovchisini tuzib chiqdi. Nelson 1987 yil ma’lumotlarning
gipermatn tahrirlovchisini tuzib chiqdi. Jeneva SERN (CERN) da ishlovchi fizik
Tim Bernes Li 1990 yil gipermatnli loyihani taklif etdi. Bu loyiha fizik olimlarga
Internet orqali tadqiqot natijalarini o‘zaro almashish imkonini berar edi. Shunday
qilib xalqaro axborot tarmog‘i – World Wide Web (WWW)ga poydevor qo‘yildi.
1993 yil Mark Anderson rahbarligida birinchi gipermatnli Mosaic grafik brauzeri

qotilliklar, isyonlar, urushlarga sabab bo‘lishi mumkin. Masalan, zamonaviy fanda
“informatsion urush” degan atama mavjud. Informatsion urush sotsial tarmoqlarda
juda qo‘l kelishi mumkin. Ana endi hozirgi vaqtdagi voqyealar bilan sotsial
tarmoqlarin bog‘laylik. Ma’lumki, 2011 – yilning boshi butun jahonning diqqat –
e’tiboriga sazovor bo‘lgan “arab inqiloblari” yoki “arab bahori” nomli voqyealar
bilan boshlandi. Tunisda boshlangan davlat to‘ntarishi zanjirli reaktsiya bo‘ylab Misr,
Liviya, Suriya, Iordaniya, Yaman va boshqa arab davlatlariga tarqaldi. Bu
to‘ntarishlarga ahamiyat beradigan bo‘lsak, harakatlarni boshlaganlar 18 – 35
yoshlardagi fuqarolar edi. Ya’ni, ular ham sotsial tarmoqlar ta’siri ostida bo‘lib qolib,
ularning boshqa o‘lkalardagi do‘stlari qanday yashayotganligini ko‘rib o‘z hayotlarini
tubdan o‘zgartirishga ahd qilishdi. Masalan, Misrdagi tartibsizliklar “Tvitter inqilobi”
degan nomni oldi. Qarangki, sotsial tarmoq qanchalik jamiyat hayotiga va davlat
siyosatiga o‘z ta’sirini o‘tkaza oldi. O‘ylashimizcha, bu dalil sotsial tarmoq ta’siriga
tushgan yangi fuqarolik jamiyati shakllanishinig boshlanishidir. Yaqindagina
ommaviy axborot vositalarida biz bir xabarga duch keldik. Ma’lumki, Saudiya
Arabistonida ayollarga transport vositasini haydash taqiqlanadi. Arab dunyosida
bo‘layotgan voqyealarni kuzatib borgan Saudiya Arabistonidagi ba’zi ayol fuqarolar
Facebook tarmog‘ida o‘z sotsial uyushmasini tuzishdi. Bu uyushmada ularni bir
g‘oya birlashtirib turdi, ya’ni ular ayollarni avtomobil haydashga va barcha taqiqlarni
yo‘q qilishga chaqirishgan. Yana bir misol. Shu yilning iyul oyida tinch Norvegiya
aholisini larzaga solgan qo‘poruvchilik xarakati ham tarmoqda o‘z aksini topgan. 77
kishining shafqatsiz tarzda olamdan ko‘z yumishiga sababchi bo‘lgan Anders
Breyvik ham o‘z rejalarini Facebook tarmog‘ida doimiy yoritib kelgan. Avgust
oyining boshida, Angliya premyer – ligasi navbatdagi mavsumining ochilishini
London shahrida yuz bergan o‘smirlarning to‘ntarishlari va tartibsizliklari kechiktirib
qo‘yishiga ozgina qoldi. Ularning vandalistik harakatlari poytaxtni butkul
xonavayron qilib tashlashi mumkin edi. Bunda ham sotsial tarmoqlar yoshlarga juda
qulay vosita bo‘lib xizmat qildi. Ular o‘zlarining barcha ishlarini va rejalarini
Facebook orqali amalga oshirishdi, bu esa ommaviy tartibsizliklarni
markazlashtirilgan holda boshqaruv texnik vositasi sifatida tushuniladi. Ushbu

chekkasida joylashgan oliy ta’lim muassasasining masofaviy (virtual) talabasi
bo‘lish, hatto elektron xizmatlarni (matnlarni tarjima qilish, video va
audiomahsulotlarni tayyorlab berish, kitob va risolalarni sahifalash va hokazo)
shartnoma orqali bajarish, pul ishlab topish mumkin. Xullas, internetning ijobiy
jihatlari bisyor.
Ijtimoiy tarmoqlar yoki messennjerlarning qulayligi-chi? Onlayn
konferensiyalar o‘tkazish, onlayn malaka oshirish, yaqinlar va tanish-bilishlar bilan
tez, arzon video yoki audiomuloqot qilish.
Mana shu jihatlari bilan internet keyingi paytlarda jozibadorlikda televideniye, radio
va boshqa axborot vositalarini ortda qoldirmoqda.
Lekin internet ko‘plab foydali jihatlari bilan birga salbiy oqibatlarini ham namoyon
qilmoqda. Aholida ayniqsa yoshlarda axborot iste’moli madaniyatining sustligi,
turli xabarlar oqimidan kerakligini ajratib olishda bilim, malaka va ko‘nikmaning
yetishmasligi ba’zilarning g‘arazli kimsa va oqimlar ta’siriga tushib qolishlariga,
internet qaramligi kasalligiga yo‘liqishlariga sabab bo‘lmoqda. Xitoy Xalq
Repspublikasida internetga qaramlik kasallik sifatida e’tirof etilib, uni davolovchi
maxsus shifoxonalar tashkil etilgani so‘zimizning isbotidir.
Global tarmoq natijasida yuzaga kelgan eng katta muammo, bu, albatta, qaramlik,
tobelik kasalligidir. Yoshlarning ko‘p vaqtini inernetda o‘tkazishlari global
muammoga aylanib ulgurgan. Bugun internet ayrim yoshlar uchun mashhur
yozuvchi Xudoyberdi To‘xtaboyevning “Sariq devni minib” asari qahramoni
Hoshimjon topib olgan sehrli qalpoqchadir.
Umuman, internetga qaramlikning eng og‘ir jihati real olamni, insoniylik burchi va
vazifalarini unutishdir. Inson haqiqiy hayotda yashashi, halol mehnat qilishi, ilm
olishi, zimmasidagi vazifalarini sidqidildan bajarishi, elu yurtiga fidoyilik bilan
xizmat qilishi, atrofdagilarga foyda keltirishi zarur.
Internetda ko‘p vaqtini o‘tkazadigan insonning ruhiyatida mavhumlik va o‘z
qobig‘iga o‘ralib olish holati kuzatiladi. Bu esa uni kelajakda “uchinchi kuchlar”

Spamni yo’qotish bo’yicha bozor xizmatining g’oyasi Int е rn е t-provayd е r darajasida
antispam, xizmatini samarali etishdir. Provayd е rlar bilan antispam o’rtasidagi o’zaro
hisob kliringli palatalarga o’xshash tuziladi. Har bir provayd е r oldin zalog
summasini kiritadi, k е yin oddiy moliya asboblarini ko’plab yig’ish (to’plash)
usulida hisob qiladi.
Shuni xulosa qilib aytish mumkinki, SPAM, global tarmoqni nihoyatda rivojlanishi
va nazorat qilaolmaslik natijasidir. Spamning samarali vositasi – uni iqtisodiy
yaroqsiz qilib qo’yish. Ammo bu spamni bartaraf etish, muammosini xayotga tadbiq
etish imkoni yo’q, chtsnki tarmoqlarni nazorat qilib bo’lmaydigan bo’lib qoldi. Shu
jumladan, bu muammo global tarmoqlarni nazorat qilish natijasida е chimini topish
mumkin.
II-BOB . IJTIMOIY TARMOQLARNING YOSHLAR TARBIYASIGA
SALBIY TA’SIRI VA ULARNI BARTARAF QILISH
2.1."Ijtimoiy tarmoqlar yoshlar tarbiyasiga salbiy ta’siri
"Ijtimoiy tarmoqlar yoshlar tarbiyasiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi" Bugungi kunda
internetdagi ijtimoiy tarmoqlar ayniqsa yoshlar orasida ommalashib bormoqda.
Yurtimizda internetdan foydalnuvchilarning aksariyati "Odnoklassniki.ru",
"Feysbuk", "V.kontakte", "Moymir" kabi tarmoqlarda o‘z profillariga ega. Biroq
keyingi yillarda mazkur tarmoqlarning yoshlar tarbiyasiga salbiy ta’sir
ko‘rsatayotgan jihatlari ham ko‘zga tashlanayotgani ko‘pchilikni tashvishga
solmoqda. So‘rovnomani o‘tkazishdan maqsad ham mazkur masala yuzasidan
o‘quvchilarimizning fikrlarini o‘rganish edi. Bir hafta davomida 110dan ortiq
ishtirokchi "Internetdagi ijtimoiy tarmoqlar yoshlar hayotida qanday o‘rin tutadi?"
so‘rovnomasiga o‘z munosabatlarini bildirishdi. Qizig‘i shundaki, o‘quvchilarning 32
foizi ushbu tarmoqlar do‘stlar orttirish, manfaatli tanishuvlar uchun kerak degan
fikrni ma’qullagan bo‘lsa, yana shuncha foydalanuvchi tarmoqlarning yoshlar
tarbiyasi va odob-axloqiga salbiy ta’sir ko‘rsatayotganini tan olgan. Demak, bugun
ijtimoiy tarmoqlar qanchalik ommalashmasin, uning salbiy oqibatlarini ko‘ra

2010 y. - Internet ga 2,095 mlrd dan ortiq kompyuter (The Royal Pingdom
kompaniyasi izlanishlari bo‘yicha internetdan foydalanuvchilar soni 2 095 006 005
tani tashkil etgan) ulandi.
2012 y. - Internet ga 2,405 mlrd dan ortiq kompyuter (2 405 510 175 foydalanuvchi)
ulandi.
Internet dan asosan 7 yo‘nalishda foydalaniladi:
1) E-mail – elektron aloqa (pochta)
2) Chat - intraktiv suxbatlar (IRC tarmok yoki E-mail)
3) Ma’lumotlarni WWW (World Wide Web) yoki GOPHER yordamida izlash.
4) Ma’lumotlar bilan almashish USENET
5) Dasturlarni uzokdan boshkarish
6) Interaktiv uyinlar.
90- yillar INTERNET da xizmat tarmoqlari tashkil qilingan davr bo‘ldi. 1990 yili
Bill Xilan, Elan Emtidj va Piter Deych ARCHIE programmasini ishlab chiqishdi.
1991 yili Bryuster Kaale WAIS programmasini tuzdi, Minnesota universitetida Pol
Lindner va Mark Mak-Kayl tomonidan Gopher programmasi tuzildi. 1992 yilda
Nevada shtati universitetida yaratilgan Veronica sistemasi ishga tushirildi va shu
sababli tarmoqdagi kompyuterlar soni milliondan oshib ketadi.
Ammo Internet ning 90-yillardagi rivojlanishiga asosiy sabab World Wide Web
(Butun Dunyo Tarmog‘i) ning tuzilishi bo‘ldi. Uni birinchi nusxasini 1990 yilining
noyabrida CERN (Yevropa atomni tekshirish markazi) xodimi Tim Berns-Li
yaratdi, lekin 1992 yilgachi ishga tushi-rilmadi. 1993 yilda NCSA (National Center
for Supercomputer Applications, Superkompyuterli Xisoblash Milliy Markazi)

Dasturiy t е xnik usullaridan filtr, el е ktron markalar va spamalarni yo’qotish bo’yicha
bozor xizmati ajratilgan. Filtr bu pochta dasturini sozlash hisobiga qabul qilingan
xatlarning krit е priyalari bo’yicha ajratish imkoniyatidir.
Bir vaqtning o’zida bir n е chta qutilar bilan ishlaydigan va ularning har biriga
o’zining antispam filtrlarini tuzish mumkin bo’lgan The Bat filtr dasturi tarqatilgan.
Uni o’rnatish, standartli ( m е nyu yahik- sortirovhik soobh е niy – knopka Sozdat –
Ustanovka)(M е nyu Quti – xabarlar guruxlovchisi- tugma Barpo etish – o’rnatish).
The Bat v е rsiyasiga tashqi filtrlarni (masalan , Bayes It) ulash imkoniyati tug’ildi.
Pochta qutilarni sozlash bo’yicha k е ng sp е ktrda pulli (to’lovli) va pulsiz (to’lovsiz)
pochta s е rv е rlari tashkil etadi.
Filtrlar, quyidagi sx е ma bo’yicha ishlaydilar. Barcha pochtani tanish (aniq) tashkilot
va aniq oluvchi odamlardan o’tkazadilar, ammo barcha pochtaning aniq bo’lmagan
manzillarini alohida papkaga filtrlaydilar. Birinchi marta xat yuboruvchilar xat
matniga yoki xat mavzusiga ma'lum kombinatsiyani kiritishlari lozim. Bu pochta
dasturi uchun alohida paroli bo’lib xizmat qiladi. Bunday xatlarni filtrlash k е rak
emas. Agar xat spam е rdan k е lsa, u holda u xat spam bilan papkaga tushadi va
qaytadigan manzil bo’yicha avtomiatik tarzda javob b е riladi. Bu usul doimiy
muloqot doirasidagi odamlar uchun to’g’ri k е ladi, chunki ularga notanish
odamlardan kamdan-kam xat k е ladi.
El е ktron - spamni muammosini е chish tamoyili juda oson bo’lishi mumkin. Uni
“pochta markalarini el е ktron qaytarish” usuli kabi talqin etish mumkin. Har bir E-
mail noaniq adr е sat xabariga qimmat bo’lmagan el е ktron «pochta markasi” b е riladi.
Bu marka b е lgi bo’lib hisoblanadi. Agar xat oluvchi , olingan xabarni spama d е b
hisoblamasa bu marka jo’natuvchiga yuboriladi.
“El е ktron markalar “Qaytariluvchi” bo’lishi yoki ko’p marta ishlatilishi mumkin.
Bu holda spam foyda oluvchi forma kabi qulay emas bo’lib qoladi.

sog‘lig‘imizga qanday ta’sir etishi haqida fikr yuritaylik. Internetning zo‘r berib
rivojlanishi bilan odamzod borgan sari me’yorni unutib, uning girdobiga bexosdan
tortilmoqda. Axir biz bir muhim narsani esdan chiqarmasligimiz darkor: real hayot
boshqa, virtual hayot boshqa. Biz kundalik hayotda odamlar bilan jonli muloqotda
bo‘lamiz, jonli fikr almashinamiz va o‘zimizga kerakli bo‘lgan xulosalarni
chiqaramiz. Virtual hayot esa insonni tamomila dunyoqarashi va ongini o‘zgartirib
yuborishi mumkin. Keling, aynan shuni sotsial tarmoqlar misolida ko‘raylik. Hozirda
sotsial tarmoqlarning PR faoliyati va reklamasi juda rivojlanmoqda. Hatto 2010 yili
amerikalik rejisser Devid Fincherning Facebook sotsial tarmog‘i asoschisi Mark
Tsukerberg haqidagi “Sotsial tarmoq” nomli badiiy filmi suratga olindi. Hozirgi
zamonda ko‘p yoshlar o‘z vaqtlarini sotsial tarmoqlarda o‘tkazishadi. Ular hatto
darslarini, uy yumushlarini va o‘z rejalarini ham yodidan chiqarib yuborishadi. Bu
esa, sotsial tarmoqlarga qaram bo‘lishdan boshqa hyech gap emas. Yoxud boshqacha
so‘z bilan aytadigan bo‘lsak, bu – psixologik qaramlikdir. Internet olamida sayyohat
qilar ekansiz, ba’zilarning erta-yu kech “Online”, “V seti”, “Gotov k ob щ yeniyu”
kabi statuslarini ko‘rasiz. Ushbu odamlar bamisoli sotsial tarmoqlarda “yashashadi”.
Ular uchun virtual hayot muammolari va tashvishlari har narsadan, jumladan real
hayotdan ustun turadi. Bizning fikrimizcha, bu tendentsiya salbiy oqibatlarga olib
kelishi mumkin. Chunki inson sotsial tarmoqlarda bo‘lar ekan, u o‘z hayotini faqat
shu tarmoqlar orqali ko‘radi, xulosalarni tarmoq nuqtai nazaridan va ulardagi a’zolar
fikrlaridan chiqaradi, uning dunyoqarashi shu tarmoq doirasida shakllanadi, xullas
bunday insonlaring ongi faqat bir olamda yashaydi. Inson real hayotidagi
kamchiliklarini, siqilishlarini va muvaffaqiyatsizliklarini tarmoqda qoplashga intiladi.
Rasmlar va ularga berilgan sharhlar, yangi do‘stlar, yorqin lavhalar va tarmoqlararo
uyushmalar odamni to‘lqinlantiradi. Internet ularning fikrlashini butunlay o‘zgartirib
yuboradi. Undan tashqari sotsial tarmoqlar g‘arazgo‘y odamlarning yovuz
maqsadlariga xizmat qilishlari mumkin. Masalan, tarmoqqa qo‘yilgan axborot va
xabarlar boshqalar tomonidan o‘g‘irlanishi, buzilishi va boshqa tarmoq a’zolariga
yuborilishi mumkin. Yoki firibgarlar qalbaki rasmlar va yolg‘on ma’lumotlar bilan
o‘z maqsadlariga erishishlari mumkin. Hatto sotsial tarmoqlar butun boshli

foydalanuvchining kr е dit kartalari raqamlariga egalik qilish imkoniyati vujudga
k е ladi.
AQSh sanoat shpionajiga qarshi kurash assotsia-tsiyasining t е kshirishlariga asosan
kompyut е r tarmoq-lari va axborot tizimlariga hujumlar quyidagicha tas-niflanadi:
20% — aralash hujumlar; 40% — ichki hujumlar va 40% — tashqi hujumlar.
Juda ko’p hollarda bunaqa hujumlar muvaffaqiyat-li tashkil etiladi. Masalan, Buyuk
Britaniya sanoati, kompyut е r jinoyatlari sababli, har yili 1 mlrd funt st е rling zarar
ko’radi. D е mak, yuqorida olib borilgan taxlildan shu narsa ko’rinadiki, hozirgi
paytda kompyut е r tarmoqpari juda ko’p ta'sirchan qismlarga ega bo’lib, ular orqali
axborotlarga ruxsatsiz kirishlar amalga oshirilmoqda yoki ma'lumotlar bazalari yo’q
qilib yuborilmoqtsa va buning natijasida insoniyat mlrd-mlrd AQSh dollari
miqtsorida iqgisodiy zarar ko’rmoqtsa.
El е ktron pochtaga ruxsatsiz kirish. Internet tizimidagi el е ktron pochta juda ko’p
ishlatilayotgan axborot almashish kanallaridan biri hisob-lanadi. El е ktron pochta
yordamida axborot almashuvi tarmoqtsagi axborot almashuvining 30%ini tashkil
eta-di. Bunda axborot almashuvi bor-yo’g’i ikkita protokol: S МТР (Simple Mail
Transfer Рго t осо 1) va ва РОР -3 ( Ро st О ffice Рго t осо 1)larni ishlatish yordamida
amalga oshiriladi. РОР -3 multim е dia t е xnologayalarining rivojini aks etgiradi,
SMTP esa Arrganet pro е kti darajasida tashkil etilgan edi. Shuning uchun ham bu
protokollarning hammaga ochikligi sababli, el е ktron pochta r е surslariga ruxsatsiz
kirishga imkoniyatlar yaratilib b е rilmoqtsa:
SMTP s е rv е r — dasturlarining nokorr е kt o’rnatilishi tufayli bu s е rv е rlardan
ruxsatsiz foydalanilmoqtsa va bu t е xnologiya «spama» t е xnologayasi nomi bilan
ma'lum;
- el е ktron pochta xabarlariga ruxsatsiz egalik qilish uchun oddiygana va
samarali usullardan foydalanilmoqtsa , ya'ni quyi qatlamlarda vinch е st е rdagi
ma'lumotlarni o’qish, pochta r е surslariga kirish pa-rolini o’qib olish va hokazolar.

4. Huzurga bo'lgan ehtiyojni kamaytiring
Internetning mavjudligi shuni anglatadiki, endi ilgari katta vaqt sarflashni talab
qiladigan protseduralarni shaxsan o'zi amalga oshirishning hojati yo'q va shu joyda
harakat qilish va qolish kerak. Bu bizga imkon beradi vaqtimizni optimallashtirish
va undan boshqa narsalarni qilish uchun foydalanish .
Masalan, masalaning muhokamasi, chiptalarni zaxiralash, so'rov yuborish yoki
shikoyat yoki da'vo arizasi berish uchun uzoq navbatda turish uchun endi har doim
uchrashish shart emas.
Darhaqiqat, bu uy sharoitida ishlashga yoki masofadan turib akademik mashg'ulotlar
mavjud bo'lishiga imkon beradi.
5. Fikr bildirish erkinligi
Mamlakat va bu borada olib borilayotgan siyosatga qarab, ozmi-ko'pmi
qiyinchiliklar bo'lishiga qaramay, Internet tez-tez uchraydi juda xilma-xil odamlar
ma'lum bir mavzu bo'yicha o'z pozitsiyalarini namoyish etishlari va ifoda
etishlari mumkin bo'lgan makon , agar bilsangiz amalda anonim darajada. Bunga
misolni diktatura va totalitar siyosiy rejimlar ostida yashaydigan davlatlar misolida
ko'rish mumkin.
6. Odamlar o'rtasida hamkorlik qilishga imkon beradi
Internet nafaqat ma'lumot olish yoki aloqa qilish imkoniyatini beradi, balki ma'lum
bir maqsadga erishish uchun turli odamlar hamkorlik qilishi mumkin bo'lgan
ramkani ham taklif qiladi.
Masalan, tadqiqotlar darajasida guruh ishtirokida barcha ishtirokchilar hozirgi
paytda loyihaning holatini kuzatib borishga imkon beradi.
Bu ish darajasida ham qo'llaniladi , bu qandaydir harakat yoki aralashuvni
birgalikda qurish uchun ishlatilishi mumkin.Bu, masalan, resurslar bo'lmagan
loyihalarni yaratish va moliyalashtirishga imkon beradi, masalan, kraudfanding.
7. Ta'lim olish imkoniyatlari va yo'llarini oshiring
Faqatgina ma'lumot qidirishdan tashqari, tarmoqlar ham avlodlarni yaratishga
imkon berdi yangi yo'llar yoki o'rganish uchun muqobil usullar .

hodisa kuzatishda davom etsa, yaqinda bolalar qanday qilib muloqot qilishni
butunlay unutishadi. Shunday qilib, sayyoramizdagi ko'plab mamlakatlarning ta'lim
vazirliklari maktab o'quvchilari orasida jonli muloqotga va umuman o'rganishga
bo'lgan qiziqishni rivojlantirish o'rniga, eng kam qarshilik ko'rsatish yo'lini tutishga
va bolalarga o'zlari xohlagan narsani berishga qaror qilishdi. Ba'zi ekspertlarning
fikriga ko'ra, bolaning miyasi yangi ma'lumotlarni ko'ngilochar shaklda taqdim
etilsa, yaxshiroq qabul qiladi, shu sababli ular darsda taqdim etilgan ma'lumotlarni
media vositalar yordamida osonlikcha idrok etadilar (bu borada bugungi kunda
ta'lim sohasida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish doimiy
ravishda o'sib bormoqda). Bu bilan bahslashish qiyin, ammo, axir, bunday ta'lim
jarayonining tanga tomoni shundaki, bolalar o'qituvchi bilan aloqani to'xtatadilar,
ya'ni fikrlash qobiliyati pasayadi. Ta'lim jarayonini zeriktirmaydigan va har doim
bolaning yangi bilimga chanqog'ini qo'llab-quvvatlaydigan qilib qayta qurish
yaxshiroqdir. Ammo bu masala rasmiylarning vijdonida qoldirilishi kerak bo'ladi.

Devid K е nn е di (David Kennedy)ning ma'lumotiga ko’ra, Buenos-Ayr е sda
yashovchi 21 yoshli Julio S е zar Ardita qo’lga olingan. Buning sababi esa Ardi-
taning AQSh harbiy d е ngiz kuchlari , NASA hamda AQSh, Braziliya, Chili, Kor е ya,
M е ksika, Tayvan univ е rsi-t е tlari kompyut е r tizimlariga hujumlar uyushtirgan-ligi
va ularga ruxsatsiz kirganligidir.
Axborot tizimlarining asosiy ta'sirchan qismlari quyidagilar:
INTERNET tarmog’idagi s е rv е rlar. Bu s е rv е rlar: dasturlar yoki ma'lumotlar
fayllarini yo’q qilish or-qali; s е rv е rlarni haddan tashqari ko’p tugallanmagan
jarayonlar bilan yuklash orqali; tizim jurnalining k е skin to’ldirib yuborilishi orqali;
brouz е r — dasturlarini ishlamay qolishiga olib k е luvchi fayllar-ni nusxalash orqali
ishdan chiqariladi ;
ma'lumotlarni uzatish kanallari — biror-bir port orqali axborot olish maqsadida
yashirin kanalni tashkil etuvchi dasturlar yuboriladi;
ma'lumotlarni t е zkor uzatish kanallari — bu kanallar juda ko’p miqdorda h е ch
kimga k е rak bo’lmagan fayllar bilan yuklanadi va ularning ma'lumot uza-tish t е zligi
susayib k е tadi;
yangiliklarni uzatish kanallari — bu kanallar eskirgan axborot bilan to’ldirib
tashlanadi yoki bu kanallar umuman yo’q qilib tashlanadi;
axborotlarni uzatish yo’li — Internet tarmog’ida yangiliklar pak е tining marshruti
buziladi;
JAVA brouz е rlari — SUN firmasi yaratgan Java tili imkoniyatlaridan foydalanib,
appl е tlar (app1 е tz ) tashkil etish orqali ma'lumotlarga ruxsatsiz kirish mumkin
bo’ladi. JAVA — appl е tlari tarmoqtsa avtomatik ravishda ishga tushib k е tadi va
buning natijasida foydalanuvchi biror-bir hujjatni ishlatayotgan payt-da haqiqatda
nima sodir etilishini h е ch qachon ko’ra bilmaydi , masalan, tarmoq viruslarini tashkil
etish va JAVA-appl е tlari orqali viruslarni jo’natish mum-kin bo’ladi yoki

ongiga salbiy ta’sirining ham guvohi bo’lyapmiz. Zimdan e’tibor bersak, internet
kafelariga serqatnov yoshlar (ayniqsa o’smirlar) u yerga borishib, har xil
buzg’unchi g’oyalar ruhidagi ur-sur, o’ldir-yondir komp’yuter o’yinlarini tomosha
qilayotganligini, tuturuqsiz narsalar bilan vaqtlarini besamar o’tkazayotganligiga
guvoh bo’lapmiz. Bunday yoshlarni biz internet imkoniyatlaridan to’laqonli,
faqat bilim olish bilan mashg’ul deya ayta olamizmi? Eng achinarlisi, ayrim
befarq ota-onalar farzandim internetda o’tirib, bilim olyapti, deb o’ylashadi. Shu
o’rinda talabalarning ba’zi dars paytlarida qo’l telefonlari orqali internet saytlariga
kirib, bemalol foydalanib o’tirishlariga munosabat bildirmoqchiman. To’g’ri
talaba mustaqil izlanuvchi shaxs sifatida, bilimini ko’proq boyitishi, turli xil
manbaalarga murojaat etishi yaxshi. Lekin dars hisobidan emas… chunki,
harnarsaning ham o’z vaqt-soati bor, shu jumladan internetdan foydalanishning
ham. Yaqinda yana bir atama tilimizda ishlatila boshlandi. Bu igromaniya
tushunchasi. Hash-pash deguncha ommalashib ham ketmoqda. Qisqacha ta’rif
beradigan bo’lsam, “Igromaniya” — bu komp’yuterdan o’rin olgan turli xil
o’yinlarga mukkasidan ketishdir. Ruhshunoslarning ma’lumotlariga qaraganda,
yoshlar buzg’unchi, destruktiv g’oyalarga qarshi mafkuraviy immunitet hali to’la
shakllanmagani uchun o’qigan yoki ko’rgan ma’lumotlariga tez ishonishadi.
Bunday hollarda yoshlarning ma’naviyatiga, ruhiyatiga salbiy
ta’sirko’rsatadigan igromaniyani hech bir jihatdan oqlab bo’lmaydi. Kundalik
hayotimizda har narsaning salbiy va ijobiy tomoni bo’lgani kabi zamonaviy
texnika vositalaridan foydalanishda ham me’yorga amal qilmog’imiz zarur!
21 asr – axborot texnologiyalari taraqqiyoti asri. Bugungi kun taraqqiyotini jahon
axborot tarmog‘i-internetsiz tasavvur qilish mushkul.
Ma’lumki, internet-axborot va hujjatlarning o‘zaro almashinishini ta’minlaydigan
kompyuter tarmoqlarini birlashtirgan xalqaro tizimdir.
Internet keng imkoniyatlar eshigini ochdi. Uydan ko‘chaga chiqmay turib global
tarmoq orqali dunyo kutubxonalari bo‘ylab sayr qilib, kurrai zaminning narigi

Intirnet tarmog'ining voyaga yetmagan yoshlar tarbiyasiga
salbiy ta'siri va ularni bartaraf etish
MUNDARIJA:
Kirish:………………………………………………………………………….
I-BOB. INTERNET TARMOG’I VA UNI TASHKIL ETILISHI.
INTERNET TARMOG‘INING TEZKORLIGI……………………………..
1.1 . Internet tarmog’i va uni tashkil etilishi……………………………
1.2 . Int е rn е tda ma'lumotlarning ruxsatsiz tarqalishi va ularni bartaraf etish
usullari ……………………………………………………………………
II-BOB . IJTIMOIY TARMOQLARNING YOSHLAR TARBIYASIGA
SALBIY TA’SIRI VA ULARNI BARTARAF QILISH…………………….
2.1. Ijtimoiy tarmoqlar yoshlar tarbiyasiga salbiy ta’siri…………….
2.2 . Internetning Yoshlar tarbiyasidagi salbiy tasirlarini bartaraf
etish………………………………………………………………… .
Xulosa…………………………………………………………………..
Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………………

2.2 Internetning Yoshlar tarbiyasidagi salbiy tasirlarini bartaraf etish
Internetning asosiy afzalliklari
Internet - bu yaratishga imkon beradigan vosita bir-birimizga va dunyoga bo'lgan
munosabatimizdagi ko'plab yangiliklar va o'zgarishlar va bu hatto narsalarni
idrok etish uslubimizga ta'sir qilganga o'xshaydi.
Uning yaratilishi, kengayishi va mashhurligi shundaki, undan foydalanish bizning
hayotimizni osonlashtiradigan bir qator afzalliklarni nazarda tutadi. Uning ko'plab
afzalliklari orasida biz quyidagi elementlarni topishimiz mumkin.
1. Axborotdan foydalanish
Bizning hayotimizda Internet mavjudligining eng katta afzalliklaridan biri shundaki,
uning yordamida biz undan foydalanishimiz mumkin juda ko'p sonli manbalardan
olingan ma'lumotlarning boyligi oddiy va deyarli tezkor usulda.
2. Aloqa
Internetning asosiy va taniqli afzalliklaridan yana biri shu erda butun dunyodagi
odamlar bilan aloqada bo'lishimizga imkon beradi masofadan qat'i nazar, ular
tarmoqqa kirish imkoniga ega bo'lishlari sharti bilan.
Bu juda chekka joylarda yashovchi yoki chet elga ishlash yoki ishlashga borishi
kerak bo'lgan odamlarning yaqinlari bilan tez-tez aloqada bo'lishlarini
osonlashtiradi.
3. To'siqlarni yiqitadi va pozitsiyalarning yaqinlashishini osonlashtiradi
Tarmoqlar tarmog'ining mavjudligi deyarli har qanday mumkin bo'lgan mavzuni
o'rganish, fikrlash va hayotni anglashning turli xil yo'llari va istiqbollarini o'rganish
va kuzatish imkoniyatidir.
Shu ma'noda ham madaniy to'siqlarimizni yanada moslashuvchan qiladi va o'z
nuqtai nazariga o'xshash kontekstga ega bo'lgan odamlarning yoki o'zlarining
qarashlaridan tashqari turli xil qarashlarni qabul qilishni o'rganing. Boshqacha qilib
aytganda, bu yaqinroq pozitsiyalarga imkon beradi

XULOSA
Keling biz ongimizni jazolaylik inernetdan foydalanmaylik yo'q foydalanmaslik
yechim emas va u bizga kerak ham emas. Biz internet nazoratida emas u bizni
nazoratimizda bo'lishini ta'minlaylik.Unga bog'lanib qolmaylik, lekin unga bo'lgan
xohishimizni, talabimizni jilovlaylik. Shunday qilaylikki uni faqat bizga xizmat
qilishga majbur qilaylik, biz unga emas. U juda ayyor bo'lsa biz undanda ayyor
bo'laylik. Biz ham o'g'ri bo'laylik qanday o'g'ri bo'laylik deysizmi internetdan
o'zimizni kerakli bo'lgan ma'lumotlarni olaylik bilimimizni oshiraylik lekin uni bizni
umrimizni o'g'irlashiga yo'l qo'ymaylik va bunga qattiq va jiddiy reaksiya
bildiraylikki biz unga qanchalik irodali, shijoatli ekanimizni ko'rsatib qo'yaylik. Bir
inson dunyoga kelibdiki uni o'z vazifasi va maqsadi bor va bo'lishi ham kerak.
Hoxish va iroda bo'lsa hamma narsa qo'lingizdan keladi faqatgina diqqat, intizom va
harakat bo'lsa bas. Mana shu uchta unsur inson omili deb oladigan bo'lsak shularni
birlashtira olsangiz siz dunyoni o'zgartiradigan inson bo'lishingizdan hech kim va
hech narsa qaytara olmaydi va siz o'ylagan maqsadingizga erisha olasiz vaholanki,
siz bu dunyoga kelishingiz shunchaki emas, siz bu kashfiyot , siz bu yaxshilik, siz
bu yuksalish, siz bu adolat va qudrat uchun dunyoga kelgansiz. Har kim o'z menini
topishi va uni hurmat qilishi kerak va bunga intilishi kerakki kelajakda yosh avlod
sizni ko'rib ibrat olsin, sizni ko'rib adolat nimaligini tushunsin, sizni ko'rib inson
qanaday yashash kerakligini tushunib yetsin. Har hil internetdagi soxta adolatparvar
insonlarni ko'rib emas. Bugungi shiddat bilan rivojlanib borayotgan
mamlakatimizda internet tarmoqlari insonlarga ko'plab imkoniyatlar, qulayliklar
yaratib berish bilan bir qatorda, jamiyatimiz yoshlarining g'oyaviy, axloqiy
me'yorlariga salbiy ta'sir ko'rsatmoqda. Ayni davrda internet tarmoqlari yoshlar
hayotini izdan chiqarib yuborishga qodir kuchli qurolga aylanib ulgurdi. Bu
tarmoqlar yoshlar orasida qanchalik ko'p o'z o'rniga ega bo'lgan sari, ularning xavfi
ham ikki barobar oshmoqda. Yosh avlodning deyarli 70-80% global tarmoqning

Int е rn е tda va pochta s е rv е rllari bilan shaxsiy kirish bilan foydalanish
Eng muhimi el е ktron adr е slar orqali baza ma'lumotlarni yuborishdir. Adr е slarni
to’plash Int е rn е t bo’ylab sayoxat qilayotgan maxsus dasturlar yordamida bajariladi
va istalgan ma'lumotlar E-mail shabloni bo’yicha yig’iladi. Jo’natmalar qoida
bo’yicha anonim yoki shaxsiy pochta s е rv е rlaridan yuboriladi, qayta adr е slar
b е gona yoki yolg’on bo’ladi, l е kin to’g’ri adr е slar ham bo’lishi
mumkin.Informatsion xavfsizlik bo’yicha normativ qonuniy yoki yuridik , tashkiliy
yoki administrativ, shuningd е k dasturiy-t е xnik usullari bilan spamga qarshi
kurashish yo’lga qo’yildi.Yuridik usul spamga qarshi samaradorligi bilan eng yaxshi
usul hisoblanadi - spam qarshi xarakt е rli bo’lib, qonun tomonidan kuzatiladi. Qonun
faqat qog’ozda qolib k е tmasligi va o’z ta'sirini ko’rsatish uchun t е rminalogiya
bo’yicha bajaruvchi xokimiyat m е xanizmning javobgarligi ostida qonun bazasini
ishlab chiqish k е rak. Bajaruvchi xokimiyat m е xanizmi rivojlangan, va qayta
ishlangan, shuningd е k ch е t el nazorat xizmatlari bilan koordinatsion
xarakatda.Tashkiliy usullar eng soda usul hisoblash, el е ktron manzillarning spamali
bazalariga tushmaslik uchun quyidagi el е m е ntlar, qoidalarga rioya qilishi k е rak:
Asosiy el е ktron manzilingizni saqlash ingiz , u to’g’risida faqat ishonchli partn е rlar
bilish k е rak.
1. Pulsiz pochta s е rv е rlarida ikkilamchi masalalar uchun qo’shimcha adr е slarni
o’zingiz ochishingiz k е rak.
2. Pochta qutisining nomini tanlashda qat'iy parolni barpo etishda quyidagi
birn е chta alfavitlarning b е lgilaridan foydalanish (raqamlar, lotin alifbosi,
b е lgilar)
3. Konf е r е ntsiyalarda, forumlarda, e'lon taxtalarida faqat ikkinchi darajali
adr е sni qo’llash.
4. Turli yutuqlarga, lotor е yalarga va prizlarga extiyotlik bilan qarash.
5. Int е rn е t r е surs egalari saytning b е tida o’z manzilini qoldirish mumkin emas.
K е luvchilar (uchun muloqot qilishga alohida sayt b е tini ajratish k е rak.

Provayder - bu xizmat ko‘rsatish tashkiloti. Agar biron bir mahalliy tarmoq bevosita
tarmoqka ulangan bulsa u holda mazkur tarmoqning xar-bir ishchi stansiyasi
Internet ga ulanishi mumkin. Internet ga mustaqil ravishda ulangan kompyuter xam
mavjud. Ularni xost-host kompyuter (raxbar) deb ata-shadi. Tarmoqqa ulangan xar
bir kompyuter uz adresiga ega va uning yordamida jahonning istalgan nuqtasi bilan
istalgan mijoz uni topa oladi.
Uz domeni 1995 yil internet tarmog‘ida ro‘yxatga olindi. 1997 yildan boshlab
O‘zbekistonda internet provayderlari xizmat ko‘rsata boshladi. Hozirgi kunda
O‘zbekistonda 900 dan ziyod internet provayderlari, internet xizmatlari, rasmiy
operatorlar ishlamoqda. Ba’zi provayderlarning nomi va sahifa manzilini keltiramiz.
UzPAK - www.uzpak.uz , Sarkor-telecom – www.sarkortelecom.uz , UzNet
- www.uznet.uz , Buzton - www.buzton.com , www.tps.uz, www.intal.uz,
www.rol.uz, www.uzscinet.uz, www.dostlink.uz.
2001 yilda O‘zbekistonda dastlabki internet sahifasi ishga tushdi.
O‘zbekistondagi internetdan foydalanuvchilar sonining oshib borishini
Prezidentimizning ma’ruzalarida keltirilgan quyidagi ma’lumotlar bo‘yicha aniqlash
mumkin.
“Ma’lumki, hozirgi vaqtda qishloqlarimizda an’anaviy maishiy xizmatlar bilan bir
qatorda zamonaviy telekommunikatsiya tizimlari, xususan, internet, uyali aloqa,
ya’ni mobil telefon aloqasi, kompyuterda turli xizmatlar ko‘rsatishni o‘z ichiga
oladigan yangi servis shoxobchalari jadal rivojlanmoqda.
Bugungi kunda qishloq joylarda uyali aloqa xizmati abonentlari soni 5 millionga
yetgani, bu esa mamlakatimiz bo‘yicha umumiy ko‘rsatkichning 30 foizini tashkil
etayotgani va ushbu raqam tez sur’atlar bilan o‘sib borayotgani ham shundan dalolat
beradi.

ishlab chiqildi va u Netscape korporasiyasiga o‘tib Netscape brauzerini ishlab
chiqdi.
Shunday qilib biz sevgan gazeta va jurnallarimizning oxirgi ma’lumotlarini WWW
so‘zlaridan boshlangan manzilda ko‘rish va uni shu manzildan nusxasini ko‘chirib
olish mumkin, degan so‘zlar ko‘prok uchrab turibdi. Shu bilan birga elektron
nashrlar tushunchalarining kamrovi oyma-oy kengayib bormoqda. Elektron usulda
chop etilgan yangi-yangi jurnallar paydo bo‘lmoqda.
1983 yilda - Internet tashkil etildi. Internet-axborotlar bilan mustaqil almashish
imkonini yaratdi. Internet (International Network – xalqaro kompyuter TARMOQ)
butun dunyoni qamrab olgan global kompyuter tarmog‘idir. 1990 yillar o‘rtalarida
Internet biznes-ishlovlar bilan ishlash uchun qo‘llanila boshladi. Biroq, bu borada
turli muammolar mavjud edi. Internetning statistik ma’lumotlari quyidagicha:
1981 y. - Internet ga 213 ta kompyuter ulangan.
1983 y. - Internet ga 562 ta kompyuter ulangan.
1986 y. - Internet ga 5089 ta kompyuter ulangan.
1989 y. - Internet ga 100000 dan ortiq kompyuter ulangan.
1992 y. - Internet ga 727000 ta kompyuter ulangan.
1995 y. - Internet ga 20-40 million kompyuter ulangan.
2000 y. - Internet ga 100-379 million kompyuter ulangan.
2005 y. - Internet ga 1 mlrd ga yaqin kompyuter ulangan.
2008 y. - Internet ga 1,5 mlrd ga yaqin kompyuter ulandi.

Foydalanilgan adabiyotlar
1Ahmedov Sh.M. “Informatika asoslari” kitobi “SHARQ” nashrioti 212-246 betlar.
2Shoyusupov L.Y. “ Проктический курс по аснову adobe photoshop CS3”
kitobining hamma betlaridan qisqacha tarjima qilindi,
.3 S.Rahmonqulov “IBM PC shaxsiy kompyuterida ishlash”, Т .: “Sharq”, 1998.
4 A. Axmedov N. Taylaqov “Informatika”, Toshkent “O’zbekiston”, 2001.
5. A. Abduqodirov va boshqalar “Informatika”, Т .: “Me’ros”. 2002.
6. A. Sattorov «Informatika va axborot texnologiyalari» Toshkent «O’qituvchi»,
2002.
7Internet ma’lumotlaridan foydalanildi:
8 M.Aripov, M.Muhammadiyev. Informatika, informasion texnologiyalar. Darslik.
T.: TDYuI, 2004 y.
9 С . С . Ғуломов ва бошқvар . Ахботор тизимлари ва технологиялари .
Дарслик . Тошкент , “ Шарқ ”, 2000 й .
10M.Mamarajabov, S.Tursunov. Kompyuter grafikasi va Web-dizayn. Darslik. T.:
“Cho‘lpon”, 2013 y.
11 U.Yuldashev, M.Mamarajabov, S.Tursunov. Pedagogik Web-dizayn. O‘quv
qo‘llanma. T.: “Voris”, 2013 y.
12 M.Aripov, M.Fayziyeva, S.Dottayev. Web texnologiyalar. O‘quv qo‘llanma.
T.: “Faylasuflar jamiyati”, 2013 y.
13 B.Mo minov. Informatika. O‘quv qo‘llanma. T.: “Tafakkur-bo stoni”, 2014 y.ʻ ʻ

music.html –fayl nomi
bonus - katalog
freenet.uz – yuserver nomini ko‘rsatadi
http: - ma’lumotlarni almashish koidalar sistemasini ko‘rsatadi (http –bu WWW, ftp
– bu FTP, gopther –bu GOPHER sistemalari).
FTP protokol yordamida biz Internet tarmoq orqali boshqa serverlardan
ma’lumotlarni o‘zimiz kompyuterimizga ko‘chiramiz. FTP serverda faqat fayllar,
Web serverda esa faqat giperhujjatlar saqlanadi. Giperhujjatlar bilan ishlash uchun
bizga “Internet provodnik” dasturlar yoki brouzer dasturlar turi yordam beradi.
Bularga Internet Explorer, Netscape Navigator boshqa dasturlar kiradi. Eng so‘nggi
qismi - yuqori domen (birinchi darajali domen) deb nomlanadi va asosan
mamlakatni ko‘rsatadi. U ikki harfdan iborat bo‘ladi, Internet tarmog‘ida mavjud
bo‘lgan barcha elektron hujjat va ma’lumotlar ba’zasini giper bog‘lanishlar
yordamida o‘zaro bog‘lab yagona informasion mu-xit kurish unga qulay
informasion qidiruv tizimlarini tashkil qiladi.
O‘zaro muloqat qilayotgan mijozlar o‘rtasidagi masofa qancha uzoq bo‘lsa shuncha
ko‘p aloqa vositasi ishtirok etadi va aloqa narxi ham oshib ketadi. Internet da
muloqat amalga oshirilsa , aloqa kanali ham unda ishtirok etuvchi birop bir texnik
vosita ham manopol egallamaydi. Buning sababi Internet tarmog‘ida o‘rnatilgan
uzatilayotgan so‘rov, xabar va ma’lumotlar bir necha mayda bo‘laklarga ajratilgan
"paketlar" ko‘rinishida amalga oshiriladi. Bu paketlar TCP (Transfer Control
Protocol) paketlari deb ataladi. IP (Internet Protocol) sistemalararo ma’lumotlar
uzatish usuli mijoz kompyuterga yetib kelgan TCP paketlar yagona bir hujjatga
yig‘iladi.
2. Provayder. Brouvzer. Internet Explorer brouvzeri.
Internet provayderi haqida ma’lumot Internet xizmati "Internet provayderlari"
yordamida aloqa kanallari orqali amalga oshiriladi. Aloqa kanallari sifatida telefon
tarmog‘i, kabel ka nallari, radio va kosmos aloqa tizimlaridan foydalaniladi.

bilayotganlar safi ham oshib bormoqda. So‘rovnomaning to‘liq natijasi bilan
tanishing: Savol: Internetdagi ijtimoiy tarmoqlarning yoshlar hayotida qanday o‘rin
tutadi? 1. Do‘stlar orttirish va manfaatli tanishuvlarga yordam beradi - 32 (26.9%); 2.
O‘z fikrini erkin bildirish imkoniyatini beradi - 24 (20.2%); 3. Yoshlar tarbiyasi va
odob- axloqiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi - 32 (26.9%); 4.G‘araz niyatli shaxslarning o‘z
manfaati yo‘lida foydalanishi uchun bir vosita - 10 (8.4%); 5. Bekorchilikdan boshqa
narsa emas - 21 (17.6%). Eslatib o‘tamiz, "Darakchi" gazetasining shu hafta nashrdan
chiqadigan 16- sonida jurnalist Gulnoza Alimovaning "Sotsial tarmoqlar virtual
narkotikmi yoki ommaviy madaniyatning yangi bosqichi?" deb nomlangan maqolasi
chop etiladi. Muallif mazkur maqolada ijtimoiy tarmoqlarning bugungi kunda yoshlar
hayotida tutgan o‘rni haqida keng mushohada yuritadi. O‘tkazib yubormang. Ijtimoiy
tarmoqlar va jamiyat Изо Hozirgi globallashuv jarayonida va jahonda olamshumul
o‘zgarishlar sodir bo‘layotgan bir paytda biz nafaqat aniq bir inson, balki butun
jamiyat hayotiga o‘z ta’sirini o‘tkazib kelayotgan axborot texnologiyalarining ajoyib
ixtirolaridan biri bo‘lmish sotsial tarmoqlarni chetlab o‘tolmaymiz. Joriy vaqtda
sotsial tarmoqlar deyarli butun dunyoni qamrab olgan. Ayniqsa, yosh avlod juda ham
sotsial tarmoqlarni yaxshi ko‘radi. Kimga internetda o‘z rasmlarini qo‘yish, olis
masofadagi do‘stlar va qarindoshlar bilan gaplashish, o‘yinlar o‘ynash, musiqa
tinglash va so‘nggi yangiliklardan xabardor bo‘lish, statuslarni tinmay o‘zgartirish
yoqmaydi deysiz? Agar biz sotsial tarmoqlar soniga va ularning turlariga e’tibor
qaratadigan bo‘lsak, ularning hammasini yoritishda bu maqola ojizlik qiladi. Keling
biz eng mashhur sotsial tarmoqlar va ularga qancha foydalanuvchi a’zo bo‘lganligiga
bir nazar tashlaylik: Facebook –750 million, Twitter – 200 million, Qzone – 480
million, Odnoklassniki.ru – 100 million, V kontakte – 135 million va hokazo. Mana
ko‘rib turganingizdek, shu raqamlar insoniyatning qanchalik sotsial tarmoqlar ichiga
kirib ketayotganligidan dalolat bermoqda. Tabiiyki, sizda savol paydo bo‘lishi
mumkin: bu yaxshimi yoki aksinchami? Albatta, ko‘pchilik bu tarmoqlarni
ma’qullaydi va unga ijobiy baho beradi. Chunki, hozir sotsial tarmoqlar bo‘sh vaqtni
o‘tkazishning eng yaxshi vositasi hisoblanadi. Endi esa, keling, sotsial tarmoqlarnig
bizning hayotimizga, dunyoqarashimizga, ongimizga, aql-u shuurimizga va

Spam bilan kurashish usullari. Informatsion va kommunikatsion tеxnologiyalari
jadal rivojlanishi, yaxshi natijalar bеribgina qolmay, balki, yomon ham bеrayapti,
ulardan biri SPAMdir.
Spam – bu rеklama xaraktеriga ega bo’lib, axborotlarni ommaviy jo’natma yo’li
bilan qonunsiz tarqatiladi.
Spamning aniq b е lgilarini aniqlovchilarni ichida quyidagilarni ko’rsatish mumkin.
1. Jo’natma ommaviy xaraktеrga egaligi.
2. Sizning manzilingizni olingan manba ko’rsatilmaganligi.
3. Rеklamaning aniq, to’la-to’kisligi.
4. Kеchirimning yo’qligi.
5. Qaytadan manzilning noto’g’riligi va yo’qligi.
Qanday maqsad bo’lishdan qat'iy nazar, jo’natuvchining maqsadi axborotlarni
maksimal (ko’p) manzilgoxlarga е tkazishdan iboratdir.
Bunday vaziyatlarda spam е r (jo’natma uchun pul olganidan) va uning
buyurtmachisi (o’zining tovarlarini qandaydir qismini sotganidan( foyda qiladi
(yutadi)
Qolganlarning barchasi yutqazish holatiga tushadi. Bunda moliya tomoni emas,
balki, uning ruxiy tomoni ahamiyatga ega bo’ladi.
Yuz va minglab xatlar yoki kata fayllar bilan k е ladigan spamlar Int е rn е t- provayd е r
xizmatlari uchun s е zilarli chiqimlarni talab etadi. Bundan tashqari, to’xtovsiz oqim
bilan ch е tdan k е layotgan xatlarning ko’pligi noxush holatlarni k е ltirib chiqaradi.
(asab buzilishi). Spam faqat oluvchilarga yomon bo’lib qolmaydi: balki inson yoki
tashkilotga bo’lgan hurmat yo’qoladi va uzoq vaqt yomon fikr saqlanib qoladi.
Shuning uchun spam bilan bir kunlik kompaniyalar foydalanadilar , chunki ularning
maqsadlari qisqa vaqt davomida kam chiqimlar bilan o’z tovarlarini sotib zimdan

isyonlarning tashkilotchilari tarmoqdagi ishtirokchilarga ko‘rsatmalar berib turishdi
va yo‘l – yo‘riqlarni ko‘rsatishdi. Mana biz sotsial tarmoqlarning xususiyatlari haqida
yorqin dalillar asosida mulohaza yuritdik. Biz sotsial tarmoqlarga qarshi emasmiz,
biz faqatgina ularni real hayotimiz bilan farqi, ularni o‘zaro chalkashtirmaslik
lozimligini aytib o‘tdik. Albatta, ulg‘ayib kelayotgan yosh avlod fan – texnika
yutuqlaridan va axborot texnologiyalarining muvaffaqiyatlaridan foydalanishi kerak.
Lekin dunyoda har narsa bilan foydalanishning o‘ziga yarasha me’yori mavjud va
ularni suiste’mol qilmaslik lozim. O‘ylashimizcha, yoshlar bo‘sh vaqtini faqat sotsial
tarmoqlarda o‘tirish bilan o‘tkazishlari noto‘g‘ri. Chunki, jonli, haqiqiy va real
muloqot o‘rnini hyech narsa bosa olmaydi. Yoshlar kitob o‘qishlari, o‘z ustilarida
ishlashlari hamda ijtimoiy faollikni oshirishlari lozim. Tarmoqdagi faollik hyech
narsani belgilamaydi va inson to‘g‘risida haqqoniy bo‘lmagan ma’lumotlarni saqlashi
mumkin. Maqolamizga yakun yasar ekanmiz, biz sotsial tarmoqlarning hayotimizga
bo‘lgan ta’sirini rad etolmaymiz. Biz ongli ravishda sotsial tarmoq a’zosi bo‘la turib,
real hayot va virtual hayotni farqlay bilishimiz lozim.
Kun sayin jadal rivojlanib borayotgan axborot asrida zamonaviy texnika
vositalaridan foydalanmaslikning yoki ularga murojaat etmaslikning hech bir iloji
yo’q. Chunki, inson dunyoqarashining shakllanishida, ma’naviy olamining yanada
kengayishida, ayniqsa kampyuter texnologiyasi asosiy vosita rolini bajarmoqda.
Bu — bir tomondan quvonarli holat. Bugungi kunda, biz yoshlar, mana shunday
katta imkoniyatlardan xohlagancha foydalanib, o’qish yoki ish davomida
vaqtimizdan ancha unumli foydalanmoqdamiz. Hozirgi kun nuqtai nazar bilan
qaraydigan bo’lsak, allaqachon global tarmoqqa aylanib ulgurgan internet o’zining
tezkorligi chegara bilmasligi bilan ommaviy axborot vositalari orasida eng muhim
sohaga aylanib ulgurdi. Unda faoliyat yuritayotgan ijtimoiy tarmoqlar: Kun.uz,
Daryo.uz kabi saytlar orqali har soatda yurtimiz va jahonga oid eng so’ngi
yangiliklardan boxabar bo’lib turamiz. Ammo… Shiddat bilan yuksalib
borayotgan fan-texnika asrida,internet va ijtimoiy tarmoqlarining ijobiy jihatlari
bilan bir qatorda uning yoshlar ma’naviyatiga, ularning yangiliklarga chanqoq

kamaytirish bo‘yicha ko‘rilgan chora-tadbirlar muhim ahamiyat kasb etdi. Hozirgi
kunda mamlakatimiz aholisining 8 millionga yaqini Internet tarmog‘idan faol
foydalanmoqda.” (2012 yil, 19 yanvar)
Internet tezligi va sifati Provayderga bog‘liq. Provayderni tanlashda quydagilarni
xisobga olamiz:
 Provayder kanday tarmoqdan foydalanadi.
 Domen ochish imkoniyati.
 Bog‘lanish va ma’lumotlarni uzatish tezligi.
 Kushimcha xizmatlar ruyxati va ularning baxosi.
Agar biron-bir mahalliy tarmoq bevosita Internet ga ulangan bulsa, u holda maskur
tarmoqning xar-bir ishchi stansiyasi Internet ga ulanishi mumkin. Internet ga
mustaqil ulangan kompyuter xam mavjud. Server - bu boshqa kompyuter va
dasturlarga xizmat ko‘rsatadigan kompyu ter yoki dasturdir. Kompyuterlarga uzining
fayllaridan ruxsat beruvchi kom pyuter server hisoblanadi. Bitta kompyuterda bir
nechta server ishlashi mumkin.
Hozirgi kunda Internet ning WWW xizmati kundan kunga rivojlanib mukammal
ma’lumotlar manbasiga aylanib bormoqda. Internet ning bu xizmat turlaridan
foydalanish uchun avvalo mijoz kompyuterlarida shunday imkoniyatlarni yaratib
beruvchi maxsus dastur ta’minoti bo‘lishi zarur. Bunday dastur ta’minoti brauzerlar
deb ataladi. Eng birinchi Brauzer CERN (Yevropa fizika tadqiqotlari markazi)
xodimi Tim Berner tomonidan kashf qilingan Mosaic brauzeridir. Dunyoda eng
ko‘p foydalaniladigan Brauzerlar Netscape Communication va Internet Exploler
hisoblanadi. Brauzerlarni asosiy talablardan biri, bu web sahifalarini qaysi texno -
logiya yordamida ishlatishidan hamda qaysi dasturlash tilida yozilganidan qat’iy
nazar undan to‘liq foydalanish imkoniyatini berish. Netscape Navigator bu Web
Brauzerlari bo‘lib, uning yordamida World Wide Web da butun dunyo bo‘ylab
sayoxat qilish, butun dunyo bo‘yicha tarkalgan va yaxlit holda ishlayotgan o‘zida
turli hujjatlar, audio va vedio kliplar, grafikalar tijoratlarning malumotlar

Internet tarmog'ining voyaga yetmagan yoshlar tarbiyasiga salbiy ta'siri va ularni bartaraf etish

Купить