Investitsiya funksiyasining makroiqtisodiy talqini va omillari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	45.0KB
Xaridlar	22
Yuklab olingan sana	07 Aprel 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Diyorbek

Ro'yxatga olish sanasi 29 Fevral 2024

151 Sotish

Investitsiya funksiyasining makroiqtisodiy talqini va omillari

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
ANDIJON MASHINASOZLIK INSTITUTI
“IQTISODIYOT” KAFEDRASI
“MAKROIQTISODIYOT” FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu: Investitsiya funksiyasining makroiqtisodiy talqini va
omillari
Bajardi: ___________________
Qabul qildi: ________________
Baho: ______
Andijon 2024

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASINING TASHQI QARZDORLIK
KO’RSATKICHI MAKROIQTISODIY TAHLILI
Reja:
Kirish…………………………………………………………….……… 3-5
1. Investitsiya funksiya tushunchasi va uumiy maqsadlar….……..……. 6-14
2. Investitsiya funkisyasi tartibi……………………………..………….. 15-20
3. Makroiqtisodiy omillar va investitsiya………………….…………… 21-25
4. Moliyaviy omillar va investitsiya hamda ko’nikmalar…….………… 26-30
Xulosa……………………………………………………...………...…….. 31
Foydalanilgan adabiyotlar…………………………….………………….. 32
2

Kirish
Kurs ishining dolzarbligi. Iqtisodiyotda barqaror o‘sish sur’atlarini
ta’minlash, investitsiya va biznes muhitini yanada yaxshilash, milliy
manfaatlarimiz uchun eng qulay tarzda jahon iqtisodiyotiga integratsiyalashish,
iqtisodiy faollik darajasini oshirish kabi vazifalar davlat tomonidan amalga
oshiriladigan makroiqtisodiy siyosat samaradorligiga, uning ilmiy asoslanganligi
hamda real voqelikni hisobga olib o‘tkazilayotganligiga bog‘liq. Inflatsiya
sur’atlarining jilovlanishi, davlat budjeti taqchilligini tan olingan me’yorlarlardan
ham past darajada bo‘lishini ta’minlanishi respublikamizda olib borilayotgan
makroiqtisodiy siyosat samaradorligidan dalolat beribgina qolmasdan,
iqtisodiyotimizga kiritiladigan investitsiyalar ko‘lamining oshishi, tovarlar va
xizmatlar ishlab chiqarishni kengaytirish hamda aholi real daromadlarini
o‘stirishning muhim sharti hamdir.
Shu boisdan Davlatimiz rahbari iqtisodiyot sohasida oldimizda turgan
vazifalar haqida gapirganda, “Birinchidan, biz makroiqtisodiy barqarorlikni va
yuqori iqtisodiy o sish sur atlarini ta minlashimiz shart.ʻ ʼ ʼ
Avvalo, inflyatsiyani jilovlamasdan turib, makroiqtisodiy barqarorlikka
erishish mumkin emas. Jahon tajribasini puxta o rganib, xalqaro ekspertlarni jalb
ʻ
etgan holda, monetar siyosatni takomillashtirish va narx-navo barqarorligini
ta minlash konsepsiyasini ishlab chiqishimiz zarur.
ʼ
O tish davrida iqtisodiyot sohasida statistik hisobotlarni to g ri yuritish va
ʻ ʻ ʻ
davlatning iqtisodiy salohiyatini aniq baholash juda muhimdir. Shu orqali yalpi
ichki mahsulotni xolisona baholashga erishish mumkin. Shu maqsadda Birlashgan
Millatlar Tashkiloti va Xalqaro valyuta fondining Milliy hisoblar tizimini
respublikamizda 2020 yil 1 yanvardan boshlab to liq joriy etishimiz lozim.
ʻ
Iqtisodiyotning barqaror o sishi, birinchi navbatda, yetakchi sohalar rivojiga
ʻ
bevosita bog liqdir. Qaysi sohada yuqori qiymatga ega mahsulot yaratilsa, biz ana
ʻ
shu sohani birinchi navbatda qo llab-quvvatlaymiz. Shuning uchun iqtisodiyot
ʻ
3

rivojiga jiddiy turtki beradigan sohalarni 4 rivojlantirish strategiyasini ishlab
chiqish va amalga oshirishimiz lozim” – deb ta’kidladilar 1
.
Bugun jahon bozori kon’yunkturasi keskin o‘zgarib, globallashuv sharoitida
raqobat tobora kuchayib bormoqda. Ana shunday murakkab vaziyat davlatimizni
yanada barqaror va jadal sur’atlar bilan rivojlantirish uchun mutlaqo yangicha
yondashuv hamda tamoyillarni ishlab chiqib, amalga oshirishni taqozo etayotir.
O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar
strategiyasi2da milliy iqtisodiyotni jadal rivojlantirish va liberallashtirishda eng
dolzarb masalalar yechimi yuzasidan aniq vazifalarning belgilab berilgani bu
borada hal qiluvchi ahamiyatga ega.
Bunda asosiy maqsad – mamlakatimizda makroiqtisodiy barqarorlikni yanada
mustahkamlash va yuqori iqtisodiy o‘sish sur’atlarini saqlab qolish, tarkibiy
o‘zgartirishlarni chuqurlashtirish, milliy iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlarini
modernizatsiya va diversifikatsiya qilish hisobiga uning raqobatbardoshligini
oshirishga erishishdan iborat. Qishloq xo‘jaligini modernizatsiya qilish va jadal
rivojlantirish yo‘lidagi islohotlar xalqimiz farovonligi yanada yuksalishiga, bu
tarmoqdagi mahsulotlar eksporti oshishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Iqtisodiyotda
davlat ishtirokini kamaytirish, xususiy mulk huquqini himoya qilish va uning
ustuvor mavqeini yanada kuchaytirish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik
rivojini rag‘batlantirishga qaratilgan institutsional va tarkibiy islohotlar izchil va
tizimli davom ettiriladi. Viloyat, tuman va shaharlarni kompleks va mutanosib
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish, ularning mavjud salohiyatidan samarali va optimal
foydalanish borasida keng qamrovli islohotlar aniq mexanizmlar bilan qat’iy
amalga oshiriladi.
Kurs ishining maqsadi. Investitsiya funksiyasi, makroiqtisodiy tahlilning
asosiy qismidir va mamlakat yoki boshqa iqtisodiy tizimda investitsiya miqdorini
aniqlash va o'rganishda foydalaniladi. Bu funksiya, investitsiyalar va ularning
iqtisodiy ta'siri haqida fikrni boshqarishga yordam beradi. Asosiy tushuncha
quyidagicha ta'riflanadi:
1
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Miromonovich Mirziyoyevning Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va
Senatiga Murojaatnomasi, 28.12.2018
4

Kurs ishining predmeti – Investitsiya funksiyasi investitsiya miqdorini,
o'zgaruvchan faktorlar bilan bog'liq qilib, iqtisodiy tizimdagi mablag'larini eng
samarali va foydali holatda qo'llashni ta'minlaydigan bir qator ta'sirchan
o'zgaruvchanlar bilan bog'liq ravishda ifodalangash.
Kurs ishining nazariy va uslubiy asoslari – Iqtisodiyotda davlat ishtirokini
kamaytirish, xususiy mulk huquqini himoya qilish va uning ustuvor mavqeini
yanada kuchaytirish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik rivojini
rag‘batlantirishga qaratilgan institutsional va tarkibiy islohotlar izchil va tizimli
davom ettiriladi.
Kurs ishining hajmi. kirish qismi, 4ta paragraf, xulosa va takliflar,
foydalanilgan adabiyotlar ro yxati hamda ilovalardan iborat.ʻ
5

1. Investitsiya funksiya tushunchasi va umumiy maqsadlar
Investitsiya funksiyasi, makroiqtisodiy tahlilning asosiy konseptlaridan biridir
va umumiy maqsadi mamlakat yoki boshqa iqtisodiy tizimda investitsiya
miqdorini aniqlash va o'rganishdir. Bu funksiya, iqtisodiy faoliyatni tasniflashda va
prognazlashda muhim rol o'ynaydi. Bu funksiyani ifodalovchi ko'p turdagi
formulalar mavjud, lekin ularning asosi o'zaro bir xil.
Investitsiya funksiyasining umumiy maqsadlari quyidagilardir:
1. Investitsiya miqdorini aniqlash: Investitsiya funksiyasining birinchi
vazifasi, belgilangan davr ichida o'zgaruvchan faktorlarga bog'liq ravishda
investitsiya miqdorini aniqlashdir. Bu, iqtisodiy tahlilchilar va siyosatchilar uchun
iqtisodiy faoliyatni prognozlash va strategiyalarni shakllantirish uchun juda
muhimdir.
2. Iqtisodiy taraqqiyotni ta'minlash: Investitsiyalar iqtisodiy taraqqiyotning
muhim motorlaridan biri hisoblanadi. Investitsiya miqdori va o'ziga xos
investitsion turi va sifati mamlakatning sifatli taraqqiyotini ta'minlashda muhim
ahamiyatga ega.
3. Daromad oshishini ta'minlash: Investitsiyalar daromadning o'sishiga olib
kelishi mumkin. Yangi loyihalar, ishlab chiqarishni rivojlantirish, innovatsiyalar va
boshqa investitsiya yo'nalishlari daromadni oshirishga yordam berishi mumkin.
4. Ish joylarining yaratilishi: Investitsiyalar yangi ish joylarining yaratilishiga
olib kelishi mumkin. Yangi investitsiya loyihalari va korxonalar o'rnatilishi bo'lishi
mumkin, shuningdek mavjud tadbirlar va korxonalar kengayishi ham mumkin.
5. Sifatli kapitalni oshirish: Investitsiyalar sifatli kapitalning o'sishi va
rivojlanishiga yordam berishi mumkin. Bu, masofaviy ishlab chiqarish va soha
taraqqiyotini ta'minlashda katta ahamiyatga ega.
Investitsiya funksiyasi shuningdek, iqtisodiy tizimning boshqa sohalariga ham
ko'p ta'sir ko'rsatishi mumkin, masalan, inflatsiya, daromad olishi va ishlab
chiqarishning sifatli o'sishi. Bular bilan birga, investitsiya funksiyasi
6

makroiqtisodiy tahlilning muhim qismidir va iqtisodiyotning umumiy taraqqiyotini
ta'minlashda katta rol o'ynaydi.
1.1 Investitsiya funksiyasining asosiy tushunchasi
Investitsiya funksiyasi, makroiqtisodiy tahlilning asosiy qismidir va mamlakat
yoki boshqa iqtisodiy tizimda investitsiya miqdorini aniqlash va o'rganishda
foydalaniladi. Bu funksiya, investitsiyalar va ularning iqtisodiy ta'siri haqida fikrni
boshqarishga yordam beradi. Asosiy tushuncha quyidagicha ta'riflanadi:
Investitsiya funksiyasi investitsiya miqdorini, o'zgaruvchan faktorlar bilan
bog'liq qilib, iqtisodiy tizimdagi mablag'larini eng samarali va foydali holatda
qo'llashni ta'minlaydigan bir qator ta'sirchan o'zgaruvchanlar bilan bog'liq ravishda
ifodalangan matematik funksiya.
Bu funksiya iqtisodiy tahlilning zarur bo'lgan qismidir va u iqtisodiyotni tahlil
qilish, prognazlash va siyosat shakllantirishda keng qo'llaniladi. Investitsiya
funksiyasining shakllari va formulalari mavjud bo'lib, ular mamlakatning iqtisodiy
holati, siyosiy tizimi va boshqa omillarga bog'liq o'zgaradi. Boshqacha aytganda,
investitsiya funksiyasi iqtisodiyotning o'rtacha darajadagi harakatlarini tushunishga
va qanday qilib iqtisodiy tahlil va strategiyalar ishlab chiqishga yordam beradi.
Investitsiya va uning iqtisodiyotdagi o’rni
Investitsiyalarning mohiyati, grafigi va funksiyasi Investitsiyalar yoki
kapital qo yilmalar – bu, hali buyumlashmagan, lekin ishlab chiqarish vositalarigaʻ
qo yilgan kapitaldir. O zining moliyaviy shakliga ko ra, ular foyda olish
ʻ ʻ ʻ
maqsadida xo jalik faoliyatiga qo yilgan aktivlar hisoblansa, iqtisodiy mohiyatiga
ʻ ʻ
ko ra investitsiyalar yangi korxonalar qurish, uzoq muddat xizmat ko rsatuvchi
ʻ ʻ
mashina va asbob-uskunalarni yakuniy sotib olishga hamda shu bilan bog liq
ʻ
bo lgan aylanma kapitalning o zgarishiga ketgan xarajatlardir. Shuningdek,
ʻ ʻ
investitsiyalar tarkibiga uy-joy qurilishiga ketgan xarajatlar ham kiritiladi.
7

Investitsiyalarni turlicha guruhlash mumkin. Makroiqtisodiy tahlilda eng ko pʻ
duch kelinadigan guruhlashda investitsiyalar investitsiyalash obyektiga ko ra uch
ʻ
turga bo linadi:
ʻ
1. Ishlab chiqarish investitsiyalari;
2. Tovar-moddiy zaxiralariga investitsiya;
3. Uy-joy qurilishiga investitsiya.
Makroiqtisodiy tahlilda investitsiyalar dinamikasini belgilovchi omil sifatida
real foiz stavkasi qaraladi. Real foiz stavkasi ortishi bilan investitsiyalar hajmi
kamayishini kuzatishimiz mumkin. Chunki investorlar uchun qarz bahosi ortib,
ular ko rsatadigan foyda normasini pasaytirib qo yadi.
ʻ ʻ
Avtonom investitsiyalarning grafigi investitsiyalar hajmi foiz stavkasi
dinamikasiga teskari proporsional tarzda o zgarishini ko rsatadi.
ʻ ʻ
Avtonom investitsiya funksiyasi quyidagi ko rinishga ega:
ʻ
I = e - dR
Bu yerda: I – avtonom investitsiya xarajatlari;
e – foiz stavkasi 0 ga teng to lgandagi investitsiya xarajatlarining maksimal
ʻ
hajmi. U tashqi iqtisodiy omillar, resurs imkoniyatldari, yer, foydali qazilma
boyliklari va boshqalar bilan belgilanadi;
R – real foiz stavkasi;
d – investitsiyalarning real foiz stavkasi dinamikasi o zgarishga
ʻ
ta’sirchanligini miqdoriy belgilovchi empirik koeffitsiyent.
Grafikdan e – nuqtasi shuni bildiradiki, banklar nolga teng foiz stavkasi bilan
kredit berganlarida hamda ularning kredit resurslari cheksiz ko p bo lganda ham
ʻ ʻ
8

mamlakatdagi boshqa resurslari miqdorining cheklanganligi tufayli investitsiya
xarajatlari ma’lum miqdor bilan chegaralanadi.
9

Investitsiyalar dinamikasini belgilovchi foiz stavkasidan boshqa omillar
Investitsiyalar dinamikasini belgilovchi eng muhim omillardan biri bo libʻ
kutilayotgan sof foyda normasi hisoblanadi. Agar real foiz stavkasi bilan
investitsiya xarajatlari miqdori o rtasida teskari bog liqlik bo lsa, kutilayotgan sof
ʻ ʻ ʻ
foyda normasi (KSFN) dinamikasi bilan investitsiya xarajatlari o rtasida to g ri
ʻ ʻ ʻ
bog liqlik bor.
ʻ
Agarda kutilayotgan foyda me’yori foiz stavkasidan yuqori bo lsa,
ʻ
investitsiyalash foydali va aksincha, foiz stavkasi kutilayotgan foyda miqdoridan
yuqori bo lsa, investitsiyalash foydali bo lmay qoladi.
ʻ ʻ
Misol uchun, zavodga 100000 so mlik yangi stanok sotib olindi. Yangi
ʻ
stanokni qo llashdan zavod 10.000 so m sof foyda olgan bo lsin. Kutilayotgan sof
ʻ ʻ ʻ
foyda normasi quyidagicha aniqlanadi:
KSFN = 10000 / 100000 x 100 = 10%.
Investitsiya xarajatlari foyda keltirishini aniqlashda nominal foiz stavkasi
emas, balki real foiz stavkasi hisobga olinadi. Real foiz stavka narxlar darajasining
o zgarishini aks ettirib, nominal stavkadan inflyatsiya darajasi ayirmasi
ʻ
ko rinishida aniqlanadi. Masalan, nominal foiz stavkasi 16% ga teng bo lsa,
ʻ ʻ
inflyatsiya darajasi yiliga 12% ni tashkil etsa, unda real foiz stavkasi 4 foizini
(16%-12%) tashkil etadi.
Investitsiya xarajatlari dinamikasiga ta’sir etuvchi boshqa quyidagi omillar
ham kiradi:
1. Soliqqa tortish darajasi;
2. Ishlab chiqarish texnologiyalaridagi o zgarishlar;
ʻ
3. Mavjud bo lgan asosiy kapital miqdori;
ʻ
4. Investorlarning kutishi;
5. Yalpi daromadlarning o zgarishi.
ʻ
10

Soliqqa tortish darajasining pasayishi hamda yangi texnologiyalarning paydo
bo lishi kutilayotgan sof foyda normasining (real foiz stavkasi o zgarmaganʻ ʻ
sharoitda ham) ko payishga olib keladi. Bu esa investitsiya xarajatlarining
ʻ
ortishiga turtki beradi.
YaIM hajmi oshishi korxonalar foydasining ko payishiga olib keladi.
ʻ
Korxona foydasi investitsiyalarning manbai ekanligini hisobga olsak, bu holatda
investitsiya xarajatlari oshadi. YaIM hajmi pasayib ketganda esa, ya’ni iqtisodiy
faollik pasayishi sharoitida bo sh turgan quvvatlar mavjudligi tufayli, investitsiya
ʻ
xarajatlari pasayib ketadi. Ammo YaIMning davriy tebranishlari, innovatsiyalarni
doim ham bir tekisda bo lmasligi, uskunalarni uzoq muddat xizmat qilishi,
ʻ
iqtisodiy kutishdagi xavflar tufayli investitsiyalar hajmi barqaror bo lmaydi.
ʻ
O zbekiston Respublikasida olib borilgan oqilona makroiqtisodiy siyosat
ʻ
natijasida yuzaga kelgan qulay investitsiya muhiti yaxshilandi, jumladan siyosiy va
iqtisodiy barqarorlikning ta’minlanganligi, soliq yukining pasaytirila borishi, bozor
infratuzilmasining rivojlantirilishi, bank tizimining mustahkamlanishi va bank foiz
stavkalarining pasaytirilishi, investorlarga keng imtiyoz va kafolatlar tizimining
yaratilganligi mamlakatimiz iqtisodiyotiga jalb qilinayotgan investitsiyalar
hajmining o sishiga olib keldi.
ʻ
Asosiy fondlarga investitsiyalar
Investitsiya xarajatlarining eng katta qismi, ya’ni deyarli to rtdan uch qismi,
ʻ
asosiy fondlarga investitsiyalar hissasiga to g ri keladi. Bu sarmoyalar shuni
ʻ ʻ
anglatadiki, investitsion tovarlar kelajakdagi ishlab chiqarish maqsadida firmalar
tomonidan sotib olinadi. Bu xarajat, qisqa vaqt ichida ishlatilib yoki sotilib
ketadigan zaxiralarga investitsiyalardan farqli o laroq, uzoq muddat
ʻ
foydalanadigan asosiy kapital uchun bo ladi. Asosiy fondlarga investitsiyalar ofis
ʻ
jihozlaridan tortib zavodgacha, kompyuterdan tortib kompaniya mashinasigacha
barcha narsani o z ichiga oladi.
ʻ
11

Asosiy fondlarga investitsiyalarning andozaviy modeli investitsiyalarning
neoklassik modeli nomini olgan. Neoklassik modelda investitsion tovarlarga ega
bo lgan firmalarning foyda va xarajatlari ko rib chiqiladi. Modelda investitsiyalarʻ ʻ
darajasi kapital zaxiralari bilan birgalikda kapitalning chekli mahsuli, foiz stavkasi
hamda firmalarga nisbatan qo llaniladigan soliqqa tortish qoidalariga qanday
ʻ
bog liqligi ko rsatiladi.
ʻ ʻ
Modelni shakllantirish uchun iqtisodiyotda firmalarning ikki turi mavjud deb
faraz qilamiz. Ishlab chiqaruvchi firmalar ijaraga olingan kapitaldan foydalanib
tovar va xizmatlar ishlab chiqaradilar. Kapitalni ijaraga beruvchi firmalar
iqtisodiyotda barcha investitsiyalarni amalga oshiradilar, ular ishlab chiqarish
fondlarini sotib oladilar va ularni ishlab chiqaruvchi firmalarga ijaraga beradilar.
Hayotdagi iqtisodiyotda ko plab firmalar ikkala funksiyani ham bajaradilar, ya’ni
ʻ
ular tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqaradilar hamda kelgusi ishlab chiqarishga
kapitalni investitsiya qiladilar. Bizning tahlilimiz nuqtayi nazaridan faoliyatning bu
ikki turini ular bilan turli xil firmalar shug ullanadi deb faraz qilgan holda ajratish
ʻ
foydalidir.
Dastavval ishlab chiqaruvchi firmalarni ko rib chiqamiz. Odatda firma
ʻ
foydalanadigan kapital miqdori to g risidagi qarorini quyidagi tartibda qabul
ʻ ʻ
qiladi: kapitalning har bir qo shimcha birligidan olinadigan foyda va xarajatlarni
ʻ
solishtiradi. Firma kapitalni R stavka bo yicha ijaraga oladi va o z mahsulotini R
ʻ ʻ
narx bo yicha sotadi, ishlab chiqaruvchi firma uchun kapital birligiga haqiqatdagi
ʻ
xarajatlar R/R ni tashkil etadi. Kapital birligidan foydalanishning haqiqiy natijasi
kapitalning chekli mahsulotidir (KChM), ya’ni kapitalning qo shimcha birligidan
ʻ
foydalanish hisobiga olinadigan qo shimcha ishlab chiqarilgan mahsulotdir. Firma
ʻ
tomonidan foydalaniladigan kapital hajmi ortishi bilan uning chekli mahsuloti
pasayadi: firma qanchalik ko proq kapitalga ega bo lsa, kapitalni qo shib borish
ʻ ʻ ʻ
bilan ishlab chiqarish hajmini shunchalik kam o sishiga erishiladi.
ʻ
12

Kapitalga egalik qilish xarajatlari murakkabroq tuzilishga ega. Firma kapital
birligini ijaraga berayotgan vaqtning har bir davri mobaynida u uch xil xarajat
qiladi:
1. Firma kapital birligini sotib olib, keyin uni ijaraga berayotganda u kapitalni
sotib olish uchun sarflangan mablag larni bank hisobiga qo yib olishi mumkinʻ ʻ
bo lgan foiz ko rinishidagi daromadni yo qotadi. Yoki, shunga o xshash, firma
ʻ ʻ ʻ ʻ
kapitalni sotib olish uchun qarz mablag laridan foydalandi, unda u olingan qarz
ʻ
bo yicha foizlar to lashiga to g ri keladi. Agar R
ʻ ʻ ʻ ʻ
k – kapital birligini sotib olish
narxi, i –nominal foiz stavkasi bo lsa, unda iR
ʻ
k – foizlar bo yicha xarajatlardir. ʻ
E’tibor bering, agarda ijara firmasi qarz olishiga to g ri kelmasa ham, foiz stavkasi
ʻ ʻ
qiymati bir xil bo ladi: agar ijara firmasi qo lda naqd pul evaziga kapital birligini
ʻ ʻ
sotib olsa, ushbu naqd pulni bankka omonatga qo yib ishlab topishi mumkin
ʻ
bo lgan foizni yo qotadi.
ʻ ʻ
2. Firma kapitalni ijaraga berguncha, uning narxi o zgarishi mumkin.
ʻ
Agar kapital narxi pasaygan bo lsa, unda firma uning aktivlari qiymati
ʻ
pasayganligi tufayli zarar ko rishi mumkin. Agar kapital narxi oshayotgan bo lsa,
ʻ ʻ
unda firma aktivlari qiymati ko tarilishi sababli yutadi. Bu yutuq yoki zararning
ʻ
miqdori -∆R
k ga teng (bu yerda minus belgisi qo yilyapti, chunki foydani emas
ʻ
xarajatlarni hisoblayapmiz).
3. Kapital ijaraga berilganda, u eskiradi va qiymatini yo qotadi. Bu
ʻ
amortizatsiya deb ataladi. Agar δ -amortizatsiya me’yori, ya’ni eskirish natijasida
muayyan davr davomida qiymatning yo qotilgan qismi bo lsa, unda amortizatsiya
ʻ ʻ
miqdorining puldagi ifodasi δ R
k bo ladi.
ʻ
Shunday qilib, bir davr mobaynida kapital birligini ijaraga berish bo yicha
ʻ
umumiy xarajatlar quyidagini tashkil etadi:
13

Kapital birligiga xarajatlar = iR
k -∆R
k + δ R
k = R
k (i-∆R
k /R
k + δ )
Kapital birligiga xarajatlar kapital birligi narxiga, foiz stavkasiga, kapital narxni
nisbiy o zgarishiga va amortizatsiya me’yoriga bog liq. ʻ ʻ
Misol uchun, mashinani ijara beruvchi kompaniya kapital xarajatini ko rib
ʻ
chiqaylik. Kompaniya har bir mashinani $10000 dan oladi va boshqa firmalarga
ijaraga beradi. Kompaniyaning yiliga 10% foiz stavkasi bor, shunday ekan foiz
stavkasi qiymati iP
K kompaniya tasarrufidagi har bir mashina uchun $1000.
Mashinalar narxi yiliga 6%ga oshmoqda, shunday qilib, amortizatsiyani
hisoblamaganda, firma yiliga $600 kapital foyda Δ P
K oladi. Mashinalarning
amortizatsiyasi sababli yiliga 20% qiymatini yo qotadi, shunday ekan
ʻ
amortizatsiya δ P
K sababli yo qotishlar yiliga $2000. Shuning uchun,
ʻ
kompaniyaning kapital birligiga xarajati:
Kapital birligiga xarajati = $1000-$600+$2000= $2400.
Mashinani ijara beruvchi kompaniya uchun mashinani saqlab turish qiymati yiliga
$2400ga teng.
Investitsiya funksiyasining maqsadlari va o'zgarishlari
Investitsiya funksiyasining maqsadlari va o'zgarishlari makroiqtisodiy
tahlilning muhim qismlaridan biridir. Quyidagi tartibda, investitsiya funksiyasining
maqsadlarini va o'zgarishlarini ko'rsatish mumkin:
Maqsadlar:
1. Investitsiya miqdorini aniqlash: Asosiy maqsad investitsiya funksiyasini
aniqlash va ma'lumotlar to'plash orqali mamlakat yoki boshqa iqtisodiy tizimda
investitsiya miqdorini aniqlashdir. Bu, mamlakatning iqtisodiy taraqqiyoti,
daromadi va sanoatni rivojlantirish strategiyalari aniqlashda juda muhimdir.
2. Daromadning o'sishi va ishlab chiqarishni rivojlantirish: Investitsiya
funksiyasi, investitsiya miqdori va o'ziga xos investitsiya turini (masalan,
14

infrastruktur, innovatsiyalar va s.) qo'llash orqali daromad o'sishi va ishlab
chiqarish sohasini rivojlantirishga yordam beradi.
3. Tuzilishlar va loyihalarni qo'llash: Investitsiya funksiyasi, tuzilishlar,
korxonalar va boshqa loyihalarni rivojlantirish uchun mablag'lar ajratish va
rivojlantirishda yordam beradi. Bu tuzilishlar yangi ish joylari yaratish va sifatli
kapitalni oshirish orqali iqtisodiyotni rivojlantirishda katta ro'la ega.
4. Innovatsiyalarni muvofiq rivojlantirish: Investitsiyalar innovatsion
loyihalarni muvofiq rivojlantirish va innovatsiyalarni kengaytirishga yordam
beradi. Bu, yangi texnologiyalar va soha yaratish orqali sifatli kapitalni oshirish va
iqtisodiyotni rivojlantirish uchun muhimdir.
O'zgarishlar:
1. Investitsiya miqdorining o'zgarishi: Investitsiya funksiyasi, o'zgaruvchan
faktorlarga (masalan, narxlar, soliq siyosatlari, moliyaviy soxalar, xavfsizlik
sharhlaridan etarli ekanligi, vaqtning o'zgarishi va h.k.) bog'liq ravishda
investitsiya miqdorining o'zgarishlarini ta'kidlaydi.
2. Investitsiya turining o'zgarishi: Investitsiya funksiyasi o'zgaruvchan
investitsiya turlari, masalan, jismoniy infrastruktur, inson manbalarini
rivojlantirish, innovatsiyalar va s. hisobga oladi.
3. Investitsiya turining xosliklari: Investitsiya funksiyasi, investitsiya turining
xosliklariga (masalan, innovatsiyalar va ishlab chiqarish, infrastruktur rivojlantirish
va s.) bog'liq ravishda investitsiya miqdorining o'zgarishlarini ta'kidlaydi.
Investitsiya funksiyasining maqsadlari va o'zgarishlari, mamlakatning
iqtisodiyoti va sanoati, tadbirlar va siyosat shakllantirishda o'zgaruvchanliklarni
tushuntirishda va iqtisodiy taraqqiyotni rivojlantirishda katta rol o'ynaydi.
15

1.2 Umumiy maqsadlari: Iqtisodiy taraqqiyot, daromad o'sishi, va
ishlab chiqarishning o'sishi
Aniqlik va iloji bo'yicha, investitsiya funksiyasining umumiy maqsadlarini
quyidagicha ko'rsatish mumkin:
1. Iqtisodiy taraqqiyotni ta'minlash: Investitsiya funksiyasi, mamlakatning
iqtisodiy taraqqiyotini ta'minlashda katta ro'lyapti. Investitsiyalar yangi loyihalar,
sohalar va innovatsiyalar yaratish orqali iqtisodiy taraqqiyotni kuchaytirishga
yordam beradi. Bu, mamlakatni mustahkamroq va rivojlangan iqtisodiyot sifatiga
ega qilishga yordam beradi.
2. Daromad o'sishi: Investitsiyalar daromadning o'sishiga olib keladi. Yangi
korxonalar o'zaro ishlab chiqarishni rivojlantirish va ish joylari yaratish orqali
daromadni kengaytirishga yordam beradi. Bu esa mamlakatning umumiy
daromadini oshirish va uning iqtisodiyotni rivojlantirishga olib keladi.
3. Ishlab chiqarishning o'sishi: Investitsiyalar ishlab chiqarish sektoriga
investitsiyalarini oshiradi, yangi texnologiyalar va texnikalar kiritiladi va sifatli
kapitalni oshirishga yordam beradi. Bu esa ishlab chiqarishni kengaytirish va
mamlakatning ishlab chiqarish darajasini oshirish uchun katta imkoniyatlar
yaratadi.
Investitsiya funksiyasining bu umumiy maqsadlari, mamlakatning
iqtisodiyotini rivojlantirishda katta ahamiyatga ega. Bu maqsadlar investitsiyalar
va iqtisodiy tahlilning boshqa qismlari bilan birgalikda amalga oshiriladi va
iqtisodiy taraqqiyotni ta'minlashda muhim rol o'ynaydi.
16

2. Investitsiya funkisyasi tartibi
Investitsiya funksiyasini o'rganish uchun quyidagi tartibni ko'rsatish mumkin:
1. Asosiy Tushunchalar:
- Investitsiya tushunchasi: Investitsiya nima?
- Investitsiya funksiyasi: Investitsiya funksiyasining maqsadi va umumiy
maqsadlari nima?
- Keyinchalikda, investitsiya funksiyasining umumiy tushunchalarini
ta'riflash.
2. Investitsiya Funksiya Turlari:
- Ishlab chiqarishga investitsiya: Qanday qilib ishlab chiqarishga investitsiya
qilinadi?
- Infrastruktur investitsiyalari: Infrastruktur rivojlantirishda investitsiyalar
qanday qilib o'zgaradi?
- Inson manbalarini rivojlantirish investitsiyalari: Inson manbalarini
rivojlantirishga qanday qilib investitsiya qilinadi?
3. Investitsiya Funksiyasining Tahlili:
- Investitsiya funksiyasining umumiy formulasi: Investitsiya funksiyasini
ifodalovchi formulalar qanday ko'rinishda bo'ladi?
- O'zgaruvchanlar: Investitsiya funksiyasini ta'sir qiladigan o'zgaruvchanlar
nimalar?
- Ma'lumotlar to'plash: Investitsiya funksiyasini tahlil qilish uchun kerakli
ma'lumotlar qanday to'planganadi?
4. Investitsiya Funksiyasining Tahlilining Natijalari:
- Investitsiya miqdorining o'zgarishi: Investitsiya funksiyasiga
o'zgaruvchanlar ta'siri bilan investitsiya miqdorining o'zgarishi qanday bo'ladi?
- Ishlab chiqarish va daromad o'sishi: Investitsiyalar ishlab chiqarish va
daromad o'sishini qanday ta'sir qiladi?
5. Makroiqtisodiy O'rinda: Investitsiya va Iqtisodiyot:
- Investitsiyalar va iqtisodiyot: Investitsiyalar iqtisodiyotni qanday ta'sir
qiladi?
17

- Sifatli kapital: Investitsiyalar sifatli kapitalni qanday rivojlantiradi?
6. Investitsiya Politikasi:
- Davlat investitsiya siyosati: Davlat investitsiya siyosati qanday ta'sir qiladi?
- Investitsiya sifati: Investitsiya sifati va uning o'zgarishlari qanday?
Bu tartib, investitsiya funksiyasini tushunish va uning o'zgarishlari haqida
umumiy tushuncha berish uchun yordam beradi. Har bir qism investitsiya
funksiyasining muhim aspekrlarini tushunishga yordam beradi va bu tushunchalar
kurs ishini tahlil etishda yordam beradi.
1.1 Investitsiya funksiyasining tartibi va uning muhimliklari
Investitsiya funksiyasining tartibi va uning muhimliklarini quyidagi tartibda
ko'rsatish mumkin:
1. Investitsiya funksiyasining tushunchasi va maqsadi:
- Investitsiya tushunchasi: Investitsiya nima?
- Investitsiya funksiyasi: Investitsiya funksiyasining tushunchasi va maqsadi
nima?
- Bu qismda, investitsiya tushunchasi va investitsiya funksiyasining
muhimligi ta'riflanadi.
2. Investitsiya funksiyasining formulasi:
- Umumiy formulasi: Investitsiya funksiyasini ifodalovchi umumiy formulalar
nima?
- Boshqa formulalar: Investitsiya funksiyasini ifodalovchi boshqa formulalar
qanday?
3. Investitsiya funksiyasini o'zgartiradigan omillar:
- O'zgaruvchanlar: Investitsiya funksiyasini ta'sir qiladigan o'zgaruvchanlar
nimalar?
- Bu qismda, investitsiya funksiyasini o'zgartiradigan asosiy o'zgaruvchanlar
ta'riflanadi.
4. Investitsiya funksiyasining tahlili:
18

- O'zgaruvchanlar bilan investitsiya miqdorining o'zgarishi: Investitsiya
funksiyasini ta'sir qiladigan o'zgaruvchanlar bilan investitsiya miqdorining
o'zgarishi qanday?
- Investitsiya turining o'zgarishi: Investitsiya turining o'zgarishi investitsiya
funksiyasini qanday ta'sir qiladi?
5. Investitsiya funksiyasining iqtisodiy o'rinda:
- Investitsiya va iqtisodiyot: Investitsiyalar iqtisodiyotning qaysi sohasiga
ta'sir qiladi?
- Sifatli kapitalni oshirish: Investitsiyalar sifatli kapitalni qanday oshiradi?
6. Investitsiya politikasi:
- Davlat investitsiya siyosati: Davlat investitsiya siyosati mamlakatning
iqtisodiy taraqqiyotini qanday ta'minlaydi?
- Investitsiya sifati: Investitsiyalar sifati va uning o'zgarishlari qanday ta'sir
qiladi?
Investitsiya funksiyasining tartibi va muhimliklari tushunchalarni o'rganish
uchun katta ahamiyatga ega. Bu, investitsiya va iqtisodiyotning birlashgan
tushunchalari va investitsiya siyosatini tahlil qilishda yordam beradi.
19

1.2 Investitsiya funksiyasining umumiy shakllari: O'zaro bog'liqlik,
muximlik, lineyka, kvadrat, kub, va boshqalar
Investitsiya funksiyasining umumiy shakllari quyidagilar:
1. O'zaro bog'liqlik (Linear Function):
- O'zgaruvchanlar o'rtacha investitsiya miqdorini o'zgarishi bilan to'g'ri
bog'liqdir.
- Misol: Y = a + bX, bu erda "Y" investitsiya miqdori, "X" o'zgaruvchanlar
(masalan, narxlar, soliq siyosatlari), "a" va "b" esa o'zgaruvchanlar bilan bog'liq
konstantalar.
2. Muximlik (Quadratic Function):
- Investitsiya miqdori o'zgaruvchanlarning kvadratik o'zgarishiga bog'liq.
- Misol: Y = a + bX + cX^2, bu erda "Y" investitsiya miqdori, "X"
o'zgaruvchanlar, "a", "b" va "c" esa o'zgaruvchanlar bilan bog'liq konstantalar.
3. Lineyka (Exponential Function):
- Investitsiya miqdori o'zgaruvchanlarning eksponentsiyal o'zgarishiga
bog'liq.
- Misol: Y = a * e^(bX), bu erda "Y" investitsiya miqdori, "X"
o'zgaruvchanlar, "a" va "b" esa o'zgaruvchanlar bilan bog'liq konstantalar.
4. Kub (Cubic Function):
- Investitsiya miqdori o'zgaruvchanlarning kubik o'zgarishiga bog'liq.
- Misol: Y = a + bX + cX^2 + dX^3, bu erda "Y" investitsiya miqdori, "X"
o'zgaruvchanlar, "a", "b", "c" va "d" esa o'zgaruvchanlar bilan bog'liq konstantalar.
5. Logaritmik (Logarithmic Function):
- Investitsiya miqdori o'zgaruvchanlarning logaritmik o'zgarishiga bog'liq.
20

- Misol: Y = a + b * ln(X), bu erda "Y" investitsiya miqdori, "X"
o'zgaruvchanlar, "a" va "b" esa o'zgaruvchanlar bilan bog'liq konstantalar.
6. Step (Step Function):
- Investitsiya miqdori biror kiritilgan qiymatga ega bo'lganda
o'zgaruvchanlarning qiymati o'zgartirilguncha o'zgaradi, so'ngra yana
o'zgaruvchanlar e'tibor berilmasa.
- Misol: Investitsiya miqdori qo'shimcha investitsiyaga ega bo'lgan so'ng,
qo'shimcha investitsiyalar ko'rsatilmaydi.
Bu shakllar investitsiya funksiyasini ifodalovchi turli formulalardir va
investitsiyalar va o'zgaruvchanlar o'rtasidagi mantiqiy bog'liqni tasvirlashda
foydalaniladi. Har bir shaklning o'ziga xos maqsadi va foydalanish sohasi mavjud.
21

3. Makroiqtisodiy omillar va investitsiya
Makroiqtisodiy omillar investitsiyalarga o'z ta'sirini ko'rsatishda katta
ahamiyatga ega. Quyidagi makroiqtisodiy omillar investitsiyalarga ta'sir ko'rsatishi
mumkin:
Moliyaviy siyosatlar: Davlat soliq siyosatlari, daromad olish shakllari va
moliyaviy soxalar investitsiya miqdorini ta'sir qiladi. Moliyaviy barqarorlik va
soliqlar investitsiya qilishni taqozo etishi mumkin.
Moliyaviy institutlar: Banklar, moliyaviy tashkilotlar va boshqa moliyaviy
institutlar investitsiya olishning va investitsiya miqdorini ta'sir etishi mumkin.
Banklar tomonidan kredit shartlari va mablag'lar olishi imkoniyatlarining
mavjudligi investitsiyalarni ta'sir qilishi mumkin.
Xavfsizlik va xavfsizlik: Investitsiyalarning qanday shaklda sodir bo'lishi,
xavfsizlik siyosatlari, xavfsizlik sharhlaridan etarli ekanligi va mamlakatdagi jaxon
xavfsizligi investitsiya qilishni ta'sir qiladi. Kuchayishda, investitsiya miqdori
oshishi kutiladi.
Infrastruktur: Mamlakatning infrastrukturasining sifati va darajasi
investitsiyalarni jalb qilishda o'rin oladi. Infrastruktur sohasidagi rivojlantirishlar
yangi investitsiya obyektlarini ochildi va investitsiya olishni kengaytiradi.
Dunyodagi iqtisodiy holat: Dunyodagi iqtisodiy holat, xususan buyum va
tartibsizlik, mamlakatning investitsiya qilishni qanchalik istiqbolga ega bo'lishi
yoki olishni ta'sir qilishi mumkin.
Siyoqqa solishtirish va iqtisodiy tartibsizlik: Investitsiyalar katta miqdorda
siyoqqa solishtirilgan iqtisodiy faoliyatni to'xtatishi mumkin. Bu jarayonlar
investitsiya miqdorining kamayishiga olib kelishi mumkin.
Bu omillar investitsiya miqdorini va investitsiya turini ta'sir qilishda katta rol
o'ynayadi. Sifatli investitsiyalar va investitsiya olishni kengaytirish uchun bu
omillar va ularning ta'sirlari tahlil qilinishi kerak.
22

3.1 Mahsulot narxlari va investitsiyalar o'rtasidagi munosabat
Mahsulot narxlari va investitsiyalar o'rtasidagi munosabatlar o'zaro to'liq
bog'liqlikda bo'lishi mumkin. Quyidagi ko'rinishda bu munosabatlarni tushuntirish
mumkin:
Investitsiya va mahsulot narxlari: Investitsiyalar iqtisodiyotni rivojlantirishda
muhim rollarni o'ynayadi. Ko'proq investitsiyalar, innovatsiyalar va yangi
texnologiyalar o'rganish uchun imkoniyatlar yaratish, sifatli kapitalni oshirish va
mahsulotlar ishlab chiqarishni kengaytirishga yordam beradi. Bu esa mahsulotlar
miqdorini oshirish, daromadni kengaytirish va investitsiya miqdorini oshirishga
olib keladi.
Investitsiyalar va narxlar: Katta miqdordagi investitsiyalar mahsulotlar ishlab
chiqarishni oshirishi mumkin, shuningdek, mahsulotlar narxlarini ta'sir qilishi
mumkin. Investitsiyalar yangi texnologiyalar, avtomatlashtirish, va uning o'xshash
jarayonlarni kiritish orqali mahsulotlar ishlab chiqarishning ta'sirini ko'rsatishi
mumkin, bu esa narxlarni pastga tortish uchun sabab bo'lishi mumkin.
Investitsiyalar va savdo: Katta miqdordagi investitsiyalar ishlab chiqarish va
xizmatlar uchun yangi istiqomatlar va tuzilishlar yaratish orqali savdoga olib
kelishi mumkin. Bu esa savdo sharoitlarini yangilash, savdo qilishni osonlash, va
shuningdek, yangi bozorlarga kirishni ta'minlashga olib kelishi mumkin.
Investitsiyalar va daromad olish: Investitsiyalar daromadni oshirishga olib
kelishi mumkin, chunki investitsiyalar yangi ish joylarining yaratilishiga, ishlab
chiqarishning o'sishi va daromadni oshirishga olib kelishi mumkin.
Investitsiyalar va moliyaviy siyosat: Davlat soliq siyosatlari, moliyaviy
imtiyozlar va boshqa moliyaviy siyosatlar investitsiyalar va mahsulot narxlari
o'rtasidagi munosabatlarni ta'sir qilishi mumkin. O'zgaruvchanlarning moliyaviy
siyosatlar va soliqlar investitsiyalar qilishni taqozo etishi mumkin va shuningdek,
mahsulotlar narxlari ustida ta'sir ko'rsatishi mumkin.
Bular keltirilgan omillar investitsiyalar va mahsulot narxlari o'rtasidagi o'zaro
bog'liqlikni namoyon qiladi. Agar investitsiyalar kengayish uchun qo'llanilsa, bu
23

mahsulot ishlab chiqarishni kengaytirishi va shuningdek, mahsulotlar narxlari
ustida ta'sir ko'rsatishi mumkin.
3.2 Davlat siyosatlari va investitsiyalar: Sokinlik siyosatlari, soliq
siyosatlari, va iqtisodiy rivojlanishni ta'minlash strategiyalari
Davlat siyosatlari va investitsiyalar o'rtasidagi munosabatlar muhimdir,
chunki davlat siyosatlari va investitsiya siyosati bir-biriga o'zaro aloqalar yoki
tartibotlarni ta'sir qiladi. Quyidagi siyosatlarni kiritish va investitsiyalarga ta'sirini
ko'rib chiqamiz:
Sokinlik Siyosatlari:
- Sokinlik siyosatlari investitsiyalar uchun o'zgaruvchilik va barqarorlikni
ta'minlashga yordam beradi. Davlatning barqarorlik va isloh siyosatlari, moliyaviy
istiqbollashish va investitsiya ishtirokchilari uchun moliyaviy istiqbolni aniqlashda
muhimdir.
Soliq Siyosatlari:
- Soliq siyosatlari investitsiya faoliyatini ta'sir qilishi mumkin. Sodiqlar,
to'lovlarning shakllari va soliq qo'llab-quvvatlash dasturlari investitsiyalarni
aniqlash va uning qo'llanishini ta'sir qiladi.
Iqtisodiy Rivojlanishni Ta'minlash Strategiyalari:
- Davlat iqtisodiy rivojlanishni ta'minlash strategiyalari, masalan,
innovatsiyalar va infrastruktur rivojlantirishning ko'p yo'nalishi investitsiyalar
uchun mohimdir. Mamlakatning iqtisodiy rivojlanish strategiyalari investitsiyalarni
yo'ldoshligini ta'minlashda muhim rol o'ynaydi.
Sokinlik siyosatlari va soliq siyosatlari mamlakatning iqtisodiy taraqqiyotini
o'zgartirishda muhim rol o'ynaydi, shuningdek, investitsiyalar uchun ham
muhimdir. Investitsiyalar mamlakatning sokinligi va soliq siyosatlariga bog'liq
ravishda olib keladi. Soliq siyosatlari, investitsiyalarni qanday shakllantirish,
daromad olishning shakllari va investitsiya shartlari to'g'risidagi nazoratni
belgilaydi. Sokinlik siyosatlari esa investitsiyalarga va moliyaviy soxalar yonida
ishtirokchilar uchun barqaror va isloh sharoitlarni ta'minlashga yordam beradi.
24

3.3 Xavfsizlik va xavfsizlik sharoitlarining investitsiyalarga ta'siri
Xavfsizlik va xavfsizlik sharoitlari investitsiyalarga katta ta'sir qiladi. Bu
sharoitlar moliyaviy, siyosiy, ijtimoiy va boshqa sohalar bo'lishi mumkin.
Quyidagi ta'sirli xususiyatlarga ega:
Moliyaviy Xavfsizlik: Moliyaviy xavfsizlik, moliyaviy institutlar (masalan,
banklar) va investitsion firmalarga ishlov beradigan investitsionchilar uchun juda
muhimdir. Agar moliyaviy xavfsizlik kam bo'lsa, investitsionchilar investitsiya
qilishga iste'dodini yo'qotishlari mumkin. Moliyaviy xavfsizlikni ta'minlash uchun
mamlakat soliq va moliyaviy institutlarining barqarorligi va moliyaviy turmush
tartibi juda muhimdir.
Siyosiy Xavfsizlik: Siyosiy va qonun qoidalar, investitsiyalarni ta'minlash va
investitsiya qilishda davlat tashkil etilgan siyosiy va qonun qoidalar, sokinlik va
siyosiy istiqlolni ta'minlashga yordam berishi kerak. Siyosiy instabilitet, qonun
qoidalariga katta o'zgarishlar, investitsionchilar uchun qayg'urush keltirishi
mumkin.
Ijtimoiy Xavfsizlik: Ijtimoiy xavfsizlik, investitsionchilar uchun ko'rsatilgan
joyda yashash uchun sharoitlarning qanday e'tkazilishi va ijtimoiy qatlamning
qanday muammosizliklari mavjudligini o'z ichiga oladi. Bu ijtimoiy xavfsizlik
sharoitlari bo'lishi mumkin, masalan, jinoyat, ko'p qavatli chorlar, va yuqori
daromad tartibsizligi.
Xalqaro Xavfsizlik: Xalqaro xavfsizlik, mamlakatning xalqaro aloqalari,
diplomatik xavfsizlik, va yuridik tizimlarning xalqaro ta'sirlarini o'z ichiga oladi.
Xalqaro xavfsizlik darajasining past bo'lishi, investitsionchilar uchun mamlakatda
investitsiya qilish va biznes olib borishni qiyinlashtirishi mumkin.
Investitsiyalarga xavfsizlik va barqarorlik, investitsionchilar uchun juda
muhimdir. Moliyaviy, siyosiy, ijtimoiy va xalqaro xavfsizlikning ta'minlanishi
investitsionchilar uchun investitsiya qilishda ishonch hosil qiladi va
investitsiyalarni qadrlaydi. Bu xususiyatlar mamlakatlar uchun ko'plab siyosiy,
iqtisodiy va ijtimoiy sohalarda ishlashni talab qiladi.
25

3.4 Infrastruktur va ijtimoiy soxalar sohasidagi investitsiyalar
Infrastruktur va ijtimoiy soxalar sohasidagi investitsiyalar, bir mamlakatning
iqtisodiy taraqqiyoti va insonlarning ma'naviy-axloqiy qulayligi uchun katta
ahamiyatga ega. Quyidagi jihatlar orqali bu investitsiyalar qanday ta'sir qilishi
mumkin:
Infrastruktur Investitsiyalari:
- Transport tarmoqlari: Yollar, temir yo'llar, aviatsiya va dengiz tarmoqlari
investitsiyalariga xizmat qiladi. Yaxshi tuzilgan transport tarmoqlari iqtisodiy
taraqqiyotga tezlik kiritadi, mahsulotlarni olib kelishni va exportni yengillatadi.
- Kommunikatsiya tarmoqlari: Telefon, internet va boshqa kommunikatsiya
vositalariga investitsiyalar, kommunikatsiya sohasini rivojlantiradi, ma'lumot
almashishni osonlashtiradi va tizimni yengillatadi.
- Infrastruktur tarmoqlari: Elektr energiyasi, suv va gaz tarmoqlari, elektr
quvvat stantsiyalari va boshqa infrastruktur tarmoqlariga investitsiyalar, energiya
ta'minoti va muassasalar ishlab chiqarish sohasini rivojlantiradi.
Ijtimoiy Soha Investitsiyalari:
- Ta'lim tizimlari: O'quv yurtlari, maktablar, kollejlar va oliy o'quv yurtlari,
ta'lim tizimini rivojlantiradi va mustaqil, yaxshi o'quv usullarini taqozo etadi.
- Tibbiyot va sog'liqni saqlash tizimlari: Kasalliklar, shifoxonalar va sog'liq
xidmatlariga investitsiyalar, kishilarning sog'liqlarini saqlash va tibbiyot sohasini
rivojlantiradi.
- Maqomning ijtimoiy-axloqiy rivojlanishi: Sport maydonchalar, parklar,
ijtimoiy axloqiy turar joylar va boshqa ijtimoiy tashqi yo'nalishlar, maqomning
ijtimoiy-axloqiy rivojlanishiga xizmat qiladi.
Bu investitsiyalar mamlakatning umumiy iqtisodiy taraqqiyoti, insonlarning
ma'naviy-axloqiy qulayligi va hayot sifatini oshirishga xizmat qiladi. Har bir soha
investitsiyasi o'zining o'ziga xos rivojlanishni ta'minlaydi va mamlakatning
iqtisodiy, ijtimoiy va ma'naviyat asoslarini kuchaytiradi.
26

4. Moliyaviy omillar va investitsiya hamda ko’nikmalar
Moliyaviy omillar, investitsiya qilish va investitsiya miqdorini ta'sir qilishda
katta ahamiyatga ega. Quyidagi moliyaviy omillar investitsiyalarga ta'sir qilishi
mumkin:
Moliyaviy Siyosatlar: Moliyaviy siyosatlar, soliq siyosatlari va moliyaviy
institutlar investitsiya faoliyatini qanday ta'sir qilishi haqida ma'lumot beradi. Soliq
siyosatlari, investitsiyalarga soliq solishtirishning shakllarini va soliq qo'llab-
quvvatlashning sharoitlarini aniqlaydi.
Moliyaviy Tizimning Barqarorligi: Moliyaviy tizimning barqarorligi, banklar
va moliyaviy institutlar investitsiyalarni olishda ishtirok etadi. Moliyaviy tizimning
barqarorligi va uning ishonch hosil qilishi investitsiyalarni olishni osonlashtiradi.
Soliq Tizimning Iqtisodiy Sharoiti: Soliq tizimi, investitsiyalar uchun soliq
qo'llab-quvvatlashning shakllarini ta'riflaydi. Soliq siyosatlari, investitsiya faoliyati
va daromadni soliq bilan bog'liq muomalalarni belgilaydi.
Moliyaviy Narxlarning Stabiliteti: Moliyaviy narxlarning barqarorligi,
investitsiyalar uchun moliyaviy istiqbolni ta'minlaydi. Narxlar so'zni olib tashlash
va bu miqdorlarning investitsiya qilishni ta'sir qilishi mumkin.
Moliyaviy Banklar va Kredit Shartlari: Banklar va kredit tashkilotlari
investitsiya miqdorini olishda katta o'rin o'ynaydi. Banklar tomonidan kredit
shartlari va mablag'lar olishi imkoniyatlarining mavjudligi investitsiya olishni
kengaytiradi.
Moliyaviy Institutsiyalarning Ishtirokchilari Uchun Iste'dodlar:
Investitsionchilar moliyaviy omillar, soliq siyosatlar va banklar tomonidan
kreditlarni olish, soliq solishtirish va moliyaviy institutlar bilan ishlash shartlari
haqida ma'lumotga ega bo'lishadi. Bu moliyaviy omillar investitsiya olishni
osonlashtiradi yoki qiyinlashtiradi.
Moliyaviy omillar, investitsiya faoliyati va investitsiya miqdorini belgilashda
katta o'rin o'ynaydi. Moliyaviy omillarning barqarorligi va investitsiya siyosatlari
mamlakatning iqtisodiyotini rivojlantirish va moliyaviy istiqbolni ta'minlashda
katta ahamiyatga ega.
27

Investitsiyalar sohasidagi ko'nikmalar: Moliyaviy omillar ko'nikmalar va
investitsiyalarni amalga oshirishda muhim ro'playdi. Ko'nikmalar moliyaviy
risklarni ta'lim etish, investitsiya strategiyalarini rivojlantirish va moliyaviy
muhitni tahlil qilishga yordam beradi. Ko'nikmalar investitsiya boshqaruvchilari va
moliyaviy mutaxassislar uchun moliyaviy qarorlar qabul qilishda muhimdir.
Moliyaviy omillar va investitsiyalar o'rtasidagi munosabatlarni tushunish va
moliyaviy muhitni qanday ta'sir qilishi, investitsiyalarni samarali boshqarish uchun
kritik ahamiyatga ega. Bu omillarni qarash va ularning ta'sirlarini nazarda tutish,
investitsiyalarni o'rganish va moliyaviy qarorlarni qabul qilishda yordam beradi.
3.1 Bank krediti olish shartlari va investitsiyalar
Bank kreditlari investitsiyalarni amalga oshirishda o'ziga xos ahamiyatga ega.
Kredit olish shartlari va investitsiyalarga ta'siri quyidagi muhim nuqtalarga ega:
Kredit Shartlari:
- Kredit Tarz va Shartlar: Banklar kreditlarni turli shartlarda taqdim etishi
mumkin. Ba'zilari daromad moslamalariga asosan beriladi, boshqalari muddatli
kreditlar taqdim etishadi. Shartlar kafolatlar, faiz stavkalari, to'lov grafiki va
boshqa shartlar orqali belgilanadi.
- Kredit Qabul Qilish Shartlari: Banklar kredit olish uchun kuchli shartlar
qo'yadigan o'rtacha kredit ta'limotlariga ega bo'lishi mumkin. Bu shartlar jismoniy
shaxsning kredit reytingi, daromad darajasi va kafolatlarning mavjudligi,
investitsiya muddati, soliqsi va boshqa kriteriyalar bo'lishi mumkin.
Investitsiyalar uchun Kredit Qabul Qilishning Oqibatlari:
- Moliyaviy Ko'paytma: Kredit olish muddati va so'rov miqdori investitsiya
samaradorligini ta'sir qiladi. Agar kredit qabul qilish shartlari kuchli bo'lsa, bu
investitsiyalarni amalga oshirish uchun moliyaviy imkoniyatni oshirishi mumkin.
- Foiz Stavkalar: Kredit olish uchun banklar tomonidan belgilangan foiz
stavkalari investitsiyalarni amalga oshirishga olib keladigan moliyaviy
28

ko'paytmani ta'sir qiladi. Yuqori foiz stavkalari investitsiya daromadini pastroq
qilishi mumkin.
- To'lov Grafigi: Bank krediti orqali investitsiyalar amalga oshirilgandan
so'ng, to'lov grafiki asosan daromad olishning kechiktirilishi yoki investitsiyalar
daromadga o'tishi bilan bog'liqdir. Bu esa investitsiyalar va ularning maqsadlariga
qarab kreditning muddat va to'lov shaklini tanlashni talab qiladi.
Investitsiyalar Turlari:
- Boshqaruv investitsiyalari: Kreditlar, korxonalar va bizneslarni
o'zlashtirish, yangi loyihalar va biznes rejalarini boshqarish, sifatli kapitalni
oshirish va boshqa boshqaruv investitsiyalarga mablag'larni o'zlashtirishda
foydalaniladi.
- Ishlab chiqarish va mahsulotlar: Kreditlar, yangi uskunalarni sotib olish,
ishlab chiqarish tizimlarini rivojlantirish va mahsulotlar olish uchun ishlab
chiqarish va savdo investitsiyalariga mablag'lar o'zlashtirishda foydalaniladi.
Kredit olish va investitsiyalar o'rtasidagi munosabatlarni tushunish, moliyaviy
ko'paytmani hisobga olish, qabul qilingan kredit shartlarini tushunish, va
investitsiya mavzularini boshqarishda muhimdir. Kredit olish va investitsiyalar
o'rtasidagi munosabatlarning tahlili va maqsadlarga mos ravishda amalga
oshirilishi investitsiya samaradorligini oshirishi mumkin.
3.2 Soliqlar va investitsiyalar
Soliqlar va investitsiyalar o'rtasidagi munosabatlar bir mamlakatning iqtisodiy
faoliyati va investitsiya siyosati uchun katta ahamiyatga ega. Quyidagi ta'sirli
nuqtalarga ega:
Investitsiyalar va Soliq Mablag'larining Taqsimoti:
- Mamlakatlar investitsiyalar va soliq mablag'larini tuzib ishlab chiqish,
tarmoq va infrostruktur rivojlantirish, ta'lim va sog'liqni saqlash, ijtimoiy sohalar
rivojlantirish va boshqa sohalar uchun ishlatishlari mumkin.
29

- Soliq mablag'larining investitsiyalarga ko'tarilishi yoki qisqartirilishi
mamlakatning iqtisodiy taraqqiyoti va sozlashi yo'lida katta ta'sir ko'rsatadi.
Sodiqlar investitsiyalar uchun moliyaviy manbai bo'lib, ularning samaradorligi va
muddati soliq siyosati bilan bog'liq.
Soliq Siyosatlarning Investitsiya Faoliyati To'g'risidagi Ta'siri:
- Soliq siyosati, soliqni daromadga olib kelish usullari, soliq qo'llab-
quvvatlash va soliq mablag'larining investitsiyalar uchun qo'llanilishi kabi chet el
bilan bog'liqdir.
- Soliqlar sohasidagi qo'llab-quvvatlash va muomalaga qo'llanilgan soliq
qo'llab-quvvatlashning investitsiyalarga ko'tarilishi yoki soliqlar daromadga olib
kelishini yo'qotishi mamlakatdagi investitsiyalar o'sishini yoki kamayishini ta'sir
qiladi.
Investitsiya Qilishni Rag'batlantirish va Soliq Siyosati:
- Soliq siyosati, investitsiya qilishni rag'batlantirish, soliq to'lovlarini
kamaytirish, soliq ko'paytirish dasturlari, soliq sohasidagi imtiyozlar va investitsiya
to'lovlarini daromadga qo'llash dasturlari orqali investitsiya faoliyatini ta'sir qiladi.
- Soliq qo'llab-quvvatlashning yaxshi taqsimoti va investitsiyalar uchun
arzon shartlar kreditlar, soliq to'lovlarini daromadga qo'llash va boshqa soliq
imtiyozlari investitsiya muhitini rag'batlantirishga yordam beradi.
Investitsiyalar va soliqlar o'rtasidagi munosabatlar mamlakat iqtisodiyotining
tuzilishini, ishlab chiqarish va daromadning taqsimoti, va ijtimoiy rivojlanishni
belgilashda katta ahamiyatga ega. Soliq siyosati va investitsiya siyosati
mamlakatning iqtisodiy faoliyatini boshqarishda kritik ahamiyatga ega bo'lib, ular
mamlakatning iqtisodiy rivojlanishida o'rtacha vaqt vaqtning o'zida muhim
vazifalarni o'zlashtirishadi.
3.3 Moliyaviy soxalar sohasidagi boshqa omillar: Valyuta kurslari,
mablag'lar daromadi, va qarzlar
30

Moliyaviy soxalarda valyuta kurslari, mablag'lar daromadi, va qarzlar katta
ahamiyatga ega bo'lib, investitsiyalar va moliyaviy faoliyatlar uchun kritik omillar
hisoblanadi. Ularning investitsiyalarga ta'siri quyidagicha bo'ladi:
Valyuta Kurslari:
- Valyuta kurslarining o'zgarishi moliyaviy soxalar va investitsiyalar uchun
katta ta'sir ko'rsatadi. Yuqori valyuta kurslari eksport-import munosabatlari va
xalqaro investitsiyalarga ta'sir ko'rsatishi mumkin.
- Investitsiyalarni olish uchun mablag'lar valyutada saqlanishi mumkinligi
mavjud. Shu sababli, valyuta kurslarining o'zgarishi investitsiyalarni qanday
shaklda amalga oshirishni va investitsiya miqdorini ta'sir qiladi.
Mablag'lar Daromadi:
- Mablag'lar daromadi, mamlakatning iqtisodiy taraqqiyoti va investitsiyalar
uchun muhimdir. Yuqori mablag'lar daromadi mamlakatning moliyaviy sharoitini
yanada yaxshilashga yordam berishi mumkin.
- Investitsiyalar qilish uchun mablag'lar daromadi tushunchasi
mamlakatdagi mablag'lar miqdorini ko'rsatadi, shu sababli, mablag'lar daromadi
moliyaviy soxalar sohasidagi investitsiyalar uchun kritik omillardan biri
hisoblanadi.
Qarzlar:
- Qarzlar mamlakatning moliyaviy sharoitini ta'sir qiladi va investitsiyalarga
to'lovlar tashkil etadi. Agar mamlakat qarzni tez-tez bajarib, mablag'lar daromadini
amalga oshirishga qodir bo'lsa, bu investitsiyalar uchun eng yaxshi moliyaviy
sharoitlardan biri bo'lishi mumkin.
- Boshqaruv investitsiyalar va tijoratda qarzlar xam foydali bo'lishi mumkin.
Mablag'lar va investitsiyalarni olib borishda qarzlar kapital miqdorini oshirishi
mumkin.
Bu omillar moliyaviy soxalar sohasidagi investitsiyalarga katta ta'sir qilishi
mumkin. Moliyaviy soxalar sohasidagi o'zgarishlar mamlakatning iqtisodiy
taraqqiyotini va investitsiya muvaffaqiyatini o'qitishda kritik omillardir.
31

Xulosa
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, Investitsiya xarajatlarining eng katta
qismi, ya’ni deyarli to rtdan uch qismi, asosiy fondlarga investitsiyalar hissasigaʻ
to g ri keladi. Bu sarmoyalar shuni anglatadiki, investitsion tovarlar kelajakdagi
ʻ ʻ
ishlab chiqarish maqsadida firmalar tomonidan sotib olinadi. Bu xarajat, qisqa vaqt
ichida ishlatilib yoki sotilib ketadigan zaxiralarga investitsiyalardan farqli o laroq,
ʻ
uzoq muddat foydalanadigan asosiy kapital uchun bo ladi. Asosiy fondlarga
ʻ
investitsiyalar ofis jihozlaridan tortib zavodgacha, kompyuterdan tortib kompaniya
mashinasigacha barcha narsani o z ichiga oladi.
ʻ
Asosiy fondlarga investitsiyalarning andozaviy modeli investitsiyalarning
neoklassik modeli nomini olgan. Neoklassik modelda investitsion tovarlarga ega
bo lgan firmalarning foyda va xarajatlari ko rib chiqiladi. Modelda investitsiyalar
ʻ ʻ
darajasi kapital zaxiralari bilan birgalikda kapitalning chekli mahsuli, foiz stavkasi
hamda firmalarga nisbatan qo llaniladigan soliqqa tortish qoidalariga qanday
ʻ
bog liqligi ko rsatiladi.
ʻ ʻ
Modelni shakllantirish uchun iqtisodiyotda firmalarning ikki turi mavjud deb
faraz qilamiz. Ishlab chiqaruvchi firmalar ijaraga olingan kapitaldan foydalanib
tovar va xizmatlar ishlab chiqaradilar. Kapitalni ijaraga beruvchi firmalar
iqtisodiyotda barcha investitsiyalarni amalga oshiradilar, ular ishlab chiqarish
fondlarini sotib oladilar va ularni ishlab chiqaruvchi firmalarga ijaraga beradilar.
Hayotdagi iqtisodiyotda ko plab firmalar ikkala funksiyani ham bajaradilar, ya’ni
ʻ
ular tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqaradilar hamda kelgusi ishlab chiqarishga
kapitalni investitsiya qiladilar. Bizning tahlilimiz nuqtayi nazaridan faoliyatning bu
ikki turini ular bilan turli xil firmalar shug ullanadi deb faraz qilgan holda ajratish
ʻ
foydalidir.
32

Foydalanilgan adabiyotlar
1. В. Kattakishiyev, I.Mamayusupov. Strategik menejment fanidan
praktikum. Т., «Fan va texnologiya», 2008, 232 bet.
2. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori, 28.11.2019
yildagi 959-son.
3. Ishmanova D.N.O‘zbekiston neft-gaz korxonalari infratuzilmalarini
boshqarish mexanizmini takomillashtirish (“O‘ztransgaz”AK misolida) 08.00.13
Menejment. Iqtisodiyot fanlari bo‘yicha falsafa doktori(PhD)dissertatsiyasi
avtoreferati.
4. Chandler, Alfred Strategiyasi va tuzilishi: sanoat korxonalari tarixining
boblari,Dubleday, Nyu-York, 1962 yil.
5. Porter, Maykl E. (1985). Raqobat afzalligi. Bepul matbuot. ISBN 978-0-
684-84146-5. Iqtisodchi-strategik rejalashtirish-2009 yil mart.
6. Genri Mintzberg-Strategik rejalashtirishning qulashi va ko‘tarilishi-
Garvard biznes sharhi-1994 yil yanvar.
7. Jumayev A. Z. Makroiqtisodiyot: O'quv qo'llanma. – Т .: Innovatsion
rivojlanish nashriyot matba uyi, 2018.
8. Ishmuhamedov A.E., Djumayev Z.A, Jumayev Q. X. Makroiqtisodiyot:
O'quv qo'llanma. T.: O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg'armasi
nashriyoti, 2005. -192 bet.
Foydalanilgan saytlar
1. https://www.gov.uz
2. https://lex.uz
3. https://stat.uz
4. https://cyberleninka.ru
5. https://iqtisodiyot.tsue.uz
6. https://lib.jizpi.uz/mod/resource/view.php?id=3107&redirect=1
33

Makroiqtisodiyot fanidan kurs ishi

Sotib olish