Investitsiyalarning iqtisodiy mazmuni, turlari va ularning xajmiga tasir etuvchi omillar - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	25000UZS
Hajmi	1.6MB
Xaridlar	5
Yuklab olingan sana	02 Iyul 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Kamron Zaripov

Ro'yxatga olish sanasi 30 Noyabr 2023

241 Sotish

Investitsiyalarning iqtisodiy mazmuni, turlari va ularning xajmiga tasir etuvchi omillar

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT TOKIMACHILIK VA YENGIL SANOAT INSITUTI
Kunduzgi BO‘LIM
«IQTISODIYOT» KAFEDRASI
Kunduzgi bolim “I qtisodiyot ” kafedrasi
R o‘yxatga olindi №
«____» _______ 20 __ y R o‘yxatga olindi №
«____» _______ 20 __ y
KURS ISHI
Mavzu: Investiyalarning iqtisodiy mazmuni, turlari va ularning
xajmiga tasir etuvchi omillar
Tekshirdi:
( lavozim, FISH)
Bajardi:
____________________________________________________
(kurs, guruh, FISH)
Komissiya a’zolari: ____________________________
____________________________
____________________________
Himoya natijasi: «_____» baho «___»______________ 20__y.
T o shkent – 20 23

Mavzu:O‘zbekison Respublikasi investitsiya siyosati
Reja
Kirish: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _1
I bob. Investitsiya
1.1 Investitsiyaning nazariy asoslari va iqtisodiy mazmuni_ _ _ 5
1.2. Investitsiya faoliyati tushunchasi. Investitsiya
faoliyatini muvofiqlashtirishda davlatning roli_ _ _ _ _ _ 9
II bob.Investitsiya siyosatining mohiyati_______________12
2.1O‘zbekistonda investitsiya siyosati: uning mazmuni, asosiy
yo‘nalishlari______________________ _ _ _ _ 15
2.2O‘zbekiston Respublikasi investitsiya siyosatining o‘ziga
xosxususiyatlari _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _21
Xulosa______________________________________25
Foydalanilgan adabiyotlar__________________________29

KIRISH
Barchamiz oddiy bir xaqiqatniyaxshi anglab olishimiz darkor –
investitsiyalarsiz modernizatsiya xam, yangilanish xam bo‘lmaydi. Iqtisodiyotda
barqaror o‘sish sur’atlarini ta’minlash, investitsiya va biznes muhitini yanada
yaxshilash, milliy manfaatlarimiz uchun eng qulay tarzda jahon iqtisodiyotiga
integratsiyalashish, iqtisodiy faollik darajasini oshirish kabi vazifalar davlat
tomonidan amalga oshiriladigan makroiqtisodiy siyomatsamaradorligiga, uning
ilmiy asoslanganligi hamda real voqelikni hisobga olib o‘tkazilayotganligiga
bog‘liq.
Respublikamiz Prezidenti SH.Mirziyoev tomonidan 2017 yil 7 fevraldagi
“O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Xarakatlar strategiyasi
to‘g‘risidagi ” PF-4947-sonli farmoni yuqoridagi maqsadni amalga oshirishdagi
yaqin kelajakka belgilangan hujjatdir. Mazkurxujjatda beshta ustuvor yo‘nalish
belgilangan bo‘lib, uchinchi yo‘nalish “Iqtisodiyotni rivojlantirish va
liberallashtirish” ni nazarda tutadi. Ushbu yo‘nalishdagi asosiy vazifalardan biri
jamiyatning asosiy negizi bo‘lgan iqtisodiyotimizda o‘sish sur’atlarini saqlab
qolish, makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash, uning tarmoq va sohalarini
modernizatsiyalash va diversifikatsiya qilish, ishlab chiqarishni va ishlab chiqilgan
maxsulotlarni raqobatbardoshligini oshirish hamda jahon talablari darajasida
etkazish ustuvor qilib belgilangan.
Jahon tajribasida va iqtisodiy adabiyotlarda ilmiy – nazariy hamda amaliy
jihatdan olib qaraganda mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirishda davlat tomonidan
olib boriladigan iqtisodiy siyosatda hududiy yondashuv muxim o‘rin tutadi.
CHunki mamlakat hududlarining o‘ziga xos ijtimoiy-iqtisodiy xususiyatlari
mavjud. Masalan:
- hudud er maydoni;
- aholining zichligi;
- mehnat resurslarining tarkibi tuzilishi;
- tabiiy resurslari;
- iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlanganligi;

- ijtimoiy soha tarmoqlarining tarkibi va holati;
Ushbu keltirilgan xusiyatlarga qarab hududlarni ijtimoiy – iqtisodiy
rivojlantirish davlat tomonidan olib borilsa, ko‘zlangan maqsadga erishish samarali
bo‘lishi mumkin.
Bu borada mamlakatimizda olib borilayotgan iqtisodiy isloxotlar o‘rinlidir.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.Mirziyoev: “Biz mamlakatimiz
iqtisodiyotini barqaror rivojlanishini ta’minlashga qaratilgan ishlarimizda asosiy
ustuvor yo‘nalish bu uning hududlarini jadal va kompleks rivojlantirishga
e’tiborimizni qaratishimiz lozim” deb ta’kidlab o‘tgan. Ushbu ustuvor
yo‘nalishdan kelib chiqib mamlakatimizda oxirgi yillarda keng ko‘lamli ishlar olib
borilmoqda.
1.1Investitsiyaning nazariy asoslari va iqtisodiy mazmuni.
«Investitsiyalar» atamasi lotin tilidagi «invest» so‘zidan kelib chiqib
«qo‘yish», «mablag‘ni safarbar etish»degan ma’nosini beradi. «Investitsiya»
tushunchasi bir qator ma’nolarga ega bo‘lib, bu qisqacha mablag‘qo‘yilma degan
ma’noni bildirib, buni, foyda olish maqsadida aksiya, obligatsiya sotib olish, tovar
ishlab chiqarish uchun zarur bo‘lgan real aktivlarni sotib olish va ishlab chiqarish
xamda intellektual va boshqa (er, ta’biy boylik va boshqalar) moddiy boyliklar
uchun sarflanishi xamda xar qanday mol-mulk va xududlarni birgalikda iqtisodiy
jixatdan samarali boshqarish deb tushuniladi, ya’ni investitsiyalar xar qanday
vosita bo‘lib, pulning qiymatini saqlaydi yoki uning qiymatini ko‘paytiradi va
ijobiy daromadlar olishni xamda ijobiy o‘zgarishlarni ta’minlaydi. Demak,
investitsiya so‘zi kengroq ma’noni anglatib, bunga qo‘shimcha ravishda
o‘zlashtirmoq (boshqarmoq)degan ma’noni xam berar ekan.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida investitsiyani muammosi xuddi xususiy
kapitalni jamg‘arishdagi muammoga o‘xshash sifatida ko‘rib chiqiladi. Jamg‘arish
to‘g‘risidagi qonunlarni avvalgi taxlil boshlarida klassik siyosiy
iqtisodchilar(A.Smit, D.Rikardo)ni jalb qilish, qaysiki yakka kapitalni takror ishlab
chiqarish jarayon bazasidagi ularni afzalligi taxlil etildi. Mazkur taxlilda talab va
takliflarning o‘za’ro ta’siridagi sof foydani kapitalizatsiya qilish va shakllantirish

mexanizmi asosiy xal kiluvchi rolni o‘ynaydi. Bunday yondashuv noliberalizm
nazariyotchilari tomonidan davom ettirildi va qabul qilindi.
Jamg‘arishdagi muammolarni makroiqtisodiy taxlillarini kelgusida
rivojlantirish to‘g‘risidagi ish XX asrning 20-30 yilarida yozib chiqilgan Dj Keyns
ishi bilan bog‘liq. Bunda asosiy bosh maroiqtisodiy ko‘rsatkichlarni u bilan
bog‘liqligi ochib berilgan-aktivlar va majburiyatlarni umumiy summasi, kapital
foizi, ish xaqi va sof foyda, pul massasi, milliy daromadni iste’mol va
investitsiyadagi ulushi va uning xajmi o‘rganilgan. Bu makroiqtisodiy parametrlar
dinamikasidan foydalanib Dj. Keyns jamg‘armadan foydalanish darajalari va uni
investitsiyalash jarayoniga ta’sir etishini xamda uni shakllantirish mexanizmini
asoslab berdi. Jamg‘arma kategoriyasi va bu bilan bog‘liqlilik multiplikator
tushunchasi va akselerator funksiyasini bajaruvchi kengaytirilgan takror ishlab
chiqarishda jamg‘arma normasi va qo‘shimcha maxsulot funksiyasini bajaruvchi
iqtisodiyotning keynscha iqtisodiy usuli xisoblanadi. Keynsning makroiqtisodiy
usuli urush davridan so‘ng asosan keng yoyila boshladi. U ko‘rinishda xam bu
ko‘rinishda xam u noliberalizmni xisobga olgan xolda jaxon iqtisodiyotga
yo‘naltirilgan barcha fanlar amaliyot sifatida qabul qilingan. Keyns yo‘nalishi
muqobil variantlar bilan farqi shuki unda iqtisodiyotdagi o‘z-o‘zini boshqarish
mexanizmidagi davlatni o‘rni va roli ochib berilgan, qaysiki liberializm tarafdorlari
bo‘yicha bozorni boshqarishdagi davlatning o‘lchovi va uni aniqlab bergan.
Investitsiya tushunchasiga izox berayotganda korxona qiymatiga e’tibor bermay
tushunchaga to‘liq mazmun berib bo‘lmaydi. Asosan korxona qiymatini oshiruvchi
menedjerlar xisoblanib, bu xodim tomonidan doimiy korxonaning kelgusidagi
strategiyasi ishlab chiqiladi va boshqarib boriladi. Korxona qiymati o‘zida
mujassam etuvchi tizimni belgilab, bu 2 qismdan iborat:
-korxonaning shaxsiy kapitalining bozor qiymati
-korxona majburiyatlarining bozor qiymati.
Korxonaning qiymati deyilganda asosan uning kapitali yuqori bo‘lishini
emas, balki, xizmatlar va tovarlar bozorini ta’minlashdagi korxonaning mazkur
kapitalini xolati bilan izoxlanadi.Bu xolat korxona investitsiyasini yo‘nalishlarini

aniqlaydi: agar uning kapitalini daromadligi o‘sishini ta’minlovchi va korxonani
raqobatbardoshligini ular oshirsa, u xolda korxonaning qiymat(sennost)i ortadi va
uning egalari boyib boradi. Bu bilan birga, korxona qiymatining iqtisodiy
nazariyasi: korxonani xoxlagan vaqtdagi qiymati uning kelgusidagi barcha
tushumlarini xozrgi qiymatiga tengligini o‘lchash orqali ko‘rib chiqiladi .
Ko‘pchilik mualliflar investitsiyalar deb kapitalni qayta ishlab chiqarishga,
uni saqlab turishga xamda kengaytirishga sarflangan pul mablag‘larni tushunadi.
SHunga yaqin tushunchani O‘zbekistonlik olimlar xam qo‘llab-quvvatlaydilar. D.
G‘ozibekovning fikricha «Investitsiyalar umuman kapitalning xozirgi qiymatini
saklash va (yoki) bu qiymatning jamg‘armalarini ko‘paytirish maqsadlarida
kapitalga aylantirish paytida bo‘ladi. SHu sababli, ular shu vaqt oralig‘ida iste’mol
qilinmaydi va muayyan muddatga aniq-konkret ob’ekt va jarayonlarga biriktiriladi,
ularda band qilinadi, bunda ular aniq va aniq bo‘lmagan xatarlarga duch keladi».
Rus tilida chop etilgan ayrim iqtisodiy adabiyotlarda investitsiyalar – bu
pul mablag‘lari sarflari bo‘lib, daromadni iste’molga emas, balki kelajakda yanada
yuqoriroq daromad yoki ijtimoiy samara topishdan iborat bo‘lgan jami ijtimoiy
yoki yakka kapitalni takror xosil qilish uchun foydalaniladigan deb tushuniladi.
Ayrim adabiyotlarda ishlab chiqarishni, tadbirkorlikni rivojlantirish, foyda olish
yoki boshqa pirovard natijalar olish maqsadlarida turli tarmoqlar, investitsion
loyixalarga moliyaviy, mulkiy va intellektual ne’matlar qo‘yilmalarining jami
turlarini investitsiyalar deb ataladi. Ushbu mualliflarning fikricha, investitsiyalar
ishlab chiqarishni kengaytirishga yoki uni yangilashga, ya’ni real kapitalni
oshirishga sarflangan resurslar xisoblanadi. Lekin shuni xam aytish kerakki,
investitsiyalar nafakat real kapitalni oshirishga sarflanadigan resurslardir, ushbu
resurslar moddiy, nomoddiy aktivlarga, qimmatli qog‘ozlarni sotib olishga xam
sarflanadi. Investitsiyalar kelajakda foyda yaratish maqsadida iqtisodiy resurslarni
uzoq muddatga ishlatish deb xam tushuniladi. YA’ni, kapitalni kapitalizatsiyalash
va jamg‘armalarni yaratish maqsadlarida pirovard maqsadga etishgacha moliyaviy
resurslarni band qilish investitsiyalar deb ataladi. O‘zbekistonlik olimlar:
«Investitsiya – bu mulk shaklidan qat’iy nazar tadbirkorlik asosida faoliyat

yuritayotgan jismoniy va yuridik shaxslar yoki davlatning iqtisodiy va ijtimoiy
samara olish maqsadida o‘z ixtiyoridagi moliyaviy, moddiy va intellektual
boyliklarini Qonun doirasida bo‘lgan xar qanday tadbirkorlik ob’ektiga
sarflashidir». Bizning fikrimizcha, yuqorida keltirilgan mualliflarning
«Investitsiya» tushunchasiga bergan ta’riflari xozirgi sharoitga va bozor
iqtisodiyoti talablariga mos keladi. Barcha ta’riflar investitsiyaning iqtisodiy
mazmunini ochib bergan. Lekin shuni xam aytish lozimki, professor
A.O‘lmasovning ta’kidlashicha investitsiyalar faqat ishlab chiqarish soxasiga
qo‘yiladigan mablag‘larni xisobga oladi. Bu erda, fikrimizcha, o‘z navbatida
investitsiyalarning tarkibiy qismi bo‘lgan qimmatli qog‘ozlar va intellektual
investitsiyalar e’tibordan chetda qolib ketadi. Iqtisod fanlari nomzodi
F.G‘ozievning ta’rifida investitsiyaning barcha turlari xisobga olingan. Ammo
uning ta’rifida investitsiya fakat tadbirkorlik faoliyatidagi ob’ektlarga barcha
turdagi mulkiy, moliyaviy va intellektual boyliklarni xisoblaydi. Bizning
fikrimizcha, yuqorida keltirilgan investitsiya tushunchalari faqat bir tomonlamadir,
ular yoki ishlab chiqarish soxasiga qo‘yiladigan mablag‘larni yoki tadbirkorlik
ob’ektlariga sarflanadigan moddiy, moliyaviy va intellektual boyliklarni
ifodalaydi. Fikrimizcha, investitsiya deganda ko‘p qirrali faoliyatni tushunish
lozim va u bo‘sh bo‘lgan moliyaviy mablag‘larni kelajakda moddiy va moliyaviy
boylikni yaratuvchi ob’ektlarga sarflashni , mulk va xududlarni boshqarishni
ifodalaydi.
Investitsiya tushunchasining moxiyatini ochishda ko‘proq kengqamrovli
aniq qo‘yidagi tushunchalar yordam beradi: investitsiya – Ijobiy ijtimoiy samaraga
erishish va sof foyda olish maqsadida tadbirkorlik va boshqa faoliyatlar
ob’ektlariga qo‘yiladigan jumladan; intellektual boyliklariga, mulklar va mulkiy
xuquqlarga, kredit, tovarli belgilarga, litsenziyalarga, jixozlarga, mashina va
uskunalarga, texnologiyalarga, maqsadli bank jamg‘armalariga qo‘yiladigan pul
mablag‘laridir.Bu tushunchalar O‘zbekiston Respublikasining «Investitsiya
faoliyati to‘g‘risida»gi Qonunda xam ko‘rsatib o‘tilgan. SHuningdekqisqa va
lo‘nda qilib “investitsiyalar - iqtisodiy va boshqa faoliyat ob’ektlariga kiritiladigan
moddiy va nomoddiy ne’matlar xamda ularga doir xuquqlar” deb xam ko‘rsatilgan.

1.2 Investitsiya faoliyati tushunchasi. Investitsiya faoliyatini
muvofiqlashtirishda davlatning roli.
Investitsiyalarningqaydetilganturlarivashakllariasosidatadbirkorlik,
ishbilarmonlikvaboshqadavlattomonidanta’qiqlanmaganfaoliyatlarnibarchainvestor
lartomonidanamaliyravishdayo‘lgaqo‘yish,
mablag‘larsarflashvaularniamaliyotgatadbiqetishchoratadbirlariningyig‘indisiinves
titsiyafaoliyatinianglatadi.
Bozoriqtisodiyotidainvestitsiyafaoliyatinifuqarolar, huquqiyshaxslar
(korxonalar, firmalar, aksionerjamiyatlarivaboshqatipdagimulkegalari)
vadavlatyuritadi.
Investitsiyafaoliyatiniyo‘lgaqo‘yishdaharbirmulkegasi,
birinchinavbatdao‘zmanfaatiniko‘zlabyagonamaqsadga,
ya’nifoydaolishvasamaragaerishishnirejalashtiradi.
Investitsiyafaoliyatinitashkiletishdaharbirmulkegasiishbilarmonlikni,
tadbirkorliknimohiyatinichuquranglaganholdaishyuritishilozim.
Investitsiyafaoliyatibilanshug‘ullanuvchimulkegasitezo‘zgaruvchanbozoriqtisodiyo
tivauningko‘pqirralimunosabatlarinihartomonlamaanglaybilishilozim.
Investitsiyafaoliyatiniyuritishdaiqtisodiyaxborotgatayangansohabirbutuniqtisodiyot
vamamlakatmiqyosidamarketingbililarigaegabo‘lishialohidaahamiyatgaega.
CHunkibarqarorlashmaganiqtisodiyotdainvestorpulmuomalasi,
moliyakreditvabanklar, soliqsiyosatimohiyatinichuqurbilmayturib,
investitsiyafaoliyatinitashkiletishtavakkalchilikbilanbog‘liqbo‘lib,
qisqadavrichidainqirozgauchrashimumkin.
Bozormunosabatlaririvojlanganetukjamiyatdainvestitsiyafaoliyatiquyidagiyo‘nalis
hlardaolibboriladi:
- fuqarolar, davlatgaqarashlibo‘lmagankorxonalar, xo‘jalikassotsiatsiyalari,
jamoavao‘rtoqlikxo‘jaliklarihamdajamoamulkchiligiasosidatashkiletilgantashkilotl
ar, nodavlatkorxonalarivamuassasalaritomonidan;
- davlatnima’muriyvaboshqaruvbo‘linmalari,
tashkilotlarihamdadavlatkorxonalarivamuassasalaritomonidan;
- chetelfuqarolari, xususiyfirmalar, assotsiatsiyalar,
kompaniyalarvahuquqiyshaxslarihamdaboshqaxorijiydavlatlarvahalqaromoliya –
kreditmuassasalaritomonidan;
- qo‘shmakorxonako‘rinishidamahalliyvachetelfuqarolari,
huquqiyshaxslarvadavlatlarbilanhamkorlikda.
Mulkchilikningturlishakllarinirivojlanishi,
tadbirkorlikvaishbilarmonlikniyo‘lgaqo‘yilishi,
jahoniqtisodiyaloqalarinitaraqqiyetishi,

qo‘shmakorxonalarniiqtisodiyotnibarqarorlashtirishdaroliniortishiinvestitsiyafaoliy
atinito‘latashkiletishuchunzarurbo‘lganimkoniyatlarniyaratadi.
Mulkchilikningturlishakllarinivujudgakelishi,
o‘znavbatidatadbirkorlikningrivojlanishi,
chetelkapitaliningkiribkelishiinvestitsiyafaoliyatinitashkiletishyo‘nalishlarinihama
niqlabberadi.
Bozorsharoitidainvestitsiyafaoliyatinikengaytirishvarivojlantirishjismoniy,
huquqiyshaxslarnivadavlatni, foydaolishmaqsadidatadbirkorlik,
ishbilarmonlikvaboshqafaoliyatlariniqaytadantiklashgaqaratilgan.
Buboradagiasosiymaqsadinvestitsiyafaoliyatinitashkiletibiqtisodiyotniinqirozdanol
ibchiqish, unibarqarorlashtirish, dunyobozorigakiribborish,
jahonxo‘jalikaloqalarinimustahkamlashvaaholiturmushdarajasiniyaxshilashdir.
Bozoriqtisodiyotidainvestitsiyafaoliyatinimoliyalashtirishinvestorlartomoni
danmoliyaviyresurslarnijalbqilishyo‘libilankreditlarevaziga,
qonunchilikdabelgilanganholda,
qimmatliqog‘ozlarvazayomlarchiqarishhisobigaolibboriladi.
Davlatmulkinixususiylashtirishtufaylimamlakatmiqyosidagimanbalarhisobiga,
turlimulkegalariningmablag‘lari, yangidantashkiletilayotganfondlarniulushi,
chetelinvestitsiyalariorqaliolibboriladi. Albatta,
buboradaharbirmamlakatninginvestitsiyasiyosatihalqiluvchirolnio‘ynaydi.
Investitsiyamanbalarinitashkiletishdamamlakatiqtisodiyotinibarqarorligi,
milliyvalyutabirliginikonvertatsiyalanishi,
tashqiiqtisodiymunosabatlarningrivojlanishi,
aholiehtiyojiniishlabchiqarishhisobigaqondirilishivaboshqalarmuhimrolo‘ynaydi.
Bozormunosabatlarinirivojlantirishdavlattomonidanolibboriladiganichkimo
liyasiyosatigachambarchasbog‘liqdir.
Moliyaviyresurslarnitaqsimlashvaqaytataqsimlashhamdauyokibuyo‘nalishdasarflas
hvajamg‘arishmamlakatdaqabulqilinganvaamaliyotdafaoliyatko‘rsatayotgantaqsim
ottizimigabog‘liqdir. Qonunchiliknirivojlanishi,
adolatliqonunlarqabulqilinishivaularnihayotgatatbiqetilishibozormunosabatlarining
rivojlantirishga, tadbirkorlik,
ishbilarmonliknikengko‘lamdatarqalishigaqaratilsainvestitsiyamanbalaritarkibidad
avlatmablag‘larikamayishihisobigaboshqamulkdorlarmablag‘lario‘sibboradi.
Investitsiya faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish quyidagi yo‘llar
bilan amalga oshiriladi:
- investitsiya faoliyatining qonunchilik negizini takomillashtirish;
- soliq to‘lovchilar va soliq solish ob’ektlarini, soliq stavkalari va ularga
doir imtiyozlarni tabaqalashtiruvchi soliq tizimini qo‘llash;

- asosiy fondlarni jadal amortizatsiya qilish; normalar, qoidalar va
standartlarni belgilash;
- monopoliyaga qarshi choralarni qo‘llash;
- kredit siyosati va narx belgilash siyosatini o‘tkazish;
- erga va boshqa tabiiy resurslarga egalik qilish va ulardan foydalanish
shartlarini belgilash;
- investitsiya loyixalarini ekspertiza qilish mexanizmlarini belgilash;
O‘zbekiston Respublikasining Investitsiya dasturiga kiritilgan investitsiya
loyixalarining amalga oshirilishi monitoringini yuritishdan iborat.
Investitsion faoliyat natijasida yuzaga keluvchi jarayonlar iqtisodiyotni
umumiqtisodiy nuqtai nazaridan; jumladan, ko‘p xollarda ishlab chiqarish va
inflyasiyani dinamikasi, YAIM ni o‘sishi, moliya-kredit tizimining xolati va
talabni barqarorlik darajasidan kelib chiqadi. Davlatning bozorli xo‘jalik tizimiga
o‘tishda, o‘z navbatida investitsion jarayonning yangi usulini shakllantirishni talab
etadi. Investitsion faoliyatdagi salbiy xolatlar iqtisodiyotni real sektorini
texnologik rivojlantirish va innovatsion darajasini va asosiy fondlarni ishlab
chiqarishni sifatli tavsifiga bevosita ta’sir etadi. Bunday xoldan chiqish uchun
xo‘jalik sub’ektlarni innovatsion shaklda shakllantirish va iqtisodiy jarayonni
investitsion shaklini tashkil etish, moliyaviy mablag‘larni yangi manbalarini
tashkil etish xisobiga investitsiyani barqaror o‘sishini ta’minlash.
SHunday qilib, mikroiqtisodiyot darajasini iqtisodiy faoliyat jarayonni
bayon etishda, yoki aloxida uy-koorporatsiya va firmakorxona faoliyatlari
darajalarida bayon etilishi investitsiya ko‘rinishda tushunilib; misol uchun: asosiy
kapitalni oshirish yoki qayta ishlab chiqarish uchun manaviy va jismoniy eskirgan
jixozlarni almashtirish maqsadida jixoz sotib olishga yo‘naltirilgan u yoki bunday
mablag‘ni qo‘yishdir.
II bob. Investitsiya siyosatining mohiyati
O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan investitsiya siyosati mustaqillikning
dastlabki yillaridanoq yoqilg‘i, energetika va don mustaqilligini ta’minlash,
iqtisodiyotda tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirish, eksport salohiyatini oshirish
va import o‘rnini bosuvchi mahsulot ishlab chiqarishni ko‘paytirish uchun ustuvor
sohalarni qo‘llab-quvvatlash, chet el investitsiyalarini jalb qilish uchun ochiq

eshiklar siyosatini olib borish kabilarga qaratildi. Investitsiya siyosatini olib
borishda quyidagi tamoyillarga asoslanildi:
- belgilangan davlat ustuvorliklari asosida eng muhim tarmoqlar va faoliyat
sohalarini tanlab qo‘llab-quvvatlash;
- ijtimoiy ahamiyatli tarmoqlarni (sog‘liqni saklash ta’lim, madaniyat va
h.k.), aholi turmush darajasini yaxshilish, umrini uzaytirish, ijtimoiy jihatdan
keskin tabaqalanishning oldini olish, iste’mol talabining faollashuvini ta’minlash
maqsadida etarli darajada qo‘llab-quvvatlash;
- chet el investitsiyalarini o‘zaro manfaatdorlik asosida ustuvor sohalarga
jalb qilish;
- potensial investitsiya resurslarini savdo sohasi va pul bozoridan sanoat
sohasiga qayta taqsimlash;
- ilmiy tadqiqot, tajriba-konstruktorlik ishlarini qo‘llabquvvatlash, xorijdan
yangi texnikalar uchun litsenziyalar sotib olish, katta laboratoriyalarni saqlab
turishga quvvati etadigan yirik korporatsiyalar tuzish orqali ishlab chiqarish
kapitalini jamlash hisobiga intelektual kapital va ilmiy-texnik potensialni oshirish;
- qishloq xo‘jaligi mahsulotlari va mineral xom ashyo resurslarini chuqur
qayta ishlash va ularni tashqi bozorda raqobatbardosh bo‘ladigan darajaga olib
chiqishga yo‘naltirilgan investitsiya loyihalarini qo‘llab-quvvatlash;
- aholining oziq-ovqat va iste’mol tovarlariga bo‘lgan ehtiyojlarini
qondirishga mo‘ljallangan ishlab chiqarish quvvatlarini jadal rivojlantirishni
investitsiyalar bilan ta’minlash;
- investitsiya jarayonlari ishtirokchilarining o‘zaro aloqalarini tartibga solib
turuvchi qonunchilik bazasini takomillashtirish.
Investitsiya manbalarini shakllantirish borasida davlat ko‘radigan chora-
tadbirlar investitsiyalarning ichki manbalariga tegishli bo‘lib, asosan soliq-byudjet
siyosati va pul-kredit siyosati vositalari yordamida, aholi, korxona, bank va davlat
byudjeti mablag‘larini shakllantirish, qayta taqsimlash va ular o‘rtasida ma’lum
proporsiyalarni yuzaga keltirishga qaratilgan. Masalan, soliq stavkalarining
pasaytirilishi aholi va korxonalar daromadlarining oshishiga, investitsiyalar manbai

bo‘lgan aholi jamg‘armalari va korxonalarning sof foydasi miqdorlarining
ko‘payishiga olib keladi. Ayni paytda iivestitsiyalarning manbalariga ko‘ra
tuzilishida bu ikki guruhning ulushi oshadi. Jami investitsiyalar hajmida bank
kreditlari, korxona va aholi mablag‘lari hissasining yuqori bo‘lishi bozor
iqtisodiyoti sharoitida ijobiy hodisa hisoblanadi.
Bir qator davlatlarda qo‘llaniladigan jadallashtirilgan amortizatsiya usuli
ham korxonalarda investitsiya mablag‘larining tezroq jamlanishiga olib keladi va
investitsiya jarayonlarini tezlashtiradi. Investitsiya siyosatining eng muhim
bo‘g‘ini investitsiya mablag‘larini eng ustuvor va ahamiyatli tarmoqlar va
hududlarga jalb qilish borasidagi chora-tadbirlarni o‘z ichiga oladi. Bu maqsadda,
umuman, mamlakat iqtisodiyotida, xususan esa, ustuvor deb belgilangan tarmoqlar
va xududlarda qulay investitsiya muhitini yaratish zarur. Investitsiya muhiti bir
qator shartsharoitlarga qarab baholanadi. Bu shart-sharoitlarga siyosiy barqarorlik,
inflyasiya va ishsizlik darajalari, byudjetning to‘ldirilish darajasi, davlatning
iqtisodiyotdagi ishtiroki va xususiy sektorning rivojlanish darajasi, iqtisodiyotning,
xususan, tashqi savdo, valyuta bozorlarining erkinligi, bozor infrntuzilmasining
rivojlanish darajasi, tabiiy va mehnat resurslarining mavjudligi va ulardan
foydalana olish imkoniyatlari, ishchi kuchining malakasi, soliq tizimining
xususiyatlari, bank foiz stavkalari, bozor sig‘imi va boshqalar kiradi.
Investitsiya muhitini belgilovchi eng muhim omillardan biri mamlakatda
investorlar uchun yaratilgan imtiyozlar va kafolatlardir. Investorlar uchun soliq
imtiyozlarini berish amaliyotda keng qo‘llaniladigan tadbirdir. Masalan,
respublikamizda korxonalar foydasining ishlab chiqarilishi kengaytirishga,
rekonstruksiya qilish va qayta qurollantirishga sarflangan qismi soliqqa
tortilmaydi. SHuningdek, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash, xalq
iste’moli tovarlari, bolalar assortimentidagi hamda eksportga mo‘ljallangan
tovarlar ishlab chiqarish kabi bir qator sohalarda yangi ochilgan korxonalar
soliqlardan vaqtincha ozod etilishi, umumiy soliq stavkalariga nisbatan pastroq
soliq stavkalari qo‘llanilishi kabi imtiyozlarga ega bo‘ladilar.

Ichki investitsiya manbalari cheklangan bir sharoitda, ayniqsa, o‘tish
davrini boshidan kechirayotgan davlatlar uchun chet el investitsiyalarini jalb qilish
alohida ahamiyatga ega. Respublikamizda mustaqillik yillarida 13 mlrd. AQSH
dollaridan ko‘proq miqdordagi chet el investitsiyalari o‘zlashtirildi. Xorijiy
investorlar uchun, ular oladigan yakuniy moliyaviy natijalarga bevosita va
bilvosita ta’sir etadigan bir qator imtiyozlar va kafolatlar tizimi yaratilgan.
Mamlakatimizda mustaqillik yillarida chet el investitsiyalari ishtirokida bunyod
etilgan eng yirik sanoat ob’ektlari reslublikamizning eksport salohiyatini oshirdi,
eksport va importning tovar tuzilishida ijobiy siljishlarga erishish, mamlakatning
to‘liq yoqilg‘i-energetika mustaqilligini ta’minlash imkonini berdi.
2.1.O‘zbekistondainvestitsiyasiyosati: uningmazmuni, asosiyyo‘nalishlari.
Investitsiyalarnisbatanyangitoifabo‘lib,
ularmamlakatimizgaO‘zbekistonmustaqillikniqo‘lgakiritganidankeyinkiribkeldi.
Iqtisodiyotniboshqarishningma’muriy-buyruqbozliktizimiamaldabo‘lgansharoitda
“kapitalqo‘yilmalar”
tushunchasiishlatilganvabundaasosiyfondlarnivujudgakeltirishuchunqilinadiganxar
ajatlarningbarchaturlaritushunilgan.
MustaqillikningdastlabkikunlaridanoqO‘zbekistonRespublikasio‘ziqtisodiyvainves
titsiyasiyosatiniyuritaboshladi. SHumunosabatbilan, tegishlihuquqiybazayaratildi.
O‘zbekistondaolibborilayotganiqtisodiyislohotlarningsamaraliolibborilishiko‘pjihat
danxorijiyvaichkiinvestitsiyalargabog‘liqdir.
SHumunosabatbilaninvestitsiyalashninghozirgiahvolinialohidako‘ribchiqis
hbugungikuntalablaridanbiridir.
IqtisodiyislohotlarningbirinchibosqichidaO‘zbekistonmoliyaviybarqarorlas
htirishhamdadavlatboshqaruviningyangitiziminiyaratishbilanbog‘liqg‘oyatmurakka
bmasalalarnihalqildi.

SHudavrningo‘zidadavlatkorxonalarinixususiylashtirishvarestrukturizatsiyalashdas
turiishlabchiqildivaamalgaoshirilaboshlandi.
Mamlakatasosiymakroiqtisodiyko‘rsatkichlariningo‘sishiniquyidagi 1-
jadvaldankuzatishimizmumkin. Keltirilganma’lumotlargaqarab,
mustaqillikyillaridaO‘zbekistondainvestitsiyalarningYAIMganisbatankeskino‘sibb
orishiko‘rinibturibdi.
Davlat investitsiya siyosati sanoat siyosati bilan o‘zviy bog‘liq bo‘lishi
kerak. O‘zbekistonda 90-yillarning ikkinchi yarmida iqtisodiy taraqqiyotning
o‘zbek modelini amalga oshirish maqsadida sanoat siyosati yuritilgan va u avvalo,
mineral xomashyoning boy manbalaridan oqilona foydalanish bilan bog‘liq
strategik muhim sanoat tarmoqlarini rivojlantirishga qaratilgan edi.
1-jadval
O‘zbekiston Respublikasi asosiy makroiqtisodiy
ko‘rsatkichlarining o‘sish dinamikasi
(foiz hisobida)
Ko‘rsatki chlar 2003 2004 2005 2006 2007
1 YAIM 104,2 107,7 107,0 107,3 109,5
2 Axoli soni 101,1 101,2 101,1 101,1 101,3
3 Aholi jon
boshiga to‘g‘ri
kelgan YAIM 103,0 106,5 105,8 106,4 106,7
4 Sanoat 106,2 109,4 107,3 110,8 112,1
5 Qishloq
xo‘jaligi 107,3 108,9 106,2 106,2 106,1
6 Asosiy
kapitalga
investitsiyalar 104,8 107,2 105,7 111,4 122,9
Bu davrda ancha puxta o‘ylangan investitsiya siyosati olib borilishi tufayli
quyidagi asosiy vazifalar amalga oshirildi:

- birinchidan, sanoat mahsulotining o‘ta muhim turlarini o‘zimizda ishlab
chiqarishni yo‘lga qo‘yish orqali import mahsulotlar o‘rni bosilishiga erishildi va
natijada valyuta resurslari ancha tejalishini ta’minlash mumkin bo‘ldi;
- ikkinchidan, yirik investitsiya loyihalarini amalga oshirish orqali
eksportga asosan xom ashyo chiqarilishiga barham berildi, qo‘shilgan qiymat
ulushi katta bo‘lgan mahsulot ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yildi. Bu esa
mamlakatimizning eksport salohiyati o‘sishiga erishish imkonini berdi;
- uchinchidan, bozor va moliya infrastrukturasi shakllantirilishi uchun zarur
shart-sharoit vujudga keltirildi, shuningdek zamonaviy telekommunikatsiya
vositalarini yaratishga muvaffaq bo‘lindi va h.k.
Investitsiya siyosatini amalga oshirishning O‘zbekistonda keng
qo‘llanilayotgan quyidagi asosiy mexanizmlari diqqatga sazovordir.
Avvalo, davlat investitsiyalariga asosiy e’tibor qaratilmoqda. Bu holat har
yili ishlab chiqilayotgan investitsiya dasturlari asosida davlat iqtisodiyotni tarkiban
qayta qurishda, konkret ishlab chiqarishlarni qo‘llab quvvatlash hamda ijtimoiy
vazifalarni hal etishda yordam beradigan investitsiya loyihalarini
moliyalayotganida ham ko‘rinib turibdi.
Mamlakatimizda aniq maqsadli pul-kredit siyosati ishlab chiqilib, amalga
oshirilmoqda. Bunday siyosat O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tijorat
banklaridan vositachi sifatida foydalanib, markazlashtirilgan kreditlar
berayotganida o‘z ifodasini topmoqda.
SHu bilan birga, bu markazlashtirilgan kreditlar tegishli yil investitsiya
dasturiga kirgan loyihalarni amalga oshirishga ajratilayapti.
Mo‘ljallangan loyihalarni muvaffaqiyatli amalga oshirish maqsadida
Markaziy bank foiz stavkalariga ta’sir o‘tkazishning turli vositalaridan foydalanib,
taqdim etilayotgan investitsiyalarni yanada arzonlashtirmoqda.
O‘zbekistonda mulkchilik shakllari bo‘yicha asosiy sarmoyaga
yo‘naltirilgan investitsiyalar 2-jadval ma’lumotlari yordamida taxlil qilishimiz
mumkin.
2-jadval.

Mulkchilik shakllari bo‘yicha asosiy sarmoyaga yo‘naltirilgan
investitsiyalar
(foizlarda)
2003 2004 2005 2006 2007
Asosiy sarmoyaga
yo‘naltirilgan
investitsiyalar 100 100 100 100 100
Davlat mulki 36,4 39,7 30,9 30,5 30,3
Nodavlat mulki 63,4 60,3 69,1 69,5 69,7
YUqorida keltirilgan statistik ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki,
investitsiyalar tarkibida nodavlat mulkiga yo‘naltirilgan mablag‘lar katta hajmni
tashkil etadi, va bu ko‘rsatkich yildan yilga oshib bormoqda. Agar nodavlat
mulkiga yo‘naltirilgan investitsiyalar 2003 yili 63,6 %ni tashkil qilgan bo‘lsa, 2007
yili ularning ulishi 69, 7 %ga etdi. Bu esa, iqtisodiyotdagi tarkibiy o‘zgartishlarni
ta’minlash va ishsizlik muammolarini hal etishga qaratilgan davlat investitsiyalari
ustuvor darajada ekanligini yana bir bor tasdiqlaydi. Keyingi yillarda
O‘zbekistonda iqtisodiyotning ishlab chiqarish va noishlab chiqarish sohalariga
yo‘naltirilayotgan investitsiyalar nisbatida noishlab chiqarish sohasi ulushi
ko‘payishi kuzatilmoqda. Buni diagramma ma’lumotlaridan ham ko‘rish mumkin.
1-diagramma
O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyotiga jalb
etilgan investitsiyalar tarkibi
(foiz hisobida)

-diagrammadan shuni ko‘rish mumkinki, tahlil qilinayotgan davr ichida
Davlat tomonidan iqtisodiyotga sarflangan investitsiyalar tarkibida ishlab chiqarish
sohasiga yo‘naltirilgan investitsiyalarning ulushi 66,0 %dan 70,1 %ga o‘sib
borgan, ya’ni shu yillar ichida ko‘payish 4,1 %ni tashkil etdi. SHu bilan bir qatorda
noishlab chiqarish sohasiga yo‘naltirilgan investitsiyalar hajmi 34,07 %dan 29,9
%ga kamaygan.
Bu o‘z navbatida bugungi kunda respublikamizda ishlab chiqarish
sohalarini rivojlantirishga katta e’tibor berilayotganidan dalolat beradi.
Holbuki, rivojlangan mamlakatlarda ishlab chiqarish sohasidagi kuchli
investitsion faollik sharofati bilangina iqtisodiy yuksalishga erishilgan. Bu, XX
asrning 60-70-yillari misolida ayniqsa yaqqol ko‘rinadi. SHu davrda ishlab
chiqarish sohasidagi kuchli investitsion faollik bilan bir vaqtda iqtisodiy
yuksalishning yalpi ichki mahsulotdek integral ko‘rsatkichi katta sur’atlar bilan
o‘sgan. Masalan, YAponiyada 1966-1970 yillarda YAIM avvalgi besh yillikdagiga
nisbatan 70%dan ortiqroq o‘sgan.
Iqtisodiy o‘sishning yuqori sur’atlariga erishgan ko‘pgina rivojlangan
mamlakatlar kelajakda iqtisodiy va ijtimoiy jihatdan barqaror rivojlanish uchun
moddiy-texnikaviy asosni ta’minlagan ishlab chiqarish salohiyatini vujudga
keltirish xisobiga muvaffaq bo‘lgan.

YUksak darajada rivojlangan mamlakatlar iqtisodiy taraqqiyoti tahlili shuni
ko‘rsatmoqdaki, investitsion faollik bilan iqtisodiy o‘sish borasidagi aloqadorlik
bir xilda emas. Bunda ular birbirini taqozo etishi kuzatiladi. Iqtisodiy o‘sish
iqtisodiy faollikka bog‘liq bo‘lgani holda, o‘z navbatida iqtisodiyot taraqqiyotining
har bir konkret bosqichida mamlakatning real imkoniyatlarini belgilab beradi.
Boshqacha qilib aytganda, YAIM o‘sishi sur’atlari qancha yuqori bo‘lsa,
investitsion resurslarni kengroq vujudga keltirish va shu asosda samarali
investitsiya siyosatini yuritish uchun imkoniyatlar shuncha ko‘proq bo‘ladi.
Ayni paytda shuni ham ta’kidlash lozimki, iqtisodiy faoliyatning aniq
sohalardagi xalqaro tajriba o‘rganilayotganda ko‘rib chiqilayotgan namunalar
bizning mamlakatimizda yuzaga kelgan vaziyatga mos ekanligi shubhadan holi
bo‘lishi g‘oyat muhimdir. SHuni nazarda tutib, Osiyodagi Janubiy Koreya,
Singapur, Tayvan va Tailand kabi “yangi industrial mamlakatlar”ning sanoatga oid
siyosatini ko‘rib chiqish kerak. Bu mamlakatlar muvaffaqiyatining asosiy omillari
quyidagilardan iborat:
-chuqur agrar islohotlar o‘z vaqtida o‘tkazilgani;
- eksportga mo‘ljallangan faol siyosat yuritilishi;
- iqtisodiyot ancha erkinlashtirilgani va natijada iqtisodiy o‘sishni davlatga
qarashli emas, balki xususiy korxonalar ta’minlagani;
- davlatning iqtisodiyotga aralashuvi ma’muriy yo‘l bilan majburlashga
emas, balki kuchli iqtisodiy rag‘batlantirish vositalariga asoslanganligidir.

2.2. O‘zbekiston Respublikasi investitsiya siyosatining o‘ziga xos xususiyatlari
O‘zbekiston Respublikasida olib borilgan oqilona makroiqtisodiy siyosat
natijasida yuzaga kelgan qulay investitsiya muhiti yaxshilandi. jumladan siyosiy
va iqtisodiy barqarorlikning ta’minlanganligi, soliq yukining pasaytirila borishi,
bozor infratuzilmasining rivojlantirilishi, bank tizimining mustahkamlanishi va
bank foiz stavkalarining pasaytirilishi , investorlarga keng imtiyoz va kafolatlar
tizimining yaratilganligi mamlakatimiz iqtisodiyotiga jalb qilinayotgan
investitsiyalar hajmining o‘sishiga olib keldi.
O‘zbekistonda investitsiya hajmining yildan yilga o‘sib borishida
investitsiya faoliyatini takomillashtirishga qaratilgan me’yoriy-huquqiy
hujjatlarning qabul qilinganligi alohida ahamiyatga ega. Ta’kidlash joizki,
mamlakatni modernizatsiya qilish va iqtisodiyotni diversifikatsiya etish, iqtisodiyot
tarmoqlarining raqobatdoshligini oshirish hamda mahalliy ishlab chiqarish
korxonalarining eksportdagi hajmini kengaytirishga qaratilgan investitsiya
faoliyatini tartibga soluvchi 50 dan ortiq huquqiy-hujjat qabul qilindi, jumladan,
“Konsessiyalar to‘g‘risida”gi, “Erkin iqtisodiy zonalar to‘g‘risida”gi, “CHet
elinvestitsiyalari to‘g‘risida”gi, “CHet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va
ularni himoya qilish choralari to‘g‘risida”gi, “Investitsiya faoliyati to‘g‘risida”gi,

“Tashqi iqtisodiy faoliyat to‘g‘risida”gi Qonunlar ayni shu maqsadga xizmat
qilmoqda.
Respublikamiz iqtisodiyotida investitsiyalarning so‘nggi to‘qqiz yildagi
o‘sish sur’atlari turlicha bo‘lib, bunda oldingi yillardagiga nisbatan o‘sish va
pasayish tendensiyalari kuzatilmoqda ( 2- diagramma ).
O‘zbekiston iqtisodiyotiga yo‘naltirilgan investitsiyalarning o‘sish sur’atlari,
foizda
2-diagramma .
O‘zbekiston Respublikasida ijtimoiy soha va iqtisodiyotni rivojlantirish
uchun barcha moliyalashtirish manbalari hisobidan 2017 yilda 68,4 trln. so‘m

(dollar ekvivalentida 13,4 mlrd. AQSH dollari) yoki 2016 yilga nisbatan 120,4 %
asosiy kapitalga investitsiyalar o‘zlashtirildi.
Asosiy kapitalga investitsiyalar hajmi 1991 yilga nisbatan 5,1 marta, 2000
yilga nisbatan 6,6 marta, 2005 yilga nisbatan 5,1 marta, 2010 yilga nisbatan 2,0
marta va 2015 yilga nisbatan 129,7 %ga ko‘paydi. YAIMga nisbatan asosiy
kapitalga investitsiyalarning ulushi 2017 yilda 26,9 %ni tashkil etib, o‘tgan
yildagiga nisbatan 2,8 % punktga ko‘paydi (1991 yil 18,8 %, 2000 yilda 22,9 %,
2005 yilda 19,9 %, 2010 yilda 24,6 % va 2015 yilda 24,3 %ni tashkil etgan). 2017
yilda asosiy kapitalga investitsiyalarning hududlar bo‘yicha tarkibini ko‘radigan
bo‘lsak, jami asosiy kapitalga investitsiyalarning 60,5 %i Toshkent shahri, Buxoro,
Qashqadaryo va Toshkent viloyatlarida (mos ravishda jami investitsiyalarning 19,8
%i, 16,6 %i, 15,9 %i, va 8,2 %i )o‘zlashtirildi.
Bu hududlarda amalga oshirilgan yirik investitsiya loyihalariga Kandim
konlar guruhini o‘zlashtirish va gazni qayta ishlash majmuasi qurilishi, Xisor
investitsiya bloki va Ustyurt hududida uglevodorod konlariga ishlov berish va
ishlab chiqarish, SHo‘rtan gaz kimyo majmuasida tozalangan metan asosida
suyultirilgan yoqilg‘i ishlab chiqarish, gazni oltingugurtdan tozalovchi 3 ta yangi
blok qurilishi, YOshlik metall konini o‘zlashtirish kabilarni keltirish mumkin.
Investitsiya faolligi ko‘proq Buxoro, Surxondaryo, Qashqadaryo, Xorazm,
Toshkent viloyatlari va Toshkent shahrida kuzatildi (2016 yilga nisbatan 1,2 – 1,6
marta ko‘payish). Qoraqalpog‘iston Respublikasidaesa o‘tgan yilga nisbatan asosiy
kaitalga investitsiyalar 42,4 %ni tashkil etdi.
2019 yil yanvar-mart oylarida 29885,1 mlrd. so‘m asosiy kapitalga
investitsiyalar o‘zlashtirilib, ularning 68,7%i yoki 20522,4 mlrd. so‘m jalb etilgan
mablag‘lar hisobidan moliyalashtirilgan bo‘lsa, korhona, tashkilot va aholining o‘z
mablag‘lari hisobidan 31,3 %i yoki 9362,7 mlrd. so‘m moliyalashtirildi.

1-rasm. 2019 yil yanvar-mart oylarida asosiy kapitalga investitsiyalar
2019 yil yanvar-mart oylarida markazlashgan moliyalashtirish manbalari
hisobidan asosiy kapitalga investitsiyalarning ulushi o‘tgan yilning mos davridagi
ulushiga nibatan 23,9 % punktga ko‘payib, 41,8% ni yoki 12491,8 mlrd. so‘mni
tashkil etdi.
Mos ravishda, markazlashmagan moliyalashtirish manbalari hisobidan
asosiy kapitalga investitsiyalarning ulushi 23,9 % punktga kamayib, 58,2 % ni yoki
17393,3 mlrd. so‘mni tashkil etdi.

XULOSA
Mamlakatimizga xorijiy investitsiyalarni jalb qilishda qator muammolar
mavjud.Bulardan eng asosiysi investitsiya infratuzil- masining hali ham etarlicha
rivojlanmaganligidir.
SHuni ham aytish lozimki, xorijiy sarmoyalarning hududlar bo‘yicha
joylashtirilishi ma’lumotlariga umumiy baho beriladigan bo‘lsa, inves- titsiyalar
joylashuvining nobarqaror taqsimlanganligi namoyon bo‘ladi. Bizning fikrimizcha,
bunday holat o‘z navbatida, respublika miqyosida notekis rivojlanishni keltirib
chiqarishi bilan birga, aholi migratsiya jarayonining ham kuchayib ketishiga ta’sir
ko‘rsatishi mumkin. SHu bois investitsiyalarni respublika hududlari bo‘yicha
joylashtiruvchi mintaqaviy dasturlarni, erkin iqtisodiy zonalar faoliyatini hamda
davlat-xususiy sheriklik loyihalarini tadbiq etishni yanada takomillashtirish
maqsadga muvofiqdir. Bu kabi muammo va to‘sqinliklarni bartaraf etish uchun
mamlakatimizda quyidagi chora-tadbirlar tizimini amalga oshirish lozim deb
o‘ylaymiz:
- xalqaro maydonda mamlakatimizdagi investitsiya muhiti, milliy
iqtisodiyotning etakchi tarmoq, kompaniya va tashkilotlarining investi- sion
imkoniyatlari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni keng targ‘ib etish, tahlil qilish, baholash
va tasdiqlash kabi tadbirlarni kuchaytirish hamda internet tarmog‘ida mahalliy va
xorijiy investorlarni kerakli statistik axborotlar hamda biznes yuritish uchun
yaratilgan sharoitlar haqida keng ma’lumotlar berib borish;
- raqobatbardosh mahsulotni ta’minlovchi yangi ishlab chiqarish va
tarmoqlarni yaratishga, diversifikatsiya jarayonlariga erishish uchun ishlab
chiqarishga fan va texnikaning zamonaviy yutuqlarini boshqarishning ilg‘or
usullarini joriy etgan holda qayta ishlab chikarish zahiralarini tejashni tashkil etish;
- mamlakatimizdagi bozor axborot xizmatini yanada rivojlantirish,
marketing xizmati faoliyati va tashqi iqtisodiy qonunchilikni faollashtirish;
- yirik xorijiy banklarning filiallari, xalqaro kompaniya va
korporatsiyalar vakolatxonalarini ochish uchun etarli sharoitlar yaratish;

- infratuzilma sohasidagi (yo‘llar, transport, kommunikatsiya, axborot,
aloqa) qo‘shma investitsiyalarni amalga oshirishni faollashtirish;
- kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri
xorijiy investitsiyalarnijalb qilishning me’yoriy asoslarini yanada takomillashtirish;
- joylarda investorlar uchun yaratilgan sharoitlarni aniqlash bo‘yicha
reyting natijalari e’lon qilib borilishi;
- xorijiy mamlakatlar bilan hamkorlik strategiyasini, ayniqsa dengiz
yo‘llariga chiqib olish va shu orqali eksport-import yuk tashuvlarini amalga
oshirishga yo‘naltirilgan, o‘zaro foydali kooperatsiya aloqalarini yo‘lga qo‘yish va
boshqalar.
Demak, yuqorida bayon qilinganlardan ko‘rinadiki, mamlakatimizda
investitsiya borasida halqilinishi lozim bo‘lgan masalalar mavjud. SHuning uchun
bu ishlarni keskin faollashtirish va kamchiliklarni tezda bartaraf etish lozimdir. Bu
borada O‘zbekistan Respublikasi Investitsiya qo‘mitasining viloyat, shahar va
tuman bo‘limlari xorijiy investitsiyalarni olib kelishi va xorijiy investorlarga
barcha masala bo‘yicha amaliy yordam hamda ko‘mak berish va investitsiyalar
bo‘yicha davlat qo‘mitasi va Tashqi ishlar vazirligi mahalliy delegatsiyalarning
xorijiy mamlakatlarga xizmat safarlari oldidan tashrifning maqsadi, taklif
etilayotgan loyihalar va kutilayotgan amaliy natijalarbo‘yicha taqdimot o‘tkazish
tartibini joriy etish kerak, deb o‘ylaymiz.
Prezident SHavkat Mirziyoev o‘zining 2017 yil 22 dekabr kuni Oliy
Majlisga Murojaatnomasida «Biz, avvalo, chetdan kredit va sarmoyalar olib kelish
bo‘yicha samarali tizim yaratishimiz, har bir kreditni aniqishlatishni o‘rganishimiz
lozim. Bu masalada etti o‘lchab, bir marta kesadi- gan, oqibatini puxta o‘ylab ish
olib boradigan davr keldi. SHu nuqtai nazardan, davlatning innovatsion
yangilanish dasturini shakllantirish, innovatsiya va investitsiyalardan samarali
foydalanadigan yangi avlod kadrlarini, yangi sarmoyadorlar sinfini tayyorlash o‘ta
muhim ahamiyatga ega», deb ta’kidladi. SHuningdek,mazkur Murojaatnomada
rahbar xodimlarning investitsiyalar masalasida vazifalari va mas’uliyati to‘g‘risida
quyidagilar ta’kidlangan: «Hokimlar, davlat organlari va tashqilotlari

rahbarlarining investitsiyalarni jalb etish, xorijiy investorlar bilan hamkorlik qilish,
yangi ishlab chiqarish turlarini tashkil etish, ish o‘rinlari yaratish bo‘yicha
faolligini oshirish zarur».
Prezidentimizning yuqoridagi fikrlaridan ko‘rinadiki, xorijiy
investitsiyalarni mamlakatimiz iqtisodiyotiga jalb qilish borasida bugungi kunda
o‘z echimini kutayotgan muammo va kamchiliklar bor. SHuning uchun yuqoridagi
noxush holatlarni bartaraf etish chora-tadbirlarini amalga oshirish lozimdir.
SHuni ham aytish lozimki, xorijiy sarmoyalarning hududlar bo‘yicha
joylashtirilishi ma’lumotlariga umumiy baho beriladigan bo‘lsa, inves- titsiyalar
joylashuvining nobarqaror taqsimlanganligi namoyon bo‘ladi. Fikrimizcha, bunday
holat o‘z navbatida, respublika miqyosida notekis rivojlanishni keltirib chiqarishi
bilan birga, aholi migratsiya jarayonining ham kuchayib ketishiga ta’sir ko‘rsatishi
mumkin. SHu bois investitsiyalarni respublika hududlari bo‘yicha joylashtiruvchi
mintaqaviy dasturlarni, davlat-xususiy sheriklik loyihalarini tatbiq etish hamda
erkin iqtisodiy zonalar faoliyatini yanada takomillashtirish maqsadga muvofikdir.
Bu chora-tadbirlar kelajakda investitsiya borasidagi yutuqlarga zamin
yaratadi.
Xorijiy investitsiyalarni, birinchi navbatda, to‘g‘ridan-to‘g‘ri
investitsiyalarni jalb etish bo‘yicha shart-sharoitlar yaratish jahon standartlariga
javob beradigan va dunyo bozorlarida talab qilinadigan mahsulot ishlab
chiqarishda muhim ahamiyat kasb etadi. SHuni nazarda tutish kerakki, o‘tgan
yillar mobaynida mamlakatimizda bozor iqtisodiyotiga o‘tishning huquqiy asoslari,
infrastrukturasi yaratilibgina qolmasdan, iqtisodiy o‘sishdan yuksalish sari
mustahkam zamin yaratildi. Mamlakatni jadal isloh etish va modernizatsiya qilish
hamda mulkiy munosabatlarni takomillashtirish natijasida ko‘plab korxonalar
ishga tushirilishi chinakam industrial qudrat vujudga kelayotganligini bildiradi.
Ularning iqtisodiy samarasi darhol ko‘rinmasligi mumkin. CHunki, bunday
sharoitda iqtisodiy samara kelgusi davrga ko‘chadi va o‘zining butun bo‘yi-basti
bilan yaqin kelajakda namoyon bo‘ladi. Buni jahondagi rivojlangan davlatlar
tajribasi tasdiqlab turibdi.

Foydalanilgan adabiyotlar:
Djumayev Z.A. Makroiqtisodiyot. O‘quv qo‘llanma.- T.: «Innovatsion
rivojlanish nashriyot-matbaa uyi», 2018. - 300 bet.
N. Gregory Mankiw. Macroeconomics. 9 th edition. Harvard University.
NY.: Worth Publishers, 2016
Miropolskogo D.YU., Brodskiy T.G., Makroekonomika. Uchebnik dlya
vuzov. – SPb.: Piter, 2018. – 368 s.
Nosova S. Mikroekonomika. Makroekonomika. Uchebnik. – M.: Knorus,
201 8 , – 468 s.
Zolotarchuk V.V. Makroekonomika: Uchebnik. - M.: INFRA-M, 201 8 . -
537 s.

Guseynov R.M., Semenixina V.A. Makroekonomika. Uchebnoe posobie. -
M.: 2017. – 254 s.
Ivasenko A.G., Nikonova YA.I. Makroekonomika. Uchebnoe posobie —
Moskva : KnoRus, 2016. — 314 s
G’.E.Zaxidov, M.T.Asqarova, Z.A. Djumayev, L.F.Amirov, H.A.
Hakimov. Makroiqtisodiyot. Darslik. T.: IQTISODIYOT, 2019
B.T. Salimov, M.T. Asqarova, I.A. Yakubov, M.S. Yusupov,
H.A. Hakimov, G‘.T. Yuldashev. Mikroiqtisodiyot.Makroiqtisodiyot. Darslik. T.:
IQTISODIYOT, 2019.
Internet saytlari
1www.gov.uz - O‘zbekiston Respublikasi Hukumat portali.
www.lex.uz - O‘zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma’lumotlari
milliy bazasi.
www.mineconomy.uz - O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va
kambag‘allikni qisqartirish vazirligi sayti.
www.mf.uz - O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi sayti.
www.stat.uz - O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi sayti.
www. soliq.uz - O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi sayti.
www.cbu.uz - O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki sayti.
www.webofscience.com - Xalqaro ilmiy maqolalar platformasi.
www.sciencedirect.com - Xalqaro ilmiy maqolalar platformasi.
www.wordbank.org – Jahon banki sayti.
www.scopus. com- Xalqaro ilmiy maqolalar platformasi.
www.ebrd.org – Evropa tiklanish va taraqqiyot banki sayti.
www.imf.org – Xalqaro valyuta jamg‘armasi sayti.

Sotib olish