Iqtisodiy-ijtimoiy-ekologik majmuali barqaror rivojlantirishning kelajak istiqbollari - Sotsiologiya - Kurs ishlari

Dokumentlar soni: 616
Foydalanuvchilar soni: 251

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	189.5KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	17 Avgust 2023
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Sotsiologiya

Iqtisodiy-ijtimoiy-ekologik majmuali barqaror rivojlantirishning kelajak istiqbollari

Iqtisodiy-ijtimoiy-ekologik majmuali barqaror
rivojlantirishning kelajak istiqbollari
KIRISH
Zamonaviy hayotni bugun ilm-ma’rifat va ta’limning taraqqiyotisiz tasavvur
etib bo’lmaydi. Jahonning yetakchi davlatlarida ta’limni rivojlantirish birinchi
galdagi vazifa sifatida belgilanishi ham bejiz emas. Negaki, mamlakatning kelgusi
ravnaqi aynan shu sohada qo’lga kiritgan yutuqlari bilan chambarchas bog’liqdir.
Mamlakatimizda 2019 yilning oktyabrida O’zbekiston Respublikasi oliy
ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi qabul qilindi. Ushbu
hujjatga intellektual taraqqiyotni jadallashtirish, raqobatbardosh kadrlar tayyorlash,
ilmiy va innovatsion faoliyatni samarali tashkil etish hamda xalqaro hamkorlikni
mustahkamlash maqsadida fan, ta’lim va ishlab chiqarish integratsiyasini
rivojlantirish singari vazifalar asos qilib olindi. Konsepsiya mazmuni
mamlakatimiz oliy ta’lim tizimini isloh qilishning ustuvor yo’nalishlarini aks
ettiradi. Unda oliy o’quv yurtlarida qamrov darajasini kengaytirish hamda ta’lim
sifatini oshirish, raqamli texnologiyalar va ta’lim platformalarini joriy etish,
yoshlarni ilmiy faoliyatga jalb qilish, innovatsion tuzilmalarni shakllantirish, ilmiy
tadqiqotlar natijalarini tijoratlashtirish, xalqaro e’tirofga erishish hamda boshqa
ko’plab aniq yo’nalishlar belgilab berilgan. Bularning barchasi ta’lim jarayonini
yangi sifat bosqichiga ko’tarish uchun xizmat qiladi.
Hozirgi kundagi global va hududiy ekologik muammolarning dolzarbligi,
atrof — muhitning ifloslanishi, aholida ekologik bilim va madaniyatning yetarli
emasligi, uzluksiz talim tizimida ekologik fanlarning mavjud emasligi kabi omillar
Ekologiya mutaxassisligi bo yicha magistrlarni tayyorlash davr talabi ekanliginiʻ
belgilaydi. Kafedraning ilmiy potentsiali hisoblanadigan magistraturaning asosiy
maqsadi - kafedraning ilmiy salohiyatini oshirish, ekologiya sohasida chuqur bilim
va ilmiy ko nikmalarga ega, jahon talim standartlariga mos keladigan ilmiy-
ʻ
pedagogik kadrlar tayyorlashdan iboratdir.

Ekologiya fanining mazmun-mohiyati tabiat-inson-jamiyat munosabatlarini
uyg unlashtirish zarurati, ilmiy-nazariy asoslarini, rivojlanish bosqichlarini,ʻ
ekologiyani fanlar o rtasida tutgan o rni, ekologik fanlar tizimi, fanlararo
ʻ ʻ
aloqadorlik va uzviylik tamoyillarini ochib berishni, ekotizimlar va ularni
tasniflanishini, ekologik muammolar, ekologik xavfsizlik va barqaror
rivojlanishning ekologik jihatlarini, atrof-muhitni muhofaza qilish, tabiiy
resurslardan oqilona foydalanish va buzilgan tabiiy majmualarni qayta tiklash
tizimli va majmuali yondoshuv qoidalarini, ekologik talim-tarbiya qoidalarini,
umumbashariy fundamental va milliy ekologik qadriyatlarni bilish, atrof tabiiy
muhitga nisbatan ehtiyotkorona va mas'uliyatli yondashuvi aspektlarini yoritishdan
iborat.
5A630102 — Ekologiya (tarmoqlar va sohalar bo yicha) mutaxassisligi
ʻ
bo yicha magistraturaga kiruvchilar uchun mutaxassislik fanidan tuzilgan mazkur
ʻ
dastur 5630100 — Ekologiya va atrof-muhit muhofazasi ta'lim yo nalishining
ʻ
namunaviy o quv rejasi hamda mos fanlarning namunaviy o quv dasturlari asosida
ʻ ʻ
ishlab chiqildi. Dasturda namunaviy o quv rejaga mos holda ekologiya asoslari,
ʻ
ekologik siyosat, bioekologiya kabi asosiy mutaxassislik fanlari tanlab olindi.
1-blok . EKOLOGIYA ASOSLARI
Ekologiya fan sifatida uning biologik fanlar sistemasidagi o rni, vazifalari,
ʻ
obyekti, metodlari, rivojlanish bosqichlari. Ekologiya tabiatni muhofaza qilishda
tabiiy resurslardan foydalanish muhim ekanligi. Ekologiya tarixi, ekologik
tadqiqotlar rivojlanishida O rta Osiyo olimlari ishlarining roli.
ʻ
Autekologiya. Organizmlar va muhit orasidagi bog lanishlar to grisidagi
ʻ ʻ
fan ekanligi. Organizmlarning yashash muhitiga moslashuvi.
Organizmlarning fizik-kimyoviy yashash muhiti to g risida: suv, tuproq, havo
ʻ ʻ
muhitining xususiyatlari. Abiotik va biotik omillar. Asosiy abiotik omillarning
(issiqlik, yorug lik, namlik, sho rlanish, biogen elementlar kontsentratsiyasi
ʻ ʻ
kabilarning) ekologik ahamiyati.
Abiotik omillarning xabar berish ahamiyati. Kunlik va mavsumiy sikllar.
Cheklovchi omillar. Libix q oidasi. Tolerantlik. Ekologik omillarning o zaro ta
ʻ ' siri.
2

Ekologik valentlik. H ar xil turlarning chegarasi. Evribiont va stenobiont turlar.
Turlarning ekologik individualligi. Ayrim turlarning gradi y ent sharoit bo yichaʻ
tar q alishi. Organizmlarning indikatsion ahamiyati.
Populyatsiya h aqida ta ' limot. Ekologiya va genetika “populyatsiya”
tushunchasining aniqlamasi. Populyatsiyaning ierarxiya tuzilishi: organizmlarning
joylashishi va populyatsiyalar orasidagi bog lanishlar. Populyatsiya turning sistema
ʻ
va ekosistema elementi sifatida.
Populyatsiyaning statistik xarakteristikasi: soni, zichligi, yoshi, jinsiy tarkibi.
Populyatsiyaning genetik polimorfizmi. Biomassa, uning nam va q uru q og irligi,
ʻ
energetik ek vi valent, populyatsiyaning zichligi va sonini baholash usullari.
Turlarning makonda joylashish xarakteri. Tasodifiy, tartibli va dog li joylashish.
ʻ
Hayvonlar to planish sabablari.
ʻ
Populyatsiyaning dinamik xarakteristikasi: tug ilish, o lish, populyatsiyaning
ʻ ʻ
o sish tezligi. Yashovchanlik jadvali va egri chiziqlar. Turli xil hayvon va
ʻ
o simliklarda olimning yosh bo yicha tarqalish xarakteri. Populyatsiya o sishining
ʻ ʻ ʻ
o ziga xos tezligi. Biomassa dinamikasi. Populyatsiya mahsuldorligi haqida
ʻ
tushuncha. Tabiatda populyatsiya sonining boshqarilishi, abiotik va biotik
(populyatsiya ichida va biotsenotik) faktorlar roli. Sonlarning siklik tebranishi.
Populyatsiyalardan optimal foydalanish.
Jamoalar h a qid a ta 'l imot. Biotsenozlar (jamoa), ularning taksonomik va
funk s ional tarkibi. Jamoaning funksional tuzilish strukturasi. Organizmlar
orasidagi munosabat tiplari: simbioz, mutalizm, konkurentsiya, biotrofiya
(yirtqichlik keng manoda qo llaniladi).
ʻ
Turlar orasidagi ra q obatlik prin si plari, raqobatlashuv turlarning sharoiti.
Tabiatda raqobatlik va turlarning tarqalishi.
“Yirtqich-o lja” munosabatlari. Yirtqichlarning o lja sonining ortib qolishiga
ʻ ʻ
javoban ko rsatilgan son va funktsional reaktsiyalari. Yirtqich va o ljalarning
ʻ ʻ
laboratoriya va tabiiy sharoitda yashashi. “ Yirtqich-o lja
ʻ ” evolyutsiyasi.
Jamoaning tur tarkibi va uni ochib berish usullari. Jamoa tuzilish
mexanizmlari: yirtqichlik va raqobatlik roli. Turlarning xilma-xilligi jamoaning
3

spetsefik xarakteristikasi sifatida. Jamoaning dinamikasi. Suk t se s siya. Seriali va
klimatik jamoalar. Ekologik nisha (ekologik makon).
“Biogeotsenoz” (V.I.Sukachev) va “ekosistema” (A.Tensli) kabi tushunchalar
nisbati. Biogeotsenozni tashkil qiluvchi tabiiy qismlar, hamda ularning yashashini
tashkil qiluvchi asosiy omillari.
Ekosistemada modda va energiyadan foydalanishning asosiy bosqichlari.
Trofik bosqichlar. Birlamchi mahsulot-avtotrof organizmlar mahsulotidir. Foto
xemosintezning ahamiyati. Birlamchi mahsulotni baholashning asosiy qonunlari
(usullari). Ekosistemada organik moddalarning lestrukturasi. Biotrof va santroflar.
Oziq zanjiri ”Yoyilish” (yaylovda) va oziq zanjiri “parchalanish” (letretli). Bir
trofik bosqichdan ikkinchisiga o tishida energiyaning sarflanishi, “mahsulot”ʻ
piramidasi va biomassa piramidasining ekologik effektivligi. Mikro va
makroredutsent (konsumentlar).
Quruqlik ekosistemasining iqlim zonalligi va asosiy tiplari. Tundra, botqoqlik,
tayga, aralash bargli o rmonlar, sahro, tropik, nam o rmonlar, cho llar. O rta Osiyo
ʻ ʻ ʻ ʻ
quruqlik ekosistemalaring asosiy tiplari. Turli xil quruqlik ekosistemalarining
birlamchi mahsulotlari. Fitotsenozlarning tarkibi va tuzilishi, qavatlilik, mozaiklik,
quruqlik ekosistemalari tarkibiy qismlarining o zaro aloqasi. Kontsoratsiya.
ʻ
Mikoriza. Quruqlik ekosistemalarida turli xil guruhlar — bakteriya, zamburug ,
ʻ
hayvonlarni roli, quruqlik ekosistemasining suktsessiya xususiyatlari. Turlarning
kelib chiqishi.
Suv ekosistemalari va ularning asosiy xususiyatlari. Suv ekosistemalarinng
quruqlik ekosistemalaridan farqi. Plankton, bentos, nekton. Suv muhitidagi
produtsentlarning asosiy guruhlari. Fitoplankton, makrofitlar, perifiton, organik
moddalarning minerallanish jarayonlarida zooplankton va bakteriyalarning roli.
Detrit. Suv ekosistemalarining vertikal tuzilishi. Kontinental suv havzalari; ko llar,
ʻ
suv omborlari. Oligotrof va evtrof suv h avzalari.
Evtrofikatsiya jarayoni va uni oldini olish yo llari.
ʻ Okeanlarni biologik
tuzilish. Suvning ko tarilish zonalari. Dunyo okeanlaring turli qismlarida birlamchi
ʻ
mahsulot hosil bo lish intensivligi. Qishloq xo jalik ekosistemalari yoki
ʻ ʻ
agroekosistemalar ularning tabiiy ekosistemalardan farqi.
4

Biosfera haqida mahlumot. Biosfera haqida tushuncha uning tuzilishi.
Biosfera haqida h ozirgi zamon ilmiy q arashlarning shakllanishida
V.I.Vernadskiyning roli. Tirik va biokos moddalar. Biosferaning evolyutsiyasi
energetik balansi. Biosferaning muhim kimyoviy elementlarning aylanishi.
Quruqlik va okeanlarning birlamchi ma h sulotlari. Turli guruh organizmlarning
biokimyoviy vazifasi. Yerning potentsial biologik hosildorligi. Asosiy biogen
elementlarning tabiiy sikliga antropogen ta 'si ri.
Biosfera energiya balanisini inson faoliyatiga bog liq holda o zgarishi.ʻ ʻ
Biosferaning global modelini shakllantirishga qaratilgan zamonaviy tajribalar.
Biosferani boshqarish. Iqlim o zgarishi va uning ta
ʻ 's iri. Tabiiy resurslar
klassifikatsiyasi.
Ekologiyaning hozirgi zamon muammolari. Biosferaning global
ifloslanishi, uning oqibatlari va ular bilan kurashish yo llari. Atmosfera, gidrosfera,
ʻ
litosferaning ifloslanishi va ularni oldini olish yo llari. Atrof-muhitga sanoat va
ʻ
transportning tasiri. Biosferaning toksik va radioaktiv moddalar bilan ifloslanishi.
Urbanizatsiya va uning biosferaga ta 's iri. Urbanizatsiya muammolarini hal qilish
yo llari. Xo jalik faoliyati natijasida yaroqsiz bo lib qolgan yerlarni rekultivatsiya
ʻ ʻ ʻ
qilish va tabiatni muhofaza qilish.
Insonning tabiatga ongli va ongsiz, bevosita va bilvosita holda ko rsatadigan
ʻ
ta'siri. Insonning turli tarixiy davrlarda ko rsatib kelgan ta'siri.
ʻ
Aholining o sishi, hozirgi zamon ilmiy texnika jarayoni. Biosferani qo riqlash
ʻ ʻ
— insoniyatning hozirgi davrdagi muhim masalalaridan biri. Insoniyatning oziq
resurslari. Oziq ovqat va qishloq xo jalik mahsulotlarini ishlab chiqarish
ʻ
muammolari. Paxta yakka hokimligi va uning oqibatlari. Atmosfera havosining
tozaligi, suv resurslari, tuproq, o simlik va hayvonot olamining muhofaza qilish.
ʻ
Inson ekologiyasi, inson salomatligiga ta'sir qiluvchi ekologik omillar va
ularni oldini olish yo llari.
ʻ Sayyoramiz aholisining genofondini saqlab qolish
masalalari.
Bioxilma-xillikni muhofaza qilish. Biologik xilma-xillik, ekosistemalarni
asrashning biosferadagi ekologik muvozanatni
5

Saqlashdagi ahamiyati. Suv, havo, tuproqni muhofaza qilish, qo riqxonalar vaʻ
boshqa muhofaza qilinuvchi maydonlar. Biosferaga inson xo jalik faoliyatini
ʻ
bashorat qilish.
O zbekistonda tabiatni muhofaza qilish ishlarini tashkil qilish, respublika
ʻ
qonunchiligida tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan ishlar. Inson faoliyati
natijasida tur va populyatsiyalar tarkibidagi h ayvon va o simliklarning o zgarishi.
ʻ ʻ
Qizil kitob. Muhofaza qilinadigan hududlar, qo riqxonalar, milliy bog lar.
ʻ ʻ
Ekologik xavfsizlik, barqaror rivojlanish kontseptsiyasi va ekologik
talim- tarbiya. Tabiat va jamiyatni muhofaza qilish, ekologik xavfsizlik, barqaror
rivojlanish kontseptsiyasi. Tabiatni muhofaza qilishda xalqaro hamkorlik. Inson va
biosferaning dasturi. Tabiatni muhofaza qilishning o quv va tarbiyaviy ahamiyati.
ʻ
Ekologik madaniyat va tabiat muhofazasi.
2-blok. BIOEKOLOGIYA
O simliklar ekologiyasi fanining rivojlanish tarixi, maqsadi va vazifalari,
ʻ
boshqa fanlar bilan o zaro bog liqligi va metodlari. O simliklar va ya
ʻ ʻ ʻ shash
muhitlari. Muhit va ekologik omillar. Abiotik va biotik omillar, o simliklar
ʻ
hayotida kordinal nuqtalarning ahamiyati. Minimum, optimum va maksimum
zonalar. O simliklarning ekologik amplitudasi, cheklovchi omillar, Libix qoidasi,
ʻ
ekologik valentlik, tolerantlik. O simliklarning muhit omillariga nisbatan
ʻ
moslashuvi
Yorug’lik. Yoruglikning o simliklar hayotidagi o rni. Yorug’lik va
ʻ ʻ
fotosintez. Yorug’lik ekologik omil sifatida. Yorug likka nisbatan o simliklarning
ʻ ʻ
ekologik guruhlari. Yo ruglikka nisbatan o simliklarning moslanishlari.
ʻ ʻ
O simliklarning fotoperiodik reaksiyasi.
ʻ
Harorat. Issiqlikning o simliklar hayoti uchun zarurlig
ʻ i. Urug larning ʻ
unishi , o sish va rivojlanish uchun issiqlikning aham
ʻ iyati. Issiqlik ekologik omil
sifatida. Yer sharida haroratning har xilligi. O simliklarning haroratga nisbatan
ʻ
ekologik guruhlari. Turli haroratlarga o simliklarning moslanishlari.
ʻ
Suv (namlik). Suvnin g o simliklar hayoti uchun zarurligi. O simliklarning
ʻ ʻ
oziqlanishi, tarqalishi, tanasini sovutib turishi, urug larning unishi, o sishi va
ʻ ʻ
6

rivojlanishi uchun suvning ahamiyati. Namlik ekologik omil sifatida. Namlikka
nisbatan o simliklarning ekologik guruhlari. O simliklarning suv rejimi. Namlikkaʻ ʻ
nisbatan o simliklarning moslanishlari. O simliklarning qurg oqchilikka nisbatan
ʻ ʻ ʻ
ekologik klassifikatsiyasi.
Havo. Havoning gazlar tarkibi va uning o simliklarga tasiri.
ʻ O simliklar ʻ
hayoti uchun azot, kislorod va karbonat angidrid gazlarining ahamiyati.
O simliklarning shamol yordamida changlanishga va tarqalishga nisbatan
ʻ
moslanishlari.
Tuproq. O simliklar hayoti uchun tuproqning zarurligi. Tuproq xillari.
ʻ
Tuproq tarkibi. Turli tuproq xossalariga ko ra ekologik guruhlari. Tuproq
ʻ
unumdorligi va tuzga chidamlilik.
O simliklarning o zaro bir-biriga ta'siri.
ʻ ʻ O simliklarning bir-biriga bevosita ʻ
va bilvosita ta'siri. O simliklar o rtasidagi munosabatlarning turli shakllari.
ʻ ʻ
O simliklardagi fasliy o zgarishlar. Yil fasllariga nisbatan moslanishlar
ʻ ʻ
Xazonrezgilik va uning o simliklar hayotidagi ahamiyati. Tinim davri.
ʻ
O simliklardagi fenologik fazalar va ularga iqlimning ta'siri.
ʻ
O simliklarning hayotiy davrlari va yoshga nisbatan holatlari.
ʻ Turli
ekologik omillarning turli yoshdagi o simliklarga tasiri. O simliklarning hayotiy
ʻ ʻ
shakllari va ularning xilma-xilligi. Turli iqlim zonalarida daraxtlarning xilma-
xilligi. Mahalliy sharoitdagi o simliklarning hayotiy shakllari. O simliklarning
ʻ ʻ
umumiy tuzilishi, hujayralarning o ziga xosligi. O simlik to qimalarining
ʻ ʻ ʻ
shakllanishi va bunda ekologik omillarning ta'siri. Turli tik mintaqalarda o suvchi
ʻ
o simliklarning vegetativ organlarining shakllanishida yashash muhitining roli.
ʻ
Ekologik omillar tasirida o simlik organlari morfologiyasi va anatomiyasining
ʻ
o zgarishlari.
ʻ
O simliklar jamoalari va ularning turlar tarkibi.
ʻ Tabiiy va sun'iy o simlik ʻ
jamoalari. O simliklar jamoalarining barqarorligi. Jamoadagi o simliklarning
ʻ ʻ
o zaro ta'siri. O simliklar jamoasining tuzilishi, qavatliligi, gorizontal guruhlanishi.
ʻ ʻ
Jamoalardagi sutkalik va fasliy o zgarishlar. O simliklarni muhofaza qilish.
ʻ ʻ
Kamyob, noyob va muhofaza qilinadigan o simliklar. Muhofazaga olingan
ʻ
hududlar. Ma h alliy sharoitdagi muhofazaga muhtoj o simliklar.
ʻ
7

Hayvonlar ekologiyasining rivojlanish tarixi . Fanning maqsad va vazifalari,
boshqa fanlar bilan bog ʻ liqligi va tadqiqot metodlari. Fanning qishloq xo jalikʻ
zararkunandalariga qarshi kurashdagi roli.
Muhit omillari haqida talimot. Muhit omillarining tasnifi va ta'rif i . Asosiy
iqlim omillarining tarifi. Yorug likning ekologik ahamiyati. Suv quruqlik
ʻ
hayvonlarining yashash omili. Issiqlik omilining ekologik ahamiyati.
Populyatsiya haqida talimot. Populyatsiyaning tasnifi va tarifi.
Populyatsiyaning asosiy tarkibiy qismlari. Populyatsiyalardagi dinamik jarayonlar.
Turlararo o zaro munosabatlar
ʻ Turlararo munosabatlarning kelib
chiqishi va tasnifi. Simbiotik va antogonistik munosabatlar.
Ekosistemalar va unda umurtqali hayvonlarning tutgan o rni
ʻ .
Ekosistema tushunchasi va uning klassifikatsiyasi. Biogeotsenozlarning tarkibiy
qismi. Hayvonlarning muhit hosil qiluvchi xususiyatlari.
Mikroorganizmlar ekologiyasi. Mikroorganizmlar va biosfera . Biogen
elementlar almashinuvida mikroorganizmlar roli. Energetik funksiya - fotosintez
jarayonida Quyosh energiyasining yutilishi va kimyoviy energiya
transformatsiyasi. To plash (kon
ʻ ts entrlash) funksiyasi — alohida turga mansub
moddalarning hayot jarayonida tanlab to planishi, bazilarining organizm tuzilishi
ʻ
uchun ishlatilishi, bazilarining metabolizm jarayonida organizmdan chiqarilishi.
Parchalanish (destruksiya) funksiyasi — tirik bo lmagan nobiogen organik
ʻ
moddalarning minerallashishi, hosil bo lgan moddalarning biologik almashinuvda
ʻ
ishtirok etishi. Muhit hosil qilish funksiyasi — muhitning fizik-kimyoviy
ko rsatkichlarini qayta o zgarishi.
ʻ ʻ
Mikroorganizmlar aut e kologiyasi. Haroratga bo lgan munosabatiga ko ra
ʻ ʻ
mikroorganizmlarning guruhlari. Muhitning kislotaliligiga munosabatiga ko ra
ʻ
mikroorganizmlarning bo linishi. Mikroorganizmlarning ekosistemada tutgan o rni,
ʻ ʻ
ekologik guruhlari, taraqqiyotining tashqi muhitning turli omillariga bog liqligi.
ʻ
Mikroorganizmlar orasida munosabat shakllari. Raqobat. Generalistlar va
mutaxassislar. Antogonizm, parazitizm. Mikroorganizmlar va o simliklarning
ʻ
o zaro munosabatlari. Mikroorganizmlar va hayvonlar. Mikroorganizmlar va
ʻ
hasharotlar. Patogen mikroorganizmlar.
8

3-blok. Ekologik siyosat
Turizm sohasida ekoturizmni tutgan o rni, ekoturizmni mustaqil fan sohasiʻ
ekanligi, ekoturizmni vazifasi va tasniflanishi. Ekologik turizmning obyektlari,
ekoturistik faoliyatni tashkil etish. Ekoturizmning kelajakdagi istiqbollari.
Ekoturistik marshrutlar tushunchasi va mazmuni. Ekoturizm bo yicha dunyo
ʻ
tajribasi.
O zbekiston Respublikasining ekoturistik resurslari va sayyohlik
ʻ
imkoniyatlari. O zbekistonning turistik va ekoturistik obyektlari. Ekoturistik
ʻ
obyektlarga tarif. Mamlakatimizda ekoturistik obyektlarni tasniflashning o ziga xos
ʻ
jihatlari.
O zbekiston Respublikasining tabiat majmualari, komponentlari va ularning
ʻ
ekoturistik imkoniyatlari. O zbekiston tabiatini ekoturistik jihatdan baholash
ʻ
yo llari. O zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy salohiyati va ularning ekoturistik
ʻ ʻ
xususiyatlari. Mavjud ijtimoiy-iqtisodiy resurslar.
O zbekistonda ekoturizmning rivojlantirish tendentsiyalari va mavjud
ʻ
imkoniyatlari. O zbekistonning alohida muhofaza etiladtgan tabiiy xududlarida
ʻ
ekoturizimning faoliyat ko rsatish muammolari. Markaziy Osiyo mintaqasi kichik
ʻ
shaharlar va qishloqlarining rekreatsion resurslari. O zbekistondagi ekoturistik
ʻ
tashkilotlar. Ekologik turlar. Ekoturistik imkoniyatlar. Hududini ekoturistik
rayonlartirish. O zbekistonning davlat qo riqxonalari, alohida muhofaza etiladigan
ʻ ʻ
hududlar, madaniy yodgorliklar. Qishloq turizmi, agroturizim.
O zbekiston hududini ekoturizm jihatdan rayonlashtirish.
ʻ O zbekiston ʻ
hududini ekoturizim jihatdan rayonlashtirish zarurati va uning ilmiy asoslari.
Ekoturistik rayonlashtirishning turlari, mazmuni va ahamiyati. O zbekiston
ʻ
hududini turli ekoturistik maqsadlarda rayonlashtirilishi. Mamlakatimizni
rekeatsion resurslar bilan taminlanganlik darajasi hamda ekoturistik servisga ko ra
ʻ
rayonlashtirilishi. Ekoturistik marshurutlar va xaritalar.
Ekoturlarni ishlab chiqish asoslari. Ekoturistik marshrutlar tushunchasi,
uning maqsadi va vazifalari, Ekoturistik marshrutlarni tashkil etish nazariyasi va
amaliyoti. Ekturistik marshrut turlari. O zbekistonda mavjud ekoturistik
ʻ
9

marshrutlarni ishlab chiqish jarayonlari. Ekoturlarni boshqa sayyohlik turlari bilan
olib borish zarurati. Ekoturizim va agroturizimning umumiy va xususiy jihatlari.
Kompleks ekoturlar va ularning olib borishning hududiy jihatlari.
Ekoturizmni tashkil etish va yuritishda dunyo tajribasi va amaliyoti.
Zamonaviy ekoturistik yo nalishlar. Turlicha iqtisodiy salohiyatga ega bo lganʻ ʻ
mamlakatlarda ekoturizim. Ekoturizimni rivojlantirishning huquqiy bazasini
yaratishga bo lgan e'tibor. Hududlarni barqaror rivojlantirishda ekoturistik tajriba
ʻ
va amaliyot. Ekoturizim geografiyasi. Yer kurrasining turli davlatlari va
mintaqalarda ekoturizimni rivojlanishinng o ziga xos tomonlari.
ʻ
Ekoturistik menejment va marketing. Ekoturistik bozor va uni boshqarish
kerakligi. Ekoturizimda reklamaning o ziga xos jihatlari. Ekoturistik menejment
ʻ
tushunchasi va marketing. Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududda ekologik
turizimni moliyaviy boshqarish vositalari. Ekoturizim tog li mintaqalarning
ʻ
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish vositasi sifatida. Ekoturistik servis tushunchasi va
uning asosiy yo nalishlari.
ʻ
Ekoturistik servis. Ekoturistik xizmatlarda sayyohlarni kutib olish, tr a nsfer,
joylashtirish. Ularni ovqatlantirish, olib yurish, madaniy hordiq chiqartirish.
Boshqa turistik turlar bilan muvfiqlashtirish hamda savdo-sotiqni uyushtirish.
Ekoturistik servisda mahalliy tabiiy sharoit hamda shu yerga xos bo lgan tabiiy
ʻ
resurslarni inobatga olish va undan samarali foydalanish yo llari. Turistik zonalarni
ʻ
internet- sahifalar orqali reklama qilish: hudud haqida, madaniyati va tarixi haqida
malumotlar; mahalliy turistik korxonalar va turoperatorlar taklif qiluvchi turlar va
paketlar; hudud xaritasi; mavjud marshrutlar; mahalliy xizmatlar provayderlar.
Ekologiya huquqi: tushunchasi, rivojlanish bosqichlari, p redmeti .
Tabiatni huquqiy muhofaza qilish tarixidan. Ekologiya huquqining predmeti,
o ziga xos xususiyatlari va prinsiplari. O zbekistonning ekologik siyosati. Atrof
ʻ ʻ
tabiiy muhitni huquqiy muhofaza qilish zarurati.
Ekologik-huquqiy munosabat va ekologik-huquqiy mexanizm. Ekologik-
huquqiy munosabat tushunchasi. Ekologik-huquqiy munosabat obyektlari.
Ekologik-huquqiy munosabat subyektlari. Ekologik-huquqiy munosabat
10

manbalarini tartibga solish usullari. Ekologik-huquqiy mexanizm. Ekologiya
huquqining tizimi.
Ekologiya huquqi manbalari. Ekologiya huquqi manbalari va ularning
tasniflanishi. O zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi — ekologiya huquqiningʻ
asosiy manbai. Qonunlar — ekologiya huquqining manbai sifatida. Qonun osti
normativ hujjatlarining ekologik munosabatlarni tartibga solishdagi ahamiyati.
Tabiiy obyektlarga nisbatan mulk huquqi. Tabiiy ob y ektlarga nisbatan
mulk huquqi tushunchasi va o ziga xos tomonlari. Mulk huquqi obyektlari va
ʻ
kelajak istiqbollari.
Ekologik boshqaruv. Ekologik boshqaruv tushunchasi va tizimi. Davlatning
ekologik boshqaruvi. O zini o zi boshqarish organlari (fuqoralar yig ini)ning
ʻ ʻ ʻ
ekologik funksiyalari. Ekologik boshqaruvda ekologik kadastr, nazorat va
ekspertizaning ahamiyati. Ekologik kadastr, ekologik ekspertiza, ekologik nazorat.
Ekologik-huquqiy javobgarlik tushunchasi va turlari. Ekologik
huquqbuzarliklar uchun yuridik javobgarliklarni qo llash asoslari.
ʻ Yerlarni
ekologik-huquqiy muhofaza qilish. Ye r muammolari va ularni yechish yo llari.
ʻ
Ye rlarni ekologik-huquqiy muhofaza qilishning umumiy qoidalari. Yer fondi
toifalari bo yicha yerlarni ekologik-huquqiy muhofaza qilish. Yerlarning ekologik-
ʻ
huquqiy muhofaza qilishning mazmuni va mohiyati. Yer muhofazasi va
foydalanish ustidan nazorat. Yuridik javobgarlik.
Suv va suvdan foydalanishni ekologik-huquqiy tartibga solish . Suv
resurslari va ularni ekologik-huquqiy jihatdan tartibga solish zarurati. Davlat suv
fondi. Suvdan oqilona foydalanishning ekologik-huquqiy asoslari. Suvni ekologik-
huquqiy muhofaza qilish. Xalq xo jaligining ayrim sohalarida suvdan oqilona
ʻ
foydalanish qoidalari.
Ye r osti boyliklarini ekologik-huquqiy muhofaza qilish. Yer osti boyliklari
tushunchasi va ularni ekologik-huquqiy muhofaza qilish zarurati. Yer osti
boyliklaridan foydalanish va ular muhofazalashning ekologik-huquqiy talablari.
Konchilik munosabatlarini davlat tomonidan tartibga solish. Yer osti boyliklaridan
foydalanish huquqi.
O simlik dunyosini ekologik-huquqiy muhofaza qilish.
ʻ O simlik dunyosi ʻ
11

va uning ekologik-huquqiy muhofaza qilish zarurati. O simlik dunyosiniʻ
muhofazalashning huquqiy tartibi. O simlik dunyosini muhofaza qilish chora-
ʻ
tadbirlari. O simlik dunyosini obyektlarini nazorat qilish va javobgarlik.
ʻ
O rmon—alohida
ʻ ekologiya huquqining obyekti sifatida. O rmonlarga oid ʻ
munosabatlarni tartibga solishning umumiy jihatlari. O rmonlardan foydalanish
ʻ
huquqi. O rmonlarni huquqiy himoyalash.
ʻ
Hayvonot dunyosi va uni ekologik-huquqiy muhofaza qilishning
maqsadi va vazifalari. Hayvonot dunyosi ob y ektlari va ularni muhofaza qilish
talablari. Hoyvonot dunyosidan foydalanish tartibi. Hayvonot dunyosiga oid qonun
hujjatlaridagi normalarni buzganlik uchun javobgarlik.
Atmosfera havosi — ekologiya huquqining obyekti sifatida. Atmosfera
havosini muhofaza qilishning umumiy qoidalari. Atmosfera havosini ekologik-
huquqiy muhofaza qilish talablari. Atmosfera havosini muhofaza qilishning kafillik
mexanizmi.
Muhofaza etiladigan tabiiy hududlar tushunchasi va ularning
tasniflanishi. Muhofaza etiladigan tabiiy hududlar huquqiy holatining umumiy
jihatlari. Muhofaza etiladigan ijtimoiy-ekologik vazifalarni bajaruvchi
hududlarning huquqiy holati. Qo riqxona — ekologik vazifalarni bajaruvchi
ʻ
muhofaza etiladigan hududlar va obyektlarning huquqiy holati.
Antro p ogen o zgargan tabiiy muhitni ekologik-huquqiy muhofaza qilish
ʻ
tushunchasi, asosiy turlari va xususiyatlari. Shaharlarda atrof tabiiy muhitni
ekologik-huquqiy muhofazalash. Agrar tegralarda atrof-muhitni ekologik-huquqiy
muhofazalash. Sanoat zonalarida atrof-muhitni ekologik-huquqiy muhofazalash.
Atrof-muhitni xalqaro-huquqiy muhofaza qilish tushunchasi va rivojlanish
tarixi. Atrof-muhitni xalqaro-huquqiy muhofaza qilish prinsiplari va manbalari.
Atrof-muhitni xalqaro-huquqiy muhofaza qilishning halqaro huquqiy obyektlari.
Xalqaro ekologik tashkilotlar, konferensiyalar va jamg armalar. Ayrim xorijiy
ʻ
mamlakatlarda Ekologiya huquqi. Xalqaro ekologik javobgarlik.
Ekologik ekspertiza faniga kirish. Ekologik ekspertizaning yangi fan va
o quv redmeti sifatida shakllanish va rivojlanishi. Ekologik ekspertiza fanining
ʻ
predmeti, obyekti, tadqiqot metodlari. Ekologik ekspertiza fanining boshqa fanlar
12

bilan bog liqligi va o zaro aloqalari. Ekologik ekspertiza fanining maqsadi vaʻ ʻ
vazifalari. Ekologik ekspertizaning ilmiy-metodik asoslari. Ekologik ekspertiza
to g risida tushuncha. Ekologik ekspertiza munosabatlarida ekologik qonunlar,
ʻ ʻ
qoidalar, prinsiplarga asoslanishi.
Ekologik ekspertizada atrof muhitga tasirini baholash. O zbekistondagi
ʻ
ekologik vaziyat va uni ekspert baholash. Ekologik vaziyatning umumiy ta
O zbekistonda ekoturizmning rivojlantirish tendentsiyalari va mavjud
ʻ
imkoniyatlari. O zbekistonning alohida muhofaza etiladtgan tabiiy xududlarida
ʻ
ekoturizimning faoliyat ko rsatish muammolari. Tabiat komponentlarining
ʻ
ekologik holati. Tabiat komponentlarining ekologik holati va ularni ekspert
baholash.
Ye r resurslari. Biologik resurslar. Yerosti boyliklari. Chiqindilar
muammosi .
Ekologik ekspertizaning asosiy prinsiplari. Ekologik ekspertizaning
prinsiplari to g risida tushuncha. Ekologik ekspertizaning umumiy prinsiplari.
ʻ ʻ
Ekologik ekspertizaning ilmiy prinsiplari. Ekologik ekspertizaning yuridik
(huquqiy) prinsiplari. Ekologik ekspertizaning huquqiy asoslari. Ekologik
ekspertizaning huquqiy asoslari to g risida tushuncha. Ekologik ekspertizaning
ʻ ʻ
huquqiy asoslarining tizimlari.
Ekologik ekspertiza munosabatlari qatnashchilarining huquqlari,
majburiyatlari va javobgarligi.
Ekologik ekspertiza turlari. Ekologik ekspertiza turlari to g risida
ʻ ʻ
tushuncha. Davlat ekologik ekspertizasi. Jamoat ekologik ekspertizasi va ekologik
audit.
Ekologik ekspertizaga qo yiladigan talablar va atrof muhitga tasirni
ʻ
baholash . Ekologik ekspertizaga qo yiladigan umumiy talablar. Ekologik
ʻ
ekspertiza obyektlarining atrof tabiiy muhitga ta'sirining farqlari va ularni
baholash.
Ekologik ekspertizaning asosiy yo nalishlari.
ʻ Ekologik ekspertizaning
asosiy yo nalishlari to g risida tushuncha. Texnologik ekologik ekspertizasi.
ʻ ʻ ʻ
Korxonalar ekologik ekspertizasi. Ekologik ekspertiza xizmatini tashkil etish va
13

davlat ekologik ekspertizasining xulosasiga qo yiladigan talablar. Davlat ekologikʻ
ekspertiza xizmatini tashkil etish. Davlat ekologik ekspertizasi xulosasining
struktura va mazmuniga qo yiladigan talablar.
ʻ

Imtihon to g risida umumiy malumotlar
ʻ ʻ
5A630102 — Ekologiya (tarmoqlar va sohalar bo yicha)
ʻ mutaxassisligi
bo yicha magistraturaga kirishda bilim darajasini belgilovchi maxsus fanlardan
ʻ
(ekologiya asoslari; bioekologiya; ekologik siyosat) o gzaki sinov o tkaziladi.
ʻ ʻ
Imtihon rektorning buyrug i bilan tasdiqlangan yetuk va tajribali professor-
ʻ
o qituvchilari
ʻ tomonidan olinadi. Har bir biletda savollari 5 tadan bo lib, ular uch ʻ
xil qiyinlik darajalarida (qiyin, o rtacha, nisbatan oson) tuzilgan bo ladi. Baholash
ʻ ʻ
mezoni 0 balldan 100 ballgachani tashkil etadi.
I mtihonlarni baholash mezonlari
Ball Baholash mezonlari
86-100 belgilangan savol bo yicha quyidagilarni bilishi kerak:
ʻ
 mavzuning mohiyatini to liq tushuntirib berishi;
ʻ
 mavzu bo yicha aniq ekologik bilimlarga ega bo lishi;
ʻ ʻ
 ekologiyaning tabiat qonunlari va qoidalarni bilishi;
 ekologik termin va tushunchalardan foydalanishi;
 aytilgan firklarni asoslab berishi;
 mavzu bo yicha mustaqil fikrlash asosida misollar keltira olishi.
ʻ
71-85 belgilangan savol bo yicha quyidagilarni bilishi kerak:
ʻ
 mavzuning mohiyatini tushuntirib berishi;
 mavzu bo yicha ekologik bilimlarga yetarlicha ega bo lmasada,
ʻ ʻ
lekin, umumiy ekologik bilimlarga ega bo lishi;
ʻ
 ekologiyaning ayrim tabiat qonunlari va qoidalarni bilishi;
 ayrim ekologik termin va tushunchalardan foydalanishi;
 aytilgan firklarni kamchiliklar bilan bo lsada asoslab berishi.
ʻ
55-70 belgilangan savol bo yicha quyidagilarni bilishi kerak:
ʻ
14

 mavzuning mohiyatini qisman tushuntirib berishi;
 ayrim ekologik termin va tushunchalardan foydalanishi;
 aytilgan firklarni noanqilik bilan bo lsada asoslab berishi.ʻ
0-54 belgilangan savol bo yicha:
ʻ
 qoniqarsiz va ayrim malumotlarnigina bilishi;
 ekologik termin va tushunchalarni bilmaslik;
 mustaqil fikrga ega bo lmaslik.
ʻ
Yo’zma ish 100 ballik tizimda baholanadi. Yozma ish 5 ta savoldan iborat
bo’lib, 1- , 2-, 3-, 4- 5 savollarning har biri uchun 20 baldan jami 100 balda
baholanadi.
Agar talaba mavzuni yoritishda ta’riflar to’liq berilsa, (teoremalar to’liq
isbotlansa), muammoli vaziyatlar orqali mavzu yuritib berilsa, mustaqil xulosa va
qaror qabul qila olsa, ijodiy fikrlaini javobida aks ettirsa, mustaqil mushohada
yuritsa, amaliy misollar keltirsa, mavzuning mohiyatini to’liq bayon ettirsa, mavzu
bo’yicha tasavvurga ega bo’lsa u holda uning yozgan javobi to’liq deb hisoblanadi.
Agarda talaba mavzuni yoritishda ta’riflar berilsa, mustaqil xulosa va qaror
qabul qila olsa, ijodiy fikrlaini javobida aks ettirsa ammo mustaqil mushohada
yuritmasa, amaliy misollar keltirmasa, mavzuning mohiyatini to’liq bayon
ettirmasa, mavzu bo’yicha tasavvurga ega bo’lmasa u holda uning yozgan javobi
bo’yicha mavzu to’liq yoritilmagan deb topiladi.
Bundan tashqari yozma ishning hatosiz va chiroyli yozilishiga ham etibor
beriladi.
15

Iqtisodiy-ijtimoiy-ekologik majmuali barqaror rivojlantirishning kelajak istiqbollari

Sotib olish