Dokument ma'lumotlari

Narxi 48000UZS
Hajmi 2.4MB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 12 Oktyabr 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Diplom ishlar
Fan Transport

Sotuvchi

Эргашев Бахромжон

Ro'yxatga olish sanasi 11 Oktyabr 2024

0 Sotish

Ishlab chiqarish korxonalarida mehnatni muhofaza qilish masalalarini tizimli boshqarish mexanizmi (“O‘zbekiston Temir yo‘llari Buxoro MTU UK Vagon deposi” misolida)

Sotib olish
“ Ishlab chiqarish korxonalarida mehnatni muhofaza qilish masalalarini tizimli boshqarish mexanizmi (“O‘zbekiston Temir y o‘llari Buxoro MTU UK Vagon deposi” misolida) ” DIPLOM ISHI Mundarija Kirish 4 I-bob. “ O‘zbekiston Temir yo’llari Buxoro MTU UK Vagon deposi ” haqida umumiy ma’lumot. 8 1.1 “ O‘zbekiston Temir yo’llari Buxoro MTU UK Vagon deposi ” korxonasi tarixi 8 1.2 Obektning xavfsislik boyicha tahlili 1 1 1.3 Texnik tizimlarda baxtsiz hodisalar xavfini baholashning qonunchilik va me'yoriy asoslari 2 3 1.4 Obektlarni loyihalashda xavflarni baholash 2 5 I-bob boyicha hulosa I I -bob. Xavflar nazariyasi va texnik tizimlarda avariyalar xavf usullarini tahlili 2 9 2.1 Mavjud shamollatish tizimlari tahlili 2 9 2.2 Identifikatsiyalash usullarini tahlil qilish 3 5 2.3 Payvandlash jarayonida ajralib chiqadigan zararli moddalarni hisoblash 3 7 II-bob boyicha hulosa III-bob. “ O‘zbekiston Temir yo’llari Buxoro MTU UK Vagon deposi ” shamollatish tizimining iqtisodiy tasnifi 3.1 Shamollatish tizimini modellashtirish 4 3 3.2 Sanoat karxonasida ventilyatsia qilish extiyoji va normativ talablar 4 6 3.3 Sanoat karxonalarini ventilyatsia qilishning asosiy bosqichlari 4 8 3.4 Dastur majmuasini amalga oshirishning iqtisodiy samaradorligini hisoblash 56 Xulosa 6 0 Foydalanilgan adabiyotlar ro yxatiʻ 62 Ilovalar 66 Kirish O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 22 yanvaridagi PF-60 sonli “2022 — 2026 yillarga mo‘ljallangan yangi O‘ zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”gi farmonining III. “Milliy iqtisodiyotni jadal rivojlantirish va yuqori o‘sish suratlarini ta'minlash” bobida - Sanoat tarmoqlarida mehnat unumdorligini oshirish dasturlarini keng joriy qilish va iqtisodiyot tarmoqlarining havoga chiqaradigan zararli gazlar hajmini bir birlik, yalpi ichki mahsulot hisobida 10 foizga qisqartirish asosiy maksadimizdan biri dir deb ko‘rsatilgan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-son «O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida»gi Farmoni hamda mazkur faoliyatga tegishli boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirishda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev rahbarligida 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning 5 ta ustivor yo‘nalishlari bo‘yicha harakatlar strategiyasi ishlab chiqildi. 1. Davlat va jamiyat qurilishi tizimini takomillashtirish ustivor yo‘nalishlari; 2. Qonun ustivorligini ta’minlash va sud-huquq tizimini yanada isloh qilishning ustivor yo‘nalishlari; 3. Iqtisodiyotni rivojlantrish va liberallashtirishning ustivor yo‘nalishlari; 4. Ijtimoiy sohani rivojlantirishning ustivor yo‘nalishlari; 5. Xavfsizlik, diniy bag‘rikenglik va millatlararo totuvlikni ta’minlash hamda chuqur o‘ ylangan, o‘ zaro manfaatli va amaliy tashqi siyosat sohasidagi ustivor yo‘nalishlari. Sayyoramizda ro‘y berayotgan tabiiy, texnogen, ekologik xavf-hatarlarni bartaraf etish, baxtsiz hodisalarni oldini olish, favqulodda vaziyatlarni bartaraf etish, insonlar hayoti va ular tomonidan yaratilgan moddiy boyliklarga yetadigan zararlarni kamaytirishni ta’minlash o‘ta muhim va ahamiyatli muommolar sirasiga kiradi. Shuni aytish lozimki XXI asrda xavfsiz hayotni ta’minlash masalalari eng ko‘rinarli va sezilarli muommoga aylanib qolgan. Ishlab chiqarish jarayonlari, zamonaviy texnikalar va yangidan yangi g‘oyalar ilg‘or surilgan sari shu bilan birgalikda baxtsiz hodisalar, zararli va xavfli omillar ham ortda qolmayotgani hech kimga sir emas. Rivojlanishdagi ayrim noxush vaziaytlar aholi salomatligi, atrof -muhittozaligi va iqtisodiyotning barqaror rivojlanishiga tahdid solib turibdi. BMT ning “Xalqaro fuqaro muhofazasi tashkiloti” hujjatlarida: “Dunyoda taraqqiyot shiddat bilan rivojlanib borishi bilan yonma- yon xavf-xatar ham ortib boradi, shu bois barqaror rivojlanish kafolati bu- fuqarolar muhofazasi” dir deb yozib qo‘ygan. Ishlab chiqarish taraqqiyotining maqsadi yuqori ko‘rsatkich va sifatli maxsulot bilan bir qatorda ishlab chiqarish sharoitlarini yaxshilash, hodimlarning jarohatlanish yoki kasb kasalliklariga olib keladigan manbalarni yo‘qotishdir. Ishlab chiqarish korxonalarida hodimlarning jabrlanmasligi va kasb kasalliklarga uchrashini kamaytirish uchun ishlovchi hodimlarga qulay shart sharoitlar yaratish, ergonomic talablarga rioya qilish, sanitariya-gigiyena sharoitlarini yaxshilash, turli xil zamonaviy texnikalardan, mexanizmlardan foydalanish, ish joylarida yuzaga keladigan salbiy oqibatlarni xavf xatarlarni yo‘qotishga qaratilgan chora tadbirlar tizimi hayot faoliyati xavfsizligini taminlashning asosiy qismidir. Barchamizga Ma’lumki bugungi kunda ishlab chiqarish, qurilishda xavfsizlikni ta’minlash sohalariga ko‘plab e’tibor qaratilmoqda. Bu haqida davlatimiz rahbari o‘z ma’ruzalarida fikr va mulohazalarini bildirib o‘tgan. Bugun mamlakatimizning barqaror rivojlanish yo‘lida izchil ilgarilab borishini tahlil qilar ekanmiz, o‘tgan yili printspial muhim islohatlarni amalga oshirish bo‘yicha qat’iy qadamlar qo‘yildi, deb aytish mumkin. Bu islohatlarning asosiy maqsadi- aholi uchun munosib hayot darajasi va sifatini ta’minlashdir/2,3/. M avzuning dolzarbligi Atrofimizdagi dunyo inson faoliyati ta'sirida muqarrar ravishda o‘zgarib bormoqda va har yili sayyoramizdagi barcha hayot uchun xavfli bo‘lib bormoqda. Odatda favqulodda vaziyatlar deb ataladigan holatlar tobora ortib bormoqda. Bhopal va Bazel fojiasi, Meksika ko‘rfazida neftning to‘kilishi va Vengriyadagi zaharli loy, Chernobil va Fukusima halokati, Sayano-Shushenskaya GESi va Sardoba suv omboridagi halokati , bu to‘liq ro‘yxat emas. Ilmiy-texnika taraqqiyoti loyihalash zaruriyatini ta'minlaydi , avariyalar nafaqat ma'lum bir hududda yashovchi odamlar uchun, balki butun insoniyat uchun halokatli oqibatlarga olib kelishi mumkin bo‘lgan tobora murakkab texnik vositalarni ishlab chiqish va amalga oshirishdan iborat. Bundan tashqari, loyixalash uchun zamonaviylikning yana bir o‘ziga xos xususiyati texnik va iqtisodiy omillarning o‘zaro ta'siri va o‘zaro bog‘liqligi. Yaqin vaqtgacha dizaynerlar uchun hal qiluvchi omillardan biri tuzilmalarning arzonligi edi va xavfli korxonalar faoliyatining salbiy oqibatlarini to‘g‘ri iqtisodiy hisobga olish yo‘q edi. Murakkab tashkiliy-texnik tizimlarning ishonchliligi va xavfsizligini grafik modellashtirishning eng mashhur usullari qator-parallel sxemalar, blok diagrammalar, ulanish grafiklari, hodisalar daraxti va yoki nosozliklar daraxtlari, Holatlar va o‘tishlarning Markov grafiklari, rele-kontakt sxemalari, funksional yaxlitlik sxemalari. Texnik tizimlarni modellashtirishning mavjud muammolari xavfli ishlab chiqarish ob'ektlari sohasida dastlabki ma'lumotlar, o‘lchov va muvofiqlik muammolari, talablarni doimiy ravishda kuchaytirish muammosi qo‘yiladi. So‘nggi yillardagi tendentsiyalar shuni ko‘rsatadiki, bu muammolar yaqin kelajakda ham saqlanib qoladi, bu esa bunday tizimlarni modellashtirish qiyinchiliklarini yanada kuchaytiradi. Xavfsizlikka ta'sir qiluvchi loyixa qarorlarini tahlil qilishning zamonaviy usullari. Loyihalashtirilgan ob'ektlarning ishonchliligi va ishonchliligi, qoida tariqasida, loyihalashtirilgan tizimlarning tuzilishini ham, funktsiyasini ham o‘rganishga qaratilgan. Har bir narsaga qo‘shimcha ravishda, ishonchlilik va xavfsizlik ko‘rsatkichlarining qiymatlari tizimlarning iqtisodiy samaradorligiga sezilarli darajada bog‘liqligi aniq. Biroq, modellar "samaradorlik-xavfsizlik- ishonchlilik" yanada sezilarli darajada yaxshilashni talab qiladi. Diplom loyihasining maqsadi - xavfli ishlab chiqarish obektlarida ishchilar xavfsizlikni taminlashda zamonaviy modellashtirish usullaridan foyidalangan holda mavjud texnik tizimlar samaradorligini ko‘rib chiqish, sifatini oshirish va ish joyida maqbul bolgan sharoitni yaratish. Diplom loyihasining vazifasi obektdagi xavfsizlik tizimlarini tahlil qilish, olingan ma'lumotlarni xuquqiy-meyoriy talablar bilan solishtirish, aniqlangan kamchiliklarni bartaraf qilish yo‘llari va usullarini tanlash, tanlangan usul va natijalarning iqtisodiy samaradorligini aniqlash va tavsialar berish. 1.1 . “ O‘zbekiston Temir yo‘llari Buxoro MTU UK Vagon deposi ” haqida ma’lumot Buxoro vagon deposining tarixi korxonaga temir yo‘l kelgan dastlabgi yillarda borib taqaladi. Chunki, boshida Buxoro xududidan temir yo‘l o‘tishi sababli vagonlarni ta’mirlash va ularga texnik xizmat ko‘rsatish extiyoji ham paydo bo‘ldi. Tabiiyki,dastlabgi yillarda bu maqsad uchunkichik korxonalar, temirchilik, chilangarlik do‘konlari tashkil etilgan. Ular asta-sekin kengaytirilib, iqtisoslashtirilib borilgan. Sekin asta bu kichik korxonalar lokomativ va vagonlarga komleks xizmat ko‘rsatuvchi yillik sanoat korxonasiga aylanib kelgan. Buxoro vagon deposi korxonasi ikkinchi jaxon urushi yillarida va undan oldin xam Ashxabod temir yo‘llari bekatiga kiruvchi korxona xisoblanib, 1945- yilda 4-vagon uchastkasi asosida qayd etilgan. Korxona xozirgi kungacha 20 ga yaqin raxbarlar faoliyat yuritgan bo‘lib, bular 1935-1937-yillar Deyneko U.P., 1937-1940-yillarda Muntyanov R.,1940-1941-yillarda Glotov K.G., 1941-1942— yillarda Abramov V.V., 1942-1943-yillarda Shipov Y.P., 1943-yilda Penin S.A., 1943-1945-yillarda Sudorain K. Y., 1945-1953-yillarda Serjantov V.V., 1953- 1955-yillarda Starkov A.G. O‘rta osiyo yo‘lining temir yo‘lining Kogon bo‘limini tashkil etish to‘g‘risida sobiq ittifoq Temir yo‘lining bazirligining qarori 1946-yil 23-aprelda chiqqan bo‘lsa, bo‘lim bir yildan so‘ng -1947-yil oktabr oyidan ish boshladi va xozirgi Buxoro vagon deposi Kogon bo‘limiga kiruvchi korxona xisoblanadi. 2019-yil yangi vagonlarni bo‘yash uchun yopiq estakada, vagonlarni bug‘lash va tozalash uchun eski estakada buzulib, zamonaviy 10 ta vagonni bug‘lash va bir paytning o‘zida turli turdagi 4 ta vagonni tozalash uchun maxsus estakada, shu bilan birgalikda vagonlarni yuvish suvini tejash maqsadida yer ostidan suvidan suv olib vagonlarni yuvish maqsadida yer osti suvini yig‘ish va o‘sha suvni belgilandan pozitsiyalarda yuborish uchun zamonaviy maxsus xona ishga tushurildi. Ishchi xodimlarga yaxshi faoliyat yurutishi uchun barcha xududlardagi vagonlarga texnik xizmat ko‘rsatish maskanlaridagi sharoitlar yaxshilandi (muzlatgich, ovqat isitgichlar, ayollar va erkaklar uchun alohida kiyinish xonalari, koditsioner yangi yotoqlar xattoki oshxona jixozlari xam yangilanib kelyapti ).korxona e’tibori yoshlarga qaratilganligi tufayli yoshlar uchun Buxoro mintaqaviy temir yo‘l uzelidagi kichik maydon futbol maydonchalaridan ajralib turadigan. Xozirgi kunda qadar xavta davomida ishchilarni bo‘sh vaqti va ish faoliyat davrlarida turli xildagi sport musobaqalari tashlik qilinib kelyapti. Ish faoliyatimiz poezdlar xarakati xavfsizligini ta’minlash ishlarini uzluksiz va sifatli tashkil etish bo‘lganligi uchun ishchi xodimlarni sifatli bilim olishlari uchun xar bir xududda zamonaviy texnika va texnologiyani o‘zida mujassam etgan yangi o‘quv xonalari quriliyapti va qurildi. Korxona ish unumdorligi oshirish maqsadida sisternalarda yoriq bor yoki yoqligini aniqlash maqsadida Vagon sisterna sig‘imlarini gidravlik sinovdan o‘tkazish stendi maxsus joy qurildi va ishga tushirildi. Bu aynan vagonlarni tekshirishdagi faoliyatni 3-4 barovariga oshirishi va ishchi xodim qulay va xavsiz ishlashni ta’minlaydi. Xozirgi kunda g‘ildirak juftligini sifatli ta’mirlash va ish jarayonini tezlatish maqsadida yangi g‘ildirak juftligini ta’mirlash uchun sex qurish ishlari olib borilmoqda. Korxona raxbari raxbarlik chog‘larida tabiiy ofat tufayli ma’muriy bino tomiga katta shikast yetdi vat omni 60% shamol tufatli yerga uchib tushdi. Shu tabiiy ofat tufayli mamuriy binoning tom qismi boshqatdan kapital ta’mir ishlari olib borilib, bino tashqi tomondan xam zamonaviy tarzda ta’mirrlandi. Raxbar tashabbusi bilan bo‘sh turgan yerlar obod bo‘ldi, ta’mirlash sexlarining bosh binosi tashqi qismi ta’mirlanib korxonaga boshqacha ko‘rinish topdi. Bundan tashqari korxonaga kirishdagi eskirib ketgan binolar yiqitilib o‘rniga zamonaviy kirish yo‘lagi va avtomashinalar uchun turargoh qurildi. Buxoro vagon deposining xizmat ko‘rsatish maydoni uchta viloyatda Buxoro, Camarqand, Navoiyda joylashgan. Depo xududi 9.4 ga teng. Xizmat ko‘rsatish ekspulatsion uchartkasi -1261.5 km, yuqori tezlikda -369.3 km tashkil etadi. Korxona Buxoro viloyati Kogon shahri Bog‘i-Chinor ko‘chasi 5- uy manzili xisoblanib, shu kungacha 20 dan ortiq raxbarlar faoliyat yuritganlar. Buxoro vagon deposini ta’mirlash sexlari: yig‘uv sexi, kajavalar sexi, avtonazorat sexi, yordamchi tayyorlov sexi, g‘ildirak jujtliklari sexi, vagonlarni bug‘lash va yuvish sexi, asbob-uskunalar sexi, yog‘ochga ishlov berish sexi. Buxoro vagon deposi ekspulatatsion xududlarida: vagonlarda texnik xizmat ko‘rsatish maqsadida 8 ta va 30 dan ortiq nazorat maskanlari xizmat ko‘rsatadi. Moliyaviy faoliyt – O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligiga binoan moliyaviy resurslar, ruxsatnoma bilan operatsiyalarning barcha turlari. Asosiy faoliyat- poyezdlar harakat xavfsizligini ta’minlash, vagonlarga texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash ishlarini uzluksiz va sifatli tashkil etish uchun barcha turdagi yuk vagonlarini doimiy va mukammal ta’mirlash ishlarini bajarish, yuk va yo‘lovchi vagonlarga texnik xizmat ko‘rsatish. Yordamchi xo‘jalik – boshqa sanoat korxonalariga qarashli yuk vagonlarini doimiy va mukammal ta’mirlash ishlarini bajarish, vagonlarga ta’mirlash uchun extiyot qisimlar ishlab chiqarish va ta’mirllash, axoliga pullik xizmat ko‘rsatish. Buxoro vagon deposi korxonasida jami 867 nafar ishchi xodim faoliyat yuritib kelmoqda. Bulardan ayollar 114 nafarni 30 yoshgacha bo‘lgan yoshlar 346 nafarni tashkil etadi. 1-rasm. Ishjoyi rasmlari - 2-rasm. Yordamchi tayyorlov sexi qizdiriladigan temirga ishlov berish va kesish jarayoni 3-rasm. Yordamchi tayyorlov sexining tokarlik bo‘liomidagi ish jarayonlari 4-rasm. Kajavalar sexi jarayon 5-rasm. Vagonlarni bo‘yash uchun yupiq estakada bo‘yalgan vagon 1.2 Obyektning xavfsislik bo‘yicha tahlili. Endi obyektdagi xavfsizlik bo‘yicha kamchiliklarni sanab o‘tamiz. Shamollatish va isitish tizimi yaxshi tashkil etilmaganligi. Ya’ni bunda shunday sexlarimiz mavjudki, Ishitish tizimi yaxshi rivojlanmaganligi natijasida qish oyida bir qancha kamchiliklarni keltirib chiqaradi. Ya’ni sovuq havoda ishchilar sovuq qotmasliklari uchun qalin kiyimlarda ishlashga majbur bo‘lishadi. Bu esa ishning noqulayligiga olib keladi va ishchilar sovuqdan issiq ichimliklar iste’mol qilish uchun tashqariga qatnovlar va shomollashlarni keltirib chiqaradi. Albatta shollash natijasida ishchilar vaqtinchalik ta’til olishlariga to‘g‘ri keladi bu esa ish sifati va ish unumini pasayishiga olib keladi. Endigi kamchilik shamollatish tizimi. Keyingi o‘rinda sanab o‘tiladigan kamchiliklarga qaraydigan bo‘lsak bunga misol qilib yong‘inga qarshi tizimli xavfsiz va zamonaviy avtomatlashtirish. Yong‘inga qarshi tizimni avtomatlashtirish juda muhim omil hisoblanadi, chunki agar yong‘in sodir bo‘lsa zavodda ko‘plab yong‘inga moilligi mavjud bo‘lgan asbob-uskunalar va turli hildagi buyumlar mavjud va yana zavod qurilganidan buyon saqlanib kelayotgan xat hujjatlar mavud hisoblanadi. Jihozlarni o‘rnatish va servis ko‘rsatish bo‘limi: Bu sex 0.4 KV dan 220 KV gacha qurilmalarni va yuqori kuchlanishli podstansiyalarni o‘rnatish bilan shug‘ullanadi. Bu sexdagi ishchilar yuqorida ishlash dopuskiga ega bo‘lib yuqori kuchlanishda yuqorida ishlash uchun maxsus o‘qitilib sertifikat olinadi. Shunga qaramay zavoddagi asosiy o‘lim bilan tugallangan hodisalar shu bo‘limga to‘g‘ri keladi. 2008-yildan 2021- yilgach 1 ta o‘lim, umumiy baxtsiz xodisalar soni esa 6 tani tashkil etadi. Metallokonstruksiya sexi xavflilik darajasi zavoddagi boshqa sexlarga nisbatan xavfliroq bo‘lib, bu yerda bir qancha uchastkalar joylashgan. Bu uchastkalardan shtampovka, burmalovchi sverlovka, svarka payvandlash sexi tozalovchi, kontaktniy svarka uchastkasi va boshqa uchastkalar mavjud. Aynan shuning uchun xavflilik darajasi bo‘yicha mana shu uchastka yuqori ko‘rsatkichda turadi. Payvandlash uchastkasida ishchilar ishlayotgan vaqtida albatta uglekisli gaz, ya’ni temir erishi natijasida tutini bilan birga inson o‘pkasiga yutiladi. Bu muommolarni hal qilish bo‘yicha Soupilim qurilmasi qo‘yilgan, Souplim qurilmasi chiqayotgan tutunlarni tortib olib insonga zararini kamaytiradi. Metalokonstruksiya sexidagi payvandlash uchastkasida 30 nafar payvandchi ishlaydi va ularning payvandlash niqobi (shitok) tipdagi bo‘lib, xozirgi zamonaviy qurilmalarni payvandlashda sifatni tushirish xamda ishchining ko‘ziga jiddiy zarar yetkazadi. Bizning zamonaviy payvandlash niqobimiz yorug‘likka avtomatik qora to‘chka kiradi va uchqun uchganida avtomatik o‘chadi. Bu maxsus ximoya vositasi bilan taminlash ortidan ishchilarning sog‘lig‘i va ishlab chiqarilgan maxsulotlarning sifati eksport qilish uchun ham ISO 9001 standartlariga to‘g‘ri keladi. Yana bir muommoning kamaytirilgani sexning tepa qismiga soyabon qo‘yilgan, va yana havo tortish va mehanik havo almashtirish qurilmalari mavjud bular ham yengil bo‘lgan ayrazol changlarni, tutunlarni tortib, payvandlashdan chiqgan gaz va changlardan halos qiladi. Metallokonstruksiya sexida 2017-yilga qadar baxtsiz hodisalar soni bir qancha yuqoriroq bo‘lgan yani yiliga 2-3 tani tashkil qilgan. Bugungi kunga kelib bu ko‘rsatgich kamaygan sababi yoritgichlar svetadiyot lampalarga almashtirildi, Texnika xavfsizligi bo‘yicha yo‘riqnomalar o‘qitib o‘rgatish tezlashtirildi ilgari olti oyda o‘qitish ishlari amalga oshirilgan bo‘lsa xozirda 3 oyda o‘qitish ishlari olib boriladi. Maxsus bir yilda bir marotaba o‘qitish ham mavjud. Har bir ishchiga beriladigan shaxsiy himoya vositalari va ish olib boruvchi qurilma va jixozlar yangilab zamonaviyiga almashtirilmoqda va buning natijasida baxtsiz hodisalar kamaytirilgan. Metallokonstruksiya sexi bir qancha sexlarni o‘z ichiga olganligi uchun ko‘plab ishlarni amalga oshiradi. Bugungi kunda Italiyaning firmasiga mansub dastgohi mavjud bo‘lib dastgohning uzunligi 24 m ni tashkil qilib 12 m gacha bo‘lgan profillarni, ugalik, kvadratniy truba, dvuxtavr profillarni va profillarga ishlov berish xususiyatiga ega. Mavjud kamchiliklar qatoriga shamollatish tizimi, vintilyatsa tizimi yani bu payvandlash apparati oldidagi airzol va airagel changlarni tortib ketuvchi va tepa qismida o‘rnatilgan zontik usuli bn qurilgan qurilma bilan tortish, souplim payvandlanayotgan buyum yoki xom ashyo stolidan tortish va stol tagidan tortish va umumiy sexni shamollatish tizimi kirib ketadi. Ishchilar stolidan yani pastki qismidan havoni so‘rish Souplim payvandlash qismiga yo‘naltirilgan maxsus havo tortuvchi qurilmasi va zontik tepdan tortib viltilatsiyadan ulitka deb nomlanuvchi dvigatel orqali havoni soradi bu esa payvandchining terisiga va o‘pkasiga tushuvchi zaxarli gazlardan himoyalashning oldini oladi. Yani bu kasb kasalligining oldini oladi. Iqtisodiy tomonlama ham maxsulot sifatini oshiradi. Keyingi o‘rindagi muommo deb qarashimiz mumkin bo‘lgan muommo yoritish ayrim sexlarda yoritilganlik yaxshi rivojlanmagan oddiy lampalar o‘rniga svetadiod lampalar o‘rnatish. Yana bir muommo konstruktirlik byurosida arxiv joylashgan bu yerda zavod tashkil topgan vaqtdan boshlab saqlanib kelayotgan hujjatlar saqlanadi. Yong‘in sodir bo‘lganda uglekislotali o‘t o‘chirgichlar o‘rnatish. Uchqun chiqmasidan avval yong‘inni bartaraf etish. Isitish tizimi bilan bog‘liq muommolar ischilar qish mavsumida isitish tizimi yaxshi rivojlanmaganligidan qalin kiyimlar kiyishga va issiq suyuqliklarni istemol qilishga majbur bo‘ladilar ayrim hollarda esa ishchilarning tibbiy ta’til olishlariga ham sabab bo‘ladi, bu esa o‘z o‘zidan ish unumimimg 30 % ga pasayishiga olib keladi. Payvandlash sexidagi payvandchilarning kaskalarini aytadigan bo‘lsak bu eski tipda ishlatiladi, yangi tipdagi xamilyon deb nomlanadi bu o‘zi qorayib o‘chadigan va o‘zi yorishadigan kaskalar hisoblanadi. Bularni ham joriy etilsa albatta ishchilar salomatligida ishlab chiqarishning o‘sishiga albatta o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. 6-rasm. Payvandlash sexidagi shamollatish tizimi. Ishlab chiqarishni tashkil qilish mehnatni ishlab chiqarishning moddiy elementlari bilan bir jarayonda birlashtirishni, ularning oqilona o‘zaro ta'sirini ta'minlashni o‘z ichiga oladi. Bunday holda, ishlab chiqarishni tashkil etish shakllari, turlari va usullarini farqlash kerak. Ishlab chiqarishni tashkil etish shakllari sanoat yoki o‘zaro bog‘liq bo‘lgan tarmoqlar majmuasida mehnat taqsimoti bilan belgilanadi. Ishlab chiqarishni tashkil etish shakllariga quyidagilar kiradi: kontsentratsiya, ixtisoslashuv va kooperatsiya, kombinatsiya. Ishlab chiqarish konsentratsiyasi sanoatning yirik korxonalarida bir hil mahsulotlar ishlab chiqarishni kontsentratsiya qilish jarayonidir. Ishlab chiqarishni kontsentratsiyalash natijasida mahsulotning texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarini yaxshilashga uskunalarning quvvatini oshirish, ishlab chiqarishning katta hajmlari bilan texnologiyalarni takomillashtirish orqali erishiladi. Biroq, yirik korxonalarda boshqaruv jarayoni yanada murakkablashadi, bundan tashqari, bu korxonalar doimiy ravishda katta sarmoyalarni talab qiladi. Konsentratsiyaning yuqori darajasi eng yangi yuqori samarali texnologiydan foydalanish, ixtisoslashuv, kooperatsiya va kombinatsiyaning oqilona shakllarini amalga oshirish uchun zaruriy shartdir. Ishlab chiqarish kontsentratsiyasining mohiyati korxonalar hajmini kattalashtirishda (absolyut konsentratsiya) va tarmoqlar ishlab chiqarishining umumiy hajmini turli o‘lchamdagi korxonalar o‘rtasida taqsimlashda (nisbiy konsentratsiya) namoyon bo‘ladi. Nisbiy konsentratsiya mutlaq ta'sirida hosil bo‘ladi, shuning uchun tahlil qilish va rejalashtirishda mutlaq konsentratsiyani aniqlash juda muhimdir. Ishlab chiqarishning kontsentratsiyasi ixtisoslashuv va kooperatsiya asosida amalga oshiriladi. 7-rasm Shamollatish tizimining umumiy loyixasi. Ixtisos sanoat ishlab chiqarishi - mahsulot ishlab chiqarish, ularning qismlari yoki alohida texnologik operatsiyalarni bajarish mustaqil tarmoqlarda va (yoki) alohida korxonalarda, ularning bo‘linmalarida sodir bo‘ladigan tashkil etish shakli. Ishlab chiqarishni ixtisoslashtirishning quyidagi shakllari ajratiladi: tayyor, foydalanishga tayyor mahsulotlar ishlab chiqarishni mustaqil ishlab chiqarishga ajratish; Tafsilotlarga yo‘naltirilgan - mustaqil ravishda ishlab chiqarishga alohida qismlar, yig‘ilishlar, bo‘linmalar ishlab chiqarishni ajratish; Texnologik - texnologik jarayonning alohida bosqichlarini mustaqil ishlab chiqarishga ajratish, masalan, yig‘ish bosqichlari; Funktsional - yordamchi va xizmat ko‘rsatish jarayonlarini mustaqil ishlab chiqarishga ajratish. Ixtisosni har qanday shaklda rivojlantirish, agar u korxonalar samaradorligini oshirishni ta'minlaydigan ilg‘or texnologiyalar, texnologiyalar va ishlab chiqarishni tashkil etish imkoniyatlariga erishsa, iqtisodiy jihatdan asosli hisoblanadi. Darajani tavsiflash va ixtisoslashishni amalda tahlil qilish uchun quyidagi ko‘rsatkichlardan foydalaniladi: Ishlab chiqarishni qoplash koeffitsienti. U ixtisoslashgan sanoat mahsulotlarining ushbu turdagi mahsulotlarning umumiy ishlab chiqarishdagi ulushini tavsiflaydi; 8 -rasm Shamollatish tizimining asosiy yo‘nalishlari. Asosiy (profil) mahsulotlarning sanoat, korxona, sexning umumiy mahsulotidagi ulushini tavsiflovchi ixtisoslashuv koeffitsienti; Sanoat, korxona, sexning umumiy mahsulotidagi buyumlar (texnologik) ixtisoslashgan korxonalar va sexlar tomonidan ishlab chiqariladigan mahsulotlarning ulushini tavsiflovchi moddalashtirilgan ixtisoslashuv koeffitsienti; Mahsulotlar nomenklaturasi va assortimentining kengligi. Korxonada va sexda mahsulot turi va assortimenti qanchalik keng bo‘lsa, ixtisoslashuv darajasi shunchalik past bo‘ladi va hokazo. Ixtisoslashuv kooperatsiya bilan uzviy bog‘liqdir. Hamkorlikbu har qanday turdagi mahsulotni birgalikda ishlab chiqaradigan, mustaqil iqtisodiy sub'ektlar bo‘lib qoladigan korxonalar o‘rtasidagi uzoq muddatli ishlab chiqarish aloqalari tizimidir. Sanoatda kooperativ aloqalar tarmoq asoslariga qarab farqlanadi, chunki ushbu aloqalar bir xil sanoat (tarmoq ichi) yoki turli tarmoqlar (tarmoqlararo) korxonalari o‘rtasida, shuningdek bir xil iqtisodiy mintaqa (tuman ichi) yoki turli iqtisodiy rayonlar (tumanlararo) korxonalari o‘rtasida aloqalar o‘rnatilganda hududiy. 8-rasm. Shamollatish tizimining kompyuter ko‘rinishi. Ixtisoslashuv va kooperatsiya mehnat taqsimotini chuqurlashtirishning yagona jarayonini anglatadi. Shuning uchun ixtisoslashuv shakllariga muvofiq hamkorlik sub'ekt, batafsil, texnologik va funktsional bo‘lishi mumkin. Korxonada ixtisoslashuv va kooperatsiyaning rivojlanishi mehnatni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish darajasini oshirishga va shu sababli mehnat unumdorligini oshirishga, mahsulot sifatini yaxshilashga va tannarxini pasaytirishga imkon beradi. Hamkorlikning rivojlanishini tavsiflovchi asosiy ko‘rsatkichlarga quyidagilar kiradi. Ushbu korxonalar (ittifoqdosh korxonalar) bilan hamkorlik qiladigan korxonalar sonining dinamikasi; Kooperativ etkazib berish uchun ehtiyot qismlar, yarim tayyor mahsulotlar, butlovchi qismlarni qabul qilish hajmi dinamikasi; Kooperativ etkazib berish yo‘li bilan olingan blanklar, ehtiyot qismlar, yarim tayyor mahsulotlar, butlovchi buyumlar va boshqalarning tannarxini ishlab chiqarish uchun korxonaning umumiy xarajatlaridagi ulushi; Kooperatsiya yo‘li bilan korxonalarga etkazib beriladigan blanklar, ehtiyot qismlar, yarim tayyor mahsulotlar va boshqalar narxining mahsulotlarning umumiy sotilishidagi ulushi. Ixtisoslashuv va kooperatsiya darajasini oshirishning zarur shartlari quyidagilardan iborat: jarayonlarni standartlashtirish, unifikatsiya qilish, tipifikatsiya qilish. Standartlashtirish qat'iy belgilangan xususiyatlar, parametrlar, sifatga ega qismlar, yig‘ilishlar, mahsulotlar ishlab chiqarishga imkon beradi. Birlashtirishtuzilmalar, ishlatiladigan materiallar, shakllar, qismlarning o‘lchamlari, yig‘ilishlari turlari xilma-xilligini kamaytirishni nazarda tutadi. Bu yakuniy mahsulotni yaratish xarajatlarini soddalashtiradi va kamaytiradi, ya'ni texnologik va iqtisodiy jihatdan samarali. 9-rasm. Payvandlash sexidagi ish joyi ta’siri. Jarayonni tipifikatsiyalash texnologik jihatdan bir hil mahsulotlar (qismlar) guruhlarini ishlab chiqarish uchun bir xil, standart jarayonlarni, ishlab chiqarish operatsiyalarini ishlab chiqishni o‘z ichiga oladi. Ishlab chiqarishni birlashtirish ishlab chiqarish jarayonlarining yuqori darajadagi uzluksizligini ta'minlashga, ishlab chiqarish tsikli davomiyligini qisqartirishga, uskunalardan yanada intensiv foydalanishga, xom ashyo bazasini kengaytirishga, korxonaning iqtisodiy resurslaridan samarali foydalanishga, ishlab chiqarish chiqindilarini kamaytirishga va mahsulot tannarxini pasaytirishga imkon beradi. Ishlab chiqarish turi assortimentning kengligi, muntazamligi, barqarorligi va hajmi tufayli ishlab chiqarishning texnik, tashkiliy va iqtisodiy xususiyatlarining murakkab xarakteristikasidir. Uch xil ishlab chiqarish mavjud: Yagona; ketma- ket; katta. Yagona ishlab chiqarish kichik hajmdagi tovarlarni yakka ishlab chiqarish bilan mahsulotlar turlarining xilma-xilligi va o‘zgaruvchanligi; Ish joylarining texnologik ixtisoslashuvi; Umumjahon uskunalardan foydalanish; Muayyan operatsiyani bajarish uchun ishchilarni doimiy ravishda tayinlashning etishmasligi; Qo‘lda yoki qisman mexanizatsiyalashgan operatsiyalarning sezilarli hajmi; Mahsulotlarning yuqori mehnat zichligi; Yuqori malakali ishchilar; Ishlab chiqarish tsiklining uzoq davom etishi tugallanmagan ishlarning sezilarli miqdori. Natijada, bitta ishlab chiqarish birligidagi mahsulot tannarxi ancha yuqori. Ommaviy ishlab chiqarish cheklangan assortimentdagi bir hil mahsulotlarni ketmaket (partiyalarda) ma'lum vaqt oralig‘ida ishlab chiqarish bilan tavsiflanadi. Seriyali ishlab chiqarish xususiyatlari quyidagilar: Bir hil mahsulotlar nomenklaturasining izchilligi; Bir nechta operatsiyalarni bajarish uchun ish joylarini ixtisoslashtirish; Asosan ixtisoslashtirilgan uskunalarni qo‘llash; Qo‘lda, mexanizatsiyalashmagan operatsiyalarning ahamiyatsiz hajmi; O‘rtacha malakali ishchilardan foydalanish imkoniyati; Ishlab chiqarish tsiklining qisqa davomiyligi; Ishlab chiqarishni qisman avtomatlashtirish imkoniyati. Ketma-ket ishlab chiqarishda mahsulot tannarxi asosan ish joylarining ixtisoslashuvi, mehnat unumdorligining oshishi, uskunalar va ishlab chiqarish maydonlaridan samarali foydalanish hisobiga kamayadi. Ketmaketlik hajmiga qarab mayda, o‘rta va yirik partiyalar ishlab chiqarilishi farqlanadi. Ketma-ket ishlab chiqarish standart mahsulotlarni, belgilangan turdagi mahsulotlarni chiqarishni, Ommaviy ishlab chiqarish ma'lum bir turdagi mahsulotlarni uzoq vaqt davomida ko‘p miqdorda ishlab chiqarish bilan tavsiflanadi. Ommaviy ishlab chiqarish xususiyatlari: Kichik mahsulot turlari; Katta hajmdagi mahsulotlarni ishlab chiqarish; Ishga ixtisoslashishning yuqori darajasi; Ixtisoslashtirilgan uskunalarni qo‘llash; Qo‘lda bajariladigan operatsiyalarni qisqartirish yoki yo‘qligi; Malakasi past bo‘lg8n ishchilardan foydalanish imkoniyati; Qisqa ishlab chiqarish tsikli vaqtlari; Ishlab chiqarishni yuqori darajadagi avtomatlashtirish imkoniyati. Ommaviy ishlab chiqarilgan mahsulotlarning tannarxi bitta birlik va seriyali ishlab chiqarishga nisbatan past. Ushbu turdagi ishlab chiqarish mahsulotlarga barqaror talab sharoitida iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiqdir. Har xil turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarish partiyalar shaklida amalga oshiriladi. Partiya - bir xil nomdagi mahsulotlarning ma'lum soni. Ishlab chiqarishni tashkil etishning ommaviy usuli quyidagi xarakterli xususiyatlarga ega: Mahsulotlarni partiyalarda chiqarish; Bir nechta nomdagi mahsulotlarni bir vaqtning o‘zida qayta ishlash; Ish joyiga bir nechta operatsiyalarni tayinlash; Ixtisoslashtirilgan universal uskunalar bilan bir qatorda keng dastur; Yuqori malakali kadrlardan foydalanish va keng ixtisoslashuv; O‘xshash mashinalar guruhlari bo‘yicha jihozlarni imtiyozli joylashtirish. Ishlab chiqarishni tashkil etishning oqim usuli u uzoq vaqt davomida bitta yoki cheklangan mahsulot nomini ishlab chiqarishda ishlatiladi, texnologik va yordamchi operatsiyalar vaqt ichida doimiy va ritmik ravishda takrorlanadi. Ish joylari ixtisoslashgan, uskunalar texnologik jarayon elementlariga mos ravishda joylashtirilgan va to‘liq yuklangan. Ushbu usul eng yuqori mehnat unumdorligini, past mahsulot tannarxini va eng qisqa ishlab chiqarish tsiklini ta'minlaydi. Ishlab chiqarish liniyasi - Bu bitta texnologiyadan foydalangan holda bir yoki bir nechta mahsulot turlarini ishlab chiqarishg ixtisoslashgan sexning alohida bo‘linmasi. Ishlab chiqarish liniyasidagi ish stantsiyalari texnologik jarayon bo‘ylab joylashgan bo‘lib, ular bir-biriga bog‘liq bo‘lgan muayyan operatsiyalarni bajarishga mo‘ljallangan. Ishlab chiqarishni tashkil etish shakllari, turlari va usullari Ishlab chiqarishni tashkil etish bu mehnatni ishlab chiqarishning moddiy elementlari, mehnat qurollari va ob'ektlari bilan oqilona birlashtirishga qaratilgan chora-tadbirlar va tadbirlar tizimidir. Ushbu choratadbirlar tizimi, qo‘shimcha ravishda, xususiy ishlab chiqarish jarayonlarini birbiri bilan makon va vaqt ichida optimal ravishda birlashtirishga va shu asosda - ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga qaratilgan. Ijtimoiy ishlab chiqarishni tashkil etish shakllari, ishlab chiqarishni tashkil etish turlari va ishlab chiqarish jarayonlarini tashkil etish usullari mavjud. Umuman ishlab chiqarishni tashkil etish shakllariga kontsentratsiya, ixtisoslashuv, kooperatsiya va kombinatsiya kiradi. Konsentratsiya - bu mahsulot ishlab chiqarishni cheklangan miqdordagi korxonalarda va ularning ishlab chiqarish birliklarida konsentratsiya qilish jarayoni. Standartlashtirish qat'iy belgilangan sifat standartlarini, qismlar, yig‘ilishlar va tayyor mahsulotlarning shakli va o‘lchamlarini belgilaydi. Bu mahsulot turlarini cheklash va ularni ishlab chiqarish ko‘lamini oshirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi. Unifikatsiya qilish mavjud xilma-xillikni tuzilmalar, shakllar, qismlarning o‘lchamlari, bo‘shliqlar, yig‘ilishlar, ishlatiladigan materiallar turlari bo‘yicha kamaytirishni va eng texnologik va iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiqlarini tanlashni o‘z ichiga oladi. Jarayonlarning tipifikatsiyasi ishlatiladigan ishlab chiqarish operatsiyalarining xilma xilligini cheklash, texnologik bir hil qismlar guruhlari uchun standart jarayonlarni ishlab chiqishdan iborat. Ammo, shuni yodda tutish kerakki, ixtisoslashuv uchun ko‘rib chiqilgan zarur shartlarni amalga oshirish tayyor mahsulotning iste'mol xususiyatlarini yomonlashtirmasligi, unga bo‘lgan talabni kamaytirmasligi kerak. Raqobat muhitida, bir qator hollarda, korxona uchun ishl8b chiqarishni diversifikatsiya qilish afzalroqdir, bu mahsulot turlarini kengaytirish orqali faoliyatning turli sohalarini nazarda tutadi. Bozorning aniq belgilangan ehtiyojlarini qondirishga yo‘naltirilgan cheklangan assortimentdagi mahsulotlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashish nisbatan kichik korxonalarga xosdir. Hamkorlik mahsulot ishlab chiqarishda birgalikda ishtirok etadigan korxonal8r, sexlar, uchastkalar o‘rtasidagi ishlab chiqarish aloqalarini nazarda tutadi. Bu ixtisoslashuvning batafsil va texnologik shakllariga asoslangan. Zavod ichidagi kooperatsiya yarim tayyor mahsulotlarni bir do‘kondan ikkinchisiga o‘tkazishda, asosiy bo‘linmalarning yordamchi korxonalar tomonidan ta'minlanishida namoyon bo‘ladi. Bu ishlab chiqarish quvvatlaridan to‘liq foydalanishga va to‘siqlarni yo‘q qilishga hissa qo‘shadi va umuman korxonalar faoliyati natijalari yaxshilanishini ta'minlaydi. Hamkorlik darajasini tavsiflovchi asosiy ko‘rsatkichlarga quyidagilar kiradi: kooperativ etkazib berish orqali olingan qismlar va yarim tayyor mahsulotlarning mahsulotlarning umumiy hajmidagi ulushi; ushbu korxona bilan hamkorlik qiladigan korxonalar soni; yon tomonga etkazib beriladigan qismlar va yarim tayyor mahsulotlarning solishtirma og‘irligi va boshqalar. Kombinatsiya - bu ishlab chiqarishning bir korxonasidagi kombinatsiya, ba'zida xilma-xil, ammo bir biri bilan chambarchas bog‘liqdir. Kombinatsiya amalga oshirilishi mumkin: mahsulot ishlab chiqarishning ketma-ket bosqichlari metallurgiya va boshqa fabrikalar) kombinatsiyasi asosida; xom ashyoni kompleks ishlatish asosida (neftni qayta ishlash, korxonada chiqindilarni qayta ishlash birliklarini ajratiladi. Kombinatsiya darajasini tavsiflovchi ko‘rsatkichlar - bu korxonada qayta ishlangan xomashyodan olinadigan mahsulotlar miqdori va tannarxi; xom ashyo va yarim tayyor mahsulotlarni ishlab chiqarish joyidagi keyingi mahsulotga ishlov berish ulushi (masalan, quyma temirni po‘lat, po‘latni prokat tarkibiga kiritish); zavodning umumiy mahsulotidagi yon mahsulotlarning ulushi va boshqalar. Korxonada ishlab chiqarishni tashkil etish yagona mehnat taqsimoti shaklidir. Korxonada ishlab chiqarishni tashkil etishning quyidagi darajalari mavjud: ishlab chiqarishni ish joyida tashkil etish - mehnat vositalari, mehnat ob'ektlari, mehnatning optimal kombinatsiyasi; mehnatni do‘kon ichidagi tashkil etish- uchastkalarda mehnatni tashkil etish va uchastkalar orasidagi mehnatni tashkil qilish bilan bog‘liq; ishlab chiqarishni idoralararo tashkiloti - ularning umuman ishlashiga qaratilgan do‘konlarning ishlab chiqarish jarayonlarini tashkil etish. Ishlab chiqarishni tashkil qilishning uch turi mavjud: elementdono - ishlab chiqarish jarayonining barcha elementlari bir-biriga mos kelishi kerak, bu asl nusxadir uni tashkil etish momenti; mekansal - sexlar va uchastkalarni tashkil etishning ma'lum darajasi va korxonaning ishlab chiqarish tuzilmasining tegishli darajasi bilan bog‘liq; ishlab chiqarishni tashkil etishning vaqt bo‘limi - individual ishlab chiqarish jarayonlari boshlanishi va tugashi vaqtidagi o‘zaro bog‘liq bo‘lgan optimal kombinatsiya. Mahsulotlarning ixtisoslashuvi darajasi va ishlab chiqarish ko‘lami ishlab chiqarishni tashkil etish turini belgilaydi, ishlab chiqarish jarayonini oqilona tashkil etishning asosiy tamoyillariga muvofiqlik darajasi esa ishlab chiqarishni tashkil etish uslubini tavsiflaydi. Ishlab chiqarish jarayonini tashkil qilishning quyidagi usullari mavjud: mos ravishda; partiya; individual. Ishlab chiqarish jarayonini tashkil etish usullaridan tashqari ishlab chiqarishni tashkil etish turlarini ajratib ko‘rsatish kerak, ular quyidagilarni o‘z ichiga oladi. 1.3. Texnik tizimlarda baxtsiz hodisalar xavfini baholashning qonunchilik va me’yoriy asoslari So‘nggi paytlarda mamlakatimizda xavfli ob’ektlarni yaratish, ulardan foydalanish va foydalanishdan chiqarishda, inson salomatligi va hayotiga xavf tug‘diruvchi faoliyatni amalga oshirishda xavfsizlik muammolarini hal qilishni tartibga soluvchi qonunchilik va me’yoriy-huquqiy baza o‘zgardi. O‘zbekiston Respublikasida qabul qilingan, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, O‘zbekiston Respublikasining "Mehnatni muhofaza qilish to g risidagi» qonuni, O‘zbekiston Respublikasining “Mehnat kodeksi”, ‘’ʼ ʼ Xavfli ishlab chiqarish obyektlarining sanoat xavfsizligi togrisid’’gi qonuni, ’’Аholini va hududlarni tabiiy va texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish to g risida” ʼ ʼ gi qonunlarining asosyi maqsadi xavfli ishlab chiqarish obyektlarining sanoat xavfsizligi sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat va yadro energiyasidan, ionlashtiruvchi nurlanish manbalaridan, xavfli kimyoviy moddalardan foydalanadigan korxonalar faoliyatida xavfsizlikni ta'minlashning huquqiy, iqtisodiy va ijtimoiy asoslarini belgilaydi. Shunday qilib, korxonalar hozirda xavfsizlik sohasidagi munosabatlarni tartibga solishning amaliy yagona mexanizmiga ega, bu esa, afsuski, har doim ham xavfni baholash va mavjud xavfni xavfning maqbul darajasi bilan taqqoslash yo‘li bilan qabul qilingan xavfsizlik choralarining muvofiqligini aniqlash qobiliyatiga asoslanmaydi, yany, qonun bilan belgilanmagan. Sanoati rivojlangan mamlakatlarda ishlab chiqarishning texnologik ratsionalligi (iqtisodiy samaradorligi) va sanoat xavfsizligini ta'minlashning uyg‘un kombinatsiyasi muammosi ishlab chiqarishning tashkiliy-texnik parametrlariga (ko‘rsatmaviy tartibga solish) emas, balki ishlab chiqarish xavfsizligi ko‘rsatkichlariga davlat talablarini belgilash orqali hal qilinadi. Jamiyat (davlat vakili) ekspluatatsiya qiluvchi tashkilot (egasi) oldiga baxtsiz hodisalarning oldini olish va ular sodir bo‘lganda oqibatlarini yumshatish (ya'ni ishlab chiqarishni xavfsiz qilish) maqsadini qo‘yadi. Shu bilan birga, qonun maqsadga erishish yo‘llarini belgilamaydi. Qonun operatsion tashkilotga (egasiga) maqsadga erishish yo‘lini tanlash erkinligini beradi (maqsadni belgilashni tartibga solish), masalan, xavfning maqbulligi mezoniga ko‘ra. O‘zbekiston Respublikasining ’’Mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risid’’gi O‘zbekiston Respublikasi qonuniga o‘zgarartish va qo‘shimchalar kiritish haqida qonunining ( 22.09.2016 yildagi O’RQ-410-son) 15-moddasida: - Tashkilotda mehnatni muhofaza qilishni boshqarish tizimining auditi mehnatni muhofaza qilish tizimining holatini baholash bo‘lib, ushbu audit ish beruvchining qaroriga binoan o‘tkaziladi va quyidagilarni o‘z ichiga oladi: - tashkilotda mehnatni muhofaza qilishni boshqarish tizimining mehnatni muhofaza qilish masalalari bo‘yicha texnik jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlar va normativ-huquqiy hujjatlar talablariga muvofiqligini aniqlash; - mehnatni muhofaza qilishni boshqarish tizimining ishlashi sifatini, ishlab chiqarishdagi jarohatlanishlar va kasb kasalliklarining oldini olishga, darajasini kamaytirishga qaratilgan tadbirlar samaradorligini baholash; - aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etishga, ishlab chiqarishdagi jarohatlanishlar va kasb kasalliklarining oldini olishga qaratilgan takliflar hamda tavsiyalar ishlab chiqish. Tashkilotda mehnatni muhofaza qilishni boshqarish tizimining auditi mehnatni muhofaza qilish sohasidagi xizmatlar bozorining professional ishtirokchilari tomonidan shartnoma asosida amalga oshiriladi deb ko‘rsatib o‘tilgan . 19-moddasida. Obyektlarni loyihalashtirish, qurish, rekonstruktsiya qilish va ulardan foydalanish, ishlab chiqarish vositalarini ishlab chiqarish va ta'mirlash chog‘ida mehnatni muhofaza qilishga oid talablarni ta'minlash. Mehnatni muhofaza qilish masalalari bo‘yicha texnik jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlar va normativ-huquqiy hujjatlar talablariga javob bermaydigan ob'ektlarni loyihalashtirish, qurish, rekonstruktsiya qilish va ulardan foydalanishga, ishlab chiqarish vositalarini ishlab chiqarish va ta'mirlashga, texnologiyalarni joriy etishga, shu jumladan xorijdan olinganlarini joriy etishga yo‘l qo‘yilmaydi deyilgan. Yo‘l qo‘yiladigan eng yuqori normativlari (kontsentratsiyalari) belgilangan tartibda ishlab chiqilmagan va tegishli ekspertizalardan o‘tkazilmagan zararli moddalarning ishlab chiqarishda qo‘llanilishi taqiqlanadi. 1.4 Obyektlarni loyihalashda xavflarni baholash Sanoati rivojlangan mamlakatlarda ishlab chiqarishning texnologik ratsionalligi (iqtisodiy samaradorligi) va sanoat xavfsizligini ta'minlashning uyg‘un kombinatsiyasi muammosi ishlab chiqarishning tashkiliy-texnik parametrlariga (ko‘rsatmaviy tartibga solish) emas, balki ishlab chiqarish xavfsizligi ko‘rsatkichlariga davlat talablarini belgilash orqali hal qilinadi. Maqsadlarni belgilashni tartibga solish doirasida loyihachi (loyihalash tashkiloti) ishlab chiqarishning energiya samaradorligi, mahsulot sifati va tarkibiga qo‘yiladigan talablarni o‘z ichiga olgan loyihalash topshirig‘iga asoslanib, texnologik jihatdan oqilona echimlar variantlarini ishlab chiqadi. Loyihalash eng yaxshi sanoat amaliyotining standartlari yoki tavsiyalaridan foydalanishi mumkin va muayyan loyihaning o‘ziga xos xususiyatlariga muvofiq, unga standartlarga yoki ilg‘or amaliyotga hali kiritilmagan eng yangi texnologiyalar yoki original echimlarni kiritishi mumkin. Yagona cheklov - bu dizayn echimining xavfsizligi, chunki ishlab chiqarish xavfi davlat tomonidan belgilangan ruxsat etilganidan oshmasligi kerak. Dizayn qurilishni amalga oshirishning birinchi bosqichidir. Qurilishning texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlari va kelajakdagi binoning ishlash ko‘rsatkichlari. Loyiha - bu kelajakdagi korxona yoki binoning texnologiyasi va jihozlari bo‘yicha qarorlar, arxitektura, rejalashtirish va dizayn echimlari, texnik va texnik shartlar, hisob- kitoblar, asoslar, smetalarni o‘z ichiga olgan grafik va matnli materiallar majmuasidir. Qurilish uchun loyiha hujjatlarini ishlab chiqish korxonalar va binolarni qurishga investitsiyalar uchun tasdiqlangan asoslar asosida amalga oshiriladi. Qurilish uchun asosiy loyiha hujjati texnik-iqtisodiy asoslashdir. Xavfli ishlab chiqarish ob'ektlarini loyihalashda ushbu hujjatlar loyiha hujjatlarining bir qismi sifatida ishlab chiqish zarurligini ta'minlaydi: - loyihalash bosqichida ishlab chiqilgan xavfli ishlab chiqarish ob'ektlarining sanoat xavfsizligi deklaratsiyasi; - fuqaro muhofazasi tadbirlari, qonun hujjatlariga muvofiq belgilangan yadroviy ob'ektlar (shu jumladan yadroviy inshootlar, yadroviy materiallar va radioaktiv moddalarni saqlash joylari), xavfli ishlab chiqarish ob'ektlari uchun tabiiy va texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlarning oldini olish bo‘yicha chora-tadbirlar ro‘yxati, xavfli, texnik jihatdan murakkab, noyob ob'ektlar, mudofaa va xavfsizlik ob'ektlari. Baxtsiz hodisalar xavfini tahlil qilishning asosiy natijalari quyidagilarni o‘z ichiga olishi kerak: 1) Baxtsiz hodisalarning yuzaga kelishi va rivojlanishi uchun sharoitlarni tahlil qilish natijalari: - avariyaning asosiy mumkin bo‘lgan sabablari va baxtsiz hodisalarning paydo bo‘lishi va rivojlanishiga yordam beruvchi omillar ro‘yxati; - eng ko‘p sodir bo‘lgan baxtsiz hodisalar stsenariylarining qisqacha tavsifi baxtsiz hodisalar oqibatlari nuqtai nazaridan xavfli; - tavsiflangan avariya stsenariylari uchun zarar etkazuvchi omillarning ehtimoliy ta'sir zonalari hajmi to‘g‘risidagi ma'lumotlar; - jabrlanganlarning mumkin bo‘lgan soni, shu jumladan xodimlar va boshqa shaxslar o‘rtasida o‘ldirilganlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar, jabrlanganlarning (shaxslarning) mumkin bo‘lgan maksimal sonini ko‘rsatgan holda; - baxtsiz hodisalar natijasida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan zararlar to‘g‘risida ma’lumot; 2) avariya xavfini baholash natijalari, unda e'lon qilingan ob'ekt xodimlariga va boshqa shaxslarga zarar etkazish, mulkka zarar etkazish va atrof-muhitga zarar etkazish xavfi ko‘rsatkichlari to‘g‘risidagi qisqacha ma'lumotlar bo‘lishi kerak. Shunday qilib, 2-jadvalda ga muvofiq tahlilning birinchi bosqichini bajarish uchun bajarilishi kerak bo‘lgan ishlar ro‘yxati keltirilgan. 1-jadval. Xatarlarni tahlil qilishning birinchi bosqichidagi ishlar ro‘yxati. № Uslubiy korsatma GOST 1 T ahlil qilinadigan xavfli ishlab chiqarish obyektini aniqlash va uning umumiy tavsifi O‘rganilayotgan tizimning tavsifi 2 Xavf tahlilini o‘tkazish zaruriyatiga sabab bo‘lgan sabablar va muammolarni tavsiflash Xavf tahliliga olib kelgan sabablar va/yoki muammolar tavsifi 3 Xavf tahlili uchun ijrochilar guruhini tanlang – 4 Xavfli ishlab chiqarish obyekti haqida ma'lumot manbalarini aniqlash va tavsiflash Tahlil qilinadigan harakatlar va muammoga tegishli barcha texnik, ekologik, huquqiy, tashkiliy va insoniy omillar to‘g‘risida batafsil ma'lumot beruvchi manbalarni aniqlash. 5 Dastlabki ma’lumotlarning cheklovlarini, moliyaviy resurslarni va amalga oshirilayotgan Tahlilda foydalaniladigan taxminlar va cheklovchi shartlarning tavsifi xavf tahlilining chuqurligi, to‘liqligi va batafsilligini belgilaydigan boshqa holatlarni ko‘rsatish. 6 Amalga oshirilayotgan xavf tahlilining maqsad va vazifalarini aniq belgilash – 7 Qo‘llaniladigan xavflarni tahlil qilish usullarini asoslash – 8 Qabul qilinadigan xavf mezonlarini belgilang Qabul qilinishi mumkin bo‘lgan qarorlar to‘g‘risidagi bayonotlarni ishlab chiqish, tadqiqot natijalari va qaror qabul qiluvchilardan olingan zarur ma'lumotlarning tavsifi Ko‘rib chiqilayotgan normativ hujjatlarda tavsiflangan va ushbu jadvalning 1, 2, 4, 5 va 8-bandlarida ko‘rsatilgan ishlar bir xil. Keling, faqat tushuntirishni talab qiladigan asosiylariga batafsil to‘xtalib o‘tamiz. Shunday qilib, 1-bandga muvofiq, quyidagi ishlar amalga oshirilishi kerak: - tizimning umumiy tavsifi; - chegaralarni va qo‘shni tizimlar bilan aloqa qilish joylarini aniqlash; - atrof-muhit sharoitlarining tavsifi; - ruxsat etilgan chegaralardan oshib ketadigan energiya, materiallar va ma'lumotlar turlarini taqsimlash; - xavf tahlili bilan qamrab olingan ish sharoitlari va tizim holatini va tegishli chegaralarni aniqlash. Xavfsizlik mezonlarining ta’rifi nafaqat xavfli ishlab chiqarish ob'ektida mavjud bo‘lgan turli xil xavf-xatarlar xavfini tartiblash imkonini beradi, balki jamiyatda qabul qilinadigan xavf tushunchasi bilan bog‘liq holda ushbu ob'ektning xavf darajasini aniqlashga imkon beradi. II BOB. XAVFLAR NAZARIYASI VA TEXNIK TIZIMLARDA AVARIYALAR XAVFINI USULLARI TAHLILI. 2.1. Mavjud shamollatish tizimlari taxlili. Shamollatish - bu xonadagi havo harakati. Har bir bino tashqaridan havo oladi. Xonaga kirib, havo turli xil moddalar bilan to‘ldiriladi: nafas olishimizdagi karbonat angidrid, chang, narsalardan kimyoviy chiqindilar, hayvonlarning sochlari va boshqalar. Bu allaqachon ifloslangan havo kaputga o‘tadi va u orqali tashqariga chiqariladi. Bu vaqtda xonaga tashqaridan toza havoning yangi qismi kiradi, u ham kaputga kiradi. Bu butun jarayon ventilyatsiya deb ataladi. Ta'riflangan jarayonning to‘g‘ri ishlashini ta'minlaydigan iqlim uskunalari ham shamollatish deb ataladi. Bu tabiiy va mexanik, kanal va ixcham, ta'minot va egzoz va boshqalar bo‘lishi mumkin. Shamollatishning barcha turlari va ularning xususiyatlari quyida tavsiflanadi. Ayni paytda, keling, kvartirada yoki uyda shamollatish qanchalik muhimligini aniqlaylik. Ventilyatsiya uskunalarini turli jihatlarga ko‘ra tasniflash: • Havo aylanishi usuliga ko‘ra: tabiiy va majburiy (mexanik). • Uchrashuv bo‘yicha: etkazib berish, chiqarish yoki etkazib berish va chiqarish. • Dizayni bo‘yicha: kanal va kanalsiz (shamollatish moslamasi, ta'minot valfi, nafas oluvchi). • Qo‘shimcha funktsiyalari bo‘yicha: isitish bilan shamollatish, havo filtrlash bilan ventilyatsiya va boshqalar. 10-rasm. Kanalsiz shamollatish tizimi. 11-rasm. Shamollatish klapani Tabiiy oqimni devor yoki deraza ornatilgan klapanlar yordamida oshirish mumkin. Bunday shamollatishning narxi past, ammo ta'minot valfining ishlashi ob-havo sharoitlariga bog‘liqligini yodda tutish kerak. Derazadan tashqarida qanchalik issiq bo‘lsa, xonaning tashqarisidagi va ichidagi bosimdagi farq shunchalik kichik bo‘ladi. Shunday qilib, yozda vana yordamida shamollatish samaradorligi nolga intiladi. 12-rasm. Bizer. Shamollatish va havo tozalagich funktsiyalariga ega qurilma. Shuningdek, u bir vaqtning o‘zida toza havo bilan ta'minlaydi, uni filtrlaydi va isitadi. Nafas olishni smartfon orqali boshqarish mumkin. Quyida SNiP 41-01-2003 ga muvofiq standart parametrlar jadvali keltirilgan. 2-jadval Mikroiqlim standart parametrlar jadvali Ish toifasi Doimiy ish joylarida havo harorati, °C Ish joyidagi havo harorati, °C Maksimal havo tezligi, m / s Maksimal havo namligi, % Yengil 28 – 31 °С 4°С ortiq 0,2 – 0,3 m / s 75% O‘rta 27 – 30 °С 4°С ortiq 0,4 – 0,5 м/с 75% og‘ir 26 – 29 °С 4°С ortiq 0,6 м/с 75% Sanoat ventilyatsiyasining turlari • Ishlab chiqarish maydonini ventilyatsiya bilan ta'minlash • sanoat binolarini egzoz ventilyatsiyasi • Sanoat binolarini ta'minlash va chiqarish ventilyatsiyasi tizimi • Havo pardalari • Maxsus assimilyatsiya yordamida mahalliy shamollatish Ish printsipiga ko‘ra - tabiiy va mexanik bo‘yicha. Tabiiy shamollatish turli havo oqimlari orasidagi harorat farqi yoki xonadagi derazalarning maxsus joylashuvi tufayli yuzaga keladi. Ammo bu tizim samarali emas, shuning uchun mexanik shamollatish zararli moddalar chiqaradigan sohalarda qo‘llaniladi. Bu nafaqat havoni tozalaydi, balki zararli bug‘larning ish joylariga kirishining oldini oladi, ishchilar xavfsizligini kafolatlaydi. Ishlab chiqarishda mexanik ventilyatsiyani loyihalashni qanday boshlash kerak? 1. Loyixalash uchun ma'lumotlarni to‘plang: alohida qavatlarning qavat rejalari. 2. Mexanik va tabiiy shamollatish bilan xizmat ko‘rsatadigan binolarni belgilash. 3. Toza havo etkazib beriladigan hududlarni belgilash. 4. Ifloslangan havo olib tashlanadigan joylarni belgilash. 5. Alohida xonalarning turi va hajmini belgilash. 6. Alohida zonalardan ta'minot va chiqindi havo oqimini hisoblash (ishlab chiqarishda havo balansini tuzish). 7. Odamlar va jihozlardan olinadigan issiqlikni aniqlash. Ustaxonalarda ventilyatsiya tizimini loyihalashning asosiy omili diagrammada emissiya manbalarini aniqlash va joylashtirishdir. Sanoat standartlari normalari va talablari Normativ hujjatlarda keltirilgan sanoat ob'ektlarini ventilyatsiya qilish bo‘yicha ma’lumotlar va talablar quyida keltirilgan: 1. Ruxsat etilgan maksimal kontsentratsiya (REMK - bu kontsentratsiyaning o‘rtacha og‘irligi bo‘lib, uning xodimga kasbiy faoliyati davomida kuniga 8 soatlik va o‘rtacha haftalik ish soatlarida ta'siri uning sog‘lig‘ida va sog‘lig‘ida salbiy o‘zgarishlarga olib kelmasligi kerak. uning kelajak avlodlari. 2. REMK - kontsentratsiyaning o‘rtacha og‘irligi, uning kasbiy faoliyati davomida xodimga kuniga 8 soatlik va o‘rtacha haftalik ish soatlarida ta'siri uning sog‘lig‘ida va sog‘lig‘ida salbiy o‘zgarishlarga olib kelmasligi kerak. uning kelajak avlodlariga xam. 3. Havo almashinuvi - maishiy ehtiyojlar va binolarning funktsiyalari, issiqlik va namlik balansi, shuningdek, ushbu moddaning REMK dan oshib ketishiga yo‘l qo‘ymaydigan qattiq va gazsimon ifloslantiruvchi moddalar natijasida havoni almashtirish kerak. 13-rasm. Sanoat binolaridagi zamonaviy ventilyatsiya tizimi Ventilyatsiya tizimlarini markazlashtirilgan boshqarish uchun quyidagi vazifalarni hal qiladigan avtomatlashtirish majmualari qo‘llaniladi: 1. Konfigurator yordamida tizimni parametrlashtirish va ishga tushirish imkoniyati. 2. Bitta nazoratchi ventilyatsiya va maishiy dudbo‘ron, tutun va ikkita texnologik davlumbazning ishlashini boshqaradi. 3. Dudbo‘ronlarning ishlashini to‘liq nazorat qilish. 4. Dudbo‘ronlar soniga qarab yonalish tizimini boshqarish imkoniyati. Eng keng tarqalgani 60 sm kenglikdagi davlumbazlar bo‘lib, ular standart 4 o‘choqli pechlardan yuqori o‘rnatish uchun javob beradi. 5-6 o‘choq uchun ular allaqachon 80 × 60 sm yoki undan ko‘p o‘lchamlarda, shuningdek kuchaygan quvvat bilan talab qilinadi. Eng keng tarqalgani 60 sm kenglikdagi davlumbazlar bo‘lib, ular standart 4 o‘choqli pechlardan yuqori o‘rnatish uchun javob beradi. 5-6 o‘choq uchun ular allaqachon 80 × 60 sm yoki undan ko‘p o‘lchamlarda, shuningdek kuchaygan quvvat bilan talab qilinadi. 3-jadval O‘lchamlarning asosiy diapazoni quyidagilardan iborat Kompaktli O’rtach a Standart Katta Eni ( sm ) 30-50 50-55 60 80-90 Chuqurlig i ( sm ) 30-50 50-55 30 (surilmaydigan panelni hisobga olmaganda, u maydonni 1,5-2 baravar oshiradi) 55-90 Ustaxonalardagi havoning harorati va nisbiy namligi texnologik talablarga mos kelishi kerak. Turli sohalar uchun tavsiya etilgan mikroiqlim va havo almashinuvi parametrlari: • oziq-ovqat sanoati: harorat 22 ÷ 27°S va nisbiy namlik 60 ÷ 70%; • bo‘yoq do‘konlari: 22 ÷ 24 ° S va n sbiy namlik 50 i̊̊ ÷ 70%; • qog‘oz sanoati: 22 ÷ 24°S va nisbiy namlik 50 ÷ 65%; • optik ishlab chiqarish: 25°C va nisbiy namlik 70÷80%. Sanoatda talab qilinadigan harorat va namlik materiallarning gigroskopikligi (namlikni yutish qobiliyati) bilan bog‘liq. 2.2. Identifikatsiyalash usullarini tahlil qilish Xavfni aniqlash tizimli tekshirishni o‘z ichiga oladi, mavjud bo‘lgan muqarrar xavflarning turini va ular qanday namoyon bo‘lishini aniqlash uchun ishlab chiqilgan tizim. Baxtsiz hodisalarning statistik yozuvlari va oldingi xavf tahlillari tajribasi xavfni aniqlash jarayoniga foydali ma'lumot berishi mumkin. Shuni e'tirof etish kerakki, xavflar haqidagi fikrlarda sub'ektivlik elementi mavjud va aniqlangan xavflar har doim ham tizimga tahdid solishi mumkin bo‘lgan xavflarning to‘liq o‘lchovi bo‘la olmaydi. Yangi ma'lumotlar paydo bo‘lishi bilan aniqlangan xavflarni ko‘rib chiqish juda muhimdir. XET-ning kamchiliklari - bu olingan miqdoriy natijalarga nisbatan shubhalarni keltirib chiqaradigan va XET ma'lumotlari asosida xavfsizlikni normallashtirishni qiyinlashtiradigan baholashning sub'ektivligi. Shu sababli, hozirgi vaqtda XET natijalari odatda ushbu kamchiliklarni bartaraf etish uchun resurslarni sarflashning maqsadga muvofiqligini aniqlash uchun xavfsizlikni nazorat qilish tizimlaridagi kamchiliklarni (to‘siqlarni) aniqlash usullari (yagona yondashuv asosida) deb ataladi. XET-ning qayd etilgan kamchiliklarini bartaraf etish va ko‘lamini kengaytirish maqsadida uni qo‘llashda qo‘llaniladigan protseduralarni doimiy ravishda takomillashtirish mavjud, dastlabki ma'lumotlarning noaniqligi uchun tuzatishlar kiritiladi, tahlil bir necha ekspertlar guruhi tomonidan amalga oshiriladi, xavfni oshirib yuboradigan konservativ taxminlar qo‘llaniladi. Bundan tashqari, XET tartib-qoidalarining o‘zini takomillashtirish bo‘yicha ishlar olib borilmoqda. 2.3 Payvandlash jarayonida ajralib chiqadigan zararli moddalarni hisoblash Payvandlash jarayonida turli xil aralashmalar chiqariladi, ularning asosiylari qattiq zarralar va gazlardir. Ayniqsa, kuchli havo ifloslanishi yuqori sifatli qoplamali elektrodlar bilan payvandlash natijasida yuzaga keladi. Chang va gazlarning tarkibi qoplamaning tarkibi va payvandlangan va elektrod metallining tarkibi bilan belgilanadi. Payvandlash changi metall oksidi va minerallarning eng kichik zarralari aralashmasidir. Asosiy komponentlar temir oksidi (70% gacha), marganets, kremniy, xrom, ftor va boshqa birikmalardir. Elektrodning qoplamasi va metallini tashkil etuvchi eng zararli moddalar xrom, marganets va ftor birikmalaridir. Payvandchining ish joyidagi havo turli xil zararli gazlar bilan ham ifloslangan: azot oksidi, uglerod, vodorod ftorid va boshqalar. Metalllarni gaz bilan kesishda payvandlash aerozollari, marganets oksidlari, xrom, azot va uglerod oksidlari ajralib chiqadi. Zararli gazlar va changni payvandlash va kesish joyidan olib tashlash, shuningdek, toza havo bilan ta'minlash odatda mahalliy va umumiy shamollatish orqali amalga oshiriladi. Taqdim etilgan toza havoning hajmi kamida 30 m3 / soat bo‘lishi kerak. Shamollatishsiz, yopiq joylarda payvandlash ishlariga yo‘l qo‘yilmaydi. Shuning uchun elektrodlarning soatlik iste'moli xonaning 1 m3 hajmiga 0,2 kg dan kam bo‘lsa va payvandlash changining kontsentratsiyasi ruxsat etilgan maksimal darajadan past bo‘lsa, binolarni tabiiy shamollatishga ruxsat beriladi. Ish joyidagi havodagi zararli moddalarning (MREMM) qiymatlari 1-chi jadvalda keltirilgan. Metalllarni payvandlashda chiqarilgan zararli moddalarni hisoblash elektrodlarning massa iste'molini hisoblashdan aniqlanadi. 4- jadval Metalllarni payvandlash va kesish jarayonida havoga chiqadigan zararli moddalarning ruxsat etilgan maksimal konsentratsiyasi Modda Ish maydoni havosidagi zararli moddalar miqdori, mg/m3 Payvandlash aerozolining qattiq komponenti Marganets 0,2 Temir oksidi 6,0 К remniy dioksidi 1,0 Х rom (III) ок sidi 1,0 Х rom (VI) oksidi 0,01 Sink oksidi 6,0 Payvandlash aerozolining gazli komponenti Azot dioksidi 2,0 Marganes oksidi 0,3 О zon 0,1 Uglerod oksidi 20,0 Ftorli vodorod 0,5/1,0 1 kg iste'mol qilingan elektrod uchun qo‘lda payvandlash paytida i-chi komponentning zararli aralashmalari miqdori formula bo‘yicha aniqlanishi mumkin, kg G i =10 -3 q i B , (1) Bu erda: qi - 1 kg ishlatilgan elektrodlar uchun i komponentining o‘ziga xos chiqishi, bu 2-chi jadvalda keltirilgan; B  ko‘rib chiqilayotgan vaqt oralig‘i uchun sarflanadigan elektrodlar massasi (soat, smena, yil va boshqalar), kg. Metalllarni gaz bilan payvandlashda chiqariladigan zararli moddalarni hisoblash ish vaqti asosida aniqlanadi. Gazni asetilen-kislorodli olovda payvandlashda 1 kg asetilen uchun 22 g miqdorida azot oksidlari ajralib chiqadi. Propan-butan aralashmasi alangasida payvandlashda 1 kg aralashma uchun 15 g azot oksidi ajralib chiqadi. 5- jadva l 1 kg ishlatilgan elektrod uchun qo‘lda elektr payvandlashda zararli aralashmalarning o‘ziga xos xususiatlari. Elektrod- lar markasi Elektr payvandlashda zararli aralashmalar miqdori, g / kg Payvandlash aerozolining qattiq zarralari Gazsimon moddalar umumiy qattiq modda- lar Shu jumladan Ftoridli vodorod Azod oksidi Uglerod oksidimarganets va uning oksidlari xrom oksidi Ftorid- lar 1 2 3 4 5 6 7 8 УОНИ 13/45 18,0 0,9 1,4 3,45 0,75 1,5 13,3 УОНИ 13/55 16,0 1,1 1,0 1,0  2,76 13,3 УОНИ 13/65 7,5 1,41 0,8 0,8 1,16   УОНИ 13/80 11,2 0,78 1,05 1,05 1,14   УОНИ 13/85 12,1 0,69 1,3 1,3 1,1   АНО-1 9,6 0,43   2,13   АНО-3 17,0 2,2      АНО-4 17,8 1,05 0,41     1 2 3 4 5 6 7 8 АНО-5 10,7 1,44      АНО-6 16,3 1,54      ОЭС-3 15,2 0,41      ОЭС-4 9,9 1,37      ОЭС-6 11,4 0,86      ЭА-606/11 10,25 0,66 0,3 1,9 0,004 1,3 1,4 ЭА-395/8 18,5 1,2 0,32  0,9  0,5 ЭА- 400/10У 7,2 0,48 0,85 0,02  0,99  ЭА-98/15 10,3 0,74 0,81  0,8   ЭА-903/12 25,0 2,8      ЭА-48А/2 17,8 0,45 0,91 0,33 1,68 0,9 1,9 МР-3 10,6 1,56   0,4   МР-4 10,8 1,08   1,53   Payvandlash paytida i komponentining zararli aralashmalarining bir martalik maksimal emissiyasi formula bilan aniqlanishi mumkin, g / s M i = q i B 3600 τ (2) bu erda B - smenada iste'mol qilinadigan elektrodlarning maksimal soni, kg;   smenada haqiqiy payvandlash vaqti, s. Metalllarni kesish jarayonida ajralib chiqadigan zararli moddalarni hisoblash ham ish vaqti asosida aniqlanadi. Kesish vaqtida i komponent tomonidan chiqariladigan zararli aralashmalar miqdori formula bo‘yicha aniqlanishi mumkin, kg G ip = 10 -3 q ip τ p (3) bu erda : q ip - 1 soatlik ish uchun metallni kesish paytida i komponentining o‘ziga xos chiqishi, bu 3 -chi jadvalda keltirilgan; τ p - to‘g‘ridan-to‘g‘ri kesish vaqti, s. 6 - jadval Bir soat davomida metallarni gaz bilan kesish paytida zararli aralashmalarning o‘ziga xosligi Kesiladigan metallar turi List qalin- ligi , mm Zararli aralashmalarning a jralishi , g / soat Payvand aerozoli Margants oksidi Uglerod oksidi Azot oksidi Xrom oksidi nikellangan kam uglerodli polat 5 74,0 2,31 49,5 39,0  10 131,0 3,79 63,4 64,1  Legirlangan sifatli polat 5 82,5  42,9 33,6 3,96 10 145,5  55,2 43,4 6,68 Metalllarni gaz bilan kesishda i komponentining zararli aralashmalarining bir martalik maksimal emissiyasi g / s formulasi bilan aniqlanishi mumkin. M i = q i 3600 (4) Yoqoridagi ifodalardan foydalangan xolda, bir smenada (8 soat) metallarni qo‘lda payvandlash paytida chiqarilgan zararli moddalar miqdorini va ularning maksimal bir martalik emissiyasini hisoblang. Payvandlashda MP-3 markali elektrodlar qo‘llaniladi, smenada elektrodlarning iste'moli 5 kg, payvandchining "toza" ish vaqti 6 soat. Olingan natijalarni payvandchining ish joyidagi zararli moddalar moddalarning ruxsat etilgan maksimal miqdori (MREMM) bilan solishtirmiz va kerakli havo almashinuvini hisoblaymiz. Yechim . Qo‘lda payvandlashda ajralib chiqadigan zararli moddalar miqdori (1) formula bo‘yicha aniqlanishi mumkin, kg / smena:  qattiq jismlar (chang) G n = 10 -3 10,6 х 5 = 0,053 кг  marganets oksidi G m = 10 -3 1,56 х 5 = 0,0078 кг  ftorli vodorod G f = 10 -3 0,4 х 5 = 0,002 кг Elektr yoyli payvandlashda i komponentining zararli aralashmalarining bir martalik maksimal emissiyasi (2) formula bo‘yicha aniqlanishi mumkin:  qattiq jismlar (chang) M i = 10 , 6 х 5 3600 х 6 = 0,00245 г / с  marganets oksidi M i = 1 , 56 х 5 3600 х 6 = 0,00036 г / с  ftorli vodorod M i = 0,4 х 5 3600 х 6 = 0,000093 г/с Ish joyining havosidagi zararli moddalarning kontsentratsiyasi С Mn   = 0,36 mg/s : 1 m 3 /s = 0,36 mg/m 3 GOST 12.1.005-88 ga muvofiq, payvandchining ish joyidagi havodagi zararli moddalarning MREMM dan oshmasligi kerak:  margants oksidi boyicha REMM = 0,3 мг / м 3 ;  ftorli vodorod boyicha REMM = 0,5 мг / м 3 . Chiqarilgan zararli moddalarni hisoblashda olingan qiymatlarni me'yoriy qiymatlar bilan taqqoslaganda, payvandchining ish joyida marganets oksidlarining biroz ko‘pligini ko‘rish mumkin (0,3 mg / m3 dan oshmasligi kerak). , lekin bizda 0,36 mg / m3). Formuladan foydalanib kerakli havo almashinuvini hisoblaymiz: L = G 1000 X b − X n , м 3 /ч, bu erda : L, m3 / soat - kerakli havo almashinuvi; G, g/h - xona havosiga chiqadigan zararli moddalar miqdori; X b , mg/m3 - binolarning ish maydoni havosidagi zararli moddalarning ruxsat etilgan maksimal kontsentratsiyasi; X n , mg/m3 - aholi punktlari havosida bir xil xavfning maksimal mumkin bo‘lgan kontsentratsiyasi (GN 2.1.6.1338-03). L = 0,00036 1000 0,3 − 0,01 = 4,47 м 3 /ч, 2.4 Shamollatish tizimini modellashtirish. FloEFD – mexanik dasturiy ta'minot muhitiga o‘rnatilgan suyuqlik dinamik tahlili uchun universal dasturiy echimdir САПР: CATIA V 5, PTC Creo , Siemens NX , Solid Edge , SOLIDWORKS . FloEFD yordamida loyiha muhandisi loyihalash jarayonining dastlabki bosqichida loyihani tahlil qilishi, xatolarni aniqlashi va tuzatishi va seriyali ishlab chiqarishni tezlashtirishi mumkin. FloEFD HVAC Module – bu FloEFD dasturiy mahsulotiga qo‘shimcha modul bo‘lib, u xonadagi odamning qulayligini baholash uchun ventilyatsiya, isitish va konditsioner tizimlarini simulyatsiya qilish imkonini beradi. FloEFD hisob-kitoblari Navier-Stokes tenglamalari tizimiga asoslanadi. Bitta tenglamalar tizimidan foydalanish laminar va turbulent oqimlarni tahlil qilish imkonini beradi. Laminardan turbulent holatga va/yoki aksincha o‘tish ham mumkin. 10-rasm FloEFD HVAC moduli HVAC tizimlarini modellashtirish uchun ishlatiladi FloEFD HVAC modulining xususiyatlari • Komfort parametrlarini baholash. • Radiatsiya modeli Diskret ordinatlar (DO). • ifloslantiruvchi moddalarning havoda tarqalishini hisoblash. • Qurilish materiallari kutubxonasi. Komfort parametrlarini baholash: • Ichki muhit sifatini baholashning o‘rtacha balli, Fanger bo‘yicha qulaylik indeksi: Bashorat qilingan o‘rtacha Predicted Mean Vote (PMV). Indeks issiqlik hissiyotining etti balli shkalasi bo‘yicha katta guruh odamlarining fikrining o‘rtacha qiymatini ko‘rsatadi. Sovuq salqin biroz salqin neytral biroz yiliq yiliq issiq Fanger bo‘yicha issiqlik sezishning etti balli shkalasi Taxmin qilingan foiz norozi (PPD). Bu termal noqulaylik yoki odamlarning noroziligining ko‘rsatkichidir. Bu ma'lum sharoitlarda juda sovuq yoki juda issiq -1 0 +1 +2 +3-2- 3 bo‘lgan odamlarning foizi sifatida ifodalanadi.  Hisoblangan qulaylik harorati (radiatsion va konvektiv issiqlik uzatishni hisobga olgan holda: Operativ harorat. Muayyan shartli ko‘rsatkich sifatida radiatsiya va konveksiya ta'sirida atrof-muhitga shunchalik issiqlik beradigan xayoliy qora jismning bir xil harorati. Konfor zonasi aniqlanadi. nuqtai nazaridan bir qator ish harorati , maqbul issiqlik muhitini ta'minlaydigan.  Baholash harorati. Ko‘rib chiqilayotgan hududdagi nuqtadagi harorat va atrof-muhit harorati o‘rtasidagi farq. “Reyting” deganda odamning havo harakati va havo haroratiga qarab tananing istalgan qismida issiqlik yoki sovuqlik hissi tushuniladi.  Havo taqsimoti indeksi, havo tarqalish koeffitsienti: Havo diffuziyasi samaradorligi indeksi (ADPI). Havo tezligi 0,35 m / s dan kam bo‘lgan va taxminiy harorat -1,7 ° C dan 1,1 ° C gacha bo‘lgan xonadagi nuqtalarning ulushi.  Mahalliy havo sifati: Mahalliy havo sifati indeksi (LAQI). Agar havo to‘liq aralashgan bo‘lsa, u holda LAQI=1. Boshqa hollarda, bir nuqtada bu qiymat qanchalik yuqori bo‘lsa, kosmosning ma'lum bir nuqtasidan ifloslangan havoni olib tashlashda shamollatish tizimining samaradorligi shunchalik yuqori bo‘ladi. 7-jadval Zaxarli moddalarning insonlarga ta’sir darajasi 0-50 yaxhi - 51-100 o‘rtacha sezgir odamlar uzoq vaqt qolishni cheklashlari kerak 101-150 Sezuvchan insonlar uchun zararli bolalar, kattalar va nafas olish muammolari bo‘lgan odamlar uzoq vaqt qolishni cheklashlari kerak 151-200 zararli bolalar, kattalar va nafas olish muammolari bo‘lgan odamlar uzoq vaqt qolishdn qochish kerak 200-300 Ota zararli bolalar, kattalar va nafas olish muammolari bo‘lgan odamlar uzoq vaqt qolishdn qochish kerak, qogan barchasi uzoq vaqt qolishni cheklashlari kerak 301-500 Xavfli Barcha qolganlar odamlar qochish kerak Ifloslantiruvchi moddalarni olib tashlash samaradorligi (CRE). Agar xonada havo to‘liq aralashgan bo‘lsa, u holda CRE=1. 1 dan katta qiymatlar shamollatish tizimining qoniqarli ishlayotganligini anglatadi. 1 dan past qiymat shamollatish tizimining yomon ishlashini ko‘rsatadi. Oqim burchagi: Oqim burchagi (X, Y va Z). Ushbu parametr oqimning hisoblangan yo‘nalishdan og‘ishini ko‘rsatadi. Tanlangan koordinata tizimining o‘qlaridan birining yo‘nalishi hisoblangan sifatida qabul qilinadi. 15 ° dan kam og‘ish maqbul deb hisoblanadi. 2.5 Sanoat karxonasida ventilyatsia qilish extiyoji va normativ talablar Sanoat binolarini ventilyatsiya qilish - bu xodimlarning ishi uchun maqbul bo‘lgan ichki mikroiqlimni yaratish bo‘yicha chora-tadbirlar majmui. Zavodlar bir-biridan farq qiladi, kichik yig‘ish sexidan tortib kimyoviy reagentlar ishlab chiqaradigan yirik korxonagacha, lekin ob'ektning o‘ziga xos xususiyatlaridan qat'i nazar, havo almashinuvi tizimi binolarni samarali ravishda puflashi, chiquvchi va kiruvchi oqimlarni filtrlashi, konditsioner va havoni tozalash. Sanoat binolarini ventilyatsiya qilish loyihasi butun jarayon zanjirini o‘z ichiga olgan murakkab hodisadir: standart parametrlarni tanlashdan tortib, muxlislarni tanlashgacha. Shuning uchun uni faqat zamonaviy kompyuter simulyatsiya usullaridan foydalangan holda tajribali mutaxassislar bajarishi kerak. Ko‘pgina hollarda, sanoat binolarini ventilyatsiya qilish tabiiy ravishda amalga oshiriladi, chunki ular katta maydonga ega va maishiy binolardan farqli o‘laroq, "yopiq" emas. Tabiiy shamollatish tizimi deraza va eshik teshiklari, shamollatish panjaralari va boshqalar orqali xona va tashqi muhit o‘rtasida havo aylanishiga asoslangan havo almashinuvi usulini nazarda tutadi. Ammo ba'zida tabiiy shamollatish etarli emas. Buning sabablari boshqacha bo‘lishi mumkin: ishchilarning farovonligiga salbiy ta'sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan zararli gazlarning to‘planishi ham, kislorodning yonishiga asoslangan ishlab chiqarish strukturasi ham, masalan, quyish korxonalari. Shunga ko‘ra, sanoat shamollatish foydalanish muhitiga va undan erishmoqchi bo‘lgan ta'sirga qarab turli darajadagi murakkablikka ega bo‘lishi mumkin. Ishlab chiqarish binolari SNiP 41-01-2003 "Shamollatish, isitish va havoni tozalash" ga muvofiq ta'minot va egzoz ventilyatsiyasi bilan jihozlangan. GOST 12.1.005-88 turli ishlab chiqarish sohalarida havo parametrlarini o‘z ichiga oladi. SanPiN 2.2.4.548-96 ma'lumotlari ham qo‘llaniladi. Sanoat korxonalari uchun shamollatish tizimlarini loyihalashda quyidagi talablar qo‘yiladi: • Shamollatish tizimining joriy yong‘in xavfsizligi talablariga muvofiqligi. • Materiallar uchun sifat sertifikatlarining mavjudligi. • Havo kanallari zanglamaydigan po‘latdan yasalgan yoki korroziyaga qarshi qoplama bilan qoplangan. • Havo kanallari qalinligi 0,2 mm dan oshmaydigan yog 'qatlami yoki boshqa yonuvchan bo‘yoq bilan qoplangan. • Odamlar ishlaydigan hududda zararli moddalarning maksimal konsentratsiyasi (MM) 30% dan oshmaydi. • Qishda xona ichidagi havoning taxminiy harorati +10 ⁰ S dan past emas. Kechasi yoki odamlar yo‘q bo‘lganda, u +5 ⁰ S gacha tushishi mumkin. • Yozda hisoblangan bino ichidagi harorat tashqi havo haroratiga teng deb qabul qilinadi. 4 ⁰ S og‘ishiga ruxsat beriladi. • Ishlayotgan shamollatish tizimidan shovqin yuki 110 dB dan oshmasligi kerak. Bu asosiy talablar, lekin ko‘plab qo‘shimchalar, o‘ziga xos og‘ishlar va boshqa normalar mavjud. Faqat tajribali mutaxassis ma'lum bir ob'ekt uchun ventilyatsiya dizaynining barcha nuanslarini hisobga olishi mumkin. A sosiy hisoblash parametrlari S ex yoki zavodning geometrik o‘lchamlari. Sanoat va maishiy binolarning maydoni, shiftlarning balandligi. - Binoning konstruktiv qismining tavsifi. Yopuvchi tuzilmalar, tomlar, derazalar va boshqa elementlarning turi. - Zavod yoki sexning ixtisoslashuvi. Ishlab chiqarish jarayonining asoslarini tavsiflash. - Issiqlik yoki bug‘ ishlab chiqaradigan uskunaning texnik xususiyatlari. - Binoning o‘qlariga nisbatan uning miqdori va aniq joylashuvi. - Bir smenadagi xodimlar soni, smenalar soni va davomiyligi. - Binoning o‘qlariga mos ravishda ish joylarini yo‘naltirish. Dastlabki ma'lumotlar tushuntirish xati va grafik qismdan iborat batafsil loyihaning asosini tashkil qiladi. Sanoat ventilyatsiyasini loyihalashda e'tiborga olinishi kerak bo‘lgan birinchi mezon boshqa hisob-kitoblar uchun asos bo‘lib, havo almashinuv kursiga taalluqlidir. Ushbu parametrga ko‘ra, uskunaning ishlashi quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi: Р =n х h х s, Bu erda : n – havo almashinuv takrorlanish ko‘rsatkichi; s – maydon; h – balandlik. 2.6. Sanoat karxonalarini ventilyatsia qilishning asosiy bosqichlari Quyida sanoat binolarni shamollatish tizimlari bo‘yicha loyihalash ishlarining asosiy bosqichlari keltirilgan. Bularga quyidagilar kiradi: - xonada qulay mikroiqlimni yaratish va saqlash talablariga javob berishi kerak bo‘lgan havoni ventilyatsiya qilish tizimi uchun asosiy echimni tanlash; - havo taqsimlash usulini aniqlash: ventilyatsiyani aralashtirish, o‘zgartirish ventilyatsiyasi, pol ostidan havo taqsimlash; - texnik topshiriq asosida binoning joylashuvi, shuningdek, xonaning funktsional xususiyatlari, havoning dizayn qiymatlari aniqlanadi, xonaga issiqlik va namlik tushishi parametrlari hisobga olinadi; ta'minot havosi oqimi tezligi va minimal talab qilinadigan tashqi havo oqimi tezligi hisoblab chiqiladi, tovush bosimi darajasi aniqlanadi; - havo kanallarini aerodinamik hisoblash; - quvurlarni gidravlik hisoblash; - shamollatish tizimi amalga oshiriladigan uskunani tanlash. - - belgilangan parametrlarni saqlash uchun avtomatik boshqaruv tizimini tanlash.   Eng muhim vazifa - ma'lum bir uy uchun havo kanallari tizimiga qo‘yiladigan talablarga e'tibor qaratib, malakali texnik vazifani shakllantirishdir. Natijada, ma'lum bir uy yoki kvartira uchun qaysi tizim mos kelishini aniq tushunishni shakllantirish kerak. Keyingi qadam - har bir xona uchun havo almashinuvi qiymatini hisoblash. Agar ixtisoslashtirilgan dastur hisob-kitoblarga "g‘amxo‘rlik qilsa" yaxshi bo‘ladi, chunki eng kichik noto‘g‘ri hisob-kitoblar va kamchiliklar qabila ko‘rinishi, havodorlik va yuqori namlik bilan to‘la. Har xil turdagi havo kanallari mavjud bo‘lib, ularning dizayni, ishlash xususiyatlari va ko‘lami bilan farqlanadi. Havo kanallari nima ekanligini tushunish uchun bir nechta parametrlarga ko‘ra tasnif kiritiladi: - kesimning shakli va hajmi; - havo o‘tkazgichlarini loyihalash; - strukturaning qattiqligi; - ulanish usullari va turlari. Turar-joy va sanoat binolari uchun shamollatish tizimlarini loyihalashda ko‘pincha to‘rtburchaklar va dumaloq kesimdagi havo kanallari qo‘llaniladi. Kamroq, agar kerak bo‘lsa, siz elliptik qismli mahsulotlardan foydalanishingiz mumkin. Yumaloq havo kanallarini ishlab chiqarish osonroq va ishlab chiqarish uchun kamroq material talab qilinadi. Agar metall ishlab chiqarish uchun ishlatilsa, uning dumaloq mahsulotlar uchun xarajatlari to‘rtburchaklar havo kanallariga qaraganda 20 ... 25% kamroq. Dumaloq kesimli havo kuvurlari xavo almashtirish tizimida qollash moliyaviy nuqtai nazardan foydaliroq bo‘ladi. Yumaloq kuvurlarning afzalligi: - yuqori zichlik; - havo etkazib berishning yuqori tezligi; - past shovqin darajasi; - kichik vazn; - o‘rnatish qulayligi. To‘rtburchaklar kesimli modellarning afzalligi: - kenglikda optimal joylashish (foydalanish uchun minimal maydonni egallaydi); - ularni ob'ektning xususiyatlariga moslashtirish oson; - binolarni rejalashtirishda keng imkoniyatlar. Yumaloq havo kanallarini o‘rnatish ko‘pincha sanoat binolarida, kvadrat - xususiy uylarda, kvartiralarda, kottejlarda amalga oshiriladi. Yumaloq havo kanallari uchun eng keng tarqalgan diametrlar 0,1 dan 0,2 m gacha.To‘rtburchaklar havo kanallari 0,1x0,055 m dan 0,2x0,06 m gacha bo‘lgan o‘lchamlarga ega.Agar kerak bo‘lsa, katta o‘lchamdagi havo kanallari ishlab chiqarilishi mumkin. Xavo yo‘li qismining o‘lchamini aniqlash. Tajribali mutaxassis hisoblangan ma'lumotlar bilan shug‘ullanishi kerak. Shamollatish tizimini loyihalash to‘rtburchaklar yoki yumaloq kanallar asosida amalga oshirilishi mumkin. Muhim nuqta shundaki, tabiiy egzoz uchun "beshinchi okean" ning harakat tezligi soatiga 1 m dan oshmasligi kerak. Mexanik zaryadlovchi bilan o‘rnatishga kelsak - 5 m / s gacha. Kanal kesimlarini ixtisoslashtirilgan dastur yordamida aniqlash mumkin, jadval ma'lumotlaridan ham foydalanish mumkin. 11-rasm. Xavo otkazgich trubalar va ulagichlar turlari. Barcha hisob-kitoblar tugagandan so‘ng, sxematik diagramma tayyorlanadi, uning asosida yakuniy TK tuziladi. Asosiy sxema me'yoriy hujjatlarga, ajratish vanalaridan foydalanish imkoniyatiga e'tibor qaratib, bir nechta alohida bo‘lganlarga bo‘linadi. Ushbu qadam yong‘in paytida havo kanallari orqali yong‘inning tez tarqalish xavfini tenglashtirish uchun zarur. Hech bir dastur amaliy sharoitlarda turli darajadagi ehtimollar bilan yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan qiyinchiliklarni aniqlay olmaydi. Shamollatishni o‘rnatish kelajakdagi tizimni jihozlash to‘g‘risida qaror qabul qilmasdan amalga oshirilmaydi. Asboblar dizayn ma'lumotlariga va belgilangan talablarga javob berishi kerak (akustik va aerodinamik hisoblar asosida). Keyin egzoz va ta'minot bloklari o‘rnatiladigan joylarni to‘g‘ri aniqlash kerak. Havo kanallarini o‘rnatish uchun optimal zonalar aniqlanadi. Mutlaqo barcha loyihalar muvofiqlashtirish faoliyati bilan tugaydi. Har bir ixtisoslashtirilgan dastur allaqachon talablarning ma'lum ro‘yxatini hisobga olganiga qaramay, tizimning arxitektura qaroriga, texnik shartlarga, qoidalarga va qonun hujjatlariga muvofiqligini har tomonlama tahlil qilish kerak. Shamollatish tizimini loyihalashda yordam beradigan bir nechta foydali dasturlarni keltiramiz: 1.VentCalc v.2. - ushbu dastur yordamida siz ventilyatsiyani hisoblashingiz va buni juda tez bajarishingiz mumkin. 2.VSV - ushbu dastur yordamida siz shamollatish tizimini, aspiratsiyani va pnevmatik transportni hisoblashingiz mumkin. 3. Shift - ushbu dastur yordamida siz isitish tizimini, isitgichlar va jihozlarni sovutishni hisoblashingiz mumkin. 4.RTI - ushbu dastur yordamida siz binolarning issiqlik yo‘qotilishi va infiltratsiyasini hisoblashingiz mumkin. 5.STOL - bu dastur yordamida korxonalar va umumiy ovqatlanish korxonalarida havo almashinuvini hisoblash mumkin. Mana shu keltirilgan dasturlardan - VentCalc v.2. - dasturi yordamida payvandlsh sehidagi ventilyatsiya tizimini hisoblaymiz. Ventilyatsiya tizimlarini hisoblash va loyihalash uchun Vent-Calc dasturi yaratilgan. 12 rasmda keltirilgan VentCalc v.2. – modellashtiris dasturi yordamida payvandlash sexidagi ishchilar uchun mikroiqlim sharoyitini yaxshilash maqsadida kuyidagi korsatgichlarni korib chiqamiz: - Shamol tezligi, m/s - Ichki va tasqi xavo temperaturasi, c 0 - Imshootning balandligi, m - Xavo sarfi, m 3 /soat - Xavo kanali (truboprovod) uzunligi, m - Xavo kanali (truboprovod) dagi burulishlar va ulanishlar soni, dona - Dudboranlar ohasidagi masofa, m Dastur Altshul formulalari bo‘yicha havo kanallarini gidravlik hisoblash usuliga asoslangan. 1. Berilgan shartlar uchun havo kanalini tanlash (oqim tezligi, harorat va ruxsat etilgan havo tezligi). 2. Kanalning gidravlik hisobi. 3. VSN 353-86 formulalari asosida dastur ventilyatsiya tizimlarining elementlarini (filiallar, chiqishlar, kanalning torayishi va kengayishi), ya'ni "mahalliy qarshilik" ni tanlaydi va hisoblab chiqadi, ham mahalliy qarshilik koeffitsientlarini, ham mahalliy qarshilik koeffitsientlarini hisoblab chiqadi. [Pa] dagi haqiqiy bosimning yo‘qolishi. Hisoblash natijalarining to‘g‘riligini nazorat qilish uchun siz VSN 353-86 jadval ma'lumotlaridan foydalanishingiz mumkin (uning matnini dastur bilan katalogda topasiz), hisoblashda dastur kerakli jadvallar va formulalarga tegishli havolalarni beradi. 4. Tabiiy ventilyatsiya Korsattizimini hisoblash, ya'ni dastur shamollatish kanalining qismini kanaldagi qoralama ma'lum bir havo oqimidagi qarshiligidan yuqori bo‘ladigan tarzda tanlaydi. 5. Isitgichning issiqlik quvvatini hisoblash (havo isitgichi). Vent-Calc dasturi universitet o‘quv dasturining bir qismi sifatida isitish va ventilyatsiya kursini o‘qiyotgan talabalarni tayyorlashda juda foydali bo‘lishi mumkin. 12-rasm. VentCalc v.2. - dasturi VentCalc v.2. – modellashtiris dasturi yordamida payvandlash sexidagi ishchilar uchun mikroiqlim sharoyitini yaxshilash maqsadida kuyidagi korsatgichlarni korib chiqildi. • - Shamol tezligi, m/s • - Ichki va tasqi xavo temperaturasi, c 0 • - Inshootning balandligi, m • - Xavo sarfi, m 3 /soat • - Xavo kanali (truboprovod) uzunligi, m • - Xavo kanali (truboprovod) dagi burulishlar va ulanishlar soni, dona • - Dudboranlar ohasidagi masofa, m Yoqorida korsatilgan parametrlarni VentCalc v.2. – modellashtiris dasturiga kiritgan xolda olingan malumotlar 8 jadvalda keltirilgan. 8-jadval VentCalc v.2. – modellashtiris dasturi yordamida olingan malomotlar (3 variant)Korsatgichlar Shamol tezligi, m/s Dudboronlar soni, dona Dudboronlar orasidagi masofa, m Dudborondan devor- gacha masofa, m Xavodgi zaharli gazlar miqdori, mg/m 3 Azod oksidi, 2.0 mg/m3 M arganets oksidi, 0,3 mg/m3 Ozon, 0,1 mg/m3 Uglevod oksidi, mg/m3 Ftorli vodorod, 0,5 mg/m3 1-variant (mavjud) 4,8 3 8 4 2,1 0,36 0,1 19 0,52 2-variant (hisob- kitob) 4,4 3,6 6,2 3 2,0 0,3 0,11 20 0,5 3-variant (modell- ashtirish) 4,24 4 3 1,95 0,28 0,1 17 0,48 Olib borilgan hisoblash va modellashtirish usullaridan foydalanib, obektning payvandlash sexidagi xavo tarkibidagi zararli va zaxarli moddalarni kamaytirish va ruxsat etilgan maksimal miqdordan kam bolishligini taminlash uchun, mavjud shamollatish tizimiga etarli darajada ozgartirishlar kiritmagan xolda kuyidagilar tavsya etiladi: 1. Dudboronlar soni 3-tadlan 4 taga. 2. Dudboronlar boylama devor boylab uzunasiga emas, balky eniga ornatildi, 3. Dudboronlar qatori boylama devordan 1 metr masofada ornatildi, 4. Dudboronlar qatorining birinchisi va tortinshisi kondalang devordan 3 metr masofaga ornatildi. 5. Dudboronlar orasidagi masofa 8 metrdan – 6 metrga tushirildi. 6. Obektning payvandlash sexi xavodagi marganets oksidi miqdori 0,36 mg/m 3 dan 0,28 mg/m 3 ga, yany 6-7 % ga kamaydi, va ftorli vodorod oksidi miqdori 7-8 % ga, yany 0,52 mg/m 3 dan 0,48 mg/m3 ga tushirildi. Payvandlash sexidagi xavo almashtirish tizimini tahlil qilish va olinadigan malumotlarni taqqoslashda (13-rasm) mavjud tizim va modellashtirilgan dastur (14 rasm) yordamida tuzilgan dastur korsatgichlari orasida otkaziladi. Bunda tizimdagi ozgartirishlar minimum darajada boladi. 2.7. Dastur majmuasini amalga oshirishning iqtisodiy samaradorligini hisoblash. O‘tkazilgan sinovlar asosida loyihalash tashkilotida taklif etilayotgan dasturiy ta'minot majmuasini joriy etishning iqtisodiy samaradorligini hisoblash amalga oshirildi. 4-jadvalda keltirilgan quyidagi dastlabki ma'lumotlardan foydalanilgan. 9-jadvalda t/ r Ko‘rsatkich nomi Olchov birligi Variantlar bo‘yicha qiymat Avvalgi Dastur (I variant) kiritilgan (II variant) 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 Muhandisning o‘rtacha ish haqi mukofotlarni hisobga olgan holda (K pr = 1,25), oyiga som 1310807 - 3 300 576 1310807 - 3 300 576 2 Hisoblash jarayonining murakkabligi Odam- soat 120 40 3 Yillik hisob-kitoblar soni, A Dona/ yil 14 40 4 Dasturiy ta'minot narxi (ta'lim bilan birga) xodimlar), K som - 50000000 Tanlovlar bo‘yicha xarajatlarni hisoblash. С = С зп + С отч + С а + С э + С ар + С накл , Bu erda: С зп – muhandisning ish haqi ; С отч – muhandisning ish haqidan byudjetdan tashqari jamg‘armalarga ajratmalar; С а – asosiy ishlab chiqarish fondlarining amortizatsiyas ; С э – quvvat elektr energiyasi xarajatlari ; С ар – joy ijarasi ; С накл – qo‘shimcha xarajatlar. Muhandisning ish haqi uchun yillik xarajatlarni bog‘liqlikka qarab bazaviy va dizayn variantlari uchun hisoblaymiz: С зп 1 = С зп 2 = С мес ×12 = 1310807 ×12 = 15729684 s o‘ m. Bu erda: С зп 1 – 1 variant bo‘yicha muhandis ish haqi xarajatlari ; С зп 2 – 2-variant bo‘yicha muhandisning ish haqi qiymati. Byudjetdan tashqari jamg‘armalarga ajratmalar: С отч 1 = С отч 2 = С зп × 0,302 = 15729684 × 0,302 = 4750364,56 s o‘ m. Bu erda: С отч 1 – 1-variant bo‘yicha muhandisning maoshidan byudjetdan tashqari jamg‘armalarga ajratmalar; С отч 2 – 2-variant bo‘yicha muhandisning maoshidan byudjetdan tashqari jamg‘armalarga ajratmalar. Asosiy ishlab chiqarish fondlarini bazaviy holat bo‘yicha eskirish (1-variant) nolga teng (Sa1 = 0) va dizayn variantiga ko‘ra (variant 2) to‘g‘ri chiziqli amortizatsiya usuli bo‘yicha: С=K bal / Т э = 50000000/5 = 10000000 s o‘ m. Bu erda: К бал - dasturiy mahsulot tannarxi; Т э – uning xizmat qilish muddati (hisob-kitoblar uchun 5 yil). Elektr energiyasining qiymati, ularning kichik qiymati tufayli, umumiy xarajatlarga kiritiladi. Baza (1-variant) va dizayn bo‘yicha (2-variant) bo‘sh joy ijarasi variantlar bo‘ladi: С ар1 = С ар2 = П × Ц п ×12 = 5 × 500000 ×12 = 60000000 s o‘ m . Bu erda: П – muhandisning ish joyini joylashtirish uchun zarur bo‘lgan o‘tish joylarini hisobga olgan holda maydon (hisoblash uchun 5 m 2 olingan); Ц п – birlik maydoni uchun oylik ijara (5000000 som / m 2 hisoblash uchun). Qo‘shimcha xarajatlarni sanoat uchun o‘rtacha hisoblaymiz (oldingi ball yig‘indisining 25%): С= (С + С)× 0,25 = (15729684 + 4750364,56 + 0 + 60000000)× 0,25 = 20120012,14 s o‘ m . С= (С + С)× 0,25=15729684 + 4750364,56 + 10000000 + 60000000)× 0,25 = 22620012,14 s o‘ m . Bu erda: С накл 1 – 1-variant uchun qo‘shimcha xarajatlar; С накл 2 – 2-variant uchun qo‘shimcha xarajatlar. Yillik iqtisodiy samarani hisoblash uchun biz rentabellik uchun belgilangan narx bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri sotishdan foydalanamiz. Shunga ko‘ra, bazaga (o‘zgaruvchan chumoli 1) variant: П = ( С + К × Е н ) / A 1 = (100600060 + 0,00 × 0,2) / 13 = 7738466,15 s o‘ m. где К 1 – asosiy (1-variant) varianti uchun kapital xarajatlar; Е н – kapital qo‘yilmalar samaradorligining me'yoriy koeffitsienti (0,2 deb hisoblanadi); А 1 – bazaviy (1-variant) variantiga muvofiq yillik ishlab chiqarish hajmi. r = 30% rentabellik bilan, 1 ta loyiha hujjatlari to‘plamini sotish qiymati (P) bo‘ladi: Ц = П + П × r = 7738466,15 + 7738466,15 × 0,3» 10060006 so‘m. Asosiy (1-variant) bo‘yicha kompaniyaning daromadi: В 1 = Ц × A 1 = 10060006 ×14 = 140840083,93 so‘m. Asosiy (1-variant) varianti uchun yalpi foyda: ВП 1 = ( Ц - З 1 )× A 1 = (10060006 - 7738466,15)×14 = 32501558 s o‘ m. Bazaviy (1-variant) opsiyasi (klassik soliqqa tortish tizimi bo‘yicha) bo‘yicha sof foyda: ЧП 1 = ВП 1 × 0,8 = 32501558 × 0,8 = 26001246,32 s o‘ m. Yangi (2-variant) variantiga ko‘ra bitta hisob-kitob uchun arzonlashtirilgan xarajatlar quyidagilardir: П = ( С + К × Е н ) / A 2 = (110600060,7 + 50000000 × 0,2) / 40 = 3015001,5 s o‘ m. Bu erda К 2 – loyiha uchun kapital xarajatlar (2-variant) varianti; А 2 – tavsya (2-variant) variantiga muvofiq yillik ishlab chiqarish hajmi. Loyiha (2-variant) bo‘yicha korxonaning daromadi quyidagicha bo‘ladi: В 2 = Ц × A 2 = 10060006 × 40 = 402400230 s o‘ m. Loyiha bo‘yicha yalpi foyda (2-variant): ВП 2 = ( Ц - З 2 )× A 2 = (10060006- 3015001,5) × 40 = 281800180 s o‘ m. Loyiha bo‘yicha (2-variant) sof foyda (klassik soliqqa tortish tizimi bo‘yicha): ЧП 2 = ВП 2 × 0,8 = 281800180 × 0,8 = 225440144 s o‘ m. Shunga ko‘ra, loyiha hujjatlarini yaratish jarayonining mehnat zichligini kamaytirishdan xarajatlarni kamaytirish usuli bo‘yicha yillik iqtisodiy samara quyidagilarga teng: Э = П × А × b - П × А = 7738466,15 × 40 - 3015001,5 × 40 = 188938586 s o‘ m. Bu erda: b - asosiy (1-variant) ko‘rsatkichlarini ishlab chiqarish hajmi (bA), sifat parametrlari (bkval), vaqt koeffitsienti (bt) bo‘yicha loyiha (2-vari ant) bilan taqqoslanadigan darajaga etkazish uchun ekvivalentlik koeffitsienti: b = b А × b кач × b t , b А = А 2 / A1; B kach = Z 2 /Z 1 Shunga ko‘ra saf foyda: ЭП = ЧП 2 – ЧП 1 = 225440144 -26001246,4 = 199438894.6 so‘m. Xulosa 1. Islab chiqarish karxonalari uchun (Elektroapparat zabodi misolida) yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan xavfli hodisalarining dastlabki tahlili o‘tkazildi; 2. Mumkin bo‘lgan avariyalarni rivojlantirish stsenariylari va himoya (nazorat) tizimlarining ishdan chiqishi ehtimoli aniqlanadi; 3. VentCalc v.2. - dasturi yordamida ishlab chiqarish karxonalarida bo‘lishi mumkin bo‘lgan baxtsiz hodisalar va xavfli holatlarning oldini olish va bu jarayonlarni juda tez bajarishingiz imkoniyati yaratildi. 4. VentCalc v.2. - dasturi yordamida payvandlash sexini shamollatish tizimida kuyidagi d udboronlar soni 3-tadlan 4 taga oshirildi, dudboronlar boylama devor boylab uzunasiga emas, balky eniga ornatildi, dudboronlar qatori boylama devordan 1 metr masofada ornatildi, dudboronlar qatorining birinchisi va tortinshisi kondalang devordan 3 metr masofaga ornatildi, dudboronlar orasidagi masofa 8 metrdan – 6 metrga tushirildi. 5. Xisob-kitob va VentCalc v.2. - dasturi yordamida payvandlash sexining yangi shamollatish tizimining loyihasi ishlab chiqildi va tavsia qilindi. 6. Modellashtirish dastur yordamida obektning payvandlash sexi xavodagi marganets oksidi miqdori 0,36 mg/m 3 dan 0,28 mg/m 3 ga, yany 6-7 % ga kamaydi, va ftorli vodorod oksidi miqdori 7-8 % ga, yany 0,52 mg/m 3 dan 0,48 mg/m3 ga erishildi. 7. Dastur majmuasini amalga oshirishning iqtisodiy samaradorligini 199438894.6 s o‘ mni tashkil etdi. Foydalanilgan adabiyotlar ro yxati:ʻ 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «2022-2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida» 2022 yil 28 yanvardagi PF-60-son Farmoni hamda ushbu Farmon bilan tasdiqlangan 2022-2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasini «Inson qadrini ulug‘lash va faol mahalla yili»da amalga oshirishga oid Davlat dasturi ijrosi yuzasidan 2022 yil 1 mart holatiga ko‘ra hisoboti . 2. O‘zbekiston Respublikasi ning Mexnat kodeksi, 01.04.1996 y. 3. O‘zbekiston Respublikasi ning 22.09.2016 yildagi O‘RQ-410- sonli «Mehnatni muhofaza qilish to‘ g‘risida »gi 'RISIDA» gi qonuni. 4. Рябинин, И.А. Надежность и безопасность сложных систем / И.А. Ряби- нин.– Спб.: Политехника, 2000.– 248 с. 5. Швыряев, Ю.В. Вероятностный анализ безопасности атомных станций. Методика выполнения. / Ю.В. Швыряев [и др.].– М: ИАЭ им. И.В.Курчатова, 1992.– 265 с. 6. Можаев, А.С. Общий логико-вероятностный метод анализа надежности сложных систем. / А.С. Можаев.– Л: ВМА им. А.А. Гречко, 1986.– 116 с. 7. Ершов, Г.А. Оценка безопасности атомных энергетических объектов на стадии проектирования / Г.А. Ершов, Ю.И. Козлов, А.С. Солодовников [и др.] // Тяжелое машиностроение.– 2004.– № 8.– С. 33–39. 8. Верификация и обоснование программы CRISS 4.0 для моделирования и анализа систем безопасности ядерной установки при выполнении веро- ятностного анализа безопасности». Часть 1 (Заключительная редакция): отчет о НИР / A.M. Бахметьев, И.А. Былов, Ю.В. Милакова.– Нижний Новгород: ФГУП ОКБМ им. И.И.Африкантова, 2005. - 88 с. 9. Пампуро, В.И. Методология системного подхода к оптимальному управлению безопасностью АЭС / В.И. Пампуро, В.В. Инюшев, И.Г. Шараевский // Ядерная и радиационная безопасность.–2003.– №4.– С. 26- 42. 10.Измалков, В.И. Техногенная и экологическая безопасность и управл- ние риском / В.И. Измалков, А.В. Измалков.– Спб.: ЦСИ гражданской зашиты МЧС РФ – НИЦ экологической безопасности РАН, 1998.– 482 с. 11.Петрин, С.В. Анализ безопасности установок и технологий: методиче- ское пособие по проблемам регулирования риска. Часть 1 / С.В. Петрин.– Саров: ФГУП РФЯЦ-ВНИИЭФ, 2006.– 167 с. 12. Кузык, Б.Н. Высокотехнологичный комплекс и безопасность России. Проблемы обеспечения безопасности оборонно-промышленного ком- плекса России. Том II, 2 издание / Б.Н. Кузык.– М: ИНЭС, 2005.– 448 с. 13. Быков, А.А. Нормативно- экономические модели управления риском / А.А. Быков, В.А. Акимов, М.И. Фалеев // Проблемы анализа риска.– 2004.– Т. 1.– № 2.– С. 125-137. 14. Benjamin O. ALLI. Fundamental principles of occupational health and safety. Geneva. 2008. 15. Jeremy Stranks. Health and Safety Pocket Book. Published by Elsevier Ltd. 2006. 16. S.Gazinazarova, E.Ibragimov, O.Yuldashev, S.Asilova. Hayot faoliyati xavfsizligi. Т.: 2010. 17. S.Gazinazarova, I.Axmedov, B.Muxamedgaliyev, A.Хojiyev. Ekologik xavfsizlik. Т.: 2013 y. 18. I.Axmedov. Ishlab chiqarish jarayonlari xavfsizligi. Т.: 2012 y. 19. Yormatov G‘.YO. va boshqalar. Hayot faoliyati xavfsizligi. –T.: “Aloqachi”, 2009 yil. – 348 b. 20. Т .Haydarov. Ergonomik biomexanika. Т .: 2011 y. 21. Nigmatov I., Tojieyv M. X. "Favqulodda vaziyatlar va fuqaro muhofazasi" Darslik.-T.: Iqtisod-moliya. 2011. -260б. 22. Tojiev M. X., Nigmatov I., Ilxomov M. X. «Favqulodda vaziyatlar va fuqaro muhofazasi» O‘quv qo‘llanma. –T.: “Iqtisod-moliya”, 2005. -195 b. 23. Баратов, А.Н. Пожарная безопасность / А.Н. Баратов, В.А. Пчелинцев.– М: Изд-во АСВ, 1997.– 172 с. 24. Guidelines for Hazard Evaluation Procedures, with Worked Examples. – New York:Wiley AIChE, 1992. Pub. № G-18 P. 461. 25. Forester J., Bley D., Cooper S. et al. Exspert elicitation approach for perform- ing ATHEANA guantification // Reliability engineering and system safety, 2004. V. 83. № 2. P. 207–220. 26. Hahn H.A., Blackman H.S., German D.I. Applying sneak analysis to the identification on human errors of commission // Idid, 1991. V. 33. № 2. P. 289– 300. 27. Swain A.D., Guttman H.E. Handbook of Human Reliability Analysis with Emphasis on Nuclear Power Plant Applications. NUREG/CR-1278. Sandia National Laboratories, Albuquerque, NM. – USA, 1983. 28. Ершов, Г.А. Сравнительный анализ способов моделирования безопасно- сти АЭС с помощью метода ДС-ДО, GO-метода и общего логико- вероятностного метода / Г.А. Ершов, Ю.И. Козлов, А.О. Татусьян // сб. материалов конференции «Практика разработки ВАБ и использования их результатов на действующих и вновь проектируемых АЭС», Москва, 18–21 ноября 2002 г. – М.: Атомэнергопроект, 2002. 29. Рябинин, И.А. Логико-вероятностные методы исследования надежности структурно-сложных систем / И.А. Рябинин, Г.Н. Черкесов.– М.: Радио и связь, 1981.− 264 с. 30. Хенли, Э.Дж. Надежность технических систем и оценка риска / Э.Дж.Хенли, Х. Кумамото.– М.: Машиностроение, 1984.− 528 с. 31. Ершов, Г.А. Применение и сопоставление GO-методологии и метода дерева отказов / Г.А. Ершов [и др.].– Иркутск: СЭИ, 1990. 32. Программный комплекс «Risk Spectrum» Шведской фирмы «Relcon AB». [Электронный ресурс]: Сайт Шведской фирмы «Relcon AB».– режим доступа : http://www.riskspectrimi.com (дата обращения 01.01.2013). 33.Risk Spectrum PSA Professional 1.20 / Teory Manual. RELCON AB, 1998.– 57p. 34. Risk Spectrum Professional. Руководство пользователя // Техническая документация к программному комплексу фирмы By Relcon AB.–119с. 35. Викторова, B.C. Relex - программа анализа надежности, безопасности, / B.C. Викторова, X. Кунтшер, Б.П. Петрухин, А.С. Степанянц // Надежность.– №4(7).– 2003.– С. 42-64. 36. Leonard, M.T., Rough estimates of severe accident containment loads ac- companying vessel breach in BWRs, Nucl. Technol. 108 (1994) 320–337. 37. Vierow, K., Development of the VESUVIUS code for steam explosion analy- sis, Jap. J. Multiphase Flow 12 (3) (1998) 242–248, 358–364. 38. Описание стандартного кода PSA (Risk) для выполнения стандартных вероятностных расчетов. [Электронный ресурс]: Сайт Международного центра по ядерной безопасности.– режим доступа : http://www.insc.ru/index.php/new-scientific-and-theoretical-directions (дата обращения 01.01.2013). 39. Sh.Mirziyoyev. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. Toshkent: O‘zbekiston 2016 y. 56 b. 40. Sh.Mirziyoyev. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. Toshkent: “O‘zbekiston”, 2017.-488 b. 41. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. –T.: "O‘zbekiston", 2008. 42. Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarni va xodimlar salomatligining boshqa xil zararlanishini tekshirish va hisobga olish to‘g‘risidagi Nizom. Vazirlar Mahkamasining qarori № 286, 06.06.1997, –T.: 1997. 43. “Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalar va kasb kasalliklaridan majburiy davlat ijtimoiy sug‘urtasi to‘g‘risida”gi qonun. O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2008 y., 37-38-son. 44. “Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish to‘g‘risida”gi qonun. O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, –T.: 2009 y., 16-son. ILOVALAR 1-ilova Zaharli moddalarning inson organizmiga tasiri Modda   REMM , мг / м 3 Kas al l ik   T av s y a qil i nadi gan ShX V   Pay v and tur i   Azot oksidlari (NO2 bo‘yicha)   5   Nafas olish kasalliklari To‘liq yuzni payvandlash uchun niqob majburiy havo ta'minoti bilan   Karbonat angidrid va aralashmalarda payvandlash konstruktiv va qotishma po‘latlarning gazlari   Argon   Asfiksiya, nafas yo‘llarining shikastlanishi, kislorod ochligi   O‘z-o‘zidan nafas olish apparati yoki izolyatsion RPE   Iste'mol qilinmaydigan qo‘lda argonli payvandlash yopiq idishlarda elektrod Alyuminiy va uning qotishmalari, alyuminiy oksidi (shu jumladan kremniy dioksidi aralashmasi bilan)   2   Neyrotoksik ta'sir To‘liq yuzni payvandlash uchun niqob majburiy havo ta'minoti bilan   Qo‘lda argon boshq payvandlash alyuminiy va uning qotishmalarining iste'mol qilinmaydigan elektrodi Beriliy va uning birikmalari   0,001   O‘pka shikastlanishi, yurak va o‘pka etishmovchiligi   To‘liq yuzni payvandlash uchun niqob majburiy havo ta'minoti bilan   Qo‘lda argon boshq payvandlash yuqori qotishma po‘latlarning iste'mol qilinmaydigan elektrodi O‘z-o‘zidan nafas olish apparati yoki izolyatsion RPE   Iste'mol qilinmaydigan elektrod bilan qo‘lda argon boshq payvandlash yopiq idishlarda yuqori qotishma po‘latlar   Vanadiy va uning birikmalari   0,1/0,5   O‘pkaning shikastlanishi, o‘pka etishmovchiligi To‘liq yuzni payvandlash uchun niqob majburiy havo ta'minoti bilan Iste'mol qilinmaydigan qo‘lda boshq payvandlash xrom-molibden-vanadiyli po‘latlarning elektrodi Volfram   6   O‘pka shikastlanishi, bo‘g‘ilish To‘liq yuzni payvandlash uchun niqob majburiy havo ta'minoti bilan Iste'mol qilinmaydigan qo‘lda boshq payvandlash yuqori qotishma po‘latdan yasalgan elektrod   Marganets oksidi aralashmasi bilan temir oksidi (3% gacha)   6   Qon kasalligi, allergik reaktsiyalar   To‘liq yuzni payvandlash uchun niqob majburiy havo ta'minoti bilan   Karbonli po‘latlarni qo‘lda boshq payvandlash Kadmiy   0,1/0,0   Ko‘p qutbli   To‘liq yuzni payvandlash   Qo‘lda boshq payvandlash, yarim oksidi 3 harakat - gipertoniyad an kanserogene zgacha uchun niqob majburiy havo ta'minoti bilan avtomatik karbonat angidrid yoki yuqori qotishma po‘latlarning gazlari aralashmasi muhitida O‘z-o‘zidan nafas olish apparati yoki izolyatsion RPE Qo‘lda boshq payvandlash, atrof muhitda yarim avtomatik karbonat angidrid yoki yuqori qotishma po‘latlarning gazlari aralashmasi yopiq idishlarda   Kobalt metali, kobalt oksidi   0,5 markaziy asab tizimining funktsional buzilishlari, qalqonsimon bez, surunkali nazofaringit   To‘liq yuzni payvandlash uchun niqob majburiy havo ta'minoti bilan   Qo‘lda boshq payvandlash, yarim avtomatik payvandlash karbonat angidrid yoki yuqori qotishma po‘latlarning gazlari aralashmasi muhitida Marganets (payvandlash aerozolida 20% gacha)   0,2   Markaziy asab tizimining funktsional buzilishlari, anemiya To‘liq yuzni payvandlash uchun niqob majburiy havo ta'minoti bilan Strukturaviy po‘latlarni karbonat angidrid bilan payvandlash   Mis   1/0,5 Funktsional buzilishlar asab tizimi (xotira To‘liq yuzni payvandlash uchun niqob Qo‘lda boshq payvandlash va sirtni qoplash buzilishi, depressiya, uyqusizlik) majburiy havo ta'minoti bilan iste'mol qilinmaydigan elektrodli mis mahsulotlari Molibden   3/05 To‘qimalarda siydik kislotasining to‘planishiga olib keladi, podagra rivojlanishiga olib keladi   To‘liq yuzni payvandlash uchun niqob majburiy havo ta'minoti bilan   Qo‘lda boshq payvandlash, payvandlash karbonat angidridli yuqori qotishma issiqlikka chidamli po‘latlarda Sink oksidi   1,5/0,5   Ko‘krak qafasidagi og‘riq, yo‘tal, nafas qisilishi, pnevmoniya rivojlanishi, koma   To‘liq yuzni payvandlash uchun niqob majburiy havo ta'minoti bilan   Erimaydigan qo‘lda boshq payvandlash elektrodli galvanizli quvurlar va boshqalar. Titan   10 yuqori nafas yo‘llarining kasalliklari, traxeit To‘liq yuzni payvandlash uchun niqob majburiy havo ta'minoti bilan   Qo‘lda boshq payvandlash, payvandlash karbonat angidridli yuqori qotishma issiqlikka chidamli po‘latlarda   O‘z-o‘zidan nafas olish apparati   Erimaydigan qo‘lda boshq payvandlash yopiq idishlarda titan yoki izolyatsion RPE elektrod 2-ilova 1 kg Ishlatilgan elektrod uchun qo‘lda elektr payvandlashda zararli aralashmalarning o‘ziga xos emissiyasi Elektrod markasi Elektr payvandlashda zararli aralashmalar miqdori, g / kg Payvandlash aerozolining qattiq zarralari Gazsimon moddalar umumiy qattiq moddalar Shu jumjadan Ftorli vodorod Azot oksidi Uglerod oksidimarganet s va uning oksidlari xrom oksidi ftoridlar АNО-1 9,6 0,43   2,13   АNО-3 17,0 2,2      АNО-4 17,8 1,05 0,41     АNО-5 10,7 1,44      АNО-6 16,3 1,54      ОES-3 15,2 0,41      ОES-4 9,9 1,37      О E S-6 11,4 0,86      EA- 98/15 10,3 0,74 0,81  0,8   EA- 903/12 25,0 2,8      МР-3 10,6 1,56   0,4   МР-4 10,8 1,08   1,53   MRE К 0,3 mg/m 3 1,0 2,5 0,5 2,0 20 mg/m 3 mg/m 3 mg/m 3 mg/m 3 mg/m 3 3- ilova Ish joyidagi havo tarkibidagi zararli moddalarning maksimal ruxsat etilgan miqdori (GOST 12.1.005-88) Xavfli moddalar turlari Maksimal ruxsat tnilgan consent- ratsiasi, mg/m 3 Xavflylik sinifi Agregat xolati А zot dyoksidi 2,0 3 п А zot oksidi 5,0 3 п А kroleyin 0,2 2 п А mylatsetat 100 4 п А mmyak 20 4 п А tseton 200 4 п Benzin ( uglevodorod ) 100 4 п Benzol 15/5 2 п Butan 300 4 п Butylatsetat 200 4 п Vinilatsetat 10,0 4 п Dixliretan 10,0 2 п Ксилол 50,0 3 п Marganets va uning qorishmasi ( 2 dan 30   %gacha) 0,1 2 а Metillatsenfn 100 4 п О zon 0,1 1 п Chang (kremyiy miqdori 70   % dan yoqori ) 1,5 4 а

Mundarija

 Kirish4
 I-bob.“O‘zbekiston Temir yo’llari Buxoro MTU UK Vagon deposi” haqida umumiy   ma’lumot.8
1.1“O‘zbekiston Temir yo’llari Buxoro MTU UK Vagon deposi”   korxonasi tarixi8
1.2Obektning xavfsislik boyicha tahlili11
1.3Texnik tizimlarda baxtsiz hodisalar xavfini baholashning qonunchilik va me'yoriy asoslari23
1.4Obektlarni loyihalashda xavflarni baholash25
 I-bob boyicha hulosa  
 II-bob.  Xavflar nazariyasi  va texnik tizimlarda avariyalar xavf usullarini tahlili29
2.1Mavjud shamollatish tizimlari  tahlili29
2.2Identifikatsiyalash usullarini tahlil qilish35
2.3 Payvandlash jarayonida ajralib chiqadigan zararli moddalarni hisoblash37
 II-bob boyicha hulosa 
 III-bob. “O‘zbekiston Temir yo’llari Buxoro MTU UK Vagon deposi” shamollatish tizimining iqtisodiy tasnifi  
3.1Shamollatish tizimini  modellashtirish43
3.2Sanoat karxonasida ventilyatsia  qilish extiyoji va normativ talablar46
3.3Sanoat karxonalarini ventilyatsia qilishning  asosiy bosqichlari48
3.4Dastur majmuasini amalga oshirishning iqtisodiy samaradorligini hisoblash56
 Xulosa60
 Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati62
 Ilovalar66
Sotib olish