Ishlab chiqarish rejasining resurslar bilan ta’minlanganligi - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	3.0MB
Xaridlar	4
Yuklab olingan sana	16 May 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Asadbek Mamarizayev

Ro'yxatga olish sanasi 09 Aprel 2024

143 Sotish

Ishlab chiqarish rejasining resurslar bilan ta’minlanganligi

Sotib olish

Oʻ ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM,
FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
ANDIJON MASHINASOZLIK INSTITUTI
«IQTISODIYOT»
kafedrasi
«Sanoat iqtisodiyoti» fanidan
KURS ISHI
Mavzu: Ishlab chiqarish rejasining resurslar bilan
ta’minlanganligi.
Bajardi:
Talabasi: ___________________________________
Tekshirdi: __________________________________
Reyting bali _________________________________
Andijon – 2024

Mavzu: Ishlab chiqarish rejasining resurslar bilan ta’minlanganligi.
Reja:
Kirish.
1. Ishlab chiqarish rejasining resurslar bilan ta’minlanganligi .
2. Ishlab chiqarish rejasining ishlab chiqarish quvvatlari bilan asoslanishi.
3. Ishlab chiqarish rejasi tarkibi va ko’rsatkichlar tizimi.
4. “ Alimov’s” misolida ishlab chiqarish dasturini rejalashtirish .
Xulosa va takliflar.
Foydalanilgan adabiyotlar va internet saytlar ro’yxati.

Kirish
Kurs ishining dolzarbligi: Ishlab chiqarish jarayonida turli usullarda
foydalaniladigan moddiy resurslarning xilma-xilligi tufayli ularni tasniflash
zaruriyati yuzaga keladi.Tasniflash moddiy resurslar(turli mezonlarga ko'ra
ularning alohida guruhlarini ajratib ko'rsatish) ularga bo'lgan ehtiyojni aniqlash
va asoslash, oqilona ixtisoslashuv va samarali boshqaruv siyosatini yo'lga
qo'yish zarur. Umumiy tasnif bir nechta mezonlar bo'yicha amalga oshirilishi
mumkin. 2022-2026-yillarga mo’ljallangan yangi O’zbekistonning Taraqqiyot
strategiyasida 94 ta milliy maqsadlarni qamrab olgan quyidagi yettita ustuvor
yo’nalishdan iborat: 1
 Birinchi, inson qadrini yuksaltirish va erkin fuqarolik jamiyatini yanada
rivojlantirish orqali xalqparvar davlat barpo etish;
 Ikkinchi,mamlakatimizda adolat va qonun ustuvorligi tamoyillarini
taraqqiyotning eng asosiy va zarur shartiga aylantirish;
 Uchinchi, milliy iqtisodiyotni rivojlantirish, uning o’sish suratlarini zamon
talablari darajasida ta’minlash;
 To’rtinchi, adolatli ijtimoiy siyosat yuritish, inson kapitalini rivojlantirish;
 Beshinchi,ma’naviy taraqqiyotni taminlash, ushbu sohani tubdan isloh etish
va yangi bosqichga olib chiqish;
 Oltinchi, umumbashariy muammolarga milliy manfaatlardan kelib
chiqqan holda yechim topish;
 Yettinchi, mamlakatimiz xavfsizligi va mudofaa salohiyatini kuchaytirish,
ochiq va pragmatik, faol tashqi siyosat olib borish kabi yo’nalishlar belgilangan
bo’lib, bu kabi yo’nalishlarni amalga joriy etishda albatta davlat byudjetining
roli katta hisoblanadi.Zero,davlat byudjetining holatini bilmay turib,uning
1

mablag’larini to’g'ri yo’naltirmay turib ushbu yo’nalishlardagi maqsadlarga
erishib bo’lmaydi.
Ushbu strategiyani amalga oshirishda har bir shaxs,inson, har bir oilaning tinch
va farovon hayot haqidagi ezgu niyat va xohish-istaklarini ro’yobga
chiqarish,aholi turmush darajasini barqaror o’sib borishini ta’minlash e’tiborimiz
markazida bo’ladi. 2
Kurs ishining maqsadi. Iqtisodiy resurslar va ularningnr funktsiyalari
haqidato'liq o'rgangan holda, iqtisodiyresurslardan samarali va to'liq
yuklashusullarini yo'lga qo'yish : 3
Kurs ishining vazifalari quyidagilardan iborat :
 mehnat resurslari va uning ijtimoiy – iqtisodiy mazmunini yoritib berish;
 mehnat resurslaridan foydalanishning xorij tajribasini tadqiq etish;
 mehnat resurslari shakllanishi va ulardan foydalanish yo’nalishlarini
aniqlash;
 korxonani mehnat resurslari bilan ta’minlanganligini tahlil etish;
Kurs ishining predmeti . Ishlab chiqarishda mehnat resurslaridan
foydalanish jarayonida amalgaoshiriladigan ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar.
Kurs ishining tuzilish va hajmi . Kurs ishi kirish, asosiy qism ya’ni 4 ta
reja, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
2
Yangi O’zbekiston strategiyasi / Sh.M.Mirziyoyev Toshkent O’zbekiston nashriyoti 2021.464 bet
3
https://kun.uz yangiliklari

1.Ishlab chiqarish rejasining resurslar bilanta’minlanganligi
Ishlab chiqarish jarayonini rejalashtirish jarayonida kompaniya o'z mahsuloti
yoki xizmati qanday ishlab chiqarilishini aniqlaydi. Biznes-rejaga kiritish uchun
ishlab chiqarish jarayoni rejasini tuzayotganda, firma o'zining mavjud ishlab
chiqarish usullari va texnologiyalarini sinchkovlik bilan tahlil qilishi va
baholashi va aniq ishlab chiqarish maqsadlariga erishishga eng samarali yordam
beradiganlarini tanlashi kerak. Har qanday ishlab chiqarish jarayonini tanlashda,
ishlab chiqarishda ham, xizmat ko'rsatish sohasida ham bor turli xil variantlar.
Masalan, sayohatingizni boshlash restoran biznesi, kompaniya tezkor xizmat
ko'rsatish biznesini tanlashi mumkin; cheklangan menyuga ega tez ovqatlanish
restorani; yuk tashish kompaniyasi tayyor ovqatlar yoki avtoulovchilar
xizmatida; u gurme taomlarini taklif qiluvchi hashamatli restoranni tanlashi
mumkin va hokazo. Ishlab chiqarish jarayonini rejalashtirayotganda, firma
o'zining yakuniy tanlovini aniqlaydigan bir qator asosiy savollarga javob berishi
kerak. U qanday texnologiyadan foydalanadi: standartmi yoki
moslashtirilganmi? Uni ishlab chiqarish jarayoni qay darajada
avtomatlashtiriladi? Kompaniya uchun nima muhimroq: ishlab chiqarish
tizimining samaradorligi yoki moslashuvchanligi. Ishlab chiqarish dasturi hisob-
kitob qilingan va quvvatlar tanlangandan so’ng moddiy resurslarga ehtiyoj
aniqlanadi. Resurslarga bo’lgan talabni, ehtiyojlarni hisoblash quyidagilar
bo’yicha amalga oshiriladi:
• aylanma mablag’larga talab, ehtiyoj ( masalan, xom-ashyo, yarim tayyor
mahsulotlar, ehtiyot qismlar va boshqalar);
• uzoq muddatli aktivlarga talab, extiyoj (asosiy ishlab chiqarish fondlari);
• ish haqi to’lovlari uchun mablag’larga talab.
Resurslarga ehtiyojni aniqlash uchun determinant (normativ), statistik va
empirik (tajriba asosidagi) kabi turli usullar qo’llanishi mumkin.

Determinant (normativ) usul bilan mahsulot chiqarish uchun resurslarga
bo’lgan ehtiyojni aniqlash maqsadga muvofiq. Empirik va boshqa usullardan
ta’mirlash-ekspluatatsiya ishlariga materiallar extiyojlarini hisoblashda
foydalanish mumkin.
Moddiy zahiralar hajmini aniqlash. Zahiralar asosan ishlab chiqarish
jarayonini noma’lum xarakterli xaridlarga bog’liqligini kamaytirish, texnologik
ishlov berish bo’yicha kelgusi operatsiyalarni ishlab chiqarish bosqichidagi
avvalgi xatolardan mustaqil bo’lishi, shuningdek, xaridorlar talabi barqaror
bo’lmagan hollarda tayyor mahsulotning barqaror taklifini ta’minlash uchun
mo’ljallanadi.
Moddiy zahiralarni rejalashtirishda ularning optimal hajmiga rioya qilish
kerak, chunki zahiralarning kamayib ketishi mahsulot ishlab chiqarish va
sotishda uzilishlarga sabab bo’lishi, ortiqcha zahiralarning to’planib qolishi esa
aylanma vositalarning bog’lanib qolishi, kerditorlik qarzlarining ko’payishi,
materiallarni olib kelish va saqlash uchun xarajatlarning ortishiga olib kelishi
mumkin. Bu esa korxonaning moliyaviy holatini yomonlashtiradi.

Ushbu vazifani hal qilish uchun korxona zahiralarning belgilangan normasi –
moddiy resurslar minimal hajmiga amal qilishi lozim bo’lib, bu resurslar
korxonaning to’xtovsiz sur’atlarda ishlashini ta’minlashi lozim bo’ladi.
Zahiralar hajmini uchta asosiy omil belgilab beradi:
• kundalik material iste’moli hajmi;
• materiallar sarflanishi xarakteri (iste’molning bir xillik darajasi);
• ikki marta material olib kelish o’rtasidagi vaqt.
Korxona aylanma mablag’larini normalashtirish tadbirlari ishlab chiqarish
zahiralarini normalashtirish, shuningdek, tugallanmagan ishlab chiqarishning
optimal kattaligi, tayyor mahsulot qoldiqlari va kelgusi davr xarajatlarini
aniqlash bilan bog’liq vazifalarni echishga olib keladi.
Ishlab chiqarish zahiralarini normalashtirish, korxonaning uzluksiz faoliyat
yuritishini ta’minlash maqsadida amalga oshiriladi. Agar ishlab chiqarish
zahiralari normativlardan past bo’lsa, ishlab chiqarish jarayonining izdan
chiqishi, ishchi kuchi va uskunalarning bekor turib qolishi, korxonaning ishlab
chiqarish va iqtisodiy ko’rsatkichlari pasayishiga olib kelishi mumkin. Shu bilan
bir paytda, ishlab chiqarish zahiralarining belgilangan norma va normativlardan
oshib ketishiga ham yo’l qo’ymaslik kerak, chunki bu mablag’larning «muzlab»
qolishiga va natijada korxonaning zarar ko’rishiga olib keladi.
Ishlab chiqarish zahiralari joriy, sug’urta (kafolatli), tayyorlov (texnologik)
va mavsumiy turlarga bo’linadi.
Xom-ashyo va materiallar xaridi korxonaning xo’jalik faoliyatida muhim
qadam hisoblanadi. Bunda vazifa xarid qilinayotgan materiallar optimal hajmi
qanday bo’lishini aniqlashga borib taqaladi, chunki bir martalik xarid qilinadigan
materiallar partiyasi qanchalik katta bo’lsa, shuncha ko’p aylanma mablag’larni
«bog’lab» qo’yishga to’g’ri keladi va aksincha.

Resurslardan foydalanishni baholash. Biznes-rejani ishlab chiqishda
korxonaning resurslardan foydalanishini yoritib berish zarur.
Gap shundaki, talab qilinuvchi resurslar hajmini aniqlash bu hali
rejalashtirishning boshlanishi bo’lib, amaldagi biznesda bu resurslar qanday
foydalanilishi muhim ahamiyat kasb etadi.
Natural va qiymat o’lchamidagi amaldagi (o’tgan yilgi) va rejadagi (bashorat
qilingan) ko’rsatkichlar resurslardan foydalanishni tavsiflash uchun asos bo’la
oladi. Rejadagi ko’rsatkichlarning amaldagi ko’rsatkichlardan ortib ketishi
korxonaning resurslardan foydalanish siyosatida ijobiy o’zgarishlar ro’y
berganligidan darak beradi.
4
https.diagramma uz

Asosiy ishlab chiqarish fondlariga bo’lgan talabni (extiyojni) aniqlash. Bu
moddada mavjud asosiy ishlab chiqarish fondlarining qisqacha tavsifi beriladi:
tarkibi, tuzilmasi, qiymati, texnik tavsifi, eskirish darajasi, ta’mirlash va
rekonstruktsiya qilish zaruriyati ko’rsatiladi Ishlab chiqarish rejasi tarkibi va
ko’rsatkichlar tizimi
Mahsulotni ishlab chiqarish rejasi biznes-rejaning muhim bo’limi bo’lib,
odatda ishlab chiqarish faoliyati bilan shug’ullanuvchi korxona tomonidan ishlab
chiqiladi. Ushbu bo’limda korxonaning ishlab chiqarish strategiyasi aks ettirilib,
ishlab chiqarish jarayoni texnologik va tashkiliy nuqtai nazardan batafsil bayon
qilinadi. Ishlab chiqarish rejasining asosiy vazifasi korxonaning belgilangan
muddatda kerakli mahsulotni kerakli miqdorda ishlab chiqarish imkoniyatlarini
asoslab berishdan iborat.
Ishlab chiqarish rejasi bo’limi quyidagi tuzilmaga ega bo’lishi mumkin
• ishlab chiqarish texnologiyasi;
• ishlab chiqarish kooperatsiyasi
• ishlab chiqarish jarayoni nazorati;
• atrof muhit muhofazasi tizimi;
• ishlab chiqarish dasturi;
• ishlab chiqarish rejasining ishlab chiqarish quvvatlari bilan asoslanishi;
• ishlab chiqarish rejasining resurslar bilan ta’minlanganligi.
• xarajatlar bashorati
Noishlab chiqarish firmalari uchun uzoq muddatli aktivlar va aylanma
mablag’larga bo’lgan talab va harajatlar bashorati «Moliyaviy reja» bo’limida
aniqlanadi.
Ishlab chiqarish rejasi
Ishlab chiqarish dasturini rejalashtirish

Dizaynni rеjalashtirish
Assortimеntni rеjalashtirish
Mahsulot hajmini rеjalashtirish
Ishlab chiqarish dasturini bajarishni rеjalashtirish
Ishlab chiqarish tеxnologiyasini rеjalashtirish
Oqim tarzida ishlab chiqarish
Tayyorlash turini rеjalashtirish: - Donalab; -Sеriyali
Tayyorlashning sеx tamoyili
Ommaviy
Ishlab chiqarish rejasining tarkibini sxematik tarzda quyidagicha aks ettirish
mumkin.

2 . Ishlab chiqarish rejasining ishlab chiqarish quvvatlari
bilan asoslanishi
Ishlab chiqarish texnologiyasi. Ushbu bo’limning muhim tashkil
etuvchilaridan biri ishlab chiqarish jarayonini bayon etish, ta’riflashdir. Unda
ishlab chiqarish shakli (donalab, ommaviy), uni tashkil etish uslublari, ishlab
chiqarish tsikli (davri) tuzilmasi aks ettiriladi. Texnologik jarayon chizmasini
hamda yuk oqimi chizmasini keltirish mumkin. Mavjud texnologiyani quyidagi
yo’nalishlar bo’yicha baxolanadi:
• texnologiyaning zamonaviy talablarga mos kelishi:
• ishlab chiqarish jarayonining avtomatlashganligi darajasi:
• ishlab chiqarish jarayonining moslashuvchanligi, qayta sozlashga sarflanadigan
vaqtni qisqartirish:
• mahsulot chiqarishni tezda qisqartirish yoki ko’paytirish imkoniyatlari.
Biznes-rejada ko’zda tutilgan texnologiyani takomillashtirish va
rivojlantirishning asosiy yo’nalishlari belgilanadi.
Biznes-rejada texnologiyadagi taklif etilayotgan o’zgarishlar natijasida mahsulot
sifati, ishlab chiqarish harajatlari va mahsulot bahosidagi o’zgarishlarni ko’rsatib
o’tish kerak.
Ishlab chiqarish kooperatsiyasi. Agar ishlab chiqarish jarayonida ma’lum bir
ishlarni subpudratchilar ya’ni chetdan jalb qilinadigan ishlab chiqaruvchilar
ishtirok etadigan bo’lsa, buni biznes-rejada alohida qayd etish lozim.
Kooperatsiya to’g’risidagi qarorning asoslanishi hamda subpudratchi tomonidan
etkazib beriladigan qismlar va yarim fabrikatlarni ishlab chiqarish xarajatlarining
minimumlari, tashib keltirish, nazorat nuqtai nazaridan aniq hamkorlarni
tanlashni asoslash bayon etiladi Biznes-rejada subpudratchi-firmalarning nomi,
joylashgan joyi va manzilgohi, ular tomonidan bajariladigan ishlar turi va
shartlari ko’rsatiladi.

Ishlab chiqarish jarayonini nazorat qilish. Korxonada foydalaniladigan
mahsulot (xizmat) sifatini boshqarish tizimi ko’rib chiqiladi. Mahsulot sifatini
nazorat, tarkibi bayon qilinadi. Mahsulot tayyorlash, xizmat ko’rsatish sifatini
tartibiga soluvchi me’yoriy-texnik xujjatlar ko’rsatilishi mumkin.
Bundan tashqari tannarxga kiruvchi materiallar, mehnat va boshqa elementlar
bo’yicha xarajatlarni nazorat qilish uslublari ko’rsatilishi ham mumkin.
Atrof muxitni himoya qilish tizimi. Biznes-rejada atmosfera, suv resurslari
kabilarga ta’sirni baholash keltiriladi. Chiqindilarni qayta ishlash, yo’q qilish
bo’yicha tadbirlar xarajatlari ko’rsatiladi.
Ishlab chiqarish dasturi bozorni o’rganish, korxona quvvatlarini baholash va
sotuv hajmini bashorat qilishdan so’ng ishlab chiqiladi. Gap shundaki,
loyihalarning aksari qismi uchun korxona ish boshlagan dastlabki yildayoq
muvaffaqiyatga erishishi real vazifa emas. Ishlab chiqarish faoliyati boshlangan
zahoti belgilangan quvvat bilan mahsulot ishlab chiqarish imkoniyatiga bo’lgan
engil va oziq-ovqat sanoati uchun ham birinchi yilda ishlab chiqarish hajmi
korxona quvvatlari yo’l qo’yishi mumkin bo’lgandan kamroq miqdorda
rejalashtiriladi. Biroq bu doimiy qoidaga aylanib qolmasligi kerak.
Biznes-rejada har bir turdagi mahsulotning natural birliklaridagi ishlab
chiqarish xajmi va uning oxirgi uch yildagi o’zgarishlari to’g’risidagi hamda bu
ko’rsatkichlarning kelgusi 3-5 yildagi qiymatlari keltiriladi. Ishlab chiqarish
dasturining asosiy, tayyor (tovar) mahsulot va tugallanmagan ishlab chiqarish
(ishlov berish tugallanmagan mahsulot) hisoblanadi.
Korxonaning ishlab chiqarish quvvati bu belgilangan muddat ichida
tayyorlanishi mumkin bo’lgan mahsulot birligi yoki hajmidir. Qisqa vaqt uchun
olingan korxona quvvatlari doimiy kattalik bo’lishi mumkin. Bunda ishlab
chiqarish hajmi va chiqarilayotgan mahsulot nomenklaturasi o’zgargan sari
o’zgartirishlar kiritish zarurligini nazarda tutish kerak.

Korxonaning zarur quvvatlarini aniqlash quyidagilarni hisobga olgan holda
texnik-iqtisodiy tadqiqotlar davomida amalga oshiriladi:
• muayyan mahsulot turi uchun bozorga kirib borish darajasi va talab bashorati;
• talab qilinuvchi resurslar mavjudligi;
• ishlab chiqarish turi (donalab, seriyali va hokazo);
• chiqarilayotgan mahsulot yoki ko’rsatilayotgan xizmat turi;
• qo’llanayotgan texnologiya;
• mazkur ishlab chiqarishning o’zini qoplovchi (rentabelli) minimal hajmi.
Korxonaning boshlang’ich (yil boshidagi), chiqish (yil oxiridagi), o’rtacha
yillik va loyiha quvvatini ajratib ko’rsatish mumkin. Bulardan oxirgisi qurilish
loyihasida ko’rsatilgan quvvatdir. Qayta ta’mirlash, kengaytirish va texnik
jihatdan qayta jihozlashdan so’ng loyiha quvvatiga o’zgartirish kiritish mumkin.
Shu sababli amaliyotda ko’pincha loyiha quvvati korxonaning amaldagi quvvati
bilan taqqoslab ko’riladi. Korxonaning amaldagi quvvati ishlab chiqarish
dasturini tayyorlash uchun asos bo’lib xizmat qiladi.
Korxonaning ishlab chiqarish quvvati odatda etakchi (asosiy) tsexlarning
quvvatiga, tsexlar quvvati, uchastkalar quvvati esa etakchi asbob-uskunalar
quvvatiga asosan aniqlanadi. Korxonaning ishlab chiqarish quvvatini belgilab
beruvchi asosiy elementlar quyidagilardan iborat:
• asbob-uskunalarning tarkibi va turlari bo’yicha soni;
• asbob-uskuna, qurilma va stanoklardan foydalanishning texnik-iqtisodiy
normalari;
• asbob-uskunalarning ishlash vaqti fondi;
• ishchilar soni
• chiqarilayotgan mahsulot nomenklaturasi va assortimenti.
Korxonadagi etakchi bo’g’in (tsex) ishlab chiqarish quvvatini quyidagi
formula asosida hisoblash mumkin:

bu erda:
M - sexning, uchastkaning ishlab chiqarish quvvati, belgilangan o’lchov
birligida;
n - sexda (uchastkada)
Fmaks - etakchi asbob-uskuna ishlab berishi mumkin bo’lgan maksimal vaqt
fondi, soat;
Mm - etakchi asbob-uskunada mahsulot tayyorlash uchun mehnat sig’imining
progressiv normasi, soat.
Korxonada mavjud quvvatlarning ishlab chiqarish dasturiga mos kelishini
aniqlash uchun o’rtacha yillik ishlab chiqarish quvvati hisoblab chiqiladi. U
quyidagicha topiladi:
bu erda:
Mo’r. yil. - korxonaning o’rtacha yillik quvvati;
My.b. – yil boshidagi
Mk - yil davomida kiritilgan quvvat;
Mch - yil davomida ishlab chiqarishdan chiqib ketuvchi quvvat;
n1, n2 – mos holda quvvatlarni kiritish va chiqib ketishi davridan yil oxirigacha
bo’lgan to’liq oylar soni.
Quvvatlarni kiritish, chiqib ketishi va asosiy ishlab chiqarish fondlaridan
foydalanishni yaxshilash bilan bog’liq boshqa tadbirlar ko’pincha ishlab
chiqarish quvvatlarining balansini tuzish yo’li bilan hal qilinadi. Bunda
korxonaning zarur quvvatlarga ehtiyoji va ularni qoplash manbalari aniqlanadi.

3. Ishlab chiqarish rejasi tarkibi va ko’rsatkichlar tizimi.
Mahsulotni ishlab chiqarish rejasi biznes-rejaning muhim bo’limi bo’lib,
odatda ishlab chiqarish faoliyati bilan shug’ullanuvchi korxona tomonidan ishlab
chiqiladi. Ushbu bo’limda korxonaning ishlab chiqarish strategiyasi aks ettirilib,
ishlab chiqarish jarayoni texnologik va tashkiliy nuqtai nazardan batafsil bayon
qilinadi. Ishlab chiqarish rejasining asosiy vazifasi korxonaning belgilangan
muddatda kerakli mahsulotni kerakli miqdorda ishlab chiqarish imkoniyatlarini
asoslab berishdan iborat.
Ishlab chiqarish rejasi bo’limi quyidagi tuzilmaga ega bo’lishi mumkin
 ishlab chiqarish texnologiyasi;
 ishlab chiqarish kooperatsiyasi;
 ishlab chiqarish jarayoni nazorati ;
 atrof muhit muhofazasi tizimi;
 ishlab chiqarish dasturi;
 ishlab chiqarish rejasining ishlab chiqarish quvvatlari bilan asoslanishi ;
 ishlab chiqarish rejasining resurslar bilan ta’minlanganligi.
 xarajatlar bashorati
Noishlab chiqarish firmalari uchun uzoq muddatli aktivlar va aylanma
mablag’larga bo’lgan talab va harajatlar bashorati «Moliyaviy reja» bo’limida
aniqlanadi.
 Ishlab chiqarish rеjasi
 Ishlab chiqarish dasturini rеjalashtirish
 Dizaynni rеjalashtirish
 Assortimеntni rеjalashtirish
 Mahsulot hajmini rеjalashtirish
 Ishlab chiqarish dasturini bajarishni rеjalashtirish

 Ishlab chiqarish tеxnologiyasini rеjalashtirish
 Oqim tarzida ishlab chiqarish
 Tayyorlash turini rеjalashtirish
 Donalab
 Sеriyali
 Tayyorlashning sеx tamoyili
 Ommaviy
Ishlab chiqarish rejasining tarkibini sxematik tarzda quyidagicha aks ettirish
mumkin.
Ishlab chiqarish texnologiyasi. Ushbu bo’limning muhim tashkil etuvchilaridan
biri ishlab chiqarish jarayonini bayon etish , ta’riflashdir. Unda ishlab chiqarish
shakli (donalab, seriyalab, ommaviy), uni tashkil etish uslublari , ishlab
chiqarish tsikli (davri) tuzilmasi aks ettiriladi. Texnologik jarayon chizmasini
hamda yuk oqimi chizmasini keltirish mumkin. Mavjud texnologiyani quyidagi
yo’nalishlar bo’yicha baxolanadi:
 texnologiyaning zamonaviy talablarga mos kelishi:
 ishlab chiqarish jarayonining avtomatlashganligi darajasi:
 ishlab chiqarish jarayonining moslashuvchanligi, qayta sozlashga
sarflanadigan vaqtni qisqartirish:
 mahsulot chiqarishni tezda qisqartirish yoki ko’paytirish imkoniyatlari.
Biznes-rejada ko’zda tutilgan texnologiyani takomillashtirish va
rivojlantirishning asosiy yo’nalishlari belgilanadi.
Biznes-rejada texnologiyadagi taklif etilayotgan o’zgarishlar natijasida
mahsulot sifati , ishlab chiqarish harajatlari va mahsulot bahosidagi
o’zgarishlarni ko’rsatib o’tish kerak.
Ishlab chiqarish kooperatsiyasi. Agar ishlab chiqarish jarayonida ma’lum bir

ishlarni subpudratchilar ya’ni chetdan jalb qilinadigan ishlab chiqaruvchilar
ishtirok etadigan bo’lsa, buni biznes-rejada alohida qayd etish lozim.
Kooperatsiya to’g’risidagi qarorning asoslanishi hamda subpudratchi
tomonidan etkazib beriladigan qismlar va yarim fabrikatlarni ishlab chiqarish
xarajatlarining minimumlari, tashib keltirish , nazorat nuqtai nazaridan aniq
hamkorlarni tanlashni asoslash bayon etiladi. Hamkorlarni tanlashda ularning
ishonchliligi, ishlab chiqarish , moliyaviy, xodimlar bo’yicha imkoniyatlari ,
nufuzi hisobga olinadi.
Biznes-rejada subpudratchi-firmalarning nomi, joylashgan joyi va
manzilgohi , ular tomonidan bajariladigan ishlar turi va shartlari ko’rsatiladi.
Ishlab chiqarish jarayonini nazorat qilish. Korxonada foydalaniladigan
mahsulot (xizmat) sifatini boshqarish tizimi ko’rib chiqiladi. Mahsulot sifatini
nazorat qilishning uslublari va vositalari, tarkibi bayon qilinadi. Mahsulot
tayyorlash , xizmat ko’rsatish sifatini tartibiga soluvchi me’yoriy-texnik
xujjatlar ko’rsatilishi mumkin. Bundan tashqari tannarxga kiruvchi materiallar,
mehnat va boshqa elementlar bo’yicha xarajatlarni nazorat qilish uslublari
ko’rsatilishi ham mumkin.
Atrof muxitni himoya qilish tizimi. Biznes-rejada atmosfera , suv resurslari
kabilarga ta’sirni baholash keltiriladi. Chiqindilarni qayta ishlash, yo’q qilish
bo’yicha tadbirlar xarajatlari ko’rsatiladi.
Ishlab chiqarish dasturi bozorni o’rganish, korxona quvvatlarini baholash va
sotuv hajmini bashorat qilishdan so’ng ishlab chiqiladi. Gap shundaki,
loyihalarning aksari qismi uchun korxona ish boshlagan dastlabki yildayoq
muvaffaqiyatga erishishi real vazifa emas. Ishlab chiqarish faoliyati boshlangan
zahoti belgilangan quvvat bilan mahsulot ishlab chiqarish imkoniyatiga bo’lgan
engil va oziq-ovqat sanoati uchun ham birinchi yilda ishlab chiqarish hajmi

korxona quvvatlari yo’l qo’yishi mumkin bo’lgandan kamroq miqdorda
rejalashtiriladi. Biroq bu doimiy qoidaga aylanib qolmasligi kerak.
Biznes-rejada har bir turdagi mahsulotning natural birliklaridagi ishlab
chiqarish xajmi va uning oxirgi uch yildagi o’zgarishlari to’g’risidagi hamda bu
ko’rsatkichlarning kelgusi 3-5 yildagi qiymatlari keltiriladi. Ishlab chiqarish
dasturining asosiy ko’rsatkichlari yalpi mahsulot , tayyor (tovar) mahsulot va
tugallanmagan ishlab chiqarish (ishlov berish tugallanmagan mahsulot)
hisoblanadi.
Tayyor (tovar) mahsulot hajmi ishlab chiqarish dasturiga muvofiq, har bir
mahsulot turi uchun belgilangan narxlar bo’yicha quyidagicha aniqlanadi:
bu yerda
Qtm - tayyor mahsulot hajmi , qiymati, so’m;
a, , ... n — mahsulot (ish, xizmat) nomenklaturasi;
Qa, Qb,… Qn – mos keluvchi mahsulot turlari bo’yicha ishlab chiqarishning
yillik hajmi , o’lchov birliklarida;
BBa, BBb, ... BBn — mos keluvchi mahsulot birligining bozor bahosi (narxi),
so’m/birl.
Tugallanmagan ishlab chiqarish hajmi quyidagi formulaga asosan
hisoblanadi:
Qtug = Qs T  d TN  r K  mah
bu erda:
Qtug - tugallanmagan ishlab chiqarish hajmi , so’m;
Qs - o’rtacha 1 sutkada mahsulot ishlab chiqarish xajmi, o’lchov birliklarida;
Td - ishlab chiqarish davri (tsikli) muddati, kun;
TNr - rejadagi mahsulot tannarxi , so’m/birl.;
Kmah - mahsulot bo’yicha xarajatlar o’sishining o’rtacha koeffitsienti (0,5
- 0,75 atrofida).

Yalpi mahsulot quyidagicha aniqlanishi mumkin:
Qya = Qtm Q   tug
bu erda: Q  tug - yil boshida va yil oxirida tugallanmagan ishlab chiqarish
qoldiqlarining o’zgarishi.
Ishlab chiqarish xajmini mahsulot turlariga ko’ra davrlar bo’yicha
bashorat qilish quyidagicha amalga oshiriladi: birinchi yil-choraklar bo’yicha
(zarur hollarda oylar bo’yicha), ikkinchi yil-yarim yillik yoki choraklar bo’yicha,
keyingi davrlar-butun yil bo’yicha.

4. Alimov’s misolida ishlab chiqarish dasturini rejalashtirish.
Alimov’sning qisqacha tavsifi
Alimov’sning qandolatchilik do'koni 2005 yildan buyon faoliyat yuritib
kelmoqda, Toshkent shahri markazida Oybek ko'chasi 15-uyda joylashgan
bo'lib, uning joylashuvi mahsulot sotish uchun juda qulay. Sexda keng turdagi
qandolat va non mahsulotlari ishlab chiqariladi.
Qandolat sexi yil davomida, haftada yetti kun, 2 smenada ishlaydi: 1-smenada
qandolat mahsulotlari, 2-smenada non mahsulotlari ishlab chiqariladi.
Uskunala
r nomlari Ko'rinish
Mahsulotlar
(mahsulotlar) Normlar
Chiqish
Tayyor
Mahsulotlar,
% Og'irligi 1
Mahsulotlar,
kg Ud. Og'irligi
Mahsulotlar
Umuman
Chiqarish,
%
TM-1M Xamirturush
Shimgichli
xamir 140 1 5
ShJE-
0,85 Qisqa non
pishiriqlari 180 1 13
Yog'li
bulochkalar 135 0.1 8
FTL-2 Bug'doy noni 157 0,7 62
Krem tmln
so’mkasi 142 0,5 12
Unga ehtiyoj

Mahsulot turlari Un iste'moli,
c. Miqdori, mln
so’m
1. Bug'doy noni 2490.8 3113500
2. qaynatish tmln so’mkasi 536,8 671000
3. Sariyog'li bulochkalar 373,8 467250
4. Xamirturushli shimgichli
xamir 225.3 281625
5.Shortbread <yulduz> 455,5 569375
Unga ehtiyoj
Xamirturushli xamir 31,54: 140* 100= 22,53 (t)
Non pishiriqlari 81,99: 180* 100= 45,55
Sariyog'li bulochkalar 50,46: 135* 100= 37,38
Krem tmln so’mkasi 75,69: 141* 100= 53,68
Bug'doy noni 391,05: 157* 100= 249,0
Hisob-kitoblarga asoslanib, unga bo'lgan ehtiyoj quyidagicha ekanligini ko'rish
mumkin:
Bug'doy noni 2490,8 c.
Dilimlangan non 536,8 c.
Sariyog'li bulochkalar 373,8 c.
Xamirturushli shimgichli xamir 225,3 c.
Qisqa non pishiriqlari 455,5 c.
Yechim
1. 1,8*0,96*365=630,72
2. Xamirturushli shimgichli xamir

Qisqa non pishiriqlari
Yog'li bulochkalar
Bug'doy noni
Krem tmln so’mkasi
Un, asosiy va yordamchi xomashyo sarfi.
Tuz 1,3* 2490,8= 3238,04
Xamirturush 0,25* 2490,8= 622,7
Yog '0,15* 2490,8= 373,62
Bug'doy noni
Xomas
hyo 100
kg
uch
un
iste'
mol
dara
jasi. Iste'
mol
qilin
gan,
kg. 1
kguchunulg
urjinarx.
Mlnso’mda
. Iste'molqilinganxom
ashyomiqdori,
mlnso’m.
tuz 1.3 323
804 17.5 5666570
Xamirt
urush 0,25 622
70 200 12454000
O'siml
ik
yog'i 0,15 373
62 35 1307670

Jami
Hisob-kitoblarga asoslanib, tariq noni uchun qancha xom ashyo (kg)
sarflanganligini ko'rishingiz mumkin.
Krem tmln so’mkasi:
Shakar 2,80* 536,8= 1503,04
Margarin 1,93 *536,8= 1036,02
Tuxum 1,44 *536,8= 772,99
Sut 0,96 *536,8=515,33
Soda 0,001*536,8=0,54
Xomashy
o 100 kg uchun
iste'mol
darajasi. Ishlatilgan
kg 1 kg mln
so’m uchun
ulgurji narx. Mln so’mda iste'mol
qilinadigan xom
ashyo.
Shakar 2.80 150304 40 6012160
Margarin 1.93 103602 40 4144080
Tuxum 1.44 77299 65 502435
Sut 0,96 51533 17.5 901827.5
Soda 0,001 54 24 1296
Jami
Hisob-kitoblarga asoslanib, muhallabi tmln so’mkasi uchun qancha xom
ashyo (kg) sarflanganini ko'rishingiz mumkin.
Yog'li bulochkalar:
Tuz 1,3*373,8=485,94
Xamirturush 0,35*373,8=130,83
Yog '1,1*373,8=408,87
Shakar 5*373,8=1869
Margarin 3,2*373,8=1196,16

Xomashyo 100 kg
uchun
iste'mol
darajasi Ishlatilga
n kg Ulgurji
narx 1
kg
uchun,
mln
so’m. Iste'mol
qilingan
xom
ashyo
miqdori,
mln so’m.
tuz 1.3 48594 17.5 850395
Xamirturus
h 0,35 13083 200 2616600
O'simlik
yog'i 1.1 40887 35 1431045
Shakar 5 186900 40 7476000
Margarin 3.2 119616 40 4784640
Jami
Hisob-kitoblarga asoslanib, bulka uchun qancha xom ashyo (kg)
sarflanganini ko'rishingiz mumkin.
Xamirturush xamiri:
Tuz 1*225,3=225,3
Xamirturush 2*225,3=450,6
Shakar 22*225,3=4956,6
Margarin 14*225,3=3154,2
Tuxum 1*225,3=225,3
Sut 30*225,3=6759
Xomashyo 100 kg Iste'mol 1 kg Sarflangan

uchun
iste'mol
stavkalari qilingan,
kg uchun
ulgurji
narx.
surtish miqdor
Xom ashyo,
mln so’m
tuz 1 22530 17.5 394275
Xamirturus
h 2 45060 200 9012000
Shakar 22 495660 40 19826400
Margarin 14 315420 40 12616800
Tuxum 1 22530 65 1464450
Sut o'ttiz 675900 17.5 11828250
Hisob-kitoblarga asoslanib, xamirturush xamiri uchun qancha xom ashyo
(kg) sarflanganligini ko'rishingiz mumkin.
Qisqa non pishiriqlari:
Shakar 2,80*455,5=1275,4
Margarin 1,93*455,5=879,12
Tuxum 1,44*455,5=655,92
Sut 0,96*455,5=437,28
Xomas
hyo 100 kg
uchun
iste'mol
stavkalari Ishlatil
gan kg Ulgurji
narx
1 kg
uchun Iste'mol
qilingan
xom ashyo
miqdori,

silang mln so’m.
Shakar 2.80 125740 40 5029600
Margar
in 1.93 87912 40 3516480
Tuxum 1.44 65592 65 4263480
Sut 0,96 43728 17.5 765240
Soda 0,001 46 24 1104
Jami
Jami 115114692,5
Xulosa: ushbu hisob-kitoblardan foydalanib, siz bir yoki bir nechta mahsulotni
ishlab chiqarish uchun qancha pul kerakligini aniqlashingiz mumkin. Alimov’s
tomonidan non mahsulotlari ishlab chiqarish uchun umumiy talab 115 114 692,5
ming mln so’mlni tashkil qiladi.

XULOSA
Avvalo, korxonangiz ishlayaptimi yoki endigina yaratilmoqdami degan
savolga javob bering. Bu birinchi navbatda sizning investorlaringiz va
hamkorlaringizni qiziqtiradi. Ko'pincha ishlab chiqarish rejasi mahsulotlarning
marketing rejasi asosida tuziladi. Ushbu bo'limda mahsulotingizni qanday ishlab
chiqarishni rejalashtirayotganingiz haqida yozing va mahsulot yoki xizmatni
yaratish bilan bog'liq barcha bosqichlarni ko'rib chiqing. Uni taqvim rejasi
shaklida tashkil qilish eng yaxshisidir, unda voqealar vaqtini prognoz qilish va
ularni amalga oshirish uchun zarur bo'lgan mablag'lar miqdori kiradi.
Xom ashyo va materiallarni sotib olishdan boshlab amalga oshirishgacha
bo'lgan texnologik jarayonning barcha nuanslarini (eng yaxshi vizual
diagrammalar bilan) batafsil tavsiflang. tayyor mahsulotlar ulgurji sotuvchilar.
Jarayonni qanday yaxshilash mumkinligi va buning uchun nima kerakligini
o'ylab ko'ring. Ishlab chiqarish quvvatlarining tarkibi va tuzilishini juda batafsil
ko'rib chiqish mumkin emas. Moddiy resurslarni me'yorlash usullari xilma-xildir,
lekin ularning har biri materiallar va zaxiralarning (xom ashyo, tugallanmagan
ishlab chiqarish va tayyor mahsulot) optimal hajmini yaratish zarurligiga
asoslanadi.Zaxiralarga bo'lgan ehtiyoj to'g'ridan-to'g'ri sotish hajmiga va
inventar moddalarni sarflash tezligiga bog'liq.
Zaxiralar darajasining asossiz pasayishi korxonaning moliyaviy holatiga
salbiy ta'sir qiladi, ishlab chiqarish jarayonining uzluksizligini ta'minlamaydi.
Natijada ishlab chiqarish hajmi, sotish hajmi va rentabellik pasayadi.Tovar-
moddiy zaxiralar darajasining oshishi ularni sotib olish, ishlab chiqarish
(tugallanmagan ishlab chiqarish va tayyor mahsulotlarda), texnik xizmat
ko'rsatish va saqlash xarajatlarining oshishini anglatadi.Har bir korxona uchun
asosiy narsa optimal ishlashi uchun zarur bo'lgan inventarizatsiya darajasini
aniqlashdir. Ushbu muammoni muvaffaqiyatli hal qilish uchun quyidagilar

zarur:mahsulot birligini ishlab chiqarishga sarflanadigan xarajatlar normasining
optimal hajmini aniqlash; nmateriallar iste'moli bo'yicha statistik ma'lumotlarni
to'plash va standartlarga o'z vaqtida tuzatishlar kiritish;
xomashyo va materiallar zahiralarining zarur darajasini hisoblab chiqing
(standart yoki limit belgilashingiz mumkin), shu bilan birga yangi xom ashyoni
yetkazib berish muddatlarini belgilang va omborlardagi zaxiralar balansini
doimiy ravishda kuzatib boring.

Foydalanilgan adabiyotlar
1.A.V. Vahobov, A.T. Ibrohimov, N.F. Ishonqulov "Moliyaviy va boshqaruv
tahlili" - Toshkent, 2019 yil.
2. Pardayev A.X.,Pardayev B.X. "Boshqaruv hisobi" - Toshkent, 2018 yil.
3. Jo'raev N., Xolbekov R., Abduvaxidov F., Ilxomov I. "Buxgalteriya xisobi,
iqtisodiy tahlil va audit" Darslik. -Toshkent, 2017 yil.
4. Раматов, Ж. С., Муратова, Д., Султанов, С. X ,Тухтабоев, Э., Кушаков,
Ф., &Хасанов, М. Н. (2022). ИЖТИМОИЙ АДОЛАТ ВА КАДРИЯТЛАР
ПЛЮРАЛИЗМИ. 102-108.
5. Ж. С. Раматов, Л. А. Валиев, & М. Н. Хасанов (2022). АУРОБИНДО
ГХОШ ТАЛКИНИДА ИНСОН БОРЛИГИНИНГ АНТРОПОЛОГИК
ЖИХДТЛАРИ. Academic research in educational sciences, 3 (6), 688-695.

Internet saytlari
1.http://www.press-service.uz (O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti portali).
2.www.gov.uz (O‘zbeksiton Respublikasi hukumatining rasmiy sayti).
3.www.gki.uz (O‘zbekiston Respublikasi Davlat mulk qo‘mitasi).
4.www.rmm.uz (―Respublika mulk markazi YoAJning sayti).
5.www.sion.uz (Ko‘chmas mulk agentligi)
6.www.wikipedia.ru (Ma‘lumotlar qidiruv portali)

Ishlab chiqarish rejasining resurslar bilan ta’minlanganligi

Sotib olish