Ishlab chiqarish samaradorligi va uni ta’minlashning hozirgi zamon muammolari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokumentlar soni: 644
Foydalanuvchilar soni: 285

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	1.1MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	17 Avgust 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Ishlab chiqarish samaradorligi va uni ta’minlashning hozirgi zamon muammolari

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIMʻ , FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI MOLIYA INSTITUTI SIRTQI
FAKULTETI
“IQTISODIYOT NAZARIYASI” FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu: Ishlab chiqarish samaradorligi va uni
ta’minlashning hozirgi zamon muammolari
Bajardi: _______________________________
_____________________________
Ilmiy rahbar: ___________________________
1

Ishlab chiqarish samaradorligi va uni
ta’minlashning hozirgi
zamon muammolari
Mundarija
Kirish 3
1. Ishlab chiqarish samaradorligining mazmuni va mohiyati. 6
2. Ishlab chiqarish hozirgi zamon omillari va uning tarkibi 9
3. Ishlab chiqarishning ilmiy-texnikaviy darajasi 11
4. Ishlab chiqarishni samaradorligi va uni ta’minlashning hozirgi zamon
muammolari 1 5
Xulosa 20
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 22
2

Kirish
Joriy yilning 14 may kuni Prezident Sh.Mirziyoyev iqtisodiy faoliyatning
birinchi chorak yakunlariga bag’ishlangan videoselektor o’tkazdi. Unda qayd
etildiki, hisobot davrida mamlakatimiz yalpi ichki mahsulot 3,3 foiz, jumladan,
sanoatda 3,6 va qishloq xo’jaligida 3,1 foizga o’sgan.
Videoselektorning materiallari bilan chuqur tanishsangiz, shunday xulosa
kelib chiqadi: gap makroiqtisodiy o’sish sur’atlarida emas, balki ushbu
faoliyatning samaradorligi to’g’risida bormoqda. Tan olish kerak, shu paytgacha
yondashuv umuman boshqacha edi.
Misol uchun, 2020 yilning 9 oyi yakunlari bo’yicha Jomboy tumanidagi
“MAN” avtomobil zavodi tovar ishlab chiqarish hajmini 40 foizga pasaytirganda,
iqtisodiy blok ushbu pasayishni qolgan 300 ta kichik korxona hisobidan yopish
to’g’risidagi g’oyani ilgari surgan edi. Bunday mantiqsiz g’oya mualliflari ushbu
korxonalar faoliyatiga ham pandemiya kuchli salbiy ko’rsatganini inobatga
olmasdan fikr yuritganlari aniq. Bunday yondashuvdan maqsad qanday bo’lmasin,
iqtisodiy o’sishni ta’minlash edi. Hammaga ayon, pandemiya sharoitida xizmat
ko’rsatish sohasi, jumladan, jamoat transporti, umumiy ovqatlanish, turizm
sohalari deyarli yarim yil davomida faoliyat ko’rsatgani yo’q. Shunga qaramasdan,
statistik organlar 2020 yilning yakunlariga ko’ra, xizmatlar sohasida 7 foizlik
o’sishni qayd etgani, ajablanarli.
Davlatimiz rahbari o’z chiqishlarida 8 foizlik soxta o’sish ko’ngildagidek
natija bermaganini ko’p ta’kidlashiga qaramasdan, ananaviy yondashuvdan
haligacha voz kechmayotgan rahbarlar borligini alohida ta’kidlash joiz. Aslini
olganda, YaIM aholi jon boshiga 1-2 foizga o’sganda ham (sifat va yuqori mehnat
unumdorligi hisobiga) katta ijtimoiy natijalarga erishayotgan mamlakatlar
to’g’risida ko’plab misollar keltirish mumkin. Buning uchun makroiqtisodiy
tahlilni nafaqat YaIM, balki milliy daromad, iste’mol va jamg’arish fondlari,
energiya samaradorligini belgilaydigan ko’rsatgichlar asosida amalga oshirish
maqsadga muvofiq. Misol uchun, O’zbekiston YaIM birligiga ishlab chiqarish
tarkibi o’xshash mamlakatlardan energiyani uch baravar ko’p sarflaydi. Bunday
3

holatning uzoq muddat davom etishining asosiy sabablaridan biri - shu paytgacha
maishiy va ishlab chiqarish maqsadlarida yoritish va isitish me’yorlari alohida
ishlab chiqilmaganidadir.
Mikroiqtisodiyot darajasida ko’rib chiqilsa, mamlakatning yalpi ichki
mahsuloti birlamchi ishlab chiqarish bo’g’inida tovar mahsulotining hajmi degani.
Xo’sh, korxona faqat ushbu ko’rsatgichga e’tibor qaratsa-yu, samaradorlik
ko’rsatgichlarini ikkinchi darajali deb hisoblasa, natija nima bo’ladi? Albatta,
samarali menejment bunga yo’l qo’ymaydi. Nega deganda, tadbirkorlik faoliyatini
amalga oshirishdan maqsad foyda olish hisoblanadi. Mahsulot sifati
yaxshilanmasa, uning tannarxni pasaytirishga yetarli e’tibor qaratmasdan nuqul
ekstensiv yo’l tanlansa, har qanday korxona kasodga uchraydi. Foyda – bu
investitsion faoliyatning asosiy manbai.
Oxirgi 4 yil davomida asosiy kapitalga jalb etilgan investitsiyalar hajmi
o’rtacha hisobda 30 foizga o’sib kelmoqda. Ammo milliard dollarlik qo’shimchalar
iqtisodiy o’sishni ta’minlayotgani yo’q. Masalan, 2020 yilda mamlakatimiz yalpi
ichki mahsuloti atigi 1,6 foizga o’sgan. Tabiiy savol tug’iladi, nima uchun oldingi
uch yillik investitsiyalar iqtisodiy o’sishni ta’minlashga xizmat qilmadi?
Gap shundaki, investitsiya iqtisodiy samaradorlikni ta’minlash maqsadida
emas, shunchaki, miqdoriy ko’rsatkichlarni oshirish maqsadida amalga oshiriladi.
Juda katta mablag’lar evaziga ishga tushirilgan investitsion loyihalar samaradorligi
ustidan tegishli monitoring yo’lga qo’yilmagan, uzoq yillar davomida iqtisodiy
nazariya fani yordamida to’plangan tajribalarga tayanish zarurati mutasaddi
shaxslarning xayoliga ham kelmaydi.
Jahon iqtisodiyoti o’ta og’ir sharoitdaligini, undagi kon’yunktura jiddiy
darajada salbiy tomonga o’zgarganini bilib turib, statistik ma’lumotlarni kosmetik
yo’l bilan yasantirishdan ne foyda?
Ikkinchi chorakda ishlab chiqarish ko’rsatkichlarini tubdan yaxshilash
mumkinmi? Ushbu maqsadga erishish uchun inobatga olinishi lozim bo’lgan eng
muhim omillar - birinchidan, aholining to’lov qobiliyati, ikkinchidan, eksport
potensialidan foydalana olish lozim.
4

Oziq-ovqat mahsulotlarining narxi boshqa tovarlarga nisbatan tez sur’atlarda
o’sayotgani hech kimga sir emas. 2020 yilda aholi yalpi daromadining 70 foizi
oziq-ovqat mahsulotlarini xarid qilishga sarflanayotgan edi. Bugunga kelib ushbu
nomutanosiblik yana ham kuchaydi. Oqibatda yengil avtomobillar, yengil sanoat
mahsulotlariga nisbatan xarid qobiliyati pasaydi. Go’sht, sut, tuxum, kartoshka
narxlari yuqori sur’atlar bilan o’sib bordi, o’rtahol oilalarning pullik daromadlari
faqat ovqatlanish va kommunal to’lovlar bilan cheklanib qolmoqda. Gap shundaki,
qoramolning 90 foizi dehqon xo’jaliklari tasarrufida. Ammo ularni arzon va sifatli
ozuqa bilan ta’minlashga qaratilgan choralar ko’zga tashlanmayapti. Kartoshka
yetishtirishga kreditlar 20 foiz va undan yuqoriroq stavkalarda ajratiladi. Chetdan
import qilinayotgan ushbu mahsulotning bozor narxlari esa mahalliy mahsulotdan
ancha arzon. Parrandachilik sohasini rivojlantirish va soha uchun ozuqa bazasini
yaratish o’rtasida katta uzilishlar mavjud.
Tan olish kerak, pandemiya sharoitida yangi korxonalarning bozorga kirishi
amrimahol. “Bankrotlik to’g’risidagi” Qonun asosida bunday korxonalar
faoliyatiga barham berish, ularga tegishli ishlab chiqarish vositalarini samarali
faoliyat yuritayotgan korxonalar ixtiyoriga o’tkazish maqsadga muvofiq. Shunday
yondashuvda ko’zlangan natijalarga erishish ehtimoli yuqoriroq. Xo’jalik
mexanizmi korxonalarni yiriklashtirishga qaratilishi lozim. Shubhasiz, bunday
korxonalarning ichki va tashqi bozorlardagi raqobatbardoshligi yuqori darajada.
Menejmentning asosiy vazifalaridan biri - bu tahlil va nazorat. Bizda esa
bunga amal qilinmaydi. Misol uchun, Narpay tumanida 2020 yil yakunlari
bo’yicha ro’yxatga olingan 190 ta sanoat korxonasidan 107 tasi hisobot topshirgan,
xolos. Ko’rinib turibdiki, mahalliy hokimiyat organlari yil davomida o’z
hududidagi korxonalar faoliyatidan bexabar qolmoqda.
Shunday ekan, iqtisodiy faoliyat samaradorligi oddiy, katta mablag’lar talab
etilmaydigan omillarga ham bog’liq. Demak, iqtisodiy faoliyatdagi boshqaruv
samaradorligini oshirishni shulardan boshlash kerak. 1
1. Ishlab chiqarish samaradorligining mazmuni va mohiyati
1
O`zbekiston Respublikasining Vazirlar Mahkamasining «Pul mablag`larini bankdan tashqari muomalasini
yanada qisqartirish chora-tadbirlari to`g`risida»gi qonuni. № 280. 2017 y. 5 avgust.
5

Ishlab chiqarish jarayoni – bu kishilarni o’zlarining iste’moli uchun zarur
bo’lgan moddiy va ma’naviy ne’matlarni yaratishga qaratilgan maqsadga muvofiq
faoliyatidir. Moddiy va ma’naviy ne’matlar yaratish, turli xizmatlar ko’rsatish
jarayoni kishilar iqtisodiy faoliyatining asosiy tomonidir.
Ma’lumki, har qanday ishlab chiqarish, birinchi navbatda, mehnat
jarayonidir yoki boshqacha qilib aytganda, tabiatdagi bor narsalarning ko’rinishini
o’zining iste’moli uchun muvofiq holga keltirish uchun qilingan mehnat
faoliyatidan iboratdir. Ana shu mehnat jarayonida kishilar, eng avvalo, tabiat bilan,
uning kuchlari va ashyolari bilan hamda bir-birlari bilan o’zaro ma’lum
munosabatda bo’ladilar. Ishlab chiqarish jarayonida bo’ladigan bu
munosabatlarning shakllari va xususiyatlarini o’rganish hamda ularni bilgan holda
ishlab chiqarishni ongli tashkil etish oliy maqsadga, ya’ni cheklangan iqtisodiy
resurslardan unumli foydalanilgan holda kishilarning o’sib boruvchi ehtiyojlarini
qondirish maqsadiga erishishning birdan-bir yo’lidir. Moddiy ne’matlar ishlab
chiqarish va xizmatlar ko’rsatishning ichki qonuniyatlari va uning rivojlanish
xususiyatlari ko’pgina iqtisodchi olimlar tomonidan ko’rsatib berilgan. Ular
mehnat kishilar yashashining umumiy asosidir deb ta’riflaydilar. Demak, mehnat
iste’mol qiymatlarini yaratuvchi sifatida, foydali mehnat sifatida kishilarning
yashashi uchun hech qanday ijtimoiy shakllarga bog’liq bo’lmagan holda abadiy
tabiiy zaruriyatdir, mehnat bo’lmaganda kishi bilan tabiat o’rtasida modda
almashinuvi ham mumkin bo’lmas edi.
Kishilar o’zlarining ongli maqsadga muvofiq unumli mehnati bilan tabiat
moddalarining shakllarini o’zgartiradilar va iste’moli uchun zarur bo’lgan
mahsulotni vujudga keltiradilar. Mehnat jarayonida kishilar bilan tabiat o’rtasida
moddalar almashinuvi bilan birga insonning o’zi ham har tomonlama kamol topib
boradi, ya’ni kishilar o’zining mehnatga bo’lgan qobiliyatini, bilimini oshiradi va
ularni amalda qo’llashni kengaytirib boradi.
Shunday qilib, ishlab chiqarish jarayoni iste’mol qiymatlarni vujudga
keltirish uchun maqsadga muvofiq qilinadigan harakatdir, tabiat yaratgan
6

narsalarni kishi iste’moli uchun o’zlashtirib olishdir, kishi bilan tabiat o’rtasidagi
modda almashuvining umumiy shartidir, kishi hayotining abadiy tabiiy sharoitidir.
Ishlab chiqarish jarayoni insoniyat taraqqiyotining hamma bosqichlariga,
hamma mamlakatlarga, el-yurtlarga va xalqlarga xos bo’lib, umuminsoniy
kategoriyadir (tushunchadir).
Ma’lumki, bizda ish vaqtining anchagina qismi uy-ro’zg’or ishiga to’g’ri
kelmoqda. Mutaxassislarning hisob-kitoblariga qaraganda, mamlakat aholisi uy-
ro’zg’or ishlariga yiliga sarflagan vaqt ijtimoiy ishlab chiqarishga sarflangan ish
vaqtiga qaraganda ko’proq ekan. Buning ustiga uy-ro’zg’or ishlari talaygina
quvvatni talab qiladi. Ushbu va shunga o’xshash boshqa misollar maishiy
xizmatlar ko’rsatish sohalarini yanada rivojlantirish, uy-ro’zg’or ishlarini
mexanizatsiyalash imkonini beradigan mashina va asbob – uskunalarni ko’plab
ishlab chiqarishni talab etadi. Ehtiyojlar turi qancha ko’p bo’lsa shunga binoan
ishlab chiqarishning tarmoq va sohalari ham kengayib boradi. Ularni o’rganish
oson bo’lishi uchun ishlab chiqarish ikki katta sohaga: moddiy ishlab chiqarish va
nomoddiy ishlab chiqarish sohalariga ajratish lozim
O’z navbatida moddiy ishlab chiqarish sohasi moddiy n е ’matlarni ishlab
chiqarish (masalan, avtomobil, oziq-ovqat mahsulotlari, kiyim-k е chaklar va h.k.)
va moddiy xizmatlar ko’rsatish (transport, aloqa, savdo, maishiy xizmat va
boshqalar) dan iborat bo’ladi.
Nomoddiy ishlab chiqarish sohasi ham nomoddiy n е ’matlarni ishlab
chiqarish (masalan, musiqa asarlari, badiiy va ilmiy asarlar, ixtiro va kashfiyotlar)
va nomoddiy xizmatlar ko’rsatish (huquqiy maslahatlar b е rish, o’qitish, malaka
oshirish va boshqalar) ga ajraladi. Bu sohalar bir-biri bilan chambarchas
bog’langan holda rivojlanadi va bir-biriga ta’sir ko’rsatadi.
Moddiy ishlab chiqarish sohalarida (sanoat, qishloq xo’jaligi, qurilish va
boshqalar) zaruriy moddiy ne’matlar yaratiladi, xizmat ko’rsatish sohalarida esa
turli xil ma’naviy ne’matlar yaratiladi va xizmatlar ko’rsatiladi. Bu ikki soha bir-
biri bilan chambarchas bog’langan holda rivojlanadi va bir-biriga ta’sir ko’rsatadi.
7

Moddiy ishlab chiqarish sohasi o’z navbatida ikki bo’linmadan — birinchi
va ikkinchi bo’linmalardan iborat bo’ladi. Birinchi bo’linmada ishlab chiqarish va
xizmat ko’rsatish korxona va tashkilotlarining ishlab chiqarish iste’moli uchun
zarur bo’lgan vositalar — stanok, mashina, asbob-uskuna, xom-ashyo va turli
materiallar ishlab chiqariladi. Ikkinchi bo’linmada esa xalq iste’moli uchun zarur
bo’lgan iste’mol tovarlari ishlab chiqariladi. 2
2. Ishlab chiqarish hozirgi zamon omillari va uning tarkibi
Ma’lumki, biror bir mahsulotni ishlab chiqarish uchun bizga albatta turli xil
resurslar kerak bo’ladi. Ishlab chiqarishga jalb qilingan resurslar faqatgina manba,
zaxira sifatida emas, balki uni harakatga keltiruvchi, unga ta’sir etuvchi omil
sifatida qaraladi. Shu sababli, ishlab chiqarishga jalb qilingan resurslar boshqacha
qilib aytganda – ishlab chiqarish omillari deb ataladi.
Iqtisodiy resurslar esa, tovar xizmatlar, ya’ni ne’matlar ishlab chiqarish
uchun foydalaniluvchi barcha, tabiat, inson va inson tomonidan yaratilgan resurslar
tushuniladi.
Resurslar quyidagi turlarga bo’linadi:
Moddiy resurslar – er, kapital;
Inson resurlari – mehnat va tadbirkorlik qobiliyati.
Jamiyatda xo’jalik yuritishning va mulkchilik shakllari turlichadir, lekin
ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’lgan soxalarda ishlab chiqarishni tashkil etishda
qatnashadigan unsurlar (elementlar, iqtisodiy kategoriyalar) bir xil bo’ladi. Ular
tarkibini quyidagi unsurlar tashkil etadi.
Ya’ni:
1. Mehnat (ishchi kuchi);
2. Mehnat predmeti;
3. Mehnat qurollari
4. Mehnat vositalari.
Bu to’rtta unsurni ishlab chiqarish omillari deb ataladi. Biz ularni xar biriga
aloxida tushuncha va ta’rif berib utamiz.
2
O`zbekiston Respublikasining «Banklar va bank faoliyati to`g`risida» qonuni. 2019 y.25 aprel.
8

Mehnat (ishchi kuchi) iqtisodiy kategoriya bo’lib, mehnatga layoqatli
bo’lgan xar bir sub’ektning maqsadlar yo’lidagi jismoniy va aqliy qobiliyatining
majmuasidir. Masalan, O’zbeqiston Respublikasida hozirgi kunda 30 mln 115
ming axoli bo’ladigan bo’lsa, uning 51,6 foizi mehnatga yaroqli bo’lgan
qishilardir. Qolganlari esa qariyalar, yoshlar va nogironlar hisoblanadi.
Qishilar mehnati yo’naltirilgan va mehnat ta’sir qiladigan narsalarga mehnat
ashyolari deb ataladi. Masalan, yer va undagi maxsulotlar, xomashyolar, metallar,
suv, har xil materiallar va xokazo.
Inson mehnati bilan mehnat predmetiga va tabiatga ta’sir qiladigan
narsalarga mehnat qurollari deyiladi. Ya’ni, har xil turdagi mashinalar, asbob-
uskunalar, qurollar, stanoklar va xokazolar. Misol, inson o’z mehnatini mehnat
quroli bo’lgan arraga biriktirib, o’rmon xomashyosini qirqishi mumkin, eshik
yasashi mumkin va xokazo.
Bevosita ishlab chiqarishga qatnashmaydigan, lekin unga ko’maklashadigan
narsalar mehnat vositalari deb ataladi.
Masalan, ko’priklar, kanallar, temir yo’llar va xokazolar. Lekin hozirgi
zamon iqtisodchi olimlari ishlab chiqarish omllarini turli tomonlarini o’rganib
chiqib, ularning zamonaviy va qulay bo’lgan tarkibini tuzib chiqdilar.
yer;
mehnat;
kapital;
tadbirkorlik qobiliyati;
axborotlar;
ekologiya.
Ko’rib turganimizdek bu yerda tadbirkorlik qobilyati, axborotlar va
ekalogiya degan tushunchalar mavjud. 3
3
O`zbekiston Respublikasi Markaziy bankining me`yoriy hujjatlari to`plami.T.: 2018.
9

ISHLAB CHIQARISH OMILLARI
Ishchi kuchi Kapital
YЕR
Tadbirk orlik qobiliy at i3. Ishlab chiqarishning ilmiy-texnikaviy darajasi
Yer ishlab chiqarishning tabiiy omilidir. U inson faoliyatining natijasi emas,
balki tabiat in’omidir.
Qishloq xo’jaligi ishlab chiqaruvchisi uchun yer ishlab chiqarishning asosiy
va bosh vositasi hisoblanib, u bir qator xususiyatlarga ega: yer tabiiy va sun’iy
hosildorlikka ega bo’lishi mumkin; yer - tabiatning in’omi, u erkin asosda takror
ishlab chiqarilishi mumkin emas; insonning yer hosildorligiga ta’siri cheksiz
bo’lishi mumkin emas, chunki qaytimning kamayib borish qonuni bu sohada ham
amalda bo’ladi.
Ishlab chiqarish samaradorligi ko’p jihatdan ishlab chiqarish jarayonida
foydalaniluvchi asbob - uskunalar, mashinalar, inshootlar umumiyligini ifoda
etuvchi kapital sifatiga bog’liqdir. Insonning bilimi, ko’nikmalari, sog’lig’i ham
iqtisodiyotda inson kapitali sifatida baholanadi.
Axborotlar ishlab chiqarishni to’g’ri tashkil etish va boshqarish borasidagi
bilimlar tizimini ifoda etadi. Rivojlangan bozor munosabatlari sharoitida
axborotlar muhim o’rin tuta boradi.
Ishlab chiqarishning ekologik omili iqtisodiy o’sishni
harakatlantiruvchi yoki cheklovchi kuch sifatida ta’sir ko’rsatadi.
Ishlab chiqarish omillari tizimida tadbirkorlik va tadbirkorlik faoliyati
muhim o’rin tutadi. Tadbirkorlik qobiliyatiga ishlab chiqarish omillarini eng
10

samarali qorishtirish omili sifatida qaraladi. Tadbirkor milliy iqtisodiyot tarmoq
ishlab chiqarish korxonalarida yoki xizmat ko’rsatish muassasalarining ma’lum bir
yo’nalishi bo’yicha o’z iqtisodiy faoliyatini samarali tashkil etuvchi inson -
shaxsdir. O’zbeqiston Respublikasining " Tadbirkorlik faoliyatining kafolatlari
to’g’risida" gi qonuniga muvofiq: "Tadbirkorlik - mulkchilik sub’ektlarining foyda
olish maqsadida tavakkal qilib va mulqiy javobgarlik asosida, qabul qilingan
qonunlar doirasida tashabbus bilan iqtisodiy faoliyat ko’rsatishdir." Tadbirkor va
tadbirkorlik faoliyatini mohiyatini chuqurroq ochib berish uchun
Prezidentimizning quyidagi fikrlarini keltirish o’rinli: "... ham do’stlikdagi boshqa
davlatlarning fan - texnika taraqqiyoti yutuqlaridan, yangiliklaridan,
texnologiyalari, telekommunikasiyalar va kosmik aloqa vositalaridan bahramand
bo’lish, zarur xom-ashyo va tayyor mahsulotni, shu jumladan xalq is’temol
mollarini jahon narxlaridan past narxlarda sotib olish, shuningdek, o’z mahsulotini
sotish uchun keng ko’lamdagi bozorning mavjudligidan oqilona foydalanish
lozim"
(I. A. Karimov "O’zbeqiston buyuk kelajak sari" T. "O’zbeqiston" 1998y.
27-b.) Milliy iqtisodiyotda tadbirkorlik faoliyatini har tomonlama qo’llab
quvvatlash va rivojlantirish bo’yicha islohotlarni amalga oshirish mamlakatimizni
iqtisodiy jihatdan ravnaq toptirishda asosiy o’rin tutishini tushunib yetish lozim.
Ijtimoiy jihatdan yo’naltirilgan bozor iqtisodiyoti munosabatlarini qaror
toptirish jarayonida insonlarning tadbirkorlik qobiliyatlari va ko’nikmalari eng
asosiy omillardan biri hisoblanadi. “Bir necha o’n yillar davomida respublikada
ssenariysi uzoq Markazda to’qilgan qarorlar amalga oshirildi, “kompaniyalar”
o’tkazildi. O’zbeqistonning chinakam manfaatlari o’ziga xos sharoiti va
imkoniyatlari pisand qilinmadi. Natijada xalq xo’jaligining nuqsonli, bir
tomonlama xom-ashyo tuzilmasi shakllandi. Respublika ayrim xom - ashyo
turlarini yoqilg’i asbob - uskunalar va texnologiyalarnigina emas, balki hayotiy
muhim oziq - ovqat mahsulotlarini, xalq is’temoli mollarini chetdan keltirishga
majbur. (I. A. Karimov "O’zbeqiston buyuk kelajak sari" T. "O’zbeqiston" 1998y.
11

36-b.) bo’lgan bo’lsalar, iqtisodiyotni erkinlashtirish asnosida tadbirkorlar uchun
tadbirkorlik faoliyatiga keng yo’l ochildi.
Endi oltita omilni birikish jarayonlarini tushuntiramiz. Shu oltala omilni
birikishi tufayli ishlab chiqarish tashkil etiladi. Bunda inson omili va uning
kobiliyati asosiy omil xisoblanadi. Ishlab chiqarish jarayonini quyidagi
yig’indilarni natijasi deb qaraladi.
Ya’ni,
I/ch=A+V+S+D+E+F.
Bunda: I/ch – ishlab chiqarish,
A – yer,
V – kapital,
S – inson mehnati (ishchi kuchi),
D – tadbirkorlik qobilyati,
E – axborotlar,
F – ekalogiya.
Ko’rib turganimizdek qachonki yuqoridagi omillarning barchasi birgalikda
ishlab chiqarishga jalb qilingandagina, samara va yuqori foydaga erishish mumkin.
Ma’lumki qishilarni extiyojlari ko’p qirrali bo’lib, u cheksizdir bu extiyojni
ta’minlab borish, ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish soxalarining rivojlanish
darajasiga bog’liq bo’ladi. Shuning uchun ham ishlab chiqarish o’zini maqsadiga
va mazmuniga ega bo’ladi. Ishlab chiqarish tufayli moddiy va ma’naviy ne’matlar
ishlab chiqariladi, lekin u cheklangan iqtisodiy resurslar bilan bajariladi. Resurslar
cheklanganligi sababli ulardan tejab-tergab foydalanishdan maqsad undan unumli
foydalanishga erishishni ta’minlab, kishilarni kundalik va undan keyingi moddiy
va ma’naviy extiyojlarni qondirib borish asosiy maqsad xisoblanadi. Ishlab
chiqarishni maqsadi va mazmuni ham shundan iborat bo’lmog’i lozim. Ishlab
chiqarishni zaminida inson mehnati yotadi. Mehnat tufayli ishlab chiqarish
vujudga keltiriladi, mehnat tufayli maxsulotlar ishlab chiqariladi, xizmatlar
ko’rsatiladi. Shu sababli iqtisodchilar ta’kidlab o’tganlaridek, mehnat kishilar
hayotining asosi xisoblanadi umuman olganda inson mehnati bilan tabiatga ta’sir
12

ko’rsatadi, uni ya’ni tabiat moddalari o’zgarishi uchun mehnat bilan yangi texnika,
texnologiyalar yaratadi, bu yo’lda o’zini ilmini, malakasini ham, oshirib boradi.
Iste’molchi va korxona bozor munosabatlarining asosiy agentlari bo’lib
hisoblanadi. ular bozorda talab va taklifni vujudga keltiradilar, muvozanat
narxining qaror topishida faol ishtirok etadilar. ushbu holatda, zamonaviy
iqtisodiyot iste’molchiga bozor iqtisodiyotining eng oliy bo’g’ini sifatida murojaat
etadi, chunki u o’z pul mablag’lari bilan, ishlab chiqaruvchi tomonidan chiqarilgan
tovarlarga "ha" yoki "yo’q" deya ovoz beradi. Bugungi kunda rivojlangan
mamlakatlarda iste’mol xarajatlari YaMMning 3/4 qismini tashkil etadi. Bu esa
iste’molchilar hatti- harakati iqtisodiy rivojlanishni ta’min etishda eng muhim omil
bo’lib hisoblanishidan darak beradi.
Odatda istemolchi hatti - harakati quyidagilar bilan izohlanadi:
Foydali, oqilona hatti - harakat, yani o’z daromadidan ko’radigan navflilikni
oshirish.
Iste’molchining tovar afzalligini ajratishida o’rtacha tipdagi iste’mol
bozoridagi taklif etiladigan tovarlar va xizmatlarga nisbatan aniq - ravshan fikrga
ega bo’ladi deb, hisoblashimiz mumkin. Biz faraz qilamizki, haridorlar harid
qilishi mumkin bo’lgan har bir keyingi birlik mahsulotdan pirovard natijada
qanday foyda ko’rishlarini aniq tasavvur qiladilar.
Byudjetdagi (oila daromadidagi) cheklanish.
Narxlar. Tovarlarni ishlab chiqarish iqtisodiy resurslar sarfini talab etadi va
shuning uchun ular ma’lum narxga ega bo’ladi. Daromadi cheklangan haridor
cheklangan miqdorda tovar harid qiladi. Shuning uchun muqobil mahsulotlar
orasidan o’z ehtiyojlarini maqbul tarzda qondiradigan tovarlarni tanlab olish zaruri
bo’ladi.
Iste’molchi xulqi chegaraviy foydalilik va farqsizlik egri chiziqlari nuqtai
nazaridan ko’rib chiqiladi.
Chegaraviy foydalilik deyilganda, iste’mol qilishning bir birlikka o’sishida
tovar umumiy foydaliligining o’sishi tushuniladi. Shu bilan bir qatorda iste’mol
13

qilinayotgan tovar miqdori o’sib borishi bilan, har bir qo’shimcha tovar birligining
chegaraviy foydaliligi kamayib boradi.
Iste’molchi imkon darajasida, cheklangan daromadlariga shunday tovarlar
guruhini xarid qilishga intiladiki, toki unga o’z ehtiyojlarini eng yuqori darajada
qondirish imkonini bersin.
Har bir farqsizlik egri chizig’i iste’molchi uchun bir xil navflikka ega
bo’lgan, mahsulotlarning har - xil to’plamlarini grafik tarzda aks ettiradi.
4. Ishlab chiqarishni samaradorligi va uni ta’minlashning hozirgi zamon
muammolari
Bozor iqtisodiyotiga o`tish davrida hayotimizga shiddat bilan kirib kelgan
tushunchalardan biri, bu – menejmentdir. Keng ma`noda menejment ishlab
chiqarishni boshqarish bilan bog`liq bo`lgan faoliyat turidir. Samarali menejmentni
tashkil etish korxona yoki firmada ishlab chiqarishning yuqori samaradorligiga
erishishning muhim omili hisoblanadi.
Ma`lumki, inson yakka tartibda, ya`ni biron-bir jamoaga birlashmagan holda
mehnat qilar ekan, u o`z mehnatini o`zi boshqaradi. Boshqacha qilib aytadigan
bo`lsak, yakka tartibda amalga oshiriluvchi mehnat faoliyati boshqaruvga muhtoj
emas. Ammo odamlarning mehnat faoliyatlari bir joyga jamlanib, bir-biri bilan
o`zaro bog`liq holatga kelgach, boshqaruvga ehtiyoj paydo bo`ladi va boshqaruv
apparatini bunyod etish zaruriyati tug`iladi. Bu apparat ishlab chiqarishning barcha
bo`g`inlarini bir butun qilib bog`lashi va tegishli bo`limlar faoliyatini
muvofiqlashtirishi zarur bo`ladi.
Mehnat jamoasi yiriklashgan sari boshqaruvning vazifalari ham
murakkablasha boradi va boshqaruv apparatidan texnik, texnologik, iqtisodiy va
ijtimoiy masalalarni hal etishning eng maqbul echimlarini topish talab etiladi.
Boshqaruv jarayoni muayyan maqsad sari yo`naltirilgan bo`lib, ijtimoiy-
iqtisodiy, tashkiliy-texnik natijalarga erishishga qaratilgandir. Shuning uchun
boshqaruv apparati ishlab chiqarish jarayonida paydo bo`luvchi turli xil ijtimoiy,
ruhiy, huquqiy, texnologik va boshqa toifadagi masalalarni hal etadi. Ammo
14

jamoani boshqarish bilan bog`liq munosabatlar ichida tashkiliy munosabatlar hal
qiluvchi rol ь o`ynaydi, deyish mumkin.
Xo`jalik boshqaruvining vazifalarini, boshqarilayotgan ob`ektning
ko`lamidan qat`iy nazar, quyidagi guruhlarga bo`lish mumkin:
-tadqiqotchilik va loyihalash;
-me`yorlashtirish va rejalash;
-tashkilotchilik va muvofiqlashtirish;
-ta`minotchilik;
-hisobot nazorati.
Tadqiqotchilik va loyihalash vazifalariga ilmiy izlanishlarni o`tkazish,
kelajak rejalarini tuzish va unga oid iqtisodiy ma`lumotlarni o`rganib chiqish
ishlari kiradi.
Me`yorlashtirish va rejalash boshqaruvni tashkil qilish asoslarini o`z ichiga
oladi. Ishlab chiqarish jarayonini to`g`ri yo`lga solishda mehnat va xarajatlarni
me`yorlashtirish, istiqbolli, joriy, tezkor rejalarni tuzish muhim ahamiyatga ega
bo`lib, boshqaruv ilmining asosiy vazifalaridan biridir.
Tashkilotchilik va muvofiqlashtirish vazifalari ishlab chiqarish boshqaruvi
negizini tashkil qilib, u boshqaruv apparati tarkibini loyihalash, xodimlarni tanlash
va joy-joyiga qo`yish, ishlab chiqarishga muhandislik rahbarligi kabi masalalarni
qamrab oladi.
Ishlab chiqarish boshqaruvida ta`minotchilik vazifasi ham katta ahamiyatga
ega, chunki korxona (firma) ni kerakli xomashyo, materiallar va jihozlar bilan
ta`minlash, ishlab chiqarilgan mahsulotni sotishni amalga oshirish kabi ishlar
boshqaruv apparatining muhim vazifalaridan hisoblanadi.
Korxonaning hisobot nazorati statistik, buxgalteriya va tezkor hisob-kitob
ishlarini amalga oshiradi. Analitik tahlil, moliya-kredit munosabatlarining
mukammalligi boshqaruv samaradorligiga ta`sir ko`rsatuvchi muhim omillardir.
Boshqaruv tizimining samaradorligi ko`p jihatdan boshqaruv uslublariga
bog`liq bo`lib, ular asosan quyidagilardan iborat:
15

a) siyosiy uslublar; b) iqtisodiy uslublar; v) ma`muriy-huquq uslublari;
g)tashkiliy uslublar; d)boshqaruv qarorlari va jarayonlarini maqbullashtirish
(kibernetik) uslubi; e) ijtimoiy-ruhiy, pedagogik uslublar; j) grafik uslublar.
Biroq shuni ta`kidlab o`tish lozimki, ishlab chiqarishni ko`rsatib o`tilgan
uslublarning faqat birontasi yordamida tashkil qilish va boshqarish mumkin emas.
Bu uslublarning mantiqiy va ilmiy asoslangan o`zaro bog`liqligigina ishlab
chiqarishni boshqarishda kutilgan natijalarni bera oladi.
Boshqaruv apparatining tarkibini bir-biri bilan o`zaro bog`langan bo`limlar
va bo`g`inlar bilan to`ldirish natijasida uning tashkiliy tuzilmasi shakllanadi. Har
bir bo`linma o`z vazifalariga ega bo`lib, uning faoliyat chegaralari, vakolatlari va
javobgarligini korxona ma`muriyati belgilaydi.
Boshqaruvning ilmiy asoslangan va tajribada sinab ko`rilgan qoidalariga
tayanib, korxonalarni samarali rivojlantirish bozor munosabatlarini
o`zlashtirayotgan mamlakatimiz uchun juda muhim vazifadir.
Hozirgi sharoitda rahbar faqat o`z sohasini yaxshi bilibgina qolmay, balki
yaxshi tashkilotchi bo`lmog`i, sotsiologiya, psixologiya, pedagogika fanlaridan
ham xabardor bo`lmog`i lozim. Bu hayotimizdagi jiddiy o`zgarishlar, inson
omilining faollashuvi, jamoalarda o`zini-o`zi boshqarish tamoyillarining joriy
etilishini taqozo qiladi. Rahbar o`z jamoasi ichida mehnat jarayonida vujudga
keladigan har xil nizolarni jamoat tashkilotlari bilan birgalikda yuqori
tashkilotlarga chiqarmasdan o`zida hal qilishga qodir bo`lishi lozim.
Ishlab chiqarishni boshqarishda rahbarning qaysi toifada ekani juda muhim
ahamiyat kasb etadi. Rahbarlarning quyidagi toifalarini ko`rsatib o`tish mumkin.
1. Avtokrat yoki avtoritar toifadagi rahbar . Bunday rahbar qo`l
ostidagilarning faoliyati uchun javobgarlikni o`z zimmasiga to`liq oladi, barcha
mavjud axborotlarni o`zi orqali o`tkazishga harakat qiladi, jamoa a`zolari bilan
bevosita muloqotlarni chegaralab qo`yadi, o`zining noo`rin harakatlarini tanqid
qilinishiga yo`l qo`ymaydi. O`ziga bo`ysinuvchilar bilan muomalada bo`lganda,
uning rahbarlik g`ururi balandligi, o`zini katta tutishi sezilib turadi. Odatda,
avtokrat rahbarlar o`ziga bo`ysinuvchilar oldida qovog`i solingan kayfiyatda
16

bo`ladi. Biroq avtokrat rahbarlik turini har jihatdan yomon, deb bo`lmaydi. Ba`zi
bir hollarda bo`ysinuvchilarning madaniy darajasi, axloqi pastligi sababli mazkur
boshqaruv uslubini tanlab olish ish berib qolishi mumkin. Ammo jamoada har
tomonlama demokratik munosabatlar pishib etilgan paytda rahbar o`z uslubini
o`zgartirishga majbur bo`ladi.
2. Anarxik toifadagi rahbar . Bunday rahbar shaxsan o`zi faollik
ko`rsatmaydi. Ishlab chiqarishni boshqarish bilan bog`liq masalalarni qo`l ostidagi
xodimlarga rasman taqsimlab beradi. Shuning uchun ishlab chiqarish masalalarini
muhokama qilish ham rasmiy xarakterga ega bo`ladi. U ko`proq tashqi ta`sirga
moyilligi bilan ajralib turadi. Jamoaning taqdiri, ishlab chiqarishning istiqboli kabi
masalalar uni kam qiziqtiradi. U yoki bu masalalarning bajarilishi ayrim
bo`ysinuvchilarning hohish-irodasiga bog`liq bo`ladi.
Bunday rahbar boshqarayotgan jamoada tanqid, o`z-o`zini tanqid kabi
muhim omillar o`z o`rniga ega emas, jamoa a`zolarining tashabbuskorligi
rag`batlantirilmaydi.
Tabiiyki, bunday rahbar tezda almashtirilmasa, u boshqarayotgan korxona
tez orada bankrotga uchraydi.
3. Demokratik rahbar . Bunday toifadagi rahbar o`z faoliyatini jamoa
a`zolariga tayangan holda olib boradi. Faoliyat uchun javobgarlik bo`ysinuvchilar
orasida taqsimlanadi. Jamoa a`zolarining bir-biri bilan ijodiy, tashabbuskorona
munosabatlarini rag`batlantirish bilan birgalikda rahbar o`ziga bo`ysinuvchilar
bildirgan fikrlarga quloq soladi, ular bilan maslahatlashadi, ijobiy fikr-
mulohazalarni inobatga oladi, ilg`orlarni mukofotlaydi. Bunday rahbarlik turi
bo`ysinuvchilarning shaxsiy tashabbusini, ijodiy faoliyatini rivojlantiradi va
mehnat jamoasida o`rtoqlik va ishchan muhitni, sog`lom ma`naviy-ruhiy iqlimni
yaratadi.
Hozirgi kunda boshqarishni takomillashtirishning muhim masalalaridan biri
menejment (boshqarish)ga oid vazifalarning zamon talablari darajasida
bajarilishini ta`minlay oladigan, o`z ishining ustasi bo`lgan menejerlar
tayyorlashdir.
17

Menejerlar (boshqaruvchilar) oldiga qo`yiladigan asosiy vazifalar umumiy
holda quyidagilardan iboratdir:
1. Mavjud imkoniyatlardan foydalanib, bir butun, yaxlit ishlab chiqarish
birligini yaratish, korxonani yuqori malakali muhandis-texnik xodimlar va
ishchilar bilan butlash;
2. Korxonaning zaif tomonlarini aniqlab, ularni bartaraf etish va ishlab
chiqarishni yuqori darajada rivojlanishini ta`minlovchi xo`jalik mexanizmini
yaratish;
3. Jamoa a`zolarini yuksak ishlab chiqarish va mehnat natijalariga
rag`batlantira oluvchi moddiy manfaatdorlik tizimini yaratish;
4. Korxona faoliyatini muntazam tahlil qilish va uning me`yorlariga o`z
vaqtida o`zgarishlar kiritish;
5. O`z faoliyatiga oid davr talablarini hisobga olish, mazkur sohada sodir
bo`layotgan o`zgarish va yangiliklarni ilg`ay olish va tegishli qarorlar qabul qilish.
Menejer o`z qo`l ostidagi xodimlarning mehnat faoliyatini aniq tashkil
qiluvchi va shu bilan birga ma`lum hajmdagi boshqaruv vazifasini bajaruvchi
shaxsdir. “Menejment” deganda, ma`lum korxona yoki firma boshqaruvi yoki
ularga rahbarlik qilish tushuniladi.
Menejerlikning asosiy maqsadi korxona (firma) faoliyatini ishlab chiqarish
quvvatlaridan to`la va samarali foydalana olishni ta`minlaydigan darajada tashkil
qilishdan iboratdir. Menejer har doim odamlar bilan muloqatda bo`lib, ularning
ishini tashkil qiladi. Uning bilim doirasi qanchalik keng va madaniyati yuqori
bo`lsa, xodimlar bilan bo`ladigan munosabati shunchalik samarali bo`ladi.
Ko`pgina hollarda boshqaruv bilimlarining etishmasligi korxonani kam
samara bilan ishlashi yoki o`z faoliyatini to`xtatishiga sabab bo`ladi. Shuning
uchun har bir menejer (boshqaruvchi)dan menejmentga oid bilimlarni mukammal
o`zlashtirish, bu bilimlarni muntazam boyita borish va doimo yangilikka intilish
tuyg`usiga ega bo`lishi talab qilinadi.
Xorijiy davlatlar tajribasi shuni ko`rsatmoqdaki, endilikda menejmentga oid
bilimlar doirasi tobora kengayib, o`z navbatida undan bir qator maxsus
18

yo`nalishlar ajralib chiqmoqda. Binobarin, menejerlar ham muayyan sohalar
bo`yicha ixtisoslashmoqda.
Umumiy menejment bo`yicha mutaxassislar, ya`ni menejerlar korxona yoki
firmada olinayotgan foydaning eng ko`p miqdoriga erishishning umumstrategik
masalalari bilan shug`ullanadi.
Xulosa
Ishlab chiqarishning moddiy mazmunini mehnat jarayoni tashkil etadi.
Mehnat jarayonida inson o`zining maqsadiga muvofiq ongli faoliyati orqali (bu
mehnat deb ataladi) tabiat moddalari yoki ashyolarni jamiyat ehtiyojlarini
qondirish uchun zarur mahsulotlarga (yoki xizmatlarga) aylantiradi. Mehnatni
amalga oshirish uchun inson muayyan jismoniy va aqliy qobiliyatlarga, bilim,
malaka va ko`nikmalarga ega bo`lishi lozim. Insonning mehnat qila olish qobiliyati
ishchi kuchi deb ataladi. Mehnat insonning ajralmas xususiyati bo`lganligi uchun
nazariyada va amaliyotda mehnat qilish qobiliyatiga ega bo`lgan kishilar
yig`indisini mehnat resurslari deb yuritiladi. Mehnat resurslari ishlab chiqarishning
shaxsiy omili yoki inson omilini tashkil etadi.
Mehnat jarayonida foydalaniladigan vositalar (birlamchi tabiat moddalari va
qayta ishlangan tabiat moddalari) hamda mehnat jarayonini amalga oshirish uchun
zarur bo`lgan moddiy shart-sharoitlar ishlab chiqarishning buyumlashgan yoki
moddiy omilini tashkil etadi. Birlamchi tabiat moddalari ishlab chiqarish
jarayonini amalga oshirishda eng birinchi moddiy manba bo`lib xizmat qiladi.
Biroq, ishlab chiqarish rivojlana borishi bilan kishilar tabiat moddalariga bir marta
ishlov berish bilan kifoyalanmasdan, ularga qayta va qayta ishlov beradilar. Ishlab
chiqarishning tabiat tomonidan yaratilgan shart-sharoitlariga qo`shimcha ravishda
kishilar mehnati bilan ham ishlab chiqarishning yanada mukammalroq moddiy
shart-sharoitlari vujudga keltiriladi. Ishlab chiqarish moddiy omilini ta`riflash
uchun hozirgi zamon nazariyachilari ishlab chiqarish vositalari tushunchasidan
foydalanadilar (ko`p hollarda “kapital” atamasi ham qo`llaniladi).
Ishlab chiqarish vositalari mehnat buyumlaridan va mehnat vositalaridan
iborat. Mehnat buyumlariga ishlab chiqarish jarayonida ishlov beriladi. Ular ilgari
19

inson mehnati ta`sirida bo`lmagan tabiiy resurslardan yoki inson mehnati natijasi
bo`lgan moddiy ashyolardan iborat bo`lishi mumkin. Mehnat vositalari esa mehnat
qurollariga (ishlab chiqarish qurollariga) va mehnatning moddiy sharoitlari bo`lib
xizmat qiluvchi vositalarga bo`linadi. Mehnat qurollari albatta inson mehnati bilan
yaratiladi.
Hozirgi zamon iqtisod fani ishlab chiqarish omili deb ishlab chiqarish
natijalarini belgilab beruvchi ob`ektlar, elementlar yoki shart-sharoitlarni
tushunadi. Ishlab chiqarish omillari to`rt asosiy guruhga bo`lingan holda tahlil
qilinadi: yer, kapital, mehnat va tadbirkorlik qobiliyati.
Yer tabiiy omil sifatida qaraladi. U inson faoliyatining mahsuli emas, balki
tabiatning in`omidir. Omillarning yer deb nomlanadigan guruhiga barcha tabiiy
boyliklar, foydali qazilmalar konlari, ishlov berilayotgan yerlar, o`rmonlar kiradi.
Kapital ishlab chiqarishning omili sifatida tovarlar va xizmatlarni ishlab
chiqarishda foydalaniladigan ne`matlarning yig`indisidan iboratdir. Ularga asbob-
uskunalar, mashinalar, binolar, omborlar, transport kommunikatsiyalari, aloqa
vositalari va boshqalar kiradi. Keng ma`noda olib qaralganda, moddiy kapital
tushunchasi o`z tarkibiga xomashyo va materiallarni ham olsa-da, tadqiqotchilar
kapital tushunchasini ishlab chiqarishda ko`p marta ishga solinadigan moddiy
elementlar bilan cheklaydilar. Fanda tadbirkorlik faoliyatida ishga solinayotgan pul
mablag`lari ham kapital deb ataladi. Nazariy ma`noda esa pul to`g`ridan-to`g`ri
ishlab chiqarishda uning omili sifatida ishtirok eta olmaydi. Shuning uchun nazariy
ma`noda qo`llanayotgan kapital tushunchasini pul mablag`larini ham o`z ichiga
oladigan amaliy xo`jalik faoliyatidagi kapital tushunchasidan farqlash uchun
moddiy kapital atamasidan foydalanadilar. Moddiy kapitalning texnik holati va
darajasi ishlab chiqarish samaradorligiga juda kuchli ta`sir etadi va uning
samaradorligini belgilab beradi.
20

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati .1. O`zbekiston Respublikasining «Banklar va bank faoliyati to`g`risida» qonuni.
2019 y.25 aprel.
2. O`zbekiston Respublikasining «Markaziy banki to`g`risida» qonun.
«Halq so`zi» gazetasi 2019 y.13 yanvar.
3. O`zbekiston Respublikasining Vazirlar Mahkamasining «Pul mablag`larini
bankdan tashqari muomalasini yanada qisqartirish chora-tadbirlari to`g`risida»gi
qonuni. № 280. 2017 y. 5 avgust.
4. O`zbekiston Respublikasining «Fuqarolarning banklardagi omonatlarini
himoyalash kafolatlari to`g`risida»gi qonuni. 2017 y. 4 aprel.
5. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. «Bozor islohatlarini
chuqurlashtirish va iqtisodiyotni yanada erkinlashtirish sohasidagi ustuvor
yo`nalishlar amalga oshirilishini jadallashtirish chora-tadbirlari to`g`risida»
Toshkent. 14.06.2021 yil.
6. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. «Tadbirkorlik sub`ektlarini
xuquqiy ximoya qilish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari
to`g`risida» Toshkent. 14.06.2021 yil.
7. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori. «Tadbirkorlik sub`ektlari
tomonidan taqdim etiladigan hisobot tizimini takomillashtirish va uni noqonuniy
talab etganlik uchun javobgarlikni kuchaytirish to`g`risida» Toshkent.
15.06.2021 yil.
8. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Pul-kredit ko`rsatkichlarni
tartibga solish mexanizmini takomillashtirish chora-tadbirlari to`g`risida»gi
qarori. 2018 y. 4 fevral.
21

Ishlab chiqarish samaradorligi va uni ta’minlashning hozirgi zamon muammolari

Sotib olish