Jahon iqtisodiyotini globallashuvi sharoitida iqtisodiy xavfsizlik va milliy iqtisodiyot raqobatbardoshligini ta’minlash muammolari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	73.9KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	25 May 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Asadbek Mamarizayev

Ro'yxatga olish sanasi 09 Aprel 2024

135 Sotish

Jahon iqtisodiyotini globallashuvi sharoitida iqtisodiy xavfsizlik va milliy iqtisodiyot raqobatbardoshligini ta’minlash muammolari

Sotib olish

1. 3O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
SAMARQAND IQTISODIYOT VA SERVIS INSTITUTI
“ REAL IQTISODIYOT” KAFEDRASI
“GLOBAL IQTISODIY RIVOJLANISH” FANIDAN
“ Jahon iqtisodiyotini globallashuvi sharoitida iqtisodiy xavfsizlik va milliy
iqtisodiyot raqobatbardoshligini ta’minlash muammolari ” mavzusi bo’yicha
GURUH :
BAJARDI :
TEKSHIRDI :
Samarqand-2024
Mavzu: Jahon iqtisodiyotini globallashuvi sharoitida iqtisodiy
xavfsizlik va milliy iqtisodiyot raqobatbardoshligini ta’minlash Kurs ishiKurs ishi

1. 4muammolari
Reja:

KIRISH
ASOSIY QISM:
1. “Iqtisodiy xavfsizlik” tushunchasi va turlari.
2. O`zbekiston Respublikasining milliy iqtisodiy manfaatlari va unga
bo`lgan xavf.
3. Milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirishning ustuvor
yo’nalishlari
4. Milliy iqtisodiyot raqobatbardoshligini oshirishning aholi turmush darajasi
barqarorligi omili
XULOSA VA TAKLIFLAR
ADABIYOTLAR RO`YXATI

1. 5K I R I S H
Mustaqil O`zbekiston o`tgan yillar mobaynida asrlarga tatigulik tarixiy
yo`lni bosib o`tdi. Yurtimizda olib borilayotgan islohotlar endilikda ortga
qaytmaydigan jarayonga aylandi. Bu, eng avvalo istiqlolimiz, uni mustahkamlash,
shuningdek, xavfsizlik va tinchlik uchun olib borilayotgan tinimsiz
kurashning natijasidir. Darhaqiqat xavfsizlik va tinchlikka erishmasdan
turib, biror ezgu maqsadga erishib bo`lmaydi. Bugungi kunda
sayyoramizda tinchlik barqarorlikka jiddiy xavf solib turgan
xalqaro terrorchilikka qarshi kurashda birlashtirishni, harakatlarni
muvofiqlashtirishga qaratilgan taklif, fikr va mulohazalar milliy va
iqtisodiy xavfsizlik dolzarb masala ekanidan dalolat beradi.
O`zbekiston Respublikasining keyingi rivojlanishini adolatli
fuqarolik jamiyatiga asoslangan demokratik huquqiy davlatga
aylanishini ta`minlovchi muhim shartlardan biri milliy xavfsizlikka erishishdir.
Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqib ushbu tayyorlangan “Kurs
ishi” shu kun talabidan o`rin olgan holda dolzarbdir.
Mavzuning dolzarbligi. O`zbekistonda amalga oshirilayotgan iqtisodiy
islohotlarning taqdiri hal qiluvchi darajada jadallashmoqda. İqtisodiy xomashyoga
asoslangan mamlakatlarning mahsulotlari, shuningdek yetakchi mamlakatlarning
jahon bozoridagi valyuta kurslari tebranishlari bilan bog`liq xavflar mamlakatlar
iqtisodiy o`sishiga salbiy ta`sirni , ularning inqirozi xavfini kuchaytiradi.
Iqtisodiy xavfsizlik ko`lami ham, darajasi ham xilma-xil. Shuning uchun
ham ko`pgina mamlakatlar oily organlari doirasida iqtisodiy xavfsizlik
tushunchasi har xil talqin etiladi. Shuningdek iqtisodiy xavfsizlikning ustuvorlik
va unga erishishni ta`minlovchi aniq konsepsiya va strategiyasi ham
yo`q.
Kurs ishing maqsad va vazifalari.
Ishning asosiy maqsadi, “iqtisodiy xavfsizlik va milliy iqtisodiyot
raqobatbardoshligi muammolari”ni o`rganishdan kelib chiqib iqtisodiy xavfsizlik

1. 6masalalarini, shuningdek, xo`jalik va tashqi iqtisodiy faoliyatning globallashuvi,
murosasizlik, xususiy sektorni kengaytirish sharoitida O`zbekiston iqtisodiy
xavfsizligini ta`minlash yo`llarini o`rganishdir. Ushbu maqsaddan kelib chiqqan
holda u quyidagi vazifalarni bajaradi:
 “iqtisodiy xavfsizlik” tushunchasining mohiyati
 Xorijiy mamlakatlarning iqtisodiy xavfsizligini ta`minlash
borasidagi tajribalarini hisobga olgan holda tahlil
 O`zbekiston Respublikasi milliy iqtisodiy manfaatlarini aniqlash va
tavsiflash;
 respublika ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga
iqtisodiy xavfsizlikning ichki va tashqi omillari ta`siri darajasiga tahlili;
 iqtisodiy xavfsizlik nuqtai nazaridan O`zbekiston
Respublikasi makroiqtisodiy holatining tahlili
 O`zbekistonda xavfsizlikni ta`minlashning asosiy yo`nalishlarini
aniqlash belgilash
Kurs ishing ob`ekti va predmeti
Ushbu ishning maqsad va vazifalaridan kelib chiqib, o`tish davri
globallashish sharoitida respublikaning iqtisodiy xavfsizligini ta`minlash
yo`llarini tekshirish ob`ekti esa iqtisodiyotning ma`muriy buyruqbozlik
tizimidan bozor tizimiga o`tish va global iqtisodiyotga integratsiyalanish
sharoitida O`zbekiston iqtisodiyotini o`rganishdir.
Iqtisodiy xavfsizlik bo`yicha hali ilmiy asoslangan uslubiy asarlar yo`q
va shuningdek geografik taqqoslash, statistik guruhlash, iqtisodiy tahlil,
mantiqiy fikrlash kabi usullaridan ham keng foydalanilmoqda va hokazo.
Kurs ishining tarkibiy tuzilishi : Ishning tarkibi, uning maqsadi va
vazifalariga muvofiq: kirish, mavzuning asosiy mazmuni va mohiyatini ifodalovchi
to'rtta reja hamda mavzu yurasidan xulosa va tavsiyalar va foydalanilgan adabiyotlar
va saytlar ro'yxatidan tashkil topgan.

1. 71.“Iqtisodiy xavfsizlik” tushunchasi va turlari.
“Iqtisodiy xavfsizlik” tushunchasi o`zbek iqtisodiyoti boshqaruv
organlari leksikasida yangi. Xorijiy mamlakatlar boshqaruv tuzumlari
faoliyati amaliyoti uchun esa avvaldan qo`llanib kelinayotgan tushuncha
bo`lib, juda keng sharhlanadi. Chunonchi, iqtisodiy xavfsizlik davlat milliy
xavfsizligini ta`min etuvchi asosiy bo`g`inlardan biri , mamlakat iqtisodiy
ehtiyojlarini kafolatli ta`minlash yo`llari, vositalari va usullariga
asoslanuvchi qarashlar yig`indisidir. Konseptual ko`rinishda u davlat
iqtisodiy potensial holatidan kelib chiqadigan iqtisodiy xavfning asosiy
omillari tahliliga asoslanadi. Kuchsiz va samarasiz iqtisodiyot davlat
xavfsizligini ta`minlashi mumkin emas. Bu ijtimoiy nizolarga to`la jamiyatda,
ayniqsa yaqqolroq namoyon bo`ladi. Chunki “iqtisodiy xavfsizlik” va “ijtimoiy
xavfsizlik” o`zaro bog`liq tushunchalar bo`lib, bir-birini to`ldiradi.
Iqtisodiy xavfsizlik asosida rivojlanish va rivojlanish barqarorligini
ta`minlovchi muhitga o`xshash muhitni tashkil etuvchilar yotadi. Rivojlanishsiz
iqtisodiy taraqqiyot bo`lishi mumkin emas. Barqarorlik- bu , jamiyatning
favqulotda holatlarda hamda o`z manfaatlarini qondirish qobiliyati, vaziyatini
tiklash imkoniyatidir.
“Iqtisodiy xavfsizlik” tushunchasi ilk bor resurslarni chegaralanganligi
to`g`risidagi masala keskinlashgan bir paytda yuzaga keladi. “Iqtisodiy xavfsizlik”
tushunchasining ta`riflari ko`p. Ularni umumlashtirgan holda oladigan bo`lsak,
iqtisodiy xavfsizlik – bu, davlat iqtisodiy tizimiga ta`sir qiluvchi va uning
eng kam chiqim bilan, bosqichma-bosqich barqaror rivojlanishi, shu asosida
jamiyatning potensial imkoniyatlarini har tomonlama amalga oshirish uchun,
milliy manfaatlar eng ko`p ifodalanishiga imkon beruvchi ( ichki va tashqi)
shart va omillar yig`indisi, shuningdek, davlatning turli xil xavflari va
yo`qotishlariga qarshi turish qobiliyatidir. Demak , tashqi iqtisodiy aloqalar
murosasiz tus olayotgan vaziyatda, iqtisodiy xavfsizlikka dahl qiluvchi
mamlakatning milliy manfaatlariga zarar yetkazishi mumkin bo`lgan omil

1. 8va sharoitlar kiradi. Ular ikkiga - tashqi va ichki xavflar bo`linadi.
Mamlakatning tashqi xavflarga quyidagilar kiradi:
- uning xorijiy bozorlarga chiqishiga, xalqaro moliya iqtisodiy va
savdo tartiblash mexanizmlarida ishtirokiga , yangi texnologiyalarga erishishiga ;
- global Jahon iqtisodiy tizimiga (BTO) va Markaziy Osiyo
regioni chegarasida iqtisodiy integratsiyaga to`sqinlik qilish;
- tashqi transport, axborot va ilmiy texnika kommunikatsiyalari
tizimining rivojlanmaganligi va boshqalar.
Mamlakatning ichki xavflari quyidagilardan iborat:
- iqtisodiyotdagi totalitar tuzumdan qolgan chuqur qayta
ishlamaslik, soha va hududiy disproportsiyalar;
- yer-suv va ba`zi turdagi muhim mineral xomashyo ressurslarining
cheklanganligi;
-iqtisodiyotga , ayniqsa , ba`zi regionlarga , yuqori demografik bosim;
- ko`p sohalaridagi ishlab chiqarishning yuqori chiqimga va
raqobatbardosh bo`lmagan mahsulot chiqarishga olib keladigan past texnik
darajasi;
- iqtisodiyot sohasida yangi huquqiy asos shakllanishi va uni amalga
oshirish mexanizmlarini yaratish ishlariga oxiriga yetkazilmaganligi;
- boshqaruvga yondashishning ma`muriy boshqaruv tizimiga xos
bo`lgan usullari va iqtisodiy jihatdan eskicha fikr yuritish retsidivlarining
saqlanib qolishi, ba`zi boshqaruv bo`g`inlarida xo`jalik faoliyatining bozor
prinsipi va mexanizmlarini yetarli darajada tushunmaslik;
- iqtisodiyotning turli sektorlari va sohalarida bozor o`zgarishlari darajasi
va dinamikasi, shuningdek, shahar va qishloq orasidagi tafovutlar;
- bozor infratuzilmasining rivojlanmaganligi ;
- moliya, bank-kerdit va valyuta tizimlarida pul aylanishining
beqarorlashish xavfi; iqtisodiy sohada jinoyatning tarqalishi , xo`jalik subyektlari
huquqiy himoya mehanizmining mukammal emasligi va boshqalar.
Iqtisodiy xavfsizlikning tekshirish predmeti davlatning tashkil etilgan va

1. 9muvofiqlashgan iqtisodiy munosabatlaryig`indisi sifatidagi iqtisodiy tizimidir.
Davlat faoliyatining iqtisodiy xavfsizlik sohasidagi vazifalari quyidagilar:
- kelgusida ijtimoiy–iqtisodiy tizim va davlatni beqarorlashtiruvchi
qisqa va uzoq muddatli omillar monitoringi va tavsifi;
- bu omillarning zararli ta`sirini yo`qotadigan yoki yumshatadigan
iqtisodiy siyosat va institutsional o`zgarishlarni iqtisodiy islohotlarning yagona
dasturi chegarasida shakllantirish.
Iqtisodiy xavfsizlik inshootlari- bu, xavfsizlik siyosatining asosiy mazmuni
va stratigik maqsadini tashkil etuvchi, real mavjud bo`lgan hodisa, jarayon va
munosabatlaridir. Iqtisodiy xavfsizlik inshootlariga shaxs, jamiyat, davlat ham
kiradi. Iqtisodiy xavfsizlik muammolarini o`z inshootlari- mamlakaning iqtisodiy
tizimi bo`lgani kabi, boshqa mumkin bo`lgan faoliyat sohalari bilan o`zaro
ta`siri kesishishidagi inshootlari: harbiy, ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy, axborot va
hokazo inshootlari ham bor. Iqtisodiy xavfsizlikning muhim me`yori shaxs,
guruh, jamiyat va davlatning iqtisodiy manfaatlariga rioya qilish, ularning
xavfsizlik ta`minlanishiga o`zaro javobgarligidir.
Iqtisodiy xavfsizlik subyektlariga funksional va soha vazirlik va
boshqarmalari, soliq va bojxona xizmatlari, banklar, birjalar, jamg`armalar va
sug`urta komponiyalari, mos qo`mitalari, shuningdek, mahsulot ishlab
chiqaruvchi, ish bajaruvchi, xizmat ko`rsatuvchilar va sotuvchilar,
iste`molchilar jamiyatlari kiradi. Iqtisodiy xavfsizlikning o`ziga xos ahamiyatini
hisobga olmaslik mamlakat iqtisodiy rivojlanishida yomon oqibatlarga olib keladi.
Demak, xavfsizlik masalalari iqtisodiy rivojlanish masalalari bilan tor doirada
bog`liq. Sunday qilib yuqori texnologiyalar ishlab chiqarish sohasidagi
muammolar havo transporti, sug`urta sohasi turizm tomonidan
ko`rsatilayotgan xizmatlar qisqartirilishi bilan to`ldirilgan edi. Natijada ish
joylarini yo`qotishi, kompaniyalar, aholi daromadining pasayishi, jahon ichki
bozorlarida tovar xizmatlarning narxi ko`tarilishi sodir bo`ldi.
Rivojlangan mamlakatlardagi iqtisodiy rivojlanish muammolari
rivojlanayotgan va kam rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyotining rivojlanishiga

1. 1
0salbiy ta`sir ko`rsatadi. Xalqaro bank ma`lumotiga ko`ra
AQShdagi terroristik aktlar va ularga javoban Amerikaning harbiy
harakatlari jahonning boshqa regionlaridagi terroristik harakatlar natijasida 10 mln.
ga yaqin aholi past darajali hayotga mahkum etilgan, ochlik va oziq-ovqatdan
mahrumlik oqibatida 6 yoshgacha bo`lgan 20 mingdan 40 minggacha bola
o`lgan, o`sish sur`atlari sekinlashgan.
Milliy manfaatlar va maqsadlar kontekstida milliy va iqtisodiy
xavfsizlikni sinflarga ajratish mumkin:
1. Siyosiy xavfsizlik shaxs ustuvorligiga asoslangan turli ijtimoiy guruhlar
manfaatlari balansini ta`minlovchi siyosiy tuzum shakllantirilishi bilan
erishiladigan, jamiyatning siyosiy barqarorligi va davlatlararo munosabatlar
tizimi chegarasida barqaror siyosiy mustaqillik mavjudligini; ichki va tashqi
siyosat shaxs va jamiyat manfaatlari doirasida mustaqil o`tkazilishini ko`zda
tutadi; millat va u tashkil etgan davlat institutlari tomonidan davlat
tuzilmalari masalalarini mustaqil hal etish imkoniyati ta`minlanadi.
2. Harbiy xavfsizlik –urush imkoniyati kam bo`ladi, chunki taraflardan
hech birida boshqa tarafga nisbatan harbiy harakat boshlashga sabab
bo`lmaydi, davlat mudofaa qobiliyati va davlatlararo munosabatning holati
keskinlashadi.
3. Axborot xavfsizligi – shaxs , jamiyat va davlatning hayotiy muhim
manfaatlarini u yoki bu sohada ( axborot qamali, axborot interventsiyasi,
axborot urushi, dezinformatsiya va boshqalar) atayin yoki bexosdan qilingan
ta`sirlardan himoyalashdir.
4. Ekologik xavfsizlik –inson yashash muhitining iqtisodiy
ko`rsatkichlari umuman, biosferani, atmosfera holati, gidrosfera , lektosfera,
o`simlik va hayvonot dunyosining turlar tarkibini, shuningdek, insonning
turli faoliyati natijasida qayta tiklash mumkin bo`lmagan tabiiy resurslar yo`q
bo`lib ketishi xavfining oldini olish.
5. Ijtimoiy –iqtisodiy xavfsizlik – jamiyat a`zolarini har qanday
jismoniy va axloqiy kuch ishlatishdan, siyosiy va g`oyaviy zo`ravonlik, ijtimoiy va

1. 1
1milliy kelishmovchilikdan himoyalash, subyektlarning ijtimoiy, siyosiy
manfaatlarini , siyosiy, ijtimoiy va milliy mustaqilligini , ijtimoiy, siyosiy
aloqalar va kommunikatsiyalarni chegaralash xavfi va boshqalar.
6. Iqtisodiy xavfsizlikni ta`minlashni asosiy ustuvor yo`nalshlari
milliy manfaatlar, real va potensial xavflarga bog`liq ravishda aniqlanadi va o`z
ichiga quyidagilarni oladi:
- bozor iqtisodiyotini shakllantirishga, uning murosasozligini oshirishga,
real mulkdorlar sinfini shakllantirishga yo`naltirilgan iqtisodiy islohotlarni
ketma-ket o`tkazish;
- xususiy tadbirkorlik , kichik va o`rta biznes rivojlanishini rag`batlantirish;
- mulkdorlarning huquqlari va xususiy mulkni himoyalash, iqtisodiy
faoliyat erkinligini ta`minlashning amaliy-huquqiy mexanizmlarini shakllantirish;
- barqaror va dinamik iqtisodiy o`sish asosida insonlarning munosib
hayot sharoitlarini tashkil etish;
- investitsion faoliyatni faollashtirish , jahon bozorlarida raqobatbardosh
mahsulotlarning zamonaviy ishlab chiqarilishini tashkil etish hisobiga
mamlakat iqtisodiy mustaqilligiga erishish, iqtisodiyotda chuqur tarkibiy
o`zgartirishlarni amalgam oshirish;
- makroiqtisodiy barqarorlik, moliya, pul-kredit tizimlari
barqarorligini ta`minlash, milliy valyutani kuchaytirish;
- agrar sektorda radikal o`zgartirishlarni amalga oshirish, qishloqda
bozor mexanizmini rivojlantirish, dehqonlarda xo`jayinlik hissini uyg`otish;
- tabiiy, xom ashyo, iqtisodiy va ilmiy- texnika potensialini oqilona
ishlatish, mamlakat regionlarini majmuaviy rivojlantirish;
- iqtisodiyotning favqulodda holatlarda barqaror ishlashini ta`minlash;
- tashqi iqtisodiy integratsiyani faollashtirish, xorijiy kapitalni keng
kiritish, eksport potensialini rivojlantirish, mahsulot eksporti va importi
tizimini takomillashtirish va boshqalar.

1. 1
22. O`zbekiston Respublikasining milliy iqtisodiy manfaatlari va unga
bo`lgan xavf.
O`zbekistonning haqiqiy mustaqillikka erishishdagi o`z yo`li
respublika iqtisodiy taraqqiyoti manfaatlarining asosi, o`ziga xos shart-
sharoitlarini hisobga olgan holda ishlab chiqilgan. Avalmbor, u aholining milliy-
tarixiy turmush ukladi, fikrlash tarzi, xalq an`analari va urf-odatlaridan kelib
chiqqan.
Ichki va tashqi siyosatni ishlab chiqish va amalgam oshirishda diniy
“islom omili”ni hisobga olish muhim ahamiyat kasb etadi. Shu bilan birga
o`tgan asrning 90- yillari boshlaridan mamlakatda iqtisodiy manfaatlar
muammosi keskin va dolzarb bo`lb qoldi. Bu “Iqtisodiy xavfsizlik”
tushunchasining juda murakkabligi bilan bog`liq. An`anaviy yo`nalish va usullar
iqtisodiy xavfsizlikni to`liq tavsiflashga, iqtisodiy munosabatlar darajasini
avvaldan aytib berish va barqarorlikni saqlashning amali yo`llarini
ko`rsatishga ojizdir.
Shuning uchun mamlakatning oily hukumat organlari doirasida
iqtisodiy xavfsizlik har xil talqin qilinadi. Shuningdek, unga erishish
masalalari va vositalarining ustuvorligini ta`minlashga yo`naltirilgan aniq
konsepsiya va strategiya ham yo`q.
Iqtisodiy xavfsizlik – davlat milliy xavfsizligining asosiy tashkil
etuvchilaridan biri, mamlakat iqtisodiy ehtiyojlarini kafolatli ta`minlah
yo`llari, vositalari va usullariga asos soluvchi qarashlar yig`indisidir.
Konseptual ko`rinishda u davlatning iqtisodiy potensiali holatidan kelib
chiqadigan iqtisodiy xavfning asosiy omillari tahliliga asoslangan. Iqtisodiy
xavfsizlikning davlat strategiyasini ishlab chiqish uchun har qanday xavf va
xususan, iqtisodiy xavfni majmuali tekshirish kerak.
Yuqorida qayd etganimizdek, iqtisodiy xavfsizlik asosida rivojlanish va
rivojlanishning barqarorligiga o`xshash bo`lgan muhim tashkil etuvchilari
yotadi –bu material, inshootning, uni yangi sifat holatiga, ya`ni tarkib
yoki tuzum o`zgarishiga keltiradigan qonuniy o`zgarishidir. Rivojlanishsiz

1. 1
3iqtisodiy taraqqiyot bo`lishi mumkin emas. Barqarorlik – bu, jamiyatning
favqulotda holatlarda ham o`z manfaatlarini qoniqtirish qobiliyati, holatini
tiklash imkoniyatidir. Bu jamiyat faoliyatining hamma sohalarida o`tkaziladigan
va uning potensialini takomillashtirishga, hayotga qobilligini ta`minlashga
yo`naltirilgan choralar majmuasidir.
Iqtisodiy xavfsizlikning tekshirish predmeti tashkil etilgan va
muvofiqlashtirilgan iqtisodiy munosabatlar yig`indisi sifatidagi davlat
iqtisodiy tiziminig o`zidir. Iqtisodiy xavfsizlikning inshootlari –ularning himoyasi,
xavfsizlik siyosatining asosiy mazmuni va strategik maqsadini tashkil etgan
real mavjud bo`lgan hodisalar, jarayonlar va munosabatlardir. Inshootlarga,
shuningdek, iqtisodiy munosabatlarning yetuklik darajasini aniqlovchi shaxs,
jamiyat, davlat ham kiradi. Iqtisodiy xavfsizlikning eng muhim me`yori
shaxs, guruh, jamiyat va davlat iqtisodiy manfaatlarini saqlash,
xavfsizlikni ta`minlash uchun ularning o`zaro javobgarliga asoslanadi.
Iqtisodiy xavfsizlik subyektlari funksional va soha vazirlik va idoralari,
soliq va bojxona xizmatlari, banklar, birjalar , fondlar va sug`urta
kompaniyalari, shuningdek, ishlab chiqaruvchilar, sotuvchilar va
istemolchilar hisoblanadi.
Iqtisodiy xavfsizlikning ta`rifi ko`p.Ulardan biri iqtisodiy xavfsizlik – bu ,
davlatning iqtisodiy tizimiga ta`sir qiluvchi eng kam chiqimlar bilan barqaror,
bosqichma-bosqich rivojlangan holda jamiyatning potensial imkoniyatlarini
har tomonlama amalgam oshirish uchun milliy manfaatlar ustuvorligini
ta`minlashga imkon beruvchi ( ichki va tashqi) shart va omillar yig`indisi,
shuningdek, davlatning turli xil xavflar va yo`qotishlarga qarshi turish
qobiliyatidir.
Milliy iqtisodiy manfaatlar va maqsad. Liberal (murosasoz)
ta`lim tarafdorlari fikriga ko`ra, iqtisodiy va milliy xavfsizlik asosini alohida
fuqarolarning jamoa manfaatlari, umumiy manfaatlar va davlat manfaatlaridan
kelib chiqadigan manfaatlari tashkil etadi. Ularda davlat, fuqarolar, jamoa va
davlatning o`zi rivojlanishi uchun, ishlab turgan inshootlari va subyektiv

1. 1
4omillarning butun spektri bilan belgilangan, eng yaxshi sharoitlar yaratib
beruvchi qurol sifatida qaraladi.
Milliy manfaatlar deganda, shaxs, jamoa va davlatning mamlakat
tarqqiyotiga bo`lgan ehtiyojlarini ifodalovchi hayotiy muhim manfaatlari
yig`indisi anglashiladi. Boshqacha aytganda, milliy manfaatlar –O`zbekistonning
milliy manfaatlari –bu, uning ijtimoiy- iqtisodiy va siyosiy tuzilishi
xususiyatlaridan, iqtisodiy rivojlanish darajasidan, xalqaro mehnat taqsimotidagi
tarixiy o`rnidan, geografik holatning ixtisoslanishidan, milliy va madaniy
an`analaridan kelib chiquvchi har bir fuqaro, jamoa va davlat inshootlari
ehtiyojlaridan.
Mamlakat aholisining shaxsiy va milliy manfaatlari juda murakkab
tuzumga ega. U turli belgilari bo`yicha sinflarga ajratilishi mumkin.
Xavfsizlik subyektlari uchun manfaatlar ijtimoiy ahamiyatining
darajasiga ko`ra, hayotiy muhim va ikkinchi darajali bo`ladi. Ta`sirining
davomiyligiga asosan, ular doimiy va vaqtinchalikka bo`linadi. Inson uchun,
avvalo, ularning iste`moli qondirilishi va har qaysi fuqaro, jamoa, davlatning
taraqqiy rivojlanish imkoniyati va mavjudligini ta`minlab beruvchi hayotiy
ehtiyojlar yig`indisi sifatidagi muhim manfaatlar alohida ahamiyatga egadir.
Yashash muammolari bilan bog`liq bo`lmagan manfaatlar esa ikkinchi darajali
ahamiyatga ega.
Asosiy xavfsizlik inshootlarining hayotiy muhim manfaatlari –ular
amalga oshirilmay, davlat va jamoaning barqaror holati, shuningdek, xalqaro
munosabatlarning mustaqil erkin subyekti sifatida mamlakkatning normal
rivojlanishini ta`minlash mumkin bo`lmagan milliy manfaatlarning bir qismi.
Hayotiy muhim bo`lgan manfaatlarni tashqi va ichki xavflardan kafolatlangan
himoyalash holati O`zbekiston Respublikasi iqtisodiy xavfsizligi mazmuni va
uning barqaror rivojlanish sharoitidir.
Davlatning hayotiy muhim manfaatlari quyidagilardir:
- ijtimoiy- iqtisodiy barqarorlikni ta`minlash;
- demokratik- huquqiy raqobatbardosh milliy iqtisodiyotli davlat

1. 1
5qurishga yo`naltirilgan ijtimoy-iqtisodiy islohotlarni samarali o`tkazishga erishish;
- mulkdorning huquq va iqtisodiy faoliyati erkinligini kafolatlash,
xususiy mulkni himoyalash v a tadbirkorlikni qo`llab-quvvatlash;
- iqtisodiyotning o`sishi, aholining farovonligini oshirish uchun
barqaror va dinamik ravishda sharoit yaratish;
- iqtisodiyotning ustuvor sohalarida ilmiy-texnik rivojlanishning
yuqori darajasini ta`minlash; iqtisodiy xavfsizlikning samarali tizimini
tashkil etish, O`zbekistonni jamoaviy xavfsizlikning regional va global
tizimiga kiritish va bu tizim bilan hamkorligini yo`lga qo`yish.
Ta`sirlashishning ko`rinishi bo`yicha manfaatlar konfrantatsion,
tarqaluvchi, parallel va qo`shmalarga bo`linadi.
Konfrantatsion manfaatlar – to`g`ridan-to`g`ri qarama-qarshi, bir-birini
yo`qotuvchi manfaatlar antogonistik qarama-qarshiliklarning manbaidir.
Tarqaluvchi manfaatlar bir-birini kesib o`tadi, ammo bir-birini
yo`qotmaydi. Ular har xil maqsadlarga erishish uchun yo`naltirilgan, lekin
boshqa tarafdagilarning hayotiga xavf solmaydi.
Parallel manfaatlar – antagonizmlarsiz manfaatlardir. Mustaqil, boshqa
tarafdagilar bilan harakatini muvofiqlashtirmay amalga oshirishga intilib, yaqin
bo`lgan bir xil maqsadlarni ta`qib qiladigan taraflar.
Qo`shma manfaatlar –tomonlarning umuniy yondoshishini ko`zda
tutgan, maqsad va ularga erishish usullari bir xil bo`lgan manfaatlar. Bu
manfaatlar mustaqil amalga oshirilmaydi, ular tomonlarning umumiy
maqsadlarga erishishida maksimal darajada hamkorligini ko`zda tutishadi.
Milliy manfaatlar maqsadini amalga oshirish va himoyalash davlatning
asosiy vazifasidir. Milliy manfaatlat asosida davlat boshqaruvining mos
organlari va institutlari, davlat iqtisodiy siyosatining, mazmuniga ko`ra,
fuqarolar, jamoa va davlatning o`zlarini, eng avvalo, hayotiy muhhim bo`lgan
manfaatlarini qanoatlantirish sohasidagi aksi bo`lgan maqsadlarini ishlab
chiqadi va shakllantiradi. Bu maqsadlarga o`zlari uchun mos masalalarni
yechish yo`li bilan erishiladi. Bunday masalalar yechimini ta`minlash uchun

1. 1
6davlat boshqaruv organlari, respublika rahbariyati tomonidan maxsus choralar
ishlab chiqiladi va amalga oshiriladi.
Shaxsiy va milliy manfaatlar va maqsadlar iqtisodiy xavfsizlikni
ta`minlash siyosati va strategiyasining asosidir. Ular har qanday davlatning
ichki va tashqi siyosati maqsadlarini belgilaydi.
Respublikada islohotlarning birinchi bosqichida mulk, raqobat va
tadbirkorlik to`g`risida qator qonunlar, Prezident Farmonlari, Vazirlar
Mahkamasining qarorlari qabul qilindi.
Islohotlar strategiyasini belgilashda O`zbekiston hukumati mulkchilik
masalalari hal etilib, ko`p ukladli iqtisodiyot shakllangan, mulkni davlat
tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish ishi izchil amalga oshirilgan
taqdirdagina islohotlar shaxs ko`nglidagi natijani beradi, degan fikrga
asoslanadi.
Bozor iqtisodiyotiga o`tish davrida davlatning ahvoli ijtimoiy-iqtisodiy
asos barqaror emasligi, turli ijtimoiy guruh va qatlamlar manfaatlarining
har xilligi va o`zaro qarama-qarshiligi, ichki nizoli munosabatlar oqibatida
birmuncha og`irlashdi.
Fuqarolar va davlat, alohida ijtimoiy guruhlar va butun jamiyat,
jamiyat va davlat manfaatlari bilan bog`liq jarayonlardagi qarama-qarshiliklar
keskinlashishi natijasida mamlakat ichidagi u yoki bu xavfsizlik inshootlariga
xavf tug`iladi. Bu iqtisodiy xavfsizlikka ichki xavflardir.
Davlat va davlatlar guruhi yoki alohida davlatlarning manfaatlariga
dahldor qarama – qarshiliklar keskinlashishi natijasida milliy iqtisodiy
manfaatlariga tashqaridan xavf paydo bo`ladi. Bu milliy xavfsizlikka tashqi
xavfdir.
Umumiy holda iqtisodiy xavfsizlikka xavf deganda, hayotiy muhim
milliy manfaatlar zarar ko`rishiga sabab bo`luvchi omillar va sharoitlar yig`indisi
tushuniladi.
Boshqa davlatlar, shaxslar guruhi , alohida shaxslar, kechayotgan
muayyan jarayonlar va hodisalar xavf manbai bo`lishi mumkin.

1. 1
7Xavflar ko`lamiga qarab, planetar, regional, milliy va local darajalarda
namoyon bo`lishi, ular imkoniyatiga ko`ra, xohlagan daqiqada sodir bo`ladigan
real xavflarga , ma`lum sharoitlar yaratilganida yuzaga chiqadigan potensial
xavflarga bo`linishi mumkin. Shuningdek, mavhum xavflar guruhi ham uchraydi.
O`zbekiston Respublikasi iqtisodiy xavfsizligini ta`minlovchi hamma
tizimning amaliy harakatini ro`yobga chiqarish, rejalash va tashkil etish
asosida real va potensial, ichki va tashqi xavflarni baholash hamda tahlil qilish
yotadi.
Xavflar turli xarakterga ega bo`lib, mohiyati va hajmi bo`yicha har
xil oqibatlarga olib keladi. Xavflar paydo bo`lishi va yo`qolishi, ortishi va
kamayishi mumkin. Bunda ularning iqtisodiy xavfsizlikka nisbatan mohiyati
o`zgaradi. Shuning uchun birlamchi xavflarni to`g`ri aniqlash va oldindan aytib
berish juda muhim. Bu, mamlakat xavfsizligini ta`minlashda resurslar, kuch va
vositalarni oqilona taqsimlashga imkon beradi.
Shu nuqtai nazardan respublikamiz boshqa mamlakatlardan miliy
tarkibining o`ziga xosligi bilan farqlanadi. Chunonchi, mamlakatimiz etnik
tizimida tub aholi yetakchi o`rinni egallaydi. Shu bilan birga, respulika
hududida yuzdan ortiq millat vakillari yashaydi. O`zbekistonning milliy-
madaniy xilma-xilligi milliy o`zlikni anglash va ma`naviy tiklanish darajasi
o`sishi bilan uzviy birlikda jamiyatni yangilashga, uning ochiq bo`lishiga
kuchli turtki beradi, respulika jahon jamiyatiga qo`shilishi , milliy
manfaatlarga xavf dahl qilmasligi uchun qulay shart-sharoit yaratadi.
Respublika ulay geostrategik mavqega ega. Darhaqiqat, O`bekiston
hududida tarixan qadimgi savdo yo`llari, Buyuk Ipak yo`li o`tgan, tashqi
aloqalar faollashgan va turli madaniyatlar o`zaro uyg`unlashib, boyiydigan
joy bo`lgan. O`rta Osiyo markazida joylashgan O`zbekiston bugungi kunda
ham energetik va suv manbalari bilan ko`p masalalarda bog`lovchi bo`g`in
vazifasini o`tamoqda. Xorijiy mamlakatlar bilan aloqalarni rivojlantirshga, milliy
manfaatlarga to`sqinlik qilayotgan turli ko`rinishdagi xavflarni bartaraf etish
eng muhim muammolardir.

1. 1
8O`zbekiston Respublikasi siyosiy va iqtisodiy mustaqilligini himoya
qilish uchun yetarli salohiyatga ega. U nihoyatda qimmatli yer osti mineral
xomashyo zaxiralariga boy. Ular respublikada chuqur srukturaviy o`zgarishlarni
amalgam oshirish, jahon bozoriga chiqishni ta`minlovchi sohalarni rivojlantirish
imkoniyatlarini kengaytiradi.
Manfaatlarga iqtisodiy xavflarni bartaraf etish –bu, respublika ijtimoiy
taraqqiyotining iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy, ma`naviiy- madaniy va boshqa
barcha sohalarini qamrab oluvchi murakkab jarayonidir. Uning pirovard maqsadi
mustaqil O`zbekistonning ichki va tashqi siyosati umumiy strategiyasini
belgilashdan iborat.
O`zbekiston – kelajagi buyuk, suveren, demokratik, huquqiy davlat;
fuqarolarning millati, dini, ijtimoiy ahvoli va siyosiy qarashlaridan qat`iy nazar,
huquq va erkinliklarini ta`minlaydigan, insonparvarlik tamoyillariga asoslangan
davlat.
Respublikada milliy manfaatlarga iqtisodiy xavflarning oldini
olishda demokratik- huquqiy jamiyat asoslari faol yaratilmoqda. Davlat
boshqaruvining yangi, ancha zamonaviy va samarali bo`lgan tizimi
shakllanmoqda, uning o`zagini boshqaruvning prezidentlik shakli tashkil qiladi.
Joylarda boshqaruv tizimi qayta tashkil etildi –viloyat, tuman va shaharlarda
hokim lavozimi, mahallalarda oqsoqollardan tashkil jamoa organi joriy qilindi.
O`zbekistonda davlat suverinitetini tashkil etuvchi va amalga
oshiruvchi tashkiliy tuzilmalar shakllanmoqda. Mudofaa, tashqi ishlar va tashqi
iqtisodiy aloqalar, ichki ishlar vazirlikalari, milliy xavfsizlik xizmati, davlat
bojxona, soliq, davlat mulki va xususiylashtirish qo`mitasi va qimmatbaho
qog`ozlar birjasi, fan va texnika bo`limlari, oily attestatsiya komissiyasi tuzildi.
Milliy manfaatlarga iqtisodiy xavflarni bartaraf etish maqsadida markaziy iqtisodiy
organlarning vazifasi va faoliyat yo`nalishlari tubdan o`zgartirildi. Bank tizimi
qayta tashkil etildi –davlat, tijorat va xususiy banklar soni 35 taga yetdi va
ularnig viloyat, tuman, shahar bo`limlari hamda shaxobchalari aholining,
tadbirkorlarning, chet el fuqarolarining sarmoyasini saqlashda, kredit berishda

1. 1
9ancha qulayliklar tug`dirmoqda. Mustaqil milliy aviakompaniyalar, kompaniyalar
va boshqa umumdavlat xizmat turlari milliy manfaatlar maqsadiga va
xavfsizligini ta`minlash uchun faoliyat ko`rsatmoqda.
Tashqi va ichki xavflar to`g`risida so`z yuritganda shuni ta`kidlash
kerakki, O`zbekistonning davlat suveriniteti dunyodagi barcha yirik davlatlar
tomonidan tan olingan va diplomatik munosabatlar o`rnatilgan.
O`zbekiston Respublikasi 1992 yil 2 martda xalqaro huquqning to`la
huquqli subyekti sifatida Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT) ga qabul qilindi.
Respublikada xavfsizlik va hamkorlik bo`yicha kengashning yakunlovchi
hujjatiga imzo chekish bilan Xelsinki tashkilotiga qo`shildi.
Bugungi kunda O`zbekistonda jahondagi qator iqtisodiy va moliyaviy
birlashmalar –Iqtisodiy Hamkorlik Tashkiloti, Qora dengiz bo`yi davlatlari
iqtisodiy assosatsiyasi, Shanxay va Markaziy Osiyo tashkiloti, Yevropa tiklanish
va taraqqiyot banki va boshqalarning a`zosi hisoblanadi.
Respulika mustaqil ichki va tashqi siyosat yuritmoqda, ulkan moddiy
va ma`naviy boylikka ega bo`lgan xalqmizning azaldan shakllangan turmush
tarzi, an`analari, urf-odatlari va fe`l-atvorining butun dunyo bilan hisoblashadigan
jihatlarini e`tiborga olgan holda o`zining milliy manfaatlaridan kelib chiqib,
o`zaro foydali munosabatlar o`rnatmoqda.
O`zbekiston Respublikasida milliy davlat, ijtimoiy-iqtisodiy va
ma`naviy- axloqiy yangilanishi jarayoni kechmoqda. Pirovard maqsad –barqaror
bozor iqtisodiyoti, ochiq siyosatga ega bo`lgan kuchli demokratik huquqiy
davlat va fuqarolik jamiyati qurishdir.
Ushbu sharoitda respublikani ichki va tashqi xavflardan saqlash va
ularning sinflarini ishlab chiqish katta ahamiyatga ega.
Darhaqiqat, O`zbekistonning jahon iqtisodiy tizimidagi hozirgi holati,
iqtisodiyotining rivojlanish darajalari, tabiiy-iqlim sharoitining xususiyatlari,
milliy mentaliteti va tarixiy merosini baholash va tahlil qilish iqtisodiy
xavfsizligiga bo`lgan xavfning quyidagi asosiy omillarini aniqlab beradi.
Tashqi xavflar:

1. 2
0- O`zbekiston Respublikasining xomashyo bazasi va past sifatli,
raqobatbardosh bo`lmagan mahsulot o`tkazish bozori sifatida saqlab qolish;
- xorijiy bozorlarga chiqishiga, xalqaro moliya-iqtisodiy va savdo
tartiblash mexanizmlarida ishtirok etishiga, yangi texnologiyalarga erishishiga
to`sqinlik qilish;
- jahon iqtisodiy tizimiga va Markaziy Osiyo regionida iqtisodiy
integratsiyasiga to`sqinlik qilish;
- tashqi transport, axborot va ilmiy-texnika kommunikatsiyalari
tizimi rivojlanmaganligi;
a) Ichki xavflar:
- totalitar tuzundan qolgan iqtisodiyotdagi xomashyo bazasi va chuqur
qayta ishlamaslik, soha va hududiy disproportsiyalar;
- yer-suv va ba`zi turdagi muhim mineral- xomashyo resurslarining
cheklanganligi;
- iqtisodiyotga, ayniqsa, ba`zi regionlardagi yuqori demografik bosim
(Farg`ona vodiysi) ;
- ishlab chiqarishning ko`p sohalarda yuqori chiqimiga va
raqobatbardosh bo`lmagan mahsulot chiqarishga olib keladigan past texnik
darajasi;
- iqtisodiyot sohasida yangi huquqiy asosning shakllanishi va uni amalga
oshirish mexanizmlari maromiga yetkazilmaganligi;
- ma`muriy-boshqaruv tizimiga xos bo`lgan usullar va iqtisodiy
jihatdan eskicha fikr yuritish retsidivlarining saqlanib qolishi, ba`zi
boshqaruv qismlari tomonidan xo`jalik faoliyatining bozor printsipi va
mexanizmlarini yetarli darajada t ushunmaslik;
- iqtisodiyotning turli sektorlari va sohalarida bozor o`zgarishlari darajasi
va dinamizmidagi, shuningdek, shahar va qishloq orasidagi tafovutlar;
- bozor infratuzlmasining rivojlanmaganligi;
- moliya, bank-kredit va valyuta tizimlarida pul aylanishining beqarorligi
xavfi;
- iqtisodiy sohada jinoyatning tarqalishi, xo`jalik subyektlari huquqiy

1. 2
1himoya mexanizmining mukammal emasligi.
O`zbekistonda milliy iqtisodiy xavfsizlikni ta`minlashning asosiy
yo`nalishlari ustuvor milliy manfaatlar, real va potensial xavflarga bog`liq ravishda
aniqlanadi va quyidagilarni o`z ichiga oladi:
- bozor iqtisodiyotini shakllantirishga, uning qudratini oshirishga real
mulkdorlar sinfini shakllantirishga yo`naltirilgan iqtisodiy islohotlarni izchillik
bilan o`tkazish;
- xususiy tadbirkorlik, kichik va o`rta biznes rivojlanishini rag`batlantirish ;
- mulkdorlarning huquqlari va xususiy mulkni himoyalash, iqtisodiy
faoliyat erkinligini ta`minlashning amaliy-huquqiy mexanizmlarini shakllantirish; -
investitsion faoliyatni faollashtirish, jahon bozorlarida raqobatbardosh
mahsulotning zamonaviy ishlab chiqarishini tashkil etish hisobiga mamlakatning
iqtisodiy mustaqilligiga erishish;
- makroiqtisodiy barqarorlik, moliya, pul-kredit, tizimlari mustahkamligini
ta`minlash, milliy valyutani kuchaytirish;
- favqulotda holatlarda iqtisodiyotning barqaror ishlashini ta`minlash;
- iqtisodiy va demokratik yangilanishlar yo`liga g`ov bo`layotgan barcha
darajadagi boshqaruv tizimidagi nuqsonlarni bartaraf etish;
- ma`muriy islohotlarni chuqurlashtirish, iqtisodiyotning boshqarish
tizimini takomillashtirish va boshqalar.
O`zbekistonda iqtisodiyot va ijtimoiy sohani rivojlantirishning 12 yillik
yakunlari va bu sohada eng muhim ustuvor yo`nalishlar bo`yicha amalga
oshirilayotgan chora-tadbirlar xavfsizlik va tinchlik uchun kurashda asos bo`lib
xizmat qiladi.

1. 2
33. Milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirishning ustuvor
yo’nalishlari
2022-yilning aprel oyida Jahon banki ikkinchi marta O‘zbekiston uchun
mamlakatning tizimli diagnostik tadqiqotlarini e’lon qildi. Unda hukumat uchun
xususiy sektor o‘sishidagi borasidagi to‘siqlarni olib tashlash, davlatning
iqtisodiyotdagi ishtirokini cheklash, inson kapitalini rivojlantirish va mamlakatni
“yashil” iqtisodiyotga o‘tish bo‘yicha tavsiyalar mavjud. Tadqiqotda keltirilgan
tavsiyalardan “O‘zbekiston-2030” strategiyasida ko‘zda yilning aprel oyida Jahon
banki ikkinchi marta O‘zbekiston uchun mamlakatning tizimli diagnostik
tadqiqotlarini e’lon qildi. Unda hukumat uchun xususiy sektor o‘sishidagi borasidagi
to‘siqlarni olib tashlash, davlatning tutilgan maqsad va vazifalarni to‘ldirish, ularning
natijadorligini oshirishda foydalanish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Kelgusi davrga nazar tashlaydigan bo‘lsak, hukumat 2026-yilga kelib
qashshoqlikni ikki baravar kamaytirish va 2030 yilga borib O‘zbekistonni o‘rtachadan
yuqori daromadli mamlakatlar 348 safiga olib chiqishni o‘z oldiga maqsad qilib
qo‘ygan. Bu aholi jon boshiga real milliy daromadni yiliga 9-10 foizga o‘sishini talab
qiladigan ulkan reja ekanligini ta’kidlab o‘tish lozim. So‘nggi 30 yil ichida
O‘zbekistonda iqtisodiy o‘zgarishlar sekin-asta rivojlandi. Rejali iqtisodiyot davrida
mavjud bo‘lgan institutlardan atigi bir necha institutlar o‘zgarishga uchragan.
Iqtisodiy faoliyatning muhim qismi hali ham markazlashgan davlat
muassasalari tomonidan boshqariladi. Iqtisodiyotni tarkibiy o‘zgartirish hali ham
o‘zining dastlabki bosqichida. Mamlakat iqtisodiyotida qishloq xo‘jaligining ulushi
2020-yilda YaIMning 26 foizini tashkil etgani holda, bu ko‘rsatkich Yevropa va
Markaziy Osiyo mintaqasida eng katta ko‘rsatkichni tashkil qiladi. Ko‘pgina
rivojlangan iqtisodiyotlarda farovonlik vositasi bo‘lgan xizmatlarning ulushi
dunyodagi eng past ko‘rsatkichlardan biri va mintaqadagi boshqa barcha
mamlakatlarning ko‘rsatkichlaridan ham pastroqdir.
O‘zbekiston shaharlari boshqa mamlakatlardagi o‘xshash shaharlarga nisbatan,
ichki mehnat harakatchanligi sur’atlarining dunyo ko‘rsatkichlari-dan pastligi,

1. 2
4urbanizatsiya darajasining sekinlashishi sababli aholi soni va mahsuldorlik jihatdan
maqbullik talablariga javob bermaydi. Umuman olganda, O‘zbekistonning to‘laqonli
bozorga o‘tishi, mamlakat iqtisodiyotini tarkibiy jihatdan o‘zgartirishning
yakunlanishi haqida gapirishga hali juda erta. Mamlakatda islohotlarning dastlabki
bosqichi Sharqiy Yevropa va Sharqiy Osiyodagi islohotchilarning islohotlarni amalga
oshirish borasida amalga oshirgan chora-tadbirlariga rioya qilingan holda amalga
oshirildi. Ushbu holatda hukumatlar narx va savdoni erkinlashtirdilar, shu bilan birga
barqaror moliyaviy bozorlar, raqobat va shaffof davlat moliyasi uchun huquqiy asos
yaratdilar.
O‘zbekistonda ishlab chiqarish bozorlarini tarkibiy jihatdan qayta qurish,
xususiylashtirish jarayonlarini amalga oshirishda jiddiy islohotlarni amalga oshirish
talab qilinadi. Shuni ta’kidlash lozimki, mamlakatda amalga oshirilayotgan islohotlar
haddan tashqari bo‘rttirib ko‘rsatiladi, amalda ko‘zlangan natijaga erishish masalasi
yoritilmasdan qoladi. Shu bois, hukumat va manfaatdor tomonlar yanada murakkab
va keng qamrovli islohotlarni amalga oshirishga kirishganlarida yakuniy natijaga
ko‘proq e’tibor qaratishlari talab qilinadi. So‘nggi yigirma yil ichida O‘zbekistonda
iqtisodiy o‘sishning afzalliklaridan yetarlicha foydalanilmasdan kelinmoqda. Bandlik
va mehnatga haq to‘lash darajasining sekin o‘sishi iqtisodiy rivojlanishning dolzarb
muammosi bo‘lib qolmoqda.
2010-yildan beri iqtisodiy o‘sishning uchdan ikki qismi asosiy kapitalni
ko‘paytirish, oltin va tabiiy gaz kabi tabiiy resurslarni eksport qilish isobiga
ta’minlanmoqda. Ushbu davrda har bir xodimga to‘g‘ri keladigan ishlab chiqarish
hajmi 50 foizga oshgan bo‘lsa-da, bu o‘sishning deyarli barchasi tog‘-kon sanoati va
sanoatga to‘g‘ri keladi. Yigirma yildan ko‘proq vaqt davomida mehnatda band
bo‘lganlarning asosiy qismi faoliyat ko‘rsatuvchi qishloq xo‘jaligi va xizmat
ko‘rsatish kabi sohalarda unumdorlikning o‘sishi Yevropa va Markaziy Osiyo
mintaqasidagi boshqa mamlakatlarga nisbatan sezilarli darajada pasayib ketdi.
2017-yilda ishchi kuchining milliy daromaddagi ulushi atigi 41 foizni tashkil
etdi, bu mintaqa bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 55 foizdan ancha past va katta ehtimol
bilan yana pasayishi kutiladi. Yangi ish o‘rinlarini yaratishning samaradorligi

1. 2
5ahamiyatsiz darajada bo‘lib qolmoqda, xususan 2010-yildan 2019-yilgacha bo‘lgan
davrda aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulot o‘sishining atigi 6 foizi yangi ish
o‘rinlarini yaratish bilan bog‘liq bo‘lgan xolos. Mabodo, O‘zbekiston 2030-yilga
kelib o‘rtacha daromaddan yuqori mamlakatlar qatoriga kirishni o‘z oldiga maqsad
qilib qo‘ygan ekan, u holda aholi jon boshiga real YaIMning o‘sishi yiliga o‘rtacha 10
foizni tashkil qilishi lozim.
Keyingi besh yil mobaynida qashshoqlikni teng yarmiga kamaytirish ish
o‘rinlarini tezroq yaratishni va ayniqsa yoshlar, ayollar va nogironlarning iqtisodiy
imkoniyatlarini kengaytirishni talab qiladi. Ammo ish o‘rinlarini yaratish sur’atlari
ko‘p jihatdan resurslardan yanada samaraliroq va barqaror foydalanish maqsadida
ularni qayta taqsimlashga bog‘liqdir. Bu o‘z navbatida davlatning iqtisodiyotga
aralashuvini cheklash, xususiy sektorni jadal rivojlantirishni ko‘zda tutadi. Bundan
tashqari, hukumatdan inson kapitaliga, kuchli ijtimoiy himoya tizimiga va yashil
o‘sish modeliga izchil tarzda sarmoq kiritish talab qilinadi. Ushbu jihatdan olganda,
Jahon banki quyidagi yo‘nalishlarda islohotlarni jadallashtirishni tavsiya qiladi:
xususiy sektorning bozor o‘zgarishlariga ta’sirini qo‘llab-quvvatlash, bozorlarni
rivojlantirish, inson kapitaliga investitsiya kiritish va barqaror kelajak va farovonlikni
ta’minlash borasida davlatning o‘rni va ahamiyatini kuchaytirish.
O‘zbekistonda qiyosiy ustunlik sohalarida xususiy sektor raqobatidan
himoyalangan davlat korxonalari ustunlik qiladi. Me’yoriy-huquqiy bazaning
yetarlicha talabga javob bermasligi o‘sish borasida yangi imkoniyat-lar izlab topish va
ularni ishga solishga to‘sqinlik qiladi. Yaqin vaqtgacha xususiy sektor ishlab
chiqarishning zarur omillari, shu jumladan er, mehnat va kapitaldan foydalanish
borasidagi imkoniyatlari sezilarli darajada cheklangan edi. Davlat nomutanosib
ravishda investitsiyalarni ish o‘rinlarini yaratuvchi, tez sur’atlarda o‘suvchi, ammo
shu bilan bir qatorda samaradorligi bir muncha past sohalarda faoliyat ko‘rsatuvchi
davlat korxonalariga investitsiyalar kiritadi, ayni chog‘da yer va mehnat resurslaridan
maqsadga ko‘ra fodalanilmaydi. Bularning barchasi xususiy sektor uchun og‘ir
oqibatlar keltirib chiqaradi.
Mintaqalar va daromad guruhlari bo‘yicha o‘xshash ko‘rsatkichlarga ega

1. 2
6bo‘lgan mamlakatlar o‘rtasida O‘zbekistonda yangi firmalar tashkil etish darajasi eng
past sanaladi, ishsizlik darajasi yuqori, xususiy firmalar aksariyat hollarda kengayish
imkoniyatidan mahrum bo‘lib qolmoqda.
O’sish borasida ushbu to‘siqlarni olib tashlash davlat korxonalari sonini
sezilarli darajada kamaytirishni, davlat korxonalarini boshqarishni takomillashtirishni
va davlat korxonalarining bozor raqobatiga ta’sirini kamaytirishni talab qiladi. Buning
uchun bozordagi kemtiklar, korxonalar va odamlar ehtiyojlarini qondirmaydigan
davlat investitsiyalari natijasida yuzaga keladigan infratuzilma bo‘shliqlarini bartaraf
etish talab etiladi. Davlat boshchiligidagi model o‘rniga xususiy sektor hisobidan
o‘sishni rag‘batlantirishga qaratilgan “yashil” texnologiyalarga o‘tish, shuningdek
qishloq xo‘jaligida hosildorlikni jadal o‘stirish kabi ustuvor yo‘nalishlar istiqbolli
hisoblanadi.
Davlat sektoriga nisbatan aholining ishonchi juda yuqori. Bu davlat uchun
biznes, ishchilar va iste’molchilarning ehtiyojlarini hisobga olgan holda o‘z rolini
o‘zgartirish uchun mustahkam asosdir. Ammo tartibga solishning haddan tashqari
kuchliligi xususiy sektor va fuqarolik jamiyatining hatti-harakatlarini keskin
cheklaydi. Natijada, mamlakat qonun ustuvorligi va bozor institutlari sifatini
ta’minlashda tengdoshlaridan bir muncha orqada qolmoqda.
Markazlashtirilgan boshqaruv mahalliy darajada hisobdorlikni pasaytiradi va
fuqarolarning rivojlanish jarayonida ishtirok etish imkoniyatlarini cheklaydi. Soliq va
tartibga solishning notekis yuki iqtisodiy o‘sishni to‘xtatadi, ishchilarni og‘ir ahvolga
solib qo‘yadi, yirik va samarali xususiy sektorning paydo bo‘lishiga to‘sqinlik qiladi.
Shunday qilib, o‘tish davri xususiy sektorda raqobatbardosh va inklyuziv o‘sishni
ta’minlash uchun davlat va byudjet resurslarining tartibga soluvchi vakolatlarini
yo‘naltirish imkoniyatini beradi. O‘tish davri shaffof, hisobdor va dalillarga
asoslangan siyosat yuritishni, shuningdek, fuqarolar, ommaviy axborot vositalari va
fuqarolik jamiyatining keng ishtirokini talab qiladi.
Uzoq muddatli farovonlik nafaqat qo‘shimcha ish o‘rinlari yaratadigan, balki
yuqori darajadagi kasblarda ham samaradorlikni oshiruvchi tarkibiy o‘zgarishlarni
talab qiladi. O‘zbekiston yanada gullab-yashnashi va iqtisodiyoti murakkablashishi

1. 2
7bilan mamlakat inson kapitaliga — odamlar hayoti davomida to‘plangan bilim,
ko‘nikma va sog‘liqqa tobora ko‘proq tayanadi va o‘sishni rag‘batlantiradi. Shunga
qaramay, bugungi kunda O‘zbekistonda tug‘ilgan bola o‘z inson kapitali
salohiyatining faqatgina 62 foizidan foydalanishga erishishini kutishimiz mumkin.
Bo‘shliqni yopish iqtisodiy o‘sishni jamiyatning eng kambag‘al va eng izolyatsiya
qilingan a’zolari orasida adolatli daromad o‘sishiga aylantirishga e’tibor qaratish
orqali salohiyatni oshirish va iqtisodiyotda ishtirok etishni talab qiladi.
Davlat “yashil texnologiyalar”, inson kapitali, davlat xizmatlari, ijtimoiy
himoya kabi muhim va ustivor soha va tarmoqlarga faol tarzda investitsiya
mablag‘larini yo‘naltirishi lozim. Zamonaviy dunyodagi deyarli har bir yuqori
daromadli mamlakatning rivojlanish traektoriyasi unumli va maqbul darajada
foydalanish borasida ishlab chiqarish omillarini samarali qayta taqsimlash holatiga
bog‘liq. Bunday taqsimotni amalga oshirishda bozorlarning o‘rni beqiyos. Ammo
O‘zbekistonda bozor mexanizmlaridan ko‘ra davlatning markazlashgan qarorlari hali
ko‘p jihatdan resurslarning iqtisodiyotda qanday taqsimlanishi va ishlatilishini
belgilab beradi.
O‘zbekistonda er ajratish bo‘yicha deyarli barcha qarorlar hali ham davlat
organlari tomonidan qabul qilinmoqda. Rasmiy biznesga yuqori soliqlar, mehnat
harakatchanligi, malakasi va ish haqini belgilashni qat’iy tartibga solish bilan
birgalikda bandlik o‘sishini sekinlashtiradi va norasmiy sektorning o‘sishiga yordam
beradi. Ishlab chiqarishda davlatning ustun mavqeini kamaytirish xususiy sektorning
tezroq o‘sishini ta’minlashning zaruriy sharti hisoblanadi. 2000 dan ortiq davlat
korxonalari va davlat sektorining faoliyati natijasida O‘zbekiston YaIMining qariyb
yarmi yaratiladi, davlat korxonalari ulushiga bandlikning qariyb 18 foizi va
eksportning 20 foizi to‘g‘ri keladi. Davlat aktivlari 15 ta yirik davlat korxonalari
orasida to‘plangan va 2019-yilda aktivlarning umumiy hajmi ekvivalent hisobda
YaIMning 57 foiziga teng bo‘lgan. Yirik davlat korxonalari imtiyozli tartibga
solishdan foydalanadilar va iqtisodiyotning tog‘ - kon sanoati, neft va gaz, energetika,
kimyo sanoati, aviatsiya, temir yo‘llar va telekommunikatsiya kabi muhim
tarmoqlarida hukmronlik qiladilar. Ularning aksariyati xususiy sektorda raqobatni

1. 2
8tartibga soluvchi qoidalarni shakllan-tirishda ham faol rol o‘ynaydi.
2020-yil yakunlari bo‘yicha Davlat banklari O‘zbekistondagi jami
so‘ndirilmagan kreditlarning 88 foiziga egalik qildi va bu imtiyozli shartlarda davlat
tomonidan kreditlash natijasida vujudga kelgan. Kredit siyosati va davlat banklari-
ning yomon boshqaruvi iqtisodiyotda samaradorlikni pasaytirish borasida kapitaldan
nooqilona foydalanishga turtki beradi.
Davlat iqtisodiy ishlab chiqaruvchi bo‘lib qoladigan joylarda bu bozor intizomi
va raqobatbardosh betaraflikni saqlashga sodiqlikni anglatadi. Shaxsiy investorlarning
investitsiyalarga xos tartibga solish muhitidan foyda olish qobiliyati muvozanatsiz va
shaffof bo‘lmagan o‘yin maydonini yaratadi. Ushbu muhit ichki xususiy sektorni
ham, to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni ham cheklaydi. O’tish jarayonlaridan
olingan saboqlar shuni ko‘rsatadiki, birgina bozorlarning o‘zi doimiy, barqaror va
adolatli o‘tishni kafolatlay olmaydi. Transformatsiyalashning Bertelsmann
indeksining so‘nggi natijalariga ko‘ra, 2016-yildan buyon O‘zbekistonda bozor
raqobatini qabul qilish holati yaxshilandi, ushbu holat bevosita ishbilarmonlik
muhitini yaxshilashga qaratilgan islohotlar natijasi hisoblanadi. Biroq, O‘zbekistonda
bozorlarda raqobat darajasi o‘xshash mamlakatlarga qaraganda ancha past.
Bugungi kunda O‘zbekiston mintaqadagi qo‘shnilari orasida raqobat sohasida
oqsayotganligini tan olish lozim. Mamlakat qisqa muddatli va uzoq muddatli
rivojlanish maqsadlariga erishish borasida maqsadli xarajatlardan foydalanish uchun
barcha imkoniyatlarga ega, ammo buning uchun davlat investitsiyalarini rejalashtirish
va amalga oshirish usullarini takomillashtirish zarur. mazkur resurslardan samarali
foydalanish hokimiyatga kelajakka ishonch bilan qarash va inson kapitalini
jamg‘arish va tabiiy ofatlar xavfini boshqarish kabi sohalarga investitsiyalar kiritish
imkonini beradi. Ammo uzoq muddatli istiqbolda muvaffaqiyatga erishish o‘z
navbatida, rivojlanish borasida vujudga kelishi mumkin bo‘lgan tahdidlarga qarshi
tura olish borasida, mamlakatning moliyaviy holatini yaxshilash imkonini beruvchi
oqilona siyosiy qarorlar qabul qilishni taqozo etadi.
Hukumatning asosiy funktsiyalari bilan bog‘liq siyosatni ishlab chiqish va
amalga oshirishga 50 dan ortiq davlat idoralari mas’uldirlar. Bundan tashqari, ayrim

1. 2
9davlat korxonalari sektor darajasida ishlab chiqarish va siyosatni ishlab chiqishda ikki
tomonlama rol o‘ynaydi. Ko‘pgina hollarda institutlar bir-birining funktsiyalarini
takrorlaydilar va turli tuzilmalarga bo‘ysunadilar. Ma’lumotlarning muhim
bo‘shliqlari strategik rivojlanish ustuvorliklarini tayyorlash, amalga oshirish va
monitoringiga to‘sqinlik qiladi.
Siyosatning ustuvor yo‘nalishlarini yanada samarali aniqlash, idoralararo
muvofiqlashtirish va monitoring davlat siyosati samaradorligini oshirishga xizmat
qiladi. O‘zbekiston Xitoy va Janubiy Osiyodagi dunyo aholisining deyarli uchdan bir
qismiga va jahon savdosining chorak qismini tashkil etadigan bozorlarga yaqin
joylashgan. Shunga qaramay, mamlakat mintaqadagi qo‘shni mamlakatlarga
qaraganda yetarlicha kichik miqdorda tovar va xizmatlar eksportini amalga oshiradi.
O‘zbekiston Jahon savdo tashkilotiga a’zo bo‘lmagan eng yirik davlatlardan biri
bo‘lib, muhim savdo to‘siqlari eksportga yo‘naltirilgan o‘sish modeli imkoniyatlarini
pasaytirib yubormoqda. Mamlakatda to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni
tartibga soluvchi kamida 13 turdagi me’yoriy-huquqiy hujjatlar mavjud.
O‘zbekistonda oliy ta’lim bilan qamrab olish darajasi o‘xshash daromadlarga
ega bo‘lgan mamlakatlar orasida eng past ko‘rsatkichlardan biri bo‘lib qolmoqda, oliy
ta’limni isloh qilish borasida keng ko‘lamli islohotlar amalga oshirilayotganligiga
qaramasdan mamlakatda oliy ta’lim bilan qamrab olish darajasi Yevropa va Markaziy
Osiyo mintaqasida eng past hisoblanadi. Ushbu bo‘shliqlarni bartaraf etish hukumat
va manfaatdor tomonlarning mamlakatda inson kapitalini mustahkamlash borasidagi
eng to‘g‘ri hatti-harakatlaridan biri hisoblanadi.
Keyingi yillarda amalga oshirilayotgan islohotlar ko‘rsatkichlarni yaxshilashga
imkon bergan bo‘lsada, ular moliyalashtirishning cheklanganligi bilan tavsiflanadi.
Ishsizlikka qarshi kurashga qaratilgan asosiy tashabbuslar, mehnat bozorida bir-birini
takrorlovchi ko‘plab dasturlarga qaramay, ularning qamrovi torligicha qolib
ketmoqda. Ishsizlik bo‘yicha nafaqalar ro‘yxatdan o‘tgan ishsizlarning atigi 1% dan
5% gacha qismini qamrab oladi, fuqarolar ishini yo‘qotgan taqdirda xodimlarga
o‘zlarini ta’minlashga imkon beradigan ishsizlik bo‘yicha sug‘urtalashning bazaviy
tizimi mavjud emas. Ijtimoiy himoyani, shu jumladan ijtimoiy himoya tizimlarini,

1. 3
0pensiyalarni va mehnatni rag‘batlantirish dasturlarini modernizatsiya qilish
qashshoqlik va ijtimoiy himoyaga muhtojlarni kamaytirishi, shu bilan birga ishsiz va
qiyin ahvolga tushib qolgan ishchilarning mamlakat iqtisodiy salohiyatini ro‘yobga
chiqarishga yordam beradigan ish topishlariga ko‘mak berishi mumkin.
O‘zbekistonda ta’lim va tibbiy xizmatlardan foydalanish, shuningdek, iqtisodiy
imkoniyatlardan foydalanishda sezilarli darajada gender tengsizligi kuzatilmoqda.
Shuningdek, ayollarning ovozi va jamiyatdagi o‘rni borasida erkaklarga qaraganda
sezilarli nomutanosibliklar ko‘zga tashlanadi. Gender rivojlanish indeksi
O‘zbekistonda ilk bor 2013-yilda hisoblab chiqilgan davrlardan boshlab, ayollar umr
ko‘rish davomiy-ligi borasida erkaklarga qaraganda yuqoriroq natijani qayd qilib
kelmoqdalar.
O‘zbekiston 2021-yilda Birlashgan Millatlar Tashkilotining nogironlar
huquqlari to‘g‘risidagi Konventsiyasini ratifikatsiya qildi va bu yanada
integratsiyalashuv sari qo‘yilgan muhim qadam bo‘ldi. Konventsiya qoidalarini to‘liq
bajarish imkoniyati cheklangan shaxslar xizmatlardan foydalanish, imkoniyatlar va
ijtimoiy yordam ko‘rsatish bo‘yicha duch kelayotgan ko‘plab muammolarni hal qilish
uchun juda muhimdir. Yaqinda nogironlar o‘rtasida o‘tkazilgan so‘rov shuni
ko‘rsatadiki, so‘ralganlarning 60 foizga yaqini davlat xizmatlaridan foydalanish oson
deb hisoblashadi. Jismonan sog‘lom fuqarolarning 99 foizi umumiy o‘rta ta’limdan
foydalanish imkoniyati mavjudligini bildirgan bo‘lsalar, bu borada imkoniyati
cheklangan shaxslarning 84 foizi ijobiy baho berishgan, shuningdek nogironligi
mavjud bo‘lmagan shaxslarning 97 foizi o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi olish
imkoniyatiga ega ekanliklarini aytishgan bo‘lsa, nogironlarning 51 foizi bunday
imkoniyatdan foydalana olishlarini bildirib o‘tganlar. Mamlakat energiya va mineral
zahiralar, shu jumladan tabiiy gaz, oltin, mis, uran va ko‘mir bo‘yicha top-30 talik
mamlakatlar qatoriga kiradi.
O‘zbekistonning iqtisodiy modeli tabiiy resurslardagi ushbu qiyosiy
ustunlikdan sezilarli darajada foydalanmoqda, ammo bunday yondashuv qimmatga
tushadi. Tabiiy resurslardan bunday foydalanish aholining imkoniyatlarini tobora
cheklashi bilan bir qatorda, atrof-muhitga sezilarli darajada og‘riqli ta’sir

1. 3
1ko‘rsatmoqda. Yerlarning keng ko‘lamli degradatsiyasi so‘nggi baholashlarga ko‘ra,
2016-yilda YaIMning 4 foizli yo‘qotishlariga olib kelgan. Qishloq xo‘jaligini
yuritishda hanuz eskirgan usullardan foydalanish tufayli, bugungi kunda mamlakat
dunyo mamlakatlari orasida suvdan eng samarasiz foydalanuvchi sifatida qolib
kelmoqda, buning yaqqol isboti sifatida Orol dengizining deyarli qurib bitishini misol
sifatida keltirishimiz mumkin.
Dunyo mamlakatlari tajribasi shuni ko‘rsatadiki, hukumat tarkibiy o‘zgartirish
va iqtisodiy diversifikatsiyaga e’tibor qaratib, raqobatbardosh xususiy sektorning
paydo bo‘lishini rag‘batlantirishi mumkin. O‘zbekiston misolida uchta
transformatsion o‘zgarish hukumatga o‘z vazifasini yanada samaraliroq bajarishiga
yordam berishi mumkin: a) markazlashgan yagona davlat boshqaruvi o‘rniga davlat
va xususiy sektorning o‘zaro uzviy hamkorligini yo‘lga qo‘yish, b) xususiy sektorda
innovatsiyalardan keng foydalanishga asoslangan eksperimental yondashuvdan
foydalanish, (c) import o‘rnini bosishga emas, balki eksportga mo‘ljal olish.
Jahon banki iqtisodiy faollikni shakllantirish borasida davlat tomonidan amalga
oshirilishi lozim bo‘lgan 10 ta tamoyilni taklif qiladi:
1. Mavjud mahsulotlarni ishlab chiqarishda foydalaniluvchi texnika va
texnologiyalarni takomillashtirishni rag‘batlantirish orqali yangi ixtisoslashuv
yo‘nalishlariga mo‘ljal olish.
2. Hukumatga muvaffaqiyatni o‘lchash, masalan eksportga ko‘proq e’tibor
qaratish va muvaffaqiyatsiz tajribalar uchun xarajatlarni cheklash imkonini bergan
holda, tajribalarni rag‘batlantirish borasida muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizliklarning
aniq va kuzatiluvchi mezonlarini belgilash.
3. Resurslar oldindan belgilangan vaqt ichida natija bermaydigan faoliyatga
kiritilmasligini ta’minlash uchun barcha grantlarning o‘rnatilgan vaqt chegaralariga
ega bo‘lishini ta’minlash.
4. Sektorning o‘sishi uchun eng jiddiy to‘siqlarni olib tashlashni ta’minlash
maqsadida sektorlarga emas, balki faoliyatga e’tibor qaratish.
5. Investitsiyalarning qo‘shimcha manbalarini izlab topish, texnika va
texnologiyalarni rivojlantirishga hissa qo‘shuvchi qo‘shimcha samaralarga e’tibor

1. 3
2qaratish.
6. Soliq va kredit vositalaridan foydalangan holda institutsional kuch sohasida
siyosat vositalarini yaratish.
7. Samarali institutsional monitoringni ta’minlash, ammo yuqori darajadagi
qat’iy va shaffof ma’muriy, siyosiy javobgarlikni ta’minlovchi sanoat siyosatini
amalga oshiruvchi institutlarning yetarlicha mustaqilligini ta’minlash.
8. Davlat idoralari mansabdor shaxslariga ishbilarmonlik muhitini yaxshiroq
tushunishga imkon beradigan doimiy aloqalar orqali xususiy sektor bilan ishonchli
aloqa kanallarini yaratish.
9. Muvaffaqiyatsizlikka erishish ehtimolini emas, balki xarajatlar darajasini
minimallashtirish.
10. Sharoitga moslashuvchan qo‘llab-quvvatlash dasturini yaratish va undan
amalda foydalanish orqali iqtisodiyotda innovatsiyalarni amalga oshirish shart-
sharoitlarini yangilab borish.
4. Milliy iqtisodiyot raqobatbardoshligini oshirishning aholi turmush
darajasi barqarorligi omili
Yangi O‘zbekiston iqtisodiyotining o‘sishi, ishlab chiqarish sohalarining
kengayishi, mavjud sohalarning zamonaviy texnologiyalar bilan boyishi, iqtisodiy
samaradorlikning oshishi va aholi farovonligining ko‘tarilishiga ta’sir
ko‘rsatuvchi omillardan eng muhimi mamlakatga kirib kelayotgan to‘g‘ridan-to‘g‘ri
xorijiy investitsiyalar hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan
so‘nggi yillarda xorijiy investitsiyalarni jalb qilish, mamlakat investitsion muhitini
yaxshilash, xorijiy investorlar uchun qulay sharoitlar yaratish bo‘yicha olib borilgan
islohotlar o‘z natijalarini ko‘rsatmoqda.
Sa’y-harakatlar natijasida sunggiyillarda barcha tarmoqlardagi dasturlarga 31
milliard dollarlik to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar jalb qilindi. Natijada
o‘tgan 5 yilda sanoat 1,4 barobar, eksport 1,5 barobarga oshdi. Shu bilan birga
kelgusida investitsion islohotlarni yanada kuchaytirish belgilandi. Investitsiyalarni
jalb qilishda iqtisodiy diplomatiyani va chet eldagi diplomatik vakolatxonalar

1. 3
3ishtirokini kuchaytirish muhimligi qayd etildi. To‘qimachilik, charm, qurilish
materiallari, elektr texnikasi, oziq-ovqat, farmatsevtika, zargarlik kabi tarmoqlarda
yangi mahsulotlarni o‘zlashtirish, jahon brendlarini olib kelish orqali yangi
bozorlarga chiqish muhimligi qayd etildi.
Shuningdek, kelgusi 5 yilda iqtisodiyot barqaror o‘sishi uchun sanoatni yana
1,5 barobarga oshirish, eksportni 30 milliard dollarga yetkazish maqsad qilib
qo‘yilganligi, buning uchun 120 milliard dollar sarmoya, jumladan, 70 milliard
dollar xorijiy investitsiya zarurligi ta’kidlandi. Qisqa fursatlarda ushbu
raqamlarga erishish katta mehnat talab qiladi. Shu sababli biz rivojlanayotgan
davlatlarning muvaffaqiyatli tajribalaridan foydalanishimiz kerak bo‘ladi.
Jahon brendlari ostida mahsulotlarning ishlab chiqarilishi ularning yangi
bozorlarga kirib borishiga, katta hajmda eksport qilinishiga olib keladi.
Dunyoning Xitoy, Hindiston, Pokiston, Bangladesh kabi ko‘plab rivojlanayotgan
davlatlari eksport hajmini oshirishda mahsulotlarini jahon brendlari ostida ishlab
chiqarishga e’tibor qaratishi natijasida, ularning mahsulotlari dunyoning turli xil
davlatlaridasotilmoqda. Misol uchun, Bangladesh Zara, H&M, Primark, GAP,
Peacocks, New Look, Austin Reedkabi jahonning yettita mashhur brendi ostida o‘z
mahsulotlarini jahon bozorida sotmoqda.Hindiston va Pokiston davlatlari ham o‘z
mahsulotlarini jahon brendlari bilan eksport qilishmoqda, dunyoning mashhur
brendlarining bir qanchasi ushbu davlatlarda o‘z faoliyatini olib boradi.
Xitoy Xalq Respublikasi o‘z mahsulotlarini mashhur brendlar ostida eksport
qilish bo‘yicha yetakchi davlatlardan biri hisoblanadi. Biroq aytishimiz mumkinki,
oxirgi yillarda Xitoy iqtisodiyoti rivojlanishi natijasida, mamlakat o‘z
mahsulotlarini milliy brendlar bilan jahon bozoriga chiqarishga intilmoqda.
Hozirgi kundagi asosiy masala milliy tovarlarimiz uchun xorijiy bozorlar
topish.Biz o‘z brendimizga ega bo‘lishimiz kerak. Biroq, buning uchun yetarli vaqt va
mablag‘ talab etiladi. Biroq mashhur brendlar aynan nima, kimga, qancha, qayerda
sotish kerakligini bilishadi va ular o‘zlarining doimiy mijozlariga ega bo‘lishadi. Shu
sabablimamlakatmizda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarni xorijning mashhur
brend kompaniyalariga taklif qilish orqali biz qisqa fursatlarda yangi bozorlarga kirib

1. 3
5byudjeti” dasturi doirasida aholining takliflari asosida eng dolzarb muammolarni
yechishga sarflashni
tashkil qilish; davlat qarzini boshqarishda yiliga yangi jalb qilingan tashqi qarz
miqdori 4,5 milliard AQSh dollaridan oshib ketmasligini ta’minlash kabi ustuvor
vazifalarning belgilab berilishi byudjet sohasida tizimli islohotlarni amalga
oshirishni taqozo etadi (Farmon, 2022).
Xuddi shu kabi, 2023-2025-yillarga mo‘ljallangan Fiskal strategiyada ham
kelgusi o‘rta muddatli davrda fiskal siyosat tashqi ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy
vaziyatning O‘zbekistonga ta’sirini yumshatishga, makroiqtisodiy va fiskal
barqarorlikni ta’minlashga, investitsiyaviy jozibadorlikni oshirish, aholining muhtoj
qatlamini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash, uzoq muddatli inklyuziv iqtisodiy o‘sishni
ta’minlashga qaratilishi ko‘rsatib o‘tilgan.

1. 3
6XULOSA VA TAKLIFLAR
Bizga ma`lumki iqtisodiyotni rivojlantirish iqtisodiy xavfsizlik asosida
rivojlanish va rivojlanish barqarorligini ta`minlovchi muhitga o`xshash muhitni
tashkil etuvchi omillar yotadi. Milliy va iqtisodiy xavfsizlik quyidagi sinflardan
iborat: siyosiy harbiy axborot, iqtisodiy va ijtimoiy- iqtisodiy xavfsizlik.
Iqtisodiy xavfsizlikni ta`minlashning asosiy ustuvor yo`balishlari milliy
manfaatlar, real va potensial xavflarga bog`liq ravishda aniqlanadi.
Ana shu fikrlardan kelib chiqqan holda ushbu tayyorlangan Kurs ishiga
quyidagi xulosalarni keltirish lozim bo`ladi:
1. Milliy iqtisodiyotning asosiy manfaatlari asosi va islohotlarning eng
muhim strategik vazifasi bo`lmish iqtisodiy va milliy xavfsizlik asosi ijtimoiy-
iqtisodiy barqarorlikni ta`minlash, shaxsiy va mulkiy dahlsizlik; yashash
minimumi; inson faravonligi va boshqalar ko`rib chiqilgan.
2. Iqtisodiy xavfsizlikning qisqacha tahlili ta`qiq qilingan respublikamizda
makroiqtisodiy va moliyaviy barqarorlikni mustahkamlash to`lov intizomini
yaxshilash, iqtisodiy xavfsizlikning asosiy omillari hisobga olingani borasidagi
ijobiy natijalari ko`rsatilgan.
3. Iqtisodiy xavfsizlikning ichki omillari –tabiiy landshafti va qor bilan
qoplangan baland tog`lari, sersuv daryolari va butunlay sersuv daryolari va
butunlay sersuv maydonlari borligi; Internet axborot-informatsion vositasidan keng
foydalanishda xavfsizlikni ta`minlash masalalarini mavjudligi.
4. Davlatning iqtisodiiy xavfsizlik tizimi, bosqichma - bosqich amalgam
oshirilayotgan yangilanish va taraqqiyot siyosati iqtisodiy xavfsizlikni ta`minlashda
mamlakatimiz iqtisodiyoti hamda ijtimoiy soha rivojlantirishning eng muhim
ystuvor yo`nalishlari bo`yicha amalgam oshirilayotgan chora-tadbirlar;
5. Xavfsizlikni ta`minlashda byudjet, moliya, soliq va agrarsiyosatdagi
ustuvorliklar aniq belgilangan reja asosida barcha bo`g`inlarda islohotlar
mohiyatini anglagan holda bajarilishi milliy xavfsizlikning asosiy omilidir.
Strategik hamkorlik mintaqaviy xavfsizlikning asosi bo`lib, jahonning
nufuzli xavfsizlik tizimida O`zbekistonning AQSH va NATO bilan hamkorligi

1. 3
7xavfsizlikni ta`minlashning asosiy yo`nalishi sifatida ko`rinadi.
Respublika xavfsizligini ta`minlashda asosiy yo`llardan biri korrupsiyaga
qarshi kurashish o`tish iqtisodiyotida vujudga keladigan xavf-xatarlar,
korrupsiyaga qarshi kurashishda xalqaro va huquqiy to`siqlar va
lenirallashtirishdan keng foydalanishni ko`zda tutadi.
Davlat va huquqiy vakillarning korrupsiyaga aralashuvi juda xavfli
holatdir. U oxir oqibat mamlakatda beqarorlikni keltirib chiqaradi va hokazo.
Yuqorida keltirilgan xulosa va takliflardan kelib chiqib o`tish davri
iqtisodiyotida iqtisodiy xavfsizlikni takomillashtirib borishni nazardan
qochirmaslik maqsad sari intilishda muhim rol o`ynaydi va h.k.

1. 3
8FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI
1. O‘zbekiston Respublikasi Konistutsiyasi. T.: “O‘zbekiston”, 2020. .
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy
Majlisga Murojatnomasi (Elektron manba ) 29.12.2020 .
3. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev “2017-2021
Harakatlar strategiyasi” 2017-y.
4. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev “ Erkin va
farovon, demokratik O'zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz ” 2017-y.
5. Z.A. Djumaev. Makroiqtisodiyot. O‘quv qo‘llanma. – T.: 2018 – 300 b.
6. O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotlari
(Elektron manba ) (murojat qilingan vaqt: 05.04.2021)
FOYDALANILGAN SAYTLAR RO’YXATI
1. http://www.ZiyoNet.uz sayti ma’lumotlari
2. http://www.kun.uz sayti ma’lumotlari
3. www.envrasianews.com4 .
4. www.google.com sayti ma’lumotlari
5. http://web.stat.uz/open_data

Sotib olish