Jаhоn IT bоzоrini rivоjlаnish muаmmоlаri vа tеndеntsiyalаri - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	14000UZS
Hajmi	23.4KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	25 Yanvar 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

umarxon

Ro'yxatga olish sanasi 25 Yanvar 2025

0 Sotish

Jаhоn IT bоzоrini rivоjlаnish muаmmоlаri vа tеndеntsiyalаri

Sotib olish

Jahon IT bozorini rivojlanish muammolari va
tendentsiyalari
Reja:
1.Jahon texnologiya bozori
2.Tuzilishi, xususiyatlari
3. Zamonaviy rivojlanish tendentsiyalari
1

Jahon texnologiya bozori tizimdir iqtisodiy munosabatlar moddiylashtirilgan
shaklda ham, moddiylashtirilmagan shaklda ham taqdim etilishi mumkin bo’lgan
ilmiy-texnik bilimlar almashinuvi sohasida. Jahon texnologiya bozorining
sub’ektlari davlat idoralari, ilmiy-tadqiqot institutlari va ta’lim muassasalari,
sanoat kompaniyalari va kichik innovatsion firmalar, shuningdek shaxslar- olimlar
va mutaxassislar. Xalqaro texnologiya bozorida asosiy agentlar TMK hisoblanadi,
chunki ayniqsa, zamonaviy, odatda texnik jihatdan murakkab innovatsiyalarni joriy
etish katta investitsiyalarni talab qilganligi sababli, faqat yirik kompaniyalar katta
ilmiy-tadqiqot ishlarini amalga oshirishga qodir. TNK, texnologiya
almashinuvining asosiy agenti sifatida, yangi texnologiyalar uchun patentlarning
4/5 dan ko’prog’iga egalik qiladi.
Shu bilan birga, jahon texnologik birjasining kamida 1/3 qismi TMKlar
tomonidan yangi bozorlarga chiqish yoki o’z sho’ba korxonalarini tashkil etish
uchun foydalanadigan firma ichidagi texnologiya transferiga to’g’ri keladi. Jahon
texnologiya bozorining ob’ektlari moddiylashtirilgan (turli birliklar, asbob-
uskunalar, asboblar, texnologik liniyalar va boshqalar) va nomoddiy (axborot, turli
xil texnik hujjatlar, bilimlar, ishlab chiqarish tajribasi) shakllardagi intellektual
faoliyat natijalaridir. Global texnologiya bozori o’z faoliyati uchun o’ziga xos
me’yoriy-huquqiy bazaga ega - Texnologiyalar transferi bo’yicha Xalqaro xulq-
atvor kodeksi, shuningdek, Jahon Savdo Tashkilotining Intellektual Mulk
Huquqlari Aspektlari To’g’risidagi Bitim (TRIPS), Texnologiyalar Transferi
Qo’mitasi kabi xalqaro tartibga soluvchi organlar. Birlashgan Millatlar
Tashkilotining Savdo va Taraqqiyot Konferentsiyasi (UNCTAD), Butunjahon
intellektual mulk tashkiloti (WIPO), Eksport nazoratini muvofiqlashtirish
qo’mitasi (COCOM), Xavfsizlik va texnologiya mutaxassislari yig’ilishi (STEM).
Jahon texnologiya bozorining quyidagi segmentlari ajralib turadi:
· Patentlar va litsenziyalar bozori;
· Yuqori texnologiyali mahsulotlar bozori;
· Yuqori texnologiyali kapital bozori;
· Ilmiy-texnik mutaxassislar bozori.
2

Texnologik bo’shliq turli mamlakatlar guruhlari o’rtasida jahon texnologiya
bozorining ko’p bosqichli tuzilishini nazarda tutadi:
· Sanoati rivojlangan mamlakatlar o’rtasida yuqori texnologiyalar (yagona,
progressiv) aylanib yuradi;
· Sanoati rivojlangan mamlakatlarning past (eskirgan) va o’rta (an’anaviy)
texnologiyalari rivojlanayotgan va sobiq sotsialistik mamlakatlar uchun
yangilikdir. V xalqaro iqtisodiyot Quyidagi ishlab chiqarish omillari texnologiya
tashuvchisi sifatida harakat qilishi mumkin:
Tovar - har holda xalqaro savdo yuqori texnologiyali mahsulotlar;
· Kapital - yuqori texnologiyali kapitalni talab qiluvchi tovarlarning xalqaro
savdosi holatida;
· Mehnat - yuqori malakali ilmiy-texnikaviy kadrlarning xalqaro migratsiyasi
holatida;
· Yer - o’zlashtirish uchun eng yangi fan va texnika yutuqlari qo’llanilgan
tabiiy resurslar bilan savdo qilishda.
To’rt sohaning barchasi xalqaro texnologiya almashinuviga keng jalb
etilgan inson faoliyati: fan, texnologiya, ishlab chiqarish va boshqaruv, Dunyoning
cheklangan tarkibiy qismi sifatida iqtisodiy integratsiya, ilmiy-texnikaviy
hamkorlik fan va texnikaning o’ziga xos xususiyatidan kelib chiqqan holda o’ziga
xos xususiyatlar, shakl va usullarga ega. Zamonaviy xalqaro ilmiy-texnikaviy
aloqalar tashkilotlar, korxonalar, korxonalar birlashmalari darajasida ham,
davlatlar va davlatlararo tashkilotlar darajasida ham vujudga keladigan juda xilma-
xil munosabatlar majmuasidir. Ular bir-birini rivojlantiruvchi, takomillashtiruvchi,
bir-birini to’ldiradigan turli xil almashish, hamkorlik shakllarini egallaydi.
Fan-texnika yutuqlari almashinuvi ham erkin, ham tijorat bo’lishi mumkin.
Yuqori texnologiyali mahsulotlar bozori jahon texnologiya savdosining yetakchi
agentlari bo’lgan uchta davlat tomonidan mustahkam o’rin egallaydi. Bular AQSh,
Germaniya va Yaponiyadir. Ushbu mahsulotlarni ushbu mamlakatlarga eksport
qilishning yillik hajmi mos ravishda 700, 530 va 400 milliard dollarni tashkil etadi.
Jahon bozorlaridan biri bo’lib, rivojlanish sur’ati bo’yicha texnologik almashinuv
3

an’anaviy jahon xo’jalik tovar va kapital oqimlaridan ustun turadi. Jahon
texnologiya bozori milliy bozorga qaraganda yaxshiroq rivojlangan. Bu jarayonda
asosiy rolni bosh va sho’ba korxonalar tomonidan ilmiy-tadqiqot ishlari natijalarini
almashish uchun maxsus mexanizm yaratgan TMKlar o’ynaydi. Iqtisodiy
rivojlanishning turli bosqichlarida mamlakatlar o’rtasidagi texnologik tafovut
texnologiya bozorining kamida ikki bosqichli tuzilishini belgilaydi:asosan sanoati
rivojlangan mamlakatlar o’rtasida aylanib yuruvchi yuqori texnologiyalar; o’rta va
past texnologiyalar rivojlanayotgan va o’zgartirilayotgan mamlakatlar bozori
uchun yangi bo’lishi va ular o’rtasidagi texnologik almashinuv ob’ekti bo’lishi
mumkin.
Kam sonli shtatlarda texnologik resurslarning yuqori konsentratsiyasi.Jahon
texnologiya bozorining monopollashuv darajasi jahon tovarlar bozoridan yuqori.
90-yillarda. TMKlar mamlakatlar tashqi savdosining yarmini nazorat qiladi,
texnologiya sohasida monopoliya darajasi 80% ni tashkil qiladi.Jahon texnologiya
bozorida TMKlarning mustaqil firmalar va mamlakatlarga nisbatan xatti-
harakatlari strategiyasi texnologiyaning "hayot tsikli" bilan belgilanadi:
"hayot tsiklining" birinchi bosqichida sotishga ustunlik beriladi tayyor
mahsulotlar, unda yangi g’oyalar, tamoyillar amalga oshiriladi;
ikkinchi bosqichda texnologik almashinuv to’g’ridan-to’g’ri xorijiy
investitsiyalar bilan to’ldiriladi;
uchinchi bosqichda toza litsenziyalarni sotish amalga oshiriladi.
Texnologiyalar almashinuvi tasodifiy va epizodik operatsiyalarga
asoslanmaydi, balki oldindan kelishilgan xususiyatga ega (bosh kompaniyalarning
strategik maqsadlari bilan bog’liq holda). 80-yillardan boshlab. jahon texnologiya
bozorida raqobat o rniga firmalararo hamkorlik TMKlar uchun dominant xatti-ʻ
harakatlar yo nalishiga aylanmoqda. U quyidagilarni o’z ichiga oladi: venchur
ʻ
kelishuvlari, qo’shma tadqiqotlar va ishlanmalar, texnologiyalar almashinuvi,
to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar, bir tomonlama texnologiyalar transferi.Jahon
texnologiya bozori o’ziga xos me’yoriy-huquqiy bazaga ega (masalan, 1979
yildagi Texnologiyalar transferi bo’yicha xalqaro xulq-atvor kodeksi), shuningdek,
4

xalqaro tartibga soluvchi organlar: texnologiyalarni uzatish bo’yicha UNCTAD
qo’mitasi, Xavfsizlik va texnologiya mutaxassislari yig’ilishi, Jahon intellektual
mulk tashkiloti va boshqalar. ...
Jahon texnologiya bozori rivojlanishining zamonaviy tendentsiyalari.
Iqtisodiyotning ilmiy-texnik salohiyatini jadal rivojlantirish davlatning faol
tartibga soluvchi va rag’batlantiruvchi roli sharoitidagina ta’minlanishi mumkin.
Buni barcha ilg’or bozor davlatlarining tajribasi tasdiqlaydi. Gap fan-texnika
taraqqiyotini moliyaviy ta’minlash, tashkiliy ta’minlash, zaruriy narsalarni yaratish
haqida bormoqda qonunchilik bazasi.Moliyaviy yordamga kelsak, Ukrainadagi
davlat siyosatining aynan shu yo’nalishi eng katta ob’ektiv muammolar, birinchi
navbatda, iqtisodiyotda mablag’ etishmasligi bilan bog’liq. O’tgan asrning so’nggi
yillarida davlat yalpi ichki mahsulotning o’rtacha 0,4 foizini fanga sarflagan bo’lsa
ajab emas, bu jahon iqtisodiyotining yetakchi mamlakatlari ko’rsatkichidan bir
necha barobar kamdir. Shu bilan birga, Ukrainaning ilmiy sohani tartibga soluvchi
qonunchiligi ilm-fanga YaIMning 1,7% miqdorida mablag’ ajratishni nazarda
tutadi, bu ham rivojlanishning real ehtiyojlarini qondirmaydi. (Taqqoslash uchun:
2000 yilda AQSHda fan va amaliy tadqiqotlarga ajratilgan mablag lar miqdori 20-ʻ
asrning 90-yillari boshidagi 2,4 foizga nisbatan yalpi ichki mahsulotning 2,7
foizigacha oshgan).
Fanni moliyaviy va tashkiliy ta’minlash (jahon tajribasi shundan dalolat
beradi) ba’zan yagona usul bo’lib, masalan, ilmiy-tadqiqot va texnologik
innovatsiyalarni moliyalash, kreditlash va sug’urtalash bilan shug’ullanuvchi
ixtisoslashtirilgan byudjet va byudjetdan tashqari tashkilotlarni tashkil etish
shaklida bo’ladi. Innovatsiyalarni soliq va boshqa moliyaviy rag’batlantirish
kompleksi haqida ham milliy, ham mintaqaviy darajada shunday deyish mumkin.
Shuni ta’kidlash kerakki, Sharqda eksport ishlab chiqarishni ilmiy-texnik
jihatdan ta’minlash tizimi, qoida tariqasida, aniq mustaqillikka ega emas, balki
NDDKRni rag’batlantirish, innovatsiyalardan amaliy foydalanish bo’yicha milliy
loyiha va dasturlarga organik ravishda kiritilgan. Ularning xususiyati “fan-ishlab
chiqarish-iste’mol” xarakteridir.Qonunchilik bazasi va boshqaruvini
5

optimallashtirishning muhim yo’nalishi ixtirolarni patentlash muammolarini hal
qilishdir. Endi global miqyosda ilmiy-texnikaviy yangilik deb da’vogar ixtiroga
patent 4-5 yil kechikish bilan beriladi, buning natijasida nafaqat mahalliy
ishlanmalarning ustuvorligi, balki vaqt ham yo’qoladi. ixtironing amalga
oshirilishi.Ukraina iqtisodiyotini rivojlantirishning geostrategik istiqbollarini
tushunish taraqqiyotning texnologik xususiyatlari bilan bog’liq. Jismoniy jihatdan
ilg’or texnologiyalar ijtimoiy ishlab chiqarishni har xil turdagi keramika, tolalar,
polimerlar (masalan, qurilishda muhandislik plastmassalari, metall o’rniga keramik
dvigatellar va qismlar, o’rniga optik tolali aloqa vositalari) dan amaliy foydalanish
sohasidan o’tkazadi. an’anaviy metall asosidagi kabellar), ko’proq mahsuldor
hayvonlar va o’simliklar etishtirish va boshqalar. Axborot mahsulotlarini
iste’molning muhim ob’ektiga aylantirish alohida ahamiyatga ega bo’lib, u
umuman ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarning mohiyatini o’zgartiradi.
Shunga ko’ra, tarmoq rejasida ilg’or, moddiy va energiya tejovchi boshqaruv
turi lazer texnologiyasi, zamonaviy aloqa turlari, biotexnologiya (genetik va klinik
muhandislik), yangi materiallar ishlab chiqarish va boshqalar kabi ishlab chiqarish
sohalarini rivojlantirish bilan bog’liq. sanoat texnologiyalarini yaratish, xususan,
kukunli metallurgiya.payvandlash va boshqalar, yangi va yangilangan energiya
manbalaridan foydalanish, shuningdek, informatika va mikroelektronika.
Texnologik parklarda ishlab chiqarish faoliyati resurslarni iste’mol qilish
munosabatlarining tubdan yangi modeliga asoslanadi.Ilmiy-texnika sohasidagi
xalqaro hamkorlik zamonaviy ochiq iqtisodiy tizimni shakllantirishda faol rol
o’ynaydi. Bunday hamkorlik quyidagilarga yordam beradi: milliy ishlab chiqarish,
takror ishlab chiqarish jarayonlari samaradorligini oshirish; Texnologik
ixtisoslashuv va xorijiy texnologiyalarni tovarlar, nou-xau va boshqalar
ko’rinishida jalb qilish hisobiga milliy ishlab chiqarishning bilim talabini
oshirishni ta’minlash;
Texnologik, sanoat, eksport siyosati, Ukrainaning raqobatdosh ustunliklarini
ta’minlaydigan tarmoqlarni har tomonlama rivojlantirish sharti bilan xalqaro
iqtisodiy faoliyat mexanizmini kengaytirish va tarkibiy optimallashtirishning
6

muhim salohiyati amalga oshirilishi mumkin. Bular, birinchi navbatda, raketa va
kosmik ishlab chiqarish, samolyotsozlik, kemasozlik, rangli metallurgiya, kimyo
sanoati, yadro fizikasi.
Muhim fan va texnika yutuqlariga ega mamlakatlar uchun ilg’or rivojlanish
yo’lini tanlash imkoniyati mavjud. Ma lumki, ulardan biri bo lishi mumkinʼ ʻ
bo lgan Ukraina uchun bu inqirozni yengish jarayonini tezlashtirish, ko p yillik
ʻ ʻ
qoloqlik va kechagi texnologiyalardan foydalanishga mahkum bo lgan istiqbolsiz
ʻ
modeldan voz kechish imkoniyatini anglatadi.
Yuqori texnologiyali xalqaro bozor tushunchasi. Xalqaro yuqori
texnologiyalar bozorining zamonaviy jahon bozoridagi o’rni
Zamonaviy xalqaro iqtisodiy munosabatlarning eng muhim xususiyatlaridan
biri xalqaro bilim bozorining paydo bo’lishi, shuningdek, ilmiy-texnikaviy
inqilobning yangi bosqichida xalqaro ilmiy-texnikaviy aloqalarning kuchayishi
hisoblanadi. Texnologik rivojlanish maqsadlari o’zgarmoqda. Shaxsning
intellektual salohiyatini rivojlantirish va o’sib borayotgan axborot hajmini qayta
ishlashga imkon beradigan vositalarni yaratish, yashash va iqtisodiyotni
ta’minlash. moddiylashtirilgan mehnat... Xalqaro bilim almashinuvining
kengayishi turli xil texnologiyalarning notekis rivojlanishining oqibati bo’lib
tuyuladi, chunki hatto eng yirik davlatlar ham butun tadqiqot spektri bo’ylab fanni
rivojlantira olmaydi. Ayrim davlatlar faoliyatining fanning muayyan sohalariga
ixtisoslashuvi ham ortib bormoqda.Hozirgi vaqtda mamlakatlar o’rtasidagi
iqtisodiy va savdo aloqalari ilmiy-texnika almashinuvining jadal kengayishi bilan
tavsiflanadi, uning qiymati ma’lum tijorat shartlarida texnologiyani olish yoki
uzatishdan olingan iqtisodiy samaradan yuqori. Aynan texnologiyalar almashinuvi
ko’payish muammolarini hal qilishga imkon beradi texnologik daraja ayrim sanoat
tarmoqlari va Milliy iqtisodiyot umuman, iqtisodiyotni texnologik qayta
jihozlashni jadallashtirish, eksportni kengaytirish va importni qisqartirish
imkoniyatlarini oshirish, turli turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarishga
ixtisoslashtirish va kooperatsiya qilish asosida mamlakatlar o’rtasidagi iqtisodiy va
texnik aloqalarni rivojlantirish.Ushbu tendentsiyalar bilan bog’liq holda “yangi
7

iqtisodiyot” tushunchasi keng tarqaldi, uni ishlab chiqarishga asoslangan
iqtisodiyotdan “bilimga asoslangan iqtisodiyot”ga o’tish sifatida qarash kerak.
Bunday iqtisodiyotda yangi texnologiyalarni joriy etish korxonalarga foyda olish
imkonini beradi va jamiyat taraqqiyoti bilim sohasidagi muvaffaqiyatlar bilan
ko’proq belgilanadi.Keng ma’noda texnologiya - bu mahsulot va xizmatlar ishlab
chiqarish uchun ishlatilishi mumkin bo’lgan bilimlar to’plami iqtisodiy resurslar...
Tor ma’noda texnologiya - mahsulot ishlab chiqarish, materiallarni qayta ishlash
va qayta ishlash, tayyor mahsulotlarni yig’ish, sifatni nazorat qilish va boshqarish
jarayonida materiya, energiya, axborotni aylantirish usuli. Texnologiya usullar,
texnikalar, ish tartibi, operatsiyalar va protseduralar ketma-ketligini o’z ichiga
oladi va ishlatiladigan asboblar, jihozlar, asboblar, materiallar bilan chambarchas
bog’liq
8

Xulosa
Odatda inshoni yuqorida aytilganidek xulosa bilan yakunlash odatiy
holdir.Bu asosan inshoni tugatishning eng keng tarqalgan usuli.Biroq ayni paytda
bu eng qiyin usul chunki bir tomondan yuqoridagilarni takrorlamaslik ikkinchi
tomondan kompazitsiya mavzusidan chetga chiqmaslik.
9

Jаhоn IT bоzоrini rivоjlаnish muаmmоlаri vа tеndеntsiyalаri.

Sotib olish