Jahоn mоliyaviy-iqtisоdiy inqirоzi sharоitida O’zbekistоnda barqarоr o’sishni ta’minlashning оmillari va yo’llari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	78.4KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	17 Aprel 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Shahzodabonu

Ro'yxatga olish sanasi 17 Aprel 2025

20 Sotish

Jahоn mоliyaviy-iqtisоdiy inqirоzi sharоitida O’zbekistоnda barqarоr o’sishni ta’minlashning оmillari va yo’llari

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
“IQTSODIYOT” KAFEDRASI
KURS ISHI
MAVZU: Jah о n m о liyaviy - iqtis о diy inqir о zi shar о itida O ’ zbekist о nda barqar о r
o ’ sishni ta ’ minlashning о millari va yo ’ llari
BAJARUVCHI:
RAHBAR: _________________________________
KURS ISHI BAHOSI: __________________________________
QABUL QILINGAN MUDDATI: _________________________________
Toshkent 202 5

Mavzu : Jah о n m о liyaviy - iqtis о diy inqir о zi shar о itida O ’ zbekist о nda
barqar о r o ’ sishni ta ’ minlashning о millari va yo ’ llari
MUNDARIJA
KIRISH …………………………………………………………………… 3
I BOB JAHON MOLIYAVIY-IQTISODIY INQIROZINING
SABABLARI VA OQIBATLAR …………………………….
…………… 8
1.1. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining kelib chiqish sabablari ……. 8
1.2 Inqirozning xalqaro iqtisodiyotga ta’sir i ............................................. 10
1.3 Inqirozning rivojlanayotgan davlatlarga ta’siri .................................. 11
II BOB O‘ZBEKISTONDA BARQAROR IQTISODIY O‘SISHNI
TA’MINLASH OMILLARI
……………………………………………… 14
2.1. O‘zbekiston iqtisodiyotining inqirozga chidamliligini ta’minlovchi
omillar ……………………………………………………………… ......... 14
2.2 Davlatning iqtisodiy islohotlari va barqarorlik strategiyalari
………….. 1 6
2.3. O‘zbekistonning investitsion va innovatsion salohiyati
……………….. 18
III BOB INQIROZ SHAROITIDA O‘ZBEKISTON
IQTISODIYOTINI RIVOJLANTIRISH YO‘LLARI …..
……………… 20
3.1. Mahalliy ishlab chiqarish va eksport salohiyatini oshirish …………. 20
3.2. Moliyaviy tizimni mustahkamlash va bank sektorini rivojlantirish … 22
3.3. Raqamli iqtisodiyot va innovatsion rivojlanish strategiyalari ……… 23
XULOSA .................................................. .................................................... 25
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR VA SAYTLAR RO’YHATI . 30

KIRISH
Bugungi globallashuv jarayonida jahon iqtisodiyoti turli inqirozlar va
tahdidlar bilan to‘qnash kelmoqda. 2008-2009-yillardagi moliyaviy-iqtisodiy
inqiroz va undan keyingi davrda kuzatilgan iqtisodiy notinchlik butun dunyo
iqtisodiyoti uchun jiddiy sinov bo‘ldi. Xususan, pandemiya davridagi iqtisodiy
qiyinchiliklar va global ta’minot zanjirlaridagi uzilishlar ham mamlakatlarning
iqtisodiy barqarorligiga ta’sir ko‘rsatdi. Bunday murakkab sharoitlarda har bir
davlat o‘z iqtisodiyotini barqaror o‘stirish hamda inqirozga bardosh bera oladigan
strategiyalarni ishlab chiqish va amalga oshirishga harakat qilmoqda.
O‘zbekiston ham mustaqillik yillaridan boshlab bozor iqtisodiyoti
tamoyillarini shakllantirish, iqtisodiyotning turli tarmoqlarida islohotlar o‘tkazish
va barqaror rivojlanish yo‘lida muhim qadamlar qo‘ydi. Mamlakatimizda olib
borilayotgan iqtisodiy islohotlar natijasida makroiqtisodiy barqarorlik ta’minlanib,
inqirozga nisbatan chidamlilik shakllanmoqda. Shu bilan birga, O‘zbekiston
hukumati jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining salbiy ta’sirini yumshatish hamda
iqtisodiy o‘sishni ta’minlash uchun bir qator chora-tadbirlarni amalga oshirdi.
Mazkur kurs ishi jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining sabablari va
oqibatlarini tahlil qilish, O‘zbekistonda barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlash
omillarini o‘rganish hamda inqiroz sharoitida iqtisodiyotni rivojlantirish yo‘llarini
aniqlashga qaratilgan.
Kurs ishi dolzarbligi – Bugungi kunda jahon iqtisodiyoti globallashuv va
turli omillarning o‘zaro ta’siri natijasida beqarorlik holatlariga duch kelmoqda.
Xalqaro moliyaviy bozorlarning o‘zgaruvchanligi, inflyatsiya darajasining o‘sishi,
pandemiya oqibatlari, geosiyosiy mojaro va sanksiyalar iqtisodiy tizimlarga jiddiy
ta’sir ko‘rsatmoqda. Ayniqsa, 2008-2009-yillardagi global moliyaviy-iqtisodiy
inqiroz hamda undan keyingi davrda kuzatilgan iqtisodiy qiyinchiliklar dunyo
iqtisodiyotining barqaror rivojlanishini qiyinlashtirdi.
O‘zbekiston ham jahon iqtisodiyoti tizimiga integratsiyalashayotgan
mamlakat sifatida ushbu inqirozlar ta’sirini sezmoqda. Shu bilan birga, so‘nggi
yillarda respublikada amalga oshirilayotgan islohotlar, iqtisodiy barqarorlikni

mustahkamlash, tadbirkorlik va investitsiya muhitini yaxshilash borasida keng
ko‘lamli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.
Mavzuning dolzarbligi shundaki, jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi
sharoitida O‘zbekistonda barqaror o‘sishni ta’minlash muhim vazifalardan biri
hisoblanadi. Iqtisodiyotning mustahkamligini oshirish, inqirozga bardosh
beradigan strategiyalarni ishlab chiqish va iqtisodiy islohotlarni samarali amalga
oshirish muhim ahamiyat kasb etadi. Shu sababli, ushbu kurs ishida jahon iqtisodiy
inqirozining sabablari va oqibatlari tahlil qilinadi, O‘zbekiston iqtisodiyotining
barqarorligini ta’minlash omillari va kelajak rivojlanish yo‘nalishlari o‘rganiladi.
Mazkur tadqiqot mavzusi nafaqat nazariy, balki amaliy jihatdan ham katta
ahamiyatga ega. O‘zbekistonning jahon iqtisodiyotiga integratsiyalashuvi davom
etar ekan, iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash, tashqi va ichki xatarlarga nisbatan
chidamlilikni oshirish bo‘yicha samarali strategiyalar ishlab chiqish davlat va
xususiy sektor uchun dolzarb masalalardan biri bo‘lib qolmoqda.
Kurs ishi ahamyati – Mazkur kurs ishi jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi
sharoitida O‘zbekiston iqtisodiyotining barqarorligini ta’minlash bo‘yicha ilmiy-
nazariy va amaliy jihatdan muhim ahamiyatga ega. Tadqiqot quyidagi jihatlar bilan
ahamiyatlidir:
1. Ilmiy ahamiyati – Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining sabablari,
oqibatlari va uning O‘zbekiston iqtisodiyotiga ta’siri chuqur tahlil qilinadi. Bundan
tashqari, iqtisodiy o‘sishni ta’minlashda zamonaviy yondashuvlar va barqarorlik
omillari ilmiy asoslangan holda o‘rganiladi.
2. Amaliy ahamiyati – Ish natijalari O‘zbekiston iqtisodiyotining
inqirozga bardoshli mexanizmlarini shakllantirishda, iqtisodiy islohotlar
samaradorligini oshirishda va investitsion muhitni yaxshilashda foydalanilishi
mumkin. Shu bilan birga, tadqiqot natijalari iqtisodchi mutaxassislar, tadbirkorlar
va davlat organlari uchun foydali bo‘lishi mumkin.
3. Tahliliy ahamiyati – Kurs ishida O‘zbekiston iqtisodiyotining jahon
moliyaviy-iqtisodiy inqirozlari sharoitida qanday rivojlanib borayotgani tahlil

qilinadi. Shuningdek, O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar va
ularning natijalari baholanadi.
4. Strategik ahamiyati – Kurs ishida mamlakat iqtisodiyotining
barqarorligini ta’minlash yo‘llari ko‘rsatilib, inqirozga qarshi kurashish bo‘yicha
tavsiyalar ishlab chiqiladi. Bu esa O‘zbekistonning uzoq muddatli iqtisodiy
rivojlanish strategiyasini shakllantirishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Kurs ishi predmenti — jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida
O‘zbekistonda barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlash omillari va yo‘llarini
o‘rganish .
Bunda quyidagi masalalar asosiy tadqiqot obyekti sifatida ko‘rib chiqiladi:
 Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining sabablari va uning O‘zbekiston
iqtisodiyotiga ta’siri;
 O‘zbekiston iqtisodiyotining barqaror o‘sishini ta’minlovchi asosiy
omillar (makroiqtisodiy siyosat, investitsiya muhitini yaxshilash, ishlab chiqarishni
diversifikatsiya qilish va h.k.);
 Inqiroz sharoitida iqtisodiy barqarorlikni oshirish bo‘yicha
strategiyalar va yo‘nalishlar.
Mazkur kurs ishining obyekti — O‘zbekiston iqtisodiyoti va uning jahon
moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida barqaror rivojlanish jarayonlari .
Bu doirada quyidagi jihatlar tadqiq etiladi:
 O‘zbekiston iqtisodiy tizimi va uning inqirozlarga nisbatan chidamlilik
darajasi;
 Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining mamlakatimiz iqtisodiyotiga
ta’siri va uning oqibatlari;
 O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar, davlatning
inqirozga qarshi siyosati;
 Raqamli iqtisodiyot, investitsiya muhitini yaxshilash, innovatsion
rivojlanish va eksport hajmini oshirish kabi barqaror iqtisodiy o‘sish omillari.

Mazkur kurs ishining asosiy maqsadi — jahon moliyaviy-iqtisodiy
inqirozi sharoitida O‘zbekiston iqtisodiyotining barqaror o‘sishini ta’minlash
omillari va yo‘llarini ilmiy-nazariy va amaliy jihatdan tahlil qilish .
Ushbu maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar belgilangan:
 Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining sabablari va oqibatlarini
o‘rganish;
 Inqirozning xalqaro iqtisodiyotga va O‘zbekiston iqtisodiyotiga
ta’sirini tahlil qilish;
 O‘zbekiston iqtisodiyotining barqaror rivojlanishini ta’minlashga
xizmat qiluvchi asosiy omillarni aniqlash;
 Inqiroz sharoitida iqtisodiy o‘sishni ta’minlash bo‘yicha samarali
strategiyalar va yo‘llarni taklif qilish;
 O‘zbekistonda olib borilayotgan iqtisodiy islohotlarning
samaradorligini baholash va kelgusidagi rivojlanish yo‘nalishlarini aniqlash.
Mazkur tadqiqot natijalari O‘zbekiston iqtisodiyotining jahon inqirozi
sharoitida qanday rivojlanib borayotganini tushunishga yordam beradi hamda
barqarorlikni ta’minlash bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqishga xizmat qiladi.
Kurs ishining vazifalari
Mazkur kurs ishining asosiy maqsadiga erishish uchun quyidagi vazifalar
belgilangan:
1. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining mohiyatini o‘rganish – Inqiroz
tushunchasi, uning sabablari va rivojlanish bosqichlarini nazariy jihatdan tahlil
qilish.
2. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining oqibatlarini tahlil qilish –
Xalqaro iqtisodiyotga, rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlarga ta’sirini
o‘rganish.
3. O‘zbekiston iqtisodiyotining inqirozga bardoshlilik darajasini aniqlash
– Mamlakatimiz iqtisodiyotiga jahon inqirozi ta’sirining asosiy yo‘nalishlarini
ko‘rib chiqish.

4. O‘zbekistonda barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlovchi omillarni
o‘rganish – Makroiqtisodiy siyosat, islohotlar, investitsiya muhiti va innovatsion
rivojlanishning ahamiyatini tahlil qilish.
5. Inqiroz sharoitida iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash bo‘yicha samarali
strategiyalarni taklif qilish – Moliyaviy tizim mustahkamligi, raqamli iqtisodiyot
va ishlab chiqarishni diversifikatsiya qilish kabi yo‘nalishlarni tahlil qilish.
6. Davlat tomonidan amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarni
baholash – Hozirgacha qabul qilingan strategiyalar, qarorlar va dasturlar
samaradorligini o‘rganish.
7. O‘zbekiston iqtisodiy barqarorligini oshirish bo‘yicha ilmiy
asoslangan tavsiyalar ishlab chiqish – Mamlakatning uzoq muddatli iqtisodiy
rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan yo‘nalishlarni belgilash.

I BOB. JAHON MOLIYAVIY-IQTISODIY INQIROZINING SABABLARI
VA OQIBATLARI
1.1. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining kelib chiqish sabablari
Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozlari turli davrlarda har xil omillar
natijasida yuzaga kelgan. Ularning kelib chiqishiga sabab bo‘luvchi asosiy
omillarni quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: moliyaviy omillar, iqtisodiy
omillar, siyosiy omillar va global omillar . 1
Moliyaviy omillar
Jahon iqtisodiy inqirozlarining aksariyati moliyaviy tizimdagi muammolarga
bog‘liq bo‘lib, ular quyidagi holatlar natijasida yuzaga keladi:
 Moliyaviy bozorlar notekis rivojlanishi – Banklar va investitsiya
kompaniyalari tomonidan yuqori daromad olishga qaratilgan tavakkalchilikning
oshishi, moliyaviy bozorlarning beqarorligi;
 Iste’mol kreditlari va ipoteka bozorining haddan tashqari kengayishi –
Aholining to‘lov qobiliyatidan yuqori bo‘lgan kreditlar berilishi natijasida to‘lovlar
kechikishi va bank tizimining zarar ko‘rishi;
 Spekulyativ moliyaviy operatsiyalar – Fond bozorlari va valyuta
bozorlarida haddan tashqari spekulyatsiyalar natijasida aktivlar qiymatining sun’iy
ravishda oshishi yoki pasayishi;
 Bank tizimidagi beqarorlik – Moliyaviy tashkilotlarning likvidlik
yetishmovchiligi va bankrot bo‘lishi natijasida kredit bozorlarining izdan chiqishi.
Iqtisodiy omillar
 Iqtisodiy o‘sishning ortiqcha bo‘lishi yoki kamayishi – Iqtisodiyotning
biror bir tarmog‘ida haddan tashqari tez o‘sish va keyinchalik bu sektorda
talabning pasayishi inqirozga olib keladi (masalan, 2008-yildagi ipoteka inqirozi);
 Ishlab chiqarish va iste’mol o‘rtasidagi nomutanosiblik – Agar ishlab
chiqarish haddan tashqari oshib ketsa-yu, lekin iste’mol darajasi unga mos
kelmasa, iqtisodiy muvozanatsizlik yuzaga keladi;
1
Karimov I.A. – O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. – O‘zbekiston: O‘zbekiston, 2011. – 45-
56-b.

 Tashqi savdo balansining buzilishi – Eksport va import o‘rtasidagi
katta farq, tashqi qarzning ortishi va savdo defitsiti iqtisodiy inqirozning
kuchayishiga sabab bo‘ladi.
Siyosiy omillar 2
 Mamlakatlar o‘rtasidagi geosiyosiy mojarolar – Urushlar, sanksiyalar
va siyosiy beqarorlik iqtisodiy inqirozlarga sabab bo‘luvchi asosiy omillardan
biridir;
 Hukumat siyosatidagi noto‘g‘ri qarorlar – Mamlakat ichida noto‘g‘ri
soliq, kredit va sarmoya siyosati olib borilishi iqtisodiyotga salbiy ta’sir qiladi;
 Davlatning haddan tashqari tartibga solish siyosati – Davlatning
iqtisodiyotga ortiqcha aralashuvi yoki aksincha, yetarli darajada nazorat qilmasligi
iqtisodiy beqarorlikni keltirib chiqarishi mumkin.
Global omillar
 Energiya resurslari narxining keskin o‘zgarishi – Neft va gaz
narxlarining keskin tushishi yoki ko‘tarilishi jahon iqtisodiyotiga jiddiy ta’sir
ko‘rsatadi. Masalan, 1973-yilgi neft inqirozi;
 Tabiiy ofatlar va pandemiyalar – Yirik zilzilalar, tsunamilar,
koronavirus pandemiyasi kabi omillar ishlab chiqarish, transport va savdo
tizimlariga salbiy ta’sir ko‘rsatib, inqirozga sabab bo‘ladi;
 Texnologik o‘zgarishlar va innovatsiyalar ta’siri – Ba’zi sohalarda
texnologik yutuqlar kutilmaganda bozor muvozanatini buzib, iqtisodiy
muammolarga olib kelishi mumkin.
Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozlarining kelib chiqishiga bir qator omillar
sabab bo‘lishi mumkin. Inqirozlarning oldini olish va ularning ta’sirini kamaytirish
uchun davlatlar o‘z moliyaviy tizimlarini mustahkamlashi, makroiqtisodiy
barqarorlikni ta’minlashi va xalqaro iqtisodiy hamkorlikni kuchaytirishi zarur.
Ayniqsa, O‘zbekiston kabi rivojlanayotgan davlatlar global iqtisodiy inqirozlarning
ta’sirini minimallashtirish uchun diversifikatsiyalangan iqtisodiyotni
rivojlantirishga e’tibor qaratishi lozim.
2
Karimov I.A. – Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – O‘zbekiston: Ma’naviyat, 2008. – 112-125-b.

1.2 Inqirozning xalqaro iqtisodiyotga ta’siri
Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi xalqaro iqtisodiyotga ko‘plab
yo‘nalishlarda ta’sir ko‘rsatadi. Inqiroz asosan global savdo, investitsiyalar,
valyuta bozorlari, bandlik darajasi va ishlab chiqarish sohalariga salbiy ta’sir etadi
Inqiroz natijasida mamlakatlar o‘rtasidagi eksport va import hajmi
kamayadi. Korxonalarning ishlab chiqarish quvvati pasaygani sababli mahsulot va
xizmatlarga talab qisqaradi. Natijada xalqaro savdoda turg‘unlik yuzaga keladi.
Savdo oqimlarining pasayishi ayniqsa, eksportga bog‘liq bo‘lgan davlatlar uchun
jiddiy muammolar tug‘diradi. Investorlar inqiroz paytida kapital yo‘qotish xavfi
ortishi sababli sarmoya kiritishdan tiyiladi. Rivojlanayotgan davlatlarga xorijiy
investitsiyalar oqimi kamayadi. Natijada yangi loyihalar to‘xtatiladi, ishlab
chiqarish va infratuzilma rivoji sekinlashadi. Xorijiy investorlar o‘z sarmoyalarini
xavfsizroq hududlarga yo‘naltirishga harakat qilishadi. 3
Inqiroz sharoitida ko‘plab davlatlarning milliy valyutasi qadrsizlanadi.
Investorlar ishonchi pasaygani uchun aksiyalar va obligatsiyalar bozori tushib
ketadi. Valyuta kurslarining keskin tebranishi import va eksport operatsiyalariga
salbiy ta’sir qiladi. Ayrim mamlakatlar valyuta intervensiyalari orqali o‘z pul
birligini barqarorlashtirishga harakat qiladi. Ishsizlik inqirozning eng og‘ir
oqibatlaridan biridir. Korxonalar xarajatlarni qisqartirish maqsadida ishchi kuchini
kamaytirishga majbur bo‘ladi. Ish o‘rinlarining qisqarishi aholining daromadlarini
pasaytiradi va bu o‘z navbatida ichki talabning yanada tushishiga olib keladi.
Ishsizlik darajasi oshgani sari kambag‘allik muammosi chuqurlashadi.
Banklar kreditlash hajmini kamaytiradi, natijada tadbirkorlar va korxonalar
uchun moliyaviy resurslar yetishmovchiligi yuzaga keladi. Bank tizimidagi
likvidlik muammolari kredit foiz stavkalarining oshishiga sabab bo‘ladi. Bu esa
iqtisodiy faollikning pasayishiga olib keladi. Ba’zi davlatlarda bankrot bo‘layotgan
banklar davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanadi. Talabning kamayishi va ishlab
chiqarish xarajatlarining oshishi natijasida ko‘plab korxonalar ishlab chiqarish
3
Abdukarimov B. – Iqtisodiy nazariya asoslari. – O‘zbekiston: O‘zbekiston Milliy universiteti, 2015. –
78-89-b.

hajmini qisqartiradi. Xomashyo narxining keskin o‘zgarishi ishlab chiqarish
jarayonlarini beqaror holatga keltiradi. Global ishlab chiqarish zanjirlarining
uzilishi esa ko‘plab korxonalar uchun muhim tarkibiy qismlarning
yetishmovchiligiga olib keladi. 4
Inqiroz sharoitida Xalqaro valyuta jamg‘armasi va Jahon banki kabi
tashkilotlar iqtisodiyotni tiklash maqsadida kreditlar ajratadi. Davlatlar o‘z
iqtisodiyotlarini barqarorlashtirish uchun turli inqirozga qarshi dasturlarni ishlab
chiqadi. Bunday yordamlar ba’zan muayyan shartlar asosida beriladi va qarz
yukining ortishiga sabab bo‘lishi mumkin. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi
xalqaro iqtisodiyotning barcha yo‘nalishlariga ta’sir ko‘rsatadi. Savdo oqimlari va
investitsiyalar qisqaradi, valyuta bozorlari beqarorlashadi, ishsizlik ortadi va
moliyaviy tizim zaiflashadi. Davlatlar inqiroz oqibatlarini kamaytirish uchun
iqtisodiy siyosatni muvofiqlashtirishga va barqarorlikni ta’minlashga harakat
qiladi.
1.3 Inqirozning rivojlanayotgan davlatlarga ta’siri
Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi rivojlangan davlatlar bilan bir qatorda
rivojlanayotgan mamlakatlarga ham jiddiy ta’sir ko‘rsatadi. Ushbu davlatlarning
iqtisodiy tizimi global bozorlarga bog‘liq bo‘lgani sababli inqiroz natijasida
ularning eksport darajasi pasayadi, investitsiya oqimi qisqaradi, milliy valyutalar
qadrsizlanadi va ijtimoiy muammolar kuchayadi.
1. Tashqi savdo va eksport hajmining kamayishi
Rivojlanayotgan davlatlar iqtisodiyotining asosiy tarmoqlari, jumladan,
xomashyo eksporti, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari va tayyor tovarlar savdosi jahon
bozorlaridagi talab o‘zgarishiga bog‘liq. Inqiroz sharoitida rivojlangan
mamlakatlar iste’molni qisqartirgani sababli:
 Eksport hajmi kamayadi, bu esa milliy daromadning pasayishiga olib
keladi.
 Xomashyo va qishloq xo‘jaligi mahsulotlari narxlari tushib ketadi.
4
G‘ulomov S.S. – Raqamli iqtisodiyot va innovatsiyalar. – O‘zbekiston: Fan, 2020. – 90-101-b.

 Global savdo oqimlari sekinlashadi va bu ishlab chiqarish sohasiga
salbiy ta’sir qiladi 5
.
2. Xorijiy investitsiyalar va kreditlarning kamayishi Rivojlanayotgan
davlatlar ko‘pincha xalqaro investitsiyalarga tayanadi. Biroq, moliyaviy inqiroz
natijasida:
 Xorijiy investorlar xavfsizroq bozorlarni tanlaydi va investitsiyalar
hajmi qisqaradi.
 Mamlakat ichidagi ishlab chiqarish loyihalari va infratuzilma
rivojlanishi sustlashadi.
 Davlat va xususiy sektor kredit olish imkoniyatlaridan mahrum
bo‘ladi, bu esa iqtisodiy o‘sishni pasaytiradi
3. Milliy valyutalar qadrsizlanishi va inflyatsiya oshishi Inqiroz
sharoitida rivojlanayotgan davlatlarning milliy valyutalari xalqaro bozorlarda
qadrsizlanadi. Buning natijasida:
 Import mahsulotlari narxi oshadi va ichki bozorda inflyatsiya
kuchayadi.
 Davlat tashqi qarz yuklamasining ortib ketishi bilan duch keladi
 Odamlarning real daromadlari kamayadi va aholi turmush darajasi
pasayadi.
4. Ishsizlik va ijtimoiy muammolarning kuchayishi
Inqiroz paytida rivojlanayotgan davlatlarda ishlab chiqarish qisqaradi, bu esa
ishsizlik darajasining oshishiga olib keladi. Natijada:
 Ko‘plab korxonalar faoliyatini to‘xtatadi yoki xodimlarni
qisqartirishga majbur bo‘ladi .
 Ishsizlarning ko‘payishi kambag‘allik va ijtimoiy keskinlikning
kuchayishiga sabab bo‘ladi 6
.
 Davlat budjetiga tushumlar kamaygani uchun ijtimoiy dasturlarni
moliyalashtirish qiyinlashadi .
5
Xo‘jayev Q. – Makroiqtisodiyot. – O‘zbekiston: Iqtisodiyot, 2018. – 134-150-b.
6
Turdiev M. – Iqtisodiy islohotlar va rivojlanish. – O‘zbekiston: Adolat, 2016. – 45-59-b.

5. Davlat byudjeti va tashqi qarz yukining oshishi
Moliyaviy inqiroz rivojlanayotgan mamlakatlarning davlat byudjeti
taqchilligini kuchaytiradi. Davlatlar inqiroz oqibatlarini yumshatish uchun
qo‘shimcha qarz olishga majbur bo‘ladi. Bu esa:
 Davlat qarzining oshishiga va kelajakdagi iqtisodiy rivojlanishga
bosim o‘tkazilishiga sabab bo‘ladi .
 Tashqi qarzlarni to‘lashdagi qiyinchiliklar tufayli xalqaro reyting
agentliklari davlatning kredit reytingini pasaytirishi mumkin
 Davlatning iqtisodiy siyosati inqirozdan chiqishga qaratilgan bo‘lsa
ham, moliyaviy resurslar yetishmovchiligi bu jarayonni sekinlashtiradi
6. Ijtimoiy norozilik va siyosiy beqarorlik xavfi. Moliyaviy qiyinchiliklar
ortishi natijasida aholining noroziligi kuchayishi mumkin. Natijada:
 Ijtimoiy namoyishlar va ish tashlashlar soni ortishi mumkin
 Hukumatlarning iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishdagi
imkoniyatlari cheklanadi
 Siyosiy beqarorlik iqtisodiy o‘sish uchun qo‘shimcha xavf tug‘diradi
Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi rivojlanayotgan davlatlarga jiddiy salbiy
ta’sir ko‘rsatadi. Savdo hajmining kamayishi, investitsiyalar oqimining pasayishi,
ishsizlikning ortishi va ijtimoiy muammolarning kuchayishi natijasida
mamlakatlarning iqtisodiy barqarorligi zaiflashadi. Shuning uchun rivojlanayotgan
davlatlar iqtisodiy inqirozlarning oldini olish va ularning salbiy oqibatlarini
minimallashtirish uchun iqtisodiy diversifikatsiyaga, moliyaviy barqarorlikka va
mustahkam institutsional tizimga e’tibor qaratishlari lozim.

II BOB . O‘ZBEKISTONDA BARQAROR IQTISODIY O‘SISHNI
TA’MINLASH OMILLARI
2.1. O‘zbekiston iqtisodiyotining inqirozga chidamliligini ta’minlovchi
omillar
O‘zbekiston iqtisodiyoti turli global moliyaviy-iqtisodiy inqirozlarning
ta’siriga qaramay, o‘zining barqarorligini saqlab qolish va rivojlanishda davom
etish imkoniyatiga ega. Bu barqarorlikni ta’minlovchi asosiy omillar
quyidagilardir: makroiqtisodiy barqarorlik, iqtisodiy diversifikatsiya,
investitsiyalarni jalb qilish, mustahkam bank-moliya tizimi, oziq-ovqat xavfsizligi
va davlat tomonidan amalga oshirilayotgan islohotlar . 7
1. Makroiqtisodiy barqarorlik
O‘zbekiston mustaqillik yillarida iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashga
alohida e’tibor qaratib kelmoqda. Bu quyidagi omillarda namoyon bo‘ladi:
 Iqtisodiy o‘sish sur’atlarining barqarorligi va yalpi ichki mahsulot
(YAIM) hajmining oshib borishi
 Byudjet taqchilligini minimallashtirish va davlat qarzini me’yorida
ushlab turish
 Inflyatsiya darajasini nazorat qilish va pul-kredit siyosatini
optimallashtirish
Bu omillar inqiroz paytida iqtisodiy beqarorlik xavfini kamaytirishga
yordam beradi.
2. Iqtisodiy diversifikatsiya
O‘zbekiston iqtisodiyotining inqirozga chidamliligini oshirishda uning
tarmoqlar bo‘yicha diversifikatsiyalashganligi muhim rol o‘ynaydi. Respublikada
quyidagi asosiy tarmoqlarning rivojlanishi iqtisodiy muvozanatni ta’minlaydi:
 Qishloq xo‘jaligi – O‘zbekiston agrar davlat bo‘lib, ichki oziq-ovqat
ta’minotining yuqori darajada bo‘lishi importga qaramlikni kamaytiradi .
7
Ostonov A. – Bank ishi asoslari. – O‘zbekiston: Iqtisodiyot, 2017. – 56-70-b.

 Sanoat va ishlab chiqarish – Neft-gaz sektori, mashinasozlik,
avtomobilsozlik, kimyo sanoati va elektrotexnika tarmoqlarining rivojlanishi
iqtisodiyotning barqarorligiga xizmat qiladi .
 Xizmat ko‘rsatish sohasi – Bank, sug‘urta, transport-logistika, IT va
turizm sohalarining rivojlanishi iqtisodiy barqarorlikni oshiradi.
 Energetika sektori – O‘zbekiston energiya resurslariga ega bo‘lib, gaz
va elektr energiyasi eksport qilish imkoniyati inqiroz sharoitida iqtisodiy
muammolarni kamaytiradi 8
.
3. Investitsiyalar va infratuzilmani rivojlantirish
Inqirozga bardoshli iqtisodiy tizimni yaratish uchun O‘zbekiston quyidagi
yo‘nalishlarda investitsiyalarni jalb qilishga harakat qilmoqda:
 Xorijiy investitsiyalarni jalb qilish – Yangi ishlab chiqarish va
infratuzilma loyihalarini moliyalashtirish uchun xalqaro sarmoyadorlar bilan
hamkorlik.
 Mahalliy tadbirkorlikni rivojlantirish – Kichik va o‘rta biznes
subyektlariga imtiyozlar yaratish va ularni qo‘llab-quvvatlash.
 Transport va logistika tizimlarini modernizatsiya qilish –
Mamlakatning strategik geografik joylashuvi tranzit yo‘laklari rivojiga katta
imkoniyat yaratadi
4. Mustahkam bank-moliya tizimi.
O‘zbekiston bank-moliya tizimi iqtisodiy inqirozlarning salbiy oqibatlarini
yumshatish imkoniyatiga ega bo‘lgan asosiy omillardan biridir:
 Bank sektorining isloh qilinishi va xususiy banklarning rolini oshirish.
 Kredit bozorini liberallashtirish va moliyaviy resurslardan samarali
foydalanish.
 Bank tizimining xalqaro moliya bozorlariga integratsiyalashuvi
Davlat tomonidan bank tizimiga ko‘rsatilayotgan qo‘llab-quvvatlash
iqtisodiy barqarorlikni mustahkamlashga yordam beradi.
8
To‘raqulov U. – O‘zbekistonning investitsion siyosati. – O‘zbekiston: Universitet, 2019. – 22-38-b.

5. Oziq-ovqat xavfsizligi va ichki resurslarning yetarliligi
O‘zbekiston oziq-ovqat xavfsizligi bo‘yicha mustaqil bo‘lishi va ichki
resurslaridan samarali foydalanishi inqiroz sharoitida muhim ahamiyat kasb etadi:
 Ichki bozorda asosiy oziq-ovqat mahsulotlari yetarli darajada ishlab
chiqariladi 9
.
 Dehqonchilik va chorvachilikning rivojlanishi mahalliy
iste’molchilarni ta’minlashga imkon beradi.
 Importga qaramlikning kamayishi oziq-ovqat mahsulotlari narxining
keskin oshib ketishining oldini oladi.
6. Davlat tomonidan amalga oshirilayotgan islohotlar
O‘zbekiston hukumati inqirozlarning oldini olish va iqtisodiy barqarorlikni
ta’minlash uchun quyidagi islohotlarni amalga oshirmoqda:
 Soliq islohotlari – Ishlab chiqarish va tadbirkorlik subyektlariga soliq
imtiyozlari berilishi.
 Eksport va import siyosati – Mahalliy ishlab chiqaruvchilarni qo‘llab-
quvvatlash va eksportni rag‘batlantirish.
 Mehnat bozorini isloh qilish – Yangi ish o‘rinlari yaratish va aholini
bandlik bilan ta’minlash.
O‘zbekiston iqtisodiyotining inqirozlarga chidamliligini ta’minlovchi
omillar turli yo‘nalishlarda amalga oshirilayotgan islohotlar, iqtisodiy
diversifikatsiya, xorijiy investitsiyalarni jalb qilish, bank tizimini rivojlantirish va
oziq-ovqat xavfsizligini mustahkamlash bilan bog‘liq. Ushbu omillar mamlakat
iqtisodiy barqarorligini oshirib, global moliyaviy-iqtisodiy inqirozlarning salbiy
ta’sirini kamaytirishga xizmat qiladi.
2.2 Davlatning iqtisodiy islohotlari va barqarorlik strategiyalari
O‘zbekiston global iqtisodiy muammolar va moliyaviy inqirozlarning
ta’sirini minimallashtirish maqsadida iqtisodiy islohotlarni amalga oshirib,
barqaror rivojlanish strategiyalarini ishlab chiqmoqda. Bu jarayon davlat
boshqaruvi, soliq tizimi, sanoat va qishloq xo‘jaligi, investitsiyalarni jalb qilish,
9
Qosimov N. – O‘zbekiston iqtisodiyoti va islohotlar. – O‘zbekiston: Fan, 2021. – 102-118-b.

infratuzilmani rivojlantirish, bank-moliya tizimini mustahkamlash hamda eksport-
import siyosatini optimallashtirish kabi sohalarni qamrab oladi. 10
Sanoat va ishlab chiqarish sektorida amalga oshirilayotgan islohotlar
Davlat sanoat tarmoqlarini diversifikatsiya qilish va ichki ishlab chiqarishni
qo‘llab-quvvatlash orqali iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashga intilmoqda.
Xomashyo yetkazib berishdan tayyor mahsulot ishlab chiqarishga o‘tish
strategiyasi asosiy yo‘nalishlardan biridir. Neft-gaz sektori, avtomobilsozlik,
kimyo va to‘qimachilik sanoatining rivojlantirilishi orqali mamlakat ichki bozorni
to‘liq ta’minlab, eksport salohiyatini oshirishga qaratilgan chora-tadbirlarni amalga
oshirmoqda.
O‘zbekiston agrar davlat bo‘lgani sababli qishloq xo‘jaligi sohasidagi
islohotlar iqtisodiy barqarorlikka bevosita ta’sir qiladi. Suv tejovchi
texnologiyalarni joriy qilish, dehqon va fermer xo‘jaliklarini qo‘llab-quvvatlash,
zamonaviy agroklasterlarni shakllantirish orqali oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash
choralari ko‘rilmoqda. Mahsulot yetishtirish hajmining oshishi ichki bozorni
barqarorlashtirish bilan birga eksport imkoniyatlarini ham kengaytiradi.
Iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda soliq tizimining liberallashuvi muhim
rol o‘ynaydi. Davlat kichik va o‘rta biznes subyektlariga soliq yengilliklari berib,
ularning rivojlanishini rag‘batlantirmoqda. Shu bilan birga, davlat budjetining
taqchilligini kamaytirish va xarajatlarni optimallashtirish choralari ham
ko‘rilmoqda. Soliq yukining kamaytirilishi ishlab chiqarish hajmini oshirish va ish
o‘rinlarini ko‘paytirishga xizmat qiladi.
O‘zbekiston iqtisodiyotining barqarorligini ta’minlashda xorijiy va mahalliy
investitsiyalarni jalb qilish muhim omil hisoblanadi. Investitsion muhitni
yaxshilash maqsadida davlat tomonidan quyidagi tadbirlar amalga oshirilmoqda
 Xorijiy sarmoyadorlar uchun soliq va bojxona imtiyozlarini joriy etish
 Erkin iqtisodiy zonalar va texnoparklarni rivojlantirish
 Yangi infratuzilma loyihalarini amalga oshirish
10
Murodov E. – Jahon iqtisodiyoti va global inqirozlar. – O‘zbekiston: Ma’rifat, 2020. – 78-92-b.

Transport va logistika tarmoqlari rivojlantirilib, yo‘l infratuzilmasini
modernizatsiya qilish orqali ichki va tashqi savdoni faollashtirish strategiyasi
ishlab chiqilgan. 11
Bank-moliya tizimini rivojlantirish va monetar siyosat
Davlat iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash uchun bank sektorini isloh qilish va
moliyaviy xizmatlarning raqamlashtirilishiga alohida e’tibor qaratmoqda. Kredit
siyosatini yumshatish va xususiy banklarni rivojlantirish bo‘yicha chora-tadbirlar
amalga oshirilmoqda. Inflyatsiyani nazorat qilish va milliy valyutaning
barqarorligini saqlash Markaziy bankning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi.
Eksport va import siyosatini optimallashtirish
Davlat eksport qiluvchi korxonalarga imtiyozlar yaratish orqali tashqi
bozorlarda mahalliy mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirishga intilmoqda.
Shu bilan birga, import mahsulotlariga qaramlikni kamaytirish va mahalliy ishlab
chiqarishni rivojlantirish bo‘yicha strategiyalar ishlab chiqilmoqda.
O‘zbekiston davlat tomonidan olib borilayotgan iqtisodiy islohotlar va
barqarorlik strategiyalari mamlakatning moliyaviy-iqtisodiy inqirozlarga nisbatan
chidamliligini oshirishga qaratilgan. Sanoat va qishloq xo‘jaligini rivojlantirish,
investitsion muhitni yaxshilash, moliyaviy barqarorlikni saqlash, soliq va eksport-
import siyosatini optimallashtirish orqali iqtisodiy tizimni mustahkamlash asosiy
maqsad sifatida belgilangan. Ushbu islohotlar iqtisodiy o‘sishni ta’minlab, global
inqirozlarning salbiy ta’sirini minimallashtirishga xizmat qiladi. 12
2.3. O‘zbekistonning investitsion va innovatsion salohiyati
O‘zbekistonning investitsion va innovatsion salohiyati mamlakatning
iqtisodiy rivojlanishining muhim omillaridan biri hisoblanadi. Davlat xorijiy va
mahalliy investorlar uchun qulay sharoitlar yaratish, innovatsion texnologiyalarni
joriy etish va ilmiy-texnik taraqqiyotni rivojlantirish orqali iqtisodiy o‘sishni
ta’minlamoqda. Quyidagi jadvalda O‘zbekistonning investitsion va innovatsion
salohiyatiga oid asosiy jihatlar keltirilgan.
11
Saidov R. – O‘zbekistonda sanoat rivojlanishi. – O‘zbekiston: Yangi asr avlodi, 2019. – 88-101-b.
12
Abdullayev X. – Energetika va iqtisodiyot. – O‘zbekiston: Fan va texnologiya, 2018. – 34-50-b.

Ko‘rsatkich Tavsif
Investitsion muhit O‘zbekiston sarmoyadorlar uchun qulay huquqiy va iqtisodiy
sharoitlar yaratmoqda. Xorijiy investitsiyalarni jalb qilish
maqsadida soliq imtiyozlari, erkin iqtisodiy zonalar (EIZ) va
texnoparklar tashkil etilgan.
Asosiy investitsiya
yo‘nalishlari Sanoat, qishloq xo‘jaligi, transport va logistika, energetika, IT
sektori, turizm va qurilish sohalari investitsiyalar uchun
jozibador hisoblanadi.
Erkin iqtisodiy
zonalar (EIZ) O‘zbekistonda bir necha erkin iqtisodiy zonalar mavjud bo‘lib,
ularda investorlar uchun maxsus soliq va bojxona imtiyozlari
taqdim etiladi. Masalan, "Navoi", "Angren", "Jizzax" EIZlari.
Xorijiy
investitsiyalar
hajmi So‘nggi yillarda O‘zbekistonga jalb qilingan xorijiy
investitsiyalar hajmi ortib bormoqda. 2023 yilda to‘g‘ridan-
to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar hajmi 11 milliard AQSh dollarini
tashkil etdi.
Innovatsion
rivojlanish
dasturlari Innovatsiyalarni rivojlantirish maqsadida davlat tomonidan
"Raqamli O‘zbekiston – 2030" strategiyasi amalga
oshirilmoqda. IT-Parklar va startap ekotizimi
shakllantirilmoqda.
Ilmiy tadqiqotlar
va startaplar O‘zbekistonda innovatsion startap loyihalarni qo‘llab-
quvvatlash maqsadida Innovatsion rivojlanish vazirligi
tomonidan grantlar ajratiladi.
Texnoparklar va
inkubatorlar Toshkent, Samarqand, Farg‘ona va boshqa hududlarda
zamonaviy texnoparklar tashkil etilgan bo‘lib, ular innovatsion
tadbirkorlikni rivojlantirishga xizmat qiladi.
Raqamli
iqtisodiyot Mamlakatda bank-moliya sektori, elektron tijorat va davlat
xizmatlarini raqamlashtirish bo‘yicha keng ko‘lamli islohotlar
amalga oshirilmoqda.
Xalqaro O‘zbekiston Jahon bankining "Doing Business" reytingida

Ko‘rsatkich Tavsif
reytinglardagi
o‘rni investitsion muhitni yaxshilash bo‘yicha sezilarli yutuqlarga
erishdi.
Energetika va
yashil iqtisodiyot O‘zbekiston qayta tiklanuvchi energiya manbalariga katta
e’tibor qaratib, quyosh va shamol elektr stansiyalarini qurish
bo‘yicha xalqaro investorlarga keng imkoniyatlar taqdim
etmoqda.
O‘zbekiston investitsion jozibadorligini oshirish va innovatsion rivojlanishni
ta’minlash uchun keng ko‘lamli islohotlarni amalga oshirmoqda.

III BOB. INQIROZ SHAROITIDA O‘ZBEKISTON IQTISODIYOTINI
RIVOJLANTIRISH YO‘LLARI
3.1. Mahalliy ishlab chiqarish va eksport salohiyatini oshirish
O‘zbekistonning iqtisodiy barqarorligini ta’minlash va xalqaro bozorda
raqobatbardoshligini oshirish uchun mahalliy ishlab chiqarish hajmini kengaytirish
va eksport salohiyatini rivojlantirish muhim ahamiyat kasb etadi. Mamlakat bu
borada bir qancha strategiyalar va islohotlarni amalga oshirmoqda.
Mahalliy ishlab chiqarishni rivojlantirish strategiyalari
O‘zbekistonda sanoatni rivojlantirish bo‘yicha quyidagi yo‘nalishlar ustuvor
hisoblanadi: 13
1. Xomashyodan tayyor mahsulot ishlab chiqarishga o‘tish
O‘zbekiston an’anaviy ravishda xomashyo yetkazib beruvchi davlat bo‘lib
kelgan. Masalan, paxta xomashyosi ilgari asosan xom holatda eksport qilingan
bo‘lsa, hozirda paxta-to‘qimachilik klasterlari orqali yuqori qiymatga ega tayyor
mahsulotlar ishlab chiqarish rivojlantirilmoqda. Shu sababli, mamlakatda 2023
yilda 800 ming tonna paxta tolasi qayta ishlanib, eksport qilinadigan tayyor
mahsulot hajmi 20% ga oshdi.
2. Sanoat klasterlarini rivojlantirish
Mamlakatda sanoat klasterlari joriy etilib, mahalliy ishlab
chiqaruvchilarning hamkorlikda ishlashiga sharoit yaratilmoqda. Jumladan,
Toshkent, Farg‘ona va Andijon viloyatlarida avtomobil ishlab chiqarish klasterlari
faoliyat yuritmoqda. 2023 yilda "UzAuto Motors" tomonidan ishlab chiqarilgan
avtomobillar eksporti 2 barobarga oshib, 50 ming donaga yetdi.
3. Import o‘rnini bosuvchi mahsulotlarni ishlab chiqarish
Ichki bozorni mahalliy mahsulotlar bilan ta’minlash maqsadida quyidagi
sohalarda ishlab chiqarish hajmi oshirildi:
 Farmatsevtika sanoati: 2023 yilda 75 ta yangi farmatsevtika zavodi
ishga tushirildi, bu esa dori vositalari importini 30% ga kamaytirdi.
13
Tursunov A. – O‘zbekiston bank-moliya tizimi. – O‘zbekiston: Ilm, 2021. – 120-138-b.

 Qurilish materiallari: Mamlakatda sement, g‘isht, metall
konstruksiyalar ishlab chiqarish hajmi oshirilgan. 2023 yilda 15 million tonna
sement ishlab chiqarilib, ichki talab to‘liq qondirildi va qo‘shimcha 2 million tonna
mahsulot eksport qilindi.
Eksport salohiyatini oshirish bo‘yicha chora-tadbirlar
O‘zbekiston eksport hajmini oshirish va yangi bozorlarni zabt etish uchun
quyidagi strategiyalarni amalga oshirmoqda:
1. Mahsulotlarning xalqaro standartlarga moslashtirilishi
Xalqaro bozorda raqobatbardosh bo‘lish uchun O‘zbekistonda ishlab
chiqarilgan mahsulotlar ISO, HACCP va GLOBALG.A.P. kabi xalqaro
sertifikatlarga ega bo‘lishi talab qilinmoqda. 2023 yilda 200 dan ortiq korxona
xalqaro sertifikatlarni qo‘lga kiritib, Yevropa va Osiyo bozorlariga eksport qilish
imkoniyatiga ega bo‘ldi. 14
2. Eksportga yo‘naltirilgan ishlab chiqarishni rag‘batlantirish
Hukumat eksport qiluvchi korxonalarga quyidagi imtiyozlarni taqdim
etmoqda:
 Soliq yengilliklari va bojxona to‘lovlaridan ozod qilish.
 Tashqi bozorga chiqish uchun davlat subsidiyalari ajratish.
 Eksport kreditlari va sug‘urta mexanizmlarini joriy etish.
3. Geografik diversifikatsiya va yangi bozorlarga chiqish
O‘zbekiston hozirgi vaqtda asosan Rossiya, Qozog‘iston, Xitoy va Turkiya
kabi davlatlarga eksportni amalga oshirmoqda. Shu bilan birga, Yevropa Ittifoqi
davlatlariga eksport hajmini oshirish bo‘yicha GSP+ tizimidan foydalanmoqda.
2023 yilda Yevropa mamlakatlariga eksport hajmi 50% ga oshdi, shundan
O‘zbekiston to‘qimachilik mahsulotlari ulushi 30% ni tashkil etdi.
4. Transport va logistika infratuzilmasini rivojlantirish
Eksport salohiyatini oshirish uchun transport tizimini rivojlantirish muhim
ahamiyat kasb etadi. O‘zbekiston "Temir yo‘l diplomatiyasi" doirasida quyidagi
loyihalarni amalga oshirmoqda:
14
Jalilov Sh. – Barqaror iqtisodiy o‘sish omillari. – O‘zbekiston: Fan, 2022. – 55-72-b.

 O‘zbekiston–Xitoy yangi transport yo‘nalishini ochish.
 Kaspiy dengizi orqali Yevropaga yuk jo‘natish uchun transport
koridorlarini rivojlantirish. 15
 Afg‘oniston orqali Pokiston portlariga chiqish yo‘nalishini yaratish.
2023 yilda transport va logistika infratuzilmasiga 1,2 milliard dollar
investitsiya yo‘naltirilib, xalqaro yuk tashish hajmi 35% ga oshdi.
Mahalliy ishlab chiqarish va eksport salohiyatini oshirish uchun O‘zbekiston
quyidagi strategiyalarni amalga oshirmoqda:
 Xomashyo eksportidan tayyor mahsulot eksportiga o‘tish.
 Sanoat klasterlari va ishlab chiqarish korxonalarini rivojlantirish.
 Mahalliy mahsulotlarni xalqaro standartlarga moslashtirish va eksport
hajmini oshirish.
 Yangi transport yo‘laklarini yaratish va logistika infratuzilmasini
rivojlantirish.
Bu chora-tadbirlar O‘zbekiston iqtisodiyotining barqaror rivojlanishiga,
global inqiroz sharoitida milliy manfaatlarni himoya qilishga hamda xalqaro
bozorlarda raqobatbardoshligini oshirishga xizmat qiladi.
3.2. Moliyaviy tizimni mustahkamlash va bank sektorini rivojlantirish.
O‘zbekistonning iqtisodiy barqarorligini ta’minlashda moliyaviy tizimni
mustahkamlash va bank sektorini rivojlantirish muhim ahamiyat kasb etadi.
Moliyaviy tizimning samarali ishlashi kapital oqimlarini boshqarish, tadbirkorlik
subyektlarini qo‘llab-quvvatlash va investitsiyalarni jalb qilish imkonini yaratadi.
Mamlakatda bank sektorini rivojlantirish bo‘yicha islohotlar olib
borilmoqda. Bank tizimining barqarorligi va mustahkamligini oshirish maqsadida
kreditlash tizimi soddalashtirilmoqda, kapital yetarliligini ta’minlash choralari
ko‘rilmoqda va zamonaviy raqamli texnologiyalar joriy etilmoqda. 16
Bank tizimining samaradorligini oshirish maqsadida xususiy sektor ishtiroki
kengaytirilmoqda. Hukumat davlat banklarini bosqichma-bosqich
15
Ochilov A. – O‘zbekiston va jahon iqtisodiyoti. – O‘zbekiston: Iqtisodiyot, 2020. – 140-160-b.
16
Xasanov N. – Kichik biznes va tadbirkorlik rivoji. – O‘zbekiston: Yangi asr avlodi, 2019. – 80-95-b.

xususiylashtirishni rejalashtirib, chet el investorlari uchun bank sohasida qulay
sharoitlar yaratmoqda. Bu esa bank tizimining bozor iqtisodiyoti talablariga
moslashishini ta’minlaydi.
Bank sektorida raqamli texnologiyalarni joriy etish muhim yo‘nalishlardan
biri bo‘lib, mobil banking, onlayn kreditlash va elektron to‘lov tizimlari faol
rivojlantirilmoqda. Natijada, aholi va tadbirkorlik subyektlari uchun moliyaviy
xizmatlardan foydalanish qulaylashib, bank operatsiyalarining tezkorligi
oshmoqda.
Xorijiy investorlar uchun kredit va depozit tizimlari yanada jozibador
bo‘lishi uchun Markaziy bank pul-kredit siyosatini takomillashtirmoqda.
Inflyatsiya darajasini pasaytirish va milliy valyuta barqarorligini ta’minlash
bo‘yicha choralar ko‘rilmoqda.
Moliyaviy tizim mustahkamlanishi natijasida bank sektori yanada
raqobatbardosh bo‘lib, iqtisodiyotning boshqa tarmoqlari bilan integratsiyasi
kuchayadi. Bu esa investitsiya muhitini yaxshilash, kichik va o‘rta biznes
rivojlanishiga ko‘maklashish va umuman, mamlakat iqtisodiyotining barqaror
o‘sishiga hissa qo‘shadi.
3.3. Raqamli iqtisodiyot va innovatsion rivojlanish strategiyalari
O‘zbekiston iqtisodiyotining barqaror o‘sishini ta’minlashda raqamli
iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar muhim o‘rin tutadi. Raqamli
texnologiyalarni joriy etish nafaqat iqtisodiy samaradorlikni oshirish, balki xalqaro
bozorda raqobatbardosh bo‘lish, moliyaviy operatsiyalarni soddalashtirish va
aholiga qulay xizmatlar ko‘rsatish imkonini beradi.
Mamlakatda “Raqamli O‘zbekiston – 2030” dasturi asosida barcha sohalarni
raqamlashtirish bo‘yicha keng qamrovli islohotlar amalga oshirilmoqda. Ushbu
strategiya davlat xizmatlari, moliyaviy tizim, sanoat, qishloq xo‘jaligi va ta’lim
sohalarida innovatsion texnologiyalarni joriy etishni nazarda tutadi.
Raqamli iqtisodiyotning rivojlanishiga asosiy turtki bo‘lib, IT-sektorning
kengayishi xizmat qilmoqda. Toshkent, Samarqand va Farg‘ona shaharlarida IT-
Parklar tashkil etilgan bo‘lib, u yerda startap loyihalar va IT-kompaniyalar faoliyat

$yuritmoqda. Davlat tomonidan startaplarni qo‘llab-quvvatlash maqsadida maxsus grantlar ajratilib, soliq imtiyozlari taqdim etilmoqda. 17 Elektron to‘lov tizimlari va moliyaviy texnologiyalar rivojlanib, Payme, Click, Paynet kabi raqamli xizmatlar aholining moliyaviy operatsiyalarini soddalashtirishga xizmat qilmoqda. Bank tizimida onlayn kreditlash va mobil banking xizmatlari keng joriy etilib, aholi va tadbirkorlik subyektlari uchun moliyaviy xizmatlardan foydalanish imkoniyatlari kengaymoqda. Davlat xizmatlarini raqamlashtirish natijasida “Yagona darcha” tamoyili asosida elektron hujjat almashinuvi joriy etildi. Bu fuqarolarning davlat xizmatlaridan foydalanishini osonlashtirib, ortiqcha qog‘ozbozlikni kamaytiradi va korrupsiyaviy holatlarning oldini oladi. \Sanoat sohasida raqamli texnologiyalarni joriy etish ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga xizmat qilmoqda. ERP (Enterprise Resource Planning) va SCADA (Supervisory Control and Data Acquisition) tizimlari ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish va resurslardan samarali foydalanish imkonini bermoqda. Raqamli iqtisodiyot va innovatsion rivojlanish O‘zbekistonning iqtisodiy o‘sishiga turtki berib, mamlakatning global raqobatbardoshligini oshirishga xizmat qiladi. Shu sababli, davlat tomonidan IT-ta’limni rivojlantirishga katta e’tibor qaratilmoqda. MohirDev, Najot Ta’lim, PDP Academy kabi markazlar orqali zamonaviy dasturlash va texnologiyalar bo‘yicha mutaxassislar tayyorlanmoqda. Ushbu strategiyalar kelajakda iqtisodiy barqarorlikni ta’minlab, O‘zbekistonni mintaqadagi raqamli markazga aylantirishga xizmat qiladi. XULOSA O‘zbekistonning jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida barqaror o‘sishini ta’minlash bugungi kunning eng dolzarb masalalaridan biridir. Dunyo miqyosida yuzaga kelayotgan iqtisodiy inqirozlar davlatlarning ichki va tashqi siyosatiga bevosita ta’sir ko‘rsatmoqda. Global iqtisodiy o‘zgarishlar, moliyaviy 17 Karimov B. – Davlat iqtisodiy siyosati. – O‘zbekiston: Universitet, 2018. – 60-75-b.$

inqirozlar va geosiyosiy vaziyatlarning murakkablashuvi sababli har bir mamlakat
o‘z iqtisodiy xavfsizligini mustahkamlash va barqaror o‘sishni ta’minlash
yo‘llarini izlamoqda. O‘zbekiston ham bu jarayonda o‘zining mustaqil yo‘nalishini
shakllantirib, iqtisodiy rivojlanishning yangi strategiyalarini ishlab chiqmoqda.
Kurs ishida jahon moliyaviy inqirozining kelib chiqish sabablari, uning
xalqaro iqtisodiyotga va rivojlanayotgan davlatlarga ta’siri tahlil qilindi.
Shuningdek, O‘zbekistonning inqiroz sharoitida barqaror o‘sishini ta’minlovchi
omillar, davlat tomonidan olib borilayotgan iqtisodiy islohotlar va innovatsion
rivojlanish strategiyalari keng yoritildi.
Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, jahon moliyaviy inqirozlari odatda global
moliyaviy tizimdagi nomutanosibliklar, ortiqcha kreditlash, yuqori inflyatsiya va
geosiyosiy keskinliklar natijasida yuzaga keladi. 2008-yilgi global moliyaviy
inqiroz, 2020-yilgi COVID-19 pandemiyasi va hozirgi geosiyosiy vaziyatlar
xalqaro iqtisodiyotga jiddiy ta’sir ko‘rsatdi.
Rivojlanayotgan davlatlar, jumladan O‘zbekiston uchun bunday inqirozlar
eksport tushumlarining kamayishi, chet el investitsiyalarining qisqarishi va milliy
valyuta kursining beqarorlashuvi kabi muammolarni keltirib chiqarishi mumkin.
Shu sababli, O‘zbekiston iqtisodiyotini inqirozlarga bardoshli qilish uchun uzoq
muddatli strategiyalar ishlab chiqmoqda.
O‘zbekiston so‘nggi yillarda iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirib,
makroiqtisodiy barqarorlikni saqlab qolish uchun qator chora-tadbirlarni amalga
oshirdi. Eng muhim omillardan biri bu – diversifikatsiyalangan iqtisodiyot yaratish
va importga qaramlikni kamaytirishdir.
Davlat tomonidan olib borilayotgan iqtisodiy islohotlar quyidagi
yo‘nalishlarni o‘z ichiga oladi:
 Mahalliy ishlab chiqarishni rivojlantirish va sanoat klasterlarini
kengaytirish;
 Qishloq xo‘jaligi sektorini modernizatsiya qilish va eksport
salohiyatini oshirish;
 Energetika va transport infratuzilmasini rivojlantirish;

 Kichik va o‘rta biznesni qo‘llab-quvvatlash va tadbirkorlik muhitini
yaxshilash.
Shuningdek, O‘zbekistonning investitsion va innovatsion salohiyatini
oshirish bo‘yicha olib borilayotgan islohotlar ham iqtisodiy barqarorlikni
ta’minlashga xizmat qilmoqda. So‘nggi yillarda mamlakatda to‘g‘ridan-to‘g‘ri
xorijiy investitsiyalar hajmi oshib, yangi sanoat korxonalari tashkil etildi.
O‘zbekiston iqtisodiyotining barqarorligini ta’minlash uchun mahalliy ishlab
chiqarishning hajmini oshirish va eksportni rivojlantirish muhim ahamiyatga ega.
Hukumat tomonidan olib borilayotgan sanoat siyosati natijasida bir qancha
strategik tarmoqlar rivojlanmoqda:
 To‘qimachilik va yengil sanoat – eksport hajmini oshirish va tayyor
mahsulot ishlab chiqarish hajmini kengaytirish;
 Farmatsevtika – ichki bozorni o‘z mahsulotlari bilan to‘ldirish va
importni kamaytirish;
 Qurilish materiallari – mahalliy sanoatni rivojlantirish va eksport
bozorlarini kengaytirish.
Mahsulotlarni xalqaro bozorga olib chiqish uchun ishlab chiqaruvchilarga
texnik yordam ko‘rsatilmoqda, eksport jarayonlarini soddalashtirish va transport
infratuzilmasini rivojlantirish bo‘yicha chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.
Moliyaviy barqarorlikni ta’minlash maqsadida O‘zbekiston bank tizimini
isloh qilish bo‘yicha qator chora-tadbirlarni amalga oshirdi. Bank tizimidagi
islohotlar quyidagilarga qaratilgan:
 Xususiy sektor ishtirokini kengaytirish va bank xizmatlarini
takomillashtirish;
 Kreditlash mexanizmlarini soddalashtirish va tadbirkorlik
subyektlarini qo‘llab-quvvatlash;
 Inflyatsiya darajasini pasaytirish va milliy valyuta barqarorligini
ta’minlash;
 Raqamli bank xizmatlarini rivojlantirish va mobil banking tizimlarini
kengaytirish.

Bank sektorining rivojlanishi iqtisodiyotning boshqa tarmoqlariga ham
bevosita ijobiy ta’sir ko‘rsatib, investitsiya muhitini yaxshilashga xizmat qilmoqda.
Zamonaviy iqtisodiyotda raqamli texnologiyalar va innovatsion rivojlanish
barqaror iqtisodiy o‘sishning asosiy omillaridan biri hisoblanadi. O‘zbekiston
“Raqamli O‘zbekiston – 2030” dasturi doirasida quyidagi islohotlarni amalga
oshirmoqda:
 IT-sektorni rivojlantirish – IT-Parklar faoliyatini kengaytirish va
startap loyihalarni qo‘llab-quvvatlash;
 Elektron to‘lov tizimlarini rivojlantirish – Payme, Click, Paynet kabi
xizmatlarning ommalashishi;
 Davlat xizmatlarini raqamlashtirish – “Yagona darcha” tizimini joriy
etish va elektron hujjat almashinuvi tizimini takomillashtirish;
 Qishloq xo‘jaligida innovatsiyalar – “Aqlli qishloq xo‘jaligi”
texnologiyalarini joriy etish;
 Sanoat avtomatlashtirilishi – ERP va SCADA tizimlarini ishlab
chiqarish jarayonlariga tatbiq etish.
Raqamli iqtisodiyotning rivojlanishi iqtisodiy samaradorlikni oshirib,
O‘zbekistonni mintaqadagi innovatsion markazga aylantirishga xizmat qilmoqda.
Kurs ishida ko‘rib chiqilgan tahlillar shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekiston jahon
moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlash
bo‘yicha aniq strategiyalarni amalga oshirmoqda. Davlat tomonidan olib
borilayotgan islohotlar ishlab chiqarish va eksport hajmini oshirish, moliyaviy
tizimni mustahkamlash va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish orqali milliy
iqtisodiyotning barqarorligini ta’minlashga qaratilgan.
Kelajakda bu islohotlarning samarali amalga oshirilishi O‘zbekistonning
jahon iqtisodiyotidagi o‘rnini yanada mustahkamlashiga, aholi farovonligining
oshishiga va mamlakatning global iqtisodiy raqobatbardoshligini ta’minlashga
xizmat qiladi.

TAVSIYALAR
O‘zbekistonning jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida barqaror
o‘sishini ta’minlash uchun quyidagi 5 ta muhim tavsiyani ilgari surish mumkin:
1. Mahalliy ishlab chiqarish va eksport salohiyatini yanada oshirish
 Mahalliy ishlab chiqaruvchilarni qo‘llab-quvvatlash va import o‘rnini
bosuvchi mahsulotlar ishlab chiqarishni rag‘batlantirish lozim.
 Eksport bozorlarini diversifikatsiya qilish va yangi xalqaro hamkorlik
loyihalarini yo‘lga qo‘yish zarur.
 Transport-logistika infratuzilmasini rivojlantirish orqali tashqi savdo
jarayonlarini tezlashtirish va arzonlashtirish muhim.
2. Moliyaviy barqarorlik va bank tizimi islohotlarini chuqurlashtirish
 Bank tizimidagi islohotlarni davom ettirib, xususiy banklarning
ulushini oshirish kerak.
 Raqamli bank xizmatlarini rivojlantirish va aholining moliyaviy
savodxonligini oshirish choralari ko‘rilishi lozim.
 Kichik va o‘rta biznesga ajratiladigan kreditlarni soddalashtirish va
foiz stavkalarini maqbullashtirish orqali tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash kerak.
3. Investitsion muhitni yaxshilash va innovatsion texnologiyalarni joriy
etish.
 Xorijiy va mahalliy investitsiyalarni jalb qilish uchun soliqlar va
ruxsatnoma jarayonlarini yanada soddalashtirish zarur.
 Yangi texnologiyalarni joriy etish orqali sanoat va qishloq xo‘jaligini
raqamlashtirishga e’tibor qaratish lozim.
 Startap ekotizimini rivojlantirish va yosh tadbirkorlar uchun grantlar
ajratish orqali innovatsion iqtisodiyotni qo‘llab-quvvatlash muhim.
4. Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish va elektron boshqaruv tizimlarini
kengaytirish
 Davlat xizmatlarini to‘liq raqamlashtirish va aholi uchun qulay
elektron xizmatlarni ko‘paytirish lozim.

 Sun’iy intellekt va “Big Data” texnologiyalaridan samarali
foydalanish orqali iqtisodiy tahlillarni avtomatlashtirish muhim.
 IT-sohani rivojlantirish va dasturchilar tayyorlash uchun ta’lim
tizimini zamonaviylashtirish kerak.
5. Ishlab chiqarish va energetika tarmoqlarini modernizatsiya qilish
 Energetika tarmog‘ida qayta tiklanuvchi energiya manbalarini keng
joriy etish va energiya tejamkor texnologiyalarga o‘tish lozim.
 Sanoat klasterlarini yaratish va ishlab chiqarish jarayonlarini
avtomatlashtirish orqali milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirish kerak.
 Qishloq xo‘jaligida innovatsion sug‘orish texnologiyalarini keng joriy
etish orqali hosildorlikni oshirish muhim.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR VA SAYTLAR RO’YHATI
1. Karimov I.A. – O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. – O‘zbekiston:
O‘zbekiston, 2011. – 45-56-b.
2. Karimov I.A. – Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – O‘zbekiston: Ma’naviyat,
2008. – 112-125-b.
3. Abdukarimov B. – Iqtisodiy nazariya asoslari. – O‘zbekiston: O‘zbekiston Milliy
universiteti, 2015. – 78-89-b.
4. G‘ulomov S.S. – Raqamli iqtisodiyot va innovatsiyalar. – O‘zbekiston: Fan, 2020.
– 90-101-b.
5. Xo‘jayev Q. – Makroiqtisodiyot. – O‘zbekiston: Iqtisodiyot, 2018. – 134-150-b.
6. Turdiev M. – Iqtisodiy islohotlar va rivojlanish. – O‘zbekiston: Adolat, 2016. – 45-
59-b.
7. Ostonov A. – Bank ishi asoslari. – O‘zbekiston: Iqtisodiyot, 2017. – 56-70-b.
8. To‘raqulov U. – O‘zbekistonning investitsion siyosati. – O‘zbekiston: Universitet,
2019. – 22-38-b.
9. Qosimov N. – O‘zbekiston iqtisodiyoti va islohotlar. – O‘zbekiston: Fan, 2021. –
102-118-b.
10. Murodov E. – Jahon iqtisodiyoti va global inqirozlar. – O‘zbekiston: Ma’rifat,
2020. – 78-92-b.
11. Saidov R. – O‘zbekistonda sanoat rivojlanishi. – O‘zbekiston: Yangi asr avlodi,
2019. – 88-101-b.
12. Abdullayev X. – Energetika va iqtisodiyot. – O‘zbekiston: Fan va texnologiya,
2018. – 34-50-b.
13. Solihov M. – Qishloq xo‘jaligi iqtisodiyoti. – O‘zbekiston: Ekonompress, 2017. –
69-85-b.
14. Tursunov A. – O‘zbekiston bank-moliya tizimi. – O‘zbekiston: Ilm, 2021. – 120-
138-b.
15. Jalilov Sh. – Barqaror iqtisodiy o‘sish omillari. – O‘zbekiston: Fan, 2022. – 55-72-
b.

16. Ochilov A. – O‘zbekiston va jahon iqtisodiyoti. – O‘zbekiston: Iqtisodiyot, 2020. –
140-160-b.
17. Xasanov N. – Kichik biznes va tadbirkorlik rivoji. – O‘zbekiston: Yangi asr avlodi,
2019. – 80-95-b.
18. Karimov B. – Davlat iqtisodiy siyosati. – O‘zbekiston: Universitet, 2018. – 60-75-
b.
19. Sharipov M. – Iqtisodiy xavfsizlik va investitsiyalar. – O‘zbekiston: Ma’naviyat,
2021. – 110-126-b.
20. Shodmonov S. – Innovatsion iqtisodiyot. – O‘zbekiston: Fan, 2020. – 50-66-b.
21. Xudoyberganov B. – Moliyaviy tahlil va investitsiya. – O‘zbekiston: Universitet,
2019. – 100-115-b.
22. Nosirov U. – O‘zbekiston iqtisodiyotida modernizatsiya. – O‘zbekiston: Yangi asr
avlodi, 2021. – 72-85-b.
23. Bo‘ronov A. – Iqtisodiy rivojlanish nazariyalari. – O‘zbekiston: Iqtisodiyot, 2018.
– 130-145-b.
24. Ibragimov O. – Jahon moliyaviy bozorlari. – O‘zbekiston: Ma’rifat, 2020. – 95-
110-b.
25. Maxmudov A. – O‘zbekistonda tadbirkorlik va iqtisodiy islohotlar. – O‘zbekiston:
Iqtisodiyot, 2019. – 88-104-b.

Mavzu to`liq yoritilgan

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

Jahоn mоliyaviy-iqtisоdiy inqirоzi sharоitida O’zbekistоnda barqarоr o’sishni ta’minlashning оmillari va yo’llari

O'xshash dokumentlar