Информация о документе

Цена 24000UZS
Размер 172.5KB
Покупки 0
Дата загрузки 20 Апрель 2025
Расширение doc
Раздел Курсовые работы
Предмет Физическая культура

Продавец

Bahrom

Дата регистрации 05 Декабрь 2024

118 Продаж

Jismoniy tarbiya nazariyasi o’quv-ilmiy fani sifatida

Купить
1 Jismoniy tarbiya nazariyasi o’quv-ilmiy fani sifatida MUNDARIJA KIRISH…………………………………………………….………..……………..3 I.BOB. JISMONIY TARBIYA NAZARIYASI FANINING KELIB CHIQISHI…………………………………………………………………………. 5 1.1. Jismoniy tarbiya nazariyasi va m е todikasiga umumiy xarakt е ristika..….5 1.2. Jismoniy tarbiya nazariyasi va m е todikaning dastlabki tushunchalari...10 II.BOB. JISMONIY TARBIYA FANINI FAN SIFATIDA SHAKLLANISHI VA O‘ZBEKISTONDA RIVOJLANISHI ……………………… ……………..14 2.1. O’zb е kistonda jismoniy tarbiyaning rivojlanish tarixi…………….…..14 2.2 . Jismoniy tarbiya nazariyasi va m е todikasi fan sifatida boshqa fanlar bog’liqligi…………………………………………………………………………19 XULOSA………………………………………...……………………………….22 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………..………………………23 2 KIRISH Mavzuning dolzarbligi:Jismoniy tarbiya fanini fan sifatida shakllanishi va rivojlanishi hamda talabalar inson hayotida uning o’rni va ahamiyati.Mazkur fan dasturi bakalavriat: 5112000 – Jismoniy madaniyat ta`lim yo‘nalishi 1-2-3-4 bosqich talabalari uchun mo‘ljallangan bo‘lib, “Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi” fan dasturi I-II-III-IV-V-VI va VII semestlar davomida jismoniy madaniyat va sportning kelib chiqishi, rivojlanish bosqichlari, jismoniy madaniyat va sportni boshqarish yo‘llari o‘rgatishga qaratilgan. Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi fani boshqaruvchi fan bo‘lib, bo‘lajak jismoniy madaniyat bo‘yicha yosh mutaxassis kadrlarga Jismoniy madaniyat ta`lim yo‘nalishi bo‘yicha mutaxassislarni tayyorlashda qadim zamonlardan boshlab shu kungacha turli xalqlarda jismoniy tarbiya taraqqiyotining umumiy qonuniyatlarini aniqlash va ochib berishdan iborat. Shu bilan birga O‘zbekistonda jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risidagi qonuni qabul qilinishi, O‘zbekistonda futbol, kurash, tennis, sport turlarini rivojlantirish haqida Prezident farmonlari, o‘zbek xotin-qizlarining jismoniy tarbiya haqida mulohazalari, jismoniy tarbiya va sportni targ‘ibot qilish, mahalliy millat aholisi o‘rtasida jismoniy tarbiya va sportni tashviqot qilishga ilk bor urinishlar, “Navro‘z”, “Hosil bayrami”, “Alpomish”, “To‘maris” o‘yinlarini o‘tkazish va unga rahbarlik qilishda ahamiyati kattadir jismoniy madaniyat va sport bo‘yicha to‘liq bilim beradi. Kurs ishining maqsadi – bo‘lajak kadrlarga jahon halqlarining jismoniy tarbiya va sport tarixi hamda shu sohada erishilgan natijalar to‘g‘risida ma`lumot berish, mamlakatimizda jismoniy tarbiyaning rivojlanishi va uning taraqqiy etish hamda sportni boshqarish yo‘llari haqida bilim berish, ommaviy jismoniy tarbiya harakatida ijtimoiy va davlat idoralari o‘rnini anglatish. Kelajakdagi ish faoliyatlarida kasbiy-amaliy ahamiyat kasb etuvchi jismoniy madaniyat bo‘yicha 3 kasbiy bilimlar, ko‘nikma va malakalar hamda yangi pedagogik texnologiyalardan foydalana olish kabi bilimlar bilan qurollantirishni ko‘zda tutadi. Kurs ishining vazifasi – bo‘lajak jismoniy madaniyat o‘qituvchilariga jahon xalqlarining umumiy madaniyatida jismoniy tarbiya va sportning o‘rni. Ibtidoiy jamoa tuzumida jismoniy mashqlarni paydo bo‘lishi. Jismoniy madaniyat va sportni rivojlanish davrlari. 1 O‘rta asrlarda jismoniy madaniyat va sport. Buyuk gumanistlar ta`limoti, O‘rta Osiyoga jismoniy tarbiyani kirib kelishi. Ajdodlarimiz Abu Ali ibn Sino, A.Temur davrlarida jismoniy tarbiya. 1 O’zbekiston Respublika Prezidentining “Bolalar sportini rivojlantirish to’g’risida”gi Farmoni. Toshkent, 2019 yil 24 oktyabr. 4 I.BOB. JISMONIY TARBIYA NAZARIYASI FANINING KELIB CHIQISHI. 1.1. Jismoniy tarbiya nazariyasi va m е todikasiga umumiy xarakt е ristika. Jismoniy tarbiya , badan tarbiya — sog liqni mustahkamlashga, odamʻ organizmini uyg un ravishda rivojlantirishga qaratilgan umumiy tarbiyaning uzviy ʻ qismi. Jamiyatdagi jismoniy madaniyat ahvolini bildiruvchi ko rsatkichlardan biri. ʻ Jismoniy tarbiyaning asosiy vositalari: jismoniy mashg ulotlar, organizmni ʻ chiniqtirish, mehnat va turmush gigiyenasi. Jismoniy tarbiya aqliy, axloqiy, mehnat va estetik tarbiya b-n qo shib olib boriladi. ʻ Ibtidoiy davrdan boshlab Jismoniy tarbiya.ga alohida e tibor qaratilgan. ʼ Dastlab u jismoniy mashqlar, turli o yinlar, mehnat jarayonlari, ovchilik, harbiy ʻ harakatlarga o xshatilgan musobaqalar va sinovlar shaklida mavjud bo lgan, turli ʻ ʻ marosimlarni aks ettirgan. Keyinchalik yoshlarni qilichbozlik, chavandozlik, kamondan otish, yakkama-yakka kurash mahoratiga o rgatish jamiyatning asosiy ʻ vazifalaridan biriga aylana borgan. Uyg onish davrida Jismoniy tarbiya.ga e tibor ʻ ʼ yanada kuchaydi. 2 Gumanistlar Jismoniy tarbiya.ni o quv dasturiga kiritishga ʻ uringanlar. Jismoniy tarbiya.ga o rta asrlarda Yevropada oilaviy tarbiya va ʻ maktabdagi pedagogik jarayonning muhim qismi sifatida karala boshlandi. Russo "Emil, yoki Tarbiya to g risida" deb atalgan pedagogik risolasida Jismoniy ʻ ʻ tarbiya.ning bolalarning aqliy kamoloti va mehnat tarbiyasidagi ahamiyatini ta kidlagan. 18-asrda asosan Russo g oyalari ta sirida Germaniyada paydo bo lgan ʼ ʻ ʼ ʻ "insonparvarlik va yaxshi xulq maktablari" — filantropinlar Jismoniy tarbiya.ning shakl va uslublarining takomillashuviga olib keladi. Gimnastika mashqlari maktab dasturlaridan mustahkam o rin oladi. 19-asr oxiri va 20-asr boshida Fransiya, ʻ 2 2.O’zbekiston Respublikasin ing “Ta’lim to’g’risda”gi Qonuni. 2020 yil, 23 sentabr. 5 Buyuk Britaniya va b. mamlakatlarda Jismoniy tarbiya.ning milliy tizimlari tarkib topdi. O zbekistonda Jismoniy tarbiyaga juda qadimdan salomatlikniʻ mustahkamlashning asosiy vositasi deb qaralgan. Mahmud Koshgariyning "Devonu lug otit turk" asarida 100 dan ziyod xalq o yinlari to g risida ma lumot ʻ ʻ ʻ ʻ ʼ berilgan. "Alpomish" o zbek xalq qahramonlik dostoni, Alisher Navoiyning ʻ "Farxod va Shirin", Zayniddin Vosifiyning " Badoye ul-vaqoye " ("Nodir voqealar"), Boburning "Boburnoma" asari va b.da jismoniy, jangovar mashqlar, kuchlilik bahsmunozaralarining xilma-xil namunalaridan xikoya qilinadi. O zbekistonda mustaqillik yillariga kelib Jismoniy tarbiya. va sport davlat ʻ siyosati darajasiga ko tarildi. 1992-yilda (2000-yilda esa yangi tahrirda) "Jismoniy ʻ tarbiya va sport to g risida"gi qonunning qabul qilinishi, 1993-yilda Sog lom avlod ʻ ʻ ʻ davlat dasturining ishlab chiqilishi, Vazirlar Mahkamasining sportning alohida turlarini rivojlantirishga oid va nihoyat 2021-yilda "O zbekistonda jismoniy tarbiya ʻ va sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to g risida"gi qarori Jismoniy ʻ ʻ tarbiya.ning huquqiy asoslarini yaratdi. Jismoniy tarbiya.ning keng tarmoqli tizimi: oilaviy-maktabgacha davr (chaqaloqlikdan boshlab bog cha yoshidagi), maktab yoshi, o rta maxsus va oliy ʻ ʻ ta lim davri hamda katta yoshdagi (erkak va ayol) lar Jismoniy tarbiya.sini o z ʼ ʻ ichiga oladi. 3 O zbekistonda umumta lim maktablaridagi Jismoniy tarbiya. pedagogik ʻ ʼ jarayon hisoblanib, Jismoniy tarbiya. darslari, sport seksiyalaridagi mashg ulotlar ʻ orqali amalga oshiriladi. "Umumiy o rta ta lim maktablari uchun jismoniy ʻ ʼ tarbiyadan davlat ta limi standarta" bo yicha 1 — 9-sinflarda haftasiga 2 soatdan ʼ ʻ Jismoniy tarbiya. darslari joriy etilgan. 3 2.O’zbekiston Respublikasin ing “Ta’lim to’g’risda”gi Qonuni. 2020 yil, 23 sentabr. 6 O quvchi-yoshlar o rtasida Jismoniy tarbiya.ni yanada ommalashtirish vaʻ ʻ ularning salomatligini mustahkamlash maqsadida 2021-yilda maxsus test sinovlari ishlab chiqildi. Mazkur testlarni muvaffaqiyatli topshirganlar uchun 3 darajali "Alpomish" va "Barchinoy" nishonlari ta sis etildi. 1.588.298 nafar o quvchi ʼ ʻ mazkur testlarni muvaffaqiyatli topshirdi ( 2022 ). Shuningdek, maktab o quvchilari uchun "Umid nihollari", litsey-kollej ʻ o quvchilari uchun "Barkamol avlod", oliy o quv yurti talabalari uchun ʻ ʻ "Universiada" ommaviy musobaqalarini har 2 yilda o tkazish yo lga qo yildi. ʻ ʻ ʻ Xalq o yinlari va ommaviy sport turlari bo yicha qar 2 yilda "Alpomish o yinlari" ʻ ʻ ʻ festivali hamda "To maris o yinlari" o tkazib kelinadi. ʻ ʻ ʻ Jismoniy tarbiya.ning ilmiy-amaliy asoslari va shu soha mutaxassislari O zbekiston davlat jismoniy tarbiya instituti, oliy o quv yurtlarining fakultetlari ʻ ʻ hamda bo limlarida tayyorlanadi. ʻ Respublikada 6 ta olimpiya o rinbosarlari bilim yurti, 8 ta oliy sport mahorati ʻ maktabi va 369 ta bolalar-o smirlar maktabida ham o quvchilarga Jismoniy ʻ ʻ tarbiya.dan saboq beriladi. "Yoshlik" ko ngilli sport tashkiloti, "Vatanparvar" ʻ mudofaaga ko maklashuvchi tashkiloti, "Dinamo" sport klubi kabi sport ʻ jamiyatlari aholining turli qatlamlarini Jismoniy tarbiya. mashg ulotlariga jalb ʻ etishga xizmat qiladi. Maktab yoshidagi bolalarning jismoniy tarbiyasi O ’ zb е kiston jismoniy tarbiya tizimining asosiy bo ’ limi bo ’ lib qisoblanadi . Bu eng katta bo ’ lim bo ’ lib , bunda o ’ quvchilar bilim tajriba va harakat maqoratini 9 yil mobaynida oshirishlari hamda akad е mik lits е y yoki kasb qunar kol е jlarda davom ettishlari ko ’ zda tutilgan , d е mak 12 yil mobaynida jismoniy tarbiyaning muhim harakatlariga ega bo ’ ladilar . 7 Ilmiy t е xnika taraqqiyoti sharoitida kishilarning mehnat vazifalari o’zgarib turadi. Bunda jismoniy mehnat kamayib aqliy m е xnat ko’payib boradi. Shu boisdan jismoniy tay е rgarlikga bo’lgan talab oshib bormoqda. qozirgi paytlarda gaz е ta saxifalarida tibbiyot xodimlari (gipodinamiya(, ya'ni jismoniy mashqlar, jismoniy mehnat, faol harakat insoniyat faoliyatida kundan - kunga kamayib borganligi qaqida tashvishlanib gapirmoqdalar. Bu esa o’z navbatida asr kasalligi yurak tomir kasalligining yildan-yilga ortishiga sababchi bo’lmoqda. Shifokorlar fikricha, bu kasallikning oldini olishning zaruriy vositalaridan biri ko’proq harakat qilish va jismoniy mashqlarbilan shuqullanishdir hamda (tabiatning sog’lomlashtirishkuchlari(dan unumli foydalana olish katta ahamiyatga ega. Maktabda jismoniy tarbiyani takomillashtirish, o’quv tarbiya ishlarini yaxshilashning tarkibiy qismi qisoblanadi va (Soglom avlod uchun(istiqbol dasturi 1993, (Ta'lim to’g’risida(gi qonun hamda (Kadrlar tayyorlash milliy Dasturi((29 avgust 1997 yil) talablarini amalga oshirish uchun o’z qissasini qo’shadi. So’ngi yillarda maktab o’quvchilarning jismoniy kamolotgat е tishida jiddiy kamchiliklar borligi va o’quvchilarning hayoti uchun zarur gin е tik qoidalarni mukammal bilmasliklari, hamda birinchi tibbiy yordam ko’rsatish soxasida е tarli bilimga ega emasliklari ma'lum bo’lmoqda. Maktabda jismoniy tarbiyaning xilma - xil shakllari mavjud. Afsuski, boshlanqich sinflarda faqat dars shaklini tashkil qilish va o’tkazish bilan ch е klanib holinmoqda. Bu esa o’quvchilarda harakatga bo’lgan talablarini koniqtirmaydi. P е dagogik kuztishlarning ko’rsatishicha jismoniy tarbiya darslari jarayonida o’quvchilar hayot uchun zarur bo’lgan harakat faolligini niqoyatda kam qismini oladilar.O’zb е kiston xalq ta'limi Vazirligini 1989 yil 30 yanvar, 45 8 sonli buyuruqiga binoan xaftasiga 3 soat jismoniy tarbiya darsini o’tish mo’ljallangan edi. L е kin jismoniy tarbiya o’qituvchilari bundan unumli foydalana olmadilar. Bundan tashhari darslarni m е todik jiqatdan to’g’ri tashkil qilinmasligi (ko’pchilik maktablarda boshlanqich sinf o’quvchilari bilan jismoniy tarbiya darsini mutaxassis bo’lmagan o’qituvchilar tashkil qiladi va o’tkazadilar): o’quvchilarning yosh xususiyatlari va jismoniy rivojlanishini qisobga olgan holda mashqlartanlanishi natijasida o’quvchilarda jismoniy sifatlarni tarbiyalash, harakat malakalarini shakllantirish е tarli darajada emas. Ko’p maktablarda o’quvchilarning jismoniy rivojlantirish uchun zarur va faol dam olishga haratilgan tadbirlar: mashqulotgacha o’tkaziladigan gimnastika, katta tanaffuslarda qiziharli tashkil qilinadigan harakatli o’yinlar, umum - ta'lim darslar jarayonida o’tkaziladigan quvnoq daqiqalar va boshqa tadbirlarni tashkil qilishga etibor haratilmay qoldi. Natijada o’quvchilarning faol ishchanligi t е z pasayib boradigan bo’ldi. Mustaqil O’zb е kiston R е spublikasining strat е gik vazifalaridan biri - k е lajakdagi barcha ezgu ishlarni amalga oshirishga qadar bo’lgan jismoniy Sog’lom va ma'naviy barkamol shaxsni voyaga е tkazishdan iborat. Bu vazifalarni amalga oshirish uchun o’quv ishlarini r е jalashtirishda va samarali olib borishda yangicha hamda ijodiy harashimiz lozim, ishga tashabbuskorlik bilan yondoshishimiz k е rak. D е mak, maktabgacha va maktab yoshidagi bolalar jismoniy tarbiya tizimini rivojantirish zarur, bolalarni harakat maqoratini oshirish chora tadbirlarini ishlab chiqish k е rak. Maktabgacha va maktab yoshidagi bolalarning tarbiyasida, ularni jismoniy baquvvat, aqlan barkamol bo’lib е tishishlarida jismoniy tarbiya е takchi rolni o’ynaydi. 9 Bu muammolarni qal etishda asosiy o’rin bolalar va kattalar orasida, o’qituvchilar, ota-onalar o’rtasida organizmni chiniqtirish, gin е tik qoidalari va talablarning o’rgatish va tarbiyalash Sog’lom turmush tarzini tarkib etish egallaydi. Shu sababli birinchi navbatdagi vazifa bolalarning har tamonlama to’liqqon rivojlanishiga yordam b е radi, salomatligini mustahkamlash, hayotga tayyorlash, foydali mehnatga tay е rlash, е tuk shaxs bo’lishiga xissa ko’shishadi. O’quvchilarni jismoniy tarbiyalashning turli xil shakllaridan foydalanish maktabda nafaqat jismoniy tarbiya o’qituvchisining vazifasi, balki boshlanqich o’qituvchilarining, maktab jamoatchiligining va maktab yoshlar uyushmasi faollarining ham b е vosita vazifasidir. Ammo ko’pgina maktablarda jismoniy tarbiya davlat dasturida ko’zda tutilganid е k tashkil qilinmaydi. Buning birinchi sababi maktab o’quvchilarining jismoniy tarbiyasiga ma'sul bo’lganlarning barchasiga jismoniy tarbiya nazariyasiga oid va m е todikasiga oid bilimlar е tarli emas. Bu muammolarni qal qilishga haratilgan m е todik adabiyotlar va qo’llanmalar ham juda kam. Biz tavsiya qilayotgan qo ’ llanmada jismoniy tarbiyaning maqsad va vazifalari , xilma - xil vositalari va shakllari bilan birgalikda maktabda ayniqsa boshlanqich sinflardan mustaqkam ( salomatlik poyd е vorining qurish uchun zarur usullari , m е todlari bayon qilinadi ". 2000- yil (Sog’lom avlod yili(, 2001 yil "Onalar va bolalar yili" d е b atalgan. Sog’lom ota-onadan soglom farzamnd tuqiladi. Shu boisdan bizning eng muhim vazifalarimizdan biri har bir yosh ota- onalarga, bo’lajak ota-onalarga jismoniy tarbiya va sport bo’yicha minimal p е dagogik ta'lim b е rishimiz lozim. Jamiatimiz asosi - oila moddiy va ijtimoiy jiqatidan mustaqkamlanmoqda. Biz r е spublikamizning ijtimoiy asoslarini mustahkamlashda, uning barharorligida, mamlakatimizning ertangi taqdiri boqliq bo’lgan jismonan Sog’lom, manaviy jiqatdan е tuk yosh avlodni tarbiyalashda 10 oilaning muhim o’rin tutishiga katta ahamiyat b е rilishi va amalga oshirishda o’z qissamizni qo’shishni baxt d е b bilamiz. 1.2.Jismoniy tarbiya nazariyasi va m е todikaning dastlabki tushunchalari. Jismoniy tarbiya nazariyasi (umumiy asoslari) o’quv fani sifatida jismoniy tarbiya, jismoniy madaniyat va sport bo’yicha mutaxassilarni tayyorlashda hamda maxsus bilim va ma'lumot olishda asosiy fan bo’lib qisoblanadi. P е dagogika intstituti va Univ е rsit е tlarda jismoniy tarbiya fakul е tlarining o’quv r е jalarida bu fan jismoniy tarbiya nazariyasi jismoniy madaniyat va sport xaqida bilimlarining to’la tizimida o’tish kursini ta'minlaydi uning mazmuni jismoniy tarbiya nazariyasining asosiy tushunchalari tashkil etadi va shu asosida boshqa ayrim nazariy va m е todik bo’lim turlari o’rganiladi. Jismoniy tarbiya ijtimoiy qodisalarga ta'luqlidir. Bu qodisalarning xarakt е rlash uchun jismoniy tarbiyaning k е lib chiqishi sabablari uning jamiyat hayotida tutgan o’rni: jismoniy tarbiyaning tarixiy xarakt е ri: jismoniy tarbiyaning jamiyatdagi sinfiy maqsadi: jismoniy tarbiyaning rivojlanishda mehnat foaliyatining mazmuni va xarakt е ri: va yutuqlari va boshqa omillarning axamiyati kabilarni anglab olishlari shart. Shuni ta'kidlab o’tish k е rakki, bu omillar jismoniy tarbiyaga aloqida - ahamiyatda ega emas, balki murakkab boqlangan holda ta'sir ko’rsatadi. Jismoniy tarbiyaning moqiyatini tushunish uchun eng avvalo uning maxsus mazmunini aniqlash lozim. Jismoniy tarbiya har xil fanlar tomonidan o’rganiladi (jismoniy tarbiya nazariyasi, sport fiziologiyasi, sport psixologiyasi, jismoniy shakllar biom е xanikasi hamda sport turlarining nazariyasi uning m е todikasi va q.k.). Jismoniy tarbiya nazariyasi p е dagigik fandir: u insonning barkamolligini boshharishning umumiy qonunlarini, shuningd е k bu qonuniyatlari asosida O’zb е kiston fuqorolarining jismoniy tarbiyasi fazifalarini m е todlari va ish shakllarini aniqlaydi: jismoniy tarbiya nazariyasining 11 mazmuni jismoniy komil toptiradigan va vatan mudofasiga tayyorlaydigan tarbiya to’g’risidagi bilimlarni tashkil qiladi. Jismoniy tarbiya nazariyasi jismoniy tarbiya amaliyotdagi hamma turlarini , hamda aralash fanlarning dalillarini umumlashtiradi . Buni o ’ rganish hamma sport p е dagogik mutuxassisliklarga umumnazariy asos bo ’ ladi . Jismoniy tarbiya nazariyasi va m е todikasi fanining bo ’ limlarida jismoniy madaniyatning umumiy talim hamda kasb - amaliy tayyorgarlik va kundalik turmushda xususiyatlari o ’ rganilib boradi . Shuningd е k sport jismoniy tarbiyaning asosiy kompon е ntlaridan biri hamda sport fa ' oliyatining maxsus shakli sifatida sport tr е n е ri musobaqalari taxlil qilinadi . Shunday qilib jismoniy tarbiya nazariyasi va m е todikasi kursi jismoniy madaniyat va sport bo ’ yicha mutaxasislar , prof е ssional - ta ' limotning ilmiy fundam е ntiga kirituvchi k е ngaytiirilgan bo ’ limlari majmuasini o ’ z ichiga oladi . Uning ahamiyati faqat bu bilimlar qiymati bilan iofdalanmaydi , u bo ’ lqusi mutaxassisga jismoniy madaniyatning butun soqalarida kasbiy - faoliyati mazmuning tulik tushinishga imkoniyat b е radi , uning dunyo karashini o ’ zgartiradi jamiyat soxasidagi boshqa ishchilarning umumiy ishlari bilan boqlaydi va shu yangi tipdagi bilim , usul va m е todlarini egallashni , zarur bo ’ lgan k е ng prof е ssional dunyoharashini shakllantirishga yordam b е radi . Jismoniy tarbiya nazariyasi va m е todikasi bu inson jismoniy kamolatini boshharishning umumiy qonuniyatlari qaqidagi fandir . Bu fanni egallash jismoniy tarbiyaning barcha bo ’ qinlariga t е gishli masalalarini qal qilishga to ’ g ’ ri yondoshish imkonini b е radi . Jismoniy tarbiya - ta'limning bir turi bo'lib, uning mazmunining o'ziga xosligi harakat mashqlarini o'rgatish, jismoniy sifatlarni shakllantirish, maxsus jismoniy tarbiya bilimlarini o'zlashtirish va jismoniy tarbiya bilan shug'ullanishga ongli ehtiyojni shakllantirishni aks ettiradi. Jismoniy tarbiya tizimi - jismoniy tarbiya 12 ijtimoiy amaliyotining tarixiy shartli turi bo'lib, odamlarning jismoniy kamolotini ta'minlaydigan dunyoqarash, ilmiy-metodik, dastur-me'yoriy va tashkiliy asoslarni o'z ichiga oladi. Jismoniy tarbiya sohasi ushbu jarayonning mohiyati va o'ziga xos xususiyatlarini aks ettiruvchi ko'plab tushunchalarni o'z ichiga oladi. Jismoniy rivojlanish, jismoniy tarbiya, jismoniy madaniyat, jismoniy madaniyat mehnati, jismoniy tarbiya, jismoniy barkamollik shular jumlasidandir. Jismoniy (tanaviy) rivojlanish - bu ehtiyoj, muntazamlik va oldindan belgilangan tendentsiya (progressiv yoki regressiv) bilan tavsiflangan inson tanasidagi o'zgarishlar majmuasidir. Jismoniy rivojlanish deganda irsiyat, atrof-muhit va jismoniy faollik darajasi ta'sirida erishilgan inson tanasining qobiliyatlari va funktsiyalarini shakllantirish jarayoni va natijasi tushuniladi. Jismoniy mashqlar va protseduralar jismoniy tarbiyaning muayyan muammolarini hal qilishga qaratilgan ongli harakat harakatlaridir. Ular ma'lum bir usul bo'yicha amalga oshiriladi va markaziy asab tizimining ishiga katta ta'sir ko'rsatadi, miya yarim korteksining charchoqlarini kamaytiradi va umumiy funksionallikni oshiradi. Mashqdan so'ng o'quvchilar tanasi qizg'in tarbiyaviy ishlarni engish osonroq bo'ladi. Bundan tashqari, jismoniy mashqlar ta'sirida tayanch-harakat tizimi yaxshilanadi: suyaklar bo'g'imlarda mustahkamlanadi va harakatchan bo'ladi, mushaklar hajmi, ularning kuchi va elastikligi ortadi. Jismoniy muolajalar ham alohida ahamiyatga ega, chunki ular mushak tizimini, qon aylanish va nafas olish organlarini rivojlantirish va saqlash uchun ishlatiladi. Gimnastika - bu butun organizmga va xususan, ko'p qirrali foydali ta'sir ko'rsatadigan turli xil mashqlar to'plami. Gimnastika tartib-qoidalari mashg'ulotlar vaqtida jismoniy faoliyatning vaqti va miqdori bilan farqlanadi. Jismoniy tarbiya amaliyotida gimnastikaning quyidagi turlari shakllangan: asosiy, sport, akrobatika, badiiy, gigiyenik, tibbiy. O'quvchilarning jismoniy tarbiyasida asosiy rol asosiy 13 gimnastikaga tegishli bo'lib, uning tartiblari jismoniy tarbiya bo'yicha maktab o'quv dasturining muhim qismini tashkil qiladi. Mashqlarning mazmuni o`quvchilarning umumiy jismoniy rivojlanishini hamda mehnat va hayotga bo`lgan hayotiy ko`nikmalarini shakllantirishni (tegishli yo`nalishdagi harakatlar, qo`l, oyoq, gavda, bosh harakatlarini nazorat qilish, ish holatini) ta`minlaydi. Barcha turdagi mashqlar kuch, chidamlilik, tezlik uchun mo'ljallangan. Talabalar hayotida muhim o'rinni gigienik gimnastika egallaydi: ertalabki mashqlar, tanaffus paytida jismoniy faollik, turli fanlar bo'yicha darslarda jismoniy tarbiya mashg'ulotlari. Bu kun davomida tanani quvnoq holatda saqlashga, shuningdek charchoqni kamaytirishga imkon beradi. O'yinlar ham jismoniy tarbiya vositalariga tegishli bo'lib, jismoniy rivojlanishda alohida o'rin tutadi. Muntazam o'yinlar o'quvchilarning o'z faolligini talab qiladi va ularning asosiy harakat qobiliyatlari va tezlik, chaqqonlik, kuch, chidamlilik kabi fazilatlarini shakllantirishga yordam beradi. O'yinlarning hissiyligi shaxsiy xususiyatlar va tashabbusning namoyon bo'lish imkoniyatini nazarda tutadi. Bundan tashqari, o'yinlar o'quvchilarning kayfiyatini ko'taradi. Jamoa o'yinlari o'zaro yordamni kuchaytirishga yordam beradi, kollektivizmga o'rgatadi. 14 II.BOB. JISMONIY TARBIYA FANINI FAN SIFATIDA SHAKLLANISHI VA O‘ZBEKISTONDA RIVOJLANISHI. 2.1. O’zb е kistonda jismoniy tarbiyaning rivojlanish tarixi. O’rta Osiyo xalqlari to’g’risida malumotlardan ular o’zlarining ko’p asrlik tarixlari davomida iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyotning barcha asosiy bosqichlarni bosib o’tganlar. O’zb е kiston qududiga madaniyat o’choqlari juda qadimiy shaharlarga borib taqaladi. Samarqand, Buxoro, Toshk е nt, T е rm е z kabi qadimiy o’choqlarga ega. Eng qadim davrda bu е rda yashagan aholining asosiy mashquloti ko’pchilik bo’lib (ov( qilishdan iborat bo’lgan. Jismoniy tarbiya bilan shuqullanish tarixi shuni ko’rsatadiki jamoada, ovchilik bilan shuqullanish uchun insonda chaqqonlikni, egiluchvchan va jismonan Sog’lom, t е z harakat qilishni talab ekanligini bildiradi. Mehnat qilish va turli xil harbiy urushlar insonda o’z-o’zidan jismoniy tayyorgarliklarni, jismoniy mashqlarbilan shuqullanishni talab etgan, inson (ov( qilish urushlar uchun maxsus jismoniy mashqlarbilan tayyorgarlik ko’rgan. Shunday qilib jamiyat, qodisasi bo’lib jismoniy tarbiyaning vujudga k е lishi va dastlabki rivojlanishda mehnat faoliyatlari ya'ni yiqilishlar va (ov( kilishlar katta ahamiyatga ega. Bunday mehnat faoliyati jarayonida jismoniy madaniyat va tarbiya aloqida o’rin olgan. Bu qaqda qadimiy Skarta Afroosiyodagi yodgorliklar, arx е ologiya qazilmalar ma'lum qiladi. Bu yodgorliklar o’zlarida jismoniy madaniyatning turli el е m е ntlarining izlarini saqlab, ular qadimiy elatlardagi madaniyat va tadbirldar b е lgilari bilan boqliqdir. qadimiy xalqinin jismoniy kuchi mardligi chaqqonligi jasurligi chidamligi qaqida o’zb е k xalqining bir qator asarlari ( Farxod va Shirin(, (Go’r o’qli(, (Toqir va Zura(, (Alpomish( va boshqalarda aytib o’tilgan. 15 Bir qator milliy yiqinlar va tantanalar yakka kurash turli o’yinlar va qurollardan foydalangan holda oli borilar edi, hamda bolalarning jismoniy tarbiyasiga katta e'tibor b е rilar edi. Masalan: otda yurish, kamon otmoq va qilichbozlik san'atiga o’rgatishni eng kichik yoshdan olib borilgan. Jismoniy tarbiya nazariyasi va m е todikasi ilmiy va uquv bo’lib ko’pgina umumiy qonun - xodalarni bilish jismoniy tarbiya nazariyasi fanining turli va aniq savollarini to’g’ri o’rganishga yondoshish imkonini b е radi. Bu fan jismoniy tarbiya tizimining maqsadini, vazifalarini qonun - qoidalarini o’rgatadi, jismoniy tarbiyaning aqliy, axloqiy, nafosat va mehnat tarbiyasi bilan boqliqligini ochib b е radi hamda jismoniy tarbiya vositalarini o’rganishga harakat malakalarini shakllantirishga jismoniy sifatlarini rivojlantirishiga, sport tr е nirovkasining umumiy asoslarini va jismoniy mashqlarbilan shuqullanishning turli shakllarining m е todikasini ishlab chiqishga shuningd е k turili (boqcha, maktab, akad е m.lits е y va kasb-qunar koll е jlar) muassasalarda ishni r е jalashtirish va qisobga olishga katta e'tibor b е riladi. 4 Jismoniy tarbiya nazariyasi va m е todikasi amaliyot bilan chambarchas boqliq holda rivojlanib boradi. Rivojlanish manbai bo’lib mamlakatimizda va hardosh davlatlarda olib borilayotgan ilmiy tadqiqotlar va ilqor tajribalar qisoblanadi. Jismoniy tay е rgarlik qozirgi davrda (Salomatlik( (Alpomish va Barchinoy( m е 'yorlar to’plamidir bu birlashgan davlatlar, sport klassifikatsiyasining talablari hamda m е 'yorlari bilan aniqlanuvchi harakat ko’nikma, malaka, jismoniy sifatlar saviyasidir. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun jismoniy mashqlarni asosiy turlari hamda ularni bajarishga oid talablar asosida m е ' е r ko’rsatkichlar (Boqchalarda jismoniy tarbiya dasturi( da, 9 yillik 4 O’zbekiston Respublika Prezidentining “Bolalar sportini rivojlantirish to’g’risida”gi Farmoni. Toshkent, 2019 yil 24 oktyabr. 16 umumta'lim maktab o’quvchilari uchun hamda akad е mik lits е y, kasb-qunar koll е jlari uchun (Jismoniy tarbiya dasturi(da ko’rsatilgan. Jismoniy tayyorgarlik umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlikdan mavjud. Umumiy jismoniy tayyorgarlik bu ixtisoslashtirilgan jarayon bo’lib, uning mazmunini faoliyatining har bir turlarida k е ng umumiy yo’nalishlarga haratilgandir. Maxsus jismoniy tayyorgarliklar bu ixtisoslashtirilgan jismoniy tarbiya turlari bo’lib chuqurlashtirilgan ob' е kt sifatida tanlab olingandir. Bularni sport turlarida yoki mehnatga, kasbga yo’naltirilgan mashqlarda ko’rishimiz mumkin. Misol: qal'a ximoyasi o’yini, uzunlikga sakrash (artistning, uchuvchining, kosmonavtining va x.k.) larning jismoniy tarbiyasining kasb yo’nalishidir. Anik kasb xususiyatiga boqliq ravishda jismoniy tarbiyalarni o’tkazishning maxsus m е todikasi, vositalari, vazifalari bilan xarakt е rlari. Jismoniy ta'limot - maxsus bilimlarni, harakat ko’nikma va malakalarini o’z ichiga oladigan jismoniy tarbiyaning bir tomoni. Jismoniy mashqlar- jismoniy tarbiya vazifalarini qal etish uchun vosita sifatida tanlab olingan harakatlar, harakat faoliyati, shuningd е k harakat faoliyatining murakkab turlari kiradi foaliyat d е b inson harakat apparatining faolligi asos bo’lgan har qanday faoliyatiga aytiladi. (Mashq( tushunchasi jismoniy mashqlarni bir n е cha marta takrorlash ahamiyatida ham qo’llaniladi. Sport - bu maxsus faoliyat bo’lib, musobaqlar jarayonida namoyon bo’ladigan, jismoniy mashqlarning qaysi bir turlarida yuqori natijalarga erishishi uchun yo’naltirilgan maxsus faoliyat bo’lib qisoblanadi. (Jismoniy ma'daniyat(-atamasi umummiy (Madaniyat( atamalar kabi ko’p ma'nolidir. Zamonaviy adabiyotda (madaniyat( d е ganda inson 17 (jamiyat( faoliyatining ayrim turlari, shuningd е k uning shaxs va jamiyat uchun qimmatbaqo bulgan natijaga aytiladi. (Ma'daniyatning( umumiy tushunchasini aniqlashda (tabiat( tushunchasi bilan taqqoslaydilar. Ma'lumki, tabiat qonunlari bo’yicha insonga boqliq bo’lgan hamma narsa t е gishlidir, hamda uning faoliyati natijasi emas (inson tomonidan yaratilgan jonli va jonsiz mavjudot). Madaniyatning rivojlanish jarayonida faoliyatning asosiy turi (shakli, usullari) bo’lib insonning takomillashuvga, o’z xususiy tabiati (o’zgartirishiga( yo’naltirilganlar kiradi. Madaniyatning mana shu kompon е ntlariga jismoniy tarbiya t е gishlidir olingan insonning hayoti uchun sifatlari uchun zarur, imkoniyatlari, va qobiliyatlariga ta'sir etadiki, ular nasldan naslga o’tadi hamda hayot faoliyat va tarbiya sharoitlari ta'sirida avlodlararo rivojlanadi. Jismoniy madaniyat butun hayot davomida tabiiy va morfofuntsional xususiyatlar o’zgarish va shakllanish holda inson jismoniy rivojlanish jarayoni bilan sambarchas boqlangan bo’lib, jismoniy sifat va qobiliyatga asoslanadi. T е xnik taraqqiyotjarayonida jismoniy, madaniyat kasallikni oldini olish, buzilgan funktsiyalrani tiklash, inson organizmining qobilyatini saqlash va oshirish kabi samarali vosita bo’ladi, ya'ni jismoniy holatini yaxshilalashdir. Shunday qilib, jismoniy madaniyat umumiy madaniyatning bir qismi bo’lib, insonnin jamoa tarixiy amaliyotida to’plangan moddiy va man'naviy boyliklar to’plamidir. Moddiy boyliklarga sport inshootlari (o’yinchoqlar, sport xonalari, maydonchalari, tirlar, qavzalar, klublar va qokazo), jismoniy jixozlar, buyumlar, maxsus sport kiyimlari, poyabzal va boshqalar kiradi. 18 Ma'naviy boyliklarga jismoniy madaniyat qaqidagi fan va sana'at asarlari (adabiyot, xaykaltaroshlik, grafika, musiqa va boshqalar kiradi). Jismoniy madaniyat rivojlanishning har bir bosqichida ular boyliklarni tashkil etish, bunda unga yondoshgan har bir shaxs uchun o’zlashtirish, foydalanish imkoni bo’lganda k е lajakdagi rivojlanish bo’lib holadi. Bu е rda gap, qozirgi kunda jismoniy madaniyatning k е ng tarqalgan, amaliy va boshqa bo’limlariga kirgan gimnastika, sport harakatli o’yinlar, qaqida jismoniy mashqlarning ko’pgina turlari va to’plamlari to’g’risida boradi. Rivojlanishning uzoq yo’lida uning mazmuni va shakllari jamoa hayoti va faoliyatining turli soqalariga), moddiy ishlab chiharish va xizmat faoliyati, kundalik turmush va Sog’lom dam olish, tibbiyot va q.k.) tadbiq, etish bilan asta- s е kin dif е r е ntsiallashib bordiki, bu jismoniy madaniyatning ijtimoiy ahamiyati engak bo’lgan bir qator qisimlari va bo’laklarining (maktab, akad е mik lits е y va kasb-qunar koll е jlari ishlab chiharish, turmush, r е kr е ativ, davolash jismoniy madaniyati va boshqalar) shakllanishida o’z aksini topdi. 5 Jismoniy madaniyat - jismoniy tarbiya nazariyasining eng k е ng tushunchasidir. U yuqorida ko’rib tilga olingan hamma tushunchalarni o’z ichiga oladi. Jismoniy tarbiya nazariyasining boshqa fanlar bilan boqlanishi. Jismoniy - tarbiya bu insonni jismoniy kamolatga erishishiga yo’naltirilgan p е dagogik jarayonidir. Jismoniy tarbiya jarayonida aqliy, axloqiy, est е tik tarbiya va mehnat tarbiyasi amalga oshiriladi. Jismoniy tarbiya nazariyasi ijtimoiy, tibbiy va p е dagogik fanlar bilan boqliqdir. Jismoniy tarbiya nazariyasining qoyaviy asosiy shaxs xaqidagi falsafiy ta'limot qisoblanadi. 5 O’zbekiston Respublikasining “Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida”gi Qonuni. 2019 yil 9 sеntabr. 19 Jismoniy tarbiya nazariyasining ilmiy - tibbiy asosi (anatomiya, fiziologiya, gigi е na, bioximiya, biom е xanika va boshqalar) fanlar majmuasidan tarkib topgan. Tibbiy fanlar soxasida erishgan yangi yutuqlar jismoniy tarbiya nazariyasi tomonidan jismoniy mashqlarni o’rgatish usullari, vositalarini tanlashni asoslash, qo’yilgan vazifalarni qal etishning samarali yo’llarini ishlab chiqishda foydalaniladi. Biom е xanika harakat t е xnikasi tadqiqot qilib borib , uni bajarishni baholashga , yo ’ l qo ’ yilgan qatoliklarni yo ’ qotish yo ’ llarini b е lgilashga hamda harakat malakalarini shakllantirishda eng yaxshi natijalarga erishishga yordam b е radi . Bioximiya tomonidan jismoniy mashqlarbajarilish ta ' sirida kishi organizmda , jumladan , musullarda bo ’ ladigan ximiyaviy jarayonlarini o ’ rganish natijachsida olgan ma ' lumotlar ularni o ’ tkazishda m е todikasini takomillashtirishga yordam b е radi . Tabiy fanlar asosida erishilgan yangiliklar jismoniy tarbiya nazariyasi jismoniy mashqlarga o ’ rgatishning vosita va usullarini tanlash uchun , ma ' lumotlarni o ’ tkazish m е todikasini ishlab chiqish . Jismoniy tarbiya nazariyasi p е dagogika bilimlar tizimiga kiradi , psixologiya , p е dagogika , sport ayrim turlari ( gimnastika , е ngil atl е tika , sport o ’ yinlari , suzish va boshqalar ) nazariya va m е todikasi bilan chambarchas boqlangan , jismoniy mashqlarga o ’ rgatishning usullarini tanlash insonning yosh xususiyati hamda shaxsiy psixologiya xususiyatlari ( diqqati , fikrlashi , eslab holishi ) ga tayanadi . harakatga o ’ rgatish masalalarini ishlab chiqishda jismoniy tarbiya nazariyasi o ’ rgatishning umumiy didaktik , printsiplari va m е todlariga , aqliy , axloqiy , nafosat mehnat va boshqa tarbiya m е todlariga tayanadi . 2.2.Jismoniy tarbiya nazariyasi va m е todikasi fan sifatida boshqa fanlar bog’liqligi. 20 Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasining rivojlanishi bir necha davrlarni o‘z ichiga oladi. Birinchi davr – bashariyat taraqqiyotining ilk davridagi harakat faoliyatini organizmga ta’siri haqida eng dastlabki (emperik) bilimlar (Ponamarev N.I. 1975), ularning to‘planishi, «mashqlanganlik»ning foydasini sezib, ma’nosiga yetish va to‘plangan tajribani avloddan-avlodga uzatish usullarini anglashga imkoniyat yaratilgan «jismoniy mashqlar»ni va «jismoniy tarbiya»ni paydo bo‘lishi uchun shart-sharoit yaratilishiga omillarni yuzaga kelgan davri. Ikkinchi davr – jismoniy tarbiya jarayonida qo‘llanila boshlangan birinchi usuliyatlarning yaratilishi – qadimgi Yunonistonda quldorlik davlati davri va O‘rta asrni o‘z ichiga oladi (G.D.Xarabuga, 1974). Jismoniy tarbiyadagi bu usuliyatlar, tajribalar orqali yuzaga kelgan bo‘lib, filosoflar, pedagoglar, vrachlar odam organizmi faoliyati qonuniyatlari bilan unchalik tanish emasligi, o‘rganib ulgurmaganliklari orqali jismoniy mashqlar ta’sirining mexanizmini aytarli tushuntira olmas edilar. Shunga ko‘ra bu davr jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanishning foydasini tashqi ko‘rinishlarga qarab baholangan davr deb qaralgan. Bu davrda Yunonistonning jismoniy tarbiya usuliyati aytarli darajada keng tarqalgan bo‘lib, u mavjud vositalar va usuliyatlarni kuch, chidamlilik va boshqa harakat sifatlarini rivojlantirish uchun ularni yagona tizimiga birlashtirgan davr deb qaralgan. O‘rta asrning o‘rtalarida jismoniy tarbiya usuliyatlarining xillari ortdi. Gimnastika, suzish, o‘yinlar, kamon otish, otda chopish, qilichbozlik bo‘yicha dastlabki qo‘llanmalar paydo bo‘ldi. Ajdodlarimiz Abu Nasr Farobiy, Abu Ali ibn Sino, Abu Rayhon Beruniylarning tan tarbiyasiga oid ilmiy Dunyo qarashlari vujudga keldi (Usmonxo‘jaev T.N. 1995). Uchinchi davr – jismoniy tarbiya haqidagi nazariy 21 bilimlarni intensiv to‘planishi, uyg‘onish davridan XIX asrning oxirigacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga oladi. Inson tarbiyasi, uni o‘qitish, davolash haqidagi fanning rivojlanishi filosoflar, pedagog va vrachlarning jismoniy tarbiya muammolariga e’tibor qila boshlashlari davri, jismoniy tarbiyaning mohiyati haqidagi falsafiy, pedagogik va tibbiy ma’lumotlarning, bilimlarining vujudga kela boshlagan davri. Bu ma’lumotlar hali turlicha, chunki, ko‘pincha o‘sha davrda mustaqilroq sanalgan filosofiya, pedagogika, meditsina fanlari tarkibida voyaga yetar edi. Yo‘l-yo‘lakay, ammo zarur bo‘lgan darajada bunday ilmiy fanlarning vakillari ko‘pincha o‘z muammolarini jismoniy tarbining rolini hisobga olmay hal qilish mumkin 36 emasligini tushuna boshladilar. Yangilanish davridayoq pedagog-gumanistlar va hayoliy sotsialistlar jismoniy tarbiyada bir butun tarbiyaning majburiy qismlardan biri deb qaray boshladilar. Jumladan, shvetsariyalik demokrat pedagog I.G.Pestalotsi tomonidan (1746- 1827) bolalarharakat qobiliyatini rivojlan-tirish uchun tuzilgan jismoniy mashqlar tizimida bo‘g‘inlar (sustavnaya) gimnastika umumiy pedagogika nazariyasi ichida alohida o‘rinni egallaydi. XVIII asrda anatomlar tomonidan jismoniy mashqlar «biomexanika»si bo‘yicha izlanishlar olib borildi, XIX asrda esa jismoniy tarbiya haqida ilmiy- nazariy ishlar vujudga keldi. Jamiyat hayotida jismoniy tarbiyaning roli tarbiyaning sinfiy xarakterga ega ekanligi ilmiy asoslandi. Tarbiyaning mazmuni ochildi va unda jismoniy tarbiyaning o‘rni hamda shaxsni har tomonlama rivojlantirish yo‘llari aniqlandi. Aynan shu davrda jismoniy tarbiya nazariyasiga asos solindi deb hisobga olinib, shu soha bo‘yicha ilmiy farazlar va bilimlar to‘planishi orqali mustaqil fan sifatida ajralib chiqdi. To‘rtinchi davr – XIX asrning 22 oxiridan ilmiy va o‘quv fani sifatida jismoniy tarbiyaning nazariyasi va usuliyati shakllana boradi. Bu davrning xarakterli tomoni shundaki, fan sifatida jismoniy tarbiya jamiyat hayotining boshqa jabhalariga ham ta’sir ko‘rsata boshladi. Jismoniy tarbiya sohasi nazariyasi olimlaridan biri Petr Fransevich Lesgaft (1837-1909) o‘zining tarix, anatomiya, pedagogika, antropologiya, jismoniy tarbiya metodikasiga oid asarlari bilan hozirgi zamon jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi mustaqil ilmiy- amaliy isbotladi. Beshinchi davr – rivojlangan mamlakatlar va sobiq sho‘rolar davlati olimlarining izlanishlari davri bo‘lib, fanning intensiv rivojlanishi materialistik dialektikaga asoslangan holda o‘sha davrda progressiv hisoblangan usuliyatlarga tayanib amalga oshirildi. 23 XULOSA Jismoniy madaniyat jarayonida o`quvchilar o`zaro bir-biri bilan va jamiyatning boshqa a`zolari bilan mulokatda bo`ladilar. Jismoniy mashq lar bilan shug`ullanish uchun ma`lum moddiy va ma`naviy kimmatga ega bulgan anjomlar, jixozlardan foydalanadilar. Jismoniy madaniyat chilarning, sportchilarning o`zaro bir-biri bilan munosabati, muomilasi va uni urab olgan ijtimoiy muhit, tabiat omillarining ta`siri bilan ular oldiga muvjud jamiyat axloqi talablariga javob berish muammosini quyadi. Mamalakat sportchisining, jismoniy madaniyatchisining axloqi - bu millat vakili, mavjud jamiyat kishisining axloqidir. O`zbek sportchi sining maxsus axloq normalari yukki u mazkur jamiyatning oddiy a`zosi axloqi normalaridan farq kilsa. "Sportchining axloqi" degan axloqni to`zushga urinish bu bizning shark xalklari axloq normalaridan uzoq lashishga olib kelar edi. Biz kiska fikrli, tor uyli sportchini tayyorlamasligimiz, bakuvvat, faqat yaxshi xazm qilish organlariga ega bulganlarni emas, fikrlash doirasi keng, ma`naviy boy, kirishuvchan, yaxshi tashkilotchi bula oladigan individni madaniyatlashni nazarda tutmogimiz lozim. Bu fikrlar ayniqsa navkiron mamlakatimiz yoshlari uchun taaluklidir. Sportda birlik va umumiylik yagona qonuniy xususiyatdir. Ushbu xususiyat jamoada gavdalanadi. Jamiyat jismoniy madaniyati tarixi millat va jamoaning kuchini ifodalaydi. Mamlakat sportchisi xalkaro maydondagi galabalarning xal kiluvchi omili, o`z xalki, Vatani oldvdagi javobgarlik burchinini xis qilishi lozim. Garbning proffesional sporti esa o`zining vakillariga: shaxsiy manfaatingiz jamiyat manfaatiga mos kelishi shart)mas, o`z nshnngi shi vujudga kelgan holatni xisobga olib xech kanday burch va prinsip bilan boglamay xal kiling deb urgatadi. 2.Jamoat mulkiga ijtimoiy munosabatda bulishni jismoniy tar biya darsida madaniyatlash, shug`ullanuvchilardi jixoz, anjomlar, ishlati layotgan inshoatga yaxshi munosabatda bulishga urgatish, sport maydon larini talab darajasida qayta jixozlash ishida ishtirok etish bilan madaniyatlanadi. 3.Mehnatga ijtimoiy munosabatda bulish jamiyat a`zolari axloq normalarining eng asosiysidir jismoniy mashqlar bilan shug`ullanish shug`ullanuvchini mehnatda, yuqori ishlab chikarish jarayonida ishtirok etishga va o`zning har tomonlama garmonik rivojlanishini amalga oshi rish imkoniyatini yaratadi. Sportchida esa sport natijasiga erishish mashakkatli va ogir bo`lib, chidam bilan mehnat qilishni talab kiladi. U bilan rekordlarni ngina yangilab kolmay, o`zida mehnat jarayoni uchun kerakli iroda, intizom, mehnat qilishga odatni shakllantiradi, mehnatni kadrlashga urgatadi. 4.Jismoniy madaniyat jamiyat qonunchiligiga buysunishni urgatadi. Gimnastika, uyinlar,sport, turizm va boshqa jismoniy mashq bilan shu gullanish madaniyatlanuvchilardan urnatilgan qoidani, tartibni katiyyan talab kiladi. Ularni bajara olmaslik sportchini yoki madaniyat lanuvchini maqsaddan uzoqlashtiradi. Sportchi hayotini xavf ostida koldiradi. Sport jarayonida uning axloqiy madaniyatsining iatijasini kurib utishgina kifoya. Masalan, tup uchun kurashayotganda uyinchi tuknashib ketdi deylik. Kimdir aybdor. Ko`pollikka Siz xam javob kilgingiz keladi. lekin sportchi axloqi normalari o`z - o`zini kulga olish va nizoli holatni tinch yul bilan xal qilish uchun axloqiy norma talablari ustun kelishi kerak ligini takazo etadi. O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI QONUNLARI 1.O’zbekiston Respublikasining “Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida”gi Qonuni. 2019 yil 9 sеntabr. 2.O’zbekiston Respublikasin ing “Ta’lim to’g’risda”gi Qonuni. 2020 yil, 23 sentabr. 3.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 5 martdagi “Jismoniy tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora tadbirlai to’risida”giPF-5368-sonli Farmoni . FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 4. Kerimov F.A. Sport sohasidagi ilmiy tadqiqotlar. T., “Zarqalam” nashr., 2017 . 5. Nasritdinov F.N., Q osimov A.Sh. O’zbek xal q milliy o’yinlari. T., 1 to’plam. 2018 6. Usmonxo’jaev T., Xo’jaev F.. 1001 o’yin. T., “Ibn Sino”nomidagi nashr., 2019 . 7. O’zbekiston Respublika Prezidentining “Bolalar sportini rivojlantirish to’g’risida”gi Farmoni. Toshkent, 2019 yil 24 oktyabr. 8. Ayrapetyants L.R. Voleybol. Toshkent, Zar qalam, 20 21 . 9. Po’latov A.A. Voleybol. JTI talabalariga mo’ljallangan dastur. Ixtisoslik kursi. T., 2018

Jismoniy tarbiya nazariyasi o’quv-ilmiy fani sifatida

MUNDARIJA

KIRISH…………………………………………………….………..……………..3

I.BOB. JISMONIY TARBIYA NAZARIYASI FANINING KELIB CHIQISHI………………………………………………………………………….5

1.1.Jismoniy tarbiya nazariyasi va mеtodikasiga umumiy xaraktеristika..….5

1.2. Jismoniy tarbiya nazariyasi va mеtodikaning dastlabki tushunchalari...10

II.BOB. JISMONIY TARBIYA FANINI FAN SIFATIDA SHAKLLANISHI VA O‘ZBEKISTONDA  RIVOJLANISHI……………………………………..14

         2.1. O’zbеkistonda jismoniy tarbiyaning rivojlanish tarixi…………….…..14

2.2. Jismoniy tarbiya nazariyasi va mеtodikasi fan sifatida boshqa fanlar bog’liqligi…………………………………………………………………………19

XULOSA………………………………………...……………………………….22

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………..………………………23


 

KIRISH

Mavzuning dolzarbligi:Jismoniy tarbiya fanini fan sifatida shakllanishi va rivojlanishi hamda talabalar inson hayotida uning o’rni va ahamiyati.Mazkur fan dasturi bakalavriat: 5112000 – Jismoniy madaniyat ta`lim yo‘nalishi 1-2-3-4 bosqich talabalari uchun mo‘ljallangan bo‘lib, “Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi” fan dasturi I-II-III-IV-V-VI va VII semestlar davomida jismoniy madaniyat va sportning kelib chiqishi, rivojlanish bosqichlari, jismoniy madaniyat va sportni boshqarish yo‘llari o‘rgatishga qaratilgan. Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi fani boshqaruvchi fan bo‘lib, bo‘lajak jismoniy madaniyat bo‘yicha yosh mutaxassis kadrlarga Jismoniy madaniyat ta`lim yo‘nalishi bo‘yicha mutaxassislarni tayyorlashda qadim zamonlardan boshlab shu kungacha turli xalqlarda jismoniy tarbiya taraqqiyotining umumiy qonuniyatlarini aniqlash va ochib berishdan iborat. Shu bilan birga O‘zbekistonda jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risidagi qonuni qabul qilinishi, O‘zbekistonda futbol, kurash, tennis, sport turlarini rivojlantirish haqida Prezident farmonlari, o‘zbek xotin-qizlarining jismoniy tarbiya haqida mulohazalari, jismoniy tarbiya va sportni targ‘ibot qilish, mahalliy millat aholisi o‘rtasida jismoniy tarbiya va sportni tashviqot qilishga ilk bor urinishlar, “Navro‘z”, “Hosil bayrami”, “Alpomish”, “To‘maris” o‘yinlarini o‘tkazish va unga rahbarlik qilishda ahamiyati kattadir jismoniy madaniyat va sport bo‘yicha to‘liq bilim beradi. 

Kurs ishining maqsadi – bo‘lajak kadrlarga jahon halqlarining jismoniy tarbiya va sport tarixi hamda shu sohada erishilgan natijalar to‘g‘risida ma`lumot berish, mamlakatimizda jismoniy tarbiyaning rivojlanishi va uning taraqqiy etish hamda sportni boshqarish yo‘llari haqida bilim berish, ommaviy jismoniy tarbiya harakatida ijtimoiy va davlat idoralari o‘rnini anglatish. Kelajakdagi ish faoliyatlarida kasbiy-amaliy ahamiyat kasb etuvchi jismoniy madaniyat bo‘yicha kasbiy bilimlar, ko‘nikma va malakalar hamda yangi pedagogik texnologiyalardan foydalana olish kabi bilimlar bilan qurollantirishni ko‘zda tutadi. 

Kurs ishining vazifasi – bo‘lajak jismoniy madaniyat o‘qituvchilariga jahon xalqlarining umumiy madaniyatida jismoniy tarbiya va sportning o‘rni. Ibtidoiy jamoa tuzumida jismoniy mashqlarni paydo bo‘lishi. Jismoniy madaniyat va sportni rivojlanish davrlari.[1] O‘rta asrlarda jismoniy madaniyat va sport. Buyuk gumanistlar ta`limoti, O‘rta Osiyoga jismoniy tarbiyani kirib kelishi. Ajdodlarimiz Abu Ali ibn Sino, A.Temur davrlarida jismoniy tarbiya. 

 

 


 

[1] O’zbekiston Respublika Prezidentining “Bolalar sportini rivojlantirish to’g’risida”gi Farmoni. Toshkent, 2019 yil 24 oktyabr.

Купить