Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	15000UZS
Размер	2.1MB
Покупки	1
Дата загрузки	30 Сентябрь 2023
Расширение	docx
Категория	Энергетика

Камерали печдан чиқаётган газда ишлайдиган рекуператив қурилманинг иссиқлик хисоби

Jаmоаt binоlаrining tаshqi hаjmi vа IST gа issiqlik sаrfini hisоblаshni 1-
jаdvаldаgi yiriklаshtirilgаn ko’rsаtkichlаr bo’yichа оlib bоrish kеrаk.
Binоning hаr bir kishigа to’g’ri kеlаdigаn tаshqi hаjmi:
V = N
k · α = 9 · 6 = 54 m 3
/kishi.
Bundа: N k – hаr bir kishi uchun yashаsh mаydоnining mе’yori;
α – hаjmiy kоeffitsiеnt, ya’ni binоning tаshqi hаjmini yashаsh mаydоnigа bo’lgаn
nisbаti m 2
/m 3
.
Binоning tаshqi hаjmi:
V
b = V· N = 54 ·34000 = 1836000 m 3
Bundа N – tumandа yashоvchilаr sоni.
Binоlаrning o’rtаchа tаshqi hаjmlаri: V
b.o’r = V
b /n
1 :
V
o ' r = V
b
n
1 = 1836000
90 = 20400 м 3
bundа n
1 – binоlаr sоn
1-jаdvаl
Binоlаr nоmi Hаjmiy
ko`rsаt -
kichlаr,
m 3
/100
0 kishi Tаshqi
hаjm
V х, m 3 Binоlаr
sоni n
1 Vеntilya t -
siоn
хаrаktеris-
tikа Хv
kkаl /m 3
sоаt. g r. Хv · V х
kаttаligi
Mа’muriy
binоlаr 1000 34000 2 0,18 6120
Mе h mоnхоnаlаr 500 17000 1 - -
Klub vа
kinоtеаtrlаr 1000 34000 2 0,31 10540
Оshхоnа vа
q а h vахоnаlаr 1000 34000 3 0,70 23800
Bоlаlаr 2000 68000 6 0,11 7480
17

dIII= 259 mm R
d = 6 kg/ m 2
∙ m
3-uchastka uchun ekvivalent uzunligini aniqlaymiz:
Zadvijkalar 2 х 3,6=7,2
Payvandlangan tirsaklar 7 х 6,73=47,11
Kompensatorlar 7x3,36=23,52

Lekv=77,83
Uchinchi qism keltirilgan uzunligi:
L
кел III = l
III + l
экв = 700 + 77,83 = 777.83 m
Quvurning uchinchi qismida bosimning haqiqiy kamayishi (bir yo’nalishda)
ΔP
III = R
III ⋅ L
кел III = 6 ⋅ 777.83 = 4667 kg / m 2
= 46670
P а
Yoki siquvning kamayishi:
ΔH
III = ΔP
III
γ = 4667
975 = 5 m
b) Shaxobchalarni hisoblash
Quvurning 4-qismida siquvning yo’qotilishi(stansiyadan issiqlik tarmog’ining
har qaysi nuqtasigacha bo’lgan masofada siquv yo’qotilishining tengligi
shartidananiqlaymiz)
ΔH
IV + ΔH
I = ∑ ΔH
0 − 3 = ΔH
I + ΔH
II + ΔH
III = 5.96 + 6.97 + 4.8 = 17.73 m
ΔH IV=∑ H 0−3− ΔH I=17.73 −5.96 =11.77 m
RIV= ΔH IV⋅γ
LIV(1+2)= 11.77 ⋅975
500 (1+0.14 )=20.1
kg/ m2∙m=201 Pa/m

α= 0.28 /2= 0.18
4-uchastka uchun quvur diametrini aniqlaymiz:
B
IV = B
1 = 300
RIV− quvurning haqiqiy diametri o'lc hami
dIV=250
mm R
IV = 6 kg / m 2
⋅ m
4-uchastka uchun ekvivalent uzunligini aniqlaymiz:
Zadvijkalar 2 х 3,6=7,2
Payvandlangan tirsaklar 5 х 6,73=20,2
Kompensatorlar 5x3,36=16,8 L
ekv = 57,65 m
4-uchastka keltirilgan uzunligi:
27

R
v = R
д v ρ
д v
ρ
v = 70
2,45 = 28.6
kg/m 2
=286 Pa/mΔP v= Rv⋅Lкел v= 28.6 ⋅496.3=14194
kg/m 2
=1.4 MP а
Uchinchi iste molchi oldida bug'ning haqiqiy absolyut bosimi:
ʼ
P3= PIIk− ΔP v=63775 −14194 = 49581
kg/ m2=4,8 at = 4,9 MPa
Hisoblash paytida hamma iste molchilardagi haroratlarning farqi bir xil va suv
ʼ
sarfi o'zgarmas deb qabul qilinadi.Suvning o'rtacha harorati τ
ур'
= 70 0
C
va еrning
o’rtacha harorati
τер'= 40C
sharoitda o'tkazilgan sinovlar asosida aniqlangan issiqlik
yo'qotilishi
Q
T . n .u
= 0 . 8 Gkal/soat ni tashkil etadi.
Mavsum davomida issiqlik tarmog'idan oqib ketgan suv B
ок = 1500
t ga teng.
Isitish mavsumida suv tarmog'idan issiqlik uzatish hisobiga yuz beradigan issiqlik
yo'qotilishi:
Q
и . й . = Q
и . й .c
= τ
уp − t
с . к
τ
уp − t '
ер = 0 . 8 ⋅ 10 6
⋅ 65 − 5
70 − 4 = 524 ⋅ 10 6
kkal =
2195 ⋅10 6 kJ
Suvning qisman oqib ketishi natijasida yuz bergan issiqlik yo'qotilishi:
Q
ок = B
ок ⋅ C ⋅ ( τ
ур − t
с . к ) = 1500 ⋅ 10 3
( 65 − 5 ) = 90 ⋅ 10 6
kkal =
377 ⋅10 6 kJ
Obunachiga yuborilgan foydali issiqlik:
Q
ф = Q
ИЭМ − Q
и . й − Q
ок = ( 165380 − 524 − 90 ) ⋅ 10 6
= 164766 ⋅ 10 6
kkal=
570260 ⋅ 10 6
кДж
Obunachi oldidagi o'rtacha harorat:
δτ = Qф
n(f)⋅(BI+BII+BIII)⋅C =164766 ⋅10 6
4780 ⋅750 ⋅10 3⋅1=46 0C
bu еrda:
BI+BII+BIII - mavsum davomida suvning umumiy sarfi
С – suvning issiqlik sig'imi
Obunachiga berilgan issiqlik:
Q
об = B
об ⋅ c ⋅ δτ = 93000 ⋅ 10 3
⋅ 1 ⋅ 46 = 4278 ⋅ 10 6
kkal =
17839 ⋅ 10 6
kJ
Yuqorida topilgan qiymatlar asosida ikki quvurlik tarmog'i orqali 1 Gkal
issiqlikni tashib berish uchun sarflangan nisbiy keltirilgan xarajatlarni aniqlaymiz,
bunga
PH⋅K qiymatini tarmoq bo'yicha chegirmalar (eskirish tuzish chegirmalari,
joriy tuzatish tarmoqqa xizmat ko'rsatish)ni, issiqlik yo'qotilishi va suvni ma lum
ʼ
masofaga ko'chirish bilan bog'liq bo'lgan xarajatlarni kiritish lozim.
44

Suvni isitish tarmog'ining umumiy uzunligi∑ l=lI+lII+lIII+lIV+lV= 2900 m
Quvurning har bir qismi uchun moddiy xususiyatlarini aniqlaymiz:
M I= dI⋅II=0.408 ⋅700 = 286 м2
M
II = d
II ⋅ l
II = 0 .309 ⋅ 600 = 185 м 2
M III= dIII⋅lIII= 0,259 ⋅700 =181 м2
M IV=dIV⋅lIV= 0,250 ⋅500 =125 м2
M V=dV⋅lV=0,259 ⋅400 =104 м2
∑ M =881 м2
Issiqlik tarmog'i bo'yicha kapital va yillik keltirilgan xarajatlar:
Bu еrda а =5 b=160 doimiy qiymat
K
I . T = a ⋅ ∑ l + b ∑ M = ( 5 ⋅ 2900 ) + ( 160 ⋅ 881 ) = 155460
rub = 21463663 so’m [davlat
kursi bo'yicha so'mga o'tkazamiz]
P
H ⋅ K
ИТ + S
И T =
( P
H ⋅ f ) K
ИТ = ( 0 .15 + 0 .055 ) ⋅ 155460 = 31869
rub/yil=440000 so’m/yil
Bu еrda
STC va P
H – doimiy qiymat.
Issiqlik qoplamasining tashqi yuzaga nisbatan olingan issiqlik tarmog'ining
moddiy xususiyati:
M
ш = M + 0 , 15 ∑ l = 881 + 0 , 16 ⋅ 2900 = 1345 m 2
Issiqlikning yillik yo'qotishlar va u bilan bog'lik bo'lgan ishlatish xarajatlari:
Qий= E⋅M шартли =1,54 ⋅1345 =2071
Gkal/yil = 8637 GJ/yil
Sий= Zи⋅Qий= 4,5 ⋅2071 = 9320
rub/yil = 1286770 so’m/yil
Suvni еtkazib berishga ketgan ishlatish xarajatlari:
И = ∑ B ⋅ ∑ ΔH ⋅ n
367 ⋅ η
н . у = 750 ⋅ 96 ⋅ 4780
367 ⋅ 0 , 55 = 1,7 ⋅ 10 6
kWsoat/yil
SИ= ZИ⋅И =0,012 ⋅1,7 ⋅10 6=20400
rub/yil =2816536 so’m/yil
Umumiy keltirilgan yillik xarajatlar:
Х=(PH⋅KИT+SИT)+Sий+SИ= 31869 +9320 +20400 =61589
rub/yil = 8503316 so’m/yil
45

ρII=6320000
461 ,9(220 +273 )= 2,82 kg/m 3
;
ρ
III = 600000
461 , 9 ( 207 + 273 ) = 2 , 75
kg/m 3
;
G ва
R⋅ρ kattaliklar bo’yicha (nomogramma) quvurning uchta qismi uchun
uning г diametrlarini aniqlaymiz andoza kattaliklarigacha yahlitlaymiz, undan
keyin uchta qism uchun R
⋅ ρ ning aniqlashtirilgan haqiqiy qiymtini topamiz.
34

XX asr boshida elektr yuritgichlarning ko’p miqdorda ishlab chiqarilishi
yo’lga qo’yilganligi munosabati bilan suvli issiqlik ta’minoti rivojlana boshladi.
1924 yilda Rossiyaning Sankt-Peterburg shahrida professor V.V. Dmitriev
va injener L.L. Ginter tashabbusi bo’yicha shaharning 3-chi elektr stansiyasidan
iste’molchilarga issiqlik uzatish maqsadida issiqlik tarmog’i o’tkazilgan edi.
Mazkur stansiya kelajakdagi isitish IEM larning timsoli edi. Markazlashtirilgan
issiqlik ta’minoti g’oyasining rivojlanishiga L.L. Ginter, M.O. Grinberg, V.V.
Dmitriev, A.A. Krauz, J.L. Taner-Tannenbaum, V.M.CHaplin, B.M. YAkub,
E.YA. Sokolov, B.L. SHifrinson, S.F. Kopyov, A.V. Xludov, E.F. Brodskiy,
N.M.Zinger kabi olim va injenerlar katta hissa qo’shishdi.
Issiqlik ta’minoti halq xo’jaligining yirik tarmog’idir. Uning ehtiyojiga har
yili respublikamizda qazib olinadigan va ishlab chiqariladigan yoqilg’ining
taxminan 20% sarflanadi. Markazlashtirilgan issiqlik ta’minoti odatda yirik uman
qozonxonalaridan foydalanishga asoslangan bo’ladi. Masalan, hozirgi kunda
Toshkent shahrida 10 ta issiqlik markazlari va 1ta Toshkent issiqlik elektr markazi
(IEM)mavjud. Ularning yillik issiqlik ishlab chiqarish unumdorligi 15401 ming
Gkal. ga teng. Issiqlik tarmoqlarning umumiy uzunligi 1442 km., shu jumladan
magistral quvurlar 244 km.ni tashkil etadi.
Toshkent issiqlik elektr markazi-ToshIEM Toshkent to’qimachilik
kombinatini issiqlik va elektr bilan ta’minlash uchun qurilgan bo’lib, 1939 yildan
boshlab ishlatib kelinmoqda. U O’rta Osiyoda markazlashtirilgan issiqlik
ta’minotini yaratish uchun asos bo’lgan. O’zbekiston sharoitida markazlashtirilgan
issiqlik ta’minoti asosan ikkinchi jahon urushidan keyin rivoj topa boshladi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 20-fevral kuni
elektr energetikasi tarmog’ida investitsiya loyihalarini amalga oshirish va sohani
rivojlantirish masalalariga bag’ishlangan yig’ilish o’tkazdi. Bu haqda Prezident
matbuot xizmati xabar berdi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 1-
fevraldagi qaroriga muvofiq O’zbekiston Respublikasi Energetika vazirligi tashkil
etildi.Unga elektr energetikasi hamda neft-gaz sohasidagi muammolarni bartaraf
4

ρII= PII
R
M H2O
(τII+273 )
=671000
8314
18 (218 +273 )
=2,97 кг/м 3
ρIII= PIII
R
M H2O
(τIII+273 )
=673000
8314
18 (194 +273 )
=3,12
kg/ м 3
Bosimning haqiqiy nisbiy chiziqli kamayishi

RI= RдI⋅ρдI
ρI
= 8
2,87 =2.79 кг/м 2
RII= RдII⋅ρдII
ρII
= 9.8
2,96 =3.31
кг / м 2
RIII= RдIII⋅ρдIII
ρIII
= 9
3.12 =2,88
кг / м 2
Quvurning 1,2,3-qismlarida bosimning haqiqiy kamayishi:
ΔP I= RI⋅LкелI =2.79 ⋅1144 =3192
кг/м 2
ΔP II= RII⋅LкелII =3.31 ⋅916.37 =3033
кг/м 2
ΔP III= RIII⋅LnpIII =2,88 ⋅793 = 2284
кг/м 2
Quvurning 1-qism о xirida va 1-iste’molchi oldida bosimning haqiqiy
kamayishi:
PΙΟ= P0− ΔP I=70000 −3192 =66808
кг/м 2
=6,46 ат=0.65 МПа
PIIОх = P0− ΔP II=66808 −3033 =63775
кг/м 2
=6,2ат=0.63 МПа
P1= PIIK − ΔP III= 63775 −2284 =61491
кг/м 2
=5.95 ат=0.6 МПа
Topilgan
PIK , PIIK va PI kiymatlarda kuvur kisimlaridagi bugning o rtacha ʼ
bosimlari birinchi aniklik kiritilgandan keyin q abul q ilingan q iymatlardan kam far q
q ilgani uchun bundan keyin xisoblashlarni q ilmasak h am bo ladi.
ʼ Hisoblash
natijalarini jadvalga kiritamiz .
S h axobchalangan issiqlik tarmog’ini gidravlik hisoblash usuli
Hisoblash uchun odatda quyidagilar berilgan bo’ladi: issiqlik tarmog’ining
chizma tasviri, issiqlik tashuvchi moddaning sarfi va parametrlari, tarmoq
qismlarining uzunligi. Hisoblash natijasida tarmoqning diametri aniqlanadi.
Hisoblash odatda ikki bosqishda amalga oshiriladi: boshlang’ish, tekshirish
hisoblari.
38

Q
yil =580770 Gk а l / yil .
Yukl а nishning d а v о miyligi gr а figid а turbin а d а n q а yt а rib о lin а yotg а n
bu g’ ning quvv а tig а Q
к . o = 30
Gk а l / s оа t m о s k е luvchi g о riz о nt а l chiziq o ’ tk а zib ,
cho ’ qq i isitgichning ishl а sh v а q tini t о p а miz : na =1000 s оа t / yil v а ung а b е rilg а n
issiqlik mi q d о ri t ах min а n 12000 Gk а l / yil , bu issiqlikning yil d а v о mid а gi umumiy
s а rfining 10 % ini t а sh k il q il а di .
Gidravlik hisob . P е’ z о m е trik gr а fikni tuzish m а q s а did а 2 quvurli isitish suv
t а rm о g’ ining turli q ismini t а shkil qiluvchi quvurl а r di а m е trini v а ul а rd а siquvning
h а qiqiy yo ’ q о tilishini а niql а shg а o ’ t а miz .

5- chizma Issiqlik yukl а m а l а rining d а v о miyligi gr а figi
22

keltiramiz. Kvartal foydali yashash maydoni quyidagi
formula yordamida aniqlanadi:

bu еrda: f яш - yashash fondining zichligi kvartalning o’rtacha qavatlariga qarab
QMQ dan olinadi; F кв - kvartalning umumiy maydoni.
Bir kishi uchun berilgan yashash maydonini 9 m 2
ga teng deb olib, kvartaldagi
yashovchilar sonini aniqlanadi:

2. Bir soatlik issiqliklar sarflarini aniqlash
Isitishga, ventilyasiya va issiq suv bilan ta’minlashga sarflanadigan issiqliklar
miqdorini kattalashtirilgan ko’rsatkich orqali quyidagi formulalar yordamida
aniqlanadi:
a) yashash binolarini isitish uchun sarflangan issiqlik miqdori

bu erda: q - yashash binolarini isitish uchun bir soat davomida
sarflangan issiqlikning hisoblangan kattalashtirilgan ko’rsatkichi; F - kvartalning
yashash maydoni.
Jamoat binolarini isitish uchun sarflangan issiqlikning hisoblangan miqdori
quyidagi formula yordamida aniqlanadi.

Bu еrda:
K
1 - jamoat binolarini ventilyasiyalash tizimlarida sarflanadigan issiqlik
miqdorini hisobga oluvchi kattalik, bu ham QMQ dan olinadi.
Berilgan qiymatlar yo’q bo’lganda K
1 = 0,4 ga teng deb qobul qilinadi.
Isitish mavsumi davomida issiq suv bilan ta’minlash tizimlari uchun sarflangan
issiqlik miqdorini xisolangan o’rtacha qiymati quyidagi formula orqali topiladi:
11

Qui= Xи.я⋅V я(tx−tрi+Xu.жΣV ж)tx−tT'
¿ =¿0,38 ⋅1836000 ⋅(18 +25 )+0,39 ⋅363290 (18 +25 )=36 ,1⋅10 6kkal /soat ¿¿Jаmоаt binоlаrining vеntiyatsiyasigа sаrflаnаdigаn issiqlik:
Qv = Xvo'r⋅∑ V j(tх−tt.х)= 0,24 ⋅363290 (18 +16 )= 2.96 ⋅106kkal /soat
Issi q suv t а ’min о tig а t
i.s = 65 0
C h а r о r а tli suvning s а rfini 4-il о v а d а n о l а miz v а
his о bl а sh n а tij а l а rini j а dv а l k o’ rinishd а k е ltir а miz.
2 –jаdvаl
Nоmlаr Hisоbli
ko’rsаt-
kichlаr
1000
kishigа Sutkаsi-gа
оdаmlаr
o’rinlаr
sоni Issi ql ik
suv sаrfi
mе’yorikg
/sutkа Issiq suv
s а rfi
kg/sutk а Izohlar
Turаr jоy - 34000 110 3740·10 3
Mа’muriy
binоlаr - - - -
Mе h mоn-
хоnаlаr 5 o’ rin 170 o’rin 70 11900
Klub vа
kinоtеаtr - 2 jo’mrаk 300х7=
2100 4,2·10 3
Sutkаda
7 sоаt
ishlаydi
Оshхоnа -
lаr 50 o’rin 18000
likоpchа
tаоm 4 7.2·10 4
sutkаsi -
gа12 li-
kоpchа
Bоlаlаr
bоg’chаsi 75 o’rin 2550 o’rin 30 76500
Mаktаblаr 200 o’ rin 6800 o’rin 8 54400
Аmbulа -
tоriyalаr 30 1020 540 550800
19

Kаsаlхо-
nаlаr 6 204 o’rin 180 36720
Kir yuvish
хоnаlаri 330 kg
kiyim 11220 kg
kiyim 25 280500
Jаmi: 4827·10 3
Qish d а vrid а issi q suv t а’ min о tig а issiqlikning sutk а li s а rfi :Qи.кс = ∑Gc⋅(tих−tс.с)= 4827 ⋅10 3(65 −5)= 290 ⋅106
kk а l/sutk а
yoki 1208·10 6
kj/sutk а .
Qish d а vrid а issik suv t а ’min о tig а issiqlikning s оа tli m а ksim а l s а rfi:
Q
u . кмакс
= X
c Q
и . кв
24 = 2 290 ⋅ 10 6
24 = 24 , 2 ⋅ 10 6
kkal / soat =101·
10 6
kj / soat
Issiq suv tа’minоtigа yoz dаvridа issiqlikning sutkаli vа mаksi m аl sаrfi:
Qu.ёc = ∑Gc(tих−tcoв.ё)= 4827 ⋅10 3(65 −15 )=241 ∗10 6kkal /sutka
Q
u . ёмaкc
= X
c ⋅ Q
и . ёс
24 = 2 ⋅ 241 ⋅ 10 6
24 = 20 , 1 ⋅ 10 6
kkal / soat =84·
10 6kj /soat
Tаshqi hаvо hаrоrаtining turli q iymаtlаridа issiqlikning sоаtli sаrfini q uyidа
kеltirilgаn tеnglаmаlаrdаn aniqlaymiz vа hisоblаsh nаtijаlаrini 3-jаdvаlgа
yig’аmiz:
Isitishg а :

Qi=Qiitx−tT
tx−tTi= 37,4 ⋅18 − tT
18 +23 [Gkal
soat ]
V е ntilyatsiyag а :
Q
v = Q
vi t
x − t
T
t
x − t
t хi = 1 , 52 ⋅ 18 − t
T
18 + 15 [ Gkal
soat ]

а ) isitishga:
Qи=Qи'tх−tТ
tх−tТ'=36. 118 +23
18 +23 =36 ,1kkal /soat
Q
и = Q
и' t
Х − t
Т
t
Х − t
Т' = 36. 1 18 + 7
18 + 23 = 22
Qи=Qи'tх−tТ
tх−tТ'=33 ,018 −10
18 +23 =7
20

bо g ` chаlаri
Mаktаblаr 3400 115600 3 0,07 8092
Аmbulаtоr i yalаr 360 12240 1 0,25 3060
Kаsаlхоnаlаr 600 20400 1 0,27 5508
Kir yuvish
ishхоnаlаri 825 28050 1 0,75 21038
Jаmi: 10685 363290 20 - 85638
Jаmоаt binоlаrining tаshqi hаjmini hisоblаsh nаtijаlаrini 1-jаdvаlgа
yig’аmiz, undа mа’lu m оtlаrni ng оlingаn vеntilya t siоn хаrаktеristi-kаlаr i ning
qiymаtlаri (Хv), hаjm ko’rsаtkichlаri, yashаsh tumanidаgi binоlаrning sоni vа
sаnоg’i hаm kеltirilgаn.
Jаmоаt binоlаrining o’ rtаchа tаshqi hаjmi quyidаgi ifоdаdаn аniqlаnаdi.
Vўр.x= ΣV x
n2
=363290
20 =18164 ,5m3
bundа n
2 – jаmоаt binоlаrining sоni.
Turаr jоy vа jаmоаt binоlаrining isitish хаrаktеristikаsini аniqlаsh uchun
q uyidаgi ifоdа qаbul q ilingаn:
X
и = 2
6
√
V
б . ўр kj/m 3
s оа t 0
C
undа X
и , я = 2
6
√
V
я . ўр = 2 √
20400 = 0,38 kkal / soat m 3
grad
)
X
u . ж = 2
6
√
V
ж . ўр = 2
6 √
18164.5 = 0.39 kkal / soat m 3
grad ( 1.63 m 3
soat ∙ grad ) ;

Jаmоаt binоlаrining o’rtаchа vеntilyatsiоn хаrаktеristikаsi
X
в ўр
= Σ X
в ⋅ V
ж
Σ V
ж = 85638
363290 = 0,24 kkal / m 3
∙ soat ∙ ℃ .
yoki 1
kj/m3soat ∙grad )
Turаr jоy vа jаmоаt binоlаrini isitish uchun issiqlik quyidаgichа аni q lаnаdi:
18

А sosiy quvurning uchta qismida bosim yo’qotilishini oldindan aniqlaymiz.ΔP I= P0− PI
l0−1
⋅lI=5∗700 =3500
kg/m 2
=35000 P а
ΔP II= P0− PI
l0−1
⋅lII= 5∗600 =3000
kg/m 2
=30000 P а
ΔP III= P0− PI
l0−1
⋅lIII=5∗700 =3500
kg/m 2
=35000 P а
Quvur qismlarida bosimning nisbiy chiziqli yo’qotilishi:
PI= PII= PIII= P0− PI
(lI+lII+lIII)(1+α)= (7− 6)∙10 4
2000 (1+0.55 )=3.23 kg
m2∙m=¿32.3 Pa /m
Eng avvalo, quvur qismlarida bug’ning absolyut bosimini va xaroratlarning
o’rtacha qiymatini aniqlaymiz.
P
I = P
0 − ΔP
I
2 = 7 − 0 .35
2 = 6,8 at = 6,66 MP а
τ
1 = τ
0 − 2 ⋅ ( l
I / 100 )
2 = 240 − 2 ⋅ 7
2 = 233 0
C
P
II = P
0 − ΔP
I − ΔP
II
2 = 7,0 − 0 , 35 − 0 , 3
2 = 6,5 at = 6,32 М P а
τ
II = τ
0 − 2 ( l
I / 100 ) − 2 ( l
II / 100 )
2 = 240 − 2 ⋅ 7 − 2 ⋅ 6
2 = 220 0
C
P
III = P
0 − ΔP
I − ΔP
II − ΔP
III
2 = 7,0 − 0 , 35 − 0 , 3 − 0 , 35
2 = 6 , 2 at=6,1 MP а
τ
III = τ
0 − 2 ( l
I / 100 ) − 2 ( l
II / 100 ) − 2 ( l
III / 100 )
2 = 240 − 2 ⋅ 7 − 2 ⋅ 6 − 2 ⋅ 7
2 = 208 0
C
Oldindan bug’ bosimi va haroratining o’rtacha qiymatlari bo’yicha quvurning
har qismida bug’ning o’rtacha nisbiy og’irligini aniqlaymiz:
ρ = P [ Πa ]
R
M
H 2 О ( τ + 273 )
Bu еrda: R = const
R = 8314
M H2О
- suvning molekulyar massai = 18
ρ
I = 666000
8314
18 ( 233 + 273 ) = 2 , 85
kg/m 3
;
33

47Q
uvurning turli ichki diаm
еtridаgi ekvivаlеnt uzunliklаr 612
9,94
82,8
9,94
19,9
182
86
56,2
43,1
514
7,95
66,2
7,95
15,9
146
69 45
34,5
408
5,94
49,5
5,94
11,9
109
51,5
33,7
23,8
309
4,34
35,0
4,2
8,4 77
36,4
23,8
18,2
259
3,6
28,0
3,36
6,73
61,7
29,1
19,0
14,6
207
2,9
21,3
2,55
5,1
46,7
22,1
1 4,4
1 1,0
150
2,11
14,3
1,71
3,43
31,4
14,8
9,7
7,43
100
1,53
8,5
1,62
2,64
18,7
8,84
5,78
4,42
50
0,72
3,6 - 0,85
7,92
3,74
2,45
1,87
M
аhаl-
liy
kаrshilikl
0,5-0,3
2,5
0,3
0,6
5,5
2,6
1,7
1,3
Sхеm
а
M
аhаlliy qаrshiliklаr
Pаrаllеl’ zаdvishkа (surm
а)
P-sim
оn kоm
pеnsаtоr:
CH
= (1,5+2)d sаl’nikli
kоm
pеnsаtоr:
U
chc hоkli tirsаk CH
=1,5d
U
ch yо’nаltirgichning
tаrm
оqlаri
d2=d bo’lgаndа оqim
ning
tаqsim
lаnishi
G
2/G
= 0,2
G
2/G
= 0,4
G
2/G
= 0,6
G
2/G
= 0,8

1.Issiqlik ta’minotining turlari
Har bir issiqlik ta’minoti tizimi quyidagi asosiy elementlardan: issiqlik
manbai, issiqlik tarmog’i, iste’molchining kiritish tugunlari va mahalliy issiqlik
iste’mol tizimlaridan iborat bo’ladi. Issiqlik ta’minoti tizimilari quyidagi belgilarga
qarab sinflarga bo’lish mumkin: issiqlikni hosil qilish manbai bo’yicha; issiqlik
tashuvchining turiga qarab; issiq suv ta’minotiga suvni uzatish usuliga qarab;
issiqlik tarmoqlaridagi quvurlarining soniga qarab; iste’molchilarni issiqlik
energiyasi bilan ta’minlash usuli bo’yicha va h.k.
Issiqlik ta’minoti tizimlari issiqlik tashuvchilar turiga qarab ikkiga bo’linadi:
1. Suvli issiqlik tizimlar
2. Bug’li issiqlik tizimlar
Suvli issiqlik tashuvchilar issiqlik ta’minotida davriy is’temolga va issiq suv
uchun qo’llaniladi. Ba’zi hollarda texnik jarayonlarda suvli issiqlik tarmoqlari
umumiy issiqlik tarmoqlarining 48 % ni tashkil qiladi (uzunlik bo’yicha).
Issiq suv ta’minoti tizimining ulanish usullari qarab issiqlik ta’minoti tizimlari
ochiq va yopiq tizimlarga bo’linadi. Yopiq tizimlarda vodoprovod suvi issiqlik
tashuvchi yordamida isitiladi va iste’molchiga etkaziladi. Ochiq tizimlarda issiq
suv ta’minoti extiyojlari uchun suv bevosita issiqlik tarmog’idan olinadi. Misol
uchun, qishda biz isitishda va issiq suvni ishlatishda “bitta quvur”dan
ishlatamiz.Issiqlik tarmoqlarida quvurlar soni bo’yicha bir quvurli yoki ko’p
quvurli bo’lishadi. Iste’molchini issiqlik energiyasi bilan ta’minlash bir
pog’onali yoki ko’p pog’onali bo’lishi mumkin. Bir pog’onali issiqlik
tarmoqlarida iste’molchilar to’g’ridan-to’g’ri ulanadi (1.1.-chizma).
Iste’molchilarning issiqlik tarmoqlariga ulanish joylari kiritish tugunlari (vvod)
deyiladi. Har bir binoning kiritish tugunlariga issiq suv ta’minotining
7

3-jаdvаl
Gkаl/
sоаt Qishki mаvsum shаrоitdа Y o zgi
mаvsum
kеchаsi kunduzi kеchqurun kun kеch
+10
0C -7 0C
-23
0C +10
0C -7 0C
-23
0C +10
0C -7 0C
-23
0C
Isitish 7 22 36.1 7 22 36.1 7 22 36.1 - -
Vеnti -
lya t siya - - - 0,72 2.24 3.67 - - - - -
Issiq
suv
t а ’min о t
(IST) - - - 14.5 14.5 14.5 29 29 29 12.1 24.2
Hаm -
mаsi 7 22 36.1 22.2 38.7 54.3 36 51 65 12 .1 24.2
Issiqlik
y o’q о -
tilishi 0,18 0,8 1.8 0,56 1.4 2,71 0,9 1,83 3.26 0,3 0,9
Jаmi 7,18 22.8 37.9 22.8 40 57 37 53 68 12.4 25
T а rm о q quvu r l а rining h а r 100 m е trig а o’ rt а ch а bitt а d а n s а lnikli
k о mp е ns а t о r v а uch ch о kli p а yv а ndl а ng а n tirs а k o’rn а tilg а n. T а rm о qning suv
isitgichl а rid а p о sdt а nsiyaning а l о q а yo’ll а rid а siquvning yo’ q о tilishi N
st =12m,
о bun а chil а rg а kirish j о yid а gi el е v а t о rl а rd а si q uvning yo’ q о tilishi es а N
о b =15m.
А s о siy t а rm о qning uzunligi bo’yl а b (m а nb а d а n t о eng uz о ql а shg а n
о bun а chig а ch а ) si q uvning chizi q lik y o’q о tilishi 1 his о bl а shl а r uchun R= 8kg/m 2
d е b q а bu l q il а miz.
23

Q а ytish q uvurid а st а nsiya n а s о sl а ri о ldid а gi si q uv N
k =20m bin o lаr
b а l а ndligi 20m, suvning s о lishtirm а о g’ irligi γ = 975kg/m 3
a) А s о siy quvurni his о bl а sh.
Manbadan eng uzoqda joylashgan 3-obunachidir shuning uchun asosiy yo’l
0-3 yunalishida buladi, uning uzunligi:lI+lII+lIII=500 +400 +600 =1500 м
Stantsiyadan suvning umumiy sarfi:
B= B1+B2+B3=300 +300 +200 =800
t/soat
Siquvning mahaliy yuqotishlarning o'rtacha koeffitsenti quyidagi ifodadan
aniqlanadi:
α= 0,01 √B= 0,01 √800 =0,28
B
I = 800
t/soat va
RI=8кг /м2⋅м qiymatlari bo'yicha nomogrammadan quvur
diametrini aniqlaymiz. Shu bilan birga eng yaqin andaza qiymati olinadi, undan
keyin haqiqiy qiymat "Rd" aniqlanadi.
24

3. Issiqlik tarmog’ida suvning qaynab ketmasligini ta’minlash.Buning uchun
issiqlik ta’minoti tizimining barcha nuqtalarida ma’lum haroratda suv bug’ining
to’yinish bosimidan yuqori bosimni saqlashi lozim.
Pe’zometrik grafikni hisoblashdan ko’zlangan asosiy maqsad tarmoq nasosi
(1), armatura va tegishli rostlagichlarni to’g’ri tanlashdan iborat.
Hisоblаb tоpilgаn kаttаlik аsоsidа siquv grаfigini (p’yеzоmеtrik grаfikni)
tuzаmiz (5-chizma)
Bundа оrdinаtа o’qi bo’yichа issiqlik tаshuvchi muhitning γ=975 kg/m 3

hоlаtidа оlingаn siquvi qiymаtlаri (mm.suv. ust) dа qo’yilgаn.
6-chizma P e’ zоmеtrik grаfik
6.Gidravlik hisob
Tехnоlоgik ehtiyojlаrning bug ’ tаrmоg’i qismlаri diаmеtrlаrini vа
itе’mоlchilаr оldidаgi bug’ning hаqiqiy bоsimlаrini аniqlаshgа o ’ tаmiz.
Jo ’ mrаklаrning jоylаshishi vа bug ’ quvurning tuzilishi chizmаsi 2-rаsmdа
kеltirilgаn.
31

Murakkab shaxobchalarni, masalan 2-8-9 hisoblash uchun avval bosimning
solishtirma kamayishi eng kam bo’lgan yo’nalish tanlab olinadi va shundan keyin
qolgan barcha amallar yuqorida keltirilgan ketma-ketlikda bajariladi.
Kondensat quvurlarini loyihalash paytida ulardagi bosimni bug’
quvuridagiga nisbatan taxminan 0,05 MPa qiymatda qabul qilish kerak. Bu shart
bajarilgandagina kond e nsatning bug’ quvuridan kond e nsat quvuriga mo’tadil
o’tishi ushun k e rakli sharoit yaratiladi.
b) 4-Shahobchani hisoblash
Ko’rib chiqilayotgan bosimlar farqi:
ΔP
IV = P
IK − P
2 = 66808 − 50000 = 16808
kg/m 2
=1.63 at
Bosimning nisbiy chiziqli kamayish chegarasi: α = 0 . 55 / 2RIV= ΔP IV
lIV(1+a)=16808
500 (1+0,28 )=18108
264 =26.26
kg/m 2
0,65 qiymat magistral oxirigacha olingan bu еrda esa uning yarmini olamiz.
Quvurning bu qismida bug’ning o’rtacha parametrlari.
P
IV = P
IK − ΔP
IV
2 = 6,46 − 1,63
2 = 5,65 kg / m 2
τIV=τ0− Δτ I− 2(lIV/100 )
2 = 240 −14 − 2⋅5
2 =221 0C
Bug’ning o’rtacha nisbiy og’irligini topamiz.
ρ
IV = P
IV
R
M
H
2 O ( τ
IV + 273 ) = 572486
8314
18 ( 221 + 273 ) = 2 , 5
kg / m 3
R
IV ρ
IV = 26.26 ⋅ 2 , 5 = 66
кг 2
/м 6
4- uchastkada: G
IV = G
2 = 12 t/s
dIV=184 mm
RдIV⋅ρдIV=60 kg 2
/m 6

G4/G=12 /30 =0,4
Uch yo’naltirgich: 1*1,26*18.2=23 m
Zadvijkalar:
5*2,6*1,26=6.6 m
П -simon kompensatorlar: 5 ⋅
1.26 ⋅
17.5=110 m

Lekv=140 m
41

Bu еrda:
b=0.8 issiq suvning yozda kamroq ishlatilishini hisobga oluvchi koeffitsient.
t
c . ё - yozgi mavsumda olingan suvning harorati
t
c. к - qishki mavsumda olingan suvning harorati
Yillik issiqlik yuklamasi. Tashqi harorat +8 0
C dan past bo’lib turgan vaqtlarda
davriy isitish mavsumi boshlanadi.
Turar joy va jamoat binolari uchun isitishga hamda ventilyasiyaga
sarflanadigan o’rtacha issiqlik oqimlarining minimal qiymatlari, tashqi havoninng
harorati +8 0
C bo’lganda aniqlanadi.
Yil davomida issiq suv uchun sarflanadigan issiqlik energiyasi unchalik
sezilarli darajada bo’lmaydi.

3-chizma. Isitish va
ventilyasiyaga issiqlik sarflanishining grafigi.
Lekin sutka soatlari davomida esa issiq suv iste’moli sezilarlidir.
Yozgi sharoitda issiq suvni istemol qilish qishgi sharoitga nisbatan 30-35%
kam bo’ladi, buning sabablari yozgi sharoitda sovuq suv harorati qishgi sharoitga
nisbatan 10-12 0
C yuqori bo’ladi va yozgi sharoitda ko’pgina aholi shaharlarda ko’p
qavatli uylarda turishganligi sababli shanba va yakshanba kunlari shahar
13

5-bosim rostlagichi;
N
1 – issiqlik tarmog’ining qaytish quvuridagi to’la siquv;
N – tarmoq nasosi (I) ning siquvi;
N
st – statik siquv;
Y
1 –issiqlik tarmog’ining uzatish quvuridagi to’la siquv;
K
1 -issiqlik manbai koll e ktorlaridagi tarmoq suvining siquvi;
K
5 – uzatish quvurining 3- nuqtasidagi to’la siquv ;
K
2 - qaytish quvurining 3- nuqtasidagi to’la siquv ;
Agar quvur o’qining hisoblash tekisligiga nisbatan joylashish balandligi K
3 ga
teng bo’lsa, uzatish quvurining 3-nuqtasidagi p’yezometrik siquv K
5 - K
3 ga qaytish
quvuridagisi esa K-K
3 ga teng bo’ladi. Issiqlik tarmog’ining 3-nuqtasidagi berilgan
ixtiyoriy siquv uzatish va qaytish quvurlarida qayd etilgan p’yezometrik siquvlar
farqiga yoki to’la siquvlar farqiga teng: K
3 = K
5 -N
KZ uzatish quvurida siquv
(bosim)ning kamayishi  N
U1-4 = N
U1 - N
U4 ; qaytish quvurida siquv (bosim)ning
kamayishi esa, N
K1-4 = N
K4 - N
K1 .
Tarmoq nasosi 1 to’xtatilganda, issiqlik tarmog’ida statik bosim N
ST
qo’shimsha suv nasosi 2 tomonidan ta’minlanadi.
Suvli issiqlik tarmog’ining ishonchli ishlashi uchun quyidagi talablar
bajarilishi lozim :
1. Issiqlik tarmog’ining turli jihozlarida va iste’molchining issiqlik
qurilmalaridagi bosim belgilanganidan oshib ketmasligi . Issiqlik tarmog’ining
po’lat quvurlari va armaturasidagi belgilangan ortiqcha bosimning qiymati odatda
1,6-25 MPa ni tashkil qiladi.
2. Tashqaridan havo so’rilmasligi ushun issiqlik tarmog’ining barsha
elementlarida ortiqcha bosimni ta’minlash . Bu talab bajarilmagan taqdirda
jihozlarning zanglashi (korroziyasi) va suvning sirkulyatsiyasi buzilishi mumkin.
Ortiqcha bosimning minimal qiymati sifatida 0,005 MPa (5 mm suv usti) qabul
qilinadi.
30

8.Foydalanilgan adabiyotlar royxati
1.Yunusоv B.X, Аzimоvа M.M, “Issiqlik tа’minоti vа issiqlik tаrmоqlаri”.
Tоshkеnt, Vоris-nаshriyoti, 2014, 168 bеt.
2. Аlimbоеv.A.U “Issiqlik tа’minоti vа issiqlik tаrmоqlаri”. O’quv qo’llаnmа. -T.,
1997 yil, TоshDTU - 140 bеt.
3.Соколов Е.Я “Теплофикация и теплов ие сети” -M., MEI, 2001г.
4.Энергосбережение: Теория и практика. Резул ь тат ы научно- практических
исследований. -M., MЭИ. -2002 г
5.Бабаходжаев Р.П. “Расчет систем теплоснабжения и кондиционирования
воздуха.” – Tашкент ; 2018г.
49

dI= 350mm ; Rd=7 kg/ m2∙m=100 Pa /m
Quvurning 1-qismi uzunligini aniqlaymiz.
Zadvijkalar
1∙5,94 =5.94
Payvandlangan tirsaklar 5
∙ 5,94=41,58
Kompensatorlar 7 ∙ 11,9 = 83,3

Lekv=130,82
Birinchi qismning keltirilgan uzunligi:
LkelI= lI+lekv =700 +130,82 = 830,82
Quvurning birinchi qismida bosimning haqiqiy kamayishi (bir yo’nalishda)
ΔP
I = R
I ⋅ L
кел I = 7 ⋅ 830,82 = 5815,74 кг / м 2
= 58157
P а
Yoki siquvning kamayishi:
ΔH
I = ΔP
I
γ = 5815,74
975 = 6 m
А sosiy quvurning boshqa qisimlari xam yuqoridagi ga o’hshab ko’rib chiqiladi va
natijalar 4-jadvalga yig’iladi.
2-uchastka uchun quvur diametrini aniqlaymiz:
B
II = B − B
1 = 750 − 300 = 450
dII=309 мм
Rd=10 kg/ m2∙m
2-uchastka uchun ekvivalent uzunligini aniqlaymiz:
Zadvijkalar 1 х 4,34=4,34
Payvandlangan tirsaklar 6 х 8,4=50,4
Kompensatorlar 6x4,2=25,2
L
ekv = 79,94 m

Ikkinchi qism keltirilgan uzunligi:
LkelII =lII+lэкв =600+79,94 =680
Quvurning ikkinchi qismida bosimning haqiqiy kamayishi (bir yo’nalishda)

ΔP II= RII⋅Lкел II=10 ∗680 =6800 kg /м2= 67994 P а
Yoki siquv kamayishi:
ΔH
II = ΔP
II
γ = 6800
975 = 7 м
3-uchastka uchun quvur diametrini aniqlaymiz:
BIII= BII− B2= 450 −200 =250
26

va Toshkent viloyatlarida barpo etiladigan quyosh va shamol elektr stansiyalari
hisobiga, qo’shimcha 14 milliard
kVt li elektr energiya ishlab chiqariladi. Bu orqali, xonadonlarga beriladigan
elektr energiyasi 50 foizga ko’payadi”, — dedi prezident.
“Ochiq aytish kerak, ko’p iqtisodchilar energetika sohasida erkin bozorga o’tishni
taklif qilmoqda. Bu – to’g’ri yo’l. Men ham buni xohlayman. Lekin, xalqimizning
jon boshiga daromadi, ijtimoiy himoyasini o’ylab, bu sohadagi islohotlarni
shoshmasdan, bosqichma-bosqich qilishimiz kerak.
Eng muhim masala – energiya resurslaridan samarali foydalanish. Afsuski,
iqtisodiyotimizda energiya sarfi boshqa davlatlardan 2 barobar yuqori. Shuning
uchun, energiya samaradorligini oshirish Milliy dasturini qabul qilamiz. Energetika
sohasida erkin bozorga o’tishimiz shart. Agar erkin bozorga o’tmasak, bizga
investor kelmaydi”, — deya qo’shimcha qildi prezident. Toshkent IEMda har
birining quvvati 32 MVt dan bo’lgan ikkita gaz turbina qurilmalarini qurish ishlari
davom etmoqda. Turkiyaning “Çalik Enerji” kompaniyasi pudratchiligida barpo
etilayotgan mazkur loyiha 2024-yilga qadar ishga tushirilishi rejalashtirilgan.
Loyiha amalga oshirilishi natijasida markaz tomonidan yiliga qo’shimcha 515,6
million kVt ⋅ soat elektr va 690,3 ming Gkal issiqlik energiyasi ishlab chiqariladi.
Germaniyaning Siemens kompaniyasi bilan hamkorlikda Surxondaryo va Navoiy
viloyatlarida issiqlik elektr stansiyalari qurish bo’yicha kelishuvga erishildi.
Kun.uz muxbirining Berlindan xabar berishicha, bu haqda 2 may kuni Germaniya–
O’zbekiston biznes forumida ma’lum qilingan.

6

4-qismning keltirilgan uzunligini aniqlaymiz:
L
кел IV = l
IV + l
ekv = 500 + 140 = 640
m
Bug’ bosimining kamayishiga va o’rtacha qiymatga aniqlik kiritamiz:
ΔP
IV = R
д IV ⋅ ρ
д IV
ρ
IV ⋅ L
kelIV = 60
2 , 5 ⋅ 640 = 15360
kg/m²=1.5 at=0,15 MP аPIV= PIK− ΔP IV
2 =6,46 − 1.5
2 =5,71
at = 0.6 MP а
Q
IV = q
IV ( τ
IV − Δt ) l
IV = 1 , 31 ( 221 − 5 ) ⋅ 500 = 141480
kkal/soat
Bug’ xaroratining kamayishiga va o’rtacha qiymatiga aniqlik kiritamiz:
Δτ IV= QIV
GIV⋅C =141480
12000 ⋅0.51 = 23 0C
τ
IV = τ
0 − τ
I − Δτ
IV
2 = 240 − 14 − 23
2 = 214 0
C
Bug’ning aniq nisbiy og’irligi:
ρIV= PIV
R
M H2O
(τIV+273 )
=150000
8314
18 (214 +273 )
=0.7
kg/m 3
Quvurning 4-qismida bosimning to'la va haqiqiy nisbiy chiziqli kamiyishi
RIV= RдIV⋅ρдIV
ρIV
=60
0.7 =86 kg/
m²=860 Pa/m
ΔP IV= RIV⋅LnpIV =86 ⋅640 =55040
kg / m 2
=0, 55 MP а
Ikkinchi iste molchi oldida bug'ning haqiqiy absolyut bosimi:
ʼ
P
2 = P
IK − ΔP
IV = 6 3775 − 55040 = 8735
kg / m 2
v) 5-shahobchani hisoblash
Ko'rib chiqilayotgan bosimlar farqi:
ΔP V= PIIK − P3=63775 −50000 =13775
kg / m 2
=0,14 MP а
Bosimning nisbiy chiziqli kamayish chegarasi:
RV= ΔP V
lV(1+α)=13775
400 (1+0,28 )= 27
kg/m 2
=270 P а /m
Quvurning bu qismida bug'ning o'rtacha parametrlari.
PV= PIIK − ΔP V
2 =6,2− 0.14
2 =5,5
kg/m 2
τ
V = τ
0 − τ
IIK − 2 ⋅ ( l
V / 100 )
2 = 240 − 16.8 − 2 ⋅ 4
2 = 219 0
C
42

G1
P1
=10 /65 G2
P2
=12 /5; G3
P3
=8/5;
5.Issiqlik hisobi
His о bl а shni 3-tur b е rilg а nl а ri а s о sid а о lib b о r а miz. Tumand а yash о vchil а r
s о ni 34 000 kishi, h а r bir kishig а to’g’ri k е l а dig а n yash а sh m а yd о ni 9 m 2
/kishi,
yash а sh bin о sining t а shqi h а jmining yash а sh m а yd о nig а nisb а ti (h а jmiy
k о effitsiy е nt) 6m 3
/m 2
. Isitish uchun t а shqi h а v о ning his о bli h а r о r а tini
tТ1 ,
v е ntilyatsiya v а isitish d а vrining d а v о miyligi uchun t а shqi h а v о ning his о biy
h а r о r а tini t .
t x
h а md а
tt l а rni tumanning j о yl а shg а n y е rig а q а r а b il о v а l а rd а n о l а miz
(il о v а l а r qo’ll а nm а ning ох irid а k е ltirilg а n).
H а m m а bin о l а r ichid а gi h а v о ning h а r о r а tini his о bl а shni s о dd а l а shtirish
uchun
th =18 0
C t е ng d е b o lin а di. H а r sutk а d а v е ntilyat-siyaning ishl а tish s оа ti bir
х ild а 12 s оа t – sutk а g а t е ng. Issiqlik suv t а ’min о tining (IST) yil d а v о mid а ishl а g а n
sutk а l а r s о ni Z=350 sutk а d е b q а bul qilin а di, shu bil а n birg а IST 0 d а n t о s оа t 6
g а ch а ishl а m а ydi, 6 d а n t о s оа t 18 g а ch а o’rt а ch а yukl а nishd а , 18 d а n t о s оа t 24
g а ch а es а , m а ksim а l yukl а nishd а s оа tlik n о t е kislik k о effitsiy е nti Х
s оа t = 1,7 + 2,0
bil а n ishl а ydi.
S о vuq suvning h а r о r а ti qishd а t
s .q = 5 0
C, yozd а t
s . yo =15 0
C g а t е ng qilib
о lin а di.
His о bl а sh vaqtid а t а rm о qd а issiqlikning yo’q о tilishi quyid а gich а q а bul
qilin а di:
t
ri
=-23 0
C (eng p а st h а r о r а t ) bo’ls а -5 %,

tTt =-7 0
C bo’lsа -3,6 %,
t
Tt
=+10 0
C (yoz dаvridа) bo’lsа, yuqоrdа kеltirilgаn t
Tt
=-23 0
C hоlаtidаgi
issiqlikning mаksimаl sоаtlik sаrfidаn 2,5 % miqdоridа оlinаdi.
Tаshqаridаgi hаvо hаrоrаtining o’zgаrmаs holda turish vаqti hаqidаgi
mа’lumоtlаr 3- ilоvаdаn оlinаdi.
16

7 . Xulosa
1 .Issiqlik ta’minoti tizimlarini gidravlik hisob i bajarilgan.
2.Berilgan rayon uchun issiqlik yuklamasi hisobi bajarilgan va grafigi chizilgan.
3. Berilgan rayon issiqlik ta’minoti tizimi uchun gidravlik hisobi bajarilgan va
pe’zometrik grafigi chizilgan.
48

2.Issiqlik yuklamalarining turlari
Issiqlik ta’minoti tizimining asosiy iste’molchilariga quyidagilar kiradi:
binoning issiqlik energiyasini iste’mol qiladigan tizimlar (isitish, ventilyasiya,
havoni konditsiyalash va issiq suv ta’minoti) hamda har xil issiqlik iste’mol
qiladigan texnologik qurilmalar (300-3500 С gacha).
Yil davomida issiqlikni iste’mol qilish rejimiga ko’ra yuqorida qayd etilgan
iste’molchilar ikki turga bo’linadi:
1. Mavsumiy iste’molchilar.
2. Yil davomidagi iste’molchilar.
Mavsumiy iste’molchilar issiqlikni tashqi havoning haroratiga bog’liq
bo’lgan holda sarflaydi. Masalan, isitish va ventilyasiyaga bo’lgan issiqlik
yuklanmalar tashqi havoning haroratiga va boshqa shart-sharoitlarga (quyosh
radiatsiyasi, shamol tezligi, havoni namligi) bog’liqdir. Agar tashqi havoning
harorati isitilayotgan xonadagi havoning haroratiga teng yoki undan yuqori bo’lsa,
u holda isitish va ventilyasiyaga issiqlik energiyasi talab etilmaydi. Isitish va
ventilyasiya tizimlarida yil davomida faqat tashqi havoning past haroratlarida
sarflanadi. SHuning uchun bunday iste’molchilar mavsumiy deyiladi.
Yil davomidagi iste’molchilar issiqlikni yil davomida tashqi havoning
haroratiga deyarli bog’liq bo’lmagan holda sarflaydi. Masalan, issiq suv ta’minoti
tizimlari va turli xil texnologik jarayonlarga issiqlik yuklanmalar tashqi havoning
haroratiga bog’liq bo’lmaydi. Shuning uchun bunday iste’molchilar yil davomidagi
iste’molchilar deyiladi.
Ishlab chiqarish binolarida xamma turdagi issiqlik tizimlariga issiqliklar
miqdorini topish uchun sarflanadigan yaqinlashtirib olingan usullardan
foydalaiiladi.
Quyida bir soat davomida sarflanadigan issiqlik miqdorini isitish,
ventilyasiya va issiq suv bilan ta’minlash tizimlari uchun aniqlash formulalarini
10

isitgichlari, elevatorlar, nasoslar, armaturala, issiqlik tashuvchining parametrlari
va sarflarini rostlovchi nazorat-o’lchov qurilmalari o’rnatiladi.
Shu sababli kiritish tugunlari ko’p hollardamahalliy issiqlik punkti deb ataladi.
Agarda kiritish tuguni alohida, masalan texnologik qurilma uchun barpo etilsa,
bu holda individul issiqlik punkti deyiladi.
1-chizma. Bir pog’onali issiqlik ta’minoti tizimining sxemasi:
1-magistral quvurlar; 2-tarqatuvchi tarmoq; MTP-mahalliy issiqlik punkti;
TP-issiqlik ta’minoti isitgichi; PK-qozonxona; SN-tarmoq nasosi.
Ko’p pog’onali tizimlarda (2-chizma) issiqlik manbai va iste’molchi orasida
markaziy issiqlik punktlari (MIP) yoki nazorat-taqsimlash punktlari (NTP)
joylashtiriladi.Ushbu punktlarda issiqlik tashuvchining parametrlari mahalliy
iste’molchilarning talabiga qarab o’zgartirilishi mumkin.Mazkur markaziy
issiqlik punktlari yoki nazorat-taqsimlash punktlari kvartal yoki tumandagi
iste’molchilarning kerakli parametrdagi issiqlik bilan ta’minlash uchun nasos
va suv isitish qurilmalari, rostlovchi va himoyalovchi armaturalar,nazorat-
o’lchov qurilmalari bilan jihozlanadi.
8

Quyidagi shaxobchalangan issiqlik tarmog’ini (5-rasm) hisoblash usuli
k e ltirilgan.
5-rasm Shaxobchalangan issiqlik tarmog’ining chizma tasviri.
Boshlang’ich hisoblash. Stansiya bilan iste’molchilar oralig’ida bosimning
nisbiy kamayishi R eng kam bo’lgan yonalishi tanlanadi, bu hisoblashning bosh
yonalishi deb belgilanadi.
Bug’li tarmoqlarda bosimning nisbiy (solishtirma) kamayishi:R=δρ /L,Pa /m ;
(1)
Suvli tarmoqlarda bosimning nisbiy kamayishi:
R = δΗ
L ⋅ γ , Pа / m
(2)
bo’lganda:  p va  N –bosh quvurda bosim va siquvning kamayishi, Pa;
L –bosh quvurning uzunligi, m;
 - quvurdagi suvning solishtirma og’irligi, N/m 3
;
Hisoblashning boshlang’ish qismida bosim kamayishining taqsimlanishi,
ya’ni pe’zometrik grafikning ko’rinishi belgilab olinadi. Agar еr yuzasining
tuzilishi, binolarning balandligi va boshqalar haqida alohida shartlar
ko’rsatilmagan bo’lsa, tarmoqda bosim kamayishining taqsimlanishi (p'yezometrik
grafik) to’g’ri chiziqli deb qabul qilinadi.
Hisoblash bosh yonalishining birinshi qismidan boshlanadi. Bu qism ushun
mahalliy qarshiliklarning ulushi (belgilab olinadi yoki hisoblab topiladi. (I, 2, 3).
So’ngra bosimning solishtirma kamayishi R aniqlanadi. Agar 5- rasmda
hisoblashning bosh yonalishi 0-1-2-3-4-6 bo’lsa, uning boshlang’ich 0-1 qismida
39

Bug’ning o’rtacha nisbiy og’irligini topamiz.ρV= PV
R
M H2O
(τV+273 )
=550000
8314
18 (219 +273 )
=2,42
kg/m 3
RVρV=27 ⋅2,42 =65.3
kg 2
/m 6
5 -uchastkada:
GV=G3=8 t/soat
d
V = 150
мм
Rдvρдv=70 kg 2
/m 6

G5/G=8/30 = 0.27
Uchchoqli tirsak: 1·1,26·14,8=18 m
Zadvijkalar: 2·1.26·2.11=5.3 m
П -simon kompensatorlar: 4·1.26·14.3=72 m

Lekv=96.3 m
5-qismning keltirilgan uzunligini aniqlaymiz:
Lкел V= lv+lekv =400 +96.3 =496.3
m
Bug' bosimining kamayishiga va o'rtacha qiymatga aniqlik kiritamiz
ΔP
v = R д
v ρ
д v
ρ
v L
кел = 70
2 , 42 ⋅ 496.3 = 14356 kg/m 2
Pv= PIIK − ΔP v
2 =6,2− 1.38
2 =5,51
at=5,3 MP а
Q
V = q
v ⋅ ( τ
v − Δt ) ⋅ l
v = 1 ⋅ ( 219 − 5 ) ⋅ 400 = 85600
kkal/soat=357808 kJ/s
Bug' haroratining kamayishiga va o'rtacha qiymatiga aniqlik kiritamiz:
Δτ v= Qv
Gv⋅C =85600
8000 ⋅0.51 =21 0C
τ
v = τ
0 − τ
II − τ
v
2 = 240 − 16.8 − 21
2 = 213 0
C
Bug'ning aniq nisbiy og'irligi:
ρ
v = P
v
R
M
H
2 O ( τ
v + 273 ) = 592000
8314
18 ( 220 + 273 ) = 2,6
кг / м 3
Quvurning 5-qismda bosimning to'la va haqiqiy nisbiy chiziqli kamiyishi:
43

2-chizma. Ikki pog’onali issiqlik ta’minoti tizimining sxemasi:
1-magistral quvurlar; 2-tarqatuvchi tarmoq; 3-taqsimlovchi tarmoqlar;
4,5-binolarga isitish va ventilyasiya uchun tarqatish;
6-texnologik jarayon uchun tarqatish tarmog’i.
Nasos va suv isitish qurilmalari yordamida magistral quvurlar (birinchi pog’ona)
to’liq yoki qisman taqsimlovchi tarmoqlardan (ikkinchi pog’ona) gidravlik
ajratiladi.MIP yoki NTP lardan issiqlik tashuvchi kerakli parametrlarda ikkinchi
pog’onaningumumiy yoki alohida quvurlari yordamida har bir binoning mahalliy
issiqlik punktiga uzatiladi.
9

etish, iqtisodiyot tarmoqlari va mamlakat aholisini yoqilg’i-energetika resurslari
bilan barqaror ta’minlash bo’yicha katta vakolatlar berildi.
2019 yilgi Investitsiya dasturiga elektr energiyasi tizimi bo’yicha umumiy
qiymati 8,1 milliard dollarlik 33 ta loyiha kiritilgan. Bu yil qariyb 620 million
dollar o’zlashtirilib, 7 ta yirik loyiha ishga tushirilishi belgilangan. Prezident ushbu
investitsiya loyihalarini sifatli amalga oshirish, mavjud kamchiliklarni bartaraf
etish bo’yicha topshiriqlar berdi. Masalan, xalqaro moliya institutlari ishtirokidagi
«Taxiatosh issiqlik elektr stansiyasidan Xorazm-Sarimoy punktigacha 220 kVt li
elektr liniyalarini tortish», «Yuqori kuchlanishli podstansiyalarni modernizatsiya
qilish», «To’raqo’rg’on issiqlik elektr stansiyasini qurish» loyihalarini amalga
oshirish muddatlari kechikkan. Shu bois Energetika vazirligi, «O’zbekenergo»
AJga xalqaro moliya tashkilotlari mablag’larini to’liq o’zlashtirish, loyihalarni o’z
vaqtida bajarib, mablag’larni iqtisod qilish vazifal ari qo’yildi. Prezident energetika
sohasidagi muammolar bugun paydo bo’lmaganini aytdi. “Ko’p yillar davomida
yangi gaz konlariga investitsiya kiritilmagani, elektr va gaz tarmoqlari
modernizatsiya qilinmagani ham, ayni haqiqat. Oqibatda, tizimda aniq hisob-kitob
yo’qligi, katta yo’qotishlar oddiy holga aylanib qolgan edi. Shu bilan birga,
so’nggi olti yilda aholimiz 12 foizga, sanoat korxonalari esa 2 barobarga ortib, 45
mingdan 100 mingtaga ko’paydi. Natijada, elektr energiyasiga talab kamida 35
foizga oshdi va yildan-yilga ko’payib bormoqda”, — dedi prezident.
Davlat rahbari iqtisodiyot barqaror rivojlanishi uchun, energetika sohasiga 25-30
milliard dollar investitsiya kerakligini qo’shimcha qildi. “Bunga faqatgina xususiy
investitsiyalarni jalb qilish orqali erishish mumkin. Shu bois, so’nggi uch yilda
sohaga 8 milliard dollarlik to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar jalb qilindi. Jumladan,
Buxoro, Namangan va Xorazmda quvvati 500 MVt li yana 3 ta quyosh
stansiyalarini qurish bo’yicha tanlov yakunlandi”, — dedi prezident. Shavkat
Mirziyoyev yil boshidan quvvati 1500 MVt li 7 ta elektr stansiyasi ishga
tushirilganini aytdi. “Kelasi yilda yana 4500 MVt li 11 ta yirik loyihani yakuniga
еtkazamiz. Jumladan, Buxoro, Jizzax, Qashqadaryo, Navoiy, Samarqand, Farg’ona
5

ΔP II= RдII⋅ρдII
ρII
⋅LnpII = 9.8
2.82 ⋅916.37 =3185 kg/m 2
=0,31 ат
ΔP
III = R
д III ⋅ ρ
д III
ρ
III ⋅ L
npIII = 9
2 , 75 ⋅ 793 = 2595
кг / м 2
=0,25 ат
P
I = P
0 − ΔP
I
2 = 7 − 0 , 32
2 = 6,84 ат = 0.6 76 MPa
P
II = P
0 − ΔP
II
2 = 7 − 0 , 31
2 = 6 . 85 ат = 0.6 71 MPa
P
III = P
0 − ΔP
III
2 = 7 − 0 , 25
2 = 6,87 ат = 0.673 MPa
Uchastkalarda issiqlik yo’qotilishi:
Δt =5 ° С
QI=qI⋅(τI− Δt )⋅lI=1,34 ⋅(233 − 5)⋅700 =213864
kkal/soat = 893950 kJ/s
QII=qII⋅(τII− Δt )⋅lII=1,2⋅(220 −5)⋅600 =154800
kkal / soat=647063 kJ/s
QIII=qIII⋅(τIII− Δt )⋅lIII= 1,07 ⋅(207 −5)⋅700 =151298
kkal / soat=632425 kJ/soat
Bug’ haroratining tushish kattaligini va С =0,51 kkal/kg ⋅
bo’lganda
℃
quvurning ayrim qismlarida bug’ning o’rtacha haroratini aniqlaymiz:

Δτ I= QI
GI⋅C =213864
30000 ⋅0,51 =14 ℃
τ
I = τ
0 − Δτ
I
2 = 240 − 14
2 = 233 0
C
Δτ II= QII
GII⋅C =154800
18000 ⋅0,51 =16.8
℃
τ
II = τ
0 − Δτ
I − Δτ
II
2 = 240 − 14 − 16.8
2 = 218 0
C
Δτ III= QIII
GIII⋅C =151298
10000 ⋅0,51 =30
℃
τ
III = τ
0 − Δτ
I − Δτ
II − Δτ
III
2 = 240 − 14 − 16.8 − 15 = 194 0
C
Bug’ning o’rtacha nisbiy og’irligi qiymatiga aniqlik kiritamiz:
ρ = P [ Πa ]
R
M
H
2 0 ( τ + 273 ) bunda R = 8314
M
H
2 O = 18
ρ
I = P
I
R
M
H
2 O ( τ
I + 273 ) = 670000
8314
18 ( 233 + 273 ) = 2 , 87
kg/m 3
37

Tаrmоqning hаmmа qismidа hаr 100 mеtrdа kеng II-simоn kоmpеn-sаtоrlаr
( ch =2 d) o ’ rnаtilgаn.Bug ’ quvurning ekvivаlе n t dаg ’ аlligi K=0,2 mm.
Dаstlаbki hisоblаshdа аsоsiy quvurning uzunligi bo ’ yichа bоsimning
kаmаyishi bir хil dеb qаbul qilingаn, hаmmа tаrmоqdа bоsimning mаhаlliy
yo ’ qоtilishi o ’ rtаchа kоeffitsiyеnti α = 0,1√ G
ifоdаsidа hisоblаnаdi vа bug ’
hаrоrаtining quvur uzunligi bo ’ yichа kаmаyib bоrishi hаr 100 mеtrdа 2 grаdus dеb
qаbul qilingаn. Охirgi hisоblаshdа hаrоrаtningkаmаyish qiymаtini аniqlаsh uchun
bug ’ vа аtrоf muhit hаrоrаtlаri оrаsidаgi fаrq Δt=5 0
C bo’lgаndа issiqlikning
qo ’ shimchа mаhаlliy yo’qоtishlаrini hisоbgа оlgаn hоldа 1 mеtr bug’ quvuridа
issiqlikning quyidаgi nisbiy yo’qоtilish qiymаtlаrini qаbul qilish mumkin:
d = 250 mm
q = 1,03 kkal/ m ⋅ soat ⋅
℃
d= 259 mm
q = 1,07 kkal/ m ⋅soat ⋅ ℃
d = 309 mm
q = 1,32 kkal/ m
⋅soat ⋅ ℃
d= 408 мм
q = 1,34 kkal/ m ⋅soat ⋅ ℃
Bug’ning umumiy sarfi:
G=G1+G2+G3=10 +12 +8=30
t/soat
α= 0,1 √G=0,1 √30 =0,55
Bug’ning stansiyadan chiqayotgan vaqtidagi bosimi:
P0= 7 атм
Bug’ harorati:
τ0=240 0C
а ) Asosiy quvurni hisoblash:
А sosiy quvurni tanlash uchun bosimning nisbiy yo’qotilishi eng kam
bo’lgan yo’nalishni tekshirib ko’ramiz:
P0− P1
l0−1
= (7−6)⋅10 4
700+600+700 =5kg /m2⋅m=50 Pa /m
P
0 − P
2
l
0 − 2 = ( 7 − 5 ) ⋅ 10 4
700+500 = 16.7 kg / m 2
⋅ m = 167 Pa / м
P0− P3
l0−3
= (7− 5)⋅10 4
700+600+400 =11.7 kg /m2⋅m=117 Pa /m
Bosimning nisbiy yo’qolishi 0-1 yo’nalishda eng kam bo’lgani uchun ,bu
yo’nalish asosiy quvur yo’nalishi hisoblanadi.
32

Muntarija:
1.Kirish
2.Issiqlik ta’minoti tizimlari turlari
3.Issiqlik yuklamalari to’g’risida
4. Yashаsh tumanining issiqlik bilаn tа’minlаsh tаrtibоtining
issiqlik vа gidrаvlik hisоbi . .
5.Berilgan rayon uchun issiqlik yuklamasi hisobi va grafigi
6. Berilgan rayon issiqlik ta’minoti tizimi uchun gidravlik hisob va
pe’zometrik grafigi
7. Ekologiya
8. Hayot faoliyati va xavfsizligi
9.Xulosa
10.Foydalanilgan adabiyotlar royxati
2

tashqarisidagi uychalariga dam olgani va mehnat qilgani ketishadi shu sababli issiq
suv uchun yo’qoladigan issiqlik energiyasinining grafigi qanday notekis qurilgan
bo’lsa hafta davomida ham quyidagi chizmada ko’ringanidek shunday notekis
istemol ko’rsatilgan.

4-
chizma. Turar joy tumani uchun issiq suv ta’minotiga bo’lgan issiqlik sarfining
taxminiy sutkalik grafigi.
4. Yashаsh tumanining issiqlik bilаn tа’minlаsh tаrtibоtining issiqlik
vа gidrаvlik hisоbi.
M а rk а zl а shtirilg а n issiqlik t а ’min о ti tizi m l а rining ishl а sh t а rtibini l о yih а l а sh
v а ishl а b chiqishd а gi birinchil а rd а n his о bl а ng а n v а zif а – issiqlik ist е ’m о l
qilinishining ха r а kt е r v а qiym а tini а ni q l а shd а n ib о r а t.
M а rk а zl а shirilg а n issiqlik t а ’min о ti qurilm а l а rni l о yih а l а shd а issiqlik
s а rfining his о bi h а qid а gi m а ’lum о tl а r y е tishm а ydi. Ishl а tish j а r а yonid а issiqlik
ist е ’m о lining his о bl а b t о pilg а n qiym а tl а rig а h а qiqiy s а rfl а r а s о sid а tuz а tishl а r
kiritil а di. Bu h о l а t v а qt o’ tishi bil а n h а r bir ist е ’m о lchining sin а lg а n issiqlik
ха r а kt е ristik а sini b е lgil а shg а imk о n b е r а di.
L о yih а h а jmig а issiqlik t а rm о g`ining issiqlik v а gidr а vlik his о bi kir а di.
Ish quyid а gi b о sqichl а r bo’yich а b а j а ril а di:
14

Ekvivalent dag’allikka ( к =0,55) 1,26 tuzatish koeffitsiyentini hisobga olgan
holda quvurqismlarining ekvivalent uzunligini aniqlaymiz:
Zadvijka 1 х 5,94 х 1,26 = 7.48 m
П – simon kompensatorlar: 7x49,5x1,26=436.6 m
1-qism keltirilgan uzunligi:Lкел =lI+lэкв =700 +444 =1144 m
2- uchastkada:
GII=G−G2=30 −12 =27 т/c
R
II ⋅ ρ
II = 3 , 32 ⋅ 2 , 82 = 9 .1
kg 2
/m 6
d
II = 309mm

RдIIρдII=9,8 kg 2
/m 6
Uchastka ekvivalent uzunligini topamiz:
G
2 / G = 12 / 30 = 45.9
Uch yo’naltirgich 1*1,26*36.4=45.9
Zadvijka : 1* 4.34 *1,26= 5.47
П- simon kompensatorlar 6x35x1.26=265 m

Lekv=316.37 m
LΠpII=lII+lэкв =600 +316.37 =916.37
3-uchastkada:
GIII=GII−G3=10 t/s
R
III ⋅ ρ
III = 3 , 23 ⋅ 2 , 75 = 8.88
kg 2
/m 6
d
III = 259 mm
R
д III ⋅ ρ
д III = 9
kg 2
/m 6
Uchastka ekvivalent uzunligini topamiz:
G
3 / G = 10 / 30 = 0,3
Uch yo’naltirgich 1*1,26*29,1=36,66
Zadvijka : 2*3,6*1,26=9,07
П- simon kompensatorlar 7x1.26x28=247 m

Lekv= 293 m
L
Π pIII = l
III + l
экв III = 700 + 293 = 993 m
Quvurning qismlarida bug’ bosimi va o’rtacha absolyut bosimning
kamayishiga birinchi aniqlik kiritamiz:
ΔP I= RдI⋅ρдI
ρI
⋅LnpI = 8
2.85 ⋅1144 =0,32 at = 3211
kg/m 2
36

1 - uchastkada GI=30 t/s
R
I ⋅ ρ
I = 3 .23 ⋅ 2 , 85 = 9 .2
kg 2
/m 6
d1
=408 mm Ŕ1* ρ 1=8 kg 2
/m 6
=80 N ⋅
kg/m ⁶
35

a) issiqlik v а el е ktr m а rk а zid а n sh а h а r tumanig а isitish, v е ntilyatsiya v а
issiq suv t а ’min о ti uchun b е ril а dig а n issiqlik s а rfini а niql а sh;
b) issiqlik ist е ’m о lining yillik d а v о miyligi gr а figini qurish v а cho’qqi
isitgichl а rning ishd а bo’lish v а q tini а ni q l а sh;
d) ikki quvurli isitish suv t а rm о g’ining quvurl а r di а m е tri v а uning а yrim
qisml а rid а siquvning yo’q о tilishini а niql а sh, p’y е z о m е trik gr а fikni qurish;
e) bug’ t а rm о g‛i quvurl а rining di а m е trini v а ist е ’m о lchil а r о ldid а gi
bug’ning h а qi q iy b о simini а niql а sh;
f) issiqlik t а rm о g’ ining i s t е ’m о lchil а rd а n birig а b е ril а yotg а n issiqlikni
а ni q l а sh;
Berilgan:
Yashovchilar soni – 34000 kishi
Yashash binolari soni - n
1 = 90
Ijtimoiy binolar soni - n
2 = 20
Issiqlik tarmoqlari qismlarining uzunligi: [m]l1=700 ;lII= 600 ;lIII=700 ;lIV=500 ;lV= 400
Suv sarfi (m 3
/soat)
B
I = 300 ; B
II = 200 ; B
III = 250
[m 3
/soat]
Bug’ quvurining uzunligi:[m]
l1=700 ;lII= 600 ;lIII=700 ;lIV=500 ;lV= 400
Bug’ sarfi va bosimi: t/soat/at)
15

6. P e’zometrik grafik qurish usuli
Issiqlik tarmoqlarini loyi h alash va ularni ishlatishda p ’
ezometrik grafikdan
foydalaniladi . Bu grafikda binolarning joylashish balandliklari, tarmoqdagi siquv
bosim)ning qiymati va quvur o’tkazilgan еr yuzining tuzilishi (past-balandligi)
ma’lum masshtabda ko’rsatiladi; bu grafikdan tarmoqning har bir nuqtasidagi
siquvning qiymati oson aniqlanadi.

Issiqlik tarmoqlarini pe ’ zometrik grafigi
1-1 – siquvlarni o ’ lchash tekisligi ;
Y
1 - Y
2 – tarmoqning uzatish quvuridagi siquvlar grafigi ;
K
1 - K
2 - tarmoqning qaytish quvuridagi siquvlar grafigi ;
1 -tarmoq nasos; 2-qo’shimcha suv nasosi; 4-Issiqlikni tayyorlash qurilmasi;
29

L
кел Iv = l
Iv + l
экв = 500 + 57.65 = 557.65 m
Quvurning to’rtinchi qismida bosimning haqiqiy kamayishiΔP IV= RIV⋅Lкел IV=6⋅557.65 =3346 kg/m 2=33460 Pa /m
yoki
ΔH
IV = ΔP
IV
γ = 3346
975 = 3.43 m
Stansiyadan to 1-obunachigacha siquvning umumiy yo’qotilishi:
∑ ΔH = ΔH I+ΔH IV= 5.96 +3.43 =9.4 m
Xuddi shu yo’l bilan 5-qismni hisoblab chiqamiz, natijalarni 4-jadvalga yig’amiz.
5-uchastkada siquv yo’qolishini aniqlaymiz.
ΔH
V = ΣΔ H
0 − 3 − ΔH
I − ΔH
II yoki ΔH
III = 4,8 m
RV= ΔH V⋅γ
lV(1+α)= 4.8 ⋅975
400 (1+0,14 )=10,45
kg/m 2

5-uchastka uchun quvur diametrini aniqlaymiz:
BV= B2=300
R
V
quvurning h aqiqiy diametri o ' lc h ami
d
V = 259 mm

Rd=4.5 kg/ m2∙m
5-uchastka uchun ekvivalent uzunligini aniqlaymiz:
Zadvijkalar 2 х 3.6=7.2
Payvandlangan tirsaklar 4 х 6.73=26.92
Kompensatorlar 4x3.36=13.44
L
ekv = 47.56 m

5-uchastka keltirilgan uzunligi:
Lkel5 =l5+lekv =400 +47.56 =447.56 m
Кувурнинг бешинчи кисмида босимнинг хакикий камайиши

ΔP V= RV⋅Lкел V= 4.5 ⋅447.56 =2014 kg /м2=20140 Pa /m yoki
ΔH V= ΔP V
γ =2014
975 = 2.07 m
¿¿
Stansiyadan to 2-obunachigacha siquvning umumiy yo’qotilishi:
∑ ΔH = ΔH
I + ΔH
II + ΔH
V = 5.96 + 6.97 + 2.07 = 15 m
28

О ЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ТА ЛИМ, ФАН ВАʻ ʼ
ИННОВАЦИЯЛАР ВАЗИРИЛИГИ
ИСЛОМ КАРИМОВ НОМЛИ
ТОШКЕНТ ДАВЛАТ ТЕХНИКА УНИВЕРСИТЕТИ
ИССИҚЛИК ЭНЕРГЕТИКА ФАКУЛТЕТИ
“ИССИҚЛИК ЭНЕРГЕТИКАСИ” КАФЕДРАСИ
МАЛАКАВИЙ БИТИРУВ ИШИ
Камерали печдан чиқаётган газда ишлайдиган
рекуператив қурилманинг иссиқлик хисоби
(малакавий битирув ишининг мавзуси)
5310100– ЭНЕРГЕТИКА “Иссиқлик энергетикаси”
Бакалавр учун ёналиш даражаси
Кафедра мудири:
Раҳбар:
Битирувчи:

Тошкент

bosimning solishtirma chiziqli kamayishi
R0−1= δρ0−1
L0−1(1+α)= δρ0−6
L0−6(1+α). [3]
yoki

R0−1= δρ0−1⋅γ
L0−1(1+α)= δρ0−6⋅γ
L0−6(1+α). [4]
bunda:  p
0-6 ,  p
0-1 – bosh yo’nalishda va uning boshlang’ich qismida
bosimning kamayishi;  p
0-6 ,  p
0-1 – bosh yo’nalishning va boshlang’ish qismining
uzunligi.
Boshlang’ish qismining diam e tri d
0-1 aniqlanadi. Stansiyadagi, ya’ni «0»
nuqtadagi bosim b e rilgan bo’ladi. Boshlang’ich qismining oxirgi nuqtasidagi, ya’ni
1 nuqtadagi, bosim quyidagicha aniqlanadi:
Р
I = P
0 − δ p
0 − 1 ; [5]
Tekshirish hisoblari.
1. GOST yoki jadvaldan quvurning hisoblab topiladigan diametri d
0-1 ga
yaqin bo’lgan haqiqiy diametri d
0 − 1'
tanlanadi.
2. Yuqorida k e ltirilgan (3, 4) t e nglamalar asosida bosimning solishtirma
chiziqli kamayishi
R0−1' aniqlanadi.
3. (6, 7) t e nglamalardan 0-1 qismdagi mahalliy qarshiliklarning ekv iv al e nt
uzunligi L
экв .0 − 1
aniqlanadi.
4. Bosh quvurning 0-1 qismi ushun bosim (siquv) ning kamayishi aniqlanadi.
δ ρ
0 − 1'
= R
0 − 1'
⋅ L
0 − 1
( 1 + α ' )
[6]
yoki
δ H
0 − 1'
= R
0 − 1'
⋅ L
0 − 1
( 1 + α ' )
/ γ
[7]
bunda:  ‘ = L
ekv. /L
0-1 ;
5. 0-1 qismning oxirgi nuqtasidagi bosim (yoki siquv) aniqlanadi:
Ρ0−1' = Ρ0− δρ0−1 '
yoki H 1'= H 0−δH 0−1' [8]
Shu k e tma-k e tlikda bosh yo’nalishning boshqa barcha qismlari hisoblanadi.
40

q
isuv -issiq suv ta’minotiga bir soat davomida o’rtacha sarflangan issiqlik
miqdorining kattalashtirilgan ko’rsatkichi.
m - kvartaldagi yashovchilar soni
Q исув - quyidagi formula bilan ham aniqlanishi mumkin.

bu еrda:
m - odamlar soni;
a - bir kun davomida bir kishi uchun belgilangan issiq suvning miqdori
b - jamoat binolariga belgilangan issiq suvning mikdori, u ham
bir kishi uchun bir kunda 25 l miqdorida belgilangan;
s - suvning birlik issiqlik sig’imi 4.187 kDjG(kg*S)
3. Yillik issiqliklar sarflarini aniqlash
Yil bo’yi sarflangan issiqlik miqdorini topish.
Isitish tizimlari uchun sarflangan yillik issiqlik miqdori quyidagi formula
yordamida aniqlanadi:

bu еrda:
n
u - isitish mavsumining davom etish muddati
Ventilyatsiya tizimlari uchun sarflangan issiqlik miqdori quyidagicha
topiladi:

bu еrda:
Z
b — ventilyasiya qurilmalarining bir kunda ishlash soati
3. Issiq suv ta’minoti uchun, sarflangan yillik issiqlik miqdorini topish formulasi
quyidagicha:
12

Kirish
Energetika mamlakatning zamonaviy industrial rivojlangan xalq
xo’jaligining еtakchi sohasi hisoblanadi. Energetika o’z ichiga ishlab chiqarish
qurilmalari, elektr va issiqlik energiyasidan foydalanish, suyultirilgan gaz va
boshqa turdagi energiya tashuvchilar energiyasi kabi tushunchalarni qamrab oladi.
Mamlakatimizda energetika rivojlanishining asosiy yo’nalishi bo’lib sanoat,
qishloq xo’jaligi, shahar va aholi punktlari energiya bilan ta’minlashning
markazlashtirish hisoblanadi. Mazkur bo’yicha muhim xalq xo’jalik yo’nalish
masalalarini mehnat unumdorligini oshirish mamlakatning texnik-iqtisodiy
potensialini mustahkamlash va energiya ta’minlanganligi hisobiga muvaffaqiyatli
yechishga yordam beradi. Elektr energiyasi sanoat, qishloq xo’jaligi, transportda
foydalanilishi va uzoq masofalarga uzatilishi bilan energiya tashuvchilar ichida
alohida muhim o’rinda turadi.
Jahon miqyosida issiqlik ta’minotini markazlashtirilishining boshlanishi deb
1818 yilni hisoblash mumkin. Chunki shu yilda Angliyada Trengold tomonidan ilk
bor bir guruh oranjereyalarni 127 metr uzoqlikda joylashgan qozonxonadan yuqori
bosimli bug’li tizim yordamida isitish amalga oshirilgan edi. 1830 yilda
Germaniyada bug’ mashinasidan chiqarib tashlanadigan bug’dan birinchi marta
bug’li isitish tizimida foydalanildi.
Issiqlik manbalarni mexanik energiya olish va isitish maqsadida
markazlashtirishdan yahshi texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlar AQSHda olingan edi.
1878 yilda Lokport shahrida (Nyu-York shtati) bug’ mashinalarining bug’idan
foydalanib 210 bino uchun birinchi tuman issiqlik ta’minoti tizimi barpo etilgan.
Dastlab еr osti bug’ quvurlarning uzunligi 2 km ni tashkil etgan. Shu
vaqtning o’zida Bantedt shahrida (Nyu-York shtati) binolarning katta guruhini
issiq suv ta’minoti bilan qurama usulda nasos-suvli isitilishi amalga oshirilgan.
1900 yilda Germaniyaning Drezden shahrida markazlashtirilgan bug’li
issiqlik ta’minoti tizimi 1050 m masofada joylashgan 12-ta iste’molchini isiqlik
bilan ta’minlagan. Bunda bug’ning bosimi 0,8 MPa bo’lgan.
3

b) ventilyatsiyaga:QB=QB'' tх−tТ
tх− tТ.Х
=2,96 18 +23
18 +15 = 3.67 kkal /soat
QB=QB'' tх−tТ
tх− tТ.Х'' =2,96 18 +7
18 +15 =2.24

QB=QB'' tх−tТ
tх− tТ.Х' =2,96 18 −10
18 +15 =0,72
Issiqlik ist е’ m о li d а v о myligi gr а figini tuzish uchun k е ch а sid а gi ( 0 d а n 6
g а ch а ) kunduzid а gi ( 6 d а n 18 g а ch а ) v а k е ch q urund а gi ( 18 d а n 24 g а ch а ) s оа tl а r
uchun Q = f ( t ) gr а figini tuz а miz v а p а std а gi ch а p kv а dr а td а es а n = f ( t ) gr а figini
tuz а miz bund а:
- t – t а shqi h а v о ning h а r о r а ti
- n – k o’ ril а yotg а n d а vrining s оа tl а r s о ni (5- chizma ) .
P а stki o ’ ng kv а dr а td а k оо rdin а t а l а r b о shid а n isitish m а vsumi d а v о miyligini
sutk а ning nisbiy bo ’ l а kl а ri 6/24 v а 24/24 ( k е ch а sid а gi v а k е ch q urungi s оа tl а r
ulushi v а shuningd е k , sutk а d а v о mid а issiqlik t а rm о g ’ ining kunduzgi ishl а sh
s оа tl а ri ulushi ) ko ’ p а ytm а sig а m о s k е luvchi ikkit а to ’ g ’ ri chiziq o ’ tk а z а miz .
Yuq о ri o’ ng kvadr а td а gi gr а fik ko ’ rishni n =0 h о l а tid а gi
Qzf(tх) gr а figid а n
а niql а n а dig а n issiqlik s а rfini
Qu=5,13 Gk а l / s оа t uning о rdin а t а o ’ qig а
ko ’ chirishd а n b о shl а ymiz . N а tij а d а 1- nu q t а g а eg а bo ’ l а miz . K е yin t а shqi
h а v о ning h а r о r а tini t
T = − 10 0
C
d е b q а bul qil а miz v а uning uchun
Q= f(tT)
gr а figid а n issiqlik s а rfini ( Q =38 Gk а l / s оа t ) v а n = f (
tT ) gr а figid а n – t а shqi h а v о
h а r о r а tining t
t =-10 0
C o ’ zg а rm а y turish v а qtini aniqlaymiz . T о pilg а n Q v а n
q iym а tl а rini Q = f ( n ) gr а figig а о lib o ’ tib , 2- nuqt а ni t о p а miz . Shu yo ’ l bil а n
а l о h id а k е ch а sid а gi kunduzi v а k е chqurungi s оа tl а r uchun b о shq а nuqt а l а r h а m
t о pil а di . Issiqlik ist е’ m о lining m а’ lum qiym а tid а k е ch а si , kunduzgi v а tundagi
s оа tl а r uchun v а q tning n q iym а tl а rini o ’ z а r о q o ’ shish bil а n yukl а nish
d а v о miyligining yig ’ indi gr а figini о l а miz .
О rdin а t а o ’ q ining m а ssht а bi 1 mm =0,5 Gk а l / s оа t v а а bsiss а o ’ q iniki es а
1 mm =100 s оа t b o’ lg а ni uchun gr а fik yuz а sid а n issiqlikning yillik s а rfini
aniqlaymiz .
21

Камерали печдан чиқаётган газда ишлайдиган рекуператив қурилманинг иссиқлик хисоби

Купить