Karbon kislota tuzlari tahlili - Tibbiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	3.7MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	26 Avgust 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tibbiyot

Karbon kislota tuzlari tahlili

Sotib olish

KURS ISHI

Karbon kislota tuzlari tahlili

1

I. Kirish
II. Adabiyotlar sharxi
II.1 Karbon kislota tuzlarining olinishi
II.2 Karbon kislota tuzlarini chinligini aniqlash
II.3 Karbon kislota tuzlarining miqdoriy tahlil usullari
II.4 Karbon kislota tuzlarining tibbiyotda qo’llanishi
III. Tajriba qism
3.1 Kalsiy laktatning XDF farmakopeyasi bo ’ yicha tahlili
3.2 Kalsiy glyukonatning XDF farmakopeyasi bo ’ yicha miqdorini
aniqlash
3.3 Olingan natijalarni matematik statistika usuli bo’yicha qayta
ishlash
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
Mundarija

2

I. Kirish
Istiqlol yillarida yaratib berilgan keng imkoniyatlar boshqa sohalar qatori farmatsevtika
sanoatini rivojlantirishda ham muhim omil bo‘ldi. Aytish joizki, sobiq tuzum davrida mazkur
yo‘nalish faoliyati talabga mutlaqo javob bermasdi. Ushbu soha mustaqillikning dastlabki
yillaridayoq, ya’ni birinchi prezidentimizning 1993 yildagi “O’zbekiston farmatsevtika sanoati
(“O’zfarmsanoat”) davlat-aksionerlik konsernini tashkil etish to‘g‘risida”gi Farmoni tufayli
iqtisodiyotning alohida tarmog‘i sifatida shakllana boshladi.
Bu yurtimizda aholi salomatligini muhofaza qilishga qaratilgan ezgu
islohotlarning yorqin ifodasi edi. Binobarin, respublikamizda sog‘liqni saqlash tizimi
hamda dori-darmon ta’minotini yanada yaxshilash masalasiga yuksak e’tibor
berilayotgani fikrimiz isbotidir. Dastlab mamlakatimizdagi mavjud 2 ta ishlab
chiqarish korxonasida, bor-yo‘g‘i, yigirma turga yaqin dori vositalari va tibbiy
buyumlar tayyorlangan, shuningdek, 2 ta ilmiy-tadqiqot instituti faoliyat yuritgan
bo‘lsa, bugungi kunga kelib ularning soni 150 tadan oshdi.
Hozirgi paytda O’zbekistonda farmatsevtika faoliyatini amalga oshirish huquqini
beruvchi litsenziyaga ega bo‘lgan 130 ta korxona bor. Ushbu faoliyat dori vositalari
hamda tibbiy ehtiyojdagi buyumlarni va diagnostika vositalarini ishlab chiqarishga
yo‘naltirilgan. Ayni paytda “O’zfarmsanoat” AK o‘z tarkibida 132 ta korxonani
birlashtirgan. Bular — uchta ilmiy-tadqiqot instituti, birlashma, aksiyadorlik jamiyati,
mulkchilikning barcha shaklidagi ishlab chiqarish korxonalari, shu jumladan,
qo‘shma hamda chet el korxonalari, xususiy mas’uliyati cheklangan jamiyatlardir.
Yurtimizda dori vositalarini ishlab chiqarish va ular bilan aholi hamda davolash-
profilaktika muassasalarini ta’minlash maqsadida mazkur sohadagi ishlarni tashkil
etishning mustahkam huquqiy asoslari yaratildi. Yigirmadan ortiq qonun, bir yuz
yigirmadan ziyod me’yoriy-huquqiy hujjatlar bu yo‘nalishdagi vazifalarni hayotga
izchil tatbiq qilishda muhim huquqiy asos bo‘lmoqda. Ayniqsa, 2016 yilning 4
yanvarida “Dori vositalari va farmatsevtika faoliyati to‘g‘risida”gi O’zbekiston
Respublikasi Qonunining yangi tahrirda qabul qilinishi soha yuksalishining keyingi
bosqichini boshlab berdi.
4

T a’kidlash kerakki, oxirgi o‘n yil mobaynida farmatsevtika tarmog‘iga 300 mln.
AQSh dollaridan ziyod investitsiyalar, shu jumladan, 100 mln. dollar miqdorida
to‘g‘ridan-to‘g‘ri chet el investitsiyalari jalb etildi. Bu sohani yanada ravnaq
toptirishda muhim ahamiyatga ega bo‘ldi.
Farmatsevtika korxonalari kapitalining 35,7 foizini xorijlik hamkorlar va 64,3
foizini mahalliy ishtirokchilarning ulushlari tashkil etadi.
Bugungi kunda soha korxonalari tomonidan 35 ta farmakoterapevtik guruhlarga
mansub tibbiyotning 28 ta yo‘nalishida qo‘llaniladigan 1921 nomdagi zamonaviy
dori vositalari ishlab chiqarilmoqda. Ular in’eksiya (ampula, kukunli, infuziya) uchun
eritmalar, tabletkalar, kapsulalar, surtmalar, gellar, damlamalar, siroplar va boshqalar,
shuningdek, 177 nomdagi tibbiy buyumlardir. Oxirgi yillarda tayyorlanayotgan
mahsulotlar hajmining o‘sishi 3,1 barobarni tashkil qilgani, ayniqsa, diqqatga
sazovor.
Ayni paytda respublikada ishlab chiqarish hamda sotish hajmlari bo‘yicha
mahsulotning 84 foizi “O’zfarmsanoat” AK tarkibiga kiruvchi korxonalar tomonidan
faol amalga oshirilayotir.
Quvonarlisi, 2015 yilda aksiyadorlik konserni tarkibidagi korxonalar qiymati
742,6 mlrd. so‘mlik farmatsevtika mahsulotlarini ishlab chiqardilar, shulardan 576,3
mlrd. so‘mlik miqdoridagisi dori vositalari va 52,1 mlrd. so‘mlik tibbiy yordam
uchun mo‘ljallangan buyumlar hamda 113,7 mlrd. so‘mlik boshqa mahsulotlardir.
Yana bir misol. Ilgarilari dori vositalarini, asosan, chetdan sotib olishga majbur
edik. Bugungi kunda esa “O’zfarmsanoat” AK korxonalarining mahsulotlari 12 ta
mamlakatga eksport qilinayapti. Ana shu davlatlarda 226 nomdagi preparatlarimiz
ro‘yxatdan o‘tkazilgan. Eksport ko‘rsatkichlari ham ijobiy dinamika bilan
tavsiflanadi. Chunonchi, 2016 yilda tashqi bozorga mahsulot sotish hajmi 16,4 mln.
AQSh dollarini yoki o‘tgan yildagiga nisbatan 146,4 foizni tashkil etishi kutilayapti.
5

II. Adabiyotlar sharxi
II.1 Karbon kislota tuzlarining olinishi
Molekula tuzilishida karboksil — COOH guruh saqlagan uglevodorodlar karbon
kislotalar deyiladi va ulardagi karboksil guruhining soniga qarab, ula rn ing asosligi
belgilanadi. Chumoli, sirka, propion, moy, izovalerian va shularga o‘xshash tarkibida
bitta karboksil guruh saqlagan kislotalar bir asosli, oksalat, malon, qahrabo kabi
kislotalar ikki asosli kislotalarga misol bo ’l adi va hokazo.[1]
Sut, limon va tartrat kislotalariga o'xshash tarkibida karboksil guruh bilan bir
qatorda gidroksid guruhi bor kislotalar, oksikislotalar guruhini tashkil qiladi:
Karbon kislotalarda kuchsiz kislota xossasi mavjud bo'lib, suvdagi eritmalarda
kam dissotsiatsiyalanadi. Masalan, organik kislotalar orasida bir muncha kuchli
hisoblangan chumoli kislotaning dissotsiatsiyalanish konstanti 21 .4⋅10
−6 (H, sirka
kislotasiniki
17 .6⋅10
−6 , propion kislotaniki esa
13 .4⋅10
−6 va hokazo.Karbon
kislotalarning ishqoriy metallar bilan hosil qilgan tuzlarining aksariyat ko'pchiligi
suvda eruvchan bo'ladi. Spirtlar bilan ularning o'zaro birikishidan murakkab efirlar
hosil bo'ladi:[2]
6

Karbon kislotalarning murakkab efirlar hosil qilishi, ishqoriy metallar bilan
eruvchan og'ir metall tuzlari bilan esa har xil rangii birikmalar hosil qilishi va boshqa
xossalaridan farmatsevtik tahlilda ularning chinligini va miqdorini aniqlashda
foydalaniladi. Tibbiyot ehtiyojlari uchun karbon kislotalarining tuzlaridan kaliy
atsetat, natriy y-oksibutirat, kalsiy laktat, kalsiy glukonat, kaliy tartrat va natriy sitrat
turli kasalliklami davolashda qo’llanadi. Ular turli usullar yordamida olinadi.
Masalan, kaliy atsetatni odatdagicha, sirka kislotasini kaliy karbonat yoki kaliy
gidrokarbonat bilan neytrallab olinadi:
Natriy y-oksibutirat olishda avval quyidagi tenglama bo'yicha1.4-butandiolni
mis katalizatori ishtirokida 300 °C haroratgacha qizdirib, y-butirolaktonga o'tkaziladi,
so'ngra unga natriy gidroksid eritmasi ta’sir ettirib preparat olinadi:[2]
1.4-butandiol y-butirolakton natriy-y-oksibutirat sut kislotaga kalsiy karbonat
ta’sir ettirib, kalsiy laktat olinadi:
Glukonat kislotani kalsiy karbonat bilan neytrallab, kalsiy glukonat olinadi.
Glukonat kislotani o'z navbatida glukozani, xlor yoki brom yordamida oksidlab
olinadi. Glukozani elektrokimyoviy usulda glukonat kislotagacha oksidlash eng qulay
va arzon usul hisoblanadi. Buning uchun glukoza eritmasiga kalsiy bromid va kalsiy
karbonat qo'shib, o'zgarmas elektr toki yuboriladi. Bunda kalsiy bromid parchalanib,
anodda brom, katodda esa kalsiy hosil bo’ladi. Reaksiyada ajralib chiqqan erkin brom
7

glukozani glukonat kislotagacha oksidlaydi, keyinchalik glukonat kislota kalsiy
karbonat bilan reaksiyaga kirishib, kalsiyli tuzini hosil qiladi:[1]
Elektroliz natijasida hosil bo’lgan erkin holdagi kalsiy suv bilan reaksiyaga
kirishib, kalsiy gidroksidni hosil qiladi. Keyinchalik u reaksiyada hosil bo’lgan
bromid vodorod bilan neytrallanib yana kalsiy bromidga o‘tadi. Shuning uchun
reaksiya tenglamasini quyidagi umumiy ko'rinishda ham yozish mumkin:
Yuqorida ko'rsatib o'tilgan tenglamalardan ko'rinib turibdiki, kalsiy bromid
katalizatorlik vazifasini bajarar ekan. Glukozani biokimyoviy usullar bilan ham
oksidlab, glukonat kislotaga o'tkazish mumkin. Bunda glukozaning havo kislorodi
ta’sirida oksidlanishi ba’zi mikroorganizmlar (Penicillium luteum, Penicillium
citrinum) yordamida boradi:
Keyinchalik glukonat kislotani kalsiy karbonat bilan neytrallab, kalsiy
glukonatga o'tkaziladi.[2]
Kaliy tartrat yoki vino kislotasining kaliyli tuzi tabiatda juda ko‘p tarqalgan
bo'lib, ayniqsa, vino ishlab chiqarishda uzum shirasini bijg'itish natijasida bochkalar
tagiga cho'kma holida ajralib chiqadi. Uni vino toshi deb ham ataladi. Tibbiyotda
8

ishlatiladigan kaliy tartratni vino toshidan qayta kristallab olinadi. Uni yana vino
kislotasini kaliy karbonat bilan neytrallab ham olinadi. Bunda avval vino
kislotasining suvda eruvchan normal tuzi hosil bo'ladi. Keyinchalik unga yana
ma’lum miqdorda vino kislotasini qo'shib, tibbiyotda ishlatiladigan nordon tuzga
o'tkaziladi:
Natriy sitratni ham barcha karbon kislota tuzlarini olishga o'xshash, limon
kislotani natriy karbonat yoki natriy gidroksid eritmasi bilan neytrallab olinadi:
Limon kislotani o'z navbatida sitrus o'simligining mevasi va tamaki bargining
chiqindisidan turli usullar yordamida ajratib olinadi. Uni A.V. Aleksandrov, O.E.
Batalii va boshqalar tavsiya qilgan, 4-metilentetragidropirandan (izopren ishlab
chiqarishdagi oraliq modda) azot (IV) oksid bilan oksidlab olish usuli birmuncha
oddiy va qulay hisoblanadi:[1]
9

II.2 Karbon kislota tuzlarini chinligini aniqlash
Bu dori moddalaming chinligi ulardagi kaliy, natriy va kalsiy ionlari va kislota
qoldig'ini aniqlashga asoslangan. Masalan, kaliy atsetatdagi kaliy ionini, uning
eritmasidan tartrat kislota ta’sirida oq mayda dispers cho'kma holida cho'ktirib
aniqlanadi;
Kaliy ionini yana alanganing rangsiz qismini binafsha rangga bo'yashi bo'yicha
ham aniqlanadi .Kaliy ionini, uning karbon kislotali tuzlaridan natriy kobaltinitrit
bilan sariq cho'kma holida ham aniqlanadi:
Natriy y-oksibutirat va natriy sitratdagi natriy ionini alanganing rangsiz qismini
sariq rangga bo'yashi bo'yicha yoki sirka kislotali muhitda rux-uranil atsetat bilan
sariq cho'kma holida cho'ktirib aniqlanadi:
Kalsiy laktat va kalsiy glukonatlardagi kalsiy ioni ammoniy oksalat eritmasi
ta’sirida oq cho'kma kalsiy oksalat holida cho'ktirib isbotlanadi. Bundan tashqari,
kalsiyni alanganing rangsiz qismini qizil rangga bo'yashi bo'yicha ham aniqlanadi.
Kaliy atsetatdagi atsetat ioni meva hidini eslatuvchi etilatsetat efiriga o'tkazib
bilinadi. Uni preparatni konsentrlangan sulfat kislota va spirt ishtirokida qizdirib
olinadi[3]
10

Kaliy atsetatdagi atsetat ionini temir (III) xlorid eritmasi ta’sirida qizil-qo'ng'ir
rangii temir atsetat asos tuz hosil qilishi bo'yicha ham aniqlanadi:
Temir (III) xlorid bilan kalsiy glukonat yashil rangli tuz hosil qiladi:
Kalsiy laktat tuzidagi sut kislota qoldig'ini, uning eritmasiga suyultirilgan sulfat
kislota va kaliy permanganat eritmasi qo'shib qizdirilganda o'ziga xos hidli sirka
aldegidi ajralib chiqishi bo'yicha aniqlanadi:
Natriy y-oksibutiratdagi oksibutirat ionini xlorid kislota ta’sirida butirolaktonga
o'tkazib, so'ngra uni efir bilan ekstraksiya qilib ajratib olinadi va refraktometrda nur
sindirish ko'rsatkichi (n0 ~ 1,4280-1,4360) aniqlanadi:[4]
Kaliy gidrotartratdagi tartrat kislota qoldig'i, preparatning quruq holdagisini
kuydirganda, kuygan qandni eslatuvchi hid bo'yicha aniqlanadi. Natriy sitratning
chinligini aniqlash uchun, uning suvdagi eritmasiga kalsiy xlorid eritmasi qo'shib
isitiladi. Bunda oq cho'kma holida kalsiy sitrat tuzi cho'kadi. Bu tuzning o'ziga xos
xususiyatlaridan biri, uning sovuq suvda issiq suvga nisbatan yaxshi eruvchanligidir.
Shuning uchun ham eritma isitilganda hosil bo'lgan cho'kma, sovitilishi bilan erib
ketadi:
11

Shuningdek, natriy sitratdagi limon kislota qoldig'ini aniqlashda, uning
eritmasiga bir necha tomchi suyultirilgan nitrat kislota va bromli suv qo'shiladi.
Bunda oq kristall shaklida pentabrom atseton cho'kadi:
II.3 Karbon kislota tuzlarining miqdoriy tahlil usullari
Karbon kislota qator preparatlaming miqdorini aniqlashda turli usullardan
foydalaniladi. Masalan, MH ko'rsatmasi bo'yicha, kaliy atsetatning miqdori suvsiz
muhitda kislota-asos titrlash usuli bo'yicha aniqlanadi. Bunda preparatning olingan
aniq miqdorini suvsiz sirka kislotada eritgan holda kristall binafsha indikatori
ishtirokida perxlorat kislotaning 0,1 mol/1 sirka kislotadagi eritmasi bilan suyuqlik
sarg'imtir-yashil rangga o'tguniga qadar titrlanadi:[9]
Yoki
Ushbu kislota-asos titrlash usuli bo'yicha natriy y-oksibutiratning ham miqdorini
aniqlash tavsiya qilinadi. Kaliy atsetatning miqdorini yana tropeolin 00 indikatori
ishtirokida xlorid kislotaning 0,1 mol/1 eritmasi bilan bevosita titrlab ham aniqlash
mumkin:
12

Kalsiy laktat va kalsiy glukonatlar miqdorini ulardagi kalsiy ionlari asosida
kompleksonometrik usul bo'yicha aniqlanadi. Bunda preparatlaming ma’lum
miqdordagi eritmasi ammiakli bufer eritma va kislota xrom to‘q-ko‘k indikatori
ishtirokida suyuqlik to‘q binafsha rangga o'tguniga qadar, trilon B ning 0,05 mol/1 li
eritmasi bilan titrlanadi.Kaliy tartratning miqdori neytrallash usuli bo‘yicha
aniqlanadi. Buning uchun preparatning suvda eritilgan ma’lum miqdordagi namunasi
fenolftalein indikatori ishtirokida, natriy gidroksidning 0,1 mol/1 eritmasi bilan
bevosita titrlanadi:
MH ko‘rsatmasiga ko‘ra natriy sitratning miqdori ion almashinish
xromatografiyasi usuli bo'yicha aniqlanadi. Bunda ma’lum miqdordagi preparatning
eritmasi kislota shakldagi kationit KU-2 solingan shisha naychadan o'tkaziladi va
reaksiyaning oxirida naychanl metiloranj indikatoriga nisbatan neytral muhitgacha
suv bilan yuviladi. Naychadan o'tgan suyuqlikka yuvindi suyuqlikni qo'shgan holda,
uni fenolftalein indikatori ishtirokida natriy ishqorining 0,05 mol/1 eritmasi bilan
titrlanadi:[11]
Natriy sitratning miqdorini uni yuqori haroratda qizdirish yordamida natriy
karbonatga o'tkazib, so'ngra kislota bilan titrlab ham aniqlash mumkin:
13

II.4 Karbon kislota tuzlarining tibbiyotda qo’llanishi
Kaliy atsetatni tibbiyotda organizmda kaliy ioni yetishmay qolganda
(gipokaliemiyada), yurak faoliyati buzilishi natijasida kishi organizmida shish paydo
bo'lganda va siydik haydovchi modda sifatida 10-15 %li eritmasi ichiriladi.Natriy y-
oksibutirat narkoz sifatida 20 %li eritma holida ishlatiladi. Kalsiy laktat va kalsiy
glukonatlar kishi organizmida kalsiy ionlari yetishmasligida va allergiyaga qarshi
modda sifatida qo'llanadi.Natriy sitratni qonni saqlashda antikoagulyant (qon ivishiga
qarshi) modda sifatida 4-5 %li eritmasidan foydalaniladi. Ko'rsatib o'tilgan
preparatlardan faqat natriy y-oksi butiratgina qo'ng'ir idishlarda, quruq va yorug'lik
nurlari ta’siridan ehtiyotlangan holda « В » ro'yxati bo'yicha, boshqa preparatlar esa
odatdagicha, og'zi mahkam berkiladigan idishlarda saqlanadi. Kaliy atsetatning
gigroskopikligini, kalsiy laktat, kalsiy glukonat va natriy sitratlaming ochiq havoda
o'zlaridagi kristallik suvlarini qisman yo'qotishlari mumkinligini e’tiborga olish
kerak.[2]
14

III. Tajriba qism
3.1 Kalsiy laktatning XDF farmakopeyasi bo’yicha tahlili
Tasvirlanishi: deyarli hidsiz, sho'rtang oq kristall kukun
Eruvchanligi: spirtda eriydi (oz eriydi), issiq suvda oson eriydi, spirt, efir,
xloroformda juda kam eriydi.
Chinligi: preparat kalsiyga xos reaksiyalarni berishi kerak (GF 744 bet)
0.25g preparat 5ml suvda eritiladi, ustiga sulfat kislota va kaliy permanganat
eritmasidan solinsa binafsharang yo’qolib atsetaldegid hidini beradi.
Eritma tiniqligi: 1.5 g preparat 50ml yangi qayatilgan va sovutilgan suvda eritilsa
eritma ranggi etalon №3 bilan bir xil bo’lishi zarur.
Ishqoriyligi yoki kislotaliligi: 1g preparat 20ml suvda eritib eritmaga bir tomchi
fenolftalein tomizilsa pushti rangga kirmasligi lozim.
Xloridlar : 25 ml filtrlangan eritmaga 75 ml suv qo’shib undan 10 ml olib
xloridlar uchun sifat reaksiya o’tkaziladi. Bunda xloridlar miqdori 0.02 foizdan
oshmasligi zarur
Sulfatlar: 3g preparat 30ml suvda eritiladi. Sulfatlarga sinov o’tkazish uchun
bariy xlorid bilan sinab ko’riladi. Bunda sulfatlarning miqdori 0.1 foizdan oshmasligi
kerak.
Miqdoriy tahlil: quruq preparatdan 0. 3 g (aniq tortma) olib 5 0 ml suvda eritiladi.
Ustiga 6 ml ammiakli buferdan va 7 tomchi kislotali xrom ko’ki indikatoridan
qo’shilib eritma ranggi ko’k rang yo’qolgunga qadar 0.05 N li trilon B eritmasi bilan
titrlanadi.
1ml 0.05 N li trilon B eritmasi 0.01 091 g kalsiy laktat ga to’g’ri kelishi zarur.
Preparatdagi tasir etuvchi modda 9 8.0 ％ dan kam bo’lmasligi kerak.
Saqlanishi: B ro’yhat bo’yicha saqlanadi.
16

3.2 Kalsiy glyukonatning XDF farmakopeyasi bo’yicha miqdorini aniqlash
Tasvirlanishi: hidsiz, shirin tamli, oq kristall kukun
Eruvchanligi: suvda oz eriydi, issiq suvda eriydi, spirt, efir, xloroformda amalda
erimaydi.
Chinligi: preparat (1:50) kalsiyga xos reaksiyalarni berishi kerak (GF 744 bet)
5ml eritmaga 2 tomchi temir xlorid eritmasidan tomizilsa eritmada och yashil
rang hosil bo’ladi.
Eritma tiniqligi: 0.5 g preparat 50mlli o’lchov kolbaga solib yangi qayatilgan va
sovutilgan 10ml suvda eritiladi va 30 ℃ li suv hammomida isitib 30 minut chyqatib
turib so’ng eritma ranggi etalon №3 bilan bir xil bo’lishi zarur.
Ishqoriyligi yoki kislotaliligi: 0.5g preparat 25ml suvda eritib eritmaga bir
tomchi lakmus tomizilsa o’zgarmasligi lozim.
Xloridlar : 25 ml filtrlangan eritma d a xloridlar uchun sifat reaksiya o’tkaziladi.
Bunda xloridlar miqdori 0.02 foizdan oshmasligi zarur
Sulfatlar: 10ml filrlangan eritmada ulfatlarga sinov o’tkazish uchun bariy xlorid
bilan sinab ko’riladi. Bunda sulfatlarning miqdori 0.01 foizdan oshmasligi kerak.
Dekstrin, saxaroza: 0.5g preparatga 2ml suyultirilgan sulfat kislota solinadi, 10
suv qo’shib eritiladi. 8ml natriy karbonat eritmasidan qo’shib so’ng filtrlanadi. 5ml
fitratga 2ml feling suyuqligi qo’shilganda eitma qizil rangga bo’yalmasligi kerak.
Miqdoriy tahlil: quruq preparatdan 0. 4 g (aniq tortma) olib 2 0 ml suvda eritiladi.
Ustiga 10 ml ammiakli buferdan va 7 tomchi kislotali xrom ko’ki indikatoridan
qo’shilib eritma ranggi ko’k rang yo’qolgunga qadar 0.05 N li trilon B eritmasi bilan
titrlanadi.
1ml 0.05 N li trilon B eritmasi 0.0 242 g kalsiy laktat ga to’g’ri kelishi zarur.
Preparatdagi tasir etuvchi modda 9 9.5 ％ dan kam 103.0 ％ dan ko’p bo’lmasligi kerak.
17

3.3 Olingan natijalarni matematik statistika usuli bo’yicha qayta ishlash
Kalsiy laktat miqdoriy tahlili
a=0.3 T= 0.01091 V=0.3
0.01091 =27.7
Titrlash
uchun
ketgan hajm
V 1 V 2 V 3 V 4 V 5
Son
qiymati(ml) 27.31 27.478 28.977 28.495 27.638
Davlat farmakopeyasining XI nashriga asosan tahlil natijalarii matematik
statistika usuli bilan ishlab chiqish uchun quyidagilar aniqlandi:
X ％ =
27 .31⋅1⋅0,01091 ⋅100
0,3 =99.348 ％
X ％ =
27 .478 ⋅1⋅0,01091 ⋅100
0,3 =99.93 ％
X ％ =
28 .977 ⋅1⋅0,01091 ⋅100
0,3 =105.38 ％
X ％ =
28 .495 ⋅1⋅0,01091 ⋅100
0,3 =103.63 ％
X ％ =
27 .638 ⋅1⋅0,01091 ⋅100
0,3 =100.51 ％
Tahlil soni 1 2 3 4 5
xi
％ 99.348 99.93 105.38 103.63 100.51
18

O’rtacha qiymat X ni hisoblash
X
=
X 1+X 2+X 3+X 4+X 5
5 =
99 .348 +99 .93 +105 .38 +103 .63 +100 .51
5 =101.7596
Chetlanish qiymati va erkinlik darajasi qiymati
d 1= X 1−X
d1
=│101.7596-99.348│=2.4
d 2
=│101.75-99.93│=1.82
d 3
=│101.75-105.38│=3.63
d 4
=│101.75-103.63│=1.88
d 5
=│101.75-100.51│=1.24
f=n-1
f=5-1=4
Standart chetlanishning qiymati S ning qiymatini tasodifiy xatolik deb qaraladi. Bu
kattalikning kvadrati
S
2 - dispersiya deyiladi. U quyidagicha topiladi:
S
2
= ∑1
5¿d 1
2
f =
2.4
2
⋅1.82
2
¿3.63
2
¿1.88
2
⋅1.24
2
5 =1.38
S=
√S
2 =
√1.38 =1.17
S X=
S
√n
=
1.17
√5 =0.523
Qiymatlar oralig’i R quyidagicha topiladi:
R=(
X max −X min )=(105.38-99.348)=6.032
Bajarilgan tahlil soni n<10 bo’lganda qiymatlarning bir xilligi statistik
tavsifnomani hisoblamasdan ham aniqlash mumkin. Buning uchun nazorat
19

mezoning amaliy qiymati - Q hisoblanib, u nazorat mezonining nazariy qiymati
bilan solishtiriladi:Q 1=
|x1−x2|
R
=
|99 .348 −99 .93 |
6.032 =0.096
Q 2=
|x2−x3|
R
=
|99 .93 −105 .38 |
6.032 =0.9
Q 3=
|x3−x4|
R
=
|105 .38 −103 .63|
6.032 =0.29
Q 4=
|x4−x5|
R
=
|103 .63 −100 .51|
6.032 =0.51
Nazorat mezoning hisoblab chiqilgan sonlardan birortasining qiymati jadvaldagi
qiymatdan katta bo’lsa Q>Q(P,n)
x1 va x2 qiymatlar tashlab yuborilib, statistik
hisoblash boshqattan bajariladi va bir xil qiymatlardan X, S
2 va s1 , sx kattaliklarini
hisoblash uchun foydalaniladi. Nazorat mezonining nazariy qiymatini jadvaldan
Q(5.95 ％ ) topamiz.
Nazorat mezoni Q(P,n) ning son qiymati P=95
％ va n=5 bo’lganda nazorat
mezoning nazariy qiymati Q(P,n)=0.64
Q 1
; Q 2 ; Q 3 ; Q 4 < Q (P,n)
Demak varianntlarni tashlab yuborishga hojat yo’q.
Ishonchlilik oraliqlari va ular kattaliklarini baholash
Bu yerda t(P,f) Styudent mezonining jadvaldan olingan qiymati
X i
± X = X i ±t(P,f)s= X i ±t(95 ％ ,4)s= X i ±2.78 × 0.523=1.454
∆
X =
t(P,f)s
√n =
0.523
√5 =0.234
Bu oraliq har bir aniqlash uchun ishonchlilik oralig’i bo’lib hisoblanadi. Unga
ishonchlilik ehtimolligi P bilan o’zaro bog’liqlik sharti amal qiladi:
20

X i−ΔX ≤μ≤ X i+ΔX
X i−ΔX ≤ X i≤ X i+ΔXBulardan nisbiy xatolik va o’rtacha nisbiy xatolik
ɛ ε hisoblab topiladi.
ε= ΔX
X ×100
％ = 1.454
101 .76 ×100 =1.43 ％
ε= ΔX
X ×100 = 0.234
101 .76 ×100 =0.2299
％
Kalsiy glyukonat miqdoriy tahlili
a=0.5 T=0.0242 V=
0.5
0.0242 =20.66
Titrlash
uchun
ketgan hajm
V 1 V 2 V 3 V 4 V 5
Son
qiymati(ml) 21.322 21.131 20.77 220.853 20.818
Davlat farmakopeyasining XI nashriga asosan tahlil natijalarii matematik
statistika usuli bilan ishlab chiqish uchun quyidagilar aniqlandi:
X ％ =
21 .322 ⋅1⋅0,0242 ⋅100
0.5 =103.2 ％
X ％ =
21 .13⋅1⋅0,0242 ⋅100
0.5 =102.3 ％
X ％ =
20 .77⋅1⋅0,0242 ⋅100
0.5 =100.53 ％
21

X ％ =20 .853 ⋅1⋅0,0242 ⋅100
0.5 =100.93 ％
X ％ =
20 .818 ⋅1⋅0,0242 ⋅100
0.5 =100.76 ％
Tahlil soni 1 2 3 4 5
xi
％ 103.2 102.3 100.53 100.93 100.76
O’rtacha qiymat
X ni hisoblash
X
=
X 1+X 2+X 3+X 4+X 5
5 =
103 .2+102 .3+100 .53 +100 .93 +100 .76
5 =101.56
Chetlanish qiymati va erkinlik darajasi qiymati
d 1= X 1−X
d1
=│103.2-101.56│=1.64
d 2
=│102.3-101.56│=0.74
d 3
=│99.5-101.56│=2.06
d 4
=│99.6-101.56│=1.96
d 5
=│103.2-101.56│=1.64
f=n-1
f=5-1=4
Standart chetlanishning qiymati S ning qiymatini tasodifiy xatolik deb qaraladi. Bu
kattalikning kvadrati
S
2 - dispersiya deyiladi. U quyidagicha topiladi:
22

S
2= ∑1
5¿d 1
2
f =
1.64
2
⋅0.74
2
¿2.06
2
¿1.96
2
⋅1.64
2
4 =0.35
S=
√S
2 =
√0.35 =0.6
S X=
S
√n
=
0.6
√5 =0.268
Qiymatlar oralig’i R quyidagicha topiladi:
R=(
X max −X min )=(103.2-99.5)=3.7
Bajarilgan tahlil soni n<10 bo’lganda qiymatlarning bir xilligi statistik
tavsifnomani hisoblamasdan ham aniqlash mumkin. Buning uchun nazorat
mezoning amaliy qiymati - Q hisoblanib, u nazorat mezonining nazariy qiymati
bilan solishtiriladi:
Q 1=
|x1−x2|
R
=
|103 .2−102 .3|
3.7 =0.243
Q 2=
|x2−x3|
R
=
|102 .3−99 .5
3.7 =0.756
Q 3=
|x3−x4|
R
=
|99 .6−99 .5|
3.7 =0.027
Q 4=
|x4−x5|
R
=
|99 .6−103 .2|
3.7 =0.97
Nazorat mezoning hisoblab chiqilgan sonlardan birortasining qiymati jadvaldagi
qiymatdan katta bo’lsa Q>Q(P,n)
x1 va x2 qiymatlar tashlab yuborilib, statistik
hisoblash boshqattan bajariladi va bir xil qiymatlardan X, S
2 va s1 , sx kattaliklarini
hisoblash uchun foydalaniladi. Nazorat mezonining nazariy qiymatini jadvaldan
Q(5.95 ％ ) topamiz.
Nazorat mezoni Q(P,n) ning son qiymati P=95
％ va n=5 bo’lganda nazorat
mezoning nazariy qiymati Q(P,n)=0.64
Q 1
; Q 2 ; Q 3 ; Q 4 < Q (P,n)
23

Demak varianntlarni tashlab yuborishga hojat yo’q.
Ishonchlilik oraliqlari va ular kattaliklarini baholash
Bu yerda t(P,f) Styudent mezonining jadvaldan olingan qiymati X i
± X = X i ±t(P,f)s= X i ±t(95 ％ ,4)s= X i ±2.78×0.35=0.973
∆
X =
t(P,f)s
√n =
0.35
√5 =0.156
Bu oraliq har bir aniqlash uchun ishonchlilik oralig’i bo’lib hisoblanadi. Unga
ishonchlilik ehtimolligi P bilan o’zaro bog’liqlik sharti amal qiladi:
X i−ΔX ≤μ≤ X i+ΔX
X i−ΔX ≤ X i≤ X i+ΔX
Bulardan nisbiy xatolik va o’rtacha nisbiy xatolik
ɛ ε hisoblab topiladi.
ε= ΔX
X ×100
％ = 0.973
101 .56 ×100 =0.958 ％
ε= ΔX
X ×100 = 0.156
101 .56 ×100 =0.1536
％
Xulosa
Molekula tuzilishida karboksil —COOH guruh saqlagan uglevodorodlar karbon
kislotalar deyiladi va ulardagi karboksil guruhining soniga qarab, ularning asosligi
belgilanadi. Chumoli, sirka, propion, moy, izovalerian va shularga o‘xshash tarkibida
bitta karboksil guruh saqlagan kislotalar bir asosli, oksalat, malon, qahrabo kabi
kislotalar ikki asosli kislotalarga misol bo ’l adi va hokazo.
Kaliy tartrat yoki vino kislotasining kaliyli tuzi tabiatda juda ko‘p tarqalgan
bo'lib, ayniqsa, vino ishlab chiqarishda uzum shirasini bijg'itish natijasida bochkalar
tagiga cho'kma holida ajralib chiqadi. Uni vino toshi deb ham ataladi. Tibbiyotda
ishlatiladigan kaliy tartratni vino toshidan qayta kristallab olinadi.
24

Karbon kislota qator preparatlaming miqdorini aniqlashda turli usullardan
foydalaniladi. Masalan, MH ko'rsatmasi bo'yicha, kaliy atsetatning miqdori suvsiz
muhitda kislota-asos titrlash usuli bo'yicha aniqlanadi. Bunda preparatning olingan
aniq miqdorini suvsiz sirka kislotada eritgan holda kristall binafsha indikatori
ishtirokida perxlorat kislotaning 0,1 mol/1 sirka kislotadagi eritmasi bilan suyuqlik
sarg'imtir-yashil rangga o'tguniga qadar titrlanadi
Kaliy atsetatni tibbiyotda organizmda kaliy ioni yetishmay qolganda
(gipokaliemiyada), yurak faoliyati buzilishi natijasida kishi organizmida shish paydo
bo'lganda va siydik haydovchi modda sifatida 10-15 %li eritmasi ichiriladi.Natriy y-
oksibutirat narkoz sifatida 20 %li eritma holida ishlatiladi. Kalsiy laktat va kalsiy
glukonatlar kishi organizmida kalsiy ionlari yetishmasligida va allergiyaga qarshi
modda sifatida qo'llanadi.Natriy sitratni qonni saqlashda antikoagulyant (qon ivishiga
qarshi) modda sifatida 4-5 %li eritmasidan foydalaniladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1.Q. A. Ubaydullayev va boshqalar. “Farmasevtik kimyo”, “O’zbekiston
faylasuflar milliy jamiyati nashryoti”. T.,2006
2. Ibodov A.Yu. Farmatsevtik kimyo. 11. T., Abu Ali ibn Sino,1996.
3. Государственная фармакопея, XI изд, Т. 2. М., Медицина,1990.
4. Государственная фармакопея, XI изд, Т. -1. М ., Медицина ,1987.
5.The united states pharmacopoeia, 2003
25

6.European pharmacopoeia. Council of Europe, 1997. 3 rd Edition. Strasbourg,
1997
7.O’zbekiston Respublikasida Farmasevtika faoliyati (prof. A.N.Yunusxodjayev
tahriri ostida), I kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino,2001
8.O’zbekiston Respublikasida Farmasevtika faoliyati (prof. A.N.Yunusxodjayev
tahriri ostida), II kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino,2001
9.Farmasevtik kimyo, 1-2 qism T., “Ekstremium press”, 2011
10.Арзамасцев А.П., Печенников В.М., Радионова Г.М. и др. Анализ
лекарственнмх смесей. М., «Спутник», 2000 г.
11. Арзамасцев А.П., Яскина Д.С. Ультрофиолетовме и инфракраснме
спектри лекарствешшх вецеств, М., «Медицина», 1975.
12. Арзамасцев А.П. и др. Фармацевтическая химия. М., «Г еотар-Мед»,
2005.
13. Арзамацев А.П. и др. Анализ лекарственнмх смесей. М.,«Спутник», 2000
r.
26

Karbon kislota tuzlari tahlili

Sotib olish