• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 16000UZS
Размер 33.2KB
Покупки 0
Дата загрузки 04 Май 2025
Расширение docx
Категория Психология

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

37 Продаж

Kasbiy stress va burnout sindromi

9Texnik kasblarda burnout sindromi ayniqsa xavfli hisoblanadi. Chunki muhandislar, texnologlar, operatorlar singari kasblar doimiy e’tibor, aniqlik va psixologik barqarorlikni talab qiladi. Ularning hissiy charchashi ishlab chiqarish jarayonida xatolarga, avariyalarga yoki noto‘g‘ri qarorlar qabul qilishga olib keladi. Bu esa nafaqat shaxsning sog‘lig‘iga, balki jamiyat xavfsizligiga ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Burnout sindromining belgilari har doim ham birday ko‘rinmaydi. Ba’zilarida u jismoniy charchoq bilan boshlansa, boshqalarida hissiy sovuqlik, jamoaviy ishga qiziqmaslik yoki tajovuzkorlik bilan namoyon bo‘ladi. Shuning uchun ham bu holatni aniqlash uchun professional psixologik monitoring va diagnostika tizimi zarur bo‘ladi.Burnout sindromi salbiy oqibatlarga olib kelmasligi uchun uni vaqtida aniqlash va unga qarshi kurashish muhim. Eng avvalo, rahbariyat xodimlarning ish yukini adolatli taqsimlashi, ularning hissiy holatiga e’tibor qaratishi, dam olish imkoniyatlarini ta’minlashi kerak. Psixologik treninglar, maslahat xonalari, motivatsion mashg‘ulotlar, jamoaviy tadbirlar burnout sindromini kamaytirishda muhim rol o‘ynaydi.Shuningdek, har bir xodim ham o‘z sog‘lig‘i uchun mas’uldir. Inson o‘z vaqtini to‘g‘ri taqsimlashi, oilasi va dam olishiga ham e’tibor berishi, sport bilan shug‘ullanishi, ijobiy fikrlash ko‘nikmasini rivojlantirishi kerak. Har kuni o‘z his-tuyg‘ularini tahlil qilish, stressni boshqarish texnikalaridan foydalanish – burnoutdan saqlanishning shaxsiy himoya choralaridir. burnout sindromi – bu zamonaviy kasbiy muhitning jiddiy muammolaridan biridir. U insonni asta- sekin ruhan charchatadi, ishga va jamiyatga nisbatan befarq qiladi. Texnik sohalarda faoliyat yurituvchilar uchun bu holat ikki karra xavflidir. Shu sababli bu sindromni o‘rganish, erta aniqlash va uni bartaraf etishga qaratilgan tizimli yondashuv har bir tashkilotning psixologik barqarorligi va samaradorligini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. 3. Kasbiy stress va burnout sindromining oldini olish va yengish yo‘llari 5Shaxsiy omillar esa har bir insonning individual psixologik xususiyatlariga bog‘liq. Bu omillarga insonning stressga chidamlilik darajasi, irodaviy fazilatlari, o‘zini boshqarish ko‘nikmalari, oilaviy muammolar, shaxsiy hayotdagi inqiroz holatlari kiradi. Agar insonning shaxsiy hayotida muammolar mavjud bo‘lsa, u ish joyidagi stress bilan ham oson kurasha olmaydi. Stressning namoyon bo‘lish shakllari turlicha bo‘lishi mumkin: bosh og‘rig‘i, charchoq, diqqatning pasayishi, uyqusizlik, tajovuzkorlik, ishga nisbatan befarqlik, motivatsiyaning kamayishi, hissiy toliqish va nihoyat depressiyaga tushish. Bunday holatlar nafaqat insonning sog‘lig‘iga, balki ish unumdorligiga ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Texnik kasblarda faoliyat yurituvchi muhandislar ko‘p hollarda yuqori mas’uliyatli, murakkab va xavfli ishlarni bajaradilar. Bu esa ularni stress holatiga tez-tez duchor bo‘lishlariga olib keladi. Shuningdek, bu kasb egalari ko‘p hollarda ma’lum vaqt oralig‘ida katta hajmdagi natijalarga erishishni talab qiluvchi vazifalarni bajaradilar. Shuning uchun ularning psixologik tayyorgarligi yuqori bo‘lishi zarur. Kasbiy stressni keltirib chiqaruvchi omillarni aniqlash va tahlil qilish korxona yoki tashkilotning psixologik muhitini yaxshilashda muhim ahamiyatga ega. Buning uchun psixologlar, HR mutaxassislar yoki rahbariyat xodimlarning holatini monitoring qilib borishlari, ularga psixologik yordam ko‘rsatish tizimini joriy etishlari kerak. Ayniqsa, texnik sohalarda faoliyat yurituvchilarning stressni yengish bo‘yicha muntazam treninglarda ishtirok etishi tavsiya etiladi. Stressga qarshi kurashishning samarali usullaridan biri bu stressni erta aniqlash va profilaktika qilishdir. Xodimlarning ish yuklamasi, ish sharoitlari va rahbariyat bilan munosabatlari doimiy nazoratda bo‘lishi kerak. Shuningdek, jamoaviy ish muhitining sog‘lomligi, ijobiy kommunikatsiya va 15Xulosa Xulosa o‘rnida aytish mumkinki, bugungi tez o‘zgaruvchan va yuqori talablar qo‘yiladigan mehnat muhitida kasbiy stress va burnout sindromi inson salomatligi va ish faoliyatiga jiddiy ta’sir ko‘rsatuvchi omillardan biri hisoblanadi. Ayniqsa, texnik va muhandislik yo‘nalishlarida faoliyat yurituvchi mutaxassislar doimiy bosim, javobgarlik, aniqlik va xavf bilan yuzma-yuz bo‘ladilar. Bunday sharoitda kasbiy stress va hissiy charchashning oldini olish nafaqat shaxsiy salomatlik, balki korxona samaradorligi, xavfsizlik va jamoaviy muhit barqarorligini ta’minlashda muhim o‘rin tutadi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, stress holatlari o‘z vaqtida aniqlanmasa, ular burnout sindromiga olib keladi. Bu esa o‘z navbatida motivatsiyaning pasayishi, mehnat unumdorligining kamayishi, depressiya, kasbga befarqlik va ijtimoiy ajralish kabi jiddiy oqibatlarga sabab bo‘ladi. Shu bois, kasbiy stress va burnout sindromini erta bosqichda aniqlash va tizimli tarzda bartaraf etish bo‘yicha chora-tadbirlar ishlab chiqilishi kerak. Stress va burnout sindromining oldini olishda tashkiliy yondashuv, rahbariyatning e’tibori, xodimlar o‘rtasidagi sog‘lom kommunikatsiya, shuningdek, shaxsiy psixologik barqarorlikni rivojlantirish muhim ahamiyatga ega. Psixologik maslahatlar, treninglar, vaqtni to‘g‘ri boshqarish, dam olishni to‘g‘ri rejalashtirish kabi omillar insonning ruhiy salomatligini tiklashda va professional faoliyatga qayta jalb qilishda samarali hisoblanadi. Xulosa qilib aytganda, kasbiy stress va burnout sindromi — bu mehnat faoliyati davomida yuzaga keladigan muhim psixologik hodisa bo‘lib, unga qarshi kurashish uchun kompleks, tizimli va uzluksiz yondashuv talab qilinadi. Har bir tashkilot, rahbar va xodim bu muammo borligini tan olib, uni bartaraf etish yo‘lida mas’uliyat bilan harakat qilishi lozim. Faqat shundagina sog‘lom psixologik muhit va samarali mehnat muhiti yaratiladi. 1MUSTAQIL ISH MAVZU: Kasbiy stress va burnout sindromi Bajardi: 403 guruh talabasi Abdusattorova Sevara 12qo‘rqmaydigan, ijobiy fikr almashuvi mumkin bo‘lgan muhitda ishlashlari kerak. Bu esa ishga ishtiyoq va kasbiy barqarorlikni ta’minlaydi. Burnout sindromiga qarshi kurashda davlat miqyosida siyosat yuritilishi ham muhim. Mehnat kodeksida xodimlarning ruhiy salomatligini himoya qiluvchi me’yoriy hujjatlar, sog‘lom mehnat muhiti uchun standartlar va psixologik xizmat ko‘rsatishni rag‘batlantiruvchi dasturlar ishlab chiqilishi zarur. Kasaba uyushmalari, mehnat inspeksiyalari va boshqa nazorat organlari bu borada faol bo‘lishlari kerak. kasbiy stress va burnout sindromini yengish faqat bitta yondashuv bilan emas, balki kompleks tarzda amalga oshirilishi kerak: tashkiliy, rahbarlik, jamoaviy va shaxsiy choralar uyg‘unlashgandagina natija kutiladi. Har bir korxona bu yo‘lda o‘z xodimlariga yordam ko‘rsatishi, sog‘lom psixologik muhit yaratishi va stressga qarshi kurashishni ustuvor maqsad qilib belgilashi lozim. Inson salomatligi – bu har qanday taraqqiyotning asosi, burnoutni e’tiborsiz qoldirish esa butun jamoaning yo‘qotishidir. KEYS-STADI Keys nomi: O‘qituvchida kasbiy stress va burnout sindromining rivojlanishi holati 1. VAZIYAT: Zamira G‘ulomova — 42 yoshli tajribali o‘rta maktab o‘qituvchisi. U 20 yildan beri uzluksiz dars o‘tadi. So‘nggi yillarda sinfda intizomning susaygani, ota-onalar bilan ziddiyatli vaziyatlar, metodik yuklamalarning ortib borishi va rasmiy hujjat yuritish ishlarining ko‘pligi unga ruhiy bosimni kuchaytirgan. Zamira dars vaqtida tez-tez charchoqni his qiladi, kayfiyati tushkun, o‘quvchilarga nisbatan sabrsiz bo‘lib qolgan. Ko‘pincha ishdan tashqari dam 11savodxonlikni oshirish bo‘yicha mashg‘ulotlar uyushtirilishi lozim. Ayniqsa burnout sindromining oldini olishda “hissiy toliqishni tan olish va unga qarshi kurashishni o‘rganish” muhim ahamiyatga ega. Jamoaviy qo‘llab-quvvatlash ham stressga qarshi kurashda samarali vositadir. Xodimlar o‘rtasida sog‘lom muhit, hamjihatlik va bir-birini tushunish hissi mavjud bo‘lsa, burnout holatlarining soni kamayadi. Shuningdek, jamoaviy treninglar, ijtimoiy tadbirlar, sport musobaqalari va boshqa madaniy faoliyatlar orqali ijobiy psixologik fon shakllanadi. Shaxsiy yondashuv ham burnout sindromining oldini olishda muhim hisoblanadi. Har bir xodim o‘zini tushunishi, hissiyotlarini nazorat qilish, stressni boshqarish, vaqtni samarali taqsimlash, dam olishni to‘g‘ri tashkil qilish kabi ko‘nikmalarga ega bo‘lishi lozim. Masalan, meditatsiya, nafas olish mashqlari, yoga, sport mashg‘ulotlari, musiqa tinglash yoki kitob o‘qish kabilar inson ruhiyatini tiklashga yordam beradi. Texnik kasblarda faoliyat yurituvchi xodimlar uchun hissiy barqarorlik va psixologik tayyorgarlik alohida o‘rin tutadi. Bu soha vakillariga mo‘ljallangan maxsus stressga chidamlilik treninglari, favqulodda vaziyatlarda o‘zini tuta olish ko‘nikmalarini rivojlantirish mashg‘ulotlari o‘tkazilishi kerak. Ayniqsa, operatorlar, muhandislar, dispetcherlar va boshqalar uchun bu chora-tadbirlar majburiy bo‘lishi zarur. Burnout sindromini yengishda motivatsion omillar ham muhim ahamiyatga ega. Xodimlar o‘z mehnatlari qadrlanishini his qilishlari kerak. Buning uchun moddiy va ma’naviy rag‘batlantirish, yutuqlarni e’tirof etish, ochiq tan olish, sovrinlar bilan mukofotlash amaliyoti joriy etilishi kerak. Har qanday yutuq, hatto kichik bo‘lsa ham, motivatsiyani oshiradi va burnout xavfini kamaytiradi. Bundan tashqari, ish joyida psixologik xavfsizlik muhiti yaratilishi kerak. Xodimlar o‘z fikrlarini erkin bildira oladigan, tanqid qilinishdan 7T/r Stre Kasbiy stress omillari, ta’siri va ularni bartaraf etish yo‘llari ss omillari Xodimga ta’siri Bartaraf etish yo‘llari qadrlanmasligi o‘z-o‘zini qadrsizlash rag‘batlantirish 8. O‘sish va rivojlanish imkoniyatlarining yo‘qligi Passivlik, kasbiy o‘sishga qiziqish yo‘qoladi Malaka oshirish, martaba yo‘liga ega bo‘lish 9. Ish vaqtining uzaytirilishi, dam olish yetishmasligi Uyqu buzilishi, depressiv holat Dam olish kunlari kafolati, ish vaqti me’yorini saqlash 10. Noaniq topshiriqlar va chalkash vazifalar Stress, ishda adashish, ishonchsizlik Aniq yo‘riqnoma, samarali vazifa taqsimoti 2. Burnout sindromi mohiyati va rivojlanish bosqichlari Zamonaviy mehnat muhiti va kasbiy faoliyatda inson psixikasiga ta’sir etuvchi salbiy holatlar ko‘payib borayotgan bir vaqtda, “burnout” sindromi, ya’ni professional charchash tushunchasi psixologiya fanida alohida o‘rganiladigan dolzarb muammoga aylangan. Ayniqsa, bu holat insonlar uzoq vaqt davomida kuchli stress, ortiqcha yuklama va ma’naviy bosim ostida ishlaganda yuzaga chiqadi. Burnout – bu oddiy charchoq emas, balki insonning o‘z faoliyatiga, atrofdagilarga va nihoyat, o‘zining shaxsiy hayotiga bo‘lgan salbiy munosabatlar majmuasi bilan kechadigan psixologik sindromdir. Burnout sindromi ilk bor amerikalik psixolog H. Freudenberger tomonidan 1974-yilda ilmiy adabiyotga kiritilgan. U bu holatni yordam sohasida ishlovchi mutaxassislarda, ya’ni shifokor, psixolog, o‘qituvchi va ijtimoiy xodimlarda aniqlagan. Keyinchalik bu holat texnik sohalarda faoliyat yurituvchi, ayniqsa yuqori mas’uliyat talab qilinadigan lavozimdagi insonlarda ham keng tarqalganligi ma’lum bo‘ldi. 8Burnout sindromining asosiy mohiyati – bu ruhiy va hissiy toliqish, kasbiy faoliyatdan sovish, o‘zini professional jihatdan yaroqsiz deb his qilish holatidir. Bu sindromda inson nafaqat jismonan, balki ruhiy jihatdan ham charchaydi, o‘z ishiga, jamiyatga va hayotga bo‘lgan ishtiyoqini yo‘qotadi. Burnout sindromi uzoq muddatli kasbiy stress natijasida rivojlanadi va u alohida davolanishni talab etuvchi holatga aylanadi. Burnout sindromining rivojlanish bosqichlari bir necha bosqichlardan iborat. Ilk bosqichda inson ishga nisbatan haddan ortiq sadoqat bilan yondashadi, o‘zini har jihatdan isbotlashga harakat qiladi, ish vaqtini ko‘paytiradi, dam olishga vaqt ajratmaydi. Bu bosqichda stress belgilarining ilk ko‘rinishlari – uyqusizlik, charchoq, bezovtalik paydo bo‘la boshlaydi. Ikkinchi bosqich – ruhiy toliqish bosqichi hisoblanadi. Bu bosqichda xodim o‘zini doimo charchagan, ishdan to‘ygan holda his qiladi. U o‘z vazifalarini majburan bajara boshlaydi. Motivatsiya kamayadi, ishga nisbatan sovuqqonlik, befarqlik kuchayadi. Asta-sekin jamoadan ajralish, yolg‘izlikka intilish, kommunikatsiya darajasining pasayishi ro‘y beradi. Uchinchi bosqich – hissiy befarqlik bosqichi bo‘lib, unda xodim atrofdagilarga, mijozlarga yoki hamkasblarga nisbatan sovuq va loqayd munosabatda bo‘la boshlaydi. U shaxslararo munosabatlarda ziddiyatli bo‘lib qoladi, asabiylashadi, qo‘pollik qiladi. Ish joyidagi har qanday muloqot uni bezovta qiladi, hatto oddiy topshiriqlarga ham salbiy munosabat bildiradi. Bu bosqichda burnout sindromi aniq ko‘rinishlar kasb etadi. To‘rtinchi bosqich – o‘zini qadrlamaslik va kasbiy inkor bosqichi. Inson o‘zining ish faoliyatiga ishonmay qo‘yadi, o‘zini yaroqsiz deb hisoblaydi, hech narsaga qodir emasligini o‘ylaydi. Bu holat uzoq davom etsa, depressiya, jismoniy kasalliklar va hatto ijtimoiy izolyatsiyaga olib kelishi mumkin. Shu sababli burnout sindromini erta bosqichda aniqlash va uni oldini olish chora- tadbirlarini ko‘rish zarur. 2Mavzu: Kasbiy stress va burnout sindromi Reja Kirish I. Kasbiy stress tushunchasi va uni keltirib chiqaruvchi omillar II. Burnout sindromi mohiyati va rivojlanish bosqichlari III. Kasbiy stress va burnout sindromining oldini olish va yengish yo‘llari Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar 41. Kasbiy stress tushunchasi va uni keltirib chiqaruvchi omillar Zamonaviy ishlab chiqarish, xizmat ko‘rsatish va texnologik muhitda mehnat faoliyatining murakkablashuvi inson salomatligi va psixologik holatiga jiddiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Ayniqsa, texnik mutaxassislar, muhandislar, ishlab chiqarishdagi ishchilar uchun ish bosimi, mas’uliyat va tashkiliy omillar bilan bog‘liq stress holatlari tobora ortib bormoqda. Shu sababli “kasbiy stress” tushunchasi mehnat psixologiyasi doirasida keng o‘rganilmoqda va u psixologik barqarorlikni saqlashda muhim omil sifatida e’tirof etilmoqda. Kasbiy stress – bu insonning o‘z mehnat faoliyati jarayonida turli ichki va tashqi omillarga nisbatan bergan salbiy ruhiy-psixologik va ba'zida fiziologik javob reaksiyasidir. Stress holati qisqa muddatli bo‘lsa, bu inson organizmi uchun ba’zan foydali ham bo‘lishi mumkin, chunki u kuchayish, sergaklik va faoliyatga rag‘batlantiruvchi rolni bajaradi. Biroq stress holati uzoq davom etsa yoki kuchli intensivlikka ega bo‘lsa, bu holat salbiy oqibatlarga olib keladi. Kasbiy stressni keltirib chiqaradigan asosiy omillarni uch guruhga bo‘lish mumkin: tashkiliy, professional va shaxsiy omillar. Tashkiliy omillar tarkibiga noto‘g‘ri mehnat sharoitlari, adolatsiz boshqaruv, ish yukining haddan ortiqligi, ijtimoiy himoyaning yo‘qligi va noto‘g‘ri tashkil etilgan mehnat grafigi kiradi. Bunday omillar ishchida xavotir, ishsizlikdan qo‘rquv, o‘z ishidan norozilik, tushkunlik holatini yuzaga keltiradi. Professional omillar esa insonning kasbga bo‘lgan qoniqish darajasi, faoliyatga bo‘lgan mosligi, mehnat natijalarining qadrlanish darajasi bilan bog‘liq. Agar xodim o‘z mehnatiga nisbatan ijobiy baho olmasa yoki u faoliyatida o‘sish imkoniyatlarini ko‘rmasa, bu ham kuchli stress omilidir. Ayniqsa, texnik sohalarda ishlovchi mutaxassislar xavfli va mas’uliyatli sharoitda ishlaganliklari sababli ko‘proq stress holatlariga duch keladilar. 10Kasbiy stress va burnout sindromi bugungi mehnat muhitining eng jiddiy psixologik muammolaridan biri hisoblanadi. Bu holatlar faqatgina shaxsning ruhiy va jismoniy salomatligiga zarar yetkazib qolmay, balki butun jamoaning samaradorligini pasaytiradi, mehnat unumdorligini susaytiradi va mehnat muhitida salbiy psixologik iqlimni shakllantiradi. Shu boisdan, bu sindromlarning oldini olish va ularni yengish bo‘yicha kompleks yondashuv zarur bo‘ladi. Stress va burnout sindromi faqat yakka holatdagi muammo emas, balki u korxona, tashkilot yoki jamoadagi umumiy boshqaruvning samarasizligi, muloqotdagi uzilishlar, ish yukining noto‘g‘ri taqsimlanishi natijasidir. Shuning uchun bu muammoni hal qilishda nafaqat xodimning o‘zi, balki rahbariyat, inson resurslari bo‘limi va psixologik xizmatlar ham faol ishtirok etishi kerak. Birinchi navbatda kasbiy stressni kamaytirishning asosiy usullaridan biri – bu tashkiliy chora-tadbirlardir. Mehnat sharoitlarining qulayligi, adolatli ish taqsimoti, ish vaqti me’yorlarini saqlash, adolatli rag‘batlantirish tizimi joriy etilishi stress darajasini sezilarli kamaytiradi. Xodimlarga qarshi haddan tashqari bosim yoki me’yordan ortiq yuklama berish ularning stressga chidamliligini kamaytiradi. Demak, ish faoliyatini rejalashtirishda inson omiliga alohida e’tibor berilishi kerak. Ikkinchi muhim jihat – bu rahbariyatning yondashuvi. Har bir rahbar o‘z jamoasidagi ruhiy holatni kuzatib borishi, ishchilarning kayfiyati, motivatsiyasi va faoliyatidagi o‘zgarishlarga e’tibor qaratishi lozim. Rahbar va xodim o‘rtasida ochiq muloqot tizimi shakllantirilsa, xodim o‘z muammosini yashirmay, yechim izlaydi. Bu esa stressli vaziyatlarning chuqurlashishini oldini oladi. Uchinchi muhim chora – psixologik qo‘llab-quvvatlash tizimini tashkil etishdir. Korxonalarda professional psixologlar, HR mutaxassislari tomonidan xodimlarga maslahatlar berilishi, stressga qarshi treninglar o‘tkazilishi, hissiy 14Birgalikda relaksatsion texnikalar: meditatsiya, diafragmal nafas olish, mashqlar tavsiya etiladi. Guruhli treninglar orqali jamoadagi ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash kuchaytiriladi. Kasbiy motivatsiyani oshirish maqsadida — ichki mukofot va rag‘batlantirish tizimi qo‘llanilad 5. XULOSA: Zamira misolida ko‘rinib turibdiki, kasbiy stress va burnout sindromi o‘z vaqtida aniqlanmasa, insonning sog‘lig‘i, mehnat unumdorligi va ijtimoiy hayotiga salbiy ta’sir qiladi . Psixologik yordam, rahbariyatning e’tibori va sog‘lom ijtimoiy muhit bu sindromni yengishda asosiy omillar hisoblanadi. Ta’lim sohasida bunday holatlar ko‘p uchraydi. Shuning uchun har bir tashkilotda burnout riskini erta aniqlash, stressni kamaytirish strategiyalari va profilaktika dasturlari bo‘lishi zarur. Bu keys o‘qituvchi misolida berildi, ammo xuddi shunday holat sog‘liqni saqlash, bank, xizmat ko‘rsatish, hatto rahbarlik pozitsiyalarida ham tez-tez uchraydi. 1714) O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi (2023-yil tahriri). – Toshkent: Adolat, 2023. 6ruhiy qo‘llab-quvvatlash tizimining mavjudligi ham stress darajasini kamaytiradi. Yana bir muhim jihat shundaki, har bir xodim o‘z shaxsiy stressni boshqarish usullarini bilishi va amalda qo‘llashi zarur. Masalan, vaqtni to‘g‘ri boshqarish, sport bilan shug‘ullanish, psixologik dam olish, meditatsiya va maslahat xizmatlaridan foydalanish orqali stress darajasi kamaytirilishi mumkin.Umuman olganda, kasbiy stress – bu zamonaviy ish muhitining ajralmas qismiga aylanib qolgan murakkab psixologik hodisa bo‘lib, uni inkor etish emas, balki to‘g‘ri tushunish va boshqarish zarur. Ayniqsa, muhandislik va texnik yo‘nalishlarda faoliyat yurituvchi mutaxassislar uchun stressni boshqarish ko‘nikmalarini rivojlantirish nafaqat ularning sog‘ligi, balki butun ishlab chiqarish samaradorligining kafolati hisoblanadi. T/r Stre Kasbiy stress omillari, ta’siri va ularni bartaraf etish yo‘llari ss omillari Xodimga ta’siri Bartaraf etish yo‘llari 1. Ish yukining ortiqligi Jismoniy charchoq, ruhiy zo‘riqish, motivatsiya pasayadi Mehnat vaqtini tartibga solish, yuklamani adolatli taqsimlash 2. Noto‘g‘ri rahbarlik uslubi Tushkunlik, xavfsizlik hissi yo‘qoladi Demokratik boshqaruv, ochiq muloqot yaratish 3. Ish haqi va rag‘bat yetarli emasligi Qoniqmaslik, ishdan ketish istagi Adolatli baholash tizimi, moddiy rag‘batlantirish 4. Ish joyining xavfli yoki noqulayligi Doimiy xavotir, qo‘rquv, salomatlikka tahdid Ish joyini xavfsizlashtirish, texnik sharoitlarni yaxshilash 5. Jamoaviy ziddiyatlar Muloqot buzilishi, izolyatsiya Jamoaviy treninglar, ijtimoiy moslashuvni kuchaytirish 6. Shaxsiy muammolar va oilaviy inqirozlar Diqqatning pasayishi, ishga bo‘lgan befarqlik Psixologik maslahatlar, mehnat va dam olish muvozanati 7. Mehnat natijalarining Ruhiy tushkunlik, Maqtov, e’tirof, ijtimoiy 13olishni istamaydi, bosh og‘rig‘i va uyqu buzilishi bilan shikoyat qiladi. Uning hamkasblari va ma’muriyat bu holatni “charchoq” deb baholaydi, biroq maktab psixologi bu vaziyatni burnout sindromi (emotsional kuyish) belgisi sifatida ko‘radi. 2. MUAMMO: Kasbiy stress uzoq vaqt davom etsa, u burnout sindromiga aylanishi mumkin , ya’ni inson nafaqat jismonan, balki ruhiy va emotsional jihatdan ham ishdan begonalashadi. Bu holatda Zamira o‘z faoliyatidan qoniqish olmayapti, o‘zini foydasiz his qilmoqda va ijtimoiy izolyatsiyaga moyillik rivojlanmoqda. Asosiy muammo shundaki: Bu holat o‘z vaqtida aniqlanmasa, jiddiy psixologik oqibatlarga olib keladi. Maktabda stress va burnoutni monitoring qilish tizimi mavjud emas. O‘qituvchining salomatligi bilan ish samaradorligi bevosita bog‘liq. 3. TAHLIL: Psixolog Maslach burnout testidan foydalanib, Zamiraning holatini baholaydi. Test natijalarida uchta yo‘nalishda yuqori ko‘rsatkichlar aniqlanadi: Emotsional charchoq – yuqori: kundalik ish bosimi, hissiy holatdagi turg‘unlik. Shaxsiy yutuqlarni past baholash – o‘zini befoyda his qilish. Depersonalizatsiya – o‘quvchilarga va hamkasblarga sovuq munosabat. Doimiy tashqi nazorat Intizom muammolari Ota-onalarning aralashuvi Darsdan tashqari yuklamalar (hujjat, tadbirlar, hisobotlar) 4. YECHIM: Psixolog va maktab rahbariyati quyidagi choralarni ko‘radi: Psixologik maslahatlar va stressni boshqarish bo‘yicha 6 haftalik mashg‘ulotlar tashkillashtiriladi. Ish rejasi qayta ko‘rib chiqiladi, Zarimaga vaqtinchalik faollikni pasaytiruvchi yengilroq jadval tuziladi. 3 Kirish Bugungi kunda texnologik taraqqiyot, ishlab chiqarishning murakkabligi va kasbiy faoliyat turlarining ko‘payib borayotgani bilan birga inson salomatligiga, ayniqsa ruhiy holatiga ta’sir qiluvchi omillar ham ortib bormoqda. Ayniqsa, muhandislik, ishlab chiqarish va boshqa texnik yo‘nalishlardagi kasbiy faoliyatlar ko‘p hollarda kuchli stress, zo‘riqish va ruhiy charchash bilan kechadi. Shuning uchun ham so‘nggi yillarda “kasbiy stress” va “burnout sindromi” tushunchalari nafaqat psixologlar, balki har bir mehnat faoliyatida ishtirok etuvchi shaxs uchun dolzarb bo‘lib qolmoqda. Kasbiy stress – bu insonning mehnat faoliyati davomida duch keladigan ichki va tashqi bosimlarga organizm tomonidan ko‘rsatilgan psixologik va fiziologik javobdir. Bu jarayon odatda ish muhitidagi noqulayliklar, ortiqcha yuklama, vaqt bosimi, rahbariyat bilan ziddiyatlar yoki professional o‘zini ifoda etishdagi qiyinchiliklar natijasida yuzaga keladi. Agar bu holat uzoq davom etsa, insonda ruhiy charchash – ya’ni burnout sindromi rivojlanadi. Burnout sindromi (professional charchash) – bu psixologik holdir, unda inson o‘z mehnat faoliyatidan ruhiy jihatdan soviydi, ishonchini yo‘qotadi, o‘zini yaroqsiz deb hisoblay boshlaydi. Uzoq muddatli stress fonida rivojlanadigan bu sindrom insonning jismoniy va aqliy salomatligiga jiddiy zarar yetkazadi, ish samaradorligini pasaytiradi, shaxslararo munosabatlarni yomonlashtiradi va ko‘plab kasbiy muammolarga olib keladi. Muhandislik va texnik kasblarda bu muammo yanada yaqqolroq seziladi. Chunki bu soha vakillari ko‘pincha xavfli va yuqori mas’uliyat talab qiladigan sharoitlarda faoliyat yuritadilar. Bunda psixologik barqarorlik va stressga chidamlilik juda muhim hisoblanadi. Ammo har bir inson organizmi turlicha bo‘lib, uzoq davom etgan zo‘riqish holatida ular ham burnout sindromiga duch kelishlari mumkin. 16Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 1) Abduqodirova G’. “Mehnat psixologiyasi asoslari”. – Toshkent: O‘qituvchi, 2019. 2) G‘ofurova M. Sh. “Psixologiyada stress nazariyasi va amaliyoti”. – Toshkent: Fan, 2020. 3) Yo‘ldoshev M. “Kasbiy stress va uni yengish yo‘llari”. // “O‘zbekiston fanlari akademiyasi axborotnomasi”, 2021, №3. 4) To‘xtayeva S. “Ish joyida ruhiy holat va psixologik iqlim”. – Samarqand: Zarafshon, 2018. 5) Mahmudov O. “Burnout sindromi va professional charchash”. // “Pedagogik mahorat” jurnali, 2020, №2. 6) Karimova D. “Zamonaviy kasblarda stress va charchoq muammolari”. – Andijon: Iqtisodchi, 2022. 7) Hasanov I. “Ruhiy zo‘riqish va uning oqibatlari”. – Buxoro: Farovon hayot, 2017. 8) Xolmurodova Z. “Psixologik salomatlik va ish unumdorligi o‘rtasidagi bog‘liqlik”. // “Ilm va taraqqiyot”, 2019, №4. 9) Shermatov A. “Mehnat muhitida stressni boshqarish metodlari”. – Namangan: Ilm ziyo, 2021. 10) Qodirov B. “Burnout sindromi: psixologik yondashuvlar va amaliy chora- tadbirlar”. // “Yosh olim” jurnali, 2022, №1. 11) Kadirov Sh., “Ish joyida psixologik xavfsizlikni ta'minlash”. – Toshkent: Ma’naviyat, 2023. 12) Abdullayev N. “Zamonaviy rahbarlarda stressni boshqarish kompetensiyasi”. // “Ijtimoiy fanlar” jurnali, 2020, №3. 13) Ergasheva L. “Kasbiy faoliyatda hissiy barqarorlikning o‘rni”. – Farg‘ona: Ilm va amaliyot, 2018.

Kasbiy stress va burnout sindromi 

Купить