Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 389.2KB
Покупки 0
Дата загрузки 06 Апрель 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Физика

Продавец

Bohodir Jalolov

Kirxgof qonuni. Issiqlik sig`imi, interatsion tenglamalar. Reaksiyaning issiqlik effektini temperaturaga bog`liqligi

O`zbekiston Respublikasi Oliy ta`lim, fan va innovatsiya vazirligi Andijon davlat universiteti Tabiiy fanlar fakulteti kimyo ta`lim yo`nalishi II- bosqich 203 guruh talabasi Kozimjonova Muhabbathonning Fizik kimyo fanidan KURS ISHI Mavzu: Kirxgof qonuni. Issiqlik sig`imi, interatsion tenglamalar. Reaksiyaning issiqlik effektini temperaturaga bog`liqligi Kurs ishi rahbari: ________________ Andijon – 2023 Mundarija Kirish ................................................................................................................... 3-4 I bob. Kirxgof qonuni ............................................................................................ 5 1.1 Kirxgofning birinchi qonuni................................................................................ 6 1.2 Krixgofning ikkinchi qonuni ..........................................................................7- 15 II bob. Issiqlik sig`imi, interatsion tenglamalar.................................................. 16 2.1 Suyuqlikissiqlik sig`imi .................................................. . ........................... 17- 18 2.2 Gaz issiqlik sig`imi........................................................................................... 18 III bob. Reaksiyaning issiqli effektini temperaturaga bog`liqlig i............... 18 3.1 Termodinamikaning nolinchi qonuni ............................. . ............................ 19- 20 3.2 Termik muvozanat ............................................................ . ......................... 20-23 Xulosa..................................................................................................................... 24 Foydalanilgan adabiyotlar.............................................................................. 25-26 2 Kirish Xalqimiz farzandlarini o`zidan o`zishini niyyat qilib yashaydi. Shu yo`lda umr bo`yi kurashadi. Mustaqillik yillarida mamlakatimiz ta`lim tizi ida keng qamrovli islohotlar texda samara berib, jahon hamjamiyatining havasini keltirayotgani bejir emas. “Farzandlarimiz bizdan ko`ra kuchli, bilimli, dono va albatta baxtli bo`lishlari shart.” O`zbekiston Respublikasi 1-Prezidenti I. A. Karimov Mavzuni dolzarbligi . Bugungi fan va texnika rivojlanayotygan, bosqichma bosqich bozor iqtisodiyotiga o`tilayotgan vaqtda xalq xo`jaligining boshqa tarmoqlari singari texnologik jarayonlar ham tub o`zgarishlarga uchramoqda. Buning uchun esa bu sohada ilm fan yutuqlarini keng joriy etish ilg`or texnologiyalarni tadbiq etish lozim . Kirxgof qonunlarining keng tarmoqli o`rganilishi har bir jism qandaydir miqdorda nurlanishi yoki ma`lum miqdorda nur yutish qobiliyatini isbotlab bergan. Issiqlik sig`imi qanday va qanday aniqlanishini to`laligicha tushuntirgan. Reaksiyaning issiqlik effekti yutilayotgan energiyaning hajmi chiqayotgan energiyadan qanday farq qilinishini tushuntirgan. Kurs ishining maqsadi – Kirxgof qonuni, Issiqlik sig`imi,interatsion tenglamalar va reaksiyaning issiqlik effektini temperaturaga bog`liqligi haqida qo`llanilishi. Issiqlik sig`imining turlari va suyuqlik, gaz issiqlik sig`imlarining laboratoriyada aniqlash usullari. Interatsion tenglamalar reaksiyaning issiqlik effektlari haqida ma`lumot. Kurs ishining vazifasi . Kurs ishining mavzusini o`rganilayotgan mavzu doirasidagi zaruriy bilimlarni to`la yoritish keltirilgan har bir vakillari hususida kerakli bilimlarni aks ettirish. Kirxgof qonunlari, issiqlik sig`imlari va issiqlik effektini inson hayotidada ahamiyati zarurligini tushuntirish. 3 Kurs ishining ob`yekti. Jismning issiqlik nurlanishi haqidagi asosiy qonunlari, jismlarning nurlanish va nurlanish qobiliyati. Kurs ishining predmeti . Asosiy tadqiqot ob`yektlari issiqlik sig`imi, jismlarning issiqlik effektlari, Termodinamikaning nolinchi qoidasi haqida, yuqoridagi qonunlarning amaliyotda qo`llanilishi. Kurs ishining ilmiy ahamiyati : Ilmiy jihatdan qonunlarning o`rganilishi va to`liq o`rganilmagan qismlari. Ushbu qonunlarning olimlar tomonidan o`rganilayotgan belgilarining ahamiyati. Amaliy jihatdan ulardan yuzaga chiqayotgan foydali va zararli ko`rsatgichlarini bilish. Ularni o`rganish jarayonida bu belgilarning hisobga olgan holda yondashish. Kurs ishining hajmi : Ushbu kurs ishi 28 betdan iborat bo`lib 3 ta bobni o`z ichiga oladi, kurs ishi kirish qism, xulosa va foydali adabiyotlar bandidan tashkil topgan. 4 I Bob. Kirxgof qonuni 1.1 Kirxgofning birinchi qonuni. Kirxgofning 1- va 2- qonunlari elektr zanjirlarni tahlil qilishda asosiy Gustav Robert Kirxgof (1824-yil 12-mart, Kenigsberg- 1887-yil 17-oktabr, Berlin ) - XIX asrning buyuk fiziklaridan biri, Berlin fanlar akademiyasi a zosi (1874ʼ yildan).Kenigsberg universitetini tugatgan (1846). Ilmiy ishlari elektron optika va mexanikaga oid. Tarmoqlangan zanjirlar bo ylab o quvchi elektr tokining ʻ ʻ taqsimlanish jarayonlari (Kirgof qoidalari)ni yaratgan va elektr potensiali fizikaga birinchi bo lib kiritgan (1845–49), deformatsiya nazariyasi, elastik jismlarning ʻ harakati va muvozanati hamda energiyani hisobga olish masalalari bilan shug ullangan (1849–58).Nemis kimyogari RV Bunzen bilan hamkorlikda spektral ʻ tahlil usuliga asos solgan (1854–59) va kasalliklardan seziy (1860) va rubidiy (1861)ni topgan. Mutlaq qora jism tushunchasini fanga kiritgan va o z nomi bilan ʻ atalgan nurlanish qonuni ( Kirxgof nurlanish qonuni)ni yaratgan. 1.2 Kirxgofning ikkinchi qonuni Kirxgof nurlanish qonuni — jismning issiqlik nurlanishi haqidagi asosiy qonun; jismlarning nurlanish qobiliyati bilan nur yutish qobiliyati orasidagi bog lanishni ʻ ifodalaydi. 1859-yilda Gustav Kirxgof kashf qilgan. Quyidagicha ta riflanadi: jism ʼ nurlanish qobiliyatini nur yutish qobiliyatiga nisbati xuddi shu temperaturadagi mutlaq qora jismning nurlanish qobiliyatiga teng. Bu nisbat jismning tabiatiga bog liq bo lmaydi, u barcha jismlar uchun bir xil bo lib, nurlanish chastotasi v va ʻ ʻ ʻ temperatura T ning funksiyasidan iboratdir: (u,T) (v,T) (v, T) funksiya mutlaq qora jismning nurlanish krbiliyati. Bu funksiya ko rinishini Max Planck aniqlagan. ʻ Kirchhoff nurlanish qonuniga binoan, ma lum temperaturada boshqa jismlarga ʼ qonunlar hisoblanadi. Biz ushbu ikkita qonun va alohida zanjir elementlari (rezistor, kondensator, induktiv g altak)ning tenglamalari bilan zanjirlarni tahlil ʻ qilishni boshlashda zarur bo lgan asosiy qurollar jamlanmasiga ega bo lamiz. ʻ ʻ 5 Ushbu maqolani to liq tushunish uchun siz tugun, taqsimlangan tugun, tarmoq vaʻ kontur kabi terminlar bilan tanish bo lishingiz kerak. ʻ Endi quyidagi misollarni ishlash uchun qo lingizga ruchka va qog‘oz olishingizga ʻ to g ri keladi. ʻ ʻ Tugunga kiruvchi toklar. Nazariya haqida gapni boshlashimizdan oldin quyida berilgan misolni o zingiz ʻ yechishga harakat qilib ko ring. Ushbu sxemada taqsimlangan tugunga kiruvchi va ʻ undan chiquvchi to rtta tarmoq toklari ko rsatilgan. ʻ ʻ Toklar mA – milliamperda berilgan bo lib, ulardan biri I noma`lum. ʻ 1-misol: i nimaga teng? Bitta javobni tanlang: A.−4mA B. +2 mA D . +4mA E. +8mA Javobni ko rsatish: D ʻ Endi boshqa misolni ko ramiz. Bu safar tarmoqlardagi toklar son qiymatlari bilan ʻ emas, balki o zgaruvchilar nomi bilan ko rsatilgan. ʻ ʻ Ushbu tugun 5 ta tarmoqqa 6 ega. Har bir tarmoqdan i 1 dan i 5 gacha, belgilangan toklardan biri oqib o tishiʻ (yoki o tmasligi) mumkin. ʻ Bu yerda barcha strelkalar tugunga tomon yo naltirilgan va strelkalar yo nalishi ʻ ʻ ixtiyoriy tanlangan. Bu bosqichda strelkalar yo nalishini tugunga kiruvchi qilib ʻ belgilash yaxshi tanlovdir. Bu strelkalar esa o z navbatida biz musbat deb ʻ ataydigan tokning yo nalishini ko rsatadi (ya’ni tugunga kiruvchi toklar musbat ʻ ʻ deb qabul qilinadi). Tok boshqa bir yoki bir nechta tarmoq orqali tugundan chiqib ketishi kerak. Biz ko rib chiqayotgan tugun uchun quyidagicha yozishimiz mumkin: ʻ i 1 +i 2 +i 3 +i 4 +i 5 =0 Agar tugunga kiruvchi i 1 tok musbat bo lsa, u holda boshqa bir yoki bir nechta tok ʻ tugundan chiqayotgan bo lishi kerak va ushbu chiquvchi toklar “−minus” (manfiy) ʻ ishoraga ega bo ladi.Yuqorida berilgan tugun toklar oqimi borasidagi ʻ mulohazalarimiz Kirxgofning 1-qonunida ajoyib tarzda ifodalangan. Kirxgofning 1-qonuni Kirxgofning 1-qonuni zanjir tugunlariga tegishli bo lib, unda shunday deyiladi: ʻ “Tugunga kiruvchi barcha toklarning yig‘indisi tugundan chiquvchi barcha toklarning yig‘indisiga teng. ∑i kiruvchi =∑i chiquvchi Kirxgofning 1-qonuni bo yicha tushunchalarni mustahkamlash ʻ Toklar milliamper mA da berilgan. 2-misol: i 5 ning qiymatini toping. 7 Bitta javobni tanlang: Bitta javobni tanlang: A −6mA B 0mA D +6mA E +9Ma Javobni ko rsatish : B ʻ Kontur kuchlanishi Quyida to rtta rezistor va kuchlanish manbaidan tashkil topgan zanjir berilgan. Biz ʻ uni Om qonunidan foydalanib yechamiz. Keyin natijaga qarab mulohaza qilamiz. Masalani yechishdagi birinchi qadam – tok kuchini topish. Keyin esa alohida rezistorlardagi kuchlanishlarni hisoblaymiz. 8 Bu zanjirning elementlari ketma-ket ulanganligi bois beshta elementning barchasida faqat bitta i toki oqadi. i ni topish uchun to rtta ketma-ket ulanganʻ rezistorni bitta ekvivalent rezistor holatiga keltirish mumkin. R ketma−ket =100+200+300+400=1000 Ω Om qonuni orqali tokni topamiz: i= R ketma− ket:V = 20V:1000Ω Endi bizga tok kuchi ma’lum. Keyingi qadamda to rtta rezistordagi kuchlanishni ʻ topamiz.5 ta elementning barchasidagi kuchlanishlarni yozib chiqamiz. Har bir rezistordagi kuchlanishni topish uchun Om qonunini to rt marta qo llaymiz. ʻ ʻ v =iR v R1 =20mA ⋅ 100 Ω =+2V v R2 =20mA ⋅ 200 Ω =+4V v R3 =20mA ⋅ 300 Ω =+6V v R4 =20mA ⋅ 400 Ω =+8V Tok kuchi va kuchlanishlarni aniqladik. Elektr zanjir yechildi. Endi sxemaga rezistorlardagi kuchlanishlarni va manba kuchlanishini kiritib chiqsak bo ladi. Ushbu beshta kuchlanish element kuchlanishi deyiladi. (Zanjirdagi ʻ tugunlarni Rezistorlar kuchlanishlarini qo shib chiqamiz ʻ 2V+4V+6V+8V=20V 9 Rezistorlardagi kuchlanishlar yig‘indisi manba kuchlanishiga teng bo ladi. Buʻ bizning hisob-kitoblarimiz to g ri ekanini tasdiqlaydi. ʻ ʻ Endi kuchlanishlarni boshqacharoq tartibda, ya ni kontur bo ylab qo shib ʼ ʻ ʻ chiqamiz. Bu yerda hech qanday nazariya yo q, biz faqat bir xil hisoblashni ʻ boshqacha tartibda bajaryapmiz, xolos. Tartib: element kuchlanishlarini kontur bo ylab qo shish ʻ ʻ 1-qadam: boshlang‘ich tugunni belgilaymiz. 2-qadam: kontur bo ylab harakat yo nalishini tanlaymiz (soat mili bo ylab yoki ʻ ʻ ʻ unga teskari yo nalishda). ʻ 3-qadam: kontur bo ylab harakatni boshlaymiz. ʻ Quyidagi qoidalar asosida kuchlanishlarni o suvchi yig‘indi tartibida joylashtiring: ʻ Yangi elementga duch kelganingizda, birinchi kuchlanish ishorasiga qarang. Agar ishora +plus bo lsa, u holda bu element musbat kuchlanish tushuviga ega ʻ bo ladi. Element kuchlanishi ayiriladi. ʻ Agar ishora −minus bo lsa, u holda elementdan o tishda kuchlanish ortadi. ʻ ʻ Element kuchlanishi qo shiladi. ʻ 4-qadam: kontur bo ylab boshlang‘ich tugungacha yurishni davom ettiramiz va ʻ yo limizda uchragan har bir element kuchlanishini e’tiborga olamiz. ʻ Kontur jarayonini qo llash ʻ Keling, endi quyidagi ketma-ketlikni bajaramiz. 10 Pastdagi chap tugun a dan boshlang. Soat mili yo‘nalishida harakatlaning. Yuqoridagi yechilgan zanjir nusxasini v kontur =+20V kuchlanish manbai bo ylab bʻ tugunga yuramiz. Keyingi duch keladigan element – 100Ω qarshilikli rezistor. Uning eng yaqin tarafdagi kuchlanish ishorasi “+plus” (musbat). Qoidaga binoan, bu safar element kuchlanishi o suvchi yig‘indidan ʻ ayiriladi. V kontur =+20V−2V , qarshilikli rezistor bo ylab C tugungacha. ʻ Yurishda davom etamiz. Keyingi tashrif 200 Ω qarshilikli rezistorga bo ladi. ʻ Bu yerda biz duch keladigan birinchi ishora esa “+plus” (musbat), shu sababli biz bu kuchlanishni ayiramiz. v kontur =+20V−2V−4V, 200Ω qarshilikli rezistor bo ylab d tugungacha. ʻ Yana ikki elementni qo shish orqali hisoblashni nihoyasiga yetkazamiz. ʻ v kontur =+20V−2V 100 Ω qarshilikka ega. Rеzistorlarni parallеl va aralash ulash Kirxgof qoidalari ham doyiladigan Kirxgofning ikkita qonuni murakkab elеktr zanjirlarni hisoblashda ishlatiladi va ularning elеktr holatini to’liq aniqlaydi. Murakkab zanjirlar uchun tarmoq, tugun va kontur dеgan tushunchalar qo’llaniladi. 11 Elеktr zanjir tarmog’i — zanjiriing bitta tok o’tadigan qismi bo’lib u kеtma-kеt ulangan elеkеntlardan—rеzistorlar, zlеktr enеrgiyasi manbalari va shunga o’xshashlardan tarkib topadi. Elеktr zanjir tugun — bu uchta yoki undan ko’p tarmoqlarnnng biriktirilgan joyi. Zanjir konturi — bu bir nеcha tarmoqlar bo’ylab aylanib o’tish mumkin bo’lgan istalgan yopiq yo’l. 10-rasmdagi zanjnr uchta tarmoqdan tarkib topgan, ulardan bittasida elеktr enеrgiya manbai E3 ikkita tugun va uchta kontur bor. Kirxgofning birinchi qonuni (toklar uchun qonun) elеktr zanjir tugunlariga taalluqlidir. Bu qonunga muvofiq elеktr zanjirning istalgan tugunida tugundan yo’nalgan toklarning yig’indisi tugunga yo’nalgan toklarning yig’indisiga tеng. 10- rasmda I = I1 + I2.Boshqacha aytganda, zanjirning isgalgan tugunida toklarning algеbraik yigindisi nolga tеng: I = 0, bunda tugundan yo’nalgan toklar musbat, tugunga yo’nalganlari-manfiy hisoblanadi. I - I1 – I2 = 0 yoki I1 + I2 = I.Kirxgofning birinchi qonuni elеmеntar zarrachalar zaryadi saqlanish printsipining oqibati hisoblanadi, bu zarrachalar statsionar harakatlanganda tok hosil bo’ladi. Kirxgofning birinchi qonuni va Om qonuni asosida tarmoqlanishning, ya'ni rеzistorlarni parallеl ulashning umumiy o’tkazuvchanligi va qarshiligi aniqlanadi. Agar rеzistorlar bitta tugunlar juftiga tutashtirilgan bo’lsa, u holda ular parallеl ulangan va, dеmak, bitta kuchlanish Up ostida bo’ladi.Ikkita rеzistor r1 vа r2 parallеl ulanganida alohida tarmoqlardagi toklar Om qonuniga muvofiq quyidagicha bo’ladi. Binobarin, I1/I2 = r2/r1 = 12 g1/g2, parallеl ulanganda toklar qarshiliklarga tеskari proportsional tarmoqlarning o’tkazuvchanligiga to’g’ri proportsional taqsimlanadi. Kirxgofning birinchi qonuniga asosan enеrgiya manbaining tokiI=I1+I2=Up(I/r1+I/r2) Kuchlanish U p ning tarmoqlanish umumiy toki I ga nisbati tarmoqlanishning qarshiligini ko’rsatadi, ya'ni ekvivalеnt rеzistorning shunday qarshiligiki, u ikkita parallеl biriktirilgan rеzistorlar o’rniga ulanganida qolgan barcha zanjirda elеktr sharoit o’zgarmaydi. Tarmoqlanishning ekvavalеnt qarshiligi quyidagicha bo’ladi:Umumiy holda bir nеcha rеzistor parallеl ulanganida umumiy tok .Хususan, uchta rezistor r1, r2, r3 parallel ulanganda ekvivalent qаrshilikAgar qarshiliklar tеgishli o’tkazuvchanliklar bilan almashtirilsa, tarmoqlanish uchun Om qonunining ifodasi juda soddalashadi; G= 1\ r Bunday almashtirishdan kеyin ikkita rеzistor parallеl ulangan Om qonuni quyidagi shaklga kеladi: I= Up(g 1 +g2 ) Kirxgofning birinchi qonunini va Om qonunini tatbiq etib, rеzistorlarni aralash ulashni hisoblab chiqish mumkin. Zanjirda faqat bitta elеktr enеrgiyasi manbai bo’lganda uni ko’pincha aralash ulash sifatida, yani parallеl ulangan bir nеcha rеzistor boshqa rеzistorlar bilan kеtma-kеt ulangan dеb qarash mumkin. 10-rasmda r1 vа r2 rеzistorlar parallеl ulangan va rеzistor r bilan kеtma-kеt ulangan. Bunday zanjirni hisoblash uchun dastlab tarmoqlanishni ekvivalеnt qarshilikka almashtirsh, so’ngra esa zanjirni kеtma-kеt ulangan ikkita rеzistor sifatida hisoblab chiqish mumkin. Endi zanjirga r va re kеtma-kеt ulangan dеb qarash mumkin. Tarmoqlardagi tugunlar orasidagi kuchlanish quyadagiga tеng: Ur=Ir=IR1R2\R1+R2 Om qonuniga asosan ikkita tarmoqdagi tok biror manba eiеrgiyasini simlar orqali ikkita istе'molchiga (r1 vа r2) uzatish sxеmasi tasvnrlangan, dеb hisoblash 13 mumkin, bu еrda I g— tarmoq simlarida kuchlanishnnig pasayishi, enеrgiya istе'molchilardagi (masalan, elеktr lampalardagi) kuchlanish. Kirxgrofning ikkinchi qonuni bеrk elеktr zanjir konturlaridagi muvozanatni xaraktеrlaydi. Bu qonunga muvofiq har qanday bеrk koiturda, e.yu.k.ning algеbraik yig’indisi shu konturga kiradigan rеzistorlardagi kuchlanishlarning algеbraik yig’indisiga tеng, boshqacha aytganda e.yu.k. ning algеbraik yig’indisi konturning tеgishli qismlaridagi toklarning qarshiliklariga ko’paydmasining algеbraik yig’indisiga tеng: ∑E=∑1r Bu ifodada yo’nalishi ko’rib chiqilayotgan konturni aylanib o’tishshinig ixtiyoriy tailangan yo’nalishi bilan mos tushadigan elektir yurutuvchi kuch va tokni musbat dеb hisoblash kеrak. Kirxgofning ikkichi qonuni zanjir istalgan nuqtasining potеitsiali uning zanjirdagi o’rniga ko’ra aniklanadi, dеgan fikrning oqibati hisoblanadi. Bu Kirxgofning ikkinchi qonunining yozilishidan yaqqol ko’rinadi: ∑E=∑1r=0 ya'ni bеrk konturni aylanib o’tishda potеntsial o’zgarishlarning algеbraik yig’indisi nolga tеng, chunki istalgan bеrk konturni aylanib o’tgandan kеyin biz boshlang’ich nuqtaga, binobarin boshlang’ich potеntsialga qaytamiz. Kirxgofning ikkinchi qonuni tarkibida ikkita va undan ko’p elеktr enеrgiyasi manbalari bo’lgan ko’p elеktr zanjirlarni hisoblashda tatbiq etish lozim. Bunday zanjirda toklarni hisoblashda Kirxgofning ikkala qonunining tеnglamasini tuzish uchun dastlab zanjirdagi toklarning yo’nalishini ixtiyoriy bеlgilab olish kеrak, So’ngra tugunlar uchun tеnglamalar tuzishda shu iarsani nazarda tutish kеrak-ki, bunda mustaqil tеnglamalar soni tugunlar soni m dan bitta kam bo’ladi, ya'ni shunday tеnglamalar soni m-1 ga tеng. Bu shart shundan kеlib chiqqanki, bunda har qaysi tarmoqning toki tugunlar tеnglamasida ikki marta ishtirok etadi, chunki har qaysi tarmoq ikkita tugunga ulanadi. Shunday qilib, oxirgi tugunning toklar tеnglamasiga boshqa tugunlar tеnglamalariga kirgan toklargina kiradi. Zanjirni hisoblash uchun bu tеnglamaning foydasi yo’q. Masalan, oddiy zanjirda ikkita 14 tugun a hamda b (m-2) bor va binobarin a tugunga doir Kirxgofning birichi qonunining faqat bitta mustaqil tеnglamasini tuzish mumkin: -I 1 – I 2 + I 3 = 0 b tugun uchun tеnglama quyidagichabo’ladi: I 3 + I 1 + I 2 = 0, ya'ni uning tarkibida birinchi tеnglamadagi toklargina bo’ladi. Kirxgofning ikkinchi qonuni asosida tеnglamalar tuzishda aylanib o’tish konturlarini shunday tanlash kеrakki, bunda har qaysi kеyigi konturga ilgari aylanib o’tilgan konturlarga ulanmagan kamida bitta tarmoq kirsin. Tarmoqlar soni n noma'lum toklar soniga tеng. Ana shu n toklarni aniqlash uchun Kirxgofning birinchi qonuni asosida(m - I) tеnglama oldin tuzilgan. Dеmak, Kirxgofning ikkinchi qonuniga ko’ra toklani hisoblash uchun yana n – m + I tеnglama tuzish kеrak. 11- rasmdagi n = 3, m = 2 sxеma uchun Kirxgof ikkinchi qonunining tеnglamalari sonin – m + I = 2 bo’ladi. Bu tеnglamalar quyidagicha bo’ladi: E 1 = I 1 r 1 + I 3 r 3 ; E 2 = I 2 r 2 +I 3 r 3 ; Bu sxеmadagi uchinchi konturda dastlabki ikki konturga kirgan tarmoq bor, shu sababli E 1 – E 2 = I 1 r1 – I 2 r 2 tеnglama hisoblash uchun kеrak emas.Shunday qilib, noma'lum toklar n ni aniqlash uchun n tеnglama tuziladi. Ularni birgalikda еchish lozim. Agar bеrilgan sonlarni qo’yib chiqqandan kеyin biror tokning qiymati manfiy chiqib qolsa, u holda -tokning haqiqiy yo’nalishi hisoblash boshida taxminan olingan yo’nalishga tеskari bo’ladi. Tеnglamalar sistеmasini birgalikda еchish bilan bog’liq bo’lgan bunday hisoblashga ancha vaqt sarflash kеrak, shu sababli murakkab elеktr zanjirlarni hisoblashning qator maxsus mеtodlari bor, lеkin ularning hammasi nazariy jihatdan Kirxgofning ikkala qonuni bilan asoslanadi. 15 Simlarni isroflarga va kuchlanish o’zgarishiga hisoblash Elеktr enеrgiyasini uzatishda liniya simlarining kеsimini shunday tanlash kеrakki, elеktr enеrgiyasi istе'molchilariing qismalarida normal ish kuchlanishi Un (nominal kuchlanish) ta'minlansin. Bu ayniqsa yoritish ustanovkalari uchun muxim, chunki kuchlanish nominalga nisbatan fakat 5% ko’payganda normal lampaning еnish! davomiyligi (xizmat muddati) 50 % ga kamayadi; kuchlanish 5 % pasayganda esa shu lampaning yorug’lik oqimi 18% ga kamayadi.Simlarning kеsimi yuzasini hisoblashda odatda quyidagilar ma'lum bo’ladi: elеktr enеrgiyasi manbaining (gеnеratorning) kuchlanishi U г manbadan nagruzkagacha bo’lgan masofa l, elеktr enеrgiyasiistе'molchilarining normal ishlashi uchun zarur bo’lgan nagruzka qismlaridagi kuchlanish U н va tok yoki nagruzka quvvati U н va tok yoki nagruzka quvvati P H Om qonuniga ko’ra bunday zanjirniig sxеmasiga muvofiq kuchlanish. Uг=Irл+Irн=Irл=Uн liniya simlaridagi qarshilik 2Ir л =S bunda—sim matеrialining (odatda alyuminiyning) nisbiy qarshiligi; 2l — liniyaning umumiy uzunligi; S-sim kеsimining izlanayotgan yuzasi. Uг – Uн = U ayirma liniyadagi kuchlanish isrofi; tok o’zgarmas bo’lganda u kuchlanishning kamayishiga tеng. Formulani tеgishlicha o’zgartirib, quyidagini olamiz 2lU = I-S bundan kеsim yuzasini aniqlaymiz: IS = 2lU 16 Kеsim yuzasining shu yo’l bilan topilgan qiymatini odatda sim kеsim yuzasining eng yaqin standart qiymatiga qadar yaxlitlashga to’g’ri kеladi. Agar tok emas, balki nagruzka qurilmasining quvvati Рн bеrilgan bo’lsa, u holda hisoblash mеtodi o’zgarmaydi, faqat oldin tokni aniqlash I = Pн / Uн lozim. Ko’p hollarda nagruzka qurilmasining toki o’zgaruvchan bo’ladi, uning o’zgarishi esa kuchlanish isrofi Uning tеgishlicha o’zgarishini kеltirib chiqaradi, shu sababli enеrgiya v istе'molchilarining qismlaridagi kuchlanishning eng katta va ekg kichik toklarda nominal qiymatidan chеtga chiqishini hisoblab topish zarur bo’ladi. «Elеktr ustanovkalarining tuzilish qoidalari» ga (qisqacha PUE) ko’ra, kuch tarmoqlarida (shu jumladan o’zgaruvchan tok tarmoqlarida) iormal rеjimda kuchlanishning enеrgiya manbaidan tarmoqning eng uzoq nuqtasigacha bo’lgan oraliqda yo’l qo’yiladigan isrof 5% dan oshmasligi kеrak. Turarjoy binolarida eng uzokda joylashgan yorilish lampalarida kuchlanish lampalarning nominal kuchlanishdan 5% dan ortiq kamaimasligi, sanoat korxonalari va jamoat binolarida esa -2%dan ortik, kamaymasligi lozim.Bir xil quvvatning o’zini past kuchlanish va katta tokda yoki yukori kuchlanish va past tokda uzatish mummkin, bu katta amaliy ahamiyatga ega. U r =Ir a +U n Ushbu tеnglamani tokka ko’paytirib, uni quvvatnnng zanjirda taqsimlash tеaglamasiga aylantnramiz: U 2 I=I 2 r a +U n I bunda U 2 I—genеratorning quvvati; I 2 r a —liniya simlarida quvvat isrofi (qizishga); U н I=P H ortiqcha iste'mol qiladigan quvvat. Agar ortiqcha simlaridagi kuchlanish ikki marta oshirilsa, u holda o’sha quvvatni olish uchun tokni ikki marta, yani I' =I/2 qiymatga qadar kamaytirish lozim. Shunda liniya simlaridagi isroflar (r a , o’zgarmas bo’lganda) to’rt marta kamayadi chunki I 2 r a = I 2 r a \4 17 Binobarin kuchlanish ikki marta ortganda, uzatashdagi quvvat isrofi protsеntini o’zgartirmay saqlash uchun liniya simlarining kеsim yuzasining to’rt marta kamaytirish yoki uzatish liniyasini to’rt marta uzaytirish kеrak. 18 II Bob. Issiqlik sig`imi, interatsion tenglamalar. 2.1 Suyuqlik issiqlik sig`imi. Jismning issiqlik sig‘imi deb, shu jism haroratini bir darajaga ko‘tarish uchun unga berish lozim bo‘lgan issiqlik miqdoriga aytiladi. Jism bir darajaga soviganda u shuncha miqdordagi issiqlikni beradi. Issiqlik sig‘imi jism massasiga proporsional. Jism massa birligining issiqlik sig‘imi solishtirma issiqlik sig‘imi, solishtirma issiqlik sig‘imining atom yoki, molekula massasiga ko‘paytmasi mos ravishda atom yoki, molekulyar issiqlik sig‘imi deyiladi. Turli moddalarning issiqlik sig‘imlari bir-birida katta farq qiladi. Masalan suvning 20 °C dagi issiqlik sig‘imi - 4200, qayin daraxtiniki 1700, havoniki 1010 J/(kg·K) ni tashkil qiladi. Metallarda u kichikdir: alyumiyniyniki 880, temirniki 460, misniki 385, qo‘rg‘oshinniki 130 J/(kg·K). Solishtirma issiqlik sig‘imi harorat ortishi bilan sekin o‘sadi (90 °C da suvning issiqlik sig‘imi 4220 J/(kg·K) ni tashkil qiladi) va fazaviy o‘tishlarda keskin o‘zgaradi: 0 °C dagi muzning issiqlik sig‘imi, shu haroratdagi suvnikidan 2 marta kichik; 100 °C dagi suv bug‘ining issiqlik sig‘imi 1500 J/(kg·K) ga yaqin. Issiqlik sig‘imi jism haroratining o‘zgarishi qanday sharoitda yuz berayotganiga bog‘liq bo‘ladi. Agar jism o‘lchamlari o‘zgarmayotgan bo‘lsa, barcha issiqlik ichki energiyaning o‘zgarishiga sarflanadi. Bunda o‘zgarmas hajmdagi issiqlik sig‘imi Cv haqida gap boradi. o‘zgarmas tashqi bosimda issiqlik kengayishi tufayli tashqi kuchlarga qarshi ham mexanik ish bajariladi hamda u yoki bu haroratgacha qizdirish uchun ko‘proq issiqlik kerar bo‘ladi. Shuning uchun ham o‘zgarmas bosimdagi issiqlik sig‘imi Cp hammavaqt Cv dan katta bo‘ladi. Ideal gazlar uchun Cp-Cv=R, bunda R - gaz doimiysi bo‘lib, u 8,32 J/(mol·K) ga teng. Odatda C p o‘lchanadi. Issiqlik sig‘imini o‘lchashning mumtoz usuli quyidagicha: issiqlik sig‘imi (Cx) o‘lchanmoqchi bo‘lgan jism muayyan tx haroratgacha qizdiriladi va uni issiqlik sig‘imi avvaldan aniq ma'lum bo‘lgan biror suyuqlik (masalan suv) bilan to‘ldirilgan t0 boshlang‘ich haroratli kalorimetrga tushiriladi (Ck va Cc - kalorimetr suyuqliklarining issiqlik sig‘imlari). Issiqlik 19 muvozanati o‘rnatilgach, kalorimetrdagi (t) haroratni o‘lchab, jism issiqlik sig‘imini quyidagi formuladan hisoblash mumkin: Cx=(t-t0)(Ccmc+Ckmk)/mx(tx-t), bunda mx, mc va mk - mos ravishda, jism, suyuqlik va kalorimetr massalaridir. Gazlarning issiqlik sig‘imi nazariyasi juda rivojlangan. Odatdagi haroratlarda isitish asosan gaz molekulalarining ilgarilanma va aylanma harakat energiyalarining o‘zgarishlariga olib keladi. Bir atomli gazlarning molyar issiqlik sig‘imi Cv uchun nazariya 3R/2, ikki atomli va ko‘p atomli gazlar uchun esa, 5R/2 va 3R ni beradi. Juda past haroratlarda issiqlik sig‘imi kvant effektlar tufayli bir oz kichik bo‘ladi. Yuqori haroratlarda tebranma energiya qo‘shiladi va ko‘p atomli gazlarning issiqlik sig‘imi harorat ko‘tarilishi bilan o‘sib boradi. Mumtoz nazariyaga ko‘ra, kristallarning atom issiqlik sig‘imi 3R ga teng bo‘lib, u Dyulong va Pti empirik qonuniga (1819-yilda farang olimlari P. Dyulong va A. Pti tomonidan o‘rganilgan) mos keladi. Issiqlik sig‘imining kvant nazariyasi yuqori haroratlarda shunday xulosalarga olib kelsa-da, u harorat pasayganda issiqlik sig‘imining kamayishini ham ko‘rsatib berdi. Mutlaq nol yaqinida barcha jismlarning issiqlik sig‘imi nolga intiladi (termodinamikaning uchinchi qonuni).Issiqlik issiqroq sistemadan o zaro aloqada bo lgan, tutashganʻ ʻ sovuqroq sistemaga o tgan issiqlik energiyasidir. ʻ Harorat sistemadagi atomlar va molekulalarning o rtacha kinetik energiyasining o lchov birligi hisoblanadi. ʻ ʻ Termodinamikaning nolinchi qonuniga ko ra termik muvozanatda turgan ikkita ʻ jism o rtasida hech qanaqa issiqlik o tishi kuzatilmaydi, shu sababdan ular bir xil ʻ ʻ haroratda bo ladi. Biz yutilgan yoki ajralgan issiqlik miqdorini solishtirma issiqlik ʻ sig imi (C), moddaning massasi (m) va harorat o zgarishi ( ʻ ʻ Δ T) ni bilgan holda hisoblashimiz mumkin: q=m×C×ΔT Termodinamikada issiqlik. Bir finjon qahvada issiqlik miqdori ko proqmi yoki ʻ bir stakan muzli choyda? Termodinamikada issiqlik tushunchasi biz kundalik nutqda foydalanadigan tushunchadan umuman farq qilib, muayyan ma noni ʼ 20 anglatadi. Olimlar issiqlikni turlicha haroratda bo lgan, o zaro tutashgan ikkiʻ ʻ sistema orasidagi o tgan issiqlik energiyasi deb tushuntiradi. ʻ Issiqlik q yoki Q belgisi bilan yoziladi va joullarda (J) o lchanadi. ʻ Issiqlik ba zan jarayon o lchovi ʼ ʻ ham deb ataladi, chunki jarayon davomida o tishi mumkin bo lgan energiyaning ʻ ʻ miqdorini ko rsatadi. Biz finjondagi qahvaning issiqlik miqdori qanchaligi haqida ʻ gapira olmaymiz, ammo finjondagi qaynoq qahvadan qo limizga o tgan issiqlik ʻ ʻ haqida fikr yuritishimiz mumkin. Issiqlik ekstensiv kattalik bo lib, shu sababdan ʻ sistemaga issiqlik uzatilishi natijasida haroratning o zgarishi sistemada qancha ʻ molekula borligiga bog liq. ʻ 2.2. Gaz issiqlik sig`imi. Issiqlik va harorat ikki xil, ammo chambarchas bog liq tushunchalardir. Ahamiyat ʻ bering, ularning o lchov birliklari turlicha: harorat odatda Selsiy ( ʻ ∘ C) yoki Kelvin (K) darajalarda, issiqlik esa energiyaning o lchov birligi bo lmish joullarda (J) ʻ ʻ o lchanadi. Harorat sistemadagi atom yoki molekularning o rtacha kinetik ʻ ʻ energiyasining o lchovidir. Bir finjon qaynoq qahva ichidagi suv molekulalarining ʻ kinetik energiyasi bir stakan muzli choy tarkibidagi suv molekularining o rtacha ʻ kinetik energiyasidan balandroq, bu ularning yuqori harakatchanligi bilan tavsiflanadi. Harorat intensiv kattalik bo lib, ya ni bizda qancha modda borligidan ʻ ʼ qat i nazar harorat o zgarmaydi (agarda barchasi bir xil haroratda bo lsa!). ʼ ʻ ʻ Suyuqlanish harorati −minus moddaning miqdoriga bog liq bo lmagan ʻ ʻ xususiyatdir. Mana, nima uchun kimyogarlar toza moddani aniqlashda suyuqlanish haroratidan foydalanishi mumkin.Atom darajasida har bir jismning molekulalari doimiy harakatda bo ladi va boshqalari bilan to qnashib turadi. Molekulalarning ʻ ʻ har bir to qnashuvida kinetik energiya uzatilishi mumkin. Ikkita sistema tutash ʻ bo lganda, molekulyar to qnashuvlarda issiqlik issiqroq sistemadan sovuqroq ʻ ʻ sistemaga o tadi. ʻ Ikkita jismda harorat tenglashmaguncha issiqlik shu yo nalishda ʻ oqim singari harakatlanadi. Ikkita tutashgan sistemaning haroratlari bir xil bo lsa, ʻ biz ularni termik muvozanatda deymiz. 21 III Bob. Reaksiyaning issiqlik effektini temperaturaga bog`liqligi. 3.1 Termodinamikaning nolinchi qonuni. Termodinamikaning nolinchi qonuni izolyatsiyalangan sistema ichidagi termik muvozanatni ifodalaydi. Nolinchi qonunga ko ra o zaro tutash, termikʻ ʻ muvozanatda bo lgan ikkita jismda haqiqiy issiqlik uzatilishi bo lmaydi, shuning ʻ ʻ uchun ular bir xil haroratda bo ladi. Nolinchi qonunning yana bir ko rinishi: agar ʻ ʻ ikkita jism uchinchi jism bilan termik muvozanatda bo lsa, ular o zaro termik ʻ ʻ muvozanatda bo ladi. Nolinchi qonun bizga jismlarning haroratini o lchashga ʻ ʻ yordam beradi. Biz termometrdan foydalangan vaqtimizda termodinamikaning nolinchi qonunini ishlatayotgan bo lamiz. Keling, suv hammomining haroratini ʻ o lchab ko ramiz. Odatda qiymat aniq bo lishi uchun harorat doimiy bo lishini ʻ ʻ ʻ ʻ kutamiz. Aslida biz termometr va suvning termik muvozanatga kelishini kutayotgan bo lamiz. Termik muvozanat vaqtida termometr kolbasi va suv ʻ hammomining harorati bir xil bo ladi va bu vaqtda bir jismdan ikkinchi jismga ʻ haqiqiy issiqlik uzatilishi bo lmasligi kerak (atrof-muhitga issiqlik chiqib ketishi ʻ sodir bo lmayapti, deb faraz qilamiz). ʻ Issiqlik sig imi: harorat o zgarishi va issiqlikni bir-biriga o tkazish. Sistema ʻ ʻ ʻ issiqlik yutganda yoki chiqarganda molekulalarning o rtacha kinetik energiyasi ʻ o zgaradi. Shunday qilib, issiqlik uzatilishi natijasida sistemaning harorati ʻ o zgarmasa, sistemada fazaviy o zgarishlar kuzatilmaydi. ʻ ʻ Sistemaga issiqlik o tishi ʻ yoki chiqishi natijasida haroratning o zgarishi sitemada qancha molekula borligiga ʻ bog liq. ʻ 3.2 Termik muvozanat. Sistemaning harorati o zgarishini o lchash uchun termometrdan foydalanishimiz ʻ ʻ mumkin. O tkazilgan issiqlikni topish uchun haroratdan qanday foydalanishimiz ʻ mumkin?Sistemaga berilgan issiqlik sistemaning haroratini qanday o zgartirganini ʻ aniqlash uchun kamida 2 ta narsani bilishimiz kerak: 1. Sistemadagi molekulalar soni. 22 2. Sistemaning issiqlik sig imi.ʻ Issiqlik sig imi berilgan moddada fazaviy o zgarishlar qilmasdan turib haroratini ʻ ʻ o zgartirish uchun qancha energiya berishimiz kerakligini bildiradi. Ikki xil issiqlik ʻ sig imi mavjud. Solishtirma issiqlik sig imi c yoki C harfi bilan belgilanib, bir ʻ ʻ gram moddaning haroratini 1 ∘ C yoki 1K ga o zgartirish uchun kerak bo ladigan ʻ ʻ energiya miqdorini ifodalaydi. Solishtirma issiqlik sig imining o lchov birligi ʻ ʻ sifatida odatda J\g ⋅ K ishlatiladi. Molyar issiqlik sig imi C ʻ m yoki C mol bir mol moddaning haroratini 1 ∘ C yoki 1Kga o zgartirish uchun kerak bo ladigan energiya miqdorini tavsiflaydi va ʻ ʻ odatda J\mol ⋅ K da o lchanadi. ʻ Q ni issiqlik sig imidan foydalanib hisoblash ʻ Issiqlik sig imidan foydalangan holda quyidagi formula yordamida yutilgan yoki ʻ ajralgan issiqlikni topishimiz mumkin: q=m×C×ΔT bu yerda m - moddaning massasi (gramlarda), C- solishtirma issiqlik sig imi, ʻ ΔT - issiqlik o tishi vaqtida haroratning o zgarishi. Yodda tuting, massa hamda ʻ ʻ solishtirma issiqlik sig imi faqat musbat qiymatga ega bo ladi, shuning uchun q ʻ ʻ ning ishorasi ΔT ning ishorasiga bog liq bo ladi. Biz ΔT ni quyidagi formula orqali ʻ ʻ topishimiz mumkin: ΔT=T oxirgi −T dastlabki 23 bu yerda T oxirgi va T dastlabki ikkalasi ham bir xil birlikda ∘ C yoki K bo lishi kerak.ʻ Ushbu tenglamaga asosan, agar q ning qiymati musbat bo lsa (sistemaning ʻ energiyasi ortgan), sistemamizning harorati ortgan va T oxirgi >T dastlabki bo ladi. Agar ʻ q manfiy bo lsa (sistemaning energiyasi kamaygan), sistemaning energiyasi ʻ kamaygan va T oxirgi <T dastlabki bo ladi.Termodinamikada issiqlik va harorat ʻ chambarchas bog liq, aniq ta rifga ega bo lgan tushunchalardir.Issiqlik (q) − ʻ ʼ ʻ −minus issiqroq sistemadan o zaro aloqada bo lgan, tutashgan sovuqroq sistemaga ʻ ʻ o tgan issiqlik energiyasi.Harorat sistemadagi atomlar va molekulalarning o rtacha ʻ ʻ kinetik energiyasining o lchov birligi hisoblanadi.Termodinamikaning nolinchi ʻ qonuniga ko ra termik muvozanatda turgan ikkita jism o rtasida hech qanaqa ʻ ʻ issiqlik o tishi kuzatilmaydi, shu sababdan ular bir xil haroratda bo ladi.Biz ʻ ʻ yutilgan yoki ajralgan issiqlik miqdorini solishtirma issiqlik sig imi (C), ʻ moddaning massasi (m) va harorat o zgarishi (ΔT) dan foydalangan holda ʻ hisoblashimiz mumkin: q=m×C Δ T O`kazgichlarni ulash. Elektr yurutuvchi kuch, pottensiallar farqi, istemolchi, ichki qarshilik, tok manba, tugun, Kirxgof qoidalari: Kirxgofning birinchi qoidasi, Kirxgofning ikkinchi qoidasi, otkazgichlarni ketma-ket ulash, otkazgichlarni parallel ulash.Kirxgofning birinchi qoidasi zaryad saqlanish qonunining natijasi bo`lib, zanjirning hech bir nuqtasida (jumladan tugunlarida ham) zaryad yigilishi yoki yo`qolishi mumkin emasligini ko`rsatadi. Kirxgofning ikkinchi qoidasi Om qonunini umumlashtirish bo`lib istalgan yopiq konturdagi tarmoqlangan elektr zanjiriga qo`llanishi mumkin.Istalgan yopiq konturdagi tarmoqlangan zanjir EYUKlarining algebraik yigindisi, shu konturning tegishli qismidagi tok kuchi va qarshiligi ko`paytmalarining yigindisiga teng. O`zgarmas tok tarmoqlangan zanjirini Kirxgof qoidalaridan foydalanib hisoblashni qo`yidagi tartibda olib borish kerak. Unda Om qonuniga muvofiq bunday zanjirdagi tok kuchi 24 Agar elektr energiyasi manbalarining barcha musbat va barcha manfiy qutblari o`zaro birga ulansa, bunday ulanishga parallel ulanish deyiladi (126-rasm). Odatda bir xil EYuK. li manbalar parallel ulanadi. Elektr energiyasining bir xil manbalari paralel ulanganda batareyaning EYUK bitta manbaning EYUK ga teng bo`ladi. Paralel ulanganda batareyaning qarshiligi bitta batareyaning qarshiligidan kam bo`ladi.Agar batareya, ichki qarshiligi r bo`lgan n ta bir xil manbalardan tashkil topgan bo`lsa, batareyaning qarshiligidir. Unda Om qonuniga muvofiqUchlariga U kuchlanish qo`yilgan bir jinsli o`tkazgich bilan ish ko`raylik. t vaqt davomida o`tkazgichdan qqIt zaryad miqdori oqib o`tadi. Elektr toki, maydon tasiridagi q zaryadning ko`chishidan iborat jarayon ekanligini etiborga olsak zanjirning bir qismi uchun Om qonunidan foydalanib, tokning ishi uchun olamiz. Quvvat vaqt birligida bajariladigan ish bilan aniqlanishini nazarda tutib olamiz. Agar tok kuchi amperlarda, kuchlanish voltlarda, qarshilik-omlarda ifodalansa, tokning ishi-joullarda, quvvati esa vattlarda ifodalanadi. Joul-Lents qonuni. Agar tok harakatsiz metall o`tkazgichdan o`tayotgan bo`lsa, tokning barcha ishi uni qizdirishga ketadi. Unda energiyaning saqlanish qonuniga muvofiq Q=A Bu ifoda Joul-Lents qonunini ifodalaydi. Uni tajribalar asosida mustaqil ravishda J.Joul va E.Lentslar aniqlashgan. O`tkazgichdan tok o`tganda issiqlik ajralishiga sabab erkin elektronlarning harakat davomida kristall panjara tugunlaridagi ionlarga urilib o`z energiyalarini berishlaridir. Buning natijasida ionlarning tebranma harakati ortadi, yani o`tkazgich qiziydi. Shuning uchun ham ajralib chiqadigan issiqlik miqdori qarshilikka to`gri proportsional.Tokning issiqlik tasiri kundalik hayotimizda va texnikada juda keng qo`llaniladi.Dastlabki cho`glanma lampochka 1872 yil rus injeneri A. Lodo`gin tomonidan kashf etilgan. U shisha ballon ichida mis simlar orasida berkitilgan ko`mir tayoqchadan iborat bo`lgan. Tok o`tganda ko`mir tayoqcha cho`gdek qizib yoruglik bergan. Hozirgi paytda cho`glanish tolasi sifatida 3370da eriydigan volfram tolasidan foydalaniladi.Keng 25 qo`llaniladigan elektrplita, elektrchoynak, elektr dazmol, elektrisitgichlar ham isitish asboblariga kiradi. Ishlab chiqarishda qo`llaniladigan qurilmalardan yana biri bu elektrpechidir. Ularning ichidagi temperatura 3000s gacha boradi. Elektr tokining issiqlik tasiri keng qo`llaniladigan soxalardan yana biri texnikada va xalq ho`jaligida muxim ahamiyatga ega bo`lgan payvandlash ishlaridir. Tarmoqlangan zanjirning tuguni deb kamida uchta o`tkazgich tutashgan nuqtaga aytiladi. Tugunga keladigan tok musbat, chiqib ketadigan esa manfiy hisoblanadi. Istalgan yopiq konturdagi tarmoqlangan zanjir EYUKlarining algebraik yigindisi, shu konturning tegishli qismidagi tok kuchi va qarshiligi ko`paytmalarining yigindisiga teng. 26 Xulosa Xozirgi kunga kelib butun jahon bo`yicha kimyo sanoatiga alohida e`tibor berilib kelinmoqda. Shu jumladan Respublikamizda ham kimyo sanoati mahsulotlarini tayyorlash Fizikaviy kimyo zamonaviy kimyoning nazariy asosini tashkil etadi. Ilmfanning rivojlanishi bilan fizikaviy kimyo kursining ahamiyati tobora ortib bormoqda. Ushbu kursning asosiy vazifasi talabalarda fikrlash qobiliyatini rivojlantirish, mazkur fanning zamonaviy holatini chuqur tushunish va olingan nazariy bilimlarni amaliyotga tatbiq qilish ko‘nikmalarini hosil qilishga ko‘maklashishdan iboratdir. Termodinamikaning asosiy qonunlarini tushunish va talqin qilishni ta’minlaydigan umumiy belgilariga qarab termodinamik parametrlar sinflarga birlashtirilgan. Son qiymatlari jihatdan doimiy kimyoviy tarkibli sistemaning massasiga proporsional bo‘lgan termodinamik parametrlar ekstensiv parametrlar deyiladi. Ekstensiv parametrlarga hajm (V), massa (m), elektr zaryadining miqdori (Z), ichki energiya (U), entropiya (S) va boshqalar misol bo‘ladi. Son qiymatlari jihatidan sistemaning massasiga bog‘liq bo‘lmagan parametrlar intensiv parametrlar deyiladi. Intensiv parametrlarga bosim, harorat, elektr zaryadining potensiali, solishtirma ekstensiv kattaliklar (moddaning birlik miqdori uchun olingan) hamda barcha umumlashgan kuchlar kiradi. Umumlashgan kuchlar va umumlashgan koordinatalar ham termodinamik parametrlar bo‘lib, mexanik kuch (yoki bosim), elektrpotensiali, kimyoviy potensial va boshqalar umumlashgan kuchlarga va geometrik koordinata, hajm, zaryad, ma’lum komponentning massasi umumlashgan koordinatalarga kiradi. Termodinamik parametrlarning hattoki bittasining o‘zgarishi bilan bog‘liq bo‘lgan sistemadagi har qanday o‘zgarish termodinamik jarayon deyiladi. Agar parametrning o‘zgarishi faqat boshlang‘ich va oxirgi holatlargagina bog‘liq bo‘lib, jarayonning yo‘liga bog‘liq bo‘lmasa, bunday parametr holat funksiyasi deyiladi. 27 Foydalanilgan adabiyotlar 1. Akbarov H.I., Sagdullayev B.U., Xoliqov A.J. Fizikaviy kimyo. Darslik. – T.: “Universitet”, 2019. – 540 b. 2. Akbarov H.I., Tillayev R.S., Sagdullayev B.U. Fizikaviy kimyo. Darslik. – T.: “Universitet”, 2014. – 436 b. 3. Akbarov H.I. Fizikaviy kimyo kursidan seminar mashg‘ulotlari. – T.: “Universitet”, 2018. – 80 b. 4. Akbarov H.I., Yarkulov A.Yu., Azimov L.A., Mamatov J.Q. Fizikaviy kimyo fanidan laboratoriya mashg‘ulotlari. – T.: “Universitet”, 2019. – 96 b. 5. Akbarov H.I., Yarkulov A.Yu., Eshmetov I.D. Fizikaviy kimyoning dolzarb muammolari fanidan laboratoriya mashg‘ulotlari. – T.: “Universitet”, 2019. – 76 b. 6. Akbarov H.I., Kattayev N.T., Azimov L.A. Elektrokimyoviy usullar. – T.: “Universitet”, 2019. – 63 b. 7. Akbarov H.I., Eshmamatova N.B. Elektrokimyoviy tadqiqot usullari. – T.: “Universitet”, 2019. – 83 b. 8. Eshmamatova N.B, Akbarov H.I. Fizikaviy va kolloid kimyo. – T.: “Universitet”, 2018. – 110 b. 9. Akbarov H.I. Fizik kimyodan amaliy mashg‘ulotlar. – Toshkent: O'zR OO'MTV, 1991. – 50 b. 10. Akbarov H.I., Tillayev R.S. Fizik kimyodan amaliy mashg‘ulotlar. Toshkent: “O'zbekiston”, 1999 (rus tilidan K.B. Mishchenko, A.A. Ravdel`, A.M. Ponomaryovalar tahriridagi 4-nashrning tarjimasi). 11. Akbarov H.I., Xoliqov A.J. Fizikaviy kimyo mutaxassisligi magistrantlari uchun elektrokimyodan uslubiy qo‘llanma. – Toshkent: O'zMU, 2005. 12. Akbarov H.I. Fizikaviy kimyo kursidan uslubiy qo‘llanma. – Toshkent: O'zMU, 2006. – 66 b. 13. Akbarov X.I. Laboratorniye raboti po kursu “Fizicheskaya ximiya”. Metodicheskoye posobiye. 2008. 14. Akbarov H.I. Fizikaviy kimyo. O`quv qo`llanma. 2008. 28

Kirxgof qonuni. Issiqlik sig`imi, interatsion tenglamalar. Reaksiyaning issiqlik effektini temperaturaga bog`liqligi

Купить