Dokument ma'lumotlari

Narxi 10000UZS
Hajmi 2.5MB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 24 Yanvar 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Iqtisodiyot

Sotuvchi

Bohodir Jalolov

Koreya Respublikasi va O’zbekiston o’rtasidagi iqtisodiy munosabatlarning rivojlanishi

Sotib olish
Koreya Respublikasi va O’zbekiston o’rtasidagi iqtisodiy munosabatlarning rivojlanishi Reja: Kirish 1. Koreya Respublikasi va O’zbekiston Respublikasi o’rtasidagi iqtisodiy munosabatlarning o’rnatish bosqichlari 2. O’zbekiston Respublikasi va Koreya Respublikasining iqtisodiy aloqalarning asosiy yo’nalishlari tahlili. 3. O’zbekiston Respublikasi va Koreya Respublikasining iqtisodiy aloqalarning asosiy yo’nalishlari istiqbollari Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar Kirish O’zbekiston va Janubiy Koreya xalqaro siyosat maydonida bir-birining tashabbuslarini yoqlab, bir-birini qo’llab-quvvatlab keladi. Xususan, Li Myon Bak 2018 yilda bo’ladigan Qishki olimpiya o’yinlariga mezbonlik qilish uchun Pxyonchxan shahri nomzodini qo’llab-quvvatlagani uchun O’zbekiston tomoniga minnatdorlik izhor etdi. O’zbekiston Seulning Koreya yarimorolidagi muammolarni tinch yo’l bilan hal qilish masalasiga yondashuvini, Koreya Respublikasi rahbariyatining “Yangi Osiyo diplomatiyasi” tashabbusi hamda energetik strategiyasini qo’llab-quvvatlaydi. O’zbekiston rahbari tashabbusining samarasi – Markaziy Osiyo yadro qurolidan xoli hududga aylangani Koreya Respublikasida yuksak qadrlanadi. Ta’kidlash joizki, Islom Karimov va Li Myon Bak Shimoliy Koreyaning yadrosizlantirilishi ShimoliSharqiy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni saqlashning muhim sharti ekani borasida hamfikrdir. O’zbekiston Respublikasi va Janubiy Koreya o’rtasida 20 yil mobaynida diplomatik munosabatlar rivojlanib va shakllanib bormoqda. Bugungi kunda O’zbekistonning yirik investorlaridan biri bo’lgan Koreya Respublikasi quyidagi miqdorda investisiyalar kiritdi va ularning o’zlashtirib bormoqda. O’zbekiston Respublikasiga Koreya Respublikasining to’g’ridan – to’g’ri investisiyalarining umumiy hajmi $5 mlrd.dan oshdi, xususan $2 mlrd.dan ortig’i o’zlashtirildi. Koreya eksport-import bankining (Eksimbank) Iqtisodiy rivojlanish va hamkorlik fondi liniyalari bo’yicha O’zbekistonda istiqbolli loyihalarni amalga oshirishga ajratilgan imtiyozli kreditlarning umumiy hajmi $103,13 mln.ni tashkil etadi. 1995 yildan beri O’zbekiston Respublikasida akkreditatsiyadan o’tgan Xalqaro hamkorlik bo’yicha Koreya Agentligi (KOYKA) orqali Koreya Respublikasi Hukumatining texnik yordami doirasida hamkorlik faol rivojlanmoqda. Bugungi kunda KOYKA dasturi liniyalari bo’yicha Koreya Respublikasida O’zbekiston vazirlik va idoralarining 1240 nafardan ortiq vakillari malaka oshirib qaytdilar. Ikkitomonlama hamkorlikning istiqbolli yo’nalishlari sifatida "Navoy" EIIZ doirasidagi loyihalarni amalga oshirilishi hisoblanadi. EIIZ va "Korean Air" kompaniyasi tomonidan boshqariluvchi Navoiy aeroportidagi xalqaro logistik markaz imkoniyatlarining birlashuvi jahon bozoriga tayyor mahsulotni tezda yetkazish va ishlab chiqarishni raqobatbardoshliligini rivojlantirish uchun barcha shart - sharoitlarni yaratmoqda. Ikki davlat o’rtasidagi o’zaro tovar aylanma hajmi barqaror sur’atlarda oshib bormoqda. 2010 yil yakunlariga ko’ra tovar aylanmasi qariyb $1,614 mlrd.ga yetib, 2009 yil ko’rsatkichlaridan 31,5% ortiqdir. Ikki davlat o’rtasidagi o’zaro tovar aylanmasi joriy yilning birinchi yarmida $780 mln.ni tashkil etdi. Albatta shularga asosan, tanlangan mavzu dolzarb deb bilsak bo’ladi. Dolzarblikka asoslangan holda, kurs ishida qo’yilgan maqsad O’zbekiston Respublikasi va Koreya Respublikasi o’rtasidagi iqtisodiy munosabatlarni o’rganib, ularga baxo berish va ushbu munosabatlarning asosiy yo’nalishlarini aniqlashdir. Ushbu ishda qo’yilgan vazifalar quyidagilardan iborat: -Koreya Respublikasi va O’zbekiston Respublikasi o’rtasidagi iqtisodiy munosabatlarning o’rnatish bosqichlarini o’rganib chiqish; -O’zbekiston Respublikasi va Koreya Respublikasining iqtisodiy aloqalarning asosiy yo’nalishlari tahlil qilish; -O’zbekiston Respublikasi va Koreya Respublikasining iqtisodiy aloqalarning asosiy yo’nalishlari istiqbollarini belgilab berish. 1. Koreya Respublikasi va O’zbekiston Respublikasi o’rtasidagi iqtisodiy munosabatlarning o’rnatish bosqichlari Mustaqillikning dastlabki yillarida sanoat va qishloq xo’jalik mahsulotlari ishlab chiqarish tobora pasayib bordi, xo’jalik yuritish murakkablashib qolgan edi. Buning sababi O’zbekiston iqtisodiy jihatdan qaram bo’lib, korxonalari mustaqil xo’jalik yurita olmasdi, boshqa hududlarda joylashgan zavod, fabrikalardan keltiriladigan asbob-uskuna va butlovchi qismlarga butunlay qaram edi. Sobiq Ittifoq parchalangach, aloqalar uzildi. Natijada ko’pgina korxonalarda mahsulot ishlab chiqarish keskin kamaydi, ayrimlari to’xtab qoldi. Shu boisdan O’zbekistonda iqtisodiy tanglikdan chiqish, makroiqtisodiyotni barqarorlashtirish tadbirlari ko’rildi. Makroiqtisodiyotni barqarorlashtirish uchun O’zbekiston iqtisodiyotda tarkibiy o’zgarishlar qilish, raqobatbardosh tovarlar ishlab chiqarishga qodir korxonalar qurish va buning uchun zarur investitsiyalar ajratish yo’llaridan bordi. Iqtisodiyotda tarkibiy o’zgarishlar uchun zarur mablag’lar davlat byudjeti va aholi jamg’armalari hisobiga ajratildi. 1991-2002 yillarda iqtisodiyotga jalb etilgan jami investitsiyalar 28,4 mlrd. AQSh dollarini tashkil etdi. Xalq xo’jaligi tarkibini qayta qurish maqsadida chet el investitsiyasini jalb qilish choralari ko’rildi. «Chet el investitsiyalari to’g’risida», «Chet ellik investorlar huquqlarini kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to’g’risida»qonunlar qabul qilindi. Chet el investitsiyasini O’zbekiston iqtisodiyotiga jalb qilish bevosita investitsiyalar tarzida, davlat qarzlari, xalqaro moliya va iqtisodiy tashkilotlar, qarz beruvchi mamlakatlarning investitsiya yoki moliyaviy kredit resurslari shaklida amalga oshirildi. Iqtisodiyotga kiritilayotgan xorijiy investitsiya salmog’i yildan yilga o’sib bordi. 1992-1999 yillarda iqtisodiyotda 4,4 mlrd. AQSh dollari hajmida chet el investitsiyalari o’zlashtirildi. 1999 yilning o’zida iqtisodiyotning ustuvor tormoqlari 1 mlrd. 324 mln. AQSh dollari miqdorida chet el investitsiyalari o’zlashtirildi. 1991-2002 yillarda Respublika iqtisodiyotida o’zlashtirilgan chet el investitsiyalari hajmi 14 mlrd. AQSh dollarini tashkil etdi. Xorijiy investitsiyalar ishtirokida faoliyat ko’rsatayotgan korxonalar soni 2003 yilda 2087 taga etdi. Mustaqillik yillarida iqtisodiyotning hayotiy muhim tarmoqlari rivojlantirildi, yangi sanoat tarmoqlari bunyod etildi. Bunga mamlakatning yoqilgi mustaqilligiga erishishi yaqqol misoldir. 90-yillarning boshlarida chetdan 6 million tonnaga yaqin neft mahsulotlari keltirilar, 600 ming tonna paxta tolasi Rossiya va boshqa mamlakatlarga neft mahsulotlari uchun berilardi. Shu boisdan mamlakatimizda neft mustaqilligi uchun kurash boshlandi, buning zamini - 2 trillion kubmetrga yaqin gaz zahiralari, 160 dan ortiq neft koni bor edi. Yiliga 2,5 mlrd. kub metr gaz haydash quvvatiga ega bo’lgan Ko’kdumaloq kompressor stantsiyasi, Buxoro neftni qayta ishlash zavodi barpo etildi. 1996 yilga kelib chetdan neft mahsulotlarini sotib olish to’xtadi, neft mustaqilligiga erishildi. 1991 yilda 2,9 mln. tonna neft (gaz kondensati bilan birgalikda) mahsulotlari ishlab chiqarilgan bo’lsa, 2000 yilda bu ko’rsatkich 7,5 mln. tonnadan oshdi. Shu davrda tabiiy gaz ishlab chiqarish 41,8 mlrd. kub metrdan 56,4 mlrd. kub metrga o’sdi. O’zbekiston yoqilgi mustaqilligiga erishdi. O’zbekiston hukumati 2012-yilda 3,198 milliard dollar hajmidagi xorijiy investitsiyalarni o’zlashtirishni rejalashtirmoqda. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning “O’zbekiston Respublikasining 2012-yilgi investitsion dasturi to’g’risida”gi Qaroriga muvofiq, mamlakatimizda bu yili jami 144 ta investitsion loyiha amalga oshiriladi. Xususan, O’zbekiston joriy yilda 47 ta loyiha bo’yicha 900,7 million dollar qiymatidagi xorijiy kreditlarni hukumat kafolati ostida jalb qilishni rejalashtirgan. Rasmiy Seul O’zbekiston mustaqilligini 1991 yil 30 dekabrda tan olgan. 1992 yil 29 yanvarda diplomatik aloqalar o’rnatilgan. Ushbu davr mobaynida o’n marotaba oliy darajadagi uchrashuvlar o’tkazildi. 2009 yil may oyida O’zbekistonga va 2010 yil fevralda Korea Respublikasiga amalga oshirilgan o’zaro davlat tashriflari tomonlarning kelajakda strategik hamkorlik munosabatlarni rivojlantirishga qaratilgan, avvalgi sammitlarda imzolangan bitim va kelishuvlarning amalga oshirilishini mustahkamladi. 1995 yilda KR Milliy Assambleyasida “Koreya-O’zbekiston” do’stlik Assosiatsiyasi tuzildi. 2005 yilda O’zR Oliy Majlisi qonunchilik Palatasida Koreya bilan hamkorlik bo’yicha maxsus guruh ta’sis etildi. 2008 yil avgustda KR parlament delegatsiyasi O’zbekistonga tashrif buyurdi, va 2008 yil noyabrida esa O’zbekiston ayol deputatlarining Koreyaga tashrifi amalga oshirildi. 1995 yildan buyon davlatlar tashqi ishlar vazirliklari o`rtasida doimiy ravishda siyosiy maslahatlashuvlar o`tkazilib kelinmoqda va ularning so`nggisi sakkizinchi davrasi 2010 yil noyabrda Seulda bo`lib o`tdi. Shaharlararo yaqin aloqalar o’rnatilib, Toshkent va Seul, Farg’ona va Yongin, Namangan va Songnam shaharlari o’rtasida o`zaro hamkorlik kelishuvlari mavjud. 1992 yilgi Savdo bitimiga asosan hamkorlikni rivojlantirish uchun eng qulay savdo rejimi o`rnatildi. Seul OTMdagi savdo sheriklari o’rtasida eng yuqori joyni egallaydi. Respublika davlat statistika qo’mitasining ma’lumotlariga asosan 2010 yilda davlalatlar o`rtasidagi tovar aylanmasi 31,5% ga oshib, 1,614 mlrd.doll. tashkil etdi, ulardan eksport 158,2 mln.doll., import – 1,456 mlrd.doll. tashkil qilgan. O’zbekiston iqtisodiyotiga ajratilgan jami to’g’ridan to’g’ri koreys investitsiyalarining hajmi 5 mlrd. doll. oshgan, bulardan 2 mlrd.doll. oshig’i o’zlashtirilgan. “Navoiy” erkin industrial-iqtisodiy zonasi hududida chet el investorlati hamkorligida, shu jumladan koreys investorlari bilan birgalikda ko`plab loyihalar amalga oshirilmoqda. 1992 yildan Toshkentda Koreya ta’lim markazi faoliyat olib borayotgan bo’lib, tanlov asosida Koreyada til o’rganish bo’yicha amaliyotlar, oliy o’quv yurtlari o’qituvchilari va talabalari uchun malaka oshirish kurslar o’tkazib kelmoqda. O’zbek davlat jahon tillari universiteti va Samarqand davlat jahon tillari institutida Koreys tili va madaniyati va kompyuter markazlari ish olib bormoqda. O’tgan davr mobaynida KR Toshkentdagi elchixonasi ko’magida sanab o`tilgan oliy o`quv yurtlari eng yangi adabiyot, video va audiokassetalar bilan jihozlandi. Respublika bo’yicha jami 9 oliy o’quv yurtida koreyashunoslik kafedralari ochilgan va 22 maktabda koreys tili o’rgatiladi. 1999 yildan “O’zbekiston-Koreya” do’stlik jamiyati ish olib bormoqda. O’zbekiston va Janubiy Koreyani katta masofa ajratib turadi. Shunga qaramay, O’zbekiston va Koreyani mustahkam do’stlik rishtalari, xalqlarimizni tarixiy ma’naviy yaqinlik bog’lab turadi. Bu yaqinlikning teran asoslari bor. Ikkinchi jahon urushi yillarida taqdir taqozosi bilan O’zbekistonga kelib qolgan koreyslarga yurtimizda qanday mehr-muruvvat ko’rsatilganini Koreya ahli mamnuniyat bilan yodda tutadi. Bag’rikenglik, saxovat, totuvlik, mehr-oqibat, mehnatsevarlik o’zbek va koreys xalqlari uchun birdek xos fazilatlardir. Ma’naviy yaqinlik o’zaro ishonch va hurmatga asos bo’ladi. Ikki mamlakatning siyosiy munosabatlari haqida so’z ketganda, avvalo, davlat rahbarlari o’rtasidagi samimiy do’stlikni ta’kidlash kerak. Bu do’stlik Janubiy Koreya Prezidenti Li Myon Bak Seul meri bo’lgan yillari boshlangan. 2008 yilda Li Myon Bak prezident saylovida g’alaba qozonib, davlat rahbari lavozimini egallagach, inauguratsiya marosimiga oliy faxriy mehmon sifatida O’zbekiston rahbarini taklif etdi. 2009 yilning may oyida O’zbekiston va Janubiy Koreya rahbarlari Toshkentda uchrashdilar. Oliy darajadagi uchrashuvlarning muntazamligi munosabatlarni rivojlantirishdagi faollikdan dalolat beradi. Bunday uchrashuvlar hali tomonlar hamkorlikda o’zlashtirmagan yangi sohalarni kashf etishga, yangi qo’shma loyihalar ishlab chiqishga yo’l ochadi, yanada manfaatli aloqalar istiqbolini yaqinlashtiradi. Seulda navbatdagi O’zbekiston-Koreya sammitiga katta hozirlik ko’rilgan. Prezidentlarning yakkama-yakka suhbatida Islom Karimov va Li Myon Bak mamlakatlarimiz o’rtasidagi munosabatlarning bugungi ahvoli va istiqboliga oid masalalar, o’zlarini qiziqtirgan mintaqaviy va xalqaro ahamiyatga molik muammolar yuzasidan fikr almashdilar. Mamlakatimiz rahbari ushbu sammit Janubiy Koreya O’zbekiston bilan hamkorlikni rivojlantirishdan manfaatdorligining yana bir yorqin dalolati ekanini, ayni paytda Toshkent ham Seul bilan aloqalarni yuksak qadrlashini ta’kidladi. Li Myon Bak ushbu uchrashuv o’zaro munosabatlarning bugungi holatini tahlil etish, istiqbolda hamkorlikni yanada rivojlantirish masalalari yuzasidan atroflicha fikr almashish uchun qulay imkoniyat ekanligini qayd etdi. Prezidentlar xavfsizlik masalalarini muhokama qildilar. Xalqaro terrorizm va ekstremizmga, qurol-yarog’ va narkotik moddalar kontrabandasiga qarshi kurashdagi hamkorlik, ommaviy qirg’in qurollari tarqalishining oldini olish bilan bog’liq muammolar yuzasidan fikr almashildi. Xalqaro tashkilotlar doirasidagi hamkorlik masalalari ko’rib chiqildi. O’zbekiston va Janubiy Koreya xalqaro siyosat maydonida bir-birining tashabbuslarini yoqlab, bir-birini qo’llab-quvvatlab keladi. Xususan, Li Myon Bak 2018 yilda bo’ladigan Qishki olimpiya o’yinlariga mezbonlik qilish uchun Pxyonchxan shahri nomzodini qo’llab-quvvatlagani uchun O’zbekiston tomoniga minnatdorlik izhor etdi. O’zbekiston Seulning Koreya yarimorolidagi muammolarni tinch yo’l bilan hal qilish masalasiga yondashuvini, Koreya Respublikasi rahbariyatining “Yangi Osiyo diplomatiyasi” tashabbusi hamda energetik strategiyasini qo’llab-quvvatlaydi. O’zbekiston rahbari tashabbusining samarasi – Markaziy Osiyo yadro qurolidan xoli hududga aylangani Koreya Respublikasida yuksak qadrlanadi. Ta’kidlash joizki, Islom Karimov va Li Myon Bak Shimoliy Koreyaning yadrosizlantirilishi ShimoliSharqiy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni saqlashning muhim sharti ekani borasida hamfikrdir. Mamlakatlarimiz o’rtasida iqtisodiy hamkorlik izchil rivojlanmoqda. O’zbekiston va Janubiy Koreya neft-gaz, konchilik, mashinasozlik, avtomobilsozlik, to’qimachilik, logistika, kimyo sanoati, qurilish, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va qator boshqa sohalarda keng ko’lamli qo’shma loyihalarni amalga oshirmoqda. Savdo-iqtisodiy hamkorlik bo’yicha O’zbekiston-Koreya qo’shma qo’mitasi muntazam yig’ilishlar o’tkazib, aloqalarning yangi qirralarini ochish, mazmunini boyitish, savdo va sarmoya hajmini oshirish masalalarini ko’rib chiqadi. Energetika va tabiiy resurslar bo’yicha idoralararo qo’mita tuzilgan. Islom Karimov va Li Myon Bak ikki tomonlama munosabatlar 2006 yilda imzolangan Strategik sheriklik to’g’risidagi qo’shma deklaratsiya ruhida rivojlanib borayotganini ta’kidladilar. Ushbu tashrif O’zbekiston bilan Janubiy Koreya o’rtasidagi munosabatlarni sifat jihatidan yangi bosqichga ko’tarishiga ishonch bildirildi. Prezidentlar muloqoti ikki mamlakat rasmiy delegatsiyalarining kengaytirilgan tarkibdagi muzokarasida davom etdi. Unda asosiy e’tibor savdo-iqtisodiy, sarmoyaviy va gumanitar hamkorlik masalalariga qaratildi. Janubiy Koreya O’zbekistonning eng yirik sarmoyaviy sheriklaridan biridir. Uning mamlakatimiz iqtisodiyotiga kiritgan sarmoyasi 2 milliard AQSH dollaridan oshdi. Ayniqsa, neft-gaz, konchilik, neft kimyosi, logistika, qurilish sohalarida yirik loyihalar bor. Navoiy shahridagi xalqaro aeroport negizida barpo etilayotgan erkin industrial-iqtisodiy zona bunga yorqin misoldir. Ushbu zonadagi qit’alararo intermodal logistika markazi MDHda yagona bo’lib, u yerda yuklar tezkorlik bilan tushiriladi va ortiladi, taqsimlanadi, maxsus omborlarga joylashtiriladi. Osiyodan Yevropaga va Yevropadan Osiyoga jo’natiladigan yuklar global yuk tashish tarmog’ining muhim bo’g’iniga aylanadigan ana shu markazdan o’tadi. Ta’kidlash joizki, xorijda mazkur erkin industrial-iqtisodiy zonaga qiziqish kuchayib bormoqda. 2009 yil mart oyida Seulda O’zbekistonda sarmoyaviy hamkorlik sohasidagi yangi imkoniyatlarga bag’ishlangan anjuman bo’lib o’tdi. Koreyalik ishbilarmonlar erkin industrial-iqtisodiy zonadagi qulaylik va imtiyozlar bilan atroflicha tanishtirildi. Natijada umumiy qiymati 500 million AQSH dollaridan oshadigan 35 sarmoyaviy loyiha bo’yicha kelishuvlarga erishildi. Bu shundan dalolat beradiki, “Navoiy” erkin industrial-iqtisodiy zonasini rivojlantirish ikki tomonlama hamkorlikning istiqbolli yo’nalishlaridandir. Shuni alohida qayd etish kerakki, O’zbekiston aynan Janubiy Koreya bilan hamkorlikda ishlab chiqarishning murakkab, eng ilg’or texnologiyalar talab qiladigan, tayyor mahsuloti yuksak darajadagi qo’shimcha qiymatga ega turini o’zlashtirib, dunyodagi sanoqli avtomobilsoz davlatlar qatoridan o’rin oldi. “Koreya gaz korporatsiyasi” (“KOGAZ”) bilan hamkorlik nafaqat gaz konlarida geologiya-razvedka ishlarini olib borish va konlarni o’zlashtirish, balki yiliga 445 ming tonna polietilen va polipropilen ishlab chiqarishni ham qamrab olgan. Ya’ni, gaz xomashyosini qayta ishlab, yuqori qo’shimcha qiymatli mahsulot chiqariladi. Bu loyiha doirasida 3,12 milliard AQSH dollari miqdorida Janubiy Koreya sarmoyasini jalb qilish rejalashtirilmoqda. Savdo aloqalari borasida O’zbekiston bilan Janubiy Koreya o’rtasida 1992 yildan eng ko’p qulaylik yaratish tartibi joriy qilinganini ta’kidlash joiz. 2008 yilda o’zaro tovar ayirboshlash hajmi 1 milliard dollardan oshdi. 2009 yilda esa bu ko’rsatkich 1,2 milliard dollarni tashkil etdi. Yurtimizda 351 O’zbekiston-Janubiy Koreya qo’shma korxonasi faoliyat ko’rsatmoqda. Ushbu mamlakatning 91 firma va kompaniyasi O’zbekistonda o’z vakolatxonasini ochgan. Muzokaralarda Islom Karimov va Li Myon Bak savdo-iqtisodiy va sarmoyaviy hamkorlikning bugungi holatiga yuksak baho berdilar. Shu bilan birga, hozirga qadar erishilgan natijalar O’zbekiston va Janubiy Koreyaning salohiyat va imkoniyatlarini to’liq aks ettirmasligi ta’kidlandi. Imkoniyatlarni to’la ishga solish masalalari atroflicha muhokama qilindi. Gumanitar hamkorlik ham izchil rivojlanib borayotir. 1992 yildan Toshkentda Koreya ta’lim markazi faoliyat ko’rsatmoqda. O’zbekiston davlat jahon tillari universiteti va Samarqand davlat chet tillar institutida Koreys tili va madaniyati markazlari, Toshkent axborot texnologiyalari universitetida Axborot texnologiyalari markazi ochilgan. Toshkentda “O’zbekiston-Koreya” kasbga tayyorlash markazini ochish loyihasi ta’lim sohasidagi hamkorlikning yana bir muvaffaqiyati bo’ldi. U yerda har yili 360 yigit-qiz kompyuter yig’ish, grafika, elektrotexnika, qishloq xo’jaligi texnikasini ta’mirlash, avtomobillarga xizmat ko’rsatish sohalari bo’yicha tahsil oladi. 1999 yili Toshkentda ochilgan “O’zbekiston-Koreya Respublikasi” do’stlik jamiyati madaniy aloqalarni rivojlantirishga katta hissa qo’shmoqda. – Darhaqiqat, mamlakatlarimiz o’rtasidagi aloqalar izchil rivojlanmoqda, – dedi Li Myon Bak. – 2009 yil ko’plab davlatlar uchun og’ir keldi. O’zbekiston esa iqtisodiy o’sishga erishdi va yirik xalqaro loyihalar ijrosini davom ettirdi. Janubiy Koreya O’zbekiston bilan barcha sohalarda hamkorlik qiladi. Biz O’zbekiston bilan iqtisodiyot, ta’lim, madaniyat va ko’plab boshqa sohalarda hamkorlikni rivojlantirish, ayni paytda xalqaro maydonda hamjihatlikni mustahkamlash tarafdorimiz. O’zbekiston Respublikasi bilan Koreya Respublikasi hukumatlari o’rtasida 2008 yil 12 mayda imzolangan 2008-2011 yillarda Iqtisodiy rivojlanish va hamkorlik jamg’armasining (EDCF) imtiyozli kreditlarlarini taqdim etish to’g’risidagi hadli bitimga o’zgartirish kiritish to’g’risidagi bitim, muqobil energiya manbalari va energiya tejash texnologiyalarini rivojlantirish sohasida hamkorlik to’g’risida bitim, Surg’il koni negizida Ustyurt gaz-kimyo majmuini qurish va konni o’zlashtirish loyihasini amalga oshirish bo’yicha sarmoyaviy bitim imzolandi. Umuman, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining tashrifi doirasida ikki mamlakatning turli vazirlik va idoralari o’rtasida jami 16 hujjat imzolandi. Ularda infratuzilma, tibbiyot, atrof-muhit muhofazasi, o’simliklar karantini, sayyohlik, qishloq xo’jaligi va qator boshqa sohalarda hamkorlikni rivojlantirish, shuningdek, Toshkentda Seul bog’ini barpo etish ko’zda tutilgan. Shu kuni mamlakatimiz rahbari Koreya Respublikasi Bosh vaziri Chon Un Chan bilan uchrashdi. Muloqot chog’ida tashrif asnosida erishilgan kelishuvlarni amaliyotga to’la va muvaffaqiyatli tatbiq etish uchun ikki mamlakat hukumatlari o’rtasidagi aloqalarni yanada faollashtirish, ularning hamkorligini muvofiqlashtirish bilan bog’liq masalalar muhokama qilindi. Prezident Islom Karimov Koreya Respublikasi Milliy assambleyasi (parlamenti) Spikeri Kim Xyong O bilan ham muzokara o’tkazdi. Davlatlararo munosabatlarni rivojlantirishda oliy qonun chiqaruvchi organlarning hamkorligi muhim ahamiyat kasb etishi ta’kidlandi. O’zbekiston bilan Janubiy Koreya o’rtasida parlamentlararo aloqalar ko’lamini yanada kengaytirish masalalari yuzasidan fikr almashildi. Poytaxtimizdagi Xalqaro hamkorlik markazida O’zbekiston va Janubiy Koreya ishbilarmon doiralari vakillari ishtirokida kooperatsion birja bo’lib o’tdi. Tadbir O’zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat palatasi, Koreya Respublikasi Kichik va o’rta biznes federatsiyasi hamda «Daily Group Plyus» mas’uliyati cheklangan jamiyati hamkorligida tashkil etildi. Ikki mamlakat o’rtasidagi savdo hajmini oshirish masalalariga bag’ishlangan ushbu anjumanda mamlakatimizning iqtisodiyot, savdo, sarmoya, yoqilg’ienergetika majmui, avtomobilsozlik, aviatashuv, to’qimachilik va yengil sanoat, farmatsevtika, qurilish, qishloq va suv xo’jaligi, oziq-ovqat va kimyo sanoati, geologiya va mineral resurslar, transport va transport kommunikatsiyalari, axborot texnologiyalari, elektrotexnika, logistika, sayyohlik, mebelsozlik, ko’nchilik va matbaachilik sohalari uchun mas’ul vazirlik va idoralari, kompaniya va konsernlari vakillari ishtirok etdi. Koreya Respublikasi Kichik va o’rta biznes federatsiyasi delegatsiyasi safida “Posco Architects & Consultants”, “SN Engineering” (qurilish), “MooDAEWOOng” (mashinasozlik), “Searim” (yog’-moy), “Samae Leather” (ko’nchilik), “Xana Interneshnl” (to’qimachilik), “Komodo” (sayyohlik), “Inchang” (tibbiy uskunalar), “Munsong Grafik”, “Mungyo” (matbaachilik), “Nolbu” (oziqovqat mahsulotlari) kabi ko’plab yetakchi kompaniya rahbarlari bor. Kompaniyamiz sog’liqni saqlash tizimida qo’llaniladigan uskunalar ishlab chiqarish bilan shug’ullanadi, – dedi «Listem» korporatsiyasi prezidenti Chang Xo Mun. – Yurtingizda xorijiy ishbilarmonlar bilan faol hamkorlik uchun barcha zarur imkoniyatlar yaratilgani biznes ahlining qiziqishini tobora oshirmoqda. O’zbekistonlik sheriklarimiz bilan o’zaro manfaatli hamkorlik aloqalarini rivojlantirish tarafdorimiz. Mamlakatlarimiz o’rtasida 1992 yildan buyon iqtisodiy sohada eng ko’p qulaylik yaratish tizimi amal qilib kelmoqda. 2008 yilda o’zaro savdo hajmi 23,7 foiz o’sib, 1 milliard AQSH dollaridan oshdi. Biroq, kooperatsion birjada ta’kidlanganidek, bu ko’rsatkichlar O’zbekiston va Janubiy Koreyaning salohiyat va imkoniyatlarini to’liq aks ettirmaydi. Savdoiqtisodiy va sarmoyaviy aloqalarga oid raqamlarni bir necha hissa oshirish mumkin. Buning uchun o’zaro ayirbosh qilinayotgan mahsulotlar ro’yxatini qayta ko’rib chiqish, uni yangi tovarlar va xizmatlar bilan boyitish, qo’shma korxonalar sonini yanada ko’paytirish lozim. Davlatlararo munosabatlar rivojlanish yo’lidan borar ekan, turli maqomdagi muloqotlar izchil davom etaveradi. Zero, taraqqiyotga intilgan har bir mamlakat ishonchli sheriklar bilan hamkorlik ko’lamini kengaytirishga harakat qiladi. Bu jihatdan O’zbekiston va Janubiy Koreya rahbariyati hamfikr ekaniga, munosabatlar negizida o’zaro manfaatdorlik, ishonch va hurmat mujassamligiga Li Myon Bakning mazkur tashrifi yorqin dalildir. 11 may kuni Do’rmon qarorgohida Koreya Respublikasi Prezidentini rasmiy kutib olish marosimi bo’ldi. Oliy martabali mehmon sharafiga faxriy qorovul saf tortdi. Ikki mamlakat bayroqlari ko’tarilib, davlat madhiyalari yangradi. Islom Karimov va Li Myon Bak faxriy qorovul safi oldidan o’tdilar. Shundan so’ng Prezidentlarning yakkama-yakka suhbati bo’ldi. Islom Karimov va Li Myon Bak mamlakatlarimiz o’rtasidagi munosabatlarning bugungi ahvoli va istiqboliga oid masalalar, o’zlarini qiziqtirgan mintaqaviy va xalqaro ahamiyatga molik muammolar yuzasidan fikr almashdilar. Mamlakatimiz rahbari ushbu sammit Janubiy Koreya O’zbekiston bilan munosabatlarni rivojlantirishdan manfaatdorligining yana bir yorqin dalolati ekanini, ayni paytda Toshkent ham Seul bilan hamkorlik aloqalarini yuksak qadrlashini ta’kidladi. Li Myon Bak O’zbekistonga taklif etgani uchun Islom Karimovga minnatdorlik bildirib, ushbu uchrashuv o’zaro munosabatlarning bugungi holatini tahlil etish, istiqbolda hamkorlikni yanada rivojlantirish masalalari yuzasidan atroflicha fikr almashish uchun qulay imkoniyat ekanligini qayd etdi. Prezidentlar xavfsizlik masalalariga alohida to’xtaldilar. Xalqaro terrorizm va ekstremizmga, qurol-yarog’ va narkotik moddalar kontrabandasiga qarshi kurashdagi hamkorlik, ommaviy qirg’in qurollari tarqalishining oldini olish bilan bog’liq muammolar muhokama qilindi. Xalqaro tashkilotlar doirasidagi hamkorlik masalalari ko’rib chiqildi. O’zbekiston va Janubiy Koreya xalqaro siyosat maydonida bir-birining tashabbuslarini yoqlab, bir-birini qo’llab-quvvatlab keladi. O’zbekiston BMT organlariga, jumladan, Bosh kotib lavozimiga Koreya Respublikasining nomzodlarini yoqlagan. Janubiy Koreya Osiyoda hamkorlik bo’yicha muloqot va Jahon savdo tashkilotiga a’zo bo’lishda O’zbekistonni, “Sky Team” safidan joy olishda “O’zbekiston havo yo’llari” milliy aviakompaniyasini qo’llab-quvvatlagan. Umuman, siyosiy hamkorlik – ikki mamlakat rahbariyatining doimiy diqqate’tiborida. Tashqi siyosat mahkamalari o’rtasida muntazam maslahatlashuvlar o’tkazish mexanizmi yo’lga qo’yilgan. Bundan tashqari, Toshkent Seulning Koreya yarimorolidagi muammolarni tinch yo’l bilan hal qilish masalasiga yondashuvini, Koreya Respublikasi rahbariyatining “Yangi Osiyo diplomatiyasi” tashabbusi hamda energetik strategiyasini qo’llab-quvvatlaydi. O’zbekiston rahbari tashabbusining samarasi – Markaziy Osiyo yadro qurolidan xoli hududga aylangani Seulda yuksak qadrlanadi. Joriy yilning yanvar-sentabr oylarida yalpi ichki mahsulotning o’sish sur’atlari 8,2 foizni, sanoat mahsuloti ishlab chiqarish hajmi o’sishi 7,0 foizni va qishloq xo’jaligi mahsulotlari yetishtirish hajmi o’sishi 6,8 foizni tashkil etdi. Davlat budjeti yalpi ichki mahsulotga nisbatan 0,4 foiz miqdorida profitsit bilan ijro etildi. Inflatsiya darajasi prognoz ko’rsatkichlardan oshmadi. Eksport qiluvchi korxonalar faoliyatini har tomonlama qo’llab-quvvatlash va rag’batlantirish, mahsulotni sotishning yangi tashqi bozorlarini faol izlash va o’zlashtirish, eksport tuzilmasini diversifikatsiyalash eksport hajmining 21,4 foizga o’sishini va tashqi savdo aylanmasining salmoqli ijobiy saldosini ta’minladi. T а shqi s а vdoning ijobiy s а ldosi 3,8 milliard А QSh doll а rini t а shkil qildi. Joriy yilning yanvar-sentabr oylari mobaynida iste’mol tovarlari ishlab chiqarish hajmi 11,4 foizga, chakana tovar aylanmasi 16,2 foizga va aholiga pullik xizmatlar ko’rsatish hajmi 14,2 foizga o’sganligi qayd etildi. 2011-yilning 9 oyi yakunlari bo’yicha tijorat banklarining jami kapitali o’tgan yilning shu davriga nisbatan 1,3 baravarga oshdi. Aholi va yuridik shaxslarning depozitlari hajmi qariyb 1,5 baravar ko’paydi. Banklar resurs bazasining o’sishi ularning iqtisodiyot real sektoriga kredit qo’yilmalarini 35,6 foizga ko’paytirish imkonini berdi. Amalga oshirilgan chora-tadbirlar tufayli kichik biznesning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 2010 yilning 9 oyidagi 48,5 foiz o’rniga 50,5 foizga yetdi. Kichik biznesda sanoat ishlab chiqarishi hajmlari 26,5 foizga o’sdi, ularning mahsuloti eksporti esa 1,6 baravar ko’paydi. Dastlabki hisob-kitoblarga ko’ra, 2011-yilning I choragida O’zbekiston yalpi ichki mahsuloti (YIM) o’tgan yilning xuddi shu davriga nisbatan o’sishi 7,6% ni tashkil qildi. Bu haqda O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lum qilgan. Xususan, o’tgan chorakda O’zbekiston sanoatida o’sish 6,2% ni, qishloq xo’jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish – 5,8%, chakana savdo – 13,1%, aholiga pullik xizmat ko’rsatish hajmi – 13,8% hamda eksport hajmi esa 28,5% ga o’sgan. Eslatib o’tamiz, Osiyo taraqqiyot banki joriy yilda O’zbekiston iqtisodiyotining 8,5% ga o’sishini prognoz qilmoqda. 3.1. Jadval O’zbekiston Respublikasining asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlari 2012 yilning birinchi chorak %ga o’sgan YaIM 7,5% Sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 6% Qishloq xo ’ jaligi mahsulotlari yetishtirish hajmi 6,1% Qurilish ishlari hajmi 6,6% Davlat byudjeti yalpi ichki mahsulotga nisbatan 0,2% Iste’mol tovarlari ishlab chiqarish hajmi 5,4% Mahalliylashtirilgan mahsulotlar hajmi 19,4% Chakana tovar aylanmasi hajmi 11% Xizmatlar hajmi 12,.5% Yalpi ichki mahsulotda xizmatlar sohasi ulushi 52,1 % (48,5% 2011yil) Manba: O’zbekiston statistika boshqarmasi ma’lumoti 2. O’zbekiston Respublikasi va Koreya Respublikasining iqtisodiy aloqalarning asosiy yo’nalishlari tahlili. Koreya Respublikasi va O’zbekiston Respublikasi o’rtasidagi iqtisodiy aloqalar aniq va yorqin tarixga ega. So’ngi yillardagi tahlil va baholarga qaraganda 2 mamlakat o’rtasida o’rnatilgan aloqalar nafaqat siyosiy nazariyalar, iqtisodiy tadqiqotlar muhim o’rin tutadi, balki avvalombor amaliy jihatdan bir-birlari bilan hamkorligi muhimdir. O’zbekiston va Janubiy Koreyani katta masofa ajratib turadi. Shunga qaramay, O’zbekiston va Koreyani mustahkam do’stlik rishtalari, xalqlarimizni tarixiy ma’naviy yaqinlik bog’lab turadi. Bu yaqinlikning teran asoslari bor. Ikkinchi jahon urushi yillarida taqdir taqozosi bilan O’zbekistonga kelib qolgan koreyslarga yurtimizda qanday mehr-muruvvat ko’rsatilganini Koreya ahli mamnuniyat bilan yodda tutadi. Bag’rikenglik, saxovat, totuvlik, mehr-oqibat, mehnatsevarlik o’zbek va koreys xalqlari uchun birdek xos fazilatlardir. Ma’naviy yaqinlik o’zaro ishonch va hurmatga asos bo’ladi. Bu ikki mamlakat o’rtasidagi iqtisodiy foydani baholash uchun ikki mamlaktaning iqtisodiyotini tahlil qilib chiqishishimiz maqsadga muvofiq boladi. Dastlab koreya haqida umumiy ma’lumot va faktlarni ko’rib chiqsak. Koreys yarimoroli Osiyoning sharqiy oxirida joylashib, uzunligi 1100 killometrni tashkil etadi. G’arbdan Tinch okeani bilan, shimoldan esa Xitoy va Rossiya bilan chegaradosh. Koreyaning sharqiy tomonida Sharqiy Dengiz bo’lib, uning ortida Yaponiya joylashgan. Yerining 70 foizini tog’lar egallab, qirg’oq yoqalab 3000 minga yaqin orolchalar tarqalgan. Koreyaning yer maydoni 99.27 ming kv km tashkil etadi. Tebeksan tog’ zanjiri shaqiy qirg’oq bo’ylab cho’zilib, Sharqiy dengiz kuchli to’lqinlari tomonidan yuvilib turadi. Ushbu zarba ostida katta qoya va qoya orolchalar paydo bo’lgan. G’arbiy va janubiy qirg’oqlar esa qiya jarlik. Jarliklar bo’ylab qirg’oqlari mo’jizona kesilgan bog’ozli yaqin orollar joylashgan. Yarimorolda shunday ko’p daryo va tasvirlar chizilgan tog’lar borki, shunga koreyslar ko’pincha o’z davlatini chiroyli tillarang parchalarga qiyoslashgan. Tog’ning eng baland cho’qqisi Shimoliy Koreyada joylashgan Pektusan bo’lib, Xitoy chegarasi bo’lab dengiz sathidan 2744 m balandlikka ko’tarilgan. Pektusan tog’ida o’chgan vulqonlar bo’lib, uning og’zida "Chonji" deb nom olgan katta ko’l paydo bo’lgan. Bu tog’ Koreya ruhi hisoblanib, Koreya Respublikasining madhiyasi matnida bu haqda eslatilgan. Nisbatan katta bo’lmagan Koreya yarimorolida yetarlicha ko’p katta va kichik daryolar oqadi. Ushbu suv arteriyalari koreyslar hayot tarzi va mamlakatini sanoatlashitirishda muhim rol egalladi. Koreyaning eng katta ikki daryosi - bu Naktongkang (525 km) va Koreya poytaxti Seuldan o’qib o’tadigan Hankang (494 km). Hankang daryosi uzoq tarixda uning qirg’oqlarida rivojlangan aholiga muhim ahamiyatga ega bo’lganidek bugungi kunda ham zich aholining hayotida muhim ahamiyatga ega. Koreyaning uch tomonini yuvib turuvchi dengizlar ham aholi hayotida uzoq davrlardan beri muhim rolga ega bo’ldi. Shuning uchun ham dengizshunoslik va kemasozlik sanoati tez rivojlandi. Koreya hukumati uchta qismga bo’lingan: ijro etuvchi, qonun chiqaruvchi va sud hokimyati. Qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi bo’limlar davlat darajasida faoliyat ko’rsatadi. Mahalliy vazifalarni ijro etuvchi bo’limdagi turli vazirliklar amalga oshiradi. Mahalliy hokimyat yarim-muxtor bo’lib, o’zining ijro etuvchi va qonun chiqaruvchi bo’limiga ega. Sud hokimiyati davlat va mahalliy darajada faoliyat ko’rsatadi. Koreya hukumatining tuzilishi Koreya Respublikasining konstitutsiyasi bilan belgilanadi. Bu hujjat 1948-yil kuchga kirgandan buyon bir necha marta tahrir qilindi. Ammo bir necha palata xususiyatlari oldingidek qoldi; Ikkinchi Koreya Respublikasidan tashqari barcha hukumat mustaqil bosh ijro etuvchi - prezidentga ega bo’ldi. Puxta uch hokimiyatli tizim bu tekshiruv va muvozanatning ehtiyotkor tizimidir. Masalan, konstitutsiyaviy sudning sudyalari qisman ijro etuvchi, qisman qonun chiqaruvchi hokimiyat tomonidan tayinlanadi. Shuningdek, impichment rezolutsiyasi qonun chiqaruvchi hokimiyat tomonidan berilib, sud hokimiyati so’nggi qarorni qabul qiladi. Koreya Respublikasi ma’muriy hudud bo’yicha 9ta provinsiyaga va 7ta shaharlarga (Inchxon, Kvandju, Tegu, Seul, Pusan, Tedjon va Ulsan) bo’linadi. Aholi soni - 49 044 790 nafar. Janubiy Koreya aholisining katta qismini koreyslar tashkil etadi. Poytaxti Seulda aholi soni - 10,4 mlnni tashkil etadi. Bundan tashqari mamlakatda kamida 300 ming nafar xitoyliklar istiqomat qilishadi. Janubiy Koreyaliklar o’rtacha 79,05 yil umr ko’rishadi. Erkaklar-71.8 yil, ayollar79.1yil. Demografiya tahlillarga ko’ra Koreya Respublikasi dunyoda shaharlashgan davlatlar qatoriga kiradi. Aholining taxminan 80% shaharlarda yashashadi. Aholining 15-yoshdan kichiklari umumiy aholi sonining 20.8%ni, tashkil etadi. Ishga layoqatli yoshlar 15-65 yoshdagilar 72.1%ni, 65-yoshdan kattalr esa 7.1%ni tashkil etadi. Deyarli hamma koreys tilida so’zlashadi, maktablarda ikkinchi til o’laroq ingliz, yapon, xitoy, olmon va boshqa tillar o’rgatiladi. 2005-yil ma’lumotlariga ko’ra Janubiy Koreya aholisining 46,5%i dinsizdir. Qolgan aholi o’zini yo xristian, yoki buddist, deb ko’rsatgan; boshqa dinlar nihoyatda kam tarqalgan. Janubiy Koreyada din 2.1. diagramma Koreya Respublikasi iqtisodiyoti dunyoda 11-o’rinda turadi yirik iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlar qatorida , Osiyoda esa 3-o’rinda turadi. So’ngi 60-yil ichida Janubiy Koreya iqtisodiyoti mujizakor ravishda tez suratdi o’sdi. 1963-yilda YaIM 100mln AQSH dollarni tashkil etgan bo’lsa, bu ko’rsatkich 2010-yilga kelib salkam trillion dollarga ko’tarildi. Lekin bu koreya barcha muammolarni yengib o ’ tdi va “ dam ” olsa ham bo ’ ladi degani emas . Iqtisodiyotni yuqori darajada raqobatbardoshligini oshirish maqsadida , hukumat kelgusi reform va davlatni liberalizatsiyasi ustida juda ko ’ p doimiy ishlar olib bormoqda . Agar Koreya tarixiga nazar solsak , 1945 yilda janubiy koreya iqtisodiyotini qishloq xo ’ jaligi tashkil etgan . Keyingi 10- yil ichida janubiy Koreya yengil sanoatni , iste ’ mol tovarlarni va og ’ ir sanoatni rivojlantirgan . Janubiy Koreya iqtisodiyoti sezilarli darajada o ’ sgan bu ham bo ’ lsa 1988- yilda Koreya hududida bo ’ lib o ’ tgan Yozgi Olimpiya o ’ yinlari tufayli . 2002-yilda esa Koreya jahon chempionati futbolini ham o’z hududida qabul qilgan. XXI-asrga kelib Janubiy Koreya Informatsion texnologiya sohasida liderlikni qo’lga kiritdi, bu ham bo’lsa davlatning sezilarli darajada bu sohaga arlashganligi sababli. Koreyaning ko’plab firma va koorparatsiyalari texnologiya sohasida jahonda liderlik pog’onasini eggalashmoqda bulardan biri SamsunmElectronics va LG Electronics. Bu vaqt davomida Koreyada xizmat sohasi ham rivojlandi. Janubiy Koreya jahon bozorida information texnologiyardan yarim o’tkazgichlarni eksport qilish bo’yicha yirik ekspoterlikni ushab kelmoqda. Hozirgi kunda Janubiy Koreya hukumati robot texnologiya sohasini rivojlantirishga katta mablag’ ajratmoqda. Agar Janubiy Koreya iqtisodiyotining tuzilishi ko’rib chiqsak, statistik ma’lumotlarga qaraganda Janubiy Koreya YaIMning taxminan 55%ni savdo va xizmatlar sohasi tashkil etadi. Bu sohada magazine va supermarketlar tomonidan taqdim etiladigan chakana savdoni ajratib ko’rsatishimiz mumkin.Lekin Janubiy Koreyaning muhim sohalaridan biri, shu soha yordamida dunyoga tanilgan- sanoat sohasidir, YaIMning 40%ini tashkil etadi. Sanoat sohasiga: tekstil sanoati, yuqori sifatli po’lat ishlab chiqarish , kemasozlik, avtomobilsozlik va elektronika (ayniqsa yarim o’tkazgichlar, Janubiy Koreya yarim o’tkazgichlar ishlab chiqarish bo’yicha jahonda yirik ishlab chiqaruvchi hisoblanadi.) Qishloq xo’jalik esa Janubiy Koreya YaIMning 4%tashkil etadi. Asosiy qishloq xo’jlik mahsulotlariga : guruch, arpa, bug’doy, don va boshqa mahsulotlar. Janubiy Koreya baliqchilik bo’yicha ham juda rivojlangan. Janubiy Koreya iqtisodiyotida savdo juda muhim o’rin tutadi. Shunga ko’ra Janubiy Koreya ko’p turdagi tovarlarni import ham va eksport ham qiladi. Janubiy Koreya yoqilg’I, elektrik va mexanik uskunalar, temir va po’latni import qiladi. Janubiy Koreya uchun eng asosiy import hamkorlari- Xitoy, Yaponiya, Evropa ittifoqi va AQSH. Eksport hamkorlari- Xitoy, Yaponiya, Evropa ittifoqi va AQSH. Eksport mahsulotlarga: elektricheskiy va elektrik tovarlar, avtomobilar, transport detallar, kema va lodkalar. Janubiy Koreyaning qulay geografik joylashuviga ko’ra, Koreyaning SouthkoreaRSJInternational kompaniyasi kemasozlik xizmatlarini amalga oshiriradi. Osiyo Moliya inqirozi- iqtisodiy inqiroz 1997 yil oktabrda Janubiy va Sharqiy Osiyo mamlakatlarini larzaga keltirib, o’zidan keyin katta qiyinchiliklarni qoldirgan inqiroz hisoblanadi. Bu inqiroz hatto o’sha davrada yirik mamalkatlarning birlashmalari xususan “Osiyo Yo’lbarslari” ga ham katta salbiy ko’rsatgan. 1997yilning keyingi oylarida inqiroz asta sekinlik bilan Indoneyziya, Malayziya va Janubiy Koreyaga o’tdi. Bu inqirozdan kam tasir ko’rgan mamlakatlarga Yaponiya, Gonkong, Laos, Filippin, Xitoy, Hindiston va Vetnamlar kiritishimiz mumkin. “Osiyo Yo’lbarslari” ichidan Singapur va Tayvan mamlakatlardan bu inqiroz qolgan mamlakatlarga qaraganda kam tasir ko’rgan. Janubiy Koreyaga tasir qilgan omillar: Ichki omillar- siyosiy rahbarlarning o’z vazifalarini bajarishga ega emasligi va korupsiyaning kuchayib ketganligi, kelajakda bo’ladigan inqirozga tayyorgarlik bo’lmaganligi, aqliy zaifligi va kadrlar yetishmaganligi. Qarzlar va koorparatsiyalarning kapital sarmoyalarning haddan tashqari saqlab yuborilganligi. Ko’p qarzlar olinganligi. Misol uchun 1996yil 3ta “Chebol” zarar ko’rib ishlagan bo’lsa, 1997yilda bu ko’rsatkich 7ga yetgan. Moliyaviy institutlarning zaifligi milliy valyutaning dollarga bog’liqligi. Davlatning iqtisodiyotga aralashmaganligi,”Chebollar”ga katta imtiyozlar berilganligi va nazorat qilinmaganligi. Alohida oilalar va ular qarindoshlariga tegishli bo’lgan ishchi korxonalar guruhi va ko’plab tadbirkor sohasida ish yuritadilar. Amerikada –Konglameratlar, Yaponiyada- Kiretsu turli korparativ kompaniyalarni o’zida mujasamlagan tadbirkorlik faoliyatini o’zida mujasamlagan oilalar tomonidan boshqariladi. Koreya ham markaziy hukumatga o’xshab bo’linadi, ular faol tadbirkorlik bilan shug’ullanadi, markaziy rejalashtiriladi va muvofiqlashtiriladi, oilalar tomonidan boshqariladigan Chebollar qarorlarni tezkor qabul qilinishi va bajarilishi bilan ajralib turadi. Koreya Chebollar bilan yaqin munosabatda bo’lib dvlat qaramog’ida qoladilar. Ularning taraqqiyoti 50-yillarda boshlangan boshqa korxonalarni arzon narxga sotib olish yo’li bilan shakllangan. Chet el sarmoyalari yordamida shakllangan qarz olishda kichik %lar imtiyozlar qo’llanilgan 60-yillarga kelib davlat tomonidan qo’llanila boshlagan ya’ni kreditlar bilan taminlangan. Chebollar mohiyati o’tgan sari siyosiy-iqtisodiy qarorlar qabul qilishda ishtirok eta boshlashagn. 1987-yilda 10 Chebollar- 272ta sho’ba korxonalarni boshqarishgan bo’lsa, 1999-yilda esa sho’balar soni 356taga yetgan. 5 ta Chebollar – 40ga yaqin sho’balarni boshqarishgan. Sho’balarning ko’payib ketishi ularning haddan tashqari faoliyatining ortiqcha diversifikatsiya yaratishga va ixtisoslashganlarning susayishiga olib keldi. Inqirozdan keyin 1999-yil Koreya hukumati yangi iqtisodiy siyosatni ilgari suradi, inqirozgacha Koreya iqtisodiy siyosati Chebollarni bevosita moliyalashtirishga qaratilgan bo’lsa, endi tezkor iqtisodiy taraqiyotga qaratilgan siyosati, sanoat taraqqiyotida alohida Chebollarni tanlash va jadalsuratda ularni rivojlantirishni taminladi. O’z o’rnida bu iqtisodiyotning keskin o’sishiga, jahon miqiyosida ega bo’lgan korxonalarni va ilg’or sanoatni yaratishga olib keldi. Shu bilan birga 1993-yilga kelib bu bir nechta salbiy oqibatlarni olib keldi, hukumatning ortiqcha aralashuvi sarmoyalarning samarasining pasayishiga, sanoat tarmoqlarning muvozanatining buzilishiga ortiqcha diversifikatsiyaga bazida parallel bir-biriga o’xshash sarmoyalarni moliyalashtirishga olib keldi. Bu vaziyat o’ta qimmat va past samarali iqtisodiy tarkibini yaratdi, tadbirkorlar uchun hukumat obro’si uchun putur yetkazdi nafaqat moliyaviy balki, jamiyat inqiroziga olib keldi. Inqiroz davrida kelgan yangi hukumat boshqacha industrial sanoat qo’lashga urundi ular yirik o’zini oqlamagan sanoat yo’nalishlarini qo’lashdan to’xtatdilar. Uning o’rniga o’rta va kichik biznesni qo’llash siyosatini boshladilar va Chebollar ham o’z siyosatlarini qayta ko’rishga majbur bo’ldilar. Koreya iqtisodiyotiga noxush vaziyat hukumatni Chebollarga bo’lgan munosabatini o’zgartirishi onson bo’lmadi, lekin davlatni valyuta inqirozi boshlangandan keyin shunday qilishga majbur bo’ldi va iqtisodiyot tarkibini o’zgartirdi. Hukumat tarafidan amalgam oshirilgan islohatlar Koreya iqtisodiyotidagi 30ta eng yirik Chebollar ulushini 1999-2000yil. 1995-1998yilga nisbatan keskin tushib ketishiga sabab bo’ldi. Shunday bo’lsada Chebollarning daromadlari Koreya iqtisodiyotida 38%dan 75%ga oshdi. Yani bu islohatlarning ularning daromadlarigagina tasirini ko’rsatadi. Lekin bu Chebollarning qo’shimcha qiymat daromadlarning yaratilishi 10%yuqoriroq foizni ko’rsatgan. Shu bilan birga sotuvdagi olgan kreditlar ulushini rekord darajada 40%gacha oshdi. Bu Chebollarning hali ham samaradorligi past va aktivlardagi qarz majburiyatlarining kattaligini ko’rsatadi, inqirozdan avvalga qaraganda aktivlarni ancha yaxshilandi. Ularning daromadlari 1999-yildan keyin keskin o’sa boshladi. Chebollar siyosatining qayta ko’rib chiqishi, ularning qarzlarining o’z kapitallariga nisbatan ijobiy tarafga o’zgarishiga olib keldi. Chebollarning dinamik rivojlanishiga ko’maklashuvchi omillar qatorida quyidagilarni misol qilishimiz mumkin: Yangi tarmoqlarni tezda qabul qilib diversifikatsiyalash. Eng yangi xorijiy texnologiyalardan foydalanish boshqaruv kadrlarni tayyorlashda katta etibor berilishi. Strategik muhim ahamiyatga ega bo’lgan yiriki loyihalarni amalgam oshirishda zaruriy moliyaviy tezlik bilan yig’ib va yuqori moliyaviy texnologik va tashkiliy barqarorlikga ega bo’lishi. 1990-yilda Krizis tufayli hukumatning Xalqaro valyuta fondi hamkorligida biznesni moliyaviy va korparativ resturuktizisatsiya(qaytadan tarkibiy o’zgartirishga) qaratilgan dasturni ishlab chiqishdi, hukumatni o’zi esa yirik Chebol birlashmalari bilan o’zaro hamkorlik natijasida yetarli darajada mablag’ kiritishdi va ular ichki bozor o’sishiga juda katta yetakchilar hisoblanadi. M: Avtomobil bozoriga SUMSUNG kirib kelishi. “SAMSUNG” kompaniyasi 1938 yilda asos solingan. Seul shahrida joylashgan. Asoschisi Li Byon Chxol hisoblanadi. Hozirda bu kompaniyada 276 mingga yaqin odam ishlaydi. So’nggi yildag sof daromadi $ 10,7 mlrd.ni tashkil qilgan. Bu kompaniya jahon xo’jaligida yangi texnologiyalar komponentlarini, xo’jalik mollari, audio va video apparaturalarni ishlab chiqarish bilan mashhur. Seul — Osiyodagi yirik moliyaviy markaz va Jahon Savdo Markazining uyi. Janubiy Koreyaning 1997-yildagi inqirozgacha bo’lgan ildam iqtisodiy rivoji "Sharqiy Osiyo Mo’jizasi" deb atalgan. Uch dekada shiddatli iqtisodiy rivojlanish kambag’al agrar mamlakatni dunyodagi o’n ikkinchi iqtisodiy-eksport davlatiga aylantirdi. 1996-yil 12-dekabrda Koreya Iqtisodiy Hamkorlik va Rivojlanish Tashkiloti (IHRT)ga qabul qilinishi haqiqatan Koreya iqtisodiyotining avjiga chiqqan payti bo’ldi. Koreyaning bunday tez rivoji yuqori darajadagi jamg’arma va sarmoyaga katta yordam berdi, shuningdek milliy ta’limning taraqqiy topishiga rag’bat bo’ldi. Shuning evaziga bugungi kunda bir qancha yosh o’g’il-qizlar dunyoning eng nufuzli oliygohlarida ta’lim olishmoqda. Lekin rivojlanishga bo’lgan yo’l oson bo’lmadi. Bu yo’lga erishish turli qiyinchiliklarni yengib o’tishni talab etdi. 1945-yili Yaponiya qaramligidan ozod bo’ldanidan so’ng milliy iqtisodiyotni rivojlantirish xalqning hayot-mamot masalasiga aylandi. Tabiiy boyliklarning cheklanganligi, ichki bozorning zaifligi va iqtisodiy rivojlanish tajribasiga ega bo’lmasligiga qaramay, Koreya milliy iqtisodiyotning barqaror va mustaqil rivojlanishini amalga oshirdi. 1950—53- yillarda bo’lib o’tgan Koreys Urushi Janubiy Koreya iqtisodiyoti rivojlanishiga katta putur yetkazdi. Bir xalqning o’zaro urushib ikki qismga bo’linishi Koreya tuprog’ida buzg’unchilik va alamli xotiralarni qoldirdi. Urush qurbonlari va nogironlar soni 1,5 mlnni tashkil etadi. Urushning moddiy zarar qiymati 1953-yil narxlarida 3,1 mlrd AQSh dollarini tahskil etdi. Janubiy Koreya kemasozlikda dunyoda yetakchi hamda dunyodagi eng yirik eksportchi mamlakatlardan biridir. Janubiy Koreyaning urushdan ko’rgan zarari 1953-yilgi Milliy Yalpi Maxsulot (YMM)ning 85%ini tahskil etti. Urushdan keyingi qayta tiklanish davrida (19531960-yy) rivojlanish darajasi xorijiy davlatlarning yordamlari bo’lishiga qaramay past bo’ldi. Shunday bo’lsa-da, 1953-yildan 1995-yilgacha o’rtacha Milliy Yalpi Maxsulot o’sishi 7,6%ni tashkil etdi, bu esa 21 marta o’sganligidan dalolat berdi. Bu vaqt davomida aholi yillik o’sishi 2,2%, YMM real daromadi aholi boshiga 5,6%ni, yani 9,3 marta o’sishni tahskil etdi. 1953-yildan 2007-yilgacha Janubiy Koreya YMM 2,3 mlrddan 1,2 trln AQSh dollariga o’sdi. Aholi boshiga YMM daromadi qiymati 67 AQSh dollaridan 24 600 dollarga o’sganini ko’rsatadi. 1960-yillarda boshlangan iqtisodiy rivojlanish ishlab chiqarish sohasida o’z aksini topti, asosan avtomobilsozlik, neftni qayta ishlash, elektronika, kemasozlik, tekstil va po’latni qayta ishlash sohalari bunga misol bo’la oladi. Koreyaning o’sha davrdagi iqtisodiy ishlash tizimini quyidagicha izohlash mumkin. 1961-yildan boshlanib 1979-yilga qadar davom etgan qo’mondon Pak Jong Hi davlat rahbarligi davrida dunyodagi mavjud siyosiy ziddiyat sababli Janubiy Koreyaga g’arb davlatlari va Yaponiya sarmoya qila boshladi. Davlat koreys tilida "chebol" deb ataluvchi katta korxonalarni rivojlantirish maqsadida chet eldan kelgan sarmoyani ular uchun quyi foizlarda foydalanishiga ruxsat berildi. Bunga asos katta korxonalarning rivojlanishi, keyinchalik kichik va o’rta biznesning rivojlanishiga sabab bo’lishiga ishonch edi. Qo’mondon Parkning eksportga yo’naltirilgan iqtisodiy rivojlanish siyosati 5 yillik rejalar asosida muvoffaqiyatli amalga oshirildi. Iqtisodiyot asosiy qismini qishloq xo’jaligi tashkil qilgan yillar ham bo’lgan. Endilikda esa Janubiy Koreya qayta ishlash sohasi bilan g’ururlansa bo’ladi, chunki 1997-yilning o’zida YMM ning 25,7%ini ishlab chiqarish tashkil etti. 1997-yilgi YMM 5%ga, 1996-yil 6,8%ga, 1995-yil esa 8,9%ga o’sish kuzatilgan edi. 1998-yil YMM o’sishi 6,7% manfiy ko’rsatkichni tashkil etti. Buning asosiy sababi 1997yilda Janubiy-sharqiy Osiyo davlatlaridagi iqtisodiy bo’hron oqibatidadir. Xorijiy sarmoyadorlarning Xitoy kabi boshqa rivojlanayotgan davlatlarga sarmoyalarini ko’chirishi bilan iqtisodiy ahvol yanada salbiy oqibatlarni keltirib chiqarishiga qaramay, 1999-yil YMM o’sishi 10,9%, 2000-yil 9,3%, 2001-yil 3%, 2002-yil 6,3%ni, 2007-yil 4,8%ni va miqdori 1,2 milliard AQSh dollarini tashkil etti. Janubiy Koreyada dunyodagi xotira chiplarining 45%i ishlab chiqarilad Janubiy Koreyaning elektronika va mashinasozlik shirkatlari jahonda yetakchi o’rinlardadir; ular qatoriga LG, Samsung va boshqalar kiradi. Butun dunyodagi LCD monitorlarning 50%i aynan Janubiy Koreyada tayyorlanadi. Samsung va LG mobil telefon ishlab chiqaruvchilari orasida dunyoda yetakchi shirkatlardandir. Janubiy Koreya aholisi elektronikadan eng ko’p foydalanuvchi xalqlar qatoriga kiradi. Internetdan foydalanuvchilarning foiz nisbatdagi soniga ko’ra birinchi o’rinda turadi. 2020-yilgacha har bir koreys xonadonida kamida bitta robot bo’lishi rejalashtirilgan. Bu reja orqali Koreya aholisining keksayishi va shu tufayli ishchi kuchi hamda askarlar soni kamayishi muammolari qisman hal qilinishi ko’zda tutilgan. Koreya Respublikasi Rossiya bilan fazoviy hamkorlik olib bormoqda, bu hamkorlik doirasida "Arirang-1" va "Arirang-2" nomli sun’iy yo’ldoshlar uchirildi. 2008-yilning 8-aprelida Koreya o’zining birinchi fazogiri - Yi So-yeonni koinotga uchirdi, u rus orbital kemasi "Soyuz TMA-12"da ishladi. Osiyoning to’rtinchi eng yirik iqtisodiyoti hisoblangan Janubiy Koreyaning yalpi ichki mahsuloti 2010-yilda 6,1 foizga o’sdi. Ushbu ko’rsatkich mamlakat tarixidagi so’nggi sakkiz yildan beri eng katta natijadir. Bundan bir necha kun oldin Janubiy Koreya foiz stavkasini 2,75 foizgacha ko’targan edi. O’tgan yili mamlakatda inflatsiya o’rtacha 3,6 foiz darajada saqlab turildi. Koreya xalqaro savdo assotsiatsiyasi (Korea International Trade Association – KITA) ma’lumotlari bo’yicha 2010-yil yakunlari bo’yicha Koreya Respublikasi savdo aylanmasi 2009-yilga nisbatan 29,9% ga o’sdi va qiymat ko’rsatkichida 891,6 mlrd. AQSh dollarini tashkil qildi. Shu bilan birga tashqi savdo balansining ijobiy saldosi 41,2 mlrd. AQSh dollariga yetdi. ( 1-jadval ) Dastlabki ma’lumotlarga ko’ra, Koreya Respublikasi 2010-yilda dunyoda savdo aylanmasi hajmi bo’yicha 9-o’rinni, shu jumladan, eksport bo’yicha 7- va import bo’yicha 9-o’rinni egalladi. 2.1. jadval 2005-yildan 2011-yil davri bo’yicha Koreya Respublikasi tashqi savdo dinamikasi (mlrd. AQSh dollari, %) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Savdo aylanmasi 545,6 634,9 728,3 857,3 686,6 891,6 1079,627 (14,1) (16,4) (14,7) (17,7) (-19,9) (29,9) 21,1% Eksport 284,4 325,5 371,5 422,0 363,5 466,4 555,214 (12,0) (14,4) (14,1) (13,6) (-13,9) (28,3) 19,0% Import 261,2 309,4 356,8 435,3 323,1 425,2 524,413 (16,4) (18,4) (15,3) (22,0) (-25,8) (31,6) 23,3% Tashqi savdo saldosi 23,2 16,1 14,6 -13,3 40,4 41,2 30,801 Izoh: qovus ichida o’tgan yilning xuddi shu davriga nisbati bo’yicha o’sish sur’ati (%) ko’rsatilgan; Manba : Koreya xalqaro savdo assotsiatsiyasi, 2012- yil aprel. Koreya Respublikasi eksportining qiymat hajmi 2010-yilda o’tgan yilning xuddi shu davriga nisbatan 28,3% ga o’sdi va 466,4 mlrd. AQSh dollarini tashkil qildi. 2010-yilda quyidagilar Koreya Respublikasi eksportining asosiy tovar pozitsiyalari bo’lgan: · suyuq kristallar asosidagi qurilmalar – 29,6 mlrd. AQSh dollari (o’sish 28,3% ni tashkil qildi); · neft va neft mahsulotlari – 24,2 mlrd. AQSh dollari (o’sish 36,7% ni tashkil qildi); · xotirlovchi qurilmalar – 21,6 mlrd. AQSh dollari (o’sish 81,1% ni tashkil qildi); · yuk va yuk-yo’lovchi suzuvchi transport vositalari – 20,2 mlrd. AQSh dollari (o’sish 52,3% ni tashkil qildi); · dvigatel hajmi 1500 sm 3 dan 3000 sm 3 gacha bo’lgan yengil avtomobillar – 19,3 mlrd. AQSh dollari (o’sish 34,8% ni tashkil qildi). 2.2.-jadval Geografik taqsimot bo’yicha 2010-yilda Koreya Respublikasi eksportining asosiy ulushi quyidagi davlatlarga to’g’ri keldi: № 2009 № 2010 Davlat Miqdo r Solishtir m a salmog’i O’sis h Davlat Miqdo r Solishtir m a salmog’i O’sis h 1 XXR 86,70 3 23,9 -5,1 1 XXR 166,83 8 35,8 34,8 2 AQSh 37,65 0 10,4 -18,8 2 AQSh 49,816 10,7 32,3 3 Yaponiya 21,77 1 6,0 -22,9 3 Yaponiya 28,176 6,0 29,4 4 Gonkong 19,66 1 5,4 -0,6 4 Gonkong 25,294 5,4 28,7 5 Singapur 13,61 7 3,7 -16,4 5 Singapur 15,244 3,3 11,9 6 Marshall orollari 9,672 2,7 103,2 6 Tayvan 14,830 3,2 56,1 7 Tayvan 9,501 2,6 -17,1 7 Hindiston 11,435 2,5 42,7 8 Germaniy a 8,821 2,4 -16,2 8 Germani ya 10,702 2,3 21,3 9 Hindiston 8,013 2,2 -10,7 9 Vyetnam 9,652 2,1 35,0 1 0 Vyetnam 7,149 2,0 -8,4 1 0 Indonezi ya 8,897 1,9 48,3 Manba : Koreya xalqaro savdo assotsiatsiyasi, 2011-yil mart. 2010-yilda Koreya Respublikasi import hajmi 31,6% ga o’sdi va qiymat ko’rsatkichida 425,2 mlrd. AQSh dollarini tashkil qildi. 2010-yilda quyidagilar Koreya Respublikasi importining asosiy tovar pozitsiyalari bo’lgan: · xom neft va xom, bituminoz jinslardan olingan neft mahsulotlari – 68,7 mlrd. AQSh dollari (o’sish 35,3% ni tashkil qildi); · suyultirilgan tabiiy gaz – 17,0 mlrd. AQSh dollari (o’sish 22,6% ni tashkil qildi); · yengil distillyatlar va mahsulotlar – 15,0 mlrd. AQSh dollari (o’sish 40,1% ni tashkil qildi); · protsessorlar va kontrollerlar – 12,8 mlrd. AQSh dollari (o’sish 12,0% ni tashkil qildi); · tosh ko’mir – 11,4 mlrd. AQSh dollari (o’sish 27,0% ni tashkil qildi). Geografik taqsimot bo’yicha 2010-yilda Koreya Respublikasi importining asosiy ulushi quyidagi davlatlarga to’g’ri keldi (2.3-jadval): 2.3. Jadval 2009-2010-yillarda Koreya Respublikasining asosiy importyor davlatlari (mlrd. AQSh dollari, %) № 2009 № 2010 Davlat Miqdo r Solishtirm a salmog’i O’sis h Davlat Miqdor Solishtir ma salmog’i O’sis h 1 XXR 54,246 16,8 -29,5 1 XXR 71,574 16,8 31,9 2 Yaponiya 49,428 15,3 -18,9 2 Yaponiya 64,296 15,1 30,1 3 AQSh 29,039 9,0 -24,3 3 AQSh 40,403 9,5 39,1 4 Saudiya Arabistoni 19,737 6,1 -41,6 4 Saudiya Arabistoni 26,820 6,3 35,9 5 Avstraliya 14,756 4,6 -18,0 5 Avstraliya 20,456 4,8 38,6 6 Germaniy 12,298 3,8 -16,7 6 Germaniya 14,305 3,4 16,3 a 7 Tayvan 9,851 3,0 -7,4 7 Indoneziya 13,986 3,3 51,0 8 BAA 9,310 2,9 -51,6 8 Tayvan 13,647 3,2 38,5 9 Indoneziy a 9,246 2,9 -18,2 9 BAA 12,170 2,9 30,7 10 Qatar 8,386 2,6 -41,7 10 Qatar 11,915 2,8 42,1 Manba : Koreya xalqaro savdo assotsiatsiyasi, 2011-yil mart. 2011-yil so’ngi ma’lumotlariga ko’ra O’zbekiston respublikasi tashqi savdo aylanmasi 25 537.4mln dollarni yoki 115% ni tashkil etdi 2010-yilga nisbatan. Bulardan eksport 15 027.4 mln dollarni yoki 115.4 %ni tashkil etdi 2010-yilga nisbatan.200.4 mln dollarga o’sdi, import 10 510 mln dollarni ya’ni 114.5%ni tashkil etdi. Takidlab o’tish lozimki 2011yildagi O’zbekiston Respublikasining tashqi savdo aylanma saldosi 4 517.4 mln dollarga yetdi, bu ham bo’lsa 2010-yilga qaraganda 670 mln dollar ko’pdir. O’zbekistonning tashqi savdo aylanmasi 2012 yil yanvar-mart oylarida 2%ga oshib $5,908mlrd gacha yetgan. Eksport 7,4%ga kamayib $3,134 mlrd ni tashkil etgan, import esa 15,3%ga o’sib, $2,774 mlrd gacha yetgan. Tashqi savdoning musbat saldosi $360,3 mln ni tashkil etgan. O’zbekiston Respublikasining tashqi savdo aylanmasi 2010 Bosib chiqarish uchun yilda 21 milliard 844.2 million AQSH dollarini tashkil etdi O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistikasi Qo’mitasining xabar berishicha, O’zbekistonning tashqi savdo aylanmasi 2010 yil yanvar – dekabr oylarida 21 mlrd. 844.2 mln. dollarni tashkil etdi, bu ko’rsatkich 2009 yil ko’rsatkichlariga nisbatan 3 %ga ko’proqdir. O’zbekistonning MDX davlatlari bilan tashqi savdo aylanmasi 17.7 %ga ko’payib, 9 mlrd. 424,6 mln. dollarni tashkil etdi, boshqa davlatlar bilan esa 5.9 % ga kamayib, 12 mlrd. 419.6 mln. dollarga teng bo’ldi. Bunda, tashqi savdo oborotining umumiy miqdoridan 13 mlrd 44.5 mln. dollar import operatsiyalari va 8 mlrd 799,7 mln. dollar eksport operatsiyalarini tashkil etdi. Importning eksportni qoplash foizi 148,2 % ni tashkil qilib, 2008-yilda bu son 124,7% edi. Tashqi savdoning ijobiy saldosi 4 mlrd. 244,8 mln. dollar, shu jumladan MDX davlatlari bilan – 2 mlrd. 372,8 mln dollarni va boshqa davlatlar bilan 1 mlrd. 872,0 mln. dollarga teng bo’ldi. O’zbekiston aynan Janubiy Koreya bilan hamkorlikda ishlab chiqarishning murakkab, eng ilg’or texnologiyalar talab qiladigan, tayyor mahsuloti yuksak darajadagi qo’shimcha qiymatga ega bo’lgan turini o’zlashtirib, dunyodagi sanoqli avtomobilsoz davlatlar qatoridan o’rin oldi. Savdo aloqalari borasida O’zbekiston bilan Janubiy Koreya o’rtasida 1992 yildan eng ko’p qulaylik yaratish tartibi joriy qilinganini ta’kidlash joiz. 2008 yili o’zaro tovar ayirboshlash hajmi rekord ko’rsatkich – 1 milliard 56,7 million AQSH dollarini tashkil etdi. Yurtimizda 351 O’zbekiston-Janubiy Koreya qo’shma korxonasi faoliyat ko’rsatmoqda. Ushbu mamlakatning 91 firma va kompaniyasi O’zbekistonda o’z vakolatxonasini ochgan. 3. O’zbekiston Respublikasi va Koreya Respublikasining iqtisodiy aloqalarning asosiy yo’nalishlari istiqbollari. Muzokarada Islom Karimov va Li Myon Bak savdo-iqtisodiy va sarmoyaviy hamkorlikning bugungi holatiga yuksak baho berdilar. Shu bilan birga, hozirga qadar erishilgan natijalar O’zbekiston va Janubiy Koreyaning salohiyat va imkoniyatlarini to’liq aks ettirmasligi ta’kidlandi. Koreya Respublikasi Prezidenti O’zbekistonga nufuzli koreys ishbilarmonlarining yirik delegatsiyasi bilan birga kelganining boisi ham shunda. Muzokarada imkoniyatlarni to’la ishga solish masalalari atroflicha muhokama qilindi. Gumanitar hamkorlik ham izchil rivojlanib borayotgani ta’kidlandi. 1992 yildan Toshkentda Koreya ta’lim markazi faoliyat ko’rsatmoqda. O’zbekiston davlat jahon tillari universiteti va Samarqand davlat chet tillar institutida Koreys tili va madaniyati markazlari, Toshkent axborot texnologiyalari universitetida Axborot texnologiyalari markazi ochilgan. Toshkentda “O’zbekiston-Koreya” kasbga tayyorlash markazini ochish loyihasi ta’lim sohasidagi hamkorlikning yana bir muvaffaqiyati bo’ldi. U yerda har yili 360 yigit-qiz kompyuter yig’ish, grafika, elektrotexnika, qishloq xo’jaligi texnikasini ta’mirlash, avtomobillarga xizmat ko’rsatish sohalari bo’yicha tahsil oladi. 1999 yili Toshkentda ochilgan “O’zbekiston-Koreya Respublikasi” do’stlik jamiyati madaniy aloqalarni rivojlantirishga katta hissa qo’shmoqda. Muntazam ravishda festival, ko’rgazma, konsert va boshqa ko’plab madaniy tadbirlar tashkil qilinmoqda. Koreya Respublikasida o’tkazilgan “Markaziy Osiyo nafosati” fotoko’rgazmasi, “Sug’diyona” ansamblining “Ipak yo’li ruhiyati” konserti, “Ipak yo’li” festivali, har yili Toshkentda bo’ladigan Koreya madaniyati haftaligi jular jumlasidandir. Koreyalik xonanda va sozandalar Samarqandda o’tadigan “Sharq taronalari” xalqaro musiqa festivalida doim faol ishtirok etadi. Muloqot chog’ida bu yo’nalishdagi aloqalarni yanada faollashtirishga kelishib olindi. Muzokara yakunida Islom Karimov va Li Myon Bak O’zbekiston Respublikasi va Koreya Respublikasining Qo’shma bayonotiga imzo chekdilar. O’zbekiston Respublikasi hukumati bilan Koreya Respublikasi hukumati o’rtasida diplomatik pasportga ega fuqarolarning vizasiz safar qilishi to’g’risidagi bitim, O’zbekiston Respublikasi hukumati bilan Janubiy Koreya Ekport-Import banki o’rtasida Iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish jamg’armasi (Koreya Eksimbanki) tomonidan “V.Vohidov nomidagi jarrohlik markazini zamonaviy tibbiy asbob-uskunalar bilan qo’shimcha ravishda jihozlash” loyihasi uchun 10 million AQSH dollari miqdorida imtiyozli kredit ajratilishi to’g’risidagi bitim, O’zbekiston Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligi bilan Koreya Sanoat majmualari korporatsiyasi o’rtasida “Navoiy” erkin industrialiqtisodiy zonasiga Koreya sarmoyasini jalb qilishning qo’shma chora- tadbirlari to’g’risidagi anglashuv memorandumi, “O’zbekneftgaz” milliy xolding kompaniyasi bilan Koreya milliy neft korporatsiyasi o’rtasida birgalikda Farg’ona mintaqasida sarmoyaviy blok ishlab chiqish to’g’risidagi bitim imzolandi. Matbuot anjumanida muzokaralar samimiy ruhda, ishchan kayfiyatda o’tgani, erishilgan kelishuvlar ikki mamlakat taraqqiyotiga, O’zbekiston va Janubiy Koreya xalqlarining farovonligiga xizmat qilishi ta’kidlandi. – Li Myon Bakning O’zbekistonga davlat tashrifi o’zaro munosabatlardagimuhim voqea, ikki mamlakatda ham hamkorlik aloqalarini rivojlantirishga intilish bir xilda kuchli ekanining yana bir tasdig’idir, – dedi Islom Karimov. – 2008 yilda tovar ayirboshlash hajmi qariyb 80 foiz o’sgani, O’zbekiston iqtisodiyotiga kiritilayotgan Janubiy Koreya sarmoyasi muttasil ortib borayotgani hamkorlikning sur’atini yaqqol ko’rsatib turibdi. – O’zbekiston Respublikasi Janubiy Koreyaning Markaziy Osiyodagi muhimsherigidir, – dedi Li Myon Bak. – Muzokarada ikki tomonlama munosabatlarga doir masalalar, mintaqaviy va xalqaro muammolar yuzasidan fikr almashdik. Ko’rilgan masalalar yuzasidan fikrimiz bir joydan chiqdi. Bu bizni quvontiradi. Dunyoda iqtisodiy inqiroz hukm surayotganiga qaramay, O’zbekiston iqtisodiyoti barqaror o’sib borayotganiga guvoh bo’ldik. Bu Prezident Islom Karimov yuritayotgan oqilona siyosat samarasidir. Poytaxtimizda 8 iyun kuni O’zbekiston-Janubiy Koreya ishbilarmonlar kengashining majlisi bo’lib o’tdi. O’zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligi, Savdo-sanoat palatasi hamda Koreya Respublikasi Ta’lim va iqtisodiyot vazirligi, Savdo-sanoat palatasi, Kichik va o’rta biznes federatsiyasi hamkorligida tashkil etilgan ushbu tadbir ikki tomonlama savdo-iqtisodiy va sarmoyaviy hamkorlikni yanada rivojlantirish masalalariga bag’ishlandi. Unda O’zbekiston va Janubiy Koreyaning tashqi iqtisodiy aloqalar, sarmoya, yoqilg’i-energetika, mashinasozlik, geologiya va mineral resurslar, aviasozlik, qurilish, kimyo kabi sohalari uchun mas’ul vazirlik va idoralari, kompaniya va konsernlari rahbarlari ishtirok etdi. Anjumanda O’zbekiston Respublikasi Bosh vazirining o’rinbosari, tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vaziri Elyor G’aniyev, Koreya Respublikasi ta’lim va iqtisodiyot vaziri Choy Kyong Xvan mamlakatlarimiz o’rtasidagi iqtisodiy hamkorlik izchil mustahkamlanib borayotganini alohida ta’kidladi. Xususan, Prezident Islom Karimovning joriy yilning fevral oyida Koreya Respublikasiga davlat tashrifi o’zaro munosabatlarni yangi mazmun bilan boyitdi. Mazkur tashrif asnosida ko’plab sohalarda, jumladan, iqtisodiy yo’nalishda hamkorlikni yanada rivojlantirishga qaratilgan qator kelishuvlarga erishildi. Iqtisodiy sohada mamlakatlarimiz o’rtasida eng ko’p qulaylik yaratish tartibi joriy qilingan. O’zaro tovar ayirboshlash hajmi 2009 yili 8,2 foiz oshdi. O’zbekistonda koreyalik hamkorlar bilan tashkil etilgan 359 qo’shma korxona faoliyat ko’rsatmoqda. Mamlakatimizda Janubiy Koreyaning 84 kompaniyasi o’z vakolatxonasini ochgan. Ular mashinasozlik, savdo, kimyo, oziq-ovqat, yengil sanoat, metallni qayta ishlash, farmatsevtika, sayyohlik, xizmat ko’rsatish kabi sohalarda ish yuritayotir. Anjumanda Janubiy Koreyaning bir necha firma va kompaniyalaridan ko’plab vakillar ishtirok etgani O’zbekistondagi iqtisodiy barqarorlik va qulay sarmoyaviy muhit ularning o’zaro hamkorlikni kengaytirishga e’tiborini kuchaytirayotganidan dalolatdir. Majlisda koreyalik ishbilarmonlarga mamlakatimiz iqtisodiyotiga sarmoya jalb qilishning ustuvor yo’nalishlari, O’zbekistonning neft-gaz, avtomobilsozlik, aviasozlik, konchilik, metallurgiya, qurilish materiallari ishlab chiqarish kabi sohalardagi salohiyati haqida batafsil ma’lumot berildi. Mehmonlar yurtimizda davom etayotgan xususiylashtirish jarayoni, iqtisodiyotni rivojlantirish yo’lida izchillik bilan amalga oshirilayotgan islohotlar, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish borasidagi o’zgarishlar, “Navoiy” erkin industrialiqtisodiy zonasidagi qulayliklar, imkoniyat va imtiyozlar bilan atroflicha tanishtirildi. – O’zbekiston – iqtisodiyoti izchil rivojlanayotgan mamlakat, – dedi Choy Kyong Xvan. – Biz o’zaro hamkorlikni yuksak qadrlaymiz. Mamlakatlarimiz o’rtasida o’zaro manfaatli munosabatlar qaror topgan, savdo-iqtisodiy hamkorlik jadal rivojlanmoqda. Dunyoda iqtisodiy inqiroz davom etayotganiga qaramay, mamlakatlarimiz o’rtasidagi tovar ayirboshlash hajmi muttasil oshib borayotgani buning yorqin dalilidir. O’zbekistonda xorijlik ishbilarmonlarning muvaffaqiyatli ish yuritishi uchun barcha sharoit, imkoniyat va imtiyozlar yaratilgani o’zaro hamkorlik aloqalarini yanada kengaytirish va mustahkamlashga xizmat qilmoqda. Tadbirda O’zbekiston va Janubiy Koreya ishbilarmonlari o’rtasidagi iqtisodiy hamkorlik ko’lamini yanada kengaytirish va mustahkamlash bilan bog’liq masalalar muhokama qilindi. Ishtirokchilar o’zaro munosabatlarni rivojlantirish, birgalikda ikki tomon uchun ham manfaatli loyihalar ishlab chiqish va amalga oshirish masalalari yuzasidan fikrlashib oldilar. Ikkitomonlama hamkorlikning istiqbolli yo’nalishlari sifatida "Navoy" EIIZ doirasidagi loyihalarni amalga oshirilishi hisoblanadi. EIIZ va "Korean Air" kompaniyasi tomonidan boshqariluvchi Navoiy aeroportidagi xalqaro logistik markaz imkoniyatlarining birlashuvi jahon bozoriga tayyor mahsulotni tezda yetkazish va ishlab chiqarishni raqobatbardoshliligini rivojlantirish uchun barcha shart - sharoitlarni yaratmoqda. Ikki davlat o’rtasidagi o’zaro tovar aylanma hajmi barqaror sur’atlarda oshib bormoqda. 2010 yil yakunlariga ko’ra tovar aylanmasi qariyb $1,614 mlrd.ga yetib, 2009 yil ko’rsatkichlaridan 31,5% ortiqdir. Ikki davlat o’rtasidagi o’zaro tovar aylanmasi joriy yilning birinchi yarmida $780 mln.ni tashkil etdi. Bugungi kunda O’zbekistonda 360 ta o’zbek-koreys qo’shma korxonalari, ular ichidan 59 tasi 100% Koreya kapitalidagi korxonalar faoliyat yuritmoqdalar. O’zbekiston bozorida faoliyat yurituvchi koreys kompaniyalari orasida Koreya milliy neft korporatsiyasi (KNOK), Koreya Gaz Korporatsiyasi (KoGaz), "DAEWOO International", "Korean Air", "Shindong enerkom", "Xaynteks" va boshqa yirik kompaniyalar ham bor. O’zbekiston Respublikasi TIAISV da eksportimport operatsiyalarini o’tkazish, transport xizmatlarini ko’rsatish, tekstil sanoati, elektronika servis xizmati va boshqa sohalarni o’z faoliyati doirasiga olgan Janubiy Koreya kompaniyalarining 84 ta vakolatxonalari akkreditatsiyadan o’tkazilgan. O’zbekistonning 2010-yildagi eng yirik tashqi savdo hamkorlari O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasining ma’lum qilishicha, 2010-yilda Rossiya, Xitoy, Qozog’iston va Janubiy Koreya mamlakatimizning eng yirik tashqi savdo hamkorlari bo’ldi. Rossiya bir necha yildan beri O’zbekistonning tashqi savdo aylanmasida eng yirik ulush bilan yetakchilikni o’z qo’lida saqlab turibdi. Xususan, o’tgan yilda O’zbekiston va Rossiya o’rtasidagi savdo aylanmasi 2009-yilga nisbatan 43,4% ga oshdi va 6,378 mlrd. $ ni tashkil qildi. Bu miqdor mamlakatimiz umumiy tashqi savdosining 29,2% qismiga tengdir. Bunda O’zbekistonning Rossiyaga qilgan tovar va xizmatlar eksporti 4,441 mlrd. $ (2009-yilda 2,257 mlrd. $), import miqdori esa 1,936 mlrd. $ (2,191 mlrd. $) ni tashkil qildi. O’zbekistonning yirik tashqi savdo hamkorlari orasida ikkinchi o’rinni Xitoy egalladi. Ikki davlat o’rtasidagi savdo aylanmasi o’tgan yilda 2009-yilga nisbatan 1,7% ga oshdi va 2,805 mlrd. $ dan iborat bo’ldi. Bu esa, o’z navbatida, mamlakatimiz umumiy tashqi savdosining 9,5% qismiga tengdir. O’zbekistonning Xitoyga qilgan eksporti miqdori 2009-yilda 489 mln. $ ni tashkil qilgan bo’lsa, 2010-yilda bu ko’rsatkich 899,9 mln. $ ga teng bo’ldi. Import hajmi esa 2009-yildagi 1,562 mlrd. $ dan 2010-yilda 1,185 mlrd. $ gacha kamaydi. Qozog’iston esa 8,3% ulush bilan O’zbekistonning 2010-yildagi eng yirik uchinchi savdo hamkoriga aylandi. Ikki tomonlama savdo hajmi 2009-yilga qaraganda 38,3% ga o’sdi va 1,808 mlrd. $ ga yetdi. Xususan, O’zbekistonning Qozog’istonga qilgan eksporti 2009-yildagi 513,7 mln. $ dan 2010-yilda 852,1 mln. $ gacha yetdi. Import hajmi esa o’tgan yilda 956,2 mln. $ gacha yetdi. 2010-yilda O’zbekiston va Janubiy Koreya o’rtasidagi ikki tomonlama savdo hajmi ham sezilarli darajada o’sdi. 2009-yilda ikki davlat o’rtasidagi tashqi savdo aylanmasi 1,228 mlrd. $ ni tashkil qilgan bo’lsa, o’tgan yilda bu ko’rsatkich 1,615 mlrd. $ ni tashkil qildi. Eslatib o’tamiz, 2010-yilda mamlakatimizning tashqi savdo aylanmasi 21,844 mlrd. $ ni tashkil qildi. Bunda, MDH davlatlari bilan tashqi savdo aylanmasi – 9,425 mlrd. $, boshqa davlatlar bilan esa – 12,42 mlrd. $ dan iborat bo’ldi. 3.1. jadval 2010-yil 17-dekabr kuni poytaxtimiz Toshkent shahrida o’zbek va koreys tadbirkorlari ishtirokida “Koreys hamkorlar bilan biznes yuritish istiqbollari” mavzusida biznes-seminar bo’lib o’tdi. Mazkur seminar Koreya Respublikasi Kichik va o’rta biznes korporatsiyasi (SBC – Small Business Corporation) vakillarining O’zbekistonga qilgan tashrifi doirasida amalga oshirildi. Uni tashkil qilishda O’zbekiston Savdo-sanoat palatasi ko’mak berdi. Ushbu tadbir ikki davlat o’rtasidagi investitsion hamkorlikni yanada rivojlantirish maqsadida tashkil qilindi. Seminar asnosida o’zbek tadbirkorlari SBC faoliyati, Koreyada kichik va o’rta biznesning bugungi holati, uning rivojlanish istiqbollari hamda koreys kompaniyalari bilan hamkorlikda biznes yuritish afzalliklari bilan tanishdilar. Eslatib o’tamiz, 2009-yilda ikki davlat o’rtasidagi tashqi savdo hajmi 2008yilga qaraganda 8,2% ga oshgan. 2010-yilning dastlabki 9 oyi mobaynida ikki tomonlama savdo hajmi 1,122 mlrd. $ ni tashkil qilgan bo’lib, bunda O’zbekistonning eksporti 102,5 mln. $ va import hajmi esa 1,2 mlrd. $ dan iborat bo’ldi. 2010-yil 1-iyul holatiga ko’ra O’zbekistonda faoliyat yuritayotgan koreys kapitali ishtirokidagi korxonalar soni 363 tani tashkil qilgan bo’lib, ulardan 60 tasi 100% koreys kapitali evaziga tashkil qilingan. 2010-yilning dekabr oyi boshlarida SBC va O’zbekiston Savdo-sanoat palatasi o’rtasida uning qoshida SBC rasmiy vakolatxonasini ochish to’g’risida bitim imzolangan edi. Mazkur vakolatxona SBC ning O’zbekistondagi muvofiqlashtiruvchi va konsultativ organi sifatida o’z faoliyatini 2011-yilning 1yanvaridan boshlaydi. Osiyoning to’rtinchi eng yirik iqtisodiyoti hisoblangan Janubiy Koreyaning yalpi ichki mahsuloti 2010-yilda 6,1 foizga o’sdi. Ushbu ko’rsatkich mamlakat tarixidagi so’nggi sakkiz yildan beri eng katta natijadir. Tarkibiy o’zgartirishlar va yuqori texnologiyalarga asoslangan zamonaviy tarmoqlar va ishlab chiqarishlarni rivojlantirish 2011-2015 yillarda O’zbekiston Respublikasi sanoatini rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlari to’g’risidagi dasturning amalga oshirilishi shu yilning to’qqiz oyida kimyo va neft-kimyosi (111,9 foiz), mashinasozlik va metallni qayta ishlash (111,8 foiz), qurilish materiallari (109 foiz), tibbiyot (131,3 foiz) va oziq-ovqat (114,7 foiz) sanoati kabi sohalarni jadal rivojlantirish imkonini berdi. Hisobot davrida “Jeneral Motors Pavertreyn O’zbekiston” qo’shma korxonasida avtomobil dvigatellarini, “Zenit elektroniks” qo’shma korxonasida energiya tejovchi lampalar, “Samsung” rusumidagi kir yuvish mashinalari, “NEO Sanlayt” qo’shma korxonasida maishiy gaz plitalari, sovutgichlar, “Rav Ekspress” (Toshkent shahri) mas’uliyati cheklangan jamiyatida maishiy elektr texnika uchun tozalagich mis trubkalar, “Vayt Meshin Teknoloji” (Nukus shahri) qo’shma korxonasida maishiy elektr chang yutgichlar, “Avtosanoatplast” (Chust shahri) mas’uliyati cheklangan jamiyatida avtomobillar uchun injeksion quyish uslubi yordamida plastik detallar, avtomobillar uchun rezina zichlagichlar (Andijon shahri), “O’zkabel” ochiq aksiyadorlik jamiyati qo’shma korxonasi va “Andijon kabel” qo’shma korxonasida yangi turdagi kabel-o’tkazgich mahsulotlar, “O’zmetkombinat” ochiq aksiyadorlik jamiyatida elektr uzatmalar uchun ko’p funksiyali energiya tejovchi qurilmalar, “Toshkent traktor zavodi” ochiq aksiyadorlik jamiyatida yangi va zamonaviy qishloq xo’jalik texnikasi, “O’zTeksako” qo’shma korxonasida sintetik motor moylari, avtomobil simlari, diodli yorug’lik lampalari, kosmetika mahsulotlari, gigiyena vositalari (“Navoiy” erkin industrial-iqtisodiy zonasi) va boshqa qator mahsulotlar ishlab chiqarish bo’yicha yangi yuqori texnologik quvvatlar ishga tushirildi. Kuchlanish transformatorlari, kompressorlar, akkumulatorlar, yuqori voltli elektr apparaturasi, kabel-o’zkazgich mahsulotlar, kaliy o’g’itlari, dori-darmonlar va boshqa yuqori qo’shilgan qiymatga ega mahsulotlar ishlab chiqarish sezilarli darajada ko’paydi. Bu esa sanoatda uning asosiy tarmoqlarini diversifikatsiya qilishga qaratilgan tarkibiy o’zgarishlar jarayoni chuqurlashganidan dalolatdir. Raqobatbardosh tayyor mahsulotlar ishlab chiqarish hajmini ko’paytirish va ularning turlarini kengaytirishga doir amalga oshirilgan rag’batlantiruvchi choratadbirlar natijasida shu yilning yanvar-sentabrida iste’mol tovarlarini ishlab chiqarish 11,4, jumladan, oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish 14,2 va nooziqovqat mahsulotlari ishlab chiqarish 9,4 foizga o’sdi. Yengil avtomobillar (3,2 foizga), bolalar velosipedlari (1,6 barobar), paypoq buyumlari (1,9 barobar), dorivor vositalar (1,6 barobar), o’quvchilar daftarlari (2,6 barobar), un (28,4 foiz), yorma (3,5 barobar), margarin mahsulotlari (1,7 barobar) va boshqa mahsulotlar ishlab chiqarish hajmi oshdi. Iste’mol tovarlarini ishlab chiqarishni kengaytirish maqsadida tijorat banklari tomonidan ishlab chiqaruvchi korxonalarga texnologik uskunalar, xomashyo va materiallar xarid qilish uchun 1194 milliard so’m, shu jumladan oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish uchun 590,2 milliard so’m (o’sish 1,4 barobar) va nooziq-ovqat iste’mol tovarlarini ishlab chiqarish uchun 603,8 milliard so’m (1,7 barobar) miqdorida kreditlar ajratildi. Hududlarning sanoat salohiyatini oshirish dasturlari doirasida joriy yilning to’qqiz oyi davomida iste’mol tovarlarini ishlab chiqarish bo’yicha 740 loyiha (ushbu davr prognoziga ko’ra 107,6 foiz), jumladan, oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish bo’yicha 399 loyiha (105,6 foiz) va nooziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish bo’yicha 341 loyiha (108,6 foiz) amalga oshirildi. Shu yilning o’tgan davri mobaynida 2011-2013 yillarda sanoat kooperatsiyasi asosida tayyor mahsulotlar, butlovchi buyumlar va materiallar ishlab chiqarishni mahalliylashtirish dasturi doirasida 1052 loyiha amalga oshirildi va ular bo’yicha 5052,4 milliard so’mlik yoki 2010 yilning shu davriga qaraganda 19,8 foiz ko’p mahsulot ishlab chiqarildi. Import o’rnini bosishning hisob-kitob qilingan samarasi 3 milliard dollardan oshdi. Iqtisodiyot tarmoqlari va mamlakatimiz hududlarining eksport salohiyatini rivojlantirish, shu jumladan eksport qilinadigan mahsulotlar turlarini kengaytirish va ularni ishlab chiqarish hajmini ko’paytirish, an’anaviy sotish bozorlaridagi pozitsiyalarni mustahkamlash va yangi tashqi bozorlarni o’zlashtirishga doir ko’rilgan faol chora-tadbirlar natijasida tovar va xizmatlar eksporti 21,4 foizga o’sdi. Eksport qilinadigan asosiy guruh tovarlari nuqtai nazaridan oziq-ovqat mahsulotlari eksporti (167,7 foiz), kimyo tovarlari (138,7 foiz), qora va rangli metallar (134,2 foiz), mashina va uskunalar (162,6 foiz), xizmatlar eksporti (130,3 foiz) yuqori sur’atda o’sdi. Natriy selitrasi, poliakrilamid, yuk avtomobillari, jez prokat, kompozit panellar, gipsokarton buyumlar, tez muzlatilgan mahsulotlar va boshqa yangi turdagi tovarlar eksport qilindi. 2011 yilning to’qqiz oyida yalpi ichki mahsulot o’sishi 8,2 foizni tashkil qildi. Sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmini 7 foiz, qishloq xo’jaligi mahsulotlarini 6,8 foiz, investitsiyalar hajmini 8 foiz, qurilish ishlarini 8,1 foiz, chakana savdo aylanmasini 16,2 foiz, aholiga pullik xizmat ko’rsatishni 14,2 foizga oshirish hisobidan iqtisodiy o’sishning yuqori ko’rsatkichlari ta’minlandi. Eksport hajmi 21,4 foizga ko’paydi, tashqi savdo balansining ijobiy saldosi 3,8 milliard dollardan oshdi. Davlat budjeti yalpi ichki mahsulotga nisbatan 0,4 foiz profitsit bilan bajarildi. Joriy yilning birinchi choragida mamlakat yalpi ichki mahsuloti 7,5 foizga, sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi – 6 foizga, qishloq xo’jaligi mahsulotlari yetishtirish hajmi – 6,1 foizga, qurilish ishlari hajmi – 6,6 foizga o’sdi. Davlat byudjeti yalpi ichki mahsulotga nisbatan 0,2 foiz miqdoridagi profisit bilan ijro etildi. Inflyatsiya darajasi prognoz parametrlaridan oshmadi. Manba ( www.uzinfoinvest.uz 2011-yil) Iqtisodiy o’sish va aholining real daromadi o’sishiga qaramay inflyatsya 2010yil 7.3% tashkil etdi. Ichki talabni rag’batlantirish, iste’mol tovarlari ishlab chiqaruvchi mahalliy ishlab chiqaruvchilarni qo’llab-quvvatlash va mahsulot ishlab chiqarishni mahalliylashtirishni chuqurlashtirish bo’yicha ko’rilayotgan chora-tadbirlar iste’mol tovarlari ishlab chiqarish hajmi 5,4 foizga, mahalliylashtirilgan mahsulotlar hajmi – 19,4 foizga, chakana tovar aylanmasi hajmi – 11 foizga va xizmatlar hajmi – 12,5 foizga o’sishiga ko’maklashdi. Yalpi ichki mahsulotda xizmatlar sohasi ulushi bir yil oldingi 48,5 foizga nisbatan 52,1 foizgacha o’sdi. 2011-2015 yillarda respublika moliya-bank tizimini yanada isloh qilish va barqarorligini oshirishning ustuvor yo’nalishlari to’g’risidagi dasturning amalga oshirilishi hamda yuqori xalqaro reyting ko’rsatkichlariga erishishi hisobot davrida bank tizimi jami kapitalini o’tgan yilning shu davriga nisbatan 30,9 foiz, mijozlarning jalb qilingan banklardagi depozitlarini 48,5 foiz, kredit tashkilotlarida aholi mablag’larini 1,5 barobar ko’paytirish imkonini berdi. 2011 yilning 1 oktabr holatiga ko’ra, kredit tashkilotlarida aholi depozitlari umumiy miqdoridagi muddatli va jamg’arma omonatlari ulushi 87,3 foizni tashkil qildi va bu banklar jami aktivlarini 33,5 foizga oshirish imkonini berdi. Banklar resurs bazasining oshirilishi ularni iqtisodiyotning real sektori korxonalariga kredit ajratish imkoniyatini kengaytirdi: banklarning real sektorga yo’naltirilgan kapital qo’yilmalari qoldiqlari 35,6 foizga o’sdi. Bundan tashqari, ishlab chiqarishlarni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik qayta jihozlash uchun joriy yil to’qqiz oyida tijorat banklari tomonidan jami 3,2 trillion so’mlik yoki 2010 yilning shu davriga qaraganda 34 foiz ko’p kredit ajratildi. Tijorat banklari eksportchi korxonalarni qo’llab-quvvvatlash maqsadida aylanma kapitalni to’ldirish uchun 258,3 milliard so’m miqdorida imtiyozli kreditlar ajratdi. O’zbekiston Respublikasi TIAISV da eksport-import operatsiyalarini o’tkazish, transport xizmatlarini ko’rsatish, tekstil sanoati, elektronika servis xizmati va boshqa sohalarni o’z faoliyati doirasiga olgan Janubiy Koreya kompaniyalarining 84 ta vakolatxonalari akkreditatsiyadan o’tkazilgan. To’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar hisobidan esa 97 ta loyiha bo’yicha jami 2,297 milliard dollarlik investitsiyalar kiritiladi. Manba ( www.uzinfoinvest.uz 2011-yil) Xulosa Bugungi kunda O’zbekistonda 360 ta o’zbek-koreys qo’shma korxonalari, ular ichidan 59 tasi 100% Koreya kapitalidagi korxonalar faoliyat yuritmoqdalar. O’zbekiston bozorida faoliyat yurituvchi koreys kompaniyalari orasida Koreya milliy neft korporatsiyasi (KNOK), Koreya Gaz Korporatsiyasi (KoGaz), "DAEWOO International", "Korean Air", "Shindong enerkom", "Xaynteks" va boshqa yirik kompaniyalar ham bor. Investitsiyalarni o’zlashtirish tufayli ishlab chiqarish hajmi bir miyorda ko’tarilmoqda. O’zbekiston 20 yil ichida 100 mlrd. $ dan ortiq investitsiyalarni o’zlashtirdi O’zbekiston o’z mustaqil taraqqiyotining dastlabki 20 yili ichida 100 mlrd. $ dan ortiq investitsiyalarni o’zlashtirishga muvaffaq bo’ldi. Bu haqda O’zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligi huzuridagi “Uzinfoinvest” agentligi rahbari Jamshid Abdurahimov ma’lum qilgan. Jalb qilingan investitsiyalarning 35 mlrd. $ dan ortig’i to’g’ridan-to’g’ri va imtiyozli chet el investitsiyalaridir. So’nggi yillarda jahonda yuz bergan moliyaviyiqtisodiy inqirozga qaramasdan mamlakatimizga investitsiya oqimining kirib kelishi aslo sekinlashmadi. Ayni paytda mamlakatimiz hududida 4 200 dan ortiq qo’shma korxona va chet el kompaniyalari faoliyat ko’rsatmoqda. Ular orasida butun dunyoga mashhur General Motors, MAN, Isuzu Motors, CNPC, Petronas, LG, Lotte, Kogas, SK, Lukoyl, Nestle, Carlsberg, Mitsubishi, Korea Telecom kabi transmilliy korporatsiyalar ham bor. Eslatib o’tamiz, O’zbekiston hukumati 2011-yilda Investitsion dastur doirasida 2,913 mlrd. $ xorijiy investitsiyalarni o’zlashtirilgan. O’zbekiston va Janubiy Koreyaning savdo-iqtisodiy, sarmoyaviy va moliyaviytexnikaviy hamkorligi ikkitomonlama munosabatlarni mustahkamlashda muhim omil sanaladi va ulkan istqbollarga egadir. Tomonlar tog’-kon sanoati, neft va gaz, neft va kimyo, qurilish, avtomobilsozlik, to’qimachilik, qishloq xo’jaligi tarmoqlarida, shuningdek, yuqori texnologiyalar sohasida sarmoyaviy hamkorlikni yanada kengaytirishdan manfaatdordirlar. 1992-yilda imzolangan Savdo bitimiga ko’ra, mamlakatlarimiz o’rtasida mumkin qadar qulaylik berish rejimi o’rnatilgan. Koreya Respublikasi O’zbekistonning tashqi savdo bo’yicha sheriklari orasida yetakchi o’rinlardan birini egallaydi. 2010-yilda ikki tomonlama tovar aylanmasi hajmi 2009-yildagiga nisbatan 31,5 foizga o’sib, 1 milliard 614 million 700 ming AQSh dollarini tashkil etdi. O’zbekistondan Janubiy Koreyaga transport, sayyohlik va kommunikatsiya xizmatlari, paxta tolasi, oziq-ovqat mahsulotlari, mashina va asbob-uskunalar eksport qilinadi. Koreya Respublikasidan esa kimyoviy mahsulotlar va plastmassa, qora metallar, transport, konsultativ va kommunikatsiya xizmatlari, oziq-ovqat, neft mahsulotlari, mashina va asbob-uskunalar import sifatida olinadi. 1994-yildan buyon savdo-iqtisodiy sohada hamkorlik qilish bo’yicha O’zbekiston-Janubiy Koreya qo’shma qo’mitasi faoliyat yuritib kelmoqda. O’tgan davr mobaynida qo’shma qo’mitaning oltita yig’ilishi tashkillashtirildi, ularning oxirgisi 2009-yil aprel oyida Seulda bo’lib o’tdi. Ikki tomonlama hamkorlikning istiqbolli yo’nalishlaridan biri “Navoiy” erkin industrial-iqtisodiy zonasi doirasidagi loyihalarni amalga oshirish hisoblanadi. Erkin industrial-iqtisodiy zona va yuk tashish bo’yicha dunyoda yetakchi kompaniyalardan biri – “Korean Air” tomonidan boshqarilayotgan Navoiy shahar aeroportidagi logistika markazi imkoniyatlarining birlashtirilishi yuqori daromadli mahsulotlar ishlab chiqarilishining rivojlanishiga hamda aviatsiya, avtomobil va temir yo’ldan foydalangan holda amalga oshiriladigan yuk tashishning multimodal tizimi orqali tayyor mahsulotni dunyo bozoriga tez yetkazib berilishiga alohida imkoniyat yaratadi. O’zbekiston Respublikasi va Koreya Respublikasi o’rtasidagi hamkorlikning yana bir muhim yo’nalishi bu – mavjud sanoatni yangilash hamda modernizatsiya qilish maqsadida mamlakatimizga yuqori investitsiya texnologiyalarining jalb etilishi bilan bog’liq istiqbolli loyihalar sanaladi. Janubiy Koreya Eksimbankining Iqtisodiy taraqqiyot va hamkorlik jamg’armasi (EDCF) tomonidan imtiyozli kreditlash tizimi bo’yicha olib borilayotgan o’zaro munosabatlar ham izchil rivojlanmoqda. Bu borada ichimlik suvi bilan ta’minlash, sog’liqni saqlash va geoaxborot tizimi sohasiga oid loyihalarni amalga oshirish maqsadida EDCF jamg’armasining qariyb 155 million AQSh dollariga teng bo’lgan yangi imtiyozli kreditini jalb etish masalasi ishlab chiqilmoqda. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. Karimov I.A. “O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 2011-yilning asosiy yakunlari va 2012-yilda O’zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlari” – 20 yanvar 2012 yil, “Xalq so’zi” gazetasi. 2. Karimov I. A.” Asosiy vazifamiz – vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir.”- Toshkent, “O’zbekiston” nashriyoti, 2010-y. 3. I. A. Karimov “Jahon moliyaviy- iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari.“O’zbekiston”, T- 2009y. 4. Mirxanova D.A. Koreya Iqtisodi Darslik. T. TDSHI, 2011y. 5. Жонг Вон Л. “Экономики Корее и ее перспектbы” Tашкент,2006. 408-c. 6. Kyeong-won Kim “Post-Crisis Transformation of the Korean Economy” Samsung Economic Research Institute, 2003 7. Doing Business 2011. - Doing Business Project World Bank Group. 2010. Koreys tilidagi adabitotlar 1. 정윤형 “ 민족경제론과한국경제 ” , 창작과평사 , 1995. 2. “ 비전 한국경제 2010 ”, 매일경제신문사 , 2001. 3. “ 세계경제트렌드 ” 일본경제신문사 , 2002. Internet manbalar: 1. www.gov.uz 2. www.kiep.go.kr 3. www.koreaeconomy.org 4. www.kotra.or.kr 5. www.kgu.or.kr 6. www.keei.re.kr 7. www.skchem.com 8. www.economywatch.com 9. www.keri.org

Koreya Respublikasi va O’zbekiston o’rtasidagi iqtisodiy munosabatlarning rivojlanishi

Sotib olish