Koreya yarimorolining boʻlinishi - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	51.3KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	22 Sentyabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Koreya yarimorolining boʻlinishi

Sotib olish

Koreya yarimorolining bo linishiʻ
MUNDARIJA:
Kirish ………………………………………………………………………................................................................................................… 2-4
I bob. Koreya bo linishdan oldin
ʻ .................................................................................................................................. 5-7
II bob. Koreyaning bo linishi
ʻ ...…………...................................................................................................................... 8-12
III bob. Ikki koreya davlati va ularning siyosati ………………………........................................... 13-31
Xulosa ………………………………………………………….....................................................................................……........…….. 32-33
Foydalanilgan adabiyotlar ro yxati
ʻ …………………..................................................………….............................. 34

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Doimo insoniyatni oldinga undovchi omillardan biri
tarixiy xotiradir . Shu munosabat bilan Koreyaning bo linishi oroldagi koreys tarixiniʻ
tugatgan deb hisoblash mumkin, chunki o shandan beri bitta mamlakat yana birlasha
ʻ
olmadi, ammo bu amalga oshirilgan tarixiy haqiqatning holatlarini to liq tushunish
ʻ
uchun nima uchun aynan qayta birlashish sodir bo lmadi. Shuning uchun ham
ʻ
tarixiy faktlar va tarixiy jarayonlar yoritilga kitoblar orqali buning sababini
o’rgaanishimiz mumkin. Bunda mavzuning dolzarbligi avvalo nima ekanligini
tushunish kerak. Dolzarblikdagi asosiy masala qadimdan bir bo’lib kelgan Koreya
davlatining bo’linish tarixi qanday kechdi va bu jahonga qanday ta’sir qilganini
o’rganishimiz lozimdir.
Kurs ishining maqsadi. KXDR va Koreya Respublikasi o rtasidagi ikki
ʻ
tomonlama munosabatlar muammolarini o rganishdan iborat. XX asrning
ʻ
o rtalaridan boshlab Koreya yarim orolidagi mojarolar xalqaro miqyosdagi diqqat
ʻ
markazida bo lib, jahon davlatlarining tashqi siyosatida muhim o rin egalladi. Shu
ʻ ʻ
bilan birga, bugungi kunda Shimoliy Koreya muammolari muhokama
qilinayotganda, Koreya yarim orolining yadroviy muammosiga katta e’tibor
qaratilmoqda.
Ushbu kurs ishining vazifalari quyidagilardan iborat:
 Ikki Koreya davlatining shakllanishi, XX asrda Koreya yarim orolidagi
keskinlikning kelib chiqishini tahlil qilish;
 Koreya urushining borishi va sabablarini ko rib chiqish;
ʻ
 KXDR va Koreya Respublikasi o rtasidagi urushdan keyingi munosabatlarni
ʻ
qarama-qarshilikdan Koreya yarim orolida muloqot boshlanishiga o tish
ʻ
kontekstida ko rib chiqish;
ʻ
 hozirgi bosqichda Koreya yarimorolidagi nizolarni hal qilish muammolarini
ko rib chiqish;
ʻ
 ikki davlat tashqi siyosatini shakllantirishga yondashuvlar evolyutsiyasini
ko rsatish;
ʻ
2

 birlashish tendensiyalari va mahalliy harbiy mojarolarning oldini olish
imkoniyatlarini tahlil qilishdan iborat.
Kurs ishining o rganish obekti. ʻ Ikki Koreya davlati o rtasidagi geosiyosiy ʻ
kurash, shuningdek, Ikkinchi jahon urushidan keyin Koreya atrofida yuzaga kelgan
xalqaro mojaro bilan bog liq Koreya yarim orolidagi siyosiy jarayonlarning
ʻ
rivojlanish dinamikasi.
Kurs ishining o rganish predmenti.
ʻ Ikki Koreya davlatining bo’linishi va
ularning tashqi siyosati hisoblanadi.
Davriy (xronologik) chegaralanishi. XX asrning o rtalarida Koreya yarim
ʻ
orolidagi keskinlik, davlatning bo linishi yillaridagi voqealar va XXI asrdagi
ʻ
Koreya yarim oroli davrini o z ichiga oladi.
ʻ
Mavzuning o rganilganlik darajasi
ʻ . Muammo bo yicha adabiyotlarni tahlil ʻ
qilish jarayonida shuni ta’kidlaymizki, bu mavzu bo yicha sovet sharqshunosligi
ʻ
yetarli ma’lumot bazasiga ega bo lib, SSSR tashqi siyosatiga muvofiq siyosiy
ʻ
jihatdan bir tomonlama. Tadqiqotlarda koreys muammosiga katta e’tibor beriladi.
Koreya keskinligining kelib chiqishiga oydinlik kiritgan birinchi asarlar SSSRda
1940-1950-yillarda nashr etilgan. Tarixshunoslik yondashuvining yorqin namunasi
V.T.Zaychikovning “Koreya” asari 1
bo lib, unda yarimorolning bo linish sabablari
ʻ ʻ
batafsil tahlil qilingan, yaponlarga qarshi harakatga alohida urg u berilgan. Faqat
ʻ
Koreya qarama-qarshiliklari va muammolari tugunini o rganuvchi o tgan asrning
ʻ ʻ
asarlar 70-80-yillarda paydo bo lgan. Ushbu mavzu bo yicha eng mashhur tadqiqot
ʻ ʻ
V.I.Denisovning “Koreya muammosi: hal qilish yo llari”
ʻ 2
bo lib, u Koreya ʻ
muammosini hal qilish muammosi bo yicha asosiy NEA o yinchilarining
ʻ ʻ
pozitsiyalarini o rganadi. V.D.Tixomirovning fikricha, Janubiy Koreya
ʻ
hukumatining maqsadi iqtisodiy va harbiy ustunlik orqali demarkatsiya chizig idan
ʻ
shimolga cho zilgan hududni o zlashtirishdan iborat.
ʻ ʻ
So nggi yillarda Koreya mojarosiga bag ishlangan ilmiy ishlar yaratildi,
ʻ ʻ
allaqachon post-to qnashuvdan keyingi fikrlash nuqtai nazaridan, mualliflar tarixiy
ʻ
voqealarni imkon qadar xolis va muvozanatli ravishda ochib berishga intilmoqda.
1
Корея / А. Гражданце, пер. с англ. З.А. Рыбниковой, под ред. и с ввод. ст. В.Т. Зайчикова. – M .:1948.
2
Денисов В.И. Корейская проблема: решения; 70-80-х гг. / М.:2017.
3

A.D.Bogaturovning yozishicha, Koreyalararo munosabatlarning asosiy muammosi
ularning birlashish masalasini hal qilishdagi yondashuvlaridagi farqdadir.
K urs ishining tuzilishi. Kirish, uchta bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar
ro yxatidan iborat.ʻ
4

I BOB. KOREYA BO LINISHDAN OLDINʻ
Yaponiyadan ozod qilinishi
XIX asr ko pchilik Osiyo davlatlari uchun burilish davri bo ldi. Yevropaliklar
ʻ ʻ
va amerikaliklar ilgari yopiq mamlakatlarga qiziqish bildirishdi, shuning uchun ular
o zlarining rivojlanishiga sarmoya kirita boshladilar. Ulardan biri Yaponiya bo lib,
ʻ ʻ
Amerika sarmoyalari tufayli rivojlanishda sakrashga muvaffaq bo ldi. Bu davr
ʻ
o tmishdagi an’analarni yo q qilish, samuray madaniyatini yo q qilish va zamonaviy
ʻ ʻ ʻ
modelga muvofiq qayta qurollanish bilan bog liq edi. Yaponlar millatchilikning
ʻ
ancha radikal shakli va chet elliklarga nisbatan murosasiz munosabati bilan ajralib
turadi. Shuning uchun Koreya yarim oroli hududini egallab olish nihoyatda
pragmatik reja edi. Yaponiyaning kichik hududi kengaytirildi, qishloq xo jaligini
ʻ
qayta ishlash va korxonalar qurish uchun yerlar miqdori ko paydi, armiya “kanon
ʻ
yemi” bilan to ldirildi. Biroq, Yaponiya Koreyani faqat muqaddima qildi, deyish
ʻ
mumkin emas: uning hukmronligi davrida mamlakatda tibbiyot, ta’lim, harbiy
tayyorgarlik darajasi oshdi va umr ko rish davomiyligi deyarli ikki baravar oshdi.
ʻ
Shu bilan birga koreys xalqining an’anaviy madaniyati - tili, e’tiqodi, urf-odatlari
shafqatsizlarcha bostirildi. Odamlarga hurmatsizlik bilan munosabatda bo ldilar,
ʻ
norozilar qattiq jazolandi. Tabiiyki, jamiyatda qarshilik paydo bo ldi, bu boshqa
ʻ
davlatlar tomonidan yashirincha qo llab-quvvatlandi.
ʻ
1930-yillarning o rtalaridan boshlab mamlakatda keyinchalik Shimoliy Koreya
ʻ
yetakchisiga aylanadigan Kim Ir Sen boshchiligida faol partizan harakati boshlandi.
Sovet Ittifoqida, Xitoyda tahsil oldi va kommunizm qurgan bu davlatlar yashirin
harakatga homiylik qila boshladi. Shunday qilib, Koreyada hukumatning sotsialistik
tamoyillarga amal qilgan bir qismi tug ildi.
ʻ
G arb mamlakatlari (birinchi navbatda, bu vaqtga kelib Yaponiya bilan
ʻ
“janjallashgan” Amerika) ko magida u bosqinchilarga qarshi kurashdi, ammo
ʻ
siyosiy jihatdan boshqa yo nalish - demokratik yo nalishga amal qildi. Shunday
ʻ ʻ
qilib, o sha paytda birlashgan Koreyada ikkita qarama-qarshi lager paydo bo ldi va
ʻ ʻ
ular kelajakda hokimiyat uchun kurasha boshladilar.
5

Mamlakatda yangi bosqich 1945-yilda, Yaponiya Xirosima va Nagasakiga
berilgan yadro zarbalaridan keyin taslim bo lganligini e’lon qilgandan so ngʻ ʻ
boshlandi. U endi bosib olingan hududlarni ushlab tura olmadi, shuning uchun u
bostirib kirishdan bosh tortdi. Biroq, ozod qilingandan keyin Koreya uzoq vaqt
qarovsiz qolmadi: yil oxiriga kelib, Amerika va Sovet Ittifoqi mamlakatda
o zlarining siyosiy ta’sir zonalarini ajratib turadigan chegarani chizishdi. Shimoliy
ʻ
qismi SSSR homiyligida, janubiy qismi esa AQShga o tdi.
ʻ
Koreyaning bo linishi sabablari
ʻ
Dastlabki rejaga ko ra, bo lingan mamlakat bo linishdan bir necha yil o tgach,
ʻ ʻ ʻ ʻ
tom ma’noda qayta birlashishi kerak edi. Xo sh, nima uchun uni ajratish kerak edi?
ʻ
Hammasi harbiy taktika bilan bog liq. AQSh va SSSR taslim bo lishni tezlashtirish
ʻ ʻ
uchun birgalikdagi sa’y-harakatlar bilan Koreyani yapon qo shinlaridan ozod
ʻ
qilishga qaror qilishdi. SSSR mamlakatga shimoldan, AQSh esa ittifoqchilari bilan
janubdan hujum qildi. Tabiiyki, bosib olingan hududlar Yaponiya qo shinlarining,
ʻ
shu jumladan partizan otryadlarining to liq yo q bo lib ketishini kafolatlaydigan bir
ʻ ʻ ʻ
muddat ushlab turilishi kerak edi. Shunday qilib, xuddi shu protektorat paydo bo ldi,
ʻ
bu bugungi kungacha davom etayotgan bo linishga olib keldi.
ʻ
1940-yillarning oxirida Koreyadagi kayfiyat qanday edi? Shu munosabat bilan
Koreyaning bo linish tarixini tugatgan deb hisoblash mumkin, chunki o shandan
ʻ ʻ
beri bitta mamlakat yana birlasha olmadi, ammo bu amalga oshirilgan tarixiy
haqiqatning holatlarini to liq tushunish uchun nima uchun aynan qayta birlashish
ʻ
sodir bo lmadi bu nimaga ekanligini tushunish kerak.
ʻ
Ikkinchi Jahon urushidan keyin Koreya SSSR va Qo shma Shtatlar manfaatlari
ʻ
to g ridan - to g ri kesishadigan o ziga xos “qaynoq nuqta” ga aylandi va sovuq
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
urush kayfiyati allaqachon ufqda paydo bo lgan edi. Ular Koreyaliklarning har
ʻ
birining boshiga qo yilgan, ularning protektorati uchun foydali bo lgan mafkurani
ʻ ʻ
qo llab-quvvatlagan.
ʻ
Shimoliy Koreyani Kim Ir Sen boshqargan, uning tayinlanishi Sovet Ittifoqi
hukumati bilan kelishilgan va Li Singman Janubiy Koreya prezidenti bo lgan.
ʻ
Qizig i shundaki, demokratik g oyalar va ochiq prezidentlik saylovlariga qaramay,
ʻ ʻ
6

ko pchilik tarixchilar hanuzgacha Li Sing-manni Qo shma Shtatlarning himoyachisiʻ ʻ
deb bilishadi, bu aslida bejiz emas - Amerikaga nafaqat “ko chadan kelgan odam
ʻ
prezidenti” sifatida ko rish kerak edi. Bu nafaqat mamlakatni boshqarishga, balki
ʻ
Sovet Ittifoqining tashviqot hujumlarini to xtatishga qodir, Amerika Qo shma
ʻ ʻ
Shtatlari fikriga ko ra, yangi qo lga kiritilgan mamlakatning janubiy qismiga havas
ʻ ʻ
qilsa arziydi.
Gap shundaki, asl g oyaga ko ra, Koreya yagona mafkura ostida birlashishi
ʻ ʻ
kerak edi, uni mamlakat fuqarolari hal qilishi kerak edi. Ammo vaqt o tdi, Sovuq
ʻ
urush kuchayib bordi va hozir bo lingan mamlakat nafaqat sobiq Yaponiya
ʻ
mustamlakasi, balki SSSRga yaqin joylashgan juda jozibali yer bo lagiga aylandi.
ʻ
To g ri, hech bir tomon bu hudud ustidan nazoratni qo lga kiritish imkoniyatini
ʻ ʻ ʻ
qo ldan boy bermoqchi emas edi - Qo shma Shtatlar urush bo lgan taqdirda keyingi
ʻ ʻ ʻ
hujum uchun juda qulay tramplinga ega bo lishi mumkin edi, SSSR esa bunday
ʻ
vaziyatda albatta, mutlaqo foydasiz edi.
Natijada, Janubiy Koreya fuqarolari Amerika tomoni tomonidan maksimal
darajada qayta ishlandi va ularning shimoliy qo shnilari Sovet hukumatidan
ʻ
“vatanparvarlik aybi” oldilar. Har bir tomon sekin-asta noto g ri tarafga tushib
ʻ ʻ
qolgan qarindoshlari endi ular avvalgidek emasligiga - ular “noto g ri g oyalar bilan
ʻ ʻ ʻ
kasallangan” ekaniga amin bo ldi
ʻ 3
.
Professor Robinsonning fikricha, SSSR va AQSh Ikkinchi Jahon urushida
“faqat nomidan” ittifoqchi bo lgan, ammo aslida ular o rtasida dunyoda ta’sir
ʻ ʻ
doiralari uchun kurash bor edi. Koreya yarim orolining shimoliy qismi sovet istilosi
zonasida edi. 1945-yildan 1948-yilgacha Sovet rahbarlari u yerda kommunistik
tartib o rnatdilar. Yarim orolning janubiy qismida amerikaliklar hukmronlik qildi.
ʻ
Ular to g ridan-to g ri Qo shma Shtatlar tomonidan boshqariladigan harbiy
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
hukumatni tuzdilar. Davlatning sovet tuzilmasi shimoliy qism ishchi va dehqonlari
tomonidan keng kutib olindi. Ammo o rta tabaqali odamlar janubiy qismga
ʻ
ommaviy ravishda ko chib ketishdi. Bugungi kunda Janubiy Koreya aholisi
ʻ
Shimoliy Koreyaga qaraganda ancha katta. Robinsonga ko ra, janubdagi rejim
ʻ
3
https :// koreyaportal . com / istoriya - razdeleniya - korei - na - severnuyu - i - yuzhnuyu . html
7

AQSh tomonidan faol qo llab-quvvatlangan. Koreyaliklarning bu qismiʻ
antikommunistik o ng qanot qarashlariga ega edi.
ʻ
Vaqt o tishi bilan Sovet Ittifoqi va Qo shma Shtatlar o z ishg ol zonalarini tark
ʻ ʻ ʻ ʻ
etishga majbur bo ldi. Ammo barcha rejalar buyuk davlatlarning “sovuq urushi”
ʻ
tufayli buzildi. Shuning uchun bu zonalarni birlashtirish mumkin emas edi.
Tomonlar murosaga kelmadi - “oltin o rtacha” ish bermadi. SSSR ham, AQSh ham
ʻ
bir-biriga bo ysunishni xohlamadi.
ʻ
8

II BOB. KOREYANING BO LINISHIʻ
Koreyaning bo linishda BMTning roli
ʻ
Koreya qadimgi tarixga ega mamlakat. 1904-1905-yillardagi rus-yapon urushi
davrida u Yaponiya tomonidan bosib olingan, 1910-yilda uni qo shib olgan va
ʻ
Sharqiy Osiyoda yanada kengayishi uchun uni qishloq xo jaligi qo shimchasiga va
ʻ ʻ
tramplinga aylantirgan. 1945-yil avgust oyida 38-paralleldan shimolda joylashgan
Koreya Sovet Armiyasi tomonidan yaponlardan ozod qilindi. SSSR, AQSH va
Buyuk Britaniya tashqi ishlar vazirlarining Moskva konferensiyasi (1945-yil
dekabr) Koreyaning yagona, mustaqil, demokratik davlat sifatida tiklanishini
nazarda tutib, vaqtinchalik markaziy Koreyani tashkil etish tarafdori edi. Hukumat
hamda Sovet va Amerika qo shinlari qo mondonligi vakillaridan iborat qo shma
ʻ ʻ ʻ
komissiya tuzildi (qo shinlar Qo shma Shtatlar Yalta va Potsdamdagi ittifoqchilik
ʻ ʻ
shartnomalariga muvofiq Koreyaning janubiy qismiga kiritildi va bu Yaponiyaning
taslim bo lish to g risida aktni 1945-yil sentyabr oyida imzolanganidan keyin sodir
ʻ ʻ ʻ
bo ldi. Shu sababli ular Koreya hududida yaponlarga qarshi harbiy operatsiyalarda
ʻ
qatnashmaganlar). Biroq, Qo shma Shtatlar Sovet-Amerika komissiyalarining ishini
ʻ
buzdi va 1947-yil sentyabr oyida Koreya masalasini noqonuniy ravishda BMTga
muhokama qilish uchun yubordi va u yerda saylovlarni BMT komissiyasi nazorati
ostida o tkazish to g risida qaror qabul qilishga muvaffaq bo ldi. 1948-yil may
ʻ ʻ ʻ ʻ
oyida Janubiy Koreyada alohida saylovlar bo lib o tdi va 1948-yil 15-iyulda Koreya
ʻ ʻ
Respublikasi poytaxti Seul deb e’lon qilindi.
Shimoliy Koreyada sovet ma muriyati yer ostidan chiqib, emigratsiyadan
ʼ
qaytgan kommunistlar, shuningdek, bu yerga olib kelingan sovet koreyslari asosida
rejim yaratdi. 1946-yil fevralida tuzilgan Shimoliy Koreyaning Muvaqqat xalq
qo mitasiga kommunist Kim Ir Sen rahbarlik qildi. 1946-1947-yillarda
ʻ
Kommunistik partiya o z faoliyatini qayta boshladi, u Yangi Xalq partiyasi bilan
ʻ
birlashib, Shimoliy Koreya Ishchilar partiyasini (TPUK) tuzdi. Agrar islohot
to g risidagi qonun asosida yapon va koreys mulkdorlaridan tortib olingan yerlar,
ʻ ʻ
shuningdek, cherkov va monastir mulklarining bir qismi yersiz va kambag al
ʻ
9

dehqonlar o rtasida taqsimlandi. Yaponlarning va Koreya burjuaziyasining muhimʻ
qismining mulkini sotib olmasdan milliylashtirish ishlab chiqarish vositalarining 80
foiziga ega bo lgan davlat sektorining paydo bo lishiga olib keldi. Shunday qilib,
ʻ ʻ
Shimoliy Koreyada sovet modelidagi siyosiy va iqtisodiy tuzilmalar yaratila
boshlandi.
Janubiy Koreyada Amerika ishg ol hokimiyati o z nazorati ostida fuqarolik
ʻ ʻ
boshqaruvini o rnatdi. SSSR va AQSh o rtasidagi qarama-qarshiliklar, ular
ʻ ʻ
Koreyada ko zlagan maqsadlariga qarama-qarshilik Moskva konferensiyasi
ʻ
qarorlarini amalga oshirishga va yagona Koreya davlatini yaratish formulasini ishlab
chiqishga imkon bermadi. 1948-yil may oyida BMTning “Koreya masalasi”
komissiyasi nazorati ostida Janubiy Koreya hududida Milliy Assambleyaga
saylovlar bo lib o tdi va 15-avgustda Koreya Respublikasi e lon qilindi. Uning
ʻ ʻ ʼ
prezidenti 1919-yildan buyon yashab kelgan Amerika Qo shma Shtatlaridan
ʻ
qaytgan koreyalik muhojir Li Singman edi.
Amerika Qo shma Shtatlarining bo linish harakatlariga va ichki reaktsiyaga
ʻ ʻ
javoban Shimoliy va Janubning ilg or kuchlari 1948-yil avgust oyida Koreya Oliy
ʻ
Xalq Assambleyasiga (Janubda saylovlar noqonuniy ravishda o tkazildi) butun
ʻ
Koreya saylovlarini imzo to plash shaklida o tkazdilar. Pxenyanda bo lib o tgan 1-
ʻ ʻ ʻ ʻ
sessiyada Koreya Xalq Demokratik Respublikasi (KXDR) tuzilganligi e lon qilindi.
ʼ
Kim Ir Sen hukumat boshlig i bo ldi, u o z vakolatlari butun mamlakatni qamrab
ʻ ʻ ʻ
olganini da’vo qildi.
Sovet Ittifoqi birinchi bo lib (1948) KXDR bilan diplomatik munosabatlar
ʻ
o rnatdi va 1948-yil oxiriga kelib o z qo shinlarini hududidan evakuatsiya qildi
ʻ ʻ ʻ 4
.
Janub va shimol o rtasidagi qarama-qarshilik
ʻ
Ikki davlat o rtasidagi munosabatlar juda keskin edi. KXDR rahbari Li
ʻ
Singman o z oldiga “vatanni birlashtirish va to liq mustaqillikka erishish
ʻ ʻ
zarurligini” e’lon qildi. Bu orada bir necha bor qurolli to qnashuvlar bo lib o tdi va
ʻ ʻ ʻ
1950-yil 25-iyunda harbiy harakatlar rasman boshlandi. Uch kundan so ng KXDR
ʻ
qo shinlari Seulni egallab olishdi va janubga chuqurlashdilar. BMT Xavfsizlik
ʻ
4
Ли Чхон-вон. Роль Общества возрождения родины в Корейском национально-освободительном движении. –
Пхеньян: 1957. – C . 30.
10

Kengashi KXDRni tajovuzkor deb tan oldi va Koreyaga BMT qo shinlariniʻ
yuborishga qaror qildi. 15-sentabr kuni 50 000 amerikalik askar KXDR qo shinlari
ʻ
orqasida joylashgan Incheon hududiga qo ndi. Shundan so ng, asosiy qismi AQSh
ʻ ʻ
kuchlari bo lgan BMT qo shinlari qarshi hujumga o tdi va KXDR hududining katta
ʻ ʻ ʻ
qismini egallab, XXR chegaralariga yetib keldi.
Ikki Koreya davlati o rtasidagi urush bir vaqtning o zida XXR bilan birgalikda
ʻ ʻ
harakat qilgan SSSR va AQSh o rtasidagi qarama-qarshilik edi. 1950-yil oktyabr
ʻ
oyida Xitoyning “Xalq ko ngillilari” ning bir qismi KXDR chegarasini kesib o tdi
ʻ ʻ
va Sovet aviatsiyasi jangovar harakatlarda qatnashdi. SSSR KXDR armiyasi va
“xalq ko ngillilari”ni qurol-yarog va o q-dorilar bilan ta’minladi. Ular tomonidan
ʻ ʻ ʻ
boshlangan qarshi hujum natijasida yil oxiriga kelib, BMT qo shinlari 38-parallelga
ʻ
qaytarildi, u yerda front barqarorlashdi. Uzoq davom etgan muzokaralardan so ng
ʻ
1953-yil 27-iyulda sulh shartnomasi imzolandi.
38-parallel ikki Koreya davlati o rtasidagi chegara bo lib qoldi. Sulh holati
ʻ ʻ
bugungi kungacha davom etmoqda.
Urush Koreyaga katta zarar yetkazdi ko plab shaharlar vayronaga aylandi, 9
ʻ
millionga yaqin odam halok bo ldi. Xitoylik “Xalq ko ngillilari” ning yo qotishlari
ʻ ʻ ʻ
1 millionga yaqin qurbon va yaradorlarni tashkil etdi. AQSh 54,000 halok bo ldi va
ʻ
103,000 yarador bo ldi.
ʻ
Urushdan keyingi davrda KXDR mamlakatni tinch demokratik yo lda
ʻ
birlashtirish takliflari bilan bir necha bor janubga murojaat qilgan, biroq Seul rejimi
KXDRning barcha tashabbuslarini rad etgan. Faqat 1972-yilda birinchi aloqalar
bo lib o tdi va 1972-yil 4-iyulda Koreyani birlashtirishning umumiy tamoyillarini
ʻ ʻ
belgilab beruvchi Shimol-Janub qo shma bayonoti kelishib olindi. 1985-yilning
ʻ
kuzida 40 yil ichida birinchi marta Shimoliy va Janubiy Koreya o rtasida KXDR va
ʻ
Janubiy Koreya Qizil Xoch jamiyatlari homiyligida badiiy jamoalar va “uyga
tashrif” guruhlari almashinuvi bo lib o tdi. Keyingi yillarda KXDR bir qator yangi
ʻ ʻ
takliflarni ilgari surdi, jumladan, “Koreya Demokratik Konfederativ Respublikasini
yaratish, shu bilan birga mamlakatning har ikki hududida mavjud siyosiy tizimlarni
saqlab qolish” (1980-yil oktabr), “Koreya Respublikasi o rtasida uch tomonlama
ʻ
11

muzokaralar o tkazish to g risida” KXDR, AQSh va Janubiy Koreya (1984-yilʻ ʻ ʻ
yanvar), tajovuz qilmaslik deklaratsiyasini ishlab chiqish bo yicha parlamentlararo
ʻ
muzokaralar o tkazish to g risida (1985-yil aprel), Koreya yarim orolini yadrosiz,
ʻ ʻ ʻ
tinch hududga aylantirish to g risida (1986-yil iyun), harbiy-siyosiy muzokaralarni
ʻ ʻ
yuqori darajada o tkazish to g risida (1986-yil dekabr), 1988-1991 yillarda
ʻ ʻ ʻ
bosqichma-bosqich Shimoliy va janubiy armiyalarning har biri 100 ming kishigacha
qisqartirish to g risida, Amerika qo shinlarining Janubiy Koreyadan bir vaqtning
ʻ ʻ ʻ
o zida bosqichma-bosqich olib chiqilishi (1987-yil iyul)
ʻ 5
. 1990-yil noyabr oyida
Koreyani konfederasiya tuzish yo li bilan birlashtirish taklifi tasdiqlandi va hukumat
ʻ
vakillari, Shimol va Janubdagi siyosiy partiyalar rahbarlarining oliy rahbarlari
ishtirokida maslahat uchrashuvini o tkazish g oyasi ilgari surildi. 1990-yil iyun
ʻ ʻ
oyida KXDR “Koreya yarimorolidagi keskinlikni yumshatish va vatanni
birlashtirish uchun tinch vaziyatni ta minlash” tashabbusi bilan chiqdi, unda Shimol
ʼ
va Janub o rtasida ishonch muhitini yaratish bo yicha bir qator yangi chora-tadbirlar
ʻ ʻ
ko zda tutilgan. va Koreyada qurolsizlanishni bosqichma-bosqich amalga oshirish.
ʻ
O sha yili Seulda (sentyabr va dekabr) va Pxenyanda (oktabr) KXDR Ma muriy
ʻ ʼ
kengashi Bosh vaziri va Janubiy Koreya Bosh vaziri o rtasida keskinlikni
ʻ
pasaytirish masalalari bo yicha 3 raund muzokaralar o tkazildi . Koreya yarim
ʻ ʻ
orolida va mamlakatni birlashtirish istiqbollari - Koreya bo linganidan beri birinchi
ʻ
marta bunday yuqori darajadagi aloqalar.
1973-yilda BMT Bosh Assambleyasining 28 - sessiyasi “BMTning Koreyani
qayta qurish va birlashtirish komissiyasi”ni tarqatib yuborishga ruxsat berdi. Xuddi
shu yili KXDRga BMTda rasmiy kuzatuvchi maqomi berildi. 1975-yilda BMT Bosh
Assambleyasining 30-sessiyasi “BMT qo mondonligini bekor qilish, Janubiy
ʻ
Koreyada BMT bayrog i ostida joylashgan barcha xorijiy qo shinlarni olib chiqish,
ʻ ʻ
sulh shartnomasini tinchlik bilan almashtirishni talab qiluvchi rezolyutsiya
loyihasini ma’qulladi. Shimoliy va Janubiy Koreya o rtasidagi ziddiyatni
ʻ
yumshatish va tinchlikni ta’minlash uchun samarali choralar ko rish. Biroq AQSh,
ʻ
5
Азиатская библиотека, 16 июня 2000.
12

uning ittifoqchilari va Janubiy Koreya rasmiylari bu rezolyutsiyaga e’tibor
bermayapti.
13

III BOB. IKKI KOREYA DAVLATI VA ULARNING SIYOSATI
Koreya xalq demokratik respublikasi
1945-1948 yillarda Shimoliy Koreyada Koreya Mehnat partiyasi (KPK)
rahbarligida yer islohoti amalga oshirildi, sanoat, transport, aloqa, banklar, tashqi
savdoni milliylashtirish, ayollar tengligi e’lon qilindi, ta’limni demokratlashtirish,
taslim bo lish arafasida yapon bosqinchilari tomonidan vayron qilingan ishlabʻ
chiqarish salohiyati tiklandi. Mamlakat sotsializmga bosqichma-bosqich o tish
ʻ
davriga kirdi, ammo 1950-1953 yillardagi urush bilan to xtatildi. Urushdan keyingi
ʻ
davrda KXDR SSSR va boshqa sotsialistik mamlakatlar bilan iqtisodiy hamkorlikka
tayanib, nafaqat urushning og ir yaralarini davoladi, balki xalq xo jaligi uchun
ʻ ʻ
mustahkam poydevor yaratdi. Shu bilan birga, Kim Ir Sen ilgari surgan Juchxe
g oyalarini amalga oshirish boshlandi. Ularning mohiyati shundan iboratki, inson
ʻ
“hamma narsani hal qiluvchi” ustadir, ammo inson nima to g ri va nima noto g ri
ʻ ʻ ʻ ʻ
ekanligini aniqlay oladi va Kim Ir Sen ta’limotini o zlashtirgandagina “ustoz” rolini
ʻ
mustaqil ravishda bajara oladi. KXDRda Kim Ir Sen “buyuk rahbar”, “zero
mutafakkir va nazariyotchi” deb atalgan. Aholini unga sadoqat ruhida tarbiyalash
ishlari olib borilmoqda. Mamlakatning barcha aholisi ko kragida Kim Ir Sen tasviri
ʻ
tushirilgan nishon taqib yurishadi 6
.
Juchxe g oyasiga asoslangan siyosiy yo nalish inqilob va sotsialistik
ʻ ʻ
qurilishning barcha vazifalarini “mustaqil ravishda, mamlakat sharoitiga mos
ravishda, o z kuchlariga tayangan holda” hal etishdan iborat. Kim Ir Sen aytganidek,
ʻ
“yer yuzida kommunistik jannat qurish” uchun uchta inqilob - mafkuraviy, texnik va
madaniy inqilobni amalga oshirish kerak. Og ir sanoat, ayniqsa, mashinasozlik
ʻ
yuqori sur’atlarda rivojlanmoqda. Qishloq xo jaligi sanoat asosiga o tkazilmoqda.
ʻ ʻ
Biroq respublikada energiya, xomashyo va xalq iste’moli mollari yetishmovchiligi
surunkali ravishda davom etmoqda. Haddan tashqari markazlashgan iqtisodiyotning
zaif samaradorligi ishlab chiqarilgan mahsulotlar va oziq-ovqat mahsulotlarini
tenglik, ratsional taqsimlashning ta’minlanishini belgilaydi. Maktab o quvchilari va
ʻ
talabalarga kiyim-kechak, poyabzal, ichki kiyim bepul, ishchilar va qishloq xo jaligi
ʻ
6
Ли Чхон-вон. Роль Общества возрождения родины в Корейском национально-освободительном движении. –
Пхеньян: 1957. - C. 34.
14

kooperativlari a’zolariga kiyim-kechak beriladi. KXDR rahbariyati e’tirof
etganidek, “xalqlar Yevropa mamlakatlari aholisidek yaxshi yashamaydi”, biroq
ayni paytda ommaviy axborot vositalari aholini “buyuk rahbar”ning donoligi tufayli
ular baxtli ekanliklariga doimo ishontirmoqda va qiyinchiliklarni tashqi dushman -
AQSh tahdidi bilan izohlagan. KXDR budjet xarajatlarining 30 foizini harbiy
salohiyatni saqlashga sarflaydi.
KXDR avtoritar byurokratik tizimni saqlab kelmoqda. Butun hokimiyat
Koreyaning hukmron Mehnat partiyasi prezidenti va bosh kotibi Kim Ir Senga
tegishli. Kurs uzluksizligini ta minlash uchun hokimiyatni meros orqali uningʼ
“suyukli rahbar”, “buyuk mutafakkir va nazariyotchi” deb atalgan o g li Kim Chen
ʻ ʻ
Irga (1942-yilda tug ilgan) bosqichma-bosqich o tkazish rejalashtirilgan.
ʻ ʻ
IV qurultoyida 1958-yilda mamlakatda “shahar va qishloqda sotsialistik
o zgarishlar tugallangani” qayd etildi
ʻ 7
. Koreya Mehnat partiyasining 1970-yil
noyabrida bo lib o tgan V qurultoyida KXDR “sotsialistik sanoat davlatiga aylandi”
ʻ ʻ
deb ta kidladi. Sotsializm g alabasi KXDR Sotsialistik Konstitutsiyasi (1972-yil 27-
ʼ ʻ
dekabr) bilan qonunlashtirildi. 1980-yil oktabrda bo lib o tgan Xitoy Mehnat
ʻ ʻ
partiyasining VI qurultoyi “To liq g alaba qozongan sotsializm jamiyatiga mos
ʻ ʻ
keladigan mustahkam moddiy-texnika bazasini yaratish, xalqning moddiy va
madaniy turmush darajasini keskin oshirish” vazifasini qo ydi.
ʻ
Shimoliy Koreya dunyoning 100 dan ortiq davlatlari bilan diplomatik
aloqalarga ega.
Janubiy Koreya respublikasi
Poytaxti - Rasman Seul. Norasmiy poytaxti - Pusan. Aholisi - 44,5 million
kishi (1994) Koreyaliklar, shuningdek, taxminan 30 ming xitoy, boshqa millat
vakillari Rasmiy tili koreys tilidir. Dini - buddizm, konfutsiylik, anglikanlar,
aholining bir qismi an’anaviy e’tiqodlarga amal qiladi. Pul birligi-von.
Tomonlar 1954-yildagi “qo shma mudofaa shartnomasi”ga muvofiq xavfsizlik
ʻ
sohasida o zaro majburiyatlarga ega bo lib, 90-yillarda harbiy-siyosiy sheriklikni
ʻ ʻ
mustahkamlash yo lidan borish niyatini bildirdi. Hozirda Janubiy Koreyada 37 000
ʻ
7
Ли Чхон-вон. Роль Общества возрождения родины в Корейском национально-освободительном движении. –
Пхеньян: 1957. - C. 35.
15

AQSh askari bor. Ayni paytda janubda Amerikaga qarshi kayfiyat saqlanib
qolayotgani sababli ikki davlat o rtasidagi munosabatlar murakkablashmoqda.ʻ
Koreya, savdo qarama-qarshiliklari. Ikki tomonlama munosabatlardagi asosiy
muammolar Yaponiyaning Koreyadagi mustamlakachilik hukmronligi oqibatlari va
savdo sohasidagi ishqalanish bilan bog liq.
ʻ
1948-yil 15-avgustda Koreya Respublikasi e’lon qilindi. Avvaliga Li Seung
Man (1960-yil aprelda taxtdan ag darilgan), keyin Park Chung Xi (1979-yil oktyabr
ʻ
oyida o ldirilgan) tomonidan tasvirlangan. 1980-1987-yillarda Chung Du Xvan
ʻ
prezidentlik lavozimini egallagan. 1987-yil oktabrda bo lib o tgan umumxalq
ʻ ʻ
referendumida yangi konstitutsiya ma qullandi, u 1988-yil 25-noyabrda kuchga
ʼ
kirdi. Konstitutsiyada ko p bosqichli saylovlar o rniga to g ridan-to g ri prezident
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
saylovlari joriy etildi, parlament huquqlari kengaytirildi, prezidentning vakolatlari
cheklandi va uning vakolatlari qisqartirildi. Hokimiyatda 7 yildan 5 yilgacha
bo lgan muddat , qattiq matbuot erkinligi, kasaba uyushmalari tuzish, yig ilish va
ʻ ʻ
namoyishlar o tkazish huquqi, muxolifat bosimi ostida konstitutsiyaga armiyaning
ʻ
siyosatdagi ishtirokining nomaqbulligi to g risidagi qoida kiritildi.
ʻ ʻ
Muxolifatning faoliyati parlament doirasi bilan chegaralangan. So nggi
ʻ
paytlarda ish tashlash harakati ko lamining qisqargani va an’anaviy ravishda eng
ʻ
portlovchi norozilik namoyishlari kamaygan. Hukumatga qarshi namoyishlarini
davom ettirayotgan chap qanot guruhlarning soni kam va ular ichki siyosiy
barqarorlikka tahdid solmaydi. Ushbu tendentsiyalarning rivojlanishiga o rta sinf
ʻ
qatlamining ko payishi, jamoatchilik kayfiyatining islohotlardan barqarorlikka va
ʻ
umuman, konservatizmga o tishi yordam beradi
ʻ 8
.
Janubiy Koreyaning tashqi siyosati Amerika Qo shma Shtatlari bilan yaqindan
ʻ
har tomonlama hamkorlikka asoslangan bo lib, u unga Osiyodagi muhim harbiy-
ʻ
strategik tayanch rolini yuklaydi. 1953-yil 1-oktabrda Vashington Seul bilan
Amerika qo shinlarining Janubiy Koreyada bo lishini qonuniylashtirgan “umumiy
ʻ ʻ
mudofaa shartnomasi”ni imzoladi. 1965-1973-yillarda Seul AQShning Vetnam
8
Дмитрий Косырев. Аналитический канал “Восточная политика”, 2002. - C. 89.
16

urushidagi asosiy hamkori edi. Hozirda Janubiy Koreyada 40 000 dan ortiq
amerikalik harbiylar joylashgan.
Janubiy Koreya Yaponiya va G arbiy Yevropa bilan mustahkam siyosiy vaʻ
iqtisodiy aloqalarga ega. Mamlakat dunyoning 140 ta davlati bilan diplomatik
aloqada bo lib, ulardan 80 ga yaqini KXDR bilan diplomatik aloqalarga ega. U 50
ʻ
dan ortiq xalqaro tashkilotlarning a zosi va BMTda doimiy monitoring byurosiga
ʼ
ega.
Ro Dae Vu ma’muriyati Sharqiy Yevropa davlatlari bilan aloqalarni
o rnatishga qaratilgan “shimoliy siyosat” deb nomlangan siyosatni kuchaytirdi.
ʻ
Janubiy Koreya Vengriya (1989-yil fevral), Polsha, Yugoslaviya (1989-yil noyabr),
Chexoslovakiya, Bolgariya va Ruminiya (1990-yil mart) bilan diplomatik
munosabatlar o rnatdi. Mo g uliston bilan ham aloqalar o rnatildi. 1989-yil noyabr
ʻ ʻ ʻ ʻ
oyida Ro Dae Vu Sharqiy Yevropaga (Vengriya) birinchi tashrifini amalga oshirdi.
1989-yil aprel oyida Seulda SSSR Savdo-sanoat palatasining vakolatxonasi, shu
yilning iyul oyida esa Moskvada Koreya savdoni rivojlantirish uyushmasining
vakolatxonasi ochildi. 1990-yil 30-sentabrda SSSR va Koreya Respublikasi
o rtasida diplomatik munosabatlar o rnatildi. O sha yilning dekabr oyida Prezident
ʻ ʻ ʻ
Ro Dae Vu Sovet Ittifoqiga rasmiy tashrif bilan keldi.
Janubiy Koreya “ikki Koreya” tushunchasidan kelib chiqadi, Shimoliy va
Janubiy Koreyaning “o zaro tan olinishi” va ularning bir vaqtning o zida BMTga
ʻ ʻ
kirishini anglatadi. 1989-yil sentyabr oyida Prezident Ro Dae Vu shimol va janubni
“yagona demokratik respublika” ga birlashtirish uchun oraliq qadam sifatida
“Koreys hamjamiyatini” tashkil etish g oyasini ilgari surdi
ʻ 9
.
1980-yillardan boshlab Janubiy Koreyaning iqtisodiy siyosati xorijiy
sarmoyalarni jalb qilish bilan bir qatorda xorijdan zamonaviy texnologiyalarni jalb
qilishga qaratilgan. Garchi turli sabablarga ko ra texnologiya sohasidagi qarzlar
ʻ
hajmi qarz mablag lari va to g ridan - to g ri investitsiyalar sohasidagi kabi katta
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
bo lmagan bo lsa-da, uning Janubiy Koreya iqtisodiyotini zamonaviy yo lga
ʻ ʻ ʻ
9
Пэк Нам-ун. Путь к объединению родины. – Пхеньян: 1970. – C . 86.
17

o tkazish va mamlakatni yutuqlar bilan tanishtirishdagi roli ilmiy-texnikaviy inqilobʻ
darajasi shunga qaramay ancha yuqori edi.
Zamonaviy texnologik jarayonlarni keng joriy etish uchun tegishli jihozlarni
olish zarur edi.
Bevosita ishlab chiqarish jarayonlari bilan bog liq bo lmagan xarid qilingan
ʻ ʻ
texnikalar orasida asosiy o rinni transport texnikasi va harakat tarkibi, elektr
ʻ
jihozlari va jihozlari egalladi. Yuqoridagilardan tashqari, Janubiy Koreya ishlab
chiqarish jarayonlarida bevosita foydalaniladigan texnikani sotib olishga majbur
bo ldi. Qoida tariqasida, dastgohlar va yig malarni sotib olish texnologik
ʻ ʻ
jarayonlardan foydalanish huquqini olish bilan birga bo ldi. Ularga bo lgan ehtiyoj
ʻ ʻ
yil sayin ortib bormoqda. Shunga ko ra, uskunaning o zi va “bilim” texnologiyasi
ʻ ʻ
uchun to lovlar uchun chegirmalar ham o sdi». Hammasi bo lib 1962-1982 yillar
ʻ ʻ ʻ
uchun. Janubiy Koreya va rivojlangan kapitalistik mamlakatlar o rtasida texnik
ʻ
“nou”larni sotib olish bo yicha 2281 bitim qayd etilgan. qanday “jami 681 million
ʻ
dollarni tashkil etdi, bu shu davrdagi to g ridan-to g ri investitsiyalar hajmining
ʻ ʻ ʻ ʻ
47,7 foizi”ni tashkil etdi.
Bundan tashqari, asbob-uskunalar va tegishli sotib olish bilan bog liq bitimlar
ʻ
yapon ishbilarmonlari (56,4%), garchi ular Janubiy Koreya firmalari bilan bu
sohada hamkorlikni Amerika va boshqa ishbilarmon doiralarga qaraganda 4 yil
kechroq boshlagan bo lsalar ham.
ʻ
Amaldagi asbob-uskunalar va texnologiyalar uchun Janubiy Koreya ajratmalari
miqdorida Yaponiyaning ulushi ham ustunlik qildi. Atigi 10 yil ichida (1967-1977)
yapon tadbirkorlari 52 million dollar (59 foiz) olgan bo lsa, 15 yil ichida (1962-
ʻ
1977) Amerika va G arbiy Germaniya 24,3 million dollar (27,7 foiz) va 4,4 million
ʻ
dollar (5 foiz) olgan.
Uzoq vaqt davomida chetdan zamonaviy texnologiyalarni jalb qilish bilan
bog liq vaziyatni umumiy ko rib chiqsak, endi ushbu jarayonning dinamikasini
ʻ ʻ
kuzatamiz.
Xorijiy texnika va texnologiyalarni qarzga olish uch davrga bo linadi. Birinchi
ʻ
davrda (1962-1966) bitimlar soni va ularning qiymati minimal qiymatlarda
18

ifodalangan. Bu, bir tomondan, cheklangan vazifalar bilan izohlansa, ikkinchi
tomondan, Janubiy Koreyadagi siyosiy vaziyatning beqarorligi va qisman shundan
kelib chiqqan holda, rivojlangan kapitalistik mamlakatlar ishbilarmon doiralarining
o z jihozlariga ishonchsizligi bilan izohlanadi va texnologiyalar ishonchli qo llargaʻ ʻ
o tadi. Ikkinchi davrda Janubiy Koreya haqiqatan ham sanoatlashtirish dasturiga
ʻ
kirishdi. Mamlakat uchun mutlaqo yangi sanoat tarmoqlarining yaratilishi
zamonaviy texnologiyalarga bo lgan ehtiyojning keskin oshishiga olib keldi, bu esa
ʻ
xorijiy nou-xaularning ko p oqimiga olib keldi
ʻ 10
.
Ikkinchi davrda tuzilgan bitimlar sonining ham (9,6 barobarga), ham qarzga
olingan asbob-uskunalar va texnologiyalar uchun Koreya chegirmalari miqdorining
(35,5 barobarga) tez o sishi kuzatilmoqda. Bu raqamlardan ikkinchisining yaqqol
ʻ
ustunligi Janubiy Koreyaga murakkab uskunalar va qimmatbaho texnologiyalar
kirib kela boshlaganidan dalolat beradi.
Uchinchi davrning (1977-1988 yillar) xarakterli belgilari “industrlashtirishning
yangi bosqichi”ga taalluqli bo lib, uning asosiy vazifalari mehnatni ko p talab
ʻ ʻ
qiluvchi ishlab chiqarishdan kapital va texnologiyani ko p talab qiluvchi ishlab
ʻ
chiqarishga bosqichma-bosqich o tishdan iborat edi.
ʻ
Sanoatlashtirishning yakuniy bosqichining asosiy vazifalarini bajarish qarz
olish va eng yangi texnologiya va ilg or texnologiyalarni joriy etish muammosiga
ʻ
tayandi.
Asta-sekin hukumat eng ilg or texnologiyalarni jalb qilishga ko proq pul tikadi.
ʻ ʻ
Prezident barcha xususiy firmalar o z ixtiyorida xorijiy texnologiyalarni almashishi
ʻ
kerakligini ta’kidladi. O z navbatida, Savdo va sanoat vazirligi kichik va o rta
ʻ ʻ
firmalar tomonidan yangi xorijiy texnologiyalarni joriy etishni rag batlantirishini
ʻ
ma’lum qildi. Rag batlantirish tizimi 1984-yilda kuchga kirdi va birinchi navbatda
ʻ
elektron mahsulotlar ishlab chiqarish bilan shug ullanadigan firmalarga taalluqli edi.
ʻ
Nufuzli, ammo hali o rganilmagan elektronika sohasida faoliyatni rivojlantirishga
ʻ
jur at etgan korxonalarga moliyaviy va texnik yordam ko rsatish uchun jamg arma
ʻ ʻ ʻ
tashkil etildi. 1988-yilda fondning miqdori 400 mln AQSH dollari.
10
Дак Ву Нам. “Опыт экономического развития Республики Корея в условиях рыночной системы”, 1993. – C.
5.
19

1983-yil 12-avgustdan boshlab Moliya vazirligi banklarni xorijiy
texnologiyalarni joriy etish uchun kredit olish uchun ariza topshiradigan xususiy
firmalarni jadal qo llab-quvvatlashga majbur qildi. Maxsus qo llab-quvvatlashʻ ʻ
kreditlari besh yil muddatga, ikki yillik imtiyozli davr bilan, yillik 10 foiz stavkada
berildi.
Yuqoridagi ma’lumotlardan kelib chiqqan holda, texnologik qarzlar sohasida
AQSh va G arbiy Yevropaning etakchi mamlakatlariga sezilarli moyillik bilan
ʻ
tavsiflangan keyingi, to rtinchi davrni ajratib ko rsatish maqsadga muvofiqdir.
ʻ ʻ
Bunday moyillikni AQSh va G arbiy Yevropa Janubiy Koreyada potentsial
ʻ
raqobatchi ko rmay, eng zamonaviy texnologiyalarni yetkazib bergani, Yaponiya
ʻ
esa qo shnisining jadal rivojlanish sur’atlaridan xavotirlanib, Koreyaga uzoq
ʻ
mahsulotlarni yetkazib bergani bilan izohlash mumkin. eng zamonaviy
texnologiyalardan.
O tkazish uchun juda ko p operatsiyalar 1983-yilda uch toifaga bo lingan.
ʻ ʻ ʻ
Birinchi toifadagi bitimlarning maqsadlari: ishlab chiqarish va ichki bozorda
sotishni monopollashtirish maqsadida xorij texnologiyalari yordamida ilgari
Koreyada ishlab chiqarilmagan har qanday turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarishni
o zlashtirish.
ʻ
Ikkinchi toifaga koreys firmalari o z oldiga eksportni kengaytirish vazifasini
ʻ
qo ygan - yangi yuqori sifatli mahsulotlar ishlab chiqarishni o zlashtirish va ular
ʻ ʻ
bilan tashqi bozorga chiqish vazifasini qo ygan operatsiyalardan iborat.
ʻ
Koreya tomonidan faqat yirik firmalar ishtirok etgan uchinchi toifadagi
bitimlar mahalliy sanoatning alohida tarmoqlarini sifat jihatidan yangi bosqichga
ko tarishga qaratilgan edi. Koreyaning “Sumsung” kompaniyasi, Amerikaning
ʻ
“Mikron” kompaniyasi o rtasidagi texnik shartnomalar bunday bitimga misol bo la
ʻ ʻ
oladi texnologiyasi, va Yaponiyaning “Sharp” korporatsiyasi bilan. Kelishuv
shartlariga ko ra, Koreya tomoni AQShga saqlash qurilmalari uchun kristall eksport
ʻ
qilish huquqini ta’minladi. Buning uchun Seul yaqinida yarimo tkazgichlar ishlab
ʻ
chiqaruvchi zavod qurilgan. Zavod faoliyatining dastlabki besh yilida eksport hajmi
650 million dollarni tashkil etdi. Ushbu firmalar boshlagan biznes katta daromad
20

keltirishini sezib, Daewoo va Gold kabi firmalar yarimo tkazgichlar ishlab chiqarishʻ
bilan bog landi.
ʻ 11
Janubiy Koreya sanoati turli kanallar orqali yangi turdagi uskunalar bilan
jihozlandi. Sanoat uskunalari ham tijorat kreditlari orqali kelgan, ammo texnologik
yordam hech qachon ular bilan birga berilmagan, shuning uchun tegishli texnik
xodimlarni tayyorlash g amxo rligi koreyslarning yelkasiga tushdi.
ʻ ʻ
Texnik kelishuvlarga muvofiq, xorijiy firma Janubiy Koreyaga texnik
maslahatchilar yuborish yoki mahalliy mutaxassislarni tayyorlash majburiyatini
oldi. Mahalliy kadrlar tayyorlash, agar u ilmiy-texnikaviy inqilobning so nggi
ʻ
yutuqlari darajasida bo lsa, xorijiy texnologik yordamning alohida qiymati edi.
ʻ
Yuqorida ta’kidlanganidek, umumiy xarajat nuqtai nazaridan texnologiya
qarzini tijorat kreditlari u yoqda tursin, na to g ridan-to g ri investitsiyalar bilan
ʻ ʻ ʻ ʻ
taqqoslab bo lmaydi. Biroq, bu borada ulardan kam bo lgan xorijiy texnologik
ʻ ʻ
yordam ko p hollarda tijorat kreditlari va to g ridan-to g ri investitsiyalarga
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
qaraganda ijobiy natijalarni, ba’zan esa tezroq daromad keltirdi. Shuning uchun ham
Janubiy Koreya so nggi paytlarda xorijiy sarmoyalar mahalliy sanoatning texnik
ʻ
darajasini oshirishga va’da bersa, ilg or texnologiyalarni qarzga olish va aralash
ʻ
korxonalarga to g ridan-to g ri sarmoyalarni jalb etishga ko proq e’tibor qarata
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
boshladi.
Janubiy va Shimoliy Koreyaning tinch yo l bilan birlashishi barcha koreyslar
ʻ
tomonidan istisnosiz eng katta milliy intilish sifatida qabul qilinadi. Shunisi
e’tiborga loyiqki, Janubiy va Shimoliy Koreya rasmiylari o zlarining umumiy
ʻ
siyosiy deklaratsiyasida imkon qadar tezroq milliy birlikka erishish uchun
diplomatik sa’y-harakatlar zarurligini so zsiz tan oladilar. Biroq, afsuski, ikkala
ʻ
tomon ham buni qanday qilish haqida kelisha olmayapti. Shimol va janub bir-biriga
juda uzoq vaqtdan beri dushmanlik bilan qarama-qarshilikda bo lganligi sababli,
ʻ
ular tezda o z pozitsiyalarini o zgartira olmaydilar va natijada ular uchun murosa va
ʻ ʻ
konsensusga kelish oson emas. Bu, shuningdek, partiyalarning qarama-qarshi
11
Дак Ву Нам. “Опыт экономического развития Республики Корея в условиях рыночной системы”, 1993. – C.
18.
21

siyosiy va mafkuraviy tizimlarga - kommunistik va kapitalistik tizimlarga
mansubligi bilan izohlanadi.
Amerika Qo shma Shtatlari va Sovet Ittifoqi o rtasidagi dushmanona qarama-ʻ ʻ
qarshilik, halokatli Sovuq urush davrida tomonlarning o zaro murosasizliklari eng
ʻ
yuqori darajada kuchayib ketdi va afsuski, bu qarama-qarshilikdan keyingi
dunyodagi vaziyatda katta darajada saqlanib qolmoqda.
M.Gorbachyov davridagi SSSRning, keyin esa B.Yeltsin davridagi
Rossiyaning Janubiy Koreyaga nisbatan siyosati sezilarli darajada yangilanib,
neytral-do stona xarakter kasb etdi. Xitoy esa Seulga muxolifat unsurlarini saqlab
ʻ
qolgan holda ham neytralroq bo ldi. Bu Koreya yarim orolidagi vaziyatni
ʻ
yumshatishga yordam berdi va bo lingan xalqni birlashtirish masalasini amaliy hal
ʻ
qilish uchun qulay shart-sharoitlarni yaratdi. Shu bilan birga, albatta, Moskva va
Seul o rtasida normal munosabatlarni yo lga qo yish va rivojlantirish muhimligini
ʻ ʻ ʻ
ortiqcha baholash qiyin, bu Koreya universiteti professori Xan Sang Chjuo haqli
ravishda ta’kidlaganidek, davlatlararo munosabatlardagi militaristik tendentsiyalarni
jilovlashning muhim omili hisoblanadi. mintaqa davlatlari o rtasidagi Koreyalararo
ʻ
munosabatlarni rivojlantirishga ijobiy ta sir ko rsatuvchi omil.
ʼ ʻ
Shimoliy Koreyaga kelsak, u AQSh va Yaponiya bilan munosabatlarni
yaxshilashda faqat cheklangan yutuqlarga erishdi. Pxenyan va Qo shma Shtatlar
ʻ
o rtasidagi ishonch muhiti Vashingtonning Shimoliy Koreya yashirincha yadroviy
ʻ
qurol ishlab chiqarayotganidan qo rqishidan zaharlangan edi. Xuddi shu sababga
ʻ
ko ra, Pxenyan Yaponiya yo nalishida sezilarli muvaffaqiyatga erisha olmadi.
ʻ ʻ
Shimoliy Koreyaning Qo shma Shtatlar va Yaponiya bilan munosabatlarni to liq
ʻ ʻ
normallashtirish yo lida tubdan olg a siljishga erisha olmagani Koreya xalqining
ʻ ʻ
birlashishi istiqbollarini sezilarli darajada murakkablashtiradi. Pxenyanning tashqi
siyosiy salohiyati uning “Juchxe” siyosiy doktrinasiga haddan tashqari qattiq
bog lanishi bilan sezilarli darajada cheklangan, garchi undan biroz chekinish
ʻ
yaqinda qayd etilgan bo lsa-da, buni yadroviy masala bo yicha vaqtinchalik
ʻ ʻ
Shimoliy Koreya-Amerika kelishuvi tasdiqlaydi.
22

Koreya yarim orolining ko p bosqichli va bosqichma-bosqich birlashishi uchunʻ
qanday global shart-sharoitlar va zarur shartlar mavjud? Buning uchun buyuk
davlatlarning har biri Koreya yaxlitligini tiklashda qanday strategik manfaatlarni
ko zlaydi, degan savolni ko rib chiqish nihoyatda muhim ko rinadi. Qo shma
ʻ ʻ ʻ ʻ
Shtatlar, Rossiya, Yaponiya va Xitoyning yarim orolni birlashtirish istiqbollariga
katta ta’sir ko rsatishi, buning uchun qulay yoki aksincha, noqulay xalqaro fon
ʻ
yaratilishini inkor etib bo lmaydi. Shuningdek, to rtta buyuk davlatning har birining
ʻ ʻ
geostrategik manfaatlarini qiyosiy tahlil qilgandan so ng, Koreyani birlashtirish
ʻ
masalasini hal qilishga to sqinlik qilayotgan omillarni aniqlash va kuchsizlantirish
ʻ
uchun ularning siyosatidagi ham konstruktiv, ham buzg unchi xususiyatlarni
ʻ
aniqlash kerakdek ko rinadi.
ʻ
Aftidan, Janubiy va Shimoliy Koreyaning birlashishi AQShning Koreya yarim
orolidagi siyosiy ta’siri darajasini sezilarli darajada o zgartirishi mumkin.
ʻ
Vashington hozirda Janubiy Koreyaga ulkan siyosiy ta’sir o tkazishda davom
ʻ
etayotganini inkor etib bo lmaydi. Bu bu davlatning AQSh bilan ancha yaqin
ʻ
siyosiy, iqtisodiy, harbiy va boshqa aloqalarga ega ekanligi bilan izohlanadi.
Bundan tashqari, Janubiy Koreya ham iqtisodiy, ham harbiy sohada ularga eng
kuchli tarkibiy qaramlikda. Taxmin qilish mumkinki, Koreya birlashgandan keyin
ham Vashington yarim orolda o zining siyosiy ta’sirini nafaqat saqlab qolish, balki
ʻ
kuchaytirishga ham intiladi.
AQSh uchun Janubiy Koreya, birinchi navbatda, muhim iqtisodiy hamkordir.
Shunday qilib, 1994-yilda ular Janubiy Koreya importining qariyb 21,1 foizini
tashkil qilgan (taqqoslash uchun: Xitoy - 5,3 foiz, Germaniya - 5, Saudiya
Arabistoni - 3,7, Yaponiya - 24,8 foiz). Bu Janubiy Koreya AQSh eksporti uchun
katta bozor ekanligini ko rsatadi. Boshqa tomondan, Koreyaning birlashishi,
ʻ
Vashingtonning fikricha, AQShning hozirda savdo aloqalari rivojlanmagan
Shimoliy Koreya hisobiga AQSh eksport bozorlarini kengaytirish imkoniyatini
beradi. Shimoliy Koreya iqtisodiyoti hozirda chet el kapitali va eng so nggi
ʻ
texnologiyalarga juda muhtoj bo lganligi sababli, u AQSh sarmoyadorlari uchun
ʻ
katta qiziqish uyg otmoqda. Janubiy Koreyaning rivojlangan iqtisodiy salohiyati esa
ʻ
23

yarimorolning shimoliy qismiga xorijiy sarmoya kiritish xavfsizligining jiddiy
kafolati bo lib xizmat qilishi mumkin. Shunday qilib, iqtisodiy nuqtai nazardan,ʻ
butun AQSh Koreyaning yaqinlashib kelayotgan birlashishi istiqboliga ijobiy
munosabatda bo lishi mumkin.
ʻ
Janubiy Koreya harbiy-strategik jihatdan ham AQSh uchun juda muhim.
Ma’lumki, Shimol bilan harbiy muvozanatni saqlash uchun u o z budjetining
ʻ
salmoqli qismini mudofaaga, qurol-yarog sotib olishga sarflashi kerak. Shu bilan
ʻ
birga, respublika strategik qurollarning barcha asosiy turlari va eng yangi
texnologiya namunalarini deyarli butunlay AQShdan oladi. U (asosan AQShdan)
1989-yilda 1,11 milliard dollar, 1990-yilda 546 million dollar, 1991-yilda 304
million dollar, 1992-yilda 395 million dollar, 1993-yilda 513 million dollar va 1989-
1993-yillarda jami 2 milliard dollarlik qurol import qilgan. Shu nuqtai nazardan,
Koreyaning birlashishi mintaqaning Amerika qurollariga bo lgan talabini sezilarli
ʻ
darajada kamaytirishga, ularni sotish bozorini toraytirishga olib keladigan ko rinadi,
ʻ
bu esa, albatta, AQSh harbiy-sanoat kompleksi manfaatlariga ziddir.
Shuni ham hisobga olish kerakki, Janubiy Koreya Amerika Qo shma
ʻ
Shtatlarining Uzoq Sharqdagi harbiy-strategik forposti sifatida juda muhim, bu
yaqin o tmishda bu erda Sovet Ittifoqi va Xitoyga qarshi turish imkonini berdi.
ʻ
Qo shma Shtatlar yangi Rossiyani o zining potentsial raqibi deb hisoblamagani
ʻ ʻ
sababli, Vashington uchun Janubiy Koreyaning geosiyosiy ahamiyati biroz
pasaygan. Shu bilan birga, Xitoy, davom etayotgan liberal iqtisodiy islohotlarga
qaramay, kommunistik kuch bo lib qolayotganligi sababli, amerikaliklar Sharqiy
ʻ
Osiyodagi siyosiy maqsadlarini amalga oshirish uchun Koreya yarim orolining
ma’lum bir harbiy-strategik ahamiyatini tan olishadi. Demak, Koreya yarim
orolining birlashishi AQSh uchun ham ijobiy, ham salbiy oqibatlarga olib kelishi
mumkin.
Janub va Shimolning birlashishi Pekin tashqi siyosatining ustuvor
yo nalishlarida doimo muhim o rin egallagan Xitoyning Koreyadagi pozitsiyasiga
ʻ ʻ
sezilarli ta’sir ko rsatadi. Oxirgi ikki-uch yil ichida Pekin va Seul JST rejimidan
ʻ
foydalanish, tashqi iqtisodiy aloqalarni liberallashtirish, milliy iqtisodiyotning jahon
24

iqtisodiyotiga integratsiyalashuvi yo lida bosqichma-bosqich olg a borish kabiʻ ʻ
masalalarda o xshash pozitsiyani egalladi. Shu bilan birga, Xitoy uchun Janubiy
ʻ
Koreyaning birlashgan Koreyadagi hukmron roli uning Shimoldagi siyosiy
ta’sirining zaiflashishini anglatishi aniq. Xitoy hozirda SSSR parchalanganidan
keyin yanada katta diplomatik izolyatsiyaga tushib qolgan Shimoliy Koreya rejimini
faol qo llab-quvvatlayotgan yagona buyuk davlatdir. U Shimoliy Koreya bilan
ʻ
siyosiy, iqtisodiy, harbiy va boshqa sohalardagi yaqin aloqalarini “sotsialistik
internatsionalizm” asosida qurishda davom etmoqda 12
. Ma’lumki, Xitoyning o zida
ʻ
ijtimoiy tizim tubdan o zgarmas ekan, u oxirigacha Shimoliy Koreya rejimining
ʻ
haqiqiy do sti va siyosiy va mafkuraviy ittifoqchisi bo lib qolaveradi.
ʻ ʻ
Shuni ta’kidlash kerakki, KXDR Xitoydan juda ko p qarzdor. KXDR tashqi
ʻ
savdo aylanmasi va ilmiy-texnikaviy aloqalarining salmoqli qismi XXR hissasiga
to g ri keladi. Pekin unga katta texnik yordam ko rsatdi, katta moliyaviy yordam
ʻ ʻ ʻ
ko rsatdi, Shimoliy Koreya tashkilotlari va G arb firmalari o rtasida aloqa
ʻ ʻ ʻ
o rnatishda vositachilik qildi va hokazo. Ko rinib turibdiki, kelajakda Pxenyan va
ʻ ʻ
Pekin o zaro hamkorlikka ustuvor vazifa sifatida qaraydi. Bularning barchasi
ʻ
Xitoyning Koreya yarim orolidagi ikki rejimning uzoq muddatli yonma-yon
yashashidan xolisona manfaatdor ekanligini va janub yetakchi rol o ynaydigan
ʻ
ularning birlashishi istiqboliga nisbatan sovuqqon ekanligini aytishga imkon beradi.
Shunga qaramay, Pekin Shimoliy Koreya tomonidan «bir davlat - ikki tizim»
tamoyili bo yicha qandaydir konfederasiya asosida ilgari surilgan milliy birlashish
ʻ
g oyasini umuman olqishladi. Bu erda u o zining iqtisodiy foydasini ko radi. U
ʻ ʻ ʻ
nafaqat Shimoliy, balki Janubiy Koreya bilan ham hamkorlikni rivojlantirishdan
manfaatdor va shuning uchun Seul bilan diplomatik aloqalar o rnatgan. Binobarin,
ʻ
Pekin ham birlashgan Koreya bilan yaqin iqtisodiy aloqalarni rivojlantirishdan
dividendlar olishga umid qilmoqda. Bunday holda, XXR hatto Shimoliy Koreya
rejimiga ulkan iqtisodiy yordam yukidan ham qutula oladi.
Harbiy jihatga kelsak, Shimoliy Koreya Xitoy uchun unchalik muhim strategik
ahamiyatga ega emasdek. Xitoy Qo shma Shtatlar bilan normal munosabatlarni
ʻ
12
Приложение к Коммерсант-власть, 29 февраля 2000. – C. 123.
25

rivojlantirish va saqlab qolishdan manfaatdor ekan, Shimoliy Koreyaning
mintaqadagi Amerika va Yaponiya intilishlarini cheklovchi omil sifatidagi sobiq
strategik ahamiyati ma’lum darajada avvalgi kuchini yo qotmoqda. Agar Shimoliyʻ
Koreya armiyasi asosan Xitoy qurollari bilan emas, balki Rossiya qurollari bilan
qurollanganligini ham hisobga olsak, Pekinning KXDR bilan mudofaa sohasidagi
hamkorlik masalalariga bo ysunmagan munosabatini tushunish mumkin. Bu shuni
ʻ
ko rsatadiki, Xitoy, umuman olganda, Koreyani tinch yo l bilan birlashtirish
ʻ ʻ
tarafdori bo lgan bir nechta jiddiy dalillarga ega.
ʻ
Kelajakda Xitoy uchun birlashgan Koreya Yaponiyaning kengayishini
to xtatuvchi mintaqaviy kuch rolini o ynashga qodir bo lgan ancha qudratli harbiy
ʻ ʻ ʻ
davlatga aylanishi ham juda muhimdir. Hech kimga sir emaski, Xitoy Yaponiyaning
qisqa vaqt ichida o z qurolli kuchlarini yadro quroli bilan jihozlashgacha bo lgan
ʻ ʻ
katta harbiy salohiyatni yaratish borasidagi ulkan salohiyatidan jiddiy xavotirda.
Rivojlangan iqtisodiyot va ilg or texnologiyaga ega Yaponiya, agar xohlasa,
ʻ
Xitoyga ham tahdid soladigan yirik harbiy kuchga aylanishi mumkin. Shuning
uchun harbiy-siyosiy nuqtai nazardan Xitoy Janubiy va Shimoliy Koreyaning
birlashishidan sezilarli foyda ko radi.
ʻ
Koreyani birlashtirish masalasida Yaponiya manfaatlariga kelsak, ular ham
juda ziddiyatli xarakterga ega.
Hozirgi vaziyatda Janubiy Koreya sobiq metropolning “ortiqcha” kapitalini
qo llash uchun muhim hudud hisoblanadi. 1970-yillarning oxiriga kelib Yaponiya
ʻ
to g ridan-to g ri xorijiy investitsiyalar hajmining qariyb 60 foizini tashkil etdi.
ʻ ʻ ʻ ʻ
1965-yildan 1981-yilgacha Yaponiyaning Seulga bergan kreditlarining umumiy
miqdori 4,4 milliard dollarni tashkil etdi, 1982-yildan 1986-yilgacha unga yana 4
milliard dollar qo shildi. Koreya Respublikasining jahon iqtisodiyotiga neoindustrial
ʻ
yutug i uchun moliyaviy va texnologik asos yaratgan xorijiy, birinchi navbatda,
ʻ
yapon investitsiyalari edi. Bundan kelib chiqadigan bo lsak, Yaponiya Janubiy va
ʻ
Shimoliy Koreyani birlashtirish masalasida juda o zini tutishi ajablanarli emas. Bu,
ʻ
shuningdek, birlashgan Koreya Janubiy Koreyaning kapital va texnologiya
sohasidagi taniqli afzalliklarini Shimoliy Koreyaning boy tabiiy resurslardagi
26

afzalliklari bilan uzviy bog lashi bilan izohlanadi. Natijada Koreyaning umumiyʻ
iqtisodiy salohiyati keskin oshishi va Yaponiya uchun yanada jiddiy raqobatchiga
aylanishi mumkin. Binobarin, ikkinchisi koreys xalqining bo linishini uzoq vaqt
ʻ
saqlab qolishdan manfaatdor.
Hozirgi vaziyatda Janubiy Koreya Yaponiya eksporti uchun muhim bozor
bo lib, o z savdosining beqarorligidan jiddiy zarar ko rmoqda, bu esa uning sobiq
ʻ ʻ ʻ
ona davlatiga katta qaramligini ko rsatadi. Janubiy Koreyaning Yaponiya bilan
ʻ
savdodagi salbiy saldosi ayniqsa 1974-yildan boshlab o sishni boshladi va har yili
ʻ
bir necha milliard dollarga yetdi. 1986-1989 yillar davomida Janubiy Koreyaning
umumiy savdo balansi 19,2 mlrd. Biroq, xuddi shu to rt yillik davrda uning
ʻ
Yaponiya bilan savdo defitsiti 18,6 milliard dollarga yetdi. Shunday qilib, Seul
jahon bozorida mashaqqatli mehnat evaziga ishlab topilgan valyutaning asosiy
qismini Yaponiyaga chiqarishga majbur bo ldi. Defitsit keyingi yillarda ham
ʻ
o sishda davom etdi.
ʻ
Shimoliy Koreya Yaponiya uchun asosiy sanoat xom ashyo yetkazib
beruvchilardan biri hisoblanadi. Shunday qilib, Yaponiya u yerdan sezilarli
miqdorda temir rudasi, rux, magnezit, antrasit, grafit, volfram va qimmatbaho
metallarni import qiladi. Shimoliy Koreyadan turli qimmatbaho tabiiy metallar va
minerallarni sotib olib, Yaponiya ularni qayta ishlaydi, so ngra qisman Janubiy
ʻ
Koreyaga reeksport qiladi va bundan katta daromad oladi. Yaponiya bunday tengsiz
iqtisodiy aloqalar tuzilmasini saqlab qolishdan manfaatdor va Koreyaning
birlashishi unga yaxshilik va’da qilmaydi.
Harbiy-strategik nuqtai nazardan, vaziyat boshqacha. Birlashgan Koreyaning
harbiy qudrati Yaponiyada uning xavfsizligiga tahdid sifatida ko rilmaydi. Koreya,
ʻ
ayniqsa yapon-amerika ittifoqi faoliyati sharoitida, sobiq ona mamlakat bilan qurolli
to qnashuvga kirishishi haqida hech qanday alomat yo q. Bu xulosani
ʻ ʻ
Yaponiyaning, birinchidan, o zining sezilarli, doimiy o sib borayotgan mudofaa
ʻ ʻ
salohiyatiga ega ekanligi tasdiqlaydi. Ikkinchidan, birlashgan Koreya, shubhasiz,
harbiy qudrat darajasini pasaytirishga, o zini o zi himoya qilishning minimal
ʻ ʻ
ehtiyojlari bilan cheklanishga majbur bo ladi, chunki iqtisodiyotni demilitarizatsiya
ʻ
27

qilmasdan, iqtisodiyotni umummilliy modernizatsiya qilishni tasavvur qilib
bo lmaydi. Binobarin, Koreyani bosqichma-bosqich birlashtirish yo liʻ ʻ
Yaponiyaning milliy manfaatlariga mos keladi.
Bu jarayonning muqobili, ya’ni yarim orolda qarama-qarshilikning davom
etishi Yaponiya uchun to g ridan-to g ri xavf tug diradi. Taniqli yapon
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
siyosatshunosi Y.Nakasonening fikricha, “Janubiy va Shimoliy Koreya o rtasida
ʻ
harbiy to qnashuv bo lsa, millionlab qochqinlar mamlakatdan chiqib ketadi. Avvalo,
ʻ ʻ
Koreya Respublikasi, shuningdek, Yaponiya hal qilib bo lmaydigan aholi punktlari
ʻ
muammosiga duch keladi... Koreya yarim orolidagi hozirgi keskinlikni hisobga
olsak, ma’lum sharoitlarda tartibsizliklar kuchayib borayotganiga ishonish uchun
barcha asoslar bor. janub va shimol o rtasida harbiy to qnashuvga olib keladi.
ʻ ʻ 13
Shunday qilib, yuqoridagi tahlildan ko rinib turibdiki; Koreyani birlashtirish
ʻ
masalasida to rt buyuk davlatning strategik manfaatlari siyosat, iqtisodiyot va harbiy
ʻ
sohada murakkab tarzda kesishadi.
Agar ular o rtasida shakllangan kuchlar muvozanati (beqaror va o zgaruvchan
ʻ ʻ
bo lsa-da) umuman mintaqaviy va global xavfsizlik darajasini oshirish yo nalishida
ʻ ʻ
harakat qilsa, u Koreya yarimorolidagi vaziyatni tinch yo l bilan hal qilishga hissa
ʻ
qo shishi mumkin. Shu bilan birga, bu kuchlar o rtasidagi qarama-qarshilik va
ʻ ʻ
raqobat, agar ular Sovuq urushning xavfli qaytalanishining namoyon bo lishi bilan
ʻ
murakkablashsa, Koreya xalqining milliy yaxlitligini tiklash uchun hech qanday
qulay xalqaro muhitni yaratmaydi. Bunday geosiyosiy vaziyatda koreyslararo
muloqot, ya’ni koreyslarning o zlarining yagona umummilliy davlatni tiklash
ʻ
yo lidan faol olg a intilish qobiliyati va tayyorgarligi alohida ahamiyat kasb
ʻ ʻ
etmoqda.
Pxenyanda 2000-yil 13-15-iyun kuni Koreya Respublikasi Prezidenti va
KXDR Milliy mudofaa qo mitasi raisi Kim Chen Ir xalqni tinch yo l bilan
ʻ ʻ
birlashtirishga intilayotgan butun koreys xalqining irodasiga muvofiq tarixiy sammit
va muzokaralar o tkazdi.
ʻ
13
Дак Ву Нам. “Опыт экономического развития Республики Корея в условиях рыночной системы”. 1993. – C .
128.
28

Shimol va Janub davlatlari rahbarlari sammit va yetakchilarning muzokaralari
o zaro anglashuvni o rnatish, Koreyalararo munosabatlarni rivojlantirish va tinchʻ ʻ
yo l bilan birlashishni amalga oshirishda muhim ahamiyatga ega ekanini anglab,
ʻ
quyidagilarni ta kidladilar:
ʼ
1. Shimol va Janub birlashish masalasini mustaqil ravishda va mamlakatga
xo jayin bo lgan koreys xalqining birgalikdagi sa’y-harakatlari bilan hal qilishga
ʻ ʻ
kelishib oldilar.
2. Birlashtirish masalasiga kelsak, tomonlar konsepsiya degan xulosaga
kelishdi Janubiy haqida konfederasiya tuzish va Shimolning erkin federatsiya
shaklini yaratish taklifi ko p umumiyliklarga ega. Janub va Shimol bu yo nalishda
ʻ ʻ
birlashish jarayonini rivojlantirishga kelishib oldilar.
3. Janub va Shimol tarqoq oilalarni birlashtirish va Shimoliy Koreya
kommunistlarining Janubiy Koreya qamoqxonalarida jazo o tashi va e’tiqodlarini
ʻ
o zgartirmaslik kabi gumanitar masalalarni zudlik bilan hal qilishga kelishib oldi. 15
ʻ
avgust - Yapon bo yinturug idan ozod bo lish milliy kunida turli xil oila a’zolari va
ʻ ʻ ʻ
qarindoshlarning o zaro tashrifi boshlanishi rejalashtirilgan.
ʻ
4. Janub va Shimol milliy iqtisodiyotni mutanosib rivojlantirish, iqtisodiy
hamkorlikni rivojlantirish hamda madaniyat, sport, sog liqni saqlash, atrof-muhitni
ʻ
muhofaza qilish va boshqa sohalarda o zaro hamkorlik va almashinuvlarni
ʻ
rag batlantirish orqali o zaro ishonchni mustahkamlash bo yicha sa’y-harakatlarni
ʻ ʻ ʻ
birlashtirishga kelishib oldilar.
5. Janub va Shimol yuqoridagi kelishuvlarni amalga oshirishni tezlashtirish
uchun yaqin kelajakda tegishli hukumat tuzilmalari o rtasida muloqot o tkazishga
ʻ ʻ
kelishib oldilar.
Koreya Respublikasi Prezidenti Kim De Jun KXDR Milliy mudofaa qo mitasi
ʻ
raisi Kim Chen Irni Seulga tashrif buyurishni samimiy taklif qildi. Taklif qabul
qilindi, Kim Chen Irning tashrifi sanalari keyinroq ma’lum qilinadi.
Ikki Koreyani aloqalarni davom ettirishga undayotgan ikki omil borligi taxmin
qilinmoqda. Ulardan birinchisi KXDRdagi ocharchilikdir. SSSR parchalanganidan
beri, ya’ni Koreya shimolida tizimli inqiroz boshlanganidan beri ekspertlarning
29

fikricha, u yerda 100 mingga yaqin odam ochlikdan o lgan. Endilikda BMTningʻ
Pxenyanda ishlayotgan ixtisoslashgan tashkilotlariga ko ra, 23 million aholiga ega
ʻ
bu mamlakatda oziq-ovqat zahiralari keskin kamayishi mumkin, garchi bunday
vaziyatda mavjud gumanitar yordam resurslari faqat iyulgacha davom etadi. To g ri,
ʻ ʻ
o tgan yili ayni paytda ahvol yanada og ir edi, o shanda oziq-ovqat taqchilligi 2,2
ʻ ʻ ʻ
million tonnaga baholangan bo lsa, hozir bu atigi 1,5 millionni tashkil etadi.
ʻ
Muloqot tarafdori bo lgan ikkinchi omil - konstitutsiyaga ko ra, bir-yildan so ng
ʻ ʻ ʻ
Janubiy Koreya prezidenti o z lavozimidan iste’foga chiqishidir. Demak, Kim Dae
ʻ
Jung, agar u o z partiyasining bo lajak prezidentlik saylovlarida muvaffaqiyat
ʻ ʻ
qozonishini istasa, mamlakatning asosiy muammosi - Shimol va Janub muammosini
hal etishda muvaffaqiyatga muhtoj.
Ammo aynan shu omillar koreyslararo muloqotni ilgari ham rag batlantirgan.
ʻ
Aslida, bir vaqtlar birlashgan davlatning ikki yarmining yaqinlashishi har ikki
Koreyadagi, ayniqsa Shimoliydagi vaziyatning barcha xususiyatlarini hisobga olgan
holda, kurerlik poyezdi tezligida davom etdi, deb aytish mumkin. Janubiy koreyalik
ekspertlar mamlakatni amalda birlashtirish bir necha o n yilliklar masalasi ekanini
ʻ
tan olib, ikki davlatning iqtisodiy integratsiyalashuvining rejalashtirilgan jarayoni
haqida ishonch bilan gapirdi. Amerikaning yangi ma’muriyati avvalgi prezidentning
Koreya siyosatini butunlay rad qilmaganida hammasi yaxshi bo lardi. Ma lumki,
ʻ ʼ
Jorj Bush Klintonning yo nalishini bir necha oy davomida qayta ko rib chiqdi (bu
ʻ ʻ
Pxenyanni muzokaralar falajiga olib keldi), keyin esa KXDRga muzokaralarni
“hech qanday shartlarsiz 14
”, ya ni noldan boshlashni taklif qildi.
ʼ
Bu yerda gap hatto Qo shma Shtatlarning yangi yondashuvlarida ham emas,
ʻ
Shimoliy Koreya rahbariyatining Seul butunlay, yuz foiz Vashingtonga qaram
ekanligiga qat’iy, an’anaviy, yarim asrlik ishonchida. Natijada, shimoliy davlat
rahbari Kim, Amerika Qo shma Shtatlari bilan munosabatlarning ozgina
ʻ
yomonlashishini ko rsatib, janubiy tomonga eshiklarni yopib qo ydi. Ikkinchisidan
ʻ ʻ
esa shimolliklarni ikki Koreya hech bo lmaganda Qo shma Shtatlarga qaramay
ʻ ʻ
nimadir haqida gaplashishi mumkinligiga ishontirish uchun ko p kuch sarflandi.
ʻ
14
Дмитрий Косырев. Аналитический канал “Восточная политика”. 2002 – C. 54.
30

Ko rinib turibdiki, hozirgi lahzaning mohiyati va Kim De Jung rejasiningʻ
mohiyati shundaki, Koreyalararo muloqot cheklangan bo lsa ham, Vashingtonning
ʻ
obstruktiv pozitsiyasi bilan ham mumkin bo ladi. Janubiy koreyaliklar Bush
ʻ
ma’muriyatiga ta’lim berishda davom etishlariga shubha yo q, chunki Koreya yarim
ʻ
orolida 38 ming askarini saqlaydigan AQSh ishtirokisiz kelishuvni tasavvur qilish
juda qiyin.
Pxenyanning suhbatga roziligi bir qarashda g alati ko rinadi, agar Kim Chen Ir
ʻ ʻ
avval uning armiyasi “AQShni yer yuzidan yo q qilish” uchun barcha
ʻ
imkoniyatlarga ega ekanligini aytganini eslasak, chunki Qo shma Shtatlar
ʻ
“raketalarga ega bo lgan yagona davlat emas” edi. Ammo Shimoliy Koreya
ʻ
rahbariyatining siyosiy uslubidan xabardor odamlar Pxenyan muloqotga moyil
ekanligini boshidanoq tushunishdi va shunchaki Amerikaga qarshi chiqishlarning
kutilmagan shiddati buni tasdiqladi. Gap shundaki, Pxenyan rahbariyati obro -
ʻ
e’tibori tufayli Jorj Bushning oldingi barcha ayblovlari va noroziliklari uchun to liq
ʻ
javob bermay, AQSh bilan muzokara boshlashga qurbi yetmasdi. Ammo gap
og zaki javob bilan cheklandi. AQShni Yer yuziga o chirish kun tartibida emas va
ʻ ʻ
bu yaxshi.
Pentagon Davlat departamenti fikriga qarshi taklif qilgan Pxenyanga nisbatan
haqiqatda yangi va ochig i buzg unchi siyosatga o tayotganga o xshaydi. Masalan,
ʻ ʻ ʻ ʻ
Bush yaqinda Kongressga KXDR 1994-yilgi kelishuvga amal qilmoqda, deb taxmin
qila olmasligini aytdi. Bu kelishuv Pxenyan yadroviy qurol ishlab chiqmasa,
Pxenyan AQShdan neft oladi va ikkita atom elektr stansiyasi quradi, deb taxmin
qiladi. Aytgancha, bu kelishuv 90-yillarning boshlarida Rossiya tashqi siyosatining
eng og ir mag lubiyatlaridan birini anglatardi: o sha paytdagi rus diplomatiyasining
ʻ ʻ ʻ
an’anaviy hamkori KXDRdan voz kechishi Rossiya Atom energetika vazirligining
mag lubiyatga uchrashiga olib keldi. Koreya yarim orolidagi potentsial shartnomalar
ʻ
va Moskva Pxenyanga barcha ta’sirini yo qotdi.
ʻ
Shimoliy Koreya oxirgi paytlarda Qo shma Shtatlarni aynan Amerika
ʻ
bajarmayotganlikda, 1994-yilgi kelishuvni amalga oshirishni kechiktirayotganlikda,
buning natijasida mamlakatda kuchli energiya ochligi yuzaga kelganida bir necha
31

bor ayblagan. Voqealarning hozirgi rivoji tasdiqlaydiki, Qo shma Shtatlar o zʻ ʻ
majburiyatlaridan voz kechib, shunchaki KXDRni boshi berk ko chaga solib
ʻ
qo ymoqchi. Bundan tashqari, bu haqiqatan ham Vashingtonning avvalgi
ʻ
ma’muriyat siyosatidan butunlay voz kechishidir, agar hozirgi Amerika siyosati
go yo barcha asosiy mamlakatlarning manfaatlariga zid ravishda amalga
ʻ
oshirilayotgani uchun. Koreya kelishuvidan manfaatdor mintaqa: Janubiy Koreya,
Xitoy, Rossiya va Yaponiya. Albatta, Bush shu yo l bilan KXDRni to liq taslim
ʻ ʻ
bo lishga undashini inkor etib bo lmaydi. Savol shundaki, bu juda zudlik bilan
ʻ ʻ
taslim bo lish KXDRning qo shni davlatlari uchun zarurmi yoki yo qmi - axir, ular
ʻ ʻ ʻ
zudlik bilan o z zimmalariga olishlari va siyosiy, iqtisodiy va gumanitar inqirozni
ʻ
boshqarishni soliq to lovchining cho ntagidan to lashlari kerak. Seul bu masalani
ʻ ʻ ʻ
juda sekin va uyushgan integratsiya jarayoniga olib borish orqali birinchi navbatda
oldini olishga harakat qildi.
Bu so nggi ikki yil ichida Prezident Putin Kim De Jung bilan Rossiya
ʻ
Federatsiyasining iqtisodiyotni tiklash jarayonida ishtirok etishi to g risida kelishib
ʻ ʻ
olgani tufayli Koreya yarim orolida o z mavqeini tiklagan Rossiyaga ham tegishli.
ʻ
KXDRning. Gap Koreya janubidan Shimol orqali va undan keyin Rossiya orqali
Yevropaga temir yo l liniyasini yaratish loyihasi va Seul, Pekin va Moskva
ʻ
ishtirokida KXDRni rivojlantirish bo yicha boshqa rejalar haqida bormoqda.
ʻ
Koreyslararo muloqotning muzdan tushirilishi bizning biznes istiqbollarimizni
muzlatib qo yishni ham anglatishi aniq va Qo shma Shtatlarning keskin harakatlari
ʻ ʻ
Rossiyani bu bozordan ikkinchi marta siqib chiqarishga olib kelishi mumkin.
Bush ma’muriyati tomonidan kutilmaganda ishlab chiqilgan va Seulning
yumshoq diplomatiyasi bilan qamrab olingan ushbu yangi xalqaro inqiroz atrofida
uzoq va murakkab ko p tomonlama muzokaralar kutilayotganga o xshaydi. Shu
ʻ ʻ
bilan birga, Vashington bir vaqtning o zida Koreya yarim orolida har birining o z
ʻ ʻ
iqtisodiy va siyosiy manfaatlariga ega bo lgan bir necha davlatga o z fikrini
ʻ ʻ
yuklashi mumkinligini tasavvur qilish qiyin. Va Amerika bir vaqtning o zida bir xil
ʻ
dizayndagi ikkita inqirozni - Koreya va Iroq atrofida boshqara olishini tasavvur
qilish yanada qiyinroq.
32

XULOSA
Xulosa qilib aytganda, ko pchilik Koreya shimoli va janubi o rtasidagi qariybʻ ʻ
yarim asrlik qarama-qarshilikka barham berish har qachongidan ham yaqinroq
ekanini aytadi. NATOning Bolqondagi operatsiyasidan so ng jahon siyosatidagi
ʻ
“yuqori taranglik” maydoni qurolsizlantirilgan hudud bilan deyarli teng bo lingan
ʻ
Koreya yarim oroliga ko chdi. Bugungi kunda bo linish chizig i atrofida yarim
ʻ ʻ ʻ
million janubiy va 750 mingdan ortiq Shimoliy Koreya askari va ko plab harbiy
ʻ
texnika jamlangan. Koreya yarim oroli atrofida buyuk davlatlarning diplomatik
faolligi oshib bormoqda, bu Iroq va Yugoslaviya kabi muammoli nuqtalar atrofidagi
manyovrlarni eslatadi. Xitoy, AQSh, Yaponiya va Yevropa Ittifoqi birlashishning
turli kombinatsiyalarini qurmoqda, ular uchun eng mos sxemalarni himoya
qilmoqda.
Rossiya ham chetda turmaydi. Noyabr oyida Rossiya tashqi ishlar vaziri Igor
Ivanov Pxenyanga tashrif buyurishi rejalashtirilgan, unda Rossiya Federatsiyasi va
KXDR o rtasidagi do stlik shartnomasining yangi tahriri imzolanishi
ʻ ʻ
rejalashtirilgan. Ammo muzokaralarning asosiy mavzusi muqarrar ravishda
Koreyani birlashtirish istiqbollari va aniq variantlari bo lishi kerak. Sharqiy
ʻ
Osiyoning kelajagi ko p jihatdan bu jarayonning natijasiga bog liq.
ʻ ʻ
Ko p sabablarga ko ra Koreyaning birlashishi soati yaqinlashmoqda. Shimoliy
ʻ ʻ
koreyaliklarning kunlik standart ratsioni bugungi kunda 150-300 gramm guruch
yoki makkajo xoridan oshmaydi va mamlakatda iste’mol qilinadigan oziq-ovqatning
ʻ
yarmi insonparvarlik yordami ko rinishida chet eldan keladi. Britaniyaning “The
ʻ
Sum” jurnaliga ko ra Iqtisodchi, KXDRda sanoat ishlab chiqarishi 1990 yilga
ʻ
nisbatan qariyb ikki baravar kamaydi. 1950-1960 yillardagi mahsulotlarni ishlab
chiqaruvchi Shimoliy Koreya korxonalari 20% quvvat bilan ishlaydi. Respublikada
uzoq vaqt avtonom yashash uchun resurslar deyarli yo q. Shimol tanlov oldida edi -
ʻ
yo boy janubga maqbul shartlarda taslim bo lish yoki urush.
ʻ
Millionlik armiya KXDRning kam sonli samarali davlat institutlaridan biri
(uchta xavfsizlik xizmatidan tashqari). O zining jangovar qobiliyatini saqlab qolish
ʻ
uchun Pxenyan yiliga taxminan 6 milliard dollar sarflaydi, bu Shimoliy Koreya
33

yalpi ichki mahsulotining uchdan bir qismini tashkil qiladi. Garchi G arb ommaviyʻ
axborot vositalari yoqilg i va o q-dorilar etishmasligi haqida xabar bersa-da,
ʻ ʻ
shimoldan zarba berish juda samarali bo lishi mumkin. 1990-yillarning o rtalarida
ʻ ʻ
AQSh razvedka xizmatlarining hisob-kitoblariga ko ra, mojaro yuzaga kelgan
ʻ
taqdirda 50 000 amerikalik harbiy va 500 000 janubiy koreyalik askarlar halok
bo lishi mumkin.
ʻ
Biroq KXDR siyosiy rahbariyati, birinchi navbatda, mamlakat rahbari Kim
Chang Ir birlashishning tinch yo l variantiga ko proq intiladi. Fevral oyida
ʻ ʻ
Pxenyanda bo lib o tgan qo shma yig ilishda KXDR hukumati, partiya va jamoat
ʻ ʻ ʻ ʻ
tashkilotlari vakillari Janubiy Koreya elitasiga yilning ikkinchi yarmida oliy
darajadagi muzokaralar o tkazish taklifi bilan murojaat qilgan edi. Ekspertning
ʻ
ma lumotlariga ko ra, Shimoliy Koreya “bir millat - bir davlat - ikki hukumat”
ʼ ʻ
sxemasi bo yicha ilgari surgan konfederal birlashma tamoyilidan voz kechib,
ʻ
murosasizroq variantni qo llashga tayyor.
ʻ
Ikki Koreyaning mustaqil tinch yo l bilan birlashishi istiqboli esa
ʻ
amerikaliklarga to g ri kelmaydi. Ularga harbiy natija ham kerak emas. Har holda,
ʻ ʻ
Vashingtonning birlashgan amerikaparast Koreyani yaratish imkoniyati juda past.
Ayni paytda AQShga yagona Koreya davlati kerak. So nggi yillarda Qo shma
ʻ ʻ
Shtatlar ikki davlatni tinch yo l bilan birlashtirish bo yicha o z stsenariysini amalga
ʻ ʻ ʻ
oshirish uchun ko p kuch sarfladi.
ʻ
34

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO YXATIʻ
Monografiyalar :
1. Азиатская библиотека. 2000
2. Геннадий Чародеев. Известия. 2001 .
Ilmiy adabiyotlar:
3. Дак Ву Нам. “Опыт экономического развития Республики Корея в
условиях рыночной системы”, 1993. – 128 c .
4. Дмитрий Косырев. Аналитический канал “Восточная политика”. 2002 . –
10 5 c .
5. Ли Чхон-вон. Роль Общества возрождения родины в Корейском
национально-освободительном движении. – Пхеньян: 1957. – 350 c .
6. Приложение к Коммерсант-власть, 29 февраля 2000 года – 123 c .
7. Пэк Нам-ун. Путь к объединению родины. – Пхеньян: 1970. – 126 c .
Internet ma ’ lumotlari :
1. https :// koreyaportal . com / istoriya - razdeleniya - korei - na - severnuyu - iyuzhnuyu . html
2. Интервью с Чрезвычайным и Полномочным Послом РФ в РК Афанасьевым
Е.В. февраль 2001
3. https://koreyaportal.com/istoriya-razdeleniya-korei-na-severnuyu-iyuzhnuyu.html
35

Koreya yarimorolining boʻlinishi

Sotib olish