Korxonalar asosiy ishlab chiqarish fondlarining doiraviy aylanishining moliyaviy manbalari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	458.0KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	16 Mart 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Diyorbek

Ro'yxatga olish sanasi 14 Oktyabr 2024

18 Sotish

Korxonalar asosiy ishlab chiqarish fondlarining doiraviy aylanishining moliyaviy manbalari

Sotib olish

O‘ ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM ,
FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
FARG’ONA DAVLAT UNIVERSITETI
IQTISODIYOT FAKULTETI MOLIYA VA MOLIYAVIY
TEXNALOGIYALAR YO’NALISHI
MOLIYA FANIDAN
KURS ISHI
MAVZU: Korxonalar asosiy ishlab chiqarish
fondlarining doiraviy aylanishining moliyaviy manbalari
Bajardi: 2-kurs 23.132-guruh talabasi
Arslonov Muhammadjon
Komissiya a’zolari:____________________________
____________________________
Himoya natijasi: «______» baho «___»
________________ 20___y.
1

MUNDARIJA:
KIRISH………………………………………………………………………
I.BOB. ASOSIY ISHLAB CHIQARISH FONDLARINING MOHIYATI VA
ULARNING AYLANISH JARAYONLARI ………………………………
1.1. Asosiy ishlab chiqarish fondlarining iqtisodiy mohiyati va tuzilishi.
1.2. Asosiy ishlab chiqarish fondlari bilan bog‘liq iqtisodiy ko‘rsatkichlar:
II.bob. O’ZAVTOSANOAT AJda ASOSIY ISHLAB CHIQARISH
FONDLARINING MOLIYALASHTIRISH SAMARADORLIGINI
OSHIRISH…………………………………………………………………….
2.1. Moliyaviy manbalarning tasnifi va asosiy fondlarlarning modernizatsiya, qayta
tiklanishini moliyalashtirish samaradorligini oshirish
2.2.Asosiy fondlarni moliyalashtirishning iqtisodiy samaradorligini baholash
usullarini takomillashtirish.
XULOSA VA TAKLIFLAR…………………………………………………
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI………………………
2

Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi. Korxonalar iqtisodiyotining
mustahkamligi va ularning uzluksiz faoliyati asosan asosiy ishlab chiqarish
fondlariga bog‘liqdir. Ushbu fondlarning doiraviy aylanishini ta’minlash
iqtisodiyotning barqaror rivojlanishi uchun muhim hisoblanadi. Moliyaviy
manbalar esa bu jarayonning asosiy harakatlantiruvchi kuchi sifatida namoyon
bo‘ladi.
Kapitalning yangilanishi va qayta tiklanishi: Asosiy fondlar ishlab
chiqarishning asosini tashkil qilganligi sababli, ularni yangilash yoki
modernizatsiya qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Moliyaviy manbalar buni
ta’minlashda hal qiluvchi rol o‘ynaydi.
Raqobatbardoshlikni oshirish: Innovatsion texnologiyalarning joriy qilinishi
va asosiy fondlarning samarali boshqarilishi raqobatbardoshlikni oshiradi. Bu esa
moliyalashtirish resurslari mavjudligiga bog‘liq.
Korxona barqarorligi: Moliyaviy manbalar korxonaning barqaror faoliyat
yuritishini, ishlab chiqarish quvvatlarining to‘liq ishlatilishini va doimiy
daromadni ta’minlaydi.
Ishlab chiqarishni diversifikatsiya qilish: Yangi mahsulot turlarini ishlab
chiqarishga o‘tish yoki xizmat turlarini kengaytirish uchun yangi investitsiyalar
talab qilinadi.
O‘zavtosanoat asosiy fondlari ulushi:
Transport vositalari, uskunalar va inshootlar asosiy ishlab chiqarish
fondlarining katta qismini tashkil qiladi.
Doiraviy aylanish ta’minoti:
Xususiy investorlar, davlat moliyaviy yordamlari va tashqi sarmoyalarning
birgalikdagi roli muhimdir.
Samaradorlikka erishish uchun:
Moliyaviy manbalarni oqilona boshqarish va asosiy fondlarning uzluksiz
aylanishini ta’minlash korxonani iqtisodiy o‘sishiga olib keladi.
3

Kurs ishining obyekti . O’zavtosanoat AJ korxonasi hisoblanadi.
Kurs ishining predmeti. Ishlab chiqarish fondlarining mohiyati, asosiy
ishlab chiqarish fondlari korxonaning moddiy-texnika bazasini tashkil etib,
ishlab chiqarish jarayonining uzviyligi va samaradorligi etib belgilangan.
Kurs ishning maqsadi. Korxonalarning asosiy ishlab chiqarish fondlarining
samaradorligini oshirishda ularning doiraviy aylanishini moliyaviy jihatdan
qo‘llab-quvvatlash yo‘llarini tahlil qilish hamda O‘zbekiston sharoitida, xususan,
"O‘zavtosanoat" misolida bu sohaning moliyaviy mexanizmlarini takomillashtirish
bo‘yicha amaliy tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishining vazifalari:
1. Asosiy ishlab chiqarish fondlari va ularning moliyaviy manbalarini tahlil
qilish:
 asosiy fondlarning iqtisodiy mohiyati va tarkibiy qismlarini o‘rganish;
 ularning samaradorligiga ta'sir etuvchi omillarni aniqlash.
2. "O‘zavtosanoat" korxonasi faoliyatini tahlil qilish:
 korxonaning asosiy ishlab chiqarish fondlarini moliyalashtirish jarayonini
ko‘rib chiqish;
 doiraviy aylanish ko‘rsatkichlarini tahlil qilish.
3. Moliyaviy manbalarni aniqlash:
 asosiy fondlarni doimiy ravishda moliyalashtirish uchun ichki va tashqi
moliyaviy manbalarni aniqlash;
 davlat tomonidan yaratilgan imtiyozli kredit va investitsiyalarni jalb qilish
imkoniyatlarini tahlil qilish.
4. Doiraviy aylanish samaradorligini oshirish bo‘yicha tavsiyalar ishlab
chiqish:
 moliyaviy boshqaruvni takomillashtirish bo‘yicha amaliy tavsiyalar
tayyorlash;
 infrastruktura rivojlanishiga qaratilgan investitsion rejalarni taklif etish.
5. Ilmiy va amaliy asoslangan takliflar kiritish:
 tahlil natijalariga asoslanib "o‘zavtosanoat" uchun moliyaviy strategiyalarni
4

belgilash;
 korxona rentabelligini oshirishga xizmat qiluvchi mexanizmlarni aniqlash.
 Kurs ishi tarkibining qisqacha tavsifi. Ushbu kurs ishi kirish, 4 ta reja,
xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat bo’lib, uzviy ketma-ketlikda
ifodalangan. Kurs ishining hajmi __ bet, __ ta rasmdan iborat.
5

I BOB. ASOSIY ISHLAB CHIQARISH FONDLARINING MOHIYATI VA
ULARNING AYLANISH JARAYONLARI
1.1. Asosiy ishlab chiqarish fondlarining iqtisodiy mohiyati va
tuzilishi.
Asosiy ishlab chiqarish fondlari tushunchasi
Asosiy ishlab chiqarish fondlari (AIF) – bu ishlab chiqarishda uzoq muddat
davomida foydalaniladigan va o‘z qiymatini mahsulot yoki xizmat tannarxiga
bosqichma-bosqich ko‘chirish yo‘li bilan tiklanadigan moddiy va nomoddiy
resurslardir.
AIFning tasniflanishi
a) Moddiy va nomoddiy asosiy fondlar
 Moddiy asosiy fondlar: Ko‘z bilan ko‘rish va fizikaviy baholash mumkin
bo‘lgan ob’ektlar.
 Ishlab chiqarish binolari: Zavodlar, tsexlar, sexlar, omborlar.
 Inshootlar: Yo‘llar, suv ta’minoti tizimlari, elektr tarmoqlari.
 Mashina va uskunalar: Ishlab chiqarish texnologik liniyalari, texnologik
jihozlar.
 Transport vositalari: Yuk tashish mashinalari, xizmat ko‘rsatish avtoulovlari.
 Boshqa ishlab chiqarish vositalari: Mehnat qurollari, yotoqxona jihozlari.
2. Nomoddiy asosiy fondlar: Bu fondlar fizikaviy mavjudlikka ega emas,
ammo iqtisodiy qiymatga ega bo‘lgan resurslardir:
 Patentlar.
 Litsenziyalar.
 Brend va savdo belgisi.
 Ilmiy-texnik ishlanmalar.
b) Funktsional yo‘nalishiga qarab tasnif
1. Ishlab chiqarish fondlari:
Ishlab chiqarishni bevosita tashkil etishga xizmat qiluvchi aktivlar (zavod
binolari, uskunalar).
6

2. Ishlab chiqarishdan tashqari fondlar:
Ishlab chiqarish bilan bevosita bog‘liq bo‘lmagan, ammo xizmat
ko‘rsatishga yordam beruvchi aktivlar (inson resurslari uchun yotoqxonalar,
madaniyat markazlari).
c) Moliyaviy balansdagi tasnif
1. Davlat asosiy fondlari: Davlat korxonalarining moddiy mulklari.
2. Xususiy korxonalar fondlari: Xususiy mulk hisoblanadigan resurslar.
3. Aralash mulkchilik fondlari: Ham davlat, ham xususiy sarmoyalar asosida
tashkil etilgan aktivlar.
d) Amortizatsiya xarakteriga qarab tasnif
1. Tez amortizatsiyalanuvchi fondlar: Kompyuter texnologiyalari, kichik
hajmli mashinalar.
2. Sekin amortizatsiyalanuvchi fondlar: Binolar va inshootlar.
3. Tasnifning iqtisodiy ahamiyati
Korxonalarning AIFni to‘g‘ri tasniflay olishlari quyidagi afzalliklarni beradi:
Moddiy va moliyaviy resurslardan oqilona foydalanish.
Innovatsion rivojlanishni rejalashtirish.
Xarajatlarni samarali boshqarish va ishlab chiqarishni optimallashtirish.
4. O‘zavtosanoat misolida tasnif
"O‘zavtosanoat" korxonasida asosiy ishlab chiqarish fondlari:
7

1-rasm. Moddiy asosiy fondlar sifatida zavodlar, ishlab chiqarish
uskunalari, avtomobil yig‘ish texnologiyalari.
2- rasm. Nomoddiy asosiy fondlar sifatida avtomobil brendlariga oid
litsenziyalar va ilmiy ishlanmalar.
To‘g‘ri tasniflangan va boshqarilgan AIF korxonaning uzluksiz ishlashi va
raqobatbardoshligini oshirishning asosiy omillaridan biridir.
8

II BOB. O’ZAVTOSANOAT AJDA ASOSIY ISHLAB CHIQARISH
FONDLARINING MOLIYALASHTIRISH SAMARADORLIGINI
OSHIRISH
2.1. Moliyaviy manbalarning tasnifi va asosiy fondlarlarning
modernizatsiya, qayta tiklanishini moliyalashtirish samaradorligini oshirish
taklifi.
1. Asosiy ishlab chiqarish fondlarini moliyalashtirishning mohiyati.
Asosiy ishlab chiqarish fondlarini moliyalashtirish – korxonalarning ishlab
chiqarish quvvatini rivojlantirish va saqlab turish uchun zarur bo‘lgan moddiy-
texnik baza xarajatlarini qoplash jarayonidir. Bu jarayon moliyaviy resurslarni jalb
etish va ulardan samarali foydalanishni talab qiladi.
2. Moliyalashtirish manbalari
Moliyalashtirish manbalari quyidagilarga bo‘linadi:
a) Ichki moliyaviy manbalar:
1. Amortizatsiya ajratmalari:
Asosiy fondlarning eskirgan qismlarini yangilash uchun foydalaniladigan
mablag‘lar.
Korxonaning foydasiga bosqichma-bosqich qo‘shilib boradi.
2. Sof foyda:
Korxona faoliyatidan qoladigan daromadlarni qayta sarmoya sifatida
foydalanish.
O‘zavtosanoatda bu mablag‘ ko‘pincha texnologik rivojlanish uchun
sarflanadi.
b) Tashqi moliyaviy manbalar:
1. Davlat mablag‘lari:
Hukumat dasturlari va subsidiyalar shaklida ajratiladi.
Korxonalarning milliy iqtisodiyotni rivojlantirishga xizmat qiladigan
loyihalarini moliyalashtirishda yordam beradi.
2. Bank kreditlari va qarz mablag‘lari:
9

Korxonalarning rivojlanish loyihalari uchun tijorat banklari tomonidan
ajratiladi.
Moliya xarajatlarining qisqa yoki uzoq muddatli variantlarini taklif etadi.
3. Investitsiyalar:
Xususiy yoki xalqaro investorlardan kiritilgan mablag‘lar.
O‘zavtosanoatda xorijiy investorlar texnologik o‘zgarishlarga katta hissa
qo‘shadi.
4. Ijtimoiy mablag‘lar:
Aksiyadorlar ulushlari va bozordan jalb qilingan mablag‘lar orqali
ta’minlanadi.
3-rasm. Uzavtosanoat moliyaviy manbalari taqsimoti (2023-2024 yillar).
3. Moliyalashtirish shakllari
1. To‘g‘ridan-to‘g‘ri moliyalashtirish:
Korxona ishlab chiqarishiga birinchi darajadagi mablag‘larni kiritish.
2. Qayta moliyalashtirish:
Mavjud ishlab chiqarish fondlarini modernizatsiya qilish uchun
moliyalashtirish.
10

4. Moliyalashtirishni rejalashtirishning ahamiyati
1. Uzluksiz ishlashni ta’minlash:
Moliyaviy manbalarning samarali taqsimoti korxonaning asosiy ishlab
chiqarish jarayonlarining uzluksizligini ta’minlaydi.
2. Texnologik rivojlanish:
Asosiy fondlarni yangilash uchun moliyaviy manbalardan to‘g‘ri
foydalanish texnologik taraqqiyotni oshiradi.
3. Kapital aylanishini tezlashtirish:
Moliyaviy resurslarni uzluksiz jalb qilish korxonaning asosiy fondlarini
yangilash jarayonini tezlashtiradi.
5. O‘zavtosanoat misolida moliyalashtirish tizimi
"O‘zavtosanoat" o‘z asosiy ishlab chiqarish fondlarini moliyalashtirish
uchun ichki va tashqi manbalardan faol foydalanadi. Korxona faoliyatini
moliyalashtirishda:
Davlat tomonidan ajratiladigan subsidiyalar,
Xalqaro banklardan olingan kredit mablag‘lari,
Korxona o‘zining amortizatsiya mablag‘lari va sof foydasini
investitsiyalarga aylantiradi.
4-rasm. Uzavtosanoat moliyaviy manbalari taqsimoti (2023-2024 yillar).
11

6. Moliyalashtirishdagi muammolar va yechimlar
Muammolar:
Moliyaviy resurslarning yetishmasligi.
Yuqori foiz stavkalarining mavjudligi.
Xorijiy sarmoyalarning cheklanganligi.
Yechimlar:
Davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashni kengaytirish.
Investitsiyalarni ko‘paytirish uchun qulay sharoitlar yaratish.
Moliyalashtirishni diversifikatsiya qilish.
5-rasm. Asosiy ishlab chiqarish fondlarining moliyaviy manbalari doiraviy
taqsimoti.
2.2. Asosiy fondlarni moliyalashtirishning iqtisodiy samaradorligini baholash
usullarini takomillashtirish.
Moliyalashtirish samaradorligini oshirish asosiy ishlab chiqarish
fondlarining raqobatbardoshligini ta’minlab, korxonaning iqtisodiy barqarorligini
kuchaytirishga imkon beradi.
O‘zavtosanoatning investitsiyaviy tizimi haqida
"O‘zavtosanoat" korxonasi O‘zbekistonning avtomobil sanoatini
12

rivojlantirishda strategik ahamiyatga ega bo‘lgan tizimli investitsiyalarni
boshqaruvchi yetakchi kompaniyadir. Quyida investitsiyaviy tizimning asosiy
jihatlari keltirilgan:
. Investitsiya yo‘nalishlari
Ishlab chiqarish quvvatlarini kengaytirish: yangi texnologiyalarni joriy qilish
va avtomobil yig‘ish liniyalarini takomillashtirish.
Mahalliylashtirish dasturlari: avtomobillar uchun ehtiyot qismlarni
mahalliylashtirish va yetkazib beruvchi korxonalarni rivojlantirish.
Innovatsiyalar va texnologiyalar: ekologik toza avtomobillar ishlab
chiqarish, gidro va elektromobil texnologiyalariga sarmoyalar.
Marketing va savdo tarmoqlari: ichki va tashqi bozorda avtomobil savdosini
qo‘llab-quvvatlash uchun investitsiyalar.
. Investitsiya manbalari
Davlat mablag‘lari: O‘zbekiston hukumati tomonidan ajratilgan moliyaviy
ko‘mak va davlat grantlari.
Chet el sarmoyalari: xalqaro moliyaviy tashkilotlar va chet el kompaniyalari
bilan hamkorlik.
Bank kreditlari: uzoq muddatli va qulay sharoitlarda ajratilgan moliyaviy
kreditlar.
Korxonaning sof foydasi: ichki resurslar hisobiga kapital mablag‘larni
reinvestitsiya qilish
. 2023-2024 yillardagi asosiy loyihalar
Elektr avtomobillari uchun zavod tashkil etish.
Avtomobil ishlab chiqarishdagi energiya tejamkor texnologiyalarni joriy
etish.
Yevropa va Osiyo bozorlari uchun eksport platformalarini tashkil etish.
. Moliyaviy samaradorlik
Investitsiyalar moliyaviy samaradorlikka ijobiy ta’sir ko‘rsatib, quyidagi
natijalarga erishish rejalashtiriladi:
Mahalliylashtirish darajasini 70% dan oshirish.
13

Eksport hajmini yillik 20% oshirish
Elektr avtomobillar ulushini umumiy ishlab chiqarishda 10% ga yetkazish.
. Statistik ko‘rsatkichlar
Quyidagi jadval 2023-2024 yillardagi kutilayotgan sarmoya hajmini
ko‘rsatadi:
5-rasm. Uzavtosanoat investisiyaviy yo‘nalishlari (2023-2024 yillar).
"O‘zavtosanoat"ning moliyaviy ahvoli va xususiyatlari korxonaning yirik
sanoat kompaniyasi sifatida rivojlanishini belgilovchi asosiy omillarni tashkil
etadi. Ushbu ahvol va xususiyatlar korxonaning ijtimoiy va iqtisodiy faoliyatidagi
muvaffaqiyatlar hamda muammolarni yoritadi. Quyida "O‘zavtosanoat"ning
moliyaviy holati va xususiyatlarini batafsil bayon etamiz.
Moliyaviy Ahvol
"O‘zavtosanoat"ning moliyaviy ahvoli uning daromadlari, foydasi, aktivlar
va majburiyatlari kabi ko‘rsatkichlarga asoslanadi. Avtomobil ishlab chiqarish
bo‘yicha kompaniya O‘zbekistonning yetakchi sanoat tarmoqlaridan biri
hisoblanadi. Shu sababli uning moliyaviy ahvoli odatda:
Yillik daromad: Korxona ko‘p yillardan beri yirik avtomobil ishlab
chiqaruvchilari (masalan, Chevrolet, Ravon va boshqalar) bozoriga xizmat
ko‘rsatadi va doimiy ravishda daromadlar olib keladi. Yangi modellarning ishlab
14

chiqarilishi, eksportning ko‘payishi va ichki bozorni kengaytirish orqali
daromadlar yildan-yilga oshib borishi mumkin.
Rentabellik: "O‘zavtosanoat"ning rentabelligi (xususan, sof foyda va
daromadlar o‘rtasidagi nisbat) ishlab chiqarish samaradorligi, xarajatlarni
boshqarish va innovatsion yondashuvlar bilan bog‘liq. Texnologiya va ishlab
chiqarish jarayonlarining modernizatsiya qilinishi rentabellikni oshirishga yordam
beradi.
Likvidlik: Korxonaning qisqa muddatli qarzlarini to‘lash va iqtisodiy
holatini barqarorlashtirish uchun naqd pul oqimining ijobiy bo‘lishi muhim.
Likvidlikni ta’minlash uchun tegishli kreditlar va kapital manbalari samarali
boshqariladi.
Qarzdorlik: Korxonada qarz ko‘rsatkichi ham barqaror. Mahsulot ishlab
chiqarish jarayoniga katta mablag‘lar kiritilishi, bozor o‘zgarishlari va talabning
o‘zgarishi bu jarayonni qanday boshqarishni talab qiladi.
Investitsiyalar va rivojlanish: "O‘zavtosanoat" doimiy ravishda yangi
texnologiyalarni joriy qilishga va avtomobil sanoatini rivojlantirishga katta
sarmoya ajratadi. Innovatsiyalarni o‘z vaqtida joriy etish — bu kompaniyaning
uzoq muddatli muvaffaqiyatiga olib keladigan asosiy omillardan biridir.
Moliyaviy Xususiyatlar
"O‘zavtosanoat"ning moliyaviy xususiyatlari bir qator omillar orqali
belgilanadi:
Kengayish va diversifikatsiya: Korxona o‘zining ishlab chiqarish
quvvatlarini oshirishga doimiy ravishda investitsiyalar kiritmoqda, shu jumladan,
yangi avtomobillar ishlab chiqarishga va ehtiyot qismlar tayyorlashga qaratilgan
yirik loyihalar mavjud. Bozorni kengaytirish, shu jumladan xalqaro bozorlarni zabt
etish — bu kompaniyaning muhim xususiyatidir.
Xodimlar va innovatsiyalar: "O‘zavtosanoat"da xodimlarning malakasini
oshirish va ularga zamonaviy texnologiyalarni joriy etishga alohida e’tibor
qaratilgan. Texnologiyalarni modernizatsiya qilish va ishlab chiqarish jarayonini
soddalashtirish, xarajatlarni kamaytirish va ishlab chiqarish samaradorligini
15

oshirishda katta rol o‘ynaydi.
Raqobatbardoshlik: "O‘zavtosanoat" avtomobil ishlab chiqarishda
raqobatbardoshligini saqlab qolish uchun mahsulotlarni doimiy ravishda yangilab
boradi. Yangi texnologiyalar, dizaynlar va yangi funksiyalarni qo‘llash
kompaniyaning raqobatga qarshi kurashishdagi kuchli tomonidir.
Davlatning qo‘llab-quvvatlashi: O‘zbekistonda avtomobil sanoatini
rivojlantirishga davlat tomonidan berilgan soliq imtiyozlari va subsidiya siyosati
korxonaning moliyaviy holatini mustahkamlashga yordam beradi. Bu qo‘llab-
quvvatlash "O‘zavtosanoat"ga iqtisodiy tanazzuldan chiqishda yoki yangi
mahsulotlarni ishlab chiqarishda yirik xarajatlar kiritishda katta yordam beradi.
. Korrupsiya va boshqaruv muammolari
Biroq, "O‘zavtosanoat"da korrupsiya va byurokratik qiyinchiliklar kabi
muammolar ham uchrab turadi. Shu bois, korxonaning moliyaviy tahlili har doim
tegishli nazorat va shaffoflikni ta’minlash zarur.
Bozor talabining tahlili
Ushbu korxonaning keyingi rivojlanishini aniqlashda asosiy faktorlar bozor
talabi, iqtisodiy sharoitlar, xalqaro savdo siyosati va avtosanoatning o‘zgaruvchan
holati bo‘lishi mumkin.
Ishlab chiqarish hajmi: 4 222 mlrd so‘m
O‘sish sur’ati: 50,8%
Asosiy ishlab chiqarish vositalariga investitsiyalar: 1 200 mlrd so‘m
Mahalliylashtirish darajasi: 60%
Eksport hajmi: 1,5 mlrd AQSh dollari
1-jadval.
Uzavtosanoat korxonasining asosiy iqtisodiy ko‘rsatkichlari
Yil Daromad
(mlrd.so’m) Investitsiyalar
(mlrd.so’m) Mahalliylashtirish,
% Eksport
(mlrd.so’m)
2021 4200 1000 50 1200
2022 5000 1100 55 1300
2023 5600 1200 60 1400
16

2024 6000 1300 65 1500
2025 6500 1400 70 1600
Asosiy ishlab chiqarish fondlarining samarali foydalanish yo‘llari
quyidagilardan iborat bo‘lishi mumkin:
1. Fondlarni modernizatsiya qilish va yangilash:
Ishlab chiqarish jarayonlarini zamonaviy texnologiyalar bilan
optimallashtirish va yangilash, uskunalarni doimiy ravishda yangilab turish. Bu
nafaqat texnik jarayonlarning samaradorligini oshiradi, balki energiya sarfini ham
kamaytiradi.
. Ishlab chiqarishni texnologik optimallashtirish:
Ishlab chiqarish jarayonlarining muvofiqligini va samaradorligini ta'minlash
uchun, mashinalar va qurilmalarning bir-biriga integratsiyalangan va
muvofiqlashtirilgan ishlashini ko‘rib chiqish zarur.
Uskunalar va fondlarni samarali ekspluatatsiya qilish:
Asosiy fondlarning yaxshi holatda bo‘lishi uchun, ularga texnik xizmat
ko‘rsatish tizimini tashkil etish. Bu uskunalar uzilishining oldini olish va ishlab
chiqarishni muammolardan holi qilishga yordam beradi.
Samarali ishlab chiqarishning moddiy-texnik ta'minotini kuchaytirish:
Zarur xomashyo va materiallarning doimiy ta'minlanishi, ularni
optimallashtirilgan miqdorda va sifatda olishga imkon beradi.
Ishchi kuchini malakasini oshirish va motivatsiya qilish:
Ishchilarning kasbiy mahoratini oshirish, yangi texnologiyalar va metodlarni
o‘rgatish orqali ishlab chiqarishni samarali tashkil etish.
Energiya samaradorligini oshirish:
Energiya resurslarini iqtisodiy va samarali ishlatish orqali ishlab chiqarish
jarayonining umumiy samaradorligini oshirish, energiya tejash va ularning yuqori
samaradorligini ta’minlash.
Logistika va distributiv tizimlarni takomillashtirish:
17

Fabrika va korxonalarda materiallarning harakati va saqlanishi uchun
optimal tartib va boshqaruv tizimini joriy etish, bu ishlab chiqarish va saqlashning
umumiy samaradorligini oshiradi.
Strategik rejalashtirish va prognozlash:
Uskunalar va fondlarning kelgusidagi ehtiyojlarini, texnologik
yangilanishlarni va iqtisodiy holatni hisobga olib, strategik reja tuzish va
optimallashgan resurslardan foydalanish.
Bu usullar orqali asosiy ishlab chiqarish fondlarining samaradorligini
oshirish va ularning amortizatsiya jarayonlarini kamaytirish mumkin.
O'zavtosanoat korxonasining asosiy ishlab chiqarish fondlarining samarali
foydalanish yo‘llari quyidagi usullarni o‘z ichiga olishi mumkin:
1. Ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish:
O'zavtosanoat avtomobil sanoatining yetakchi ishlab chiqaruvchisi sifatida,
eski uskunalarni yangilash va zamonaviy texnologiyalarni joriy etish orqali ishlab
chiqarish jarayonini tezlashtirish va samaradorligini oshirish.
Avtomobil yasalish jarayonida robotechnologiyalar va avtomatlashtirish
tizimlarini kengaytirish, shu bilan birga ishlab chiqarish liniyalarini
takomillashtirish.
2. Texnik xizmat va ta'minot tizimini rivojlantirish:
O'zavtosanoatning uskunalariga doimiy texnik xizmat ko‘rsatish tizimi, shu
jumladan, kompleks diagnostika va profilaktik xizmatlar o‘rnatish orqali ishlash
jarayonida uzilishlarning oldini olish.
Asosiy fondlar va mashinalarni samarali va uzoq muddat ishlatish uchun
ehtiyot qismlarini va materiallarni boshqarishni yaxshilash.
3. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish uchun energiya va resurslarni
tejash:
Avtomobil ishlab chiqarishda energiya sarfini kamaytirish va ekologik
jihatdan toza texnologiyalarni qo‘llash, shu jumladan, energiya samaradorligini
oshirish va qayta tiklanuvchi energiya manbalarini integratsiyalash.
Suv va boshqa tabiiy resurslardan foydalanishni optimallashtirish.
18

4. Ishlab chiqarish jarayonini avtomatlashtirish va robotizatsiya qilish:
Asosiy ishlab chiqarish fondlaridan maksimal darajada foydalanuvchi
innovatsion usullarni (masalan, robotlarni joriy etish, avtomatik nazorat tizimlari)
o‘rnatish.
Bu, avvalo, ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish va sifatni yaxshilashga
yordam beradi.
5. Monitoring va analitik tizimlarni joriy etish:
Asosiy ishlab chiqarish fondlarining holatini doimiy ravishda monitoring
qilish va tahlil qilish, ishlab chiqarish jarayonlari samaradorligini ta'minlash.
O‘zavtosanoat uchun maxsus avtomatizatsiyalangan monitoring
tizimlarining yaratish va ishlab chiqarish jarayonidagi kamchiliklarni tezda
aniqlash.
6. Mehnat resurslarini optimallashtirish va malaka oshirish:
Ishchi kuchining malakasini oshirish uchun maxsus treninglar va dasturlarni
tashkil etish.
Yangi texnologiyalar va ishlash metodikalariga yo‘naltirilgan innovatsion
o‘quv kurslarini amalga oshirish.
7. Korxonaning integratsiya va logistika tizimini yaxshilash:
Asosiy fondlarning samarali ishlatilishi uchun ichki va tashqi logistika
tizimlarini yaxshilash, xom ashyo va materiallarning to‘g‘ri ta'minotini tashkil
etish.
O'zavtosanoatning ishlab chiqarish jarayonida material va qismlarning o'zaro
integratsiyasini kuchaytirish, shu bilan birga xarajatlarni kamaytirish va sifatni
oshirish.
8. Uskunalar va fondlar rejasini uzluksiz yangilash:
Asosiy ishlab chiqarish fondlarini rejali ravishda yangilash, bu esa avariyalar
va texnik uzilishlarning oldini olishga yordam beradi.
Ehtiyot qismlar va jihozlarni boshqarish va saqlash tizimlarini
soddalashtirish.
Bu yo‘llar orqali O‘zavtosanoat korxonasi asosiy ishlab chiqarish
19

fondlaridan samarali foydalanib, ishlab chiqarish jarayonlarining rentabelligini
oshirishi mumkin.
Samaradorlikni Oshirish Yo‘llari
Ishlab chiqarish fondlarini samarali boshqarish uchun quyidagi usullar
tavsiya etiladi:
1. Innovatsion texnologiyalarni keng joriy qilish.
2. Eskirgan uskunalarni almashtirish va yangi liniyalar yaratish.
3. Moliyaviy strategiyalarni takomillashtirish: xarajatlarni optimallashtirish
4. Xalqaro hamkorlikni rivojlantirish: eksport hajmini oshirishga e’tibor qaratish.
2023-yilda “O‘zavtosanoat” ning ishlab chiqarish quvvati 25% ga oshirildi.
Bu texnologik yangilanishlar samaradorligini ko‘rsatadi.
O'zavtosanoatida zamonaviy texnologiyalarni joriy etish va innovatsiyalarni
amalga oshirish bo'yicha aniq statistik ma'lumotlar hozirgi kunda mavjud emas.
Biroq, umumiy iqtisodiy rivojlanish va innovatsiyalar bo'yicha ba'zi ma'lumotlar
mavjud.
Masalan, 2017–2020-yillarda O'zbekistonda 649 ta investitsiya loyihasi
amalga oshirilgan bo'lib, ularning umumiy qiymati 40 milliard AQSH dollarini
tashkil etgan. Bu loyihalar sifatli mahsulotlar ishlab chiqarishni standartlashtirish,
sertifikatlashtirish va metrologiya agentligi tomonidan amalga oshirilgan.
Shuningdek, 2017–2020-yillarda poliz-sabzavot mahsulotlari ishlab
chiqaruvchi 80 ta eksportyor korxonalarda ISO 22000 standartini joriy etish
rejalashtirilgan bo'lib, 2020-yilda 21 ta korxona ushbu standartni joriy etgan.
Agar O'zavtosanoatidagi innovatsiyalar bo'yicha aniqroq va yangilangan
statistik ma'lumotlar kerak bo'lsa, O'zbekiston Respublikasi Davlat statistika
qo'mitasi yoki O'zbekiston Respublikasi Innovatsion rivojlanish vazirligining
rasmiy veb-saytlariga murojaat qilishingiz tavsiya etiladi.
Afsuski, hozirgi kunda O'zavtosanoatidagi innovatsiyalar bo'yicha aniq
statistik ma'lumotlar mavjud emas. Biroq, umumiy iqtisodiy rivojlanish va
innovatsiyalar bo'yicha ba'zi ma'lumotlar mavjud.
Masalan, 2017–2020-yillarda O'zbekistonda 649 ta investitsiya loyihasi
20

amalga oshirilgan bo'lib, ularning umumiy qiymati 40 milliard AQSH dollarini
tashkil etgan. Bu loyihalar sifatli mahsulotlar ishlab chiqarishni standartlashtirish,
sertifikatlashtirish va metrologiya agentligi tomonidan amalga oshirilgan.
Shuningdek, 2017–2020-yillarda poliz-sabzavot mahsulotlari ishlab
chiqaruvchi 80 ta eksportyor korxonalarda ISO 22000 standartini joriy etish
rejalashtirilgan bo'lib, 2020-yilda 21 ta korxona ushbu standartni joriy etgan.
Agar O'zavtosanoatidagi innovatsiyalar bo'yicha aniqroq va yangilangan
statistik ma'lumotlar kerak bo'lsa, O'zbekiston Respublikasi Davlat statistika
qo'mitasi yoki O'zbekiston Respublikasi Innovatsion rivojlanish vazirligining
rasmiy veb-saytlariga murojaat qilishingiz tavsiya etiladi
21

XULOSA
Korxonalar asosiy ishlab chiqarish fondlarining doiraviy aylanishining
moliyaviy manbalari muhim ahamiyatga ega, chunki ular korxonalarning samarali
faoliyat yuritishida katta rol o'ynaydi. O'zbekistondagi «O'zavtosanoat» kabi yirik
sanoat korxonalari uchun ishlab chiqarish fondlari doiraviy aylanishining
samaradorligini ta'minlash va iqtisodiy samaradorlikni oshirishda moliyaviy
resurslarning optimal taqsimlanishi muhimdir.
Korxonalarda asosiy ishlab chiqarish fondlarining doiraviy aylanishi uchun
zarur bo'lgan moliyaviy manbalar, asosan, ichki va tashqi mablag'lar, shu jumladan
investitsiyalar, o'z mablag'lar va kreditlar orqali ta'minlanadi. Bu manbalar
korxonaning rivojlanishiga ko'maklashib, uzoq muddatli investitsiyalarni jalb
qilishga xizmat qiladi.
Shu bilan birga, korxonalarning faoliyatini yanada samarali qilish uchun
asosiy ishlab chiqarish fondlarining doiraviy aylanishini to'g'ri rejalashtirish, ularni
yangilash va investitsiyalarni muvaffaqiyatli jalb etish uchun maxsus dasturlar va
mexanizmlar ishlab chiqilishi zarur. Shu tarzda, ishlab chiqarish fondlarining
doiraviy aylanishi yanada samarali va tezkor bo'ladi, bu esa korxona rentabelligini
oshirishga olib keladi.
Bunday kompleks yondashuvlarni amalga oshirish orqali korxonalar o'z
ishlab chiqarish jarayonlarini yaxshilab, bozor talablariga moslashib,
raqobatbardoshligini oshirishi mumkin. O'zavtosanoat korxonasi misolida
keltirilgan tahlillar, moliyaviy manbalarning muhimligini va ularni boshqarishning
samarali usullarini tasdiqlaydi.
22

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. – Toshkent: O‘zbekiston,
2022. (Korxona va mulkchilikning himoyasi, iqtisodiy faoliyat erkinligi haqidagi
moddalarga tayanilgan.)
2.O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi. – Toshkent: Yangi Nashr,
2023.
(Korxonalarning ishchi va xizmatchilarga mehnat sharoitlari yaratish
majburiyatlari.)
3.O‘zbekiston Respublikasining "Ishlab chiqarish kooperatsiyalari
to‘g‘risida"gi Qonuni. – Toshkent: Qonun nashriyoti, 2022.
4.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining "Ishlab chiqarishda asosiy
fondlardan samarali foydalanish va ularning modernizatsiyasi to‘g‘risida"gi qarori,
PQ–1518-sonli, 2023-yil 5-avgust.
5.Vazirlar Mahkamasining "Korxonalarning asosiy ishlab chiqarish
fondlarini modernizatsiyalash dasturi to‘g‘risida"gi qarori, 2023-yil 20-mart, 72-
sonli.
6.Shavkat Mirziyoyev. “Yangi O‘zbekiston strategiyasi”. – Toshkent:
Adolat, 2021. (Iqtisodiy rivojlanish va ishlab chiqarish sohasidagi islohotlar
bo‘yicha boblar.)
7.Ahmadaliyev Sh. "Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish usullari". –
Toshkent: Iqtisodiyot, 2022.
Internet saytlari
1. O‘zavtosanoat rasmiysi sayti: www.uzavtosanoat.uz
2. O’z.Res. Prezident huzuridagi davlat statistika agentligi: www.stat.uz
3. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki: www.cbu.uz
4.Iqtisodiyot va Moliya vazirligi rasmiysi sayti: www.mf.uz
5. Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi: www.cer.uz
6. Normativ hujjatlar bazasi (Lex.uz): www.lex.uz
23

Sotib olish