Korxonalar iqtisodiy faoliyatida kredit samaradorligini oshirish masalalari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	11000UZS
Hajmi	67.9KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	31 Mart 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

eldor

Ro'yxatga olish sanasi 31 Mart 2025

1 Sotish

Korxonalar iqtisodiy faoliyatida kredit samaradorligini oshirish masalalari

Sotib olish

Korxonalar iqtisodiy faoliyatida kredit samaradorligini oshirish masalalari
Reja:
Kirish…………………………………………………………… .. … . ……..........3
1. Respublikamiz banklaridagi kredit tizimi va ularning moliya tizimidagi
ahamiyati…………………………………………………………………………5
2. Korxonalar iqtisodiy faoliyatida kredit samaradorligini oshirish Tijorat
banklarining tashkiliy tuzilishi va ulardagi kredit munosabatlari
operatsiyalari…………………………………………………………………...11
3. O’zbekiston banklaridagi foiz stavkasi kredit muddatlari va
miqdorlari………………………………………………………………………15
Xulosa ……………………………………………………………………… .….29
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati ……………… …………………… ……..30
1

Kirish
Kurs ishining dolzarbligi : O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka
erishishi bilan iqtisodiy barqarorlikni, fan-texnika taraqqiyotini, ishlab chiqarish
samaradorligini ortishiga va fuqarolar turmush tarzini yanada yaxshilashga
ta’minlashga katta e’tibor bermoqda. Hozirgi kunda insoniyat turmush tarzini
banklar xizmatisiz tasavvur etib bo’lmaydi. Chunki banklar xo'jalik sub'ektlarini
kredit mablag’lari bilan ta'minlab, ijtimoiy sarmoyani qayta taqsimlash jarayonida
vositachi sifatida qatnashadi va jamiyat miqyosida umumiy samaradorlikni
oshirishga xizmat qiladi.Oxirgi yillarda O’zbekistonda bank tizimini isloh qilinishi
va erkinlashtirish boyicha Prezident Farmonlari, Vazirlar Mahkamasining qarorlari
va qator boshqa me’yoriy hujjatlar qabul qilindi.
O’zbekiston Respublikasi rahbari jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi va
uning salbiy oqibatlarini bartaraf etish borasida toxtalib otib shuni ta’kidlab otdiki:
«Barchamiz bir haqiqatni anglab yetishimiz lozim — O’zbekiston bugun xalqaro
hamjamiyatning va global moliyaviy-iqtisodiy bozorning ajralmas tarkibiy qismi
hisoblanadi. Buning tasdigini tashqi dunyo bilan aloqalarimiz tobora kengayib
borayotganida, taraqqiy topgan yetakchi davlatlar komagida iqtisodiyot
tarmoqlarini rivojlantirish, modernizastiya qilish, texnik va texnologik qayta
jihozlash boyicha dasturlarning amalga oshirilayotganida, O’zbekistonning xalqaro
savdo tizimiga integrastiyalashuvida, mahsulot va tovarlar importi va eksportining
osib borishida va boshqa misollarda yaqqol ko`rishimiz mumkin
O'zbekiston Respublikasining Aksiyadorlik Tijorat Milliy banki,
O'zbekistonning eng qadimgi banklaridan biri deb atalishi mubolag'asiz emas.
Bank tarixi 1875-yilda, birinchi jamg'arma banki ochilgan paytda boshlandi.
Ushbu bank 1995-yilga qadar Sovet Ittifoqi jamg'arma banki filiali bo’lgan, shu
yilning to'rtinchi oktyabrida esa hukumat va "Uzsberbank" qarori bilan "milliy
aktsiyadorlik-tijorat banki"ga aylantirilgan. "O'zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2015-yil aprel oyida PF-4720 "Aksiyadorlik jamiyatlar korporativ
boshqaruvni zamonaviy usullarini joriy etish chora-tadbirlari to'g'risida" farmon
2

chiqardi, farmonga binoan bank nomini “Aksiyadorlik-tijorat Xalq banki"ga
o'zgartirdi. So'nggi yillarda, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan o’zgarishlar va
davlatning qo'llab-quvvatlashi boisi "Xalq banki" jadal rivojlanib, salohiyati oshib
bormoqda. Mustaqillikning dastlabki yillarida "Xalq banki" turli moliyaviy va
mablag'-kredit islohotlar davrida, mamlakatimizning moliyaviy agenti rolini
o'ynadi, davlat iqtisodiyotida har doim o'z vazifalarini muvaffaqiyatli amalga
oshirdi.
O'zbekiston mustaqilligi e'lon qilingandan so'ng, "Xalq banki"
mamlakatning og’ir davrida iqtisodiy vaziyatni barqarorlashtirishda muhim rol
o'ynadi. Bizning iqtisodiy pul-kredit sohamiz bankning faol ishtirokida islohotlarga
muhtoj edi. "Xalq banki" oldida turgan asosiy vazifalardan biri o'z salohiyatini
barqarorlashtirish hamda xalqning bankga bo’lgan ishonch pog’onasini oshirish
bo’ldi , bundan tashqari mamlakatimiz bank xizmatlari bozorida mavqeini
mustahkamlash bo'yicha uzluksiz ishlar olib bordi.
Hozirgi kunda "Xalq banki" mustaqil O'zbekiston bank tizimining ajralmas
qismi hisoblanadi. 197 ta viloyat, tuman va shahar filiallari, 33 ta mini-banklar,
shuningdek 1000 dan ortiq jamg'arma va maxsus kassalar mamlakatimizdagi oddiy
fuqarolariga, tadbirkorlariga hamda kichik biznes sub'ektlariga doimo turli bank
xizmatlarini taqdim etib bormoqda.
Eng muhimi "Xalq banki"mizning asosiy maqsadi, o’z nomidan ma’lumki,
O'zbekistonnig keksa fuqarolarini doimiy pensiya bilan ta'minlash hisoblanadi.
O’zbekiston qonunida aytib o’tilganidek “fuqarolarni jamg'arib boriladigan
pensiyasi bilan ta’minlash” mavjud pensiya tizimida qo'shimcha ravishda maxsus
hisoblash tizimini shakllantrishdan iborat. "Xalq banki" xavfsiz elektron
ma'lumotlar bazasini yaratdi, bu esa barcha bank filiallarini bog'lovchi uzluksiz
monitoring va u yerdagi hatti-xarakatlarni nazorat qilish uchun imkon berdi. "Xalq
banki" jamoasi muntazam ravishda o’zlaridagi maqsad va vazifalar ro’yxatini
yangilab turadilar hamda ushbu maqsad va vazifalarni muvaffaqiyatli bajaradilar.
Hozirgi kunda bank oldidagi vazifa xizmat ko'rsatishning yuqori darajasiga
3

erishish hamda mamlakatimizda bank xizmatlari ko'rsatishda liderlaridan biri
o'rnini ushlab turishdan iborat. Bundan tashqari "Xalq banki" investitsiya va ilg'or
boshqarishni hamda kommunikatsiya texnologiyalarini qo'llanilishini yanada
jozibador bo'lishini istaydi.
Xalq banki xodimlari doimo o'zlariga yangi g’oyalar va yangi strategik
maqsadlarni belgilaydilar. Hozirgi paytda ular mijozlarga xizmatni sifat jihatidan
yangi bosqichga o’tishini, respublikada eng yirik bank raqobat o'rniga erishishini,
boshqaruv va ishlab chiqarish jarayonlarini modernizatsiya qilish orqali moliyaviy
xizmatlar bozorining ko'rsatkichlari bir qator investitsiya jozibadorligini va
yetakchi o'rinlarda kirishishini ta'minlanishiga harakat qilmoqdalar.
Kurs ishining maqsadi : Hozirgi zamonda jahonda umum qabul qilingan
tizim bo‘lib ikki pog‘onali bank tizimi xizmat qiladi va u davlat Markaziy banki va
tijorat banklari tarmog‘ini o‘z ichiga oladi.
Kurs ishining vazifasi : Markaziy Bank banklarning banki sifatida bank va
moliya muassasalari faoliyatining barqarorligini ta’minlaydi. Birinchi navbatda, u
ko‘pchilik moliya institutlari, banklarning faoliyatida moliyaviy jihatdan
muammolar yuzaga kelganida, banklar omonatchilar oldidagi o‘z majburiyatlarini
bajara olmay qolgan holda moliyaviy sarosima paydo bo‘lishining oldini olishi
kerak.
Kurs ishining obyekti : Bu masalani hal qilish uchun Markaziy bank,
avvalo, tartibga solish va nazorat qilish funksiyalarini ikkinchi pog‘ona - tijorat
banklari tizimiga nisbatan bajaradi.
Kurs ishining predmeti : Markaziy bank majburiyatiga tijorat banklarining
har kunlik faoliyatiga aralashish kirmaydi
4

1-Respublikamiz banklaridagi kredit tizimi va ularning moliya tizimidagi
ahamiyati
Dastlabki banklar qachon va qanday paydo bo‘lganligini aniqlash ancha
qiyinchilik tug‘diradi. Gap shundaki, hozirgi davrda banklar faoliyati
xususiyatidan kelib chiqib turlicha bo‘lgan operatsiyalarni bajaruvchi universal
moliyaviy tashkilotlarni o‘zida namoyon qiladi. Masalan, birinchi darajali toifaga
kiruvchi chet el banklari o‘z mijozlariga 300 dan ortiq turli xil xizmatlarni
ko‘rsatadilar. Bu operatsiyalarning va xizmatlarning barchasi bir vaqt va bir joyda
paydo bo‘lmaganligi sababli ham bank ishining “boshlang‘ich” nuqtasini aniqlash
aniq tadqiqotlar olib borishni va ular asosida ma’lum bir fikrlarni
mujassamlashtirishni talab qiladi. Banklarning paydo bo‘lishi tarixi bo‘yicha ba’zi
bir fikrlar to‘g‘risida siz tushunchaga egasiz. 1
Banklar faoliyatining eng “qadimgi” operatsiyalari bo‘lib, pullarni saqlab
berish bo‘yicha operatsiyalar hisoblanadi. Ma’lumki, eng qadimgi davlatlarda ham
omonatlarni qabul qilish operatsiyalari mavjud bo‘lgan. Ilk bor bunday ish bilan
ma’lum obro‘ga va ishonchga ega bo‘lgan puldor shaxslar, Evropa mamlakatlarida
cherkov muassasalari shug‘ullanganlar. Masalan, mashhur grek ehromlari
(masalan, Delfiya, Efes ehromlari) bir paytning o‘zida o‘ziga xos bank
muassasalari bo‘lib xizmat qilgan. Yillar o‘tishi bilan o‘sha qadimgi davrlardan
boshlab, ayrim hollarda qo‘yilgan pul yoki mulk bo‘yicha foizlar ham hisoblangan.
Banklarning kelib chiqishiga bag‘ishlangan mavjud adabiyotlarning tahlili shuni
ko‘rsatadiki, banklarning paydo bo‘lishining asosiy yoki boshlang‘ich zamini
birinchidan, pul mablag‘larini saqlab berish bo‘lsa, ikkinchidan, pul mablag‘larini
almashtirib berishdan iborat ekanligini ko‘rishimiz mumkin. Pul ayirboshlash
bo‘yicha ehtiyoj alohida paydo bo‘lgan. Bunda Evropani yorqin misol qilib
ko‘rsatish mumkin. O‘rta asrlarda tangalarning yagona tizimi mavjud bo‘lmagan.
Savdo turli mamlakatlar, shaharlar, hatto alohida shaxslarning tangalari orqali olib
borilgan. Barcha tangalar turli vazn, shakl va nominalga ega edilar. Shuning uchun
1
“ Pul, Kredit va Banklar” kitobi I.I. Alimov
5

tangalar bilan shug‘ullanuvchi va ayirboshlashni olib bora oladigan mutaxassislar
o‘z ayirboshlash stollari bilan qizg‘in savdo ketayotgan joylarga joylashishgan.
Shu bois, “bank” so‘zi italyancha “banco” - ayirboshlovchining oldidagi stol degan
ma’noni anglatuvchi so‘zdan kelib chiqqan. Bunga o‘xshash operatsiyalar bundan
ancha avvalgi davrlarda qadimgi Gretsiya, Rim, Sharqda amalga oshirilar edi.
Pulni saqlash va ayirboshlash bo‘yicha operatsiyalar bilan shug‘ullanuvchi
shaxslar yig‘ilgan boyliklar - pullar samarasiz, harakatsiz yotganini tushunishar va
agar mavjud mablag‘larning hech bo‘lmaganda bir qismini bo‘lsa ham
vaqtinchalik foydalanishga berilsa, sezilarli foyda olish mumkinligini bilishar edi.
Shunday qilib, garov asosida pullarni ma’lum muddatga qaytarish va foiz to‘lash
shartlari bilan berishayotgan ssuda (kredit) operatsiyalari paydo bo‘lgan. Bunda
garov sifatida uylar, kemalar, qimmatbaho buyumlar, chorva mollari, qullar qabul
qilingan. Bir bank, aniqrog‘i pulni saqlab beruvchi xizmatlaridan bir-biri bilan
o‘zaro hisob-kitoblar bilan bog‘langan bir necha shaxslar foydalanish mumkin
bo‘lgani uchun, asta-sekin mijozlarga hisob-kitob xizmatini ko‘rsatish
operatsiyalariga ehtiyoj paydo bo‘la boshladi. Dastavval ular quyidagicha amalga
oshirilar edi. Har bir omonatchi pulni saqlab beruvchida uning ismi yozilgan jadval
shaklidagi o‘z hisob varaqasiga ega bo‘lgan. Bu jadvalda pullarning harakati (kirim
yoki chiqim) aks ettirilar edi. Butun operatsiyani pulni saqlab beruvchi-bankir
omonatchining og‘zaki yoki yozma buyrug‘i bilan amalga oshirar edi. Bunda mos
o‘zgarishlar o‘zaro hisob- kitoblarda ishtirok etuvchi shaxslar jadvallariga kiritilar
edi. Bu eng sodda xizmatlar naqd pulsiz hisob-kitoblarning dastlabki shakllarini
tashkil qilgan.
Barcha yuqoridagi operatsiyalar dastlab alohida mavjud bo‘lgan va
keyinchalik ular biz bank deb nomlashga odatlangan bir xil tashkilotlar
chegaralarida birlashganlar. G‘arbiy Evropada oddiy ayirboshlash idoralaridan
bank uylariga o‘tish jarayoni XVI-XVII asrlarda ro‘y berdi. Ko‘pchilik
iqtisodchilar bank mohiyatini ssuda (kredit) operatsiyalarida ko‘rishga moyildirlar.
6

Shuni hisobga olish kerakki, har bir davlatda bank faoliyatining qonuniy
tariflarining o‘ziga xos xususiyatlari mavjud. Shunday qilib, bank ishining asrlik
an’analariga ega Angliyada 1979-yilda banklar to‘g‘risida yangi qonun qabul
qilindi. Unda “bank” atamasining ta’rifiga alohida e’tibor berilgan. Britaniyalik
qonun chiqaruvchilar bank ta’rifini ancha soddalashtirganlar, ya’ni ular bank
deganda Angliya Davlat Banki bank deb tan olgan har qanday kompaniya
tushunilishi mumkinligini qayd etganlar. To‘g‘ri, o‘z navbatida Angliya Banki
Jahon tajribasi nuqtai nazaridan umum tan olingan bank xususiyatlariga ega
bo‘lgan mezonlarni o‘rnatgan. Xususan, bank maqomiga da’vo qiluvchi
kompaniya omonatlar qabul qilayotgani, kreditlar berayotgani, eksport-import
moliya operatsiyalarini amalga oshirayotganligi, valyuta ayirboshlayotganligi,
investitsion xizmat ko‘rsatayotganligi va moliya bilan bog‘liq masalalar bo‘yicha
maslahatlar berayotganligini isbot qilishlari ham kerak. 2
Uzoq yillar davomida jamiyatning rivojlanishi va unga mos tovar-pul
munosabatlarining o‘sib, takomillashib borishi banklarning operatsiyalari va
ko‘rsatadigan xizmatlari ko‘lamining kengayib borishiga, jamiyat a’zolarining
pulga bo‘lgan talabining oshib borishiga olib kelgan. Davlat, jismoniy va yuridik
shaxslarning manfaatini muvofiqlikda olib borish, davlat va jamiyat a’zolarining
pul mablag‘lariga bo‘lgan talablarini qondirgan holda davlatning iqtisodiy jihatdan
o‘sishi va barqarorligini ta’minlash maqsadida banklar o‘rtasida bajariladigan
funksiya va operatsiyalar ko‘lami taqsimlana borgan, ya’ni davlat nomidan, davlat
manfaatlarini himoya qilgan holda faoliyat ko‘rsatuvchi banklar va alohida jamiyat
a’zolari bilan ishlovchi banklar yoki yuqoridagi ikki yo‘nalishni ham o‘zida
mujassamlashtirgan banklar (oxirigisiga Sobiq Sovetlar davridagi Davlat bankini
kiritish mumkin) shakllana borgan. Hozirgi zamonda jahonda umum qabul
qilingan tizim bo‘lib ikki pog‘onali bank tizimi xizmat qiladi va u davlat Markaziy
banki va tijorat banklari tarmog‘ini o‘z ichiga oladi. Markaziy Bank banklarning
banki sifatida bank va moliya muassasalari faoliyatining barqarorligini
2
Vahobov. A.V, Malikov. T.S: Moliya. Darslik. T: “Noshir” Toshkent 2018-y. -711 b.
7

ta’minlaydi. Birinchi navbatda, u ko‘pchilik moliya institutlari, banklarning
faoliyatida moliyaviy jihatdan muammolar yuzaga kelganida, banklar omonatchilar
oldidagi o‘z majburiyatlarini bajara olmay qolgan holda moliyaviy sarosima paydo
bo‘lishining oldini olishi kerak. Bu masalani hal qilish uchun Markaziy bank,
avvalo, tartibga solish va nazorat qilish funksiyalarini ikkinchi pog‘ona - tijorat
banklari tizimiga nisbatan bajaradi. Markaziy bank majburiyatiga tijorat
banklarining har kunlik faoliyatiga aralashish kirmaydi. Markaziy bank tijorat
banklarning me’yoriy boshqarilishi, ularning to‘lovga qobiliyatliligi va
likvidliligini ta’minlanishini kuzatib borishi va omonatchilar manfaatlarini himoya
qilishi kerak. Bularning barchasi nazorat me’yorlari tizimi yordamida amalga
oshirilib tijorat banklari pog‘onasiga etkaziladi. Markaziy bank pul siyosatini
o‘tkazish yo‘li bilan muomaladagi pul massasi ustidan nazoratni amalga oshiradi
va inflyasiya, ishsizlikning past darajasini ta’minlash va iqtisodiy o‘sish uchun
shart-sharoitlar yaratishi kerak. Bunda Markaziy bank emission bank vazifasini
bajaradi, ya’ni muomalaga pul belgilarini chiqarish va ularni muomaladan olish
huquqiga ega bo‘ladi. Markaziy bank yana tijorat banklari o‘rtasidagi hisob-
kitoblarni olib borishga imkoniyat yaratadi.
Bank tizimining ikkinchi pog‘onasi - bu xalq xo‘jaligi va aholiga xizmat
ko‘rsatishda bosh bo‘g‘in bo‘lgan mustaqil tijorat banklarning tarmog‘idir. Ular
yuridik va jismoniy shaxslarga shartnoma asosida turli hisob-kitob va kredit
operatsiyalarini amalga oshirish va xizmatlar ko‘rsatish hamda boshqa turli bank
xizmatlarini ko‘rsatish bilan bog‘liq operatsiyalarni amalga oshiradilar.
Har bir mamlakatda tijorat banklarining soni turlicha bo‘lishi mumkin.
Masalan, Shvetsiyada Davlat banki 40 ga yaqin tijorat banki faoliyatini nazorat
qiladi, xolos, AQSH da 13 mingga yaqin tijorat banklari mavjud, Shveysariyada
esa har 10 ming aholiga bittadan moliya muassasasi to‘g‘ri keladi. Rossiyada
1995-yil boshiga kelib, Rossiya Markaziy banki tomonidan bank operatsiyalarini
amalga oshirish litsenziyasiga ega bo‘lgan 2486 ta tijorat banki qayd qilingan.
Bank tizimining rivojlanish tarixiga chuqur urg‘u bermasdan, O‘zbekiston
8

Respublikasi mustaqillikka erishganidan keyin tashkil qilingan va takomillashib
borayotgan bank tizimi to‘g‘risida to‘xtalsak maqsadga muvofiq bo‘lar edi.
1991-yilning 1-sentyabrida Respublikamiz mustaqilligining e’lon qilinishi
butun dunyo mamlakatlari tomonidan tan olingan bozor iqtisodiyoti dastaklarini
bizning respublikamizga ham kirib kelishiga zamin yaratdi. Shuning uchun ham
respublikamizdagi bozor iqtisodiyoti talablariga mos keluvchi zamonaviy bank
tizimini yaratish zaruriyati tug‘ildi.
Mustaqillikka erishilgunga qadar O‘zbekiston bank muassasalari Sobiq
Ittifoq bank tizimi tarkibiy qismiga kirar edi. Shu bilan birga bu banklar Sobiq
Ittifoq bank tizimi doirasidan tashqarida faoliyat ko‘rsata olmasdilar. Bank tizimi 3
turdagi banklarni: SSSR Davlat banki, SSSR qurilish banki va SSSR Tashqi savdo
bankini va Davlat Mehnat omonat-jamg‘arma kassalarini o‘z ichiga olardi. Sobiq
Ittifoq bank tizimida Davlat banki monopol mavqega ega bo‘lib, u bir vaqtning
o‘zida emissiya instituti, qisqa muddatli kreditlashtirish, xo‘jaliklarga hisob-kitob
operatsiyalari bo‘yicha xizmat ko‘rsatuvchi markaz hisoblanardi. Ham emissiya
funksiyalarini, ham hisob-kitoblar va kreditlar bo‘yicha mijozlarga xizmat
ko‘rsatish funksiyalarini bajarishga monopollashuvi Davlat bankini davlat
boshqaruv va nazorat organiga aylantirgan edi. 3
Ma’muriy buyruqbozlik davrida kredit munosabatlari iqtisodiyotni
boshqarishda shaklan yuzaki xarakterga ega edi. Kredit resurslari va pul resurslari
harakatini ham boshqarish, ham nazorat qilish davlat bankining monopol ta’siri
ostida edi. Bular o‘z navbatida Sobiq Ittifoq bank tizimining tor doirada
rivojlanishiga olib keldi. Markazlashtirilgan bank boshqaruvi asosida faoliyat
ko‘rsatgan respublika banklari tor doirada pul resurslari harakatini boshqarar, lekin
uni boshqaruvchiligini nazorat qilish Sobiq Ittifoq Davlat banki qo‘lida edi.
Iqtisodiyotni boshqarishning markazlashtirilgan usulidan voz kechish va
bozor iqtisodiyoti tomon dastlabki qadamlar qo‘yilishi bilanoq markazlashtirilgan
3
Moliya: O‘quv qo‘llanma / T.S.Malikov; O‘zR Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi. – T.: “Iqtisod-Moliya”, 2018.
– 268 b.
9

bank tizimining qator kamchiliklari ro‘yobga chiqdi. Bu esa, bank tizimida tub
o‘zgarishlarni amalga oshirishni talab etardi.
Bank tizimini qaytadan tashkil etish 1987 yilda boshlandi. Bu jarayonda
bank tizimining tashkiliy tuzilmasini o‘zgartirish, banklarning rolini oshirish,
iqtisodiy tizimning rivojlanishiga ularning ta’sirini kuchaytirish, kreditni
harakatdagi iqtisodiy dastaklarga aylantirish ko‘zda tutilgandi.
Qayta tashkil etish jarayonining birinchi bosqichi davlat bankining yangi
tuzilmasini tashkil etish bilan boshlandi. Qayta tashkil etish modeli quyidagilarni
o‘z ichiga oladi:
- ikki bosqichli bank tizimini vujudga keltirish: Markaziy emission bank va
bevosita xo‘jaliklarga xizmat ko‘rsatuvchi ixtisoslashgan davlat banklari;
- ixtisoslashtirilgan banklarni to‘laligicha xo‘jalik hisobiga va o‘z-o‘zini
moliyalashga o‘tkazish;
- iqtisodiy tizim doirasida yuridik va jismoniy shaxslar bilan bo‘ladigan
kredit munosabatlari, uslublari va shakllarini takomillashtirish va boshqalar.
Bank tizimini takomillashtirish jarayoni davomida davlat banki
o‘zining kredit tizimidagi markaziy o‘rnini saqlab qolgan holda korxona va
tashkilotlarga kredit berish va ular bilan hisob-kitoblarni olib borish funksiyasini
maxsus ixtisoslashgan banklarga topshirdi. Ya’ni bankning emission faoliyatini
kreditlash faoliyati bilan birga olib borish funksiyasiga chek qo‘yiladi. Davlat
banki ixtisoslashgan banklar faoliyatini boshqaruvchi, barcha banklar uchun bir xil
pul- kredit siyosatini olib boruvchi muassasaga aylandi. Bank tizimining
takomillashtirilishi natijasida vujudga kelgan maxsus ixtisoslashgan banklar:
Sanoat qurilish banki, Kommunal kurilish va Sotsial taraqqiyot banki, Agrosanoat
banki, Tashqi iqtisodiy faoliyat banki, Jamg‘arma banki tashkil qilinib xo‘jaliklar
bilan banklar o‘rtasidagi aloqalar tobora yaqinlashdi, Ixtisoslashtirilgan davlat
banklari o‘zlarida ma’lum darajada boshqaruvchilik rolini saqlab qoldilar.
10

2- Korxonalar iqtisodiy faoliyatida kredit samaradorligini oshirish Tijorat
banklarining tashkiliy tuzilishi va ulardagi kredit munosabatlari
operatsiyalari
Tarixiy taraqqiyot davomida banklar mablag‘larni yig‘ish, saqlab berish,
kredit-hisob va boshqa turli xil vositachilik operatsiyalarini bajarib kelganliklari
sabab, banklar kredit muassasa bo‘lib, foyda olish maqsadida bank barcha risklarni
o‘ziga qabul qilgan holda operatsiyalarini amalga oshiradi. O‘zbekiston
Respublikasining 1996 yil 26 aprelda qabul qilingan “Banklar va bank faoliyati
to‘g‘risida»gi qonunining 1-moddasiga asosan “Bank-tijorat tashkiloti bo‘lib, bank
faoliyati deb hisoblanadigan quyidagi faoliyat turlari majmuini amalga
oshiradigan, ya’ni:
-yuridik va jismoniy shaxslardan omonatlar qabul qilish hamda qabul
qilingan mablag‘lardan tavakkal qilib kredit berish yoki investitsiyalash uchun
foydalanish;
-to‘lovlarni amalga oshirish bilan shug‘ullanuvchi yuridik shaxsdir. Demak,
bank barcha riskni o‘z zimmasiga olib, yuridik va jismoniy shaxslarning pul
mablag‘larini jalb qilib, bank resurslarini tashkil qilgan holda, bu mablag‘larni
muddatida qaytarib berish, to‘lov va ta’minlash shartlari asosida o‘z nomidan
ularni joylashtiradi hamda yuridik va jismoniy shaxslar o‘rtasidagi hisob-kitob va
vositachilik operatsiyalarini olib boruvchi kredit muassasa hisoblanadi.
Ba’zi adabiyotlarda «bank-bu korxona», deb ham izoh beriladi. Ma’lumki,
bank yaxlit olingan korxona sifatida ishlab chiqarish jarayonini amalga
oshirmaydi. Tijorat banklarining faoliyatini korxona faoliyatiga shu jihatdan
o‘xshatish mumkinki, tijorat banklari ham korxonalar singari o‘z faoliyatini o‘z
daromadini ko‘paytirishga qaratadi, lekin korxonalar faoliyatidan farqli ravishda
banklar shu asosida birinchidan, o‘z ta’sischilari–aksiyadorlarining manfaatlarini,
ikkinchidan, o‘z mijozlarining manfaatlarini himoya qilishni ta’minlaydi.
Tijorat banklariga, bizning fikrimizcha, shunchaki «korxona» emas, balki
«maxsus korxona» deb qarash zarur. CHunki tijorat banklari ssuda kapitali
11

harakatini amalga oshiradi va shu asosda bank o‘z aksiyadorlariga, paychilariga
foyda olishni ta’minlaydi. Tijorat banklari bank tizimining muhim bo‘g‘ini bo‘lib,
kredit resurslarining asosiy qismi shu banklarda yig‘iladi va bu banklar xuquqiy,
jismoniy shaxslarga o‘z xizmatlarini ko‘rsatadilar.
Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarga va aholiga kreditlar berish tarixan tijorat
banklari faoliyatining asosiy yo‘nalishi hisoblanadi. Tijorat banklarining paydo
bo‘lish tarixiga bag‘ishlangan ilmiy tadqiqotlarga nazar tashlasak, banklar avvalo
birinchi novbatda kredit operatsiyalarini bajarish zaruriyati tufayli yuzaga
kelganligini guvohi bo‘lamiz. Aksariyat mualliflarning qarashlariga ko‘ra, banklar
tovar-pul munosabatlarining rivojlanishi bilan bog‘liq ravishda emas, balki keng
ko‘lamdagi kredit operatsiyalarini amalga oshirish zaruriyati tufayli paydo bo‘lgan.
“Kredit” tushunchasi to‘g‘risida yana to‘xtaladigan bo‘lsak, kreditning ssuda
kapitali harakatining shakli ekanligini ko‘rish mumkin. Ayrim hollarda kredit
tushunchasiga “qarzga berilayotgan ssuda (tovar, pul ko‘rinishida) tijorat ishonchi”
deya ta’rif berilishini guvohi bo‘lamiz. Kreditga eng maqbul ta’rif bu – vaqtincha
bo‘sh turgan mablag‘larni ma’lum muddatga, haq to‘lash sharti bilan qarzga olish
va qaytarib berish yuzasidan kelib chiqadigan iqtisodiy munosabatlar majmuasidir.
Iqtisodiy adabiyotlarda kredit faoliyatining ob’ekti va sub’ektiga ta’rif berish orqali
iqtisodiy faoliyat turiga kiruvchi va asosiy maqsadi daromad olishga hamda o‘z
manfaatlariga erishishga yo‘naltirilgan faoliyatga kredit faoliyati sifatida ta’rif
berilgan. Kredit faoliyati deganda kredit munosabatlari qatnashchilarining
manfaatlarini ko‘zlab, ishlab chiqarish xarakteriga ega bo‘lgan hamda bank
xizmatlari va operatsiyalari orqali amalga oshiriladigan faoliyatning yig‘indisini
tushunishimiz mumkin. Kredit faoliyati kredit resurslariga ehtiyojni qondirishga
yo‘naltirilgan qayta taqsimlashni amalga oshirish hamda kredit faoliyatining
sub’ektlari uchun daromad olish imkonini beradi. Kredit faoliyati yaratuvchilik
tabiatining mohiyati olinayotgan yoki berilayotgan resurslar orqali o‘z
manfaatlariga erishishdan iborat. U iqtisodiy munosabatlarning ana shu jihatini
12

etakchi o‘rinlardan biriga chiqaradi. Kredit faoliyatining qatnashchilari shu faoliyat
natijasida bevosita yoki bilvosita daromad ko‘radilar. Kredit faoliyati barcha
manfaatdor taraflarga real foyda keltiradi. 4
Qarz oluvchilar ma’lum bir muddatga
o‘zlarining tijorat, ishlab chiqarish va boshqa shu kabi manfaatlariga etishish
maqsadida yirik pul kapitalidan foydalanish imkoniga ega bo‘ladilar. Kreditorlar
esa foiz ko‘rinishida daromad oladilar. Bundan tashqari, kredit faoliyati ishlab
chiqarishga investitsiyaning kirib kelishini rag‘batlantiradi, progressiv tarkibiy
siljishlarga turtki bo‘ladi. Bugungi kunda kredit iqtisodiyotni makrodarajada
tartibga solishning muhim vositalaridan biriga aylangan. U milliy valyuta va
baholar barqarorligini, iqtisodiy o‘sishni ta’minlash kabi birlamchi masalalarni hal
etishda yordam beradi. SHunday qilib, kredit faoliyatini ikki sub’ekt - qarz oluvchi
va qarz beruvchi (kreditor)larning bo‘lishini taqazo etadigan amaliyot deyish
mumkin. Bozor iqtisodiyoti sharoitida xo‘jalik sub’ektlari iqtisodiy va ijtimoiy
rivojlanish uchun doimo qo‘shimcha pul mablag‘lariga ehtiyoj sezadilar. Ana
shunday pul mablag‘larining manbalari banklarning o‘z va jalb qilingan
mablag‘lari bo‘lishi mumkin. Korxonalar mablag‘ etishmovchiligidan
qiynalayotgan hollarda kredit resurslari bozoriga murojaat qilishga majbur
bo‘ladilar. Amaliyot shuni ko‘rsatadiki, kredit vositasida pullarni xo‘jalik
aylanmasiga kiritish har qanday holatda mumkin. Naqd pulsiz o‘tkazmalar
sharoitida Markaziy bank ham, tijorat banklari ham texnik jihatdan istalgan
miqdordagi pulni muomalaga chiqarishi mumkin. Ammo tijorat banklarining naqd
pulni muomalaga chiqarish imkoniyati cheklangan. CHunki muomaladagi naqd pul
miqdori Markaziy bank balansining passividagi majburiyatlar summasidan
oshmaydi va naqd pulni emissiya qilish vakolati faqat Markaziy bank
zimmasidadir. Markaziy bank muomalaga chiqaradigan to‘lov vositalari uning
balansini aktiv qismi doirasida amalga oshiriladi, tijorat banklarining imkoniyati
esa, ularning likvidliligiga nisbatan belgilangan talablar bilan chegaralanadi. Pul
mablag‘larini kredit sifatida berishda, yuqorida ta’kidlaganimizdek, quyidagi
4
http://www.stat.uz (O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi rasmiy sayti)
13

shartlarga rioya qilinishi talab etiladi: muddatlilik; to‘lovlilik; qaytarishlik;
ta’minlanganlik va maqsadlilik. Tabiiyki, mazkur shartlarni to‘liq bajarilishi
berilgan kredit bo‘yicha riskning oshishiga yo‘l qo‘ymaydi. Kreditning
maqsadliligi uning mijoz faoliyatining bankka ma’lum bo‘lgan va bank tomonidan
ma’qullangan yo‘nalishga berilishini anglatadi.
Tijorat banklarining kreditlash amaliyotini tashkil qilish, uning
samaradorligini ta’minlash xususidagi masalalar to‘g‘risida to‘xtalib, D.MakNoton
rivojlanayotgan mamlakatlarda kreditlash amaliyotini tashkil qilishning zaruriy
shartlaridan biri kreditlarni garov ta’minoti asosida berishni odatiy hol sifatida
qabul qilishdir, degan xulosaga keldi. [1]
Uning fikriga ko‘ra, garov sifatida
olinadigan mulkning sotilish bahosi kredit va uning foizini qaytarishga etishi
lozim. Bu esa, mulkni doimiy ravishda qayta baholab turishni taqozo qiladi.
CHunki mulklarning joriy bahosini tez-tez o‘zgarish holati mamlakatimizning
xo‘jalik amaliyotiga xos bo‘lgan holat hisoblanadi. Hozirgi kunda respublikamizda
milliy valyuta kursining chet el valyutalariga nisbatan doimiy ravishda o‘sib borish
tendensiyasini hamda baholarning muntazam o‘sishini inobatga olgan holda kredit
uchun garov sifatida qabul qilingan mol-mulk bahosini har oy yoki har chorak
yakuniga qayta baholashni yo‘lga qo‘yish zarurdir. D.Polfreman, F.Fordlar
muallifligidagi “Основый банковские дело” kitobida mijozning kredit yig‘ma
jildini o‘rganishga e’tiborni kuchaytirish kreditlash amaliyotini samarali tashkil
etishning muhim omili sifatida qaralgan
Hozirgi zamon jamiyatida banklar ko‘p sonli va xilma - xil moliyaviy
xizmatlar ko‘rsatadigan muassasaga aylandi. Ular orqali iqtisodiyot tarmoqlarini
kreditlash, qimmatli qog‘ozlarni sotib olish va sotish operatsiyalari, korxonalarga
tegishli mulklarni boshqarish operatsiyalari va boshqa bir qator moliyaviy
operatsiyalar amalga oshirilmoqda. Biroq shunga qaramasdan kredit operatsiyalari
14

tijorat banklari uchun birlamchi ahamiyatga ega bo‘lgan operatsiya sifatida
saqlanib qolmoqda.
3- O’zbekiston banklaridagi foiz stavkasi kredit muddatlari va
miqdorlari
Xalq banki ATB — O‘zbekistondagi eng yirik banklardan biridir.
Asosiy ma lumotlar:ʼ
Turi - Aksiyadorlik jamiyati
Shiori - Doimo yoningizdagi bank
Litsenziyasi - №25 25-yanvar 2003-yil
Faoliyati - Barcha turdagi bank xizmatlari
Avvalgi nomi – “O‘zjamg‘armabank”
Boyligi:
Nizom jamg armasi - 259 mlrd. so m (1-aprel 2016-yil)
ʻ ʻ
Kapitali - Green Arrow Up Darker.svg 498,831 mlrd. so m (2016-yil),
ʻ
454,957 mlrd. so m (2015-yil)
ʻ
Aktivlari - Green Arrow Up Darker.svg 2,7 trln. so m (2013)
ʻ
2,1 trln. so m (2012)
ʻ
Sof foydasi - Green Arrow Up Darker.svg 45,753 mlrd. so m (2014)
ʻ
40,434 mlrd. So m (2013)
ʻ
Sho ba tashkilotlari: «Xalq sug‘urta», «Xalq invest» MChJ
ʻ
Auditor - «Grant Tronton»
Aksiyadorlik tijorat Xalq banki — O‘zbekiston dagi eng yirik moliya
muassasalaridan biri. Bankning asosiy maqsadi — kompleks ravishda bank
tizimini yaratish, aholidan bo‘sh pul mablag‘larini jalb qilish hamda aholini
kreditlash va milliy iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlarini rivojlantirish uchun kredit
va investitsiya resurslarini ko‘paytirishdan iborat. Bankning markaziy ofisi
Toshkent shahrida joylashgan.
15

Bank o‘z salohiyatini barqarorlashtirish, aholining ishonchini qozonish,
mamlakat bank xizmatlari bozoridagi o‘z mavqeyi va rolini mustahkamlash uchun
barcha sa y-harakatlarini safarbar etmoqda. Xalq banki missiyasi — bankʼ
faoliyatining yo‘nalishi va mazmunini belgilab beradi, hukumatning moliyaviy
agenti vazifalarini bajarish, shuningdek, xalq farovonligi va umuman
iqtisodiyotning o‘sishini ta minlashdagi o‘rnini mustahkamlashga xizmat qiladi.
ʼ
Bank mijozlari — aholi va xo‘jalik yurituvchi sub ektlardir.
ʼ
Bank Tarixi
Aksiyadorlik tijorat Xalq banki O‘zbekistonning eng qadimiy banklaridan
biridir. Uning Toshkentdagi birlamchi jamg‘arma kassalari 1875-yilda tashkil
etilgan.
O‘zbekiston Respublikasi hukumatining 1995-yil 4-oktyabrdagi qaroriga
asosan „O‘zjamg‘armabank“ davlat-tijorat Xalq banki etib qayta tuzilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2015-yil 24-apreldagi „Aksiyadorlik
jamiyatlarida zamonaviy korporativ boshqaruv uslublarini joriy etish chora-
tadbirlari to‘g‘risida“gi PF-4720-sonli Farmoniga asosan bank nomi „Aksiyadorlik
tijorat Xalq banki“ nomiga o‘zgartirilgan.
Mustaqillik yillarida Xalq banki mamlakat iqtisodiyotining pul-kredit
sohasidagi islohotlar jarayonida hukumatning moliya agenti sifatida faoliyat
yuritib, zimmasiga yuklangan mas uliyatli vazifalarni muvaffaqiyatli tarzda ado
ʼ
etib kelmoqda.
Xizmat tarmoqlari
Bugungi kunda, Xalq banki O‘zbekiston bank tizimining muhim bo‘g‘ini
hisoblanadi.
196 ta hududiy va tuman (shahar) filiallari,
106 ta „Bank xizmatlar markazi“,
3 000 dan ortiq kassalar;
355 ta 24/7/365 — rejimida ishlaydigan „Elektron ofislar“ faoliyat
yuritmoqda.
16

Mijozlarga sifatli xizmat ko‘rsatishni tashkil etish uchun bankomatlar sonini
oshirish va ularning doimiy ishchi holatda bo‘lishini ta minlash maqsadida alohidaʼ
tarkibiy bo‘linma tashkil etilgan va bugungi kunda respublika bo‘yicha joylarda 1
289 ta bankomatlar faoliyat yuritmoqda.
Xalq banki quyidagi talablarga javob berishga intiladi:
eng zamonaviy xalqaro standartlarga javob beradigan bank mahsulotlari va
xizmatlarining ko‘lami va hajmlarini kengaytirish, shuningdek, ulardan butun
yurtimiz bo‘ylab foydalanish imkoniyatini ta minlash orqali davlatning yetakchi
ʼ
universal banki bo‘lish;
xodimlar faoliyati uyg‘unligini ta minlash va ularning shaxsiy va kasbiy
ʼ
intilishlarini ro‘yobga chiqarish yo‘li bilan davlatimizning eng yaxshi va talabgor
ish beruvchilaridan biri bo‘lish.
Bank reytingi
2020 yilda "Fitch Ratings" xalqaro reyting agentligining "BB-/B" —
„Barqaror“, "S&P Global Ratings" xalqaro reyting agentligining "BB-/B"
reytingiga ega bo‘ldi. Xalq banki 6-maydan 7-maygacha "CERT International"
(Slovakiya) xalqaro sertifikatlashtirish tashkiloti vakillari tomonidan ISO
9001:2015 Xalqaro standarti talablariga muvofiq 2-nazorat auditidan
muvaffaqiyatli o‘tdi. Xalq bankining 2-nazorat auditi natijalari: 5
 yuqori rahbariyatning OAVni saqlash va takomillashtirishga qiziqishi va
majburiyati;
 xodimlarning yuqori malakasi va xalqaro mutaxassislarni jalb qilish;
 ko‘rsatilayotgan xizmatlar sifatini doimiy ravishda takomillashtirishga
intilish. Ikkinchi nazorat auditining asosiy natijasi atrof-muhitdagi o‘zgarishlarga
tezkorlik bilan javob berishga, kelajakdagi o‘zgarishlarni kutishga va menejment
tizimini unifikatsiya qilish orqali o‘z biznesingizni muntazam ravishda
rivojlantirishga imkon beradigan samarali sifat menejmenti tizimini qo‘llab-
5
Mirziyoev Sh.M. “Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining
garovi”. – Toshkent: “O’zbekiston”. 2017. – 48b.
17

quvvatlash, filiallar tarmog‘ining o‘zaro aloqasi va yuqori sifatli xizmat ko‘rsatish,
shuningdek, Xalq bankida mijozlar ehtiyojini qondirish hisoblanadi.
Shuningdek, milliy shkala bo‘yicha "Ahbor-Reyting" reyting agentligi
tomonidan "UzA" — „Barqaror“, "Standart And Sensetive Ratings" reyting
agentligi tomonidan "UzA+" — „Barqaror“ reytingi tasdiqlandi. Ushbu reyting
Xalq banki tomonidan kapitallashuv darajasini oshirish, resurslar bazasini
mustahkamlash, aktivlar sifatini yaxshilash, ko‘rsatilayotgan bank xizmatlari
ko‘lamini kengaytirish borasida amalga oshirilgan ijobiy ishlarni aks ettiradi.
Bank tasarrufidagi tashkilotlar
"Xalq Sug‘urta" — ijtimoiy vazifalarning hal etilishida Hukumatning
moliyaviy agenti vazifalarini bajaruvchi ishonchli va barqaror tashkilotdir. Biz
kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub ektlarining mulkiy va shaxsiyʼ
manfaatlarini sug‘urta qilishni ta minlash, mikrosug‘urtalash mahsulotlarini ishlab
ʼ
chiqish va aholining keng qatlamlariga faol rivojlantirib olg‘a surish uchun „Xalq
Sug‘urta“ sug‘urta kompaniyasini tuzdik.
"UzPaynet" kompaniyasi O‘zbekistonda 2005-yildan buyon faoliyat
ko‘rsatmoqda. Ushbu davr mobaynida biz mamlakatda 400 dan ortiq xizmatlar
yetkazib beruvchi hamkorlarning xizmati uchun, shu jumladan, kommunal
tashkilotlar xizmatiga ham 20 000 dan ortiq to‘lov shoxobchalarining har birida
to‘lovni amalga oshirish mumkin. Kompaniya erishilgan natijalar bo‘yicha to‘xtab
qolmay, taqdim etilayotgan xizmatlar doirasini kengaytirish va xizmatlar yetkazib
beruvchi hamkorlar ko‘lamini kengaytirish uchun doimiy harakat qilib kelmoqda.
Bank mahsulotlari va xizmatlari
Bank tomonidan an anaviy bank mahsulotlari va xizmatlarining barcha
ʼ
yo‘nalishlari, jumladan, jismoniy va yuridik shaxslar uchun depozit
mahsulotlarining keng ro‘yxati, kreditning xilma-xil turlari, akkreditiv
operatsiyalari, plastik kartalarni ishlab chiqarish va ularga xizmat ko‘rsatish, hisob
raqamlarini tezkorlik bilan ochish va yuritish, jamg‘arib boriladigan pensiya
hisoblarini yuritish, interaktiv bank xizmatlari, xalqaro pul o‘tkazmalari, lotereya
18

o‘yinlari va boshqa xizmatlar ko‘rsatib kelinmoqda. Xalq banki o‘z mijozlariga
xizmatlardan foydalanishning eng qulay va foydali usullarini taklif etadi.
Yuridik maqomga ega mijozlarni kichik biznes, o‘rta biznes va korporativ
mijoz segmentlariga ajratgan holda ular uchun mos moliyaviy xizmatlar va bank
mahsulotlari taklif qilinmoqda. Yuridik shaxslar uchun 20 xildan ortiq milliy va
horijiy valyutada kreditlar ajratiladi. Bugungi kunga kelib 265 215 ta yuridik
mijozlar hisob raqami mavjud bo‘lib, shundan 120 388 tasi (45 %) harakatdagi
mijozlar hissasiga to‘g‘ri keladi.
Korporativ mobil banking — „Korporativ Mobile banking“ interaktiv
xizmat orqali yuridik mijozlar o‘z hisob raqamlarini mobil aloqa vositalari orqali
dunyoning istalgan nuqtasidan boshqarishi mumkin.
Internet banking — Internetdan bank xizmatlaridan foydalanish Yuridik
mijozlarga bank bilan moliyaviy hujjatlarni almashish va real vaqt rejimida
to‘lovlarni, korporativ kartani to‘ldirish, oylik to‘lovlarni amalga oshirish va hisob
raqamlar holatini kuzatish imkoniyatini beradi.
Jismoniy shaxslar uchun universal bank xizmatlari va kredit turlaridan
tashqari yangi innovatsion yechimlar taklif qilinmoqda. Mijozlarning istaklarini
o‘rgangan holda ularning talablaridan kelib chiqib bank mahsulotlari ishlab
chiqilmoqda.
Plastik kartalar — Pensionerlar, talabalar, ishchilar va tadbirkorlar uchun
debit va kredit kartalari, dunyoning 180 dan ortiq davlatlarida „UnionPay“ va
„VISA“ tizimida ishlovchi debit va kredit kartalar.
Omonatlar — Milliy va horijiy valyutada turli xil omonatlar mavjud.
Mobil banking — „Xalq Mobile“ ilovasi masofaviy bank xizmatlaridan
foydalanish imkonini beradi. Ilova orqali to‘lovlarni amalga oshirish, kreditni
so‘ndirish, „Zolotoya Korona“ pul o‘tkazmasi orqali yuborilgan pul mablag‘ini
kartaga onlayn kirim qilish, kartadagi mablag‘larni boshqa kartalarga o‘tkazish va
onlayn kredit olish, onlayn omonat ochish va onlayn konversiya funktsiyalarini
amalga oshirish mumkin.
19

Pul o‘tkazmalari — Xalq banki „Western Union“, „MoneyGram“, „Zolotoya
Korona“, „Contact“, „UniStream“, „AsiaExpress“ va „UPT“ kabi xalqaro pul
o‘tkazmalar tizimlari bilan ishlamoqda. Shuningdek, respublikamiz bo‘ylab
O‘zbekistonda birinchi bo‘lgan milliy va horijiy valyutalarda pul o‘tkazish tizimi
„UzPay“ ishga tushirilgan.
Jalb qilingan xorijiy kredit liniyalari
Bank nafaqat chet ellik mutaxassislarni jalb qilish bilan shug‘ullanadi, balki
xorijiy banklar bilan uzoq muddatli hamkorlikni yo‘lga qo‘yadi.
Jumladan:
1. AQShning „Cargill Financial Services International, Inc.“ moliya
muassasasidan 94 mln. AQSh dollar;
2. „Osiyo taraqqiyot banki“ (ABR)dan chorvachilikni rivojlantirish
maqsadida 50 mln. AQSh dollar;
3. Turkiyaning Aktif bankidan savdoni moliyalashtirish bo‘yicha dastlabki 2
mln. AQSh dollar;
4. Rossiyaning „Roseksimbanki“dan 10 mln Yevro ekvivalentida (11 mln.
AQSh dollarga teng);
5. „Transkapitalbank“dan 18 mln. AQSh dollarlik kredit liniya mablag‘lari;
6. Yaponiyaning „Yaponiya xalqaro hamkorlik agenligi (JICA)“dan 30 mln.
AQSh dollar;
7. Qozog‘istonning „First Heartland Jýsan Bank“ bankidan savdoni
moliyalashtirish bo‘yicha 5 mln AQSh dollarlik kredit liniya mablag‘lari jalb
qilindi;
8. „ICBC Standard Bank Plc“dan 25 mln AQSh dollari miqdorida kredit
olindi;
9. „Deutsche Bank“dan 150 mln AQSh dollari miqdorida kredit olindi.
Joriy yilda bank tomonidan quyidagi xorijiy kredit liniyalarni jalb qilish
bo‘yicha ishlar olib borildi. Jumladan; — „Raiffeisen Bank International AG“
20

(Avstriya) banki bilan 1 aprelda loyihalarni moliyalashtirish doirasida qiymati 50
mln Yevro miqdoridagi Bosh kelishuv imzolandi.
“Bunyodkor” krediti
Xalq bank
Foiz stavkasi - 17%
Eng kam miqdori - 1 000 000 so‘m
Muddati - 20 yilgacha
Boshlang‘ich badal (mulk qiymatidan): 15%
Oraliq to'lovlarning davriyligi: Har oy
Imtiyoz davrining mavjudligi: mavjud
Imtiyoz davrining muddati: 6 oy (mijozning xohishiga ko‘ra)
Ajratish shakli: Bank kartasiga o‘tkazish / Ta'minotchining bank hisob
varag‘iga o‘tkazish Ta'minotning mavjudligi: mavjud emas Ta'minot summasi
(mulk qiymatidan): - Foiz stavkalari - yillik 17% Hujjatlar
Qarz oluvchi (birgalikda qarz oluvchining) pasportining asl nusxasi;
Daromadi to'g'risidagi ma'lumot; Pudrat tashkiloti bilan qurilish ishlarini
bajarish / qurilish mahsulotlari sotib olish/ o zini o zi band qilgan shaxs sifatidaʻ ʻ
ro yxatdan o tgan yollanma ishchilar bilan tuzilgan shartnoma (loyiha-smeta
ʻ ʻ
hujjatlarida ko rsatilgan qiymatdan oshmagan miqdorda); Yakka tartibdagi
ʻ
xonadonda qo shimcha uy-joy qurish uchun yer uchastkasiga umrbod egalik qilish
ʻ
yoki mulk huquqini tasdiqlovchi hujjat.
Talablar
Kredit olish uchun murojaat qilgan kunida 18 yoshga to‘lgan va 30 yoshdan
oshmagan yoshlarning alohida toifalariga mansub O‘zbekiston Respublikasi
fuqarosi.
2022-yilda O’zbekiston Respublikasidagi banklarda kreditlarning
miqdori, foiz stavkasi va muddati. 6
6
Moliya: O‘quv qo‘llanma / T.S.Malikov; O‘zR Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi. – T.: “Iqtisod-Moliya”, 2018.
– 268 b.
21

T
/R Bank nomi Kredit
turi Foiz
stavkasi Miqdo
ri Mud
dati
1
.
Xalq Bank Yashil
makon 15% 60
mln.so’m
gacha 5
yilgacha
Hunarm
and 21% 30
mln.so’m
gacha 3
yilgacha
Tezkor 24%
300
mln so'm 4 yil
Hamyon 24% 25
mln.so’m
gacha 2
yilgacha
Qulay 25%
1,05
mln.so’m
gacha 15
yilgacha
Bir
million
dasturchi 22,5
% 7,5
mln.so’m
gacha 2
yilgacha
Ayollarg
a ko‘mak 17%
416,5
mln so‘m 20
yilgacha
Farovon
hayot 17%
416,5
mln so'm 20 yil
Ta'lim
krediti 14% Kontra
kt summasi 13,5
22

yilgacha
“Bunyod
kor” krediti 17
% 33
mln.so’m
gacha 20 yil
2
.
Orient Finans
bank "Green"
iste'mol
krediti 26,9
% 50
mln.so’m
gacha 3
yilgacha
Kredit
“Qulay” 29
% 50
mln.so’m
gacha 3 yil
Ta’lim
krediti 28
% 250
mln.so’m
gacha 4 yil
“Foydali
” kredit 27,9
% 50
mln.so’m
gacha 3 yil
3
. Asaka bank
Avtokre
dit Chery 21%
dan 70%
gacha 5
yilgacha
4
. ASIA
ALLIANCE
Bank Avtokre
dit CHERY 0.01
% foizdan 75 %
gacha 48
oygacha
Avtokre
dit Imkoniyat 24%
foizdan
boshlanadi shartn
oma
bo'yicha... 48
oygacha
Kredit
karta 27,9
9% O'rtac
ha oylik ... 36
oygacha
Iste’mol
krediti 24-
26 % 135
mln.so’m 1-3
yil
23

gacha
“Yuksal
ish” nomli
iste’mol
krediti 26 % 81
mln.so’m
gacha 3 yil
5
.
Mikrokredit
Bank Rejali
to‘lov
kobrending
karta 0% 30
mln.so’m
gacha 12
oygacha
Mehnat
muhojirlari
uchun
maqsadli
kredit 25.5
% 2
mln.so’m
gacha 12 oy
6
.
Ipoteka Bank А vtokre
dit (KIA,
LADA,
RENAULT) 5% 1000
BHM 48
oygacha
Iste’mol
krediti 26,9
9 % 40,5
mln.so’m
gacha 3 yil
7
. Eron
"Soderot"
bank Auto 4 25% 600
mln.so’m
gacha 36-48
oy
Auto 2 27% 600 ml
n.so’m gacha 48 oy
Mikroqa
rz 26,9
% 50 mln.
so’m gacha 1-3
yilgacha
24

8
.
Sanoat qurilish
bank Eng
yaxshi
narxlarda
tovarlarning
keng tanlovi 26,9
% 30 mln.
so’m gacha 12
oygacha
OVERD
ARFT 24% 50 mln.
so’m gacha 12
oygacha
“Yashil”
iste’mol
krediti 15
% 150
mln.
so’mgacha 60
oygacha
Iste’mol
krediti 25%
dan
boshlab 150
mln.so’m
gacha 36
oygacha
Avto
kredit uchun
maxsus taklif 3 %
dan
boshlab 70%
gacha 5
yilgacha
Avtokre
dit 21%
dan
boshlab 500
mln.so’m
gacha 5
yilgacha
Ta’lim
kreditlari 14
% Kontra
kt summasi 11
yilgacha
9
. Qishloq
qurilish bank “Yashil”
iste’mol
krediti 17
% 135
mln . so’m
gacha 5 yil
Na’mun
aviy uy-joy
olgan
“xonadon
sohiblari”ga 28
% Ko’rsa
tilmagan 5 yil
25

kredit
1
0. MK Bank Iste’mol
krediti 20-
28 % Ko’rsa
tilmagan 3 yil
1
1.
Turon Bank Iste’mol
krediti 29
% 81mln.
so’m gacha 1-3
yil
Sayohat
iste’mol
krediti 29
% 5-21
mln.so’m
gacha 1 yil
1
2. Ziraat Bank Iste’mol
krediti 23,5-
25,5 % 10-150
mln.so’m
gacha 1-36
oy
1
3. Hamkor Bank Iste’mol
krediti 29,9
9-38 % 54
mln.so’m
gacha 3 yil
1
4.
Aloqa Bank Iste’mol
krediti 25-
26 % 27
mln.so’m
gacha 2-3
yil
Bir
million
dasturchi 21
% 6,75
mln.so’m
gacha 2 yil
1
5. Saderat Bank Iste’mol
krediti 23-
26 % 540
mln.so’m
gacha 3 yil
1
6. Trast Bank Iste’mol
krediti 25-
27 % 54
mln.so’m
gacha 1-2
yil
1
7. Ipak yo’li Bank Maishiy
texnika va
mebel xarid 26,9
% 80
mln.so’m
gacha 3 yil
26

qilish uchun
1
8. Universal Bank Iste’mol
krediti 34
% 54
mln.so’m
gacha 3 yil
1
9.
Infin Bank Iste’mol
krediti 37,9
9 % 27
mln.so’m
gacha 1,5
yil
InfinBL
ACk kredit
kartalari 35,9
9 % 30
mln.so’m
gacha 2 yil
2
0. Ravnaq Bank Iste’mol
krediti 26-
28 % 20
mln.so’m
gacha 1-3
yil
2
1. Poytaxt Bank Iste’mol
krediti 27
% 49
mln.so’m
gacha 2 yil
2
2.
Garant Bank Qurilish
materiallari va
maishiy
texnika 27
% 54
mln.so’m
gacha 2 yil
Mebel
va ichki
buyumlar 27
% 81
mln.so’m
gacha 1-2
yil 7
Xulosa
7
Moliya: O‘quv qo‘llanma / T.S.Malikov; O‘zR Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi. – T.: “Iqtisod-Moliya”, 2018.
– 268 b.
27

Men bu kurs ishida Banklarning kelib chiqishi, rivojlanishi, O’zbekiston
Respublikasiga kirib kelishi va amalga oshirilgan ishlar va hozirgi holat haqida
ma’lumot berishga harakat qildim. Kurs ishining amaliy qismiga mavzu sifatida
O’zbekiston Respublikasida joylashgan ayrim Banklar va xususan, Xalq Bankini
tanlab, ular haqida ma’lumotlar, ulardagi kredit foiz stavkalari, kredit muddatlari,
miqdorlarini ko’rsatib o’tdim.
Demak, Bank tizimini qaytadan tashkil etish 1987-yilda boshlandi. Bu
jarayonda bank tizimining tashkiliy tuzilmasini o‘zgartirish, banklarning rolini
oshirish, iqtisodiy tizimning rivojlanishiga ularning ta’sirini kuchaytirish, kreditni
harakatdagi iqtisodiy dastaklarga aylantirish ko‘zda tutilgandi.
Qayta tashkil etish jarayonining birinchi bosqichi davlat bankining yangi
tuzilmasini tashkil etish bilan boshlandi. Qayta tashkil etish modeli quyidagilarni
o‘z ichiga oladi:
- ikki bosqichli bank tizimini vujudga keltirish: Markaziy emission bank va
bevosita xo‘jaliklarga xizmat ko‘rsatuvchi ixtisoslashgan davlat banklari;
- ixtisoslashtirilgan banklarni to‘laligicha xo‘jalik hisobiga va o‘z-o‘zini
moliyalashga o‘tkazish;
- iqtisodiy tizim doirasida yuridik va jismoniy shaxslar bilan bo‘ladigan
kredit munosabatlari, uslublari va shakllarini takomillashtirish va boshqalar.
Bank tizimini takomillashtirish jarayoni davomida davlat banki o‘zining
kredit tizimidagi markaziy o‘rnini saqlab qolgan holda korxona va tashkilotlarga
kredit berish va ular bilan hisob-kitoblarni olib borish funksiyasini maxsus
ixtisoslashgan banklarga topshirdi. Ya’ni bankning emission faoliyatini kreditlash
faoliyati bilan birga olib borish funksiyasiga chek qo‘yiladi. Davlat banki
ixtisoslashgan banklar faoliyatini boshqaruvchi, barcha banklar uchun bir xil pul-
kredit siyosatini olib boruvchi muassasaga aylandi. Bank tizimining
takomillashtirilishi natijasida vujudga kelgan maxsus ixtisoslashgan banklar:
Sanoat qurilish banki, Kommunal kurilish va Sotsial taraqqiyot banki, Agrosanoat
banki, Tashqi iqtisodiy faoliyat banki, Jamg‘arma banki tashkil qilinib xo‘jaliklar
28

bilan banklar o‘rtasidagi aloqalar tobora yaqinlashdi, Ixtisoslashtirilgan davlat
banklari o‘zlarida ma’lum darajada boshqaruvchilik rolini saqlab qoldilar. Bank
tizimini takomillashtirish jarayonida juda muhim natijalarga erishildi, lekin tashkil
qilingan banklar iqtisodiy munosabatlarning xususiyatlarini to‘liq ifoda qilolmasdi,
shuning uchun ham bank tizimini yanada takomillashtirish ob’ektiv zaruriyatga
aylandi.
1988-yildan boshlab, ikki bosqichli bank tizimi tashkil etila boshlandi.
Lekin bu davrda, markazlashtirilgan rejalashda Markaziy bankning roli hali ham
yuqori, sohalarning deyarli hamma qismi davlat tasarrufida edi.
O‘zbekiston Respublikasida ikki bosqichli bank tizimini tashkil etishga real
asos 1991-yil 15-fevralda “Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida”gi Qonuni asosida
yuzaga keldi. Bu qonunga asosan davlat boshqaruv organlari respublika Markaziy
banki faoliyatiga aralashmasliklari kerak edi. U faqat Respublika Oliy majlisiga
hisobot beradi. Bu qonunni amalga tadbiq etish, asosan, Respublikamiz
mustaqillikni qo‘lga kiritgandan so‘ng boshlandi.
Aksiyadorlik tijorat Xalq banki O‘zbekistonning eng qadimiy banklaridan
biridir. Uning Toshkentdagi birlamchi jamg‘arma kassalari 1875-yilda tashkil
etilgan.
O‘zbekiston Respublikasi hukumatining 1995-yil 4-oktyabrdagi qaroriga
asosan „O‘zjamg‘armabank“ davlat-tijorat Xalq banki etib qayta tuzilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2015-yil 24-apreldagi „Aksiyadorlik
jamiyatlarida zamonaviy korporativ boshqaruv uslublarini joriy etish chora-
tadbirlari to‘g‘risida“gi PF-4720-sonli Farmoniga asosan bank nomi „Aksiyadorlik
tijorat Xalq banki“ nomiga o‘zgartirilgan.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI.
29

I.Me’yoriy-huquqiy hujjatlar:
1 .O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. – T.: “O’zbekiston”, 2003. 8 dekabr.
2 .O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «O’zbekiston Respublikasini yanada
rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida»gi 2017 yil 7 fevraldagi
PF-4947-sonli Farmoni
II.O’zbekiston Respublikasi Prezidenti asarlari va ma’ruzalari
3. Mirziyoev Sh.M. “Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda
barpo etamiz”.- Toshkent: 2016.-56b.
4 .Mirziyoev Sh.M. “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib intizom va shaxsiy javobgarlik –
har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak”.- Toshkent:
“O’zbekiston”. 2017.-104b.
5 .Mirziyoev Sh.M. “Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt
taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi”. – Toshkent: “O’zbekiston”. 2017.
– 48b.
6. Moliya: Darslik. T.S. Malikov, O.O. Olimjonov; / – T.: “Iqtisod-Moliya” 2019.
– 800 b.
7. Vahobov. A.V, Malikov. T.S: Moliya. Darslik. T: “Noshir” Toshkent 2018-y. -
711 b.
8. Moliya: O‘quv qo‘llanma / T.S.Malikov; O‘zR Oliy va o‘rta maxsus ta’lim
vazirligi. – T.: “Iqtisod-Moliya”, 2018. – 268 b.
Internet sayt:
1. http://www.stat.uz (O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi rasmiy
sayti)
2. http://www.mf.uz (O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi Rasmiy sayti)
3. http://www.gov.uz -O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi rasmiy sayti
3. http://www.lex.uz (O’zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma’lumotlari
milliy bazasi)
5 . http://www.press - service.uz O’zbekiston Respublikasi Prezidenti axborot
30

Korxonalar iqtisodiy faoliyatida kredit samaradorligini oshirish masalalari

Sotib olish