Kredit bozori va uning makroiqtisodiyot maqsadi - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	196.7KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	03 Iyun 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Nurali Axmedov

Ro'yxatga olish sanasi 24 Oktyabr 2024

2 Sotish

Kredit bozori va uning makroiqtisodiyot maqsadi

Sotib olish

Kredit bozori va uning makroiqtisodiyot maqsadi
MUNDAREJA
KIRISH
1 Bank tizimi. markaziy va tijorat banklar hamda ularning vazifalari
2. Pul-kredit siyosatini amalga oshirishning usul va mexanizmlari
3. O‘zbekistonda inflyatsion targetlash rejimini joriy etish istiqbollari
4. Pul-kredit siyosatining oraliq rejimi
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
1

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Kredit bozori, makroiqtisodiyotning asosiy
tuzilishi va rivojlanishning kengaytirilishi uchun ahamiyatli bir vositadir. Uning
ahamiyati quyidagi asosiy sabablarga asoslangan:
Kredit bozori, moliyalashtirishning asosiy manbai sifatida xizmat qiladi.
Kapital, investitsiyalar, mahsulotlar va xizmatlarni oshirish uchun moliyalashtirish
talab etiladi. Kreditlar, korxonalarga moliyalashtirish imkonini beradi va ularning
o'z kapitalini oshirish yoki yangi proyektlarni amalga oshirish uchun zarur
mablag'larni ta'minlashda muhim bo'ladi.
Kredit bozori, investitsiyalar uchun moliyalashtirish imkonini yaratadi.
Investitsiyalar, infrastruktura, innovatsiyalar, yangi texnologiyalar va kapitalni
oshirish orqali iqtisodiy rivojlanishni kuchaytirishga yordam beradi. Kreditlar
orqali investitsiyalar jalb qilinishi, yangi ish o'rinlarini yaratish va korxonalarning
innovatsiyalarini rivojlantirishda katta ahamiyatga ega.
Kredit bozori, kichik va o'rta biznesni rivojlantirish uchun muhimdir. Kichik
bizneslar, kreditlar orqali moliyalashtirish orqali yangi proyektlarni amalga
oshirish, mahsulotlarini rivojlantirish, xizmatlarni kengaytirish va ish o'rinlarini
yaratish imkoniyatiga ega bo'ladi. Bu esa ish o'rinlarini yaratish, daromadni
oshirish va iqtisodiyotning kengayishiga olib keladi.
Kredit bozori, moliyalashtirish jarayonlarini tartibga solishda vaqtinchalik
kredit shartlari orqali narxlarning o'zgarishiga ta'sir ko'rsatadi. Narxlar, kreditning
miqdori va shartlariga bog'liq ravishda oshirilishi yoki kamayishi mumkin. Bu esa
narxlar ustida ta'sir ko'rsatish va inflatsion tasarruflarni boshqarishga imkon beradi.
Iqtisodiy rivojlanish va ish o'rinlarining yaratilishi: Kredit bozori, iqtisodiy
rivojlanishni kuchaytirish va ish o'rinlarini yaratishda muhim ahamiyatga ega.
Kreditlar orqali kapitalni oshirish, korxonalarning rivojlanishini oshirish,
yangi sohalar yaratish va ish o'rinlarini yaratish imkoniyatiga ega bo'ladi. Bu esa
iqtisodiy rivojlanishni kuchaytiradi, ishsizlik darajasini pastga olib tashlaydi va
insonlar uchun yangi ish imkoniyatlari yaratadi.
2

Kredit bozori, moliyalashtirishning asosiy manbai sifatida ishlab chiqarish,
investitsiyalar, biznes rivojlanishi, narxlar ustida ta'sir ko'rsatish va iqtisodiy
rivojlanishga yordam berishda ahamiyatli bo'lib, makroiqtisodiyotning kuchi va
rivojlanishining muhim bir qismidir.
3

Kredit bozori, makroiqtisodiyotning asosiy vazifasi va rivojlanishning
kengaytirilishi:
Uning ahamiyati quyidagi asosiy sabablarga asoslangan:
Moliyalashtirish: Kredit bozori, moliyalashtirishning asosiy manbai sifatida
xizmat qiladi. Kapital, investitsiyalar, mahsulotlar va xizmatlarni oshirish uchun
moliyalashtirish talab etiladi. Kreditlar, korxonalarga moliyalashtirish imkonini
beradi va ularning o'z kapitalini oshirish yoki yangi proyektlarni amalga oshirish
uchun zarur mablag'larni ta'minlashda muhim bo'ladi.
Kredit bozori, investitsiyalar uchun moliyalashtirish imkonini yaratadi.
Investitsiyalar, infrastruktura, innovatsiyalar, yangi texnologiyalar va kapitalni
oshirish orqali iqtisodiy rivojlanishni kuchaytirishga yordam beradi. Kreditlar
orqali investitsiyalar jalb qilinishi, yangi ish o'rinlarini yaratish va korxonalarning
innovatsiyalarini rivojlantirishda katta ahamiyatga ega.
Kredit bozori, kichik va o'rta biznesni rivojlantirish uchun muhimdir. Kichik
bizneslar, kreditlar orqali moliyalashtirish orqali yangi proyektlarni amalga
oshirish, mahsulotlarini rivojlantirish, xizmatlarni kengaytirish va ish o'rinlarini
yaratish imkoniyatiga ega bo'ladi. Bu esa ish o'rinlarini yaratish, daromadni
oshirish va iqtisodiyotning kengayishiga olib keladi.
Kredit bozori, moliyalashtirish jarayonlarini tartibga solishda vaqtinchalik
kredit shartlari orqali narxlarning o'zgarishiga ta'sir ko'rsatadi. Narxlar, kreditning
miqdori va shartlariga bog'liq ravishda oshirilishi yoki kamayishi mumkin. Bu esa
narxlar ustida ta'sir ko'rsatish va inflatsion tasarruflarni boshqarishga imkon beradi.
Iqtisodiy rivojlanish va ish o'rinlarining yaratilishi: Kredit bozori, iqtisodiy
rivojlanishni kuchaytirish va ish o'rinlarini yaratishda muhim ahamiyatga ega.
Kreditlar orqali kapitalni oshirish, korxonalarning rivojlanishini oshirish,
yangi sohalar yaratish va ish o'rinlarini yaratish imkoniyatiga ega bo'ladi. Bu esa
iqtisodiy rivojlanishni kuchaytiradi, ishsizlik darajasini pastga olib tashlaydi va
insonlar uchun yangi ish imkoniyatlari yaratadi.
Kredit bozori, moliyalashtirishning asosiy manbai sifatida ishlab chiqarish,
investitsiyalar, biznes rivojlanishi, narxlar ustida ta'sir ko'rsatish va iqtisodiy
4

rivojlanishga yordam berishda ahamiyatli bo'lib, makroiqtisodiyotning kuchi va
rivojlanishining muhim bir qismidir.
Kredit bozori va uning makroiqtisodiyot maqsadi ahamiyati asosiy vazifalari
Kredit bozorining makroiqtisodiyotdagi asosiy vazifalari quyidagilar bo'lishi
mumkin:
Kredit bozori, moliyalashtirish jarayonlarini o'rganish, tartibga solish va
moliyalashtirishning kengayishi uchun bir vosita sifatida xizmat qiladi.
Korxonalarga kreditlar orqali moliyalashtirish imkonini beradi va ularning
ishlab chiqarish, investitsiyalar, biznes rivojlanishi va boshqa faoliyatlar uchun
moliyalashtirishga erishishga yordam beradi.
Kredit bozori, kapitalni oshirishning asosiy manbai sifatida xizmat qiladi.
Kapitalni oshirish, investitsiyalar, biznes rivojlanishi va iqtisodiy
rivojlanishni kuchaytirish uchun zarur mablag'larni ta'minlashda muhimdir.
Kreditlar, korxonalarga kapitalni oshirish imkonini beradi va ularning yangi
sohalar yaratish, innovatsiyalar rivojlanishi va ish o'rinlarini yaratish uchun
moliyalashtirishga erishishga yordam beradi.
Biznes rivojlanishi va ish o'rinlarining yaratilishi: Kredit bozori, biznes
rivojlanishini va ish o'rinlarining yaratilishini kuchaytirishda muhim ahamiyatga
ega. Kreditlar, kichik va o'rta bizneslarni rivojlantirish, yangi proyektlarni amalga
oshirish, kapitalni oshirish, innovatsiyalar rivojlanishi va ish o'rinlarini yaratish
imkonini beradi. Bu esa iqtisodiy rivojlanishni kuchaytiradi, daromadni oshiradi va
ishsizlik darajasini pastga olib tashlaydi.
Kredit bozori, moliyalashtirish jarayonlarini tartibga solishda vaqtinchalik
kredit shartlari orqali narxlarning o'zgarishiga ta'sir ko'rsatadi. Kreditlar,
moliyalashtirishning dinamikasini, narxlar ustida ta'sir ko'rsatishni va inflatsiyani
boshqarishni ta'minlashda muhim ahamiyatga ega bo'ladi.
Kredit bozori, moliyalashtirish faoliyatida bo'lgan risklarni boshqarishda
ham muhim rol o'ynaydi. Kreditlarning berish-uslubi, shartlari, kredit portfelli
boshqarish va kreditlarni qayta tiklash jarayonlarini tartibga solish kredit
bozorining asosiy vazifalaridan biridir. Bu esa moliyalashtirish jarayonlarini
5

mustahkamlash, kreditlarning qayta tiklashi va afzalliklari bilan birga riskni
minimallashtirishga yordam beradi.
Kredit bozori, moliyalashtirish, kapitalni oshirish, biznes rivojlanishi,
narxlar ustida ta'sir ko'rsatish, risklarni boshqarish va iqtisodiy rivojlanish va ish
o'rinlarining yaratilishni kuchaytirishda asosiy vazifalarga ega bo'lib,
makroiqtisodiyotning to'liq rivojlanishiga imkon yaratadi.
Kredit tizimi, moliyaviy institutlar, banklar yoki kredit tashuvchi tomonidan
kreditning berilishi, boshqarilishi va qaytarilishi uchun o'rnatilgan tartibga aytiladi.
Bu tizim, moliyaviy resurslarni to'plash, savdo faoliyatini oshirish,
investitsiyalarni amalga oshirish, kichik bizneslarni rivojlantirish va shaxsiy
xarajatlarni qoplash kabi maqsadlarni o'z ichiga oladi.Makroiqtisodiy maqsadlar
esa, mamlakatning umumiy iqtisodiyotini boshqarish va rivojlantirishga qaratilgan
maqsadlardir. Kredit tizimi bu maqsadlarga erishishda muhim ahamiyatga ega
bo'lib, quyidagi maqsadlarni o'z ichiga oladi:Iqtisodiy iste'molni oshirish:
Kreditning berilishi biznes sub'ektlarining yangi loyihalarni amalga oshirish,
savdo faoliyatini rivojlantirish va iste'mol kapasitetini oshirish imkoniyatini beradi.
Bu esa iqtisodiyotni kuchaytiradi va yangi ish o'rinlari
yaratadi.Investitsiyalar va innovatsiyalarni oshirish: Kredit tizimi, investitsiyalarni
amalga oshirish va innovatsiyalarni rivojlantirishga imkon beradi. Banklar yoki
kredit tashuvchilar investitsiya loyihalariga moliyaviy yordam berib, yangi
texnologiyalar va innovatsiyalar uchun mablag'lar ajratish orqali iqtisodiy
rivojlanishni oshirishadi.Iqtisodiy stabilnostni ta'minlash: Kredit tizimi moliyaviy
stabilnostni ta'minlashda ham muhim ahamiyatga ega. Moliyaviy institutlar,
banklar orqali kreditning qonuniy, ma'muriy va nazorat asosida berilishi, iqtisodiy
krizislar va to'qnashuvlar paydo bo'lganda mamlakatning moliyaviy tizimini
qattiqlashtirishi mumkin.Inflatsiyani nazorat qilish: Kredit tizimi, moliyaviy
institutlar tomonidan inflatsiya darajasini nazorat qilishda ham muhim rol o'ynaydi.
Kredit qimmatlarining qiymati va moliyaviy resurslarni muvozanat qilish orqali
inflatsiyani belgilash va uni nazorat qilish imkoniyatini beradi.Moliyaviy
inkluzivlikni oshirish:
6

Kredit tizimi, iqtisodiyotni inkluziv rivojlantirishga ham yordam beradi.
Kam kuchli va yetarli moliyaviy imkoniyatlarga ega bo'lmagan kishilarga
mikrokreditlar orqali ish o'rni ochish imkoniyati berilishi, tadbirkorlik faoliyatini
rivojlantirish va ijtimoiy qo'llabquvvatlash bo'yicha keng imkoniyatlar yaratishi
mumkin.
Shuningdek, kredit tizimi finans sohasidagi boshqa maqsadlarga ham xizmat
qilishi mumkin, masalan, moliyaviy turmushga muhtoj xususiy shaxslarga yordam
berish, konut sotib olish uchun ipoteka kreditlari taqdim etish, shuningdek,
o'qishga yoki tibbiyotga kredit berish imkoniyatini berish kabi maqsadlarni ham
o'z ichiga oladi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida pul doimiy va uzluksiz harakatda bo‘lishi
lozim.
Buning uchun esa bo‘sh pul mablagiari ham pul kredit muassasalari orqali
to‘planib, iqtisodiyotga investitsiyalar si fatida yo‘naltirilishi lozim. Bu
jarayonlami amalga oshirishda kredit munosabatlari muhim ahamiyat kasb etadi.
Kredit bo‘sh turgan pul mablag‘larini ssuda fondi shaklida to‘plash va ularni pulga
muhtoj bo‘lib turgan huquqiy va jis moniy shaxslarga ishlab chiqarish va boshqa
ehtiyojlari uchun ma’lum muddatga, foiz to‘Iovlari bilan qaytarish shartida qarzga
berish munosabatlarini ifodalaydi. Pul shaklidagi kapital ssuda kapitali deyilsa,
uning harakati kreditning mazmunini tashkil qiladi. Kredit munosabatlari ikki
subyekt o‘rtasida, ya’ni pul egasi (qarz beruvchi) va qarz oluvchi o‘rtasida yuzaga
keladi.
Turli xil korxona va firmalar, tashkilotlar, davlat va uning muassa salari
hamda aholining keng qatlami kredit munosabatlarining sub yektlari hisoblanadi.
Sanab o‘tilgan subyektlaming aynan har biri bir vaqtning o‘zida ham qarz
oluvchi va ham qarz beruvchi o‘mida chiqishi mumkin. Kredit munosabatlarining
obyekti jamiyatda vaqtincha bo‘sh turgan pul mablag‘laridir. Takror ishlab
chiqarish jarayonida tovarlar, iqtisodiy resurslar va pul mablagiarining doiraviy
aylanishi kredit munosabatlarining mav jud bo‘lishini taqozo qiladi. Shu bilan
birga doiraviy aylanish jara yonida muqarrar sur’atda vaqtincha bo‘sh turadigan
7

pul mablagiari va boshqa pul resurslari kredit mablagiarining manbaini tashkil
qiladi. Kredit resurslarining asosiy manbalari quyidagilardan iborat: 1)
korxonalaming amortizatsiya ajratmalari; 2) mahsulot sotishdan olingan pul
tushumlari; 3) korxonalaming ishlab chiqarish, fan va texnikani rivojlantirish
fondlari, moddiy rag‘batlantirish fondlari; 4) korxonalar foydasi. Ular davlat
byudjeti va kredit tizimi bilan hisobkitob qilinguncha, shuningdek uning tegishli
qismi korxona ehtiyojlari uchun foydalanguncha bankdagi hisoblarida saqlanadi;
5) bankdagi byudjet muassasalari, kasaba uyushmalari va boshqa ijtimoiy
tashkilotlaming joriy pul resurslari; 6) aholining bo‘sh pul mablagiari. Takror
ishlab chiqarish jarayonida vaqtincha bo‘sh pul resurslari hosil bolishi bilan bir
vaqtda, iqtisodiyotning ayrim bo‘g‘inlari va sohalarida qo‘shimcha pul
mablaglariga ehtiyoj paydo boiadi.
Birinchidan, kredit qayta taqsimlash vazifasini bajaradi. Uning yordamida
korxonalar, dav lat va aholining bo‘sh pul mablag‘lari ssuda fondi shaklida
to‘planib, keyin bu mablagiar kredit mexanizmi orqali iqtisodiyot tarmoqlari
ehtiyojlarini hisobga olib qayta taqsimlanadi. Shu orqali kredit ishlab chiqarish
jarayonining uzluksizligini ta’minlashga xizmat qiladi.
Ikkinchidan, kredit pulga tenglashtirilgan to Iov vositalarini (veksel, chek,
sertifikat va h.k.) yuzaga chiqarib, ulami xo‘jalik amaliyotiga joriy etish vazifasini
bajaradi. Uchinchidan, kredit naqd pullar о ‘rniga kredit pullarni rivojlantirish va
pul muomalasini jadallashtirish bilan muomala xarajatlarini tejash vazifasini
bajaradi.
To‘rtinchidan, kredit ssuda fondining harakati (qarz berish va qarzni
undirish) orqali iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish vazifasini bajaradi. Beshinchi
dan, kredit o‘z muassasalari orqali iqtisodiy subyektlar faoliyati usti dan nazorat
qilish vazifasini bajaradi. Nihoyat, kreditning o‘ziga xos vazifasi iqtisodiyotni
tartibga so lish hisoblanadi. Bunda kredit uchun foiz stavkalarini tabaqalashti rish,
davlat tomonidan kafolatlar va imtiyozlar berish kabi usullardan foydalaniladi.
Kredit bir qator turlarda amalga oshiriladi. Tarixiy taraqqiyot davomida kreditning
ikki pul va tovar shakllaridan foydalanib ke lingan. Hozirgi vaqtda mamlakat ichki
8

aylanmasida pul kreditidan kengroq foydalanib, u bank, tijorat, davlat, iste’mol va
xalqaro kredit shakllarini oladi. Bank krediti pul egalari (banklar va maxsus kredit
muassasalari) tomonidan qarz uiuvchilar (tadbirkorlar, dav lat, uy xo‘jaligi
sektori)ga pul ssudalari shaklida beriluvchi kredit. Bank krediti yo‘nalishi, muddati
va kredit bitimlari summasi bo‘yicha cheklanmaydi. Uning foydalanish sohasi ham
juda keng, tovar muomalasidan tortib kapital jamg‘arilishigacha xiz mat qiladi.
Xo‘jaliklararo kredit bir korxona (muassasa) tomonidan ikkinchisiga beriluvchi
kredit. U korxonalaming kapital qurilish, qishloq xo‘jalik sohalaridagi
munosabatlariga, shuningdek, ichki xo‘jalik hisobi bo‘g‘inlari bilan
munosabatlariga xizmat qiladi. Tijorat krediti korxonalar, birlashmalar va boshqa
xo‘jalik yurituvchi subyektlarning birbiriga beradigan krediti. Tijorat krediti,
avvalo, to‘lovni kechiktirish yo‘li bilan tovar shaklida beriladi. Iste’mol krediti
xususiy shaxslarga, birinchi navbatda, uzoq muddat foydalanadigan iste’mol
tovarlari (mebel, avtomobil, tele vizor va boshqalar) sotib olish uchun ma’lum
muddatga beriladigan kredit. U chakana savdo magazinlari orqali tovarlaming
haqini kechiktirib to‘lash bilan sotish shaklida yoki iste’mol maqsadlarida bank
ssudalari berish shaklida amalga oshiriladi. Iste’mol kreditidan foydalanganlik
uchun ancha yuqori foiz undiriladi. Ipoteka krediti ko‘chmas mulklar (yer, bino)
hisobiga uzoq muddatli ssudalar shaklida beriluvchi kredit. Bunday ssudalar berish
vositasi, banklar va korxonalar tomonidan chiqariladigan ipoteka obligatsiyalari
hisoblanadi. Davlat krediti davlat pul mablag‘lari qarzdori, aholi va xususiy biznes
esa kreditorlari boiib chiqadigan kredit munosabatlarining o‘ziga xos shakli.
Davlat krediti mablagiari manbai bo‘lib, davlat qarz obligatsiyalari xizmat qiladi.
Davlat kreditning bunday shaklida, avvalo, davlat byudjeti kamomadini qoplash
uchun foydalanadi. Xalqaro kredit ssuda kapitalining xalqaro iqtisodiy
munosabatlar sohasidagi harakatini namoyon etuvchi shakli.
Xalqaro kredit tovar yoki pul (valyuta) shaklida beriladi. Kreditor va qarz
oluv chilar banklar, xususiy firmalar, davlat, xalqaro va mintaqaviy tashkilotlar
hisoblanadi. So‘nggi vaqtlarda kreditlashning lizing, faktoring, forfeyting, trast
kabi shakllari keng rivojlanib bormoqda. Lizing bu kreditning pulsiz shakli boiib,
9

odatda ishlab chiqarish vositalari va boshqa moddiy boyliklarni keyinchalik foy
dalanuvchilar tomonidan muntazam ravishda haq to‘lab borib, sotib olish sharti
bilan uzoq muddatli ijaraga berishdan iborat. Lizing bo‘yicha bitimlar 1 yildan to
10yilga qadar tuzilishi mumkin. Odatda ishlab chiqarish vositalarini ulaming
egalari bevosita emas, balki maxsus lizing kompaniyalari orqali ijaraga beradilar.
Faktoring boshqa iqtisodiy subyektlarning qarzdorlik bo‘yicha majburiyatlarini
sotib olish yoki qayta sotish munosa batlari. Bunda bank korxonalaming
«debitorlik hisob varaqalari»ni o‘zi uchun foydali shartlar asosida naqd pulga sotib
oladi, keyin esa bu qarzlami qarzdordan undirib oladi. Forfeyting faktoring
munosabatlarining uzoq muddatli shakli. Bunda qarzdorlik bo‘yicha huquqlami
sotib olgan bank ulami odatda 15 yil vaqt o‘tgandan so‘ng undirishi mumkin
bo‘ladi. Trast bu mijozlarning kapitallarini boshqarish bo‘yicha ope ratsiyalar
majmui. Kredit berish quyidagi tamoyillarga asoslanadi: ssuda berishning maqsadli
tavsifi; kreditning rasmiylashtirilgan muddatda qaytarilishi; ssudaning moddiy
ta’minlanganligi va to‘lovliligi. Qarzga berilgan ssudaning albatta qaytarilib
berilishi, undan foy dalanilganlik uchun olingan foydadan ssuda foizini to‘lash
zara rati korxonalami xo‘jalik yuritishning eng samarali usullarini izlab topishga
undaydi. Qarzga (ssudaga) berilgan pul hisobiga olinadigan daromad foiz yoki
foizli daromad deyiladi. Shu daromad (foiz)ning qarz ga berilgan pul summasiga
nisbatining foizda ifodalanishi foiz stavkasi yoki foiz normasini tashkil qiladi:
bu yerda r’ foiz normasi; r foiz summasi; Kssuda qarzga berilgan pul
(kapital) summasi. Agar 100 ming so‘m yiliga 20 ming ssuda foizi to‘lash sharti
bilan qarzga berilgan bo‘Isa, ssuda foizi normasi 20 foizni tashkil qiladi.
10

1 BANK TIZIMI. MARKAZIY VA TIJORAT BANKLAR HAMDA
ULARNING VAZIFALARI
Bozor iqtisodiyoti sharoitida pul muomalasini ta’minlashda banklar muhim
rol o‘ynaydi. Banklar pul mablaglarini to‘p!ash, joylashtirish va ularning
harakatini tartibga solish bilan shug‘ullanuvchi iqtisodiy muassasadir. banklar
faoliyatining asosiy tomonlaridan biri kredit munosabatlariga xizmat qilish bo‘lib,
ular kredit muassasalarining asosini tashkil qiladi. Banklar tizimi odatda ikki
bosqichli bo‘lib, o‘z ichiga markaziy (emission) bank va tijorat (depozitli)
banklarning tarmoq otgan shaxobchalarini oladi. Davlat banki mamlakat pul-kredit
tizimini markazlashgan tartibda boshqaradi va davlatning yagona kredit siyosatini
amalga oshiradi. Davlat banki Markaziy bank hisoblanadi. Buning mazmuni
shundan iboratki, birinchidan, ko‘pchilik mamlakatlarda davlat banki yago na
markaziy bankdan iborat boiib, u o‘tkazadigan siyosat tartiblari yuqori davlat
organlari tomonidan o‘matiladi.
Ikkinchidan, Markaziy bank tijorat banklari va jamg‘arma muassasalaridan
mablagiami qa bul qilib, ularga kredit beradi. Xususan, shu sababga ko‘ra
markaziy bank «banklar banki» deyiladi. Uchinchidan, Markaziy bank faqat foyda
olishga intilib faoliyat ko‘rsatmaydi, davlatning butun iqtisodi yot holatini
yaxshilash siyosatini amalga oshiradi va ijtimoiy siyo satini amalga oshirishga
ko‘maklashadi.
Markaziy bank quyidagi vazifalarni bajaradi: 1) boshqa bank
muassasalarining majburiy zaxiralarini saqlaydi. Bu zaxiralar pul taklifini
boshqarish uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega boiadi. Markaziy bank
mamlakatning rasmiy oltin-valyuta zaxi ''ralarini saqlash vazifasini ham bajaradi;
2) cheklami qayd (inkassatsiya) qilish mexanizmini ta’minlaydi va banklararo
hisob-kitoblami amalga oshiradi, ularga kreditlar beradi; 3) davlatning monetar
siyosatini amalga oshiradi; 4) barcha banklar faoliyatini uyg'unlashtiradi va ular
ustidan nazoratni amalga oshiradi; 5) xalqaro valyuta bozorlarida milliy
valyutalami ayirboshlaydi; 6) pul taklifi ustidan nazorat qilish mas’uliyatini oladi,
milliy valyutani muomalaga chiqaradi. Iqtisodiyotning ehtiyojlariga mos ravishda
11

pul muomalasini tartibga soladi. Monetar siyosatning asosiy maqsadi inflyatsiyani
past darajada ushlab turish va so‘mning barqaror ayirboshlash kursini
ta’minlashdan iborat. Mazkur vazifalar makroiqtisodiy barqarorlikni
mustahkamlash va iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirishga yo‘naltirilgan
umumiqtisodiy siyosat bilan uzviy bog‘langandir. 0‘zbekiston
Markaziy banki o‘zining asosiy vazifalarini bajarish bilan bir qatorda, bank
xizmatlarini erkinlashtirishga qaratilgan siyosatni ham olib boradi. Bank
tomonidan pul-kredit siyosatining vosi talari sifatida ochiq bozorda qimmatli
qog‘ozlar operatsiyasi, ichki valyuta bozoridagi operatsiyalar, qayta
moliyalashtirish stavkasi va tijorat banklariga majburiy zaxira talablari vositalari
ham ishga solinadi. Bozor iqtisodiyotiga o‘tish sharoitida banklar va korxonalar
teng huquqli sheriklar sifatida chiqadi. Kredit berishda fan-texnika taraqqiyotini
jadallashtirishni, ishlab chiqarishni rivojlantirishning yangi sifat darajasiga
erishishni ta’minlaydigan tadbirlarga ustunlik beriladi. Banklar o‘z tasarrufidagi
resurslardan foydalanish samaradorligi uchun moddiy jihatdan mas’ul hisoblanadi
va shu sababli kredit-pul operatsiyalari ko‘proq ulaming iqtisodiy foydaliligiga va
samaradorligiga qarab beriladi. Tijorat banklari o‘zlarining xo‘jalik mavqeiga
ko‘ra aksionerlik tipidagi muassasalar hisoblanadi. Huquqiy mavqeiga ko‘ra,
faoliyatning biron bir turiga xizmat ko‘rsatuvchi, ixtisoslashgan yoki milliy bank
boiishi mumkin. Ixtisoslashgan tijorat banklar iqtisodiyotning turli sohalarida
tijorat tamoyillarida kredit-pul operatsiyalarining muayyan turlarini amalga
oshiradi. Jumladan, respublikamizda
Sanoat qurilish banki sanoat, transport, aloqa va moddiy-texnika ta’minoti
sohalarida; Agro bank agrosanoat majmui tarmoqlari va sohalarida; Tadbirkor
banki kichik biznes va xususiy tadbirkorlik, kooperativ va yakka tartibdagi mehnat
faoliyati sohasida kredit-pul operatsiyalarini amalga oshiradi. Xalq banki
mamlakatda omonat ishlarini tashkil etish, naqd pulsiz hisob-kitob qilish va aholi
uchun kassa vazifasini amalga oshi rish, aholiga shaxsiy ehtiyojlarga kredit berish
kabi operatsiyalami ta’minlaydi. Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki eksport-
import operatsi yalarini bevosita amalga oshiruvchi korxona va muassasalarga
12

kredit beradi, qo‘shma korxonalarga kredit berishda qatnashadi, yig‘ma valyuta
rejasining ijrosini, valyuta resurslaridan tejab foydalanishini nazorat qiladi,
shuningdek, tashqi iqtisodiy operatsiyalarga oid hisobkitoblami tashkil qiladi va
amalga oshirishni ta’minlaydi. Tijorat banklari tizimida tor ixtisoslashuvi bo‘yicha
investitsion va ipoteka banklarini ajratib ko‘rsatish lozim. Investitsion banklar
maxsus kredit muassasalari boiib, obligatsiya hamda qarz majburiyatlarining
boshqa turlarini chiqarish yoii bilan uzoq muddatli ssuda kapitalini jalb qiladi va
ulami mijozlar (asosan, davlat va tadbirkorlar) ga taqdim qiladi. Investitsion
kompaniyalar o‘zlarining qimmatli qog‘ozlarini chiqarish yoii bilan huquqiy
investorlar pul resurslarini to‘playdi va ulami korxona (milliy va chet el)lar aksiya
va obligatsiyalariga joylashtiradi. Bunday kompaniyalar toiiq investorlar
manfaatini ifodalaydi va ulaming asosiy maqsadi qo‘yilgan kapital hisobiga foyda
olish hisoblanadi. Ipoteka banklar bu ko‘chmas mulk (yer va inshoot) hisobiga
uzoq muddatli ssuda berishga ixtisoslashgan kredit muasasalari. Ipo teka bankining
resurslari o‘zlarining ipoteka obligatsiyalari hisobiga shakllanadi. Olingan
ssudadan uy-joy va boshqa inshootlar qurish, korxonalaming ishlab chiqarish
quwatlarini kengaytirish uchun foy dalaniladi. Mamlakatimizda tijorat banklari
faoliyatining kengayib borayotganligini kuzatish mumkin. Mamlakatimizda esa
birgina tijorat banklarining aktivlari miqdo ri, «Fuqarolaming banklardagi
omonatlarini himoyalash kafolatlari to‘g‘risida»gi qonunga muvofiq shakllangan
zaxiralami hisobga ol gan holda, 2021-yilda 44,6 trln. so‘mdan oshdi. Bu aholi va
xo‘jalik yurituvchi subyektlarning jalb qilingan depozitlari hajmidan taxminan 2,4
barobar ko‘p demakdir. Bank aktivlari hajmining sezilarli darajada oshganini
hisobga olib, bugungi kunda respublikamizda aholining banklardagi barcha
depozitlarini davlat tomonidan yuz foiz kafolatlash ta’minlanmoqda.
Mamlakatimiz bank tizimidagi islohotlaming muhim ustuvor yo‘nalishlaridan biri
ham tijorat banklarining kapitallashuv darajasini oshirish va ulaming yetarliligini
ta’minlashdan iboratdir .
Kredit-modul tizimining asosiy vazifalari sifatida quyidagilar e tirof etiladi:ʼ
 o quv jarayonlarini modul asosida tashkil qilish;
ʻ
13

 bitta fan, kurs (kredit)ning qiymatini aniqlash;
 talabalar bilimini reyting bali asosida baholash;
 talabalarga o zlarining ʻ o quv rejal ʻ arini individual tarzda tuzishlariga
imkon yaratish;
 ta lim jarayonida mustaqil ta lim olishning ulushini oshirish;
ʼ ʼ
 ta lim dasturlarining qulayligi va
ʼ mehnat bozori da mutaxassisga
qo yilgan talabdan kelib chiqib o zgartirish mumkinligi
ʻ ʻ
 Kredit ilk marotaba XVIII va XIX asrlarda AqSh universitetlarida
joriy etilgan bo lib, o quv jarayonlarini
ʻ ʻ liberalizatsiya qilish, talabaning haftalik
akademik yuklamasini belgilab berish maqsadida yaratilgan.
 1869-yilda Garvard universiteti prezidenti, Amerika ta limining
ʼ
taniqli arbobi Charlz Uilyam Eliot „kredit soati“ tushunchasini iste molga kiritadi.
ʼ
Shunday qilib, 1870 – 1880-yillarda kredit soatlari bilan o lchanadigan tizim joriy
ʻ
qilinadi.
 Kredit tizimi bilan o qish va o quv dasturlarini o zlashtirish
ʻ ʻ ʻ
talabalarga o quv jarayonini mustaqil ravishda rejalashtirish, uning sifatini nazorat
ʻ
qilish, ta lim texnologiyalarini
ʼ takomillashtirish uchun imkoniyat yaratib berdi.
 Kredit to plash o lchovining kiritilishi talabaga katta erkinlik berish
ʻ ʻ
bilan bir qatorda, kelajakda tanlagan sohasining raqobatbardosh mutaxassisi bo lib
ʻ
yetishishi uchun akademik jarayonni mustaqil rejalashtirish imkonini ham taqdim
etdi. Ayni chog da,
ʻ baholash tizimi va ta lim texnologiyalarining takomillashishiga ʼ
ham olib keldi.
 Bolonya deklaratsiyasi da ko zda tutilganidek, kredit-modul tizimi
ʻ
aynan mustaqil ta limga urg u qaratgani holda, asosan, ikkita funksiyani bajarishga
ʼ ʻ
xizmat qiladi:
 birinchisi, talabalar va o qituvchilarning mobilligini, ya ni bir oliy
ʻ ʼ
ta lim muassasasidan boshqa OTMga to siqlarsiz, erkin ravishda o tishini (o qishni
ʼ ʻ ʻ ʻ
yoki ishni ko chirish)ni ta minlaydi;
ʻ ʼ
 ikkinchisi, talabaning tanlagan ta lim yo nalishi yoki mutaxassisligi
ʼ ʻ
bo yicha barcha o quv va ilmiy faoliyati uchun akademik yuklama – kredit aniq
ʻ ʻ
14

hisoblab boriladi. Kredit yig indisi talabaning tanlagan ʻ dasturi bo yicha nimani ʻ
qancha o zlashtirganligini namoyon etadi
ʻ 1
O zbekiston oliy o quv yurtlarida qo llanilishi
ʻ ʻ ʻ ]
 O zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahakamasining 2020-yil 31-
ʻ
dekabrdagi „ Oliy ta lim muassasalarida ta lim jarayonlarini tashkil etish bilan
ʼ ʼ
bog liq tizimni takomillashtirish chora-tadbirlari to g risida
ʻ ʻ ʻ “gi qarori asosida „Oliy
ta lim muassasalarida o quv jarayoniga kredit-modul tizimini joriy etish tartibi
ʼ ʻ
to g risida“nizom tasdiqlangan. Mazkur nizomda esa kredit-modul tizimiga oid
ʻ ʻ
asosiy tushunchalar berib o tilgan. Unga ko ra:
ʻ ʻ
 GPA (Grade Point Average) – ta lim oluvchining dastur bo yicha
ʼ ʻ
o zlashtirgan ballari o rtacha qiymati bo lib, u quyidagi formula yordamida
ʻ ʻ ʻ
hisoblanadi:
 GPA =K1U1+K2U2+K3U3…+KnUn : K1+K2+K3…+Kn ga tengdir.
 K – har bir fan/modulga ajratilgan kreditlar miqdori;
 U – har bir fan/modul bo yicha talaba to plagan
ʻ ʻ baho;
 Kredit – ta lim olish natijalariga ko ra talaba tomonidan muayyan fan
ʼ ʻ
bo yicha o zlashtirilgan o quv yuklamasining o lchov birligi.
ʻ ʻ ʻ ʻ Kreditlar qoidaga
muvofiq butun, kasr sonlarda ifodalanishi mumkin;
 Kredit to plash
ʻ – ta lim elementlarini o zlashtirish va boshqa ʼ ʻ
yutuqlarga erishish natijasida taqdim etiladigan kredit birliklarini to plash;
ʻ
 Talabaning shaxsiy ta lim
ʼ trayektoriya si – talaba tomonidan tanlangan
hamda unga ketma-ketlikda bilimlar to plash va xohlagan
ʻ kompetensiya lar
yig indisiga ega bo lish imkoniyatini beradigan yo nalish (marshrut).
ʻ ʻ ʻ
 O qish yuklamasi
ʻ – talaba tomonidan o quv faoliyatining barcha ʻ
turlari – ma ruza, amaliy mashg ulot, seminar,
ʼ ʻ laboratoriya ishi , kurs loyihasi
1
Sherzod Mustafoqulov, Mansur Sultonov. „Kredit-modul tizimiga o tish nima uchun kerak? Maqsad,
ʻ
mohiyat va afzallik“ . Xalq so‘zi (05 avgust 2020). 2023-yil 18-mayda asl nusxadan arxivlangan . Qaraldi:
2023-yil 17-sentyabr.
15

(ishi), amaliyot va mustaqil ishni amalga oshirish asosida kutilgan o quvʻ
natijalariga erishish uchun zarur bo lgan soatlar hajmi.
ʻ 2
Inflyasion targetlashga o‘tish orqali pul-kredit siyosatini amalga oshirishning
2020 yil va 2021-2022 yillar davriga mo‘ljallangan asosiy yo‘nalishlari
Pul-kredit siyosatining 2020 yil va 2021-2022 yillar davriga mo‘ljallangan
asosiy yo‘nalishlari O‘zbekiston Respublikasining yangi tahrirdagi “O‘zbekiston
Respublikasining Markaziy banki to‘g‘risida”gi Qonuni va O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining joriy yil 18 noyabrdagi PF-5877-sonli “Inflyasion
targetlash rejimiga bosqichma-bosqich o‘tish orqali pul-kredit siyosatini
takomillashtirish to‘g‘risida”gi Farmoniga muvofiq ishlab chiqildi.
Joriy makroiqtisodiy holat, jumladan, inflyasiyaning amaldagi dinamikasi va
prognoz ko‘rsatkichlari, shuningdek, barqaror va muvozanatli iqtisodiy o‘sishni
ta’minlash zaruriyati Markaziy bank tomonidan narxlar barqarorligini ta’minlash
bo‘yicha aniq va yanada ta’sirchan choralar ko‘rishni taqozo etmoqda .
Shu munosabat bilan, mazkur hujjatni ishlab chiqishda, Markaziy bank
tomonidan asosiy e’tibor tarkibiy islohotlarning yangi bosqichiga o‘tish davrida
inflyasion targetlash rejimini faol tadbiq etish orqali pul-kredit siyosati
sharoitlarini belgilashga qaratildi. Bunda:
2023 yildan inflyasiyaning 5 foizlik doimiy maqsadli ko‘rsatkichi (targeti);
2021 yilda inflyasiyani 10 foizgacha pasaytirish maqsadi belgilandi.
Kelgusi yillarda inflyasiyaning doimiy va oraliq targetiga erishishga
qaratilgan ustuvor vazifalarni belgilab olish uchun asosiy yo‘nalishlarni ishlab
chiqishda iqtisodiy rivojlanishning joriy dinamikasini saqlanib qolinishi, tarkibiy
islohotlarning bosqichma-bosqich amalga oshirilishi va jahon iqtisodiyoti o‘sish
sur’atlarining biroz sekinlashi kabi omillarga asoslanildi.
Iqtisodiy rivojlanishning asosiy ssenariysiga ko‘ra 2020 yilda yalpi ichki
mahsulot (YaIM) hajmining real o‘sishi 5,2-5,5 foizni tashkil etishi, 2021-2022
yillarda 5,5-5,8 foizgacha tezlashishi prognoz qilinmoqda.
2
„Kredit-modul tizimi haqida asosiy tushunchalar“ (3 aprel , 2023). 2023-yil 4-aprelda asl nusxadan
arxivlangan . Qaraldi: 2023-yil 17-sentyabr
16

Bunda, tijorat banklari tomonidan iqtisodiyotga ajratiladigan kreditlar
qoldig‘ining o‘sish sur’atlari YaIM nominal hajmini o‘sish sur’atlariga mutanosib
ravishda, jumladan, 2020 yilda 20-25 foiz atrofida (valyuta kursi o‘zgarishlarini
hisobga olmaganda) bo‘lishi kutilmoqda.
Soliq-byudjet sohasida umumiy fiskal balans taqchilligining ma’lum
miqdorda qisqarishi hamda davlat tashqi qarzining belgilangan parametrlar
doirasida shakllanishi kutilmoqda. Umumiy fiskal balansning 2020 yilda YaIMga
nisbatan 2,7 foiz dan oshmasligi, 2022 yilga qadar bosqichma-bosqich 1,5
foiz gacha pasayib borishi va kelgusi yillarda ushbu darajada saqlanib qolishi
prognoz qilinmoqda.
Qat’iy pul-kredit siyosati yuritilishi va fiskal balans taqchilligining qisqarib
borishi sharoitida xususiy va xorijiy investitsiyalar hajmining oshishi iqtisodiy
o‘sishning prognoz ko‘rsatkichlariga erishilishiga xizmat qiladi. Shundan kelib
chiqib, dastlabki hisob-kitoblarga ko‘ra kelgusi yillarda to‘lov balansining joriy
operatsiyalar hisobvarag‘i manfiy saldosi YaIMga nisbatan 2020 yildagi 7 foiz dan
2022 yilda 5,9 foiz gacha pasayib boradi. Ushbu taqchillikning asosan tashqi
moliyaviy manbalar, xususan, investitsion resurslar hisobidan qoplanib borishi
natijasida valyuta almashuv kursiga sezilarli devalvatsion bosimni yuzaga
keltirmasligi kutilmoqda.
Asosiy ssenariy bo‘yicha yillik inflyasiya darajasi 2020 yil oxirida 12-13,5
foiz oralig‘ida bo‘lib, 2021 yilda bir xonali son darajasiga tushadi va 2023 yilda
esa asosiy 5 foizlik targetga erishiladi.
Ushbu ssenariyga ko‘ra, tashqi iqtisodiy sharoitlarning joriy tendensiyalari
saqlanib qolib , asosiy savdo hamkor davlatlar iqtisodiyotida keskin o‘zgarishlar
yuzaga kelmaydi hamda asosiy eksport tovarlari narxlari va transchegaraviy pul
o‘tkazmalar o‘sishining ijobiy dinamikasi saqlanib qoladi.
Prognozlarga ko‘ra inflyasiya bo‘yicha doimiy maqsadli ko‘rsatkichga
erishish maqsadida pul-kredit siyosatining qat’iy sharoitlari saqlanib qolinadi va
bunda iqtisodiyotda ijobiy real foiz stavkalar ta’minlanadi.
17

Asosiy yo‘nalishlarda inflyasion targetga erishish va pul-kredit siyosati
instrumentlari, mexanizmlari va jarayonlarini inflyasion targetlash rejimi
standartlariga muvofiqlashtirish bo‘yicha amalga oshiriladigan barcha chora-
tadbirlar batafsil yoritilgan.
Asosiy foiz stavkasi va foiz koridori , pul-kredit siyosati operatsion
mexanizmining samarali ishlashini ta’minlovchi bozor instrumentlari to‘plami, shu
jumladan, kredit va depozit auksionlari, overnayt depozit va kreditlar joriy etiladi
hamda zarur hollarda Markaziy bank obligatsiyalari muomalaga chiqariladi.
Ichki valyuta bozorini rivojlantirish strategiyasi ni ishlab chiqish ko‘zda
tutilgan bo‘lib, bunda tijorat banklarining valyuta kursi shakllanishida market-
meyker sifatidagi rolini bosqichma-bosqich oshirib borish, valyuta
intervensiyalarini o‘tkazishga bo‘lgan yondashuvni takomillashtirish, shuningdek,
hosilaviy instrumentlarni (svop, opsion va fyucherslar) joriy etish masalalari
inobatga olingan.
Keng jamoatchilik va biznes vakillariga inflyasiyaning asosiy omillari va
pul-kredit siyosati choralarining o‘z vaqtida yetkazilishini ko‘zda tutuvchi
kommunikatsiya siyosati ning zamonaviy tamoyillari ishlab chiqiladi;
Bozor ishtirokchilari bilan muloqot qilish ning samarali mexanizmlarini
tatbiq etish bo‘yicha tizimli ishlar yo‘nalishlari belgilandi.
Shuningdek, bank tizimini isloh qilish strategiyasi doirasida tijorat
banklarini aholi va biznes vakillarining jamg‘armalarini investitsiyalarga
aylanishiga, iqtisodiyotda uzoq muddatli pullarning shakllanishiga xizmat
qiladigan moliya instutitlariga transformatsiya qilish bo‘yicha ishlar amalga
oshiriladi.
Bank tizimida moliyaviy barqarorlikni ta’minlash va yuzaga kelishi mumkin
bo‘lgan xatarlar ehtimolini kamaytirish maqsadida makroprudensial nazoratning
samarali choralari ishlab chiqilishi rejalashtirilgan.
Inflyasiyaning nomonetar omillari ni pasaytirish maqsadida ularning har biri
bo‘yicha chuqur va har tomonlama tahlil amalga oshiriladi hamda ishlab chiqilgan
takliflar keyinchalik Hukumatga va tegishli vazirlik va idoralarga kiritib boriladi.
18

Bundan tashqari, kelgusi yillarda monetar-fiskal va tarkibiy siyosat
sohasidagi islohotlarni samarali muvofiqlashtirish bo‘yicha birgalikdagi
harakatlarni kuchaytirishga alohida e’tibor qaratiladi.
Shuningdek, asosiy stavkani ko‘rib chiqish bo‘yicha o‘tkaziladigan
Markaziy bank boshqaruvi yig‘ilishlari soni bir yilda 4 tadan 8 taga oshirish grafigi
tasdiqlandi va boshqaruv yig‘ilishlarini shanbadan payshanba kuniga o‘zgartirildi.
Pul-kredit siyosatining 2020 yil va 2021-2022 yillar davriga mo‘ljallangan
asosiy yo‘nalishlari to‘liq matni Markaziy bank veb-saytida joriy yilning 30
noyabriga qadar e’lon qilinadi.
2021 yilda boshlangan iqtisodiyotni liberallashtirish va bozor mexanizmlari
rolini oshirishga qaratilgan iqtisodiy islohotlarning yangi bosqichi o‘rta muddatli
istiqbolda bank tizimi va pul-kredit siyosatini rivojlantirishning ustuvor
yo‘nalishlarini belgilab berdi.Ushbu yo‘nalishdagi muhim qarorlardan biri milliy
valyuta almashuv kursining bozor mexanizmlari asosida shakllanish tamoyillarini
joriy etish orqali ichki valyuta bozorini bosqichma-bosqich liberallashtirilishi bilan
bog‘liq amaliy qadamlar bo‘ldi.Valyuta kursi shakllanishida tamomila yangi
yondashuvdan foydalanilishi, o‘z navbatida, Markaziy bankning asosiy e’tiborini
ichki bozordagi narxlar barqarorligiga qaratish asnosida pul-kredit siyosatini
takomillashtirish imkoniyatini beradi.
Ayni vaqtda valyuta bozorini liberallashtirish borasidagi islohotlarning
muvafaqqiyatli amalga oshirilishi ko‘p jihatdan pul-kredit siyosatini
takomillashtirish, tijorat banklari faoliyatini mustahkamlash hamda bank tizimini
rivojlantirish choralari samaradorligi bilan chambarchas bog‘liq.
Bu boradagi keyingi muhim qadamlardan biri O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2021 yil 9 yanvardagi “O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki
faoliyatini tubdan takomillashtirish to‘g‘risida”gi Farmonining qabul qilinishi
bo‘ldi.
Mazkur farmonda narxlar barqarorligini ta’minlash vazifasi Markaziy
bankning bosh maqsadi etib belgilanib, Markaziy bankning mustaqilligi va
institutsional rivojlanishini ta’minlash bo‘yicha tegishli choralar nazarda tutilgan.
19

Qayd etish lozimki, iqtisodiy siyosatni amalga oshirish yondashuvlarining
qayta ko‘rib chiqilishi davrida shakllanayotgan yangi voqeliklarda pul-kredit
sohasidagi o‘zgarishlarning aholi va tadbirkorlik sub’ektlari tomonidan to‘g‘ri
qabul qilinishi va qo‘llab-quvvatlanishi muhim ahamiyat kasb etadi.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining o‘rta muddatli istiqbolda pul-
kredit siyosatini rivojlantirish va amalga oshirish Konsepsiyasi kommunikatsiyalar
kanalining jamoatchilik fikrini shakllantirish hamda inflyatsion targetlash rejimini
amaliyotga joriy etishdagi yetakchi roli inobatga olingan holda ishlab chiqilgan.
Ushbu Konsepsiyaning maqsadi inflyatsion targetlashga o‘tishning
konseptual asoslarini hamda ushbu pul-kredit siyosati rejimini amaliyotga
muvaffaqiyatli joriy etish uchun zaruriy sharoitlar yaratish bo‘yicha o‘rta muddatli
rejalarni keng jamoatchilikka yetkazish va batafsil tushuntirishga qaratilgan.
Mamlakatda ichki narxlar barqarorligi ta’minlanishi makroiqtisodiy va
ijtimoiy barqarorlikning kafolati bo‘lib, iqtisodiy islohotlarni jadallashtirish va
rivojlantirish dasturlarini muvaffaqiyatli amalga oshirishda zaruriy sharoit
hisoblanadi.
Bunda inflyatsiyaning past va barqaror ko‘rsatkichlari muvozanatli iqtisodiy
o‘sishni ta’minlash, ishlab chiqarish raqobatbardoshligi va aholini yashash
darajasini oshirishning muhim omili sanaladi. Shu nuqtai nazardan, narxlar o‘sish
sur’atlarining pasayishi va barqarorlashishi davlat iqtisodiy siyosatining asosiy
maqsadlaridan biri bo‘lishi kerak.
Inflyatsiyaning past va barqaror darajasi aholi hamda yuridik shaxslar
omonatlarini uzoq muddatli investitsiyalarga aylanishi uchun kerakli sharoit
yaratadi hamda ichki bozordagi narxlar nomutanosibligini kamaytirib mavjud
iqtisodiy resurslarning samarali taqsimlanishiga xizmat qiladi.
Rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlarning markaziy banklari tajribalari
hamda xalqaro moliya institutlari izlanishlari natijalari pul-kredit siyosatini amalga
oshirishda narxlar barqarorligini ta’minlash maqsadining shak-shubhasiz
ustuvorligini ko‘rsatmoqda.
20

Shu bilan birga, pul-kredit siyosatini amalga oshirish tartibi va ketma-ketligi
turli mamlakatlarda iqtisodiyotning xususiyatlari hamda tarkibiy tuzilishiga qarab
farqlanadi.
Almashuv kursining erkin shakllanishi sharoitida milliy valyutaning
barqarorligi uning ichki harid qobiliyatini saqlash orqali erishiladi.
Bunda, erkin suzib yuruvchi almashuv kursi iqtisodiyotni ichki
barqarorlashtiruvchi funksiyasini bajaradi. Boshqacha qilib aytganda, to‘lov
balansi bilan bog‘liq tashqi shok va qiyinchiliklar kuzatilganda almashuv kursining
mos ravishda o‘zgarishi ekportyorlar va import o‘rnini bosuvchi mahsulotlar ishlab
chiqaruvchi korxonalarni rag‘batlantirishga xizmat qiladi.
Ayni paytda Markaziy bank pul-kredit siyosatining asosiy maqsadini ikki xil
tushunilishini oldini olish va uning faoliyati asosiy yo‘nalishini aniq belgilab olish
maqsadida qonunchilikka tegishli o‘zgartirishlar kiritilishi ko‘zda tutilgan.
Ta’kidlash lozimki, narxlar barqarorligi deyilganda nol darajadagi yoki
salbiy inflyatsiya ko‘rsatkichlari nazarda tutilmaydi. Narxlar barqarorligi
deyilganda narxlarning turg‘un holatda turishi emas, balki ularning past darajada
o‘sishi tushuniladi. Bir qarashda narxlarning turg‘un turishi maqbul ko‘rinsa-da,
narxlarning past va barqaror o‘zgarishi iqtisodiyotning samarali faoliyati uchun
eng qulay sharoit hisoblanadi.
21

2. PUL-KREDIT SIYOSATINI AMALGA OSHIRISHNING USUL VA
MEXANIZMLARI
Ichki bozorda narxlar barqarorligini ta’minlash vazifasi pul-kredit siyosatini
amalga oshirishning aniq strategiyasi va batafsil rejasi bo‘lishini hamda maqsadli
ko‘rsatkichlarga erishish uchun samarali instrumentlar va mexanizmlarni talab
etadi.
Pul-kredit siyosati rejimlaridan foydalanishning xalqaro tajribasi
Rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlar markaziy banklari tomonidan keng
qo‘llanilayotgan usullar inflyatsion targetlash, monetar targetlash, valyuta kursini
targetlash va nominal yakorsiz rejimlarni o‘z ichiga oladi.
Inflyatsiyaning maqsadli ko‘rsatkichlariga erishish vazifasi aksariyat
markaziy banklar uchun bosh maqsad hisoblansa-da, yuqorida qayd etilgan
uslublar asosan tezkor va oraliq mo‘ljallarga qarab farqlanadi.
Pul-kredit siyosatini amalga oshirishning ushbu usulida narxlar
barqarorligini ta’minlash maqsadida pul agregatlari, rezerv pullar va pul massasi
hajmlari o‘zgarishini nazorat qilish nazarda tutiladi.
Ushbu strategiyaning samarali qo‘llanilishi inflyatsiya ko‘rsatkichlari va pul
agregatlari o‘rtasidagi mustahkam doimiy bog‘liqlik bo‘lishini talab etadi. Bunda
inflyatsiyaning maqsadli ko‘rsatkichlariga pul agregatlari hajmini maqbul darajada
ushlab turish vositasida erishiladi.
Monetar targetlash rejimi 1970-chi va 1980-chi yillarda AQSh, Kanada,
Buyuk Britaniya, Germaniya, Shveytsariya va boshqa rivojlangan davlatlarda faol
qo‘llanilgan.
Shu bilan birga, so‘nggi yillarda moliya bozorlarining rivojlanishi va yangi
moliyaviy instrumentlarning amaliyotga joriy etilishi hisobiga pulga nisbatan
talabning nobarqaror darajada bo‘lishi mazkur usul samaradorligining pasayishiga
olib keldi.
Natijada markaziy banklar pul massasidagi o‘zgarishlarga samaralari ta’sir
ko‘rsatish va inflyatsiyaning maqsadli ko‘rsatkichlarini ta’minlash imkoniyati
cheklanishi kuzatildi.
22

Pul agregatlari va inflyatsiya darajasi o‘rtasidagi bog‘liqlikning
kuchsizlanishi tufayli ko‘pchilik markaziy banklar tomonidan pul agregatlarini
targetlash amaliyotidan voz kechilib, inflyatsion targetlash rejimini joriy
qilinishiga sabab bo‘ldi.
Monetar targetlash rejimi pul taklifi va talabining keskin o‘zgarishlari
kuzatilgan rivojlanayotgan va o‘tish davridagi mamlakatlarda iqtisodiy
rivojlanishning dastlabki yillarida samarali strategiya sifatida keng ko‘llanilgan.
Bunda inflyatsiya bo‘yicha tegishli ko‘rsatkichlarni belgilashda iqtisodiy
o‘sishni rag‘batlantirish maqsadlaridan kelib chiqilgan.
Mazkur rejim rasman monetar targetlash deb tasniflansa-da, amaliyotda
milliy valyutaning almashuv kursini dollarga bog‘lash orqali bosqichma-bosqich
devalvatsiya qilib borilganligi tufayli ba’zi xalqaro institutlar va mutaxassislar
tomonidan ushbu rejim aralash turga kiritilgan.
Bir vaqtning o‘zida ikki maqsadga yo‘naltirilgan almashuv kursi siyosati
tashqi shoklar vujudga kelgan sharoitlarda samarasiz ekanligini ko‘rsatdi. Bunda
bir tomondan oltin-valyuta zahiralarini oshirish vazifasi qo‘yilgan bo‘lsa, ikkinchi
tomondan so‘mning almashuv kursini ma’lum bir darajada ushlab turish maqsadi
ko‘zlangan. O‘z navbatida, mazkur almashuv kursi to‘lov balansi holati va tashqi
iqtisodiy sharoitlarni o‘zida aks ettirmagan.
Bunday siyosat, o‘z navbatida, ichki valyuta bozorida muammolarni yuzaga
keltirib, samarali pul-kredit siyosatini yuritish imkoniyatlarini pasaytirdi. Bundan
tashqari, pul-kredit instrumentlaridan foydalanishning passiv rejimi monetar
targetlashni samarali qo‘llashda qo‘shimcha qiyinchiliklar tug‘dirdi.
Pul massasi o‘zgarishini omillar asosida tahlili, pul massasi o‘sishi turli
davrlarda oltin-valyuta zaxiralarining oshishi hamda iqtisodiyotni kreditlash
hajmlarining kengaytirish hisobiga ta’minlanganligini ko‘rsatmoqda.
Ayni paytda iqtisodiyotni kreditlashning asosiy manbalari markazlashgan
mablag‘lar, shu jumladan, O‘zbekiston Respublikasi tiklanish va taraqqiyot
jamg‘armasi hisobidan moliyalashtirilganligi hamda ushbu mablag‘lar asosan
ishlab chiqarish texnologiyalari va xomashyo materiallarini import qilish
23

maqsadida foydalanilganligi tufayli iqtisodiyotda pul massasi o‘sishiga va mos
ravishda inflyatsiya darajasiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir ko‘rsatmagan.
Umuman olganda, ushbu omillar ta’sirida pul massasi tez sur’atlarda
oshishining oldi olingan.
2.1-rasm Inflyatsiya va pul agregatlari o‘zgarishi dinamik chizmasi.
Shu bilan birga, amalga oshirilgan tahlillar natijasida inflyatsiya darajasi,
YaIM deflyatori va pul massasi o‘zgarishi o‘rtasida aniq va barqaror o‘zaro
bog‘liqliklar aniqlanmadi.
Pul aylanish tezligi va pul multiplikatori ko‘rsatkichlari o‘zgarishi ham
ushbu ko‘rsatkichlar dinamikasining o‘zgaruvchan xarakterga ega ekanligini, pul-
kredit ko‘rsatkichlarining maqsadli parametrlarini ishlab chiqishda xatoliklarga
olib kelishi mumkinligini ko‘rsatadi.
Umuman olganda, pul massasining YaIM nominal hajmiga nisbatan
mo‘tadil darajada o‘sishi inflyatsiya bosimining sezilarli kuchayishini oldini
olishga xizmat qildi. Shu bilan birga, ushbu ko‘rsatkichlar o‘rtasida aniq
bog‘liqlikning mavjud emasligi rezerv pullar va pul massasi aniq darajasini
hisoblash imkoniyatini bermaydi.
24

3-rasm Pul aylanmasi tahlili
Masalaning yana bir muhim jihati, Markaziy bankning pul agregatlarini
samarali boshqara olishi qobiliyati bilan bog‘liq. Odatda, markaziy banklar rezerv
pullar darajasini samarali boshqara oladilar, ammo pul massasini nazorat qilishda
qiyinchiliklarga duch keladilar.
Ushbu jarayon asosan dollarizatsiya darajasi yuqori bo‘lgan hamda moliya
bozorlari rivojlanish bosqichida turgan mamlakatlarda ko‘p kuzatiladi, binobarin,
bunday mamlakatlarda kredit va depozitlarga bo‘lgan talab keskin o‘zgarib turishi
mumkin.
Pulga bo‘lgan talabning o‘zgaruvchanligi, keng ma’nodagi pul massasining
tarkibi, dollarizatsiya darajasining yuqoriligi kabi omillar pulga bo‘lgan talabni
aniqlash imkoniyatini pasaytiradi.
Bunday holatda, pulga bo‘lgan talab va foiz stavkalari o‘rtasidagi bog‘liqlik
sust bo‘lganligi sababli Markaziy bank uchun pul massasining maqsadli darajasini
saqlab turish vazifasi murakkablashadi.
Yuqorida qayd etilgan muammolar natijasida keng ma’nodagi pullar
hajmining oraliq mo‘ljallardan chetlashishi Markaziy bankning pul-kredit
siyosatiga bo‘lgan ishonchni pasaytiradi.
25

Valyuta kursini targetlash rejimi milliy valyuta ayirboshlash kursini past va
barqaror inflyatsiya darajasiga ega rivojlangan davlatlar valyutasiga bog‘lashni
nazarda tutadi.
Shuningdek, valyuta kursini targetlashning milliy valyuta ayirboshlash kursi
tebranishi mumkin bo‘lgan gorizontal va shartli koridorlarni o‘rnatish hamda real
ayirboshlash kursini asosiy savdo hamkor davlatlar valyutalari savatchasiga
nisbatan targetlash kabi turlari ham mavjud.
Valyuta kursini targetlash rejimi iqtisodiyoti eksport, ayniqsa, xom-ashyo
tovarlari eksportiga bog‘liq bo‘lgan, shuningdek, iste’mol savatida import tovarlari
yuqori ulushni tashkil qilgan mamlakatlarda faol qo‘llaniladi.
Valyuta kursini targetlash rejimi aniqligi va oddiyligi sababli aholi, xo‘jalik
yurituvchi sub’ektlari va bozorning boshqa ishtirokchilari tomonidan oson
tushuniladi.
Mazkur rejimning yana bir ijobiy tomoni moliyaviy institutlar yaxshi
rivojlanmagan sharoitlarda ham u o‘zining samaradorligini saqlab qoladi. Bunday
vaziyatda valyuta kursiga pul-kredit siyosati choralari va valyuta intervensiyalari
orqali ta’sir ko‘rsatiladi.
Shu bilan birga, kapital oqimlari kuchli bo‘lgan davrlarda ushbu rejimni
samarali qo‘llash imkoniyati cheklanadi va iqtisodiy inqiroz davrida markaziy
bankning valyuta kursini barqarorlashtirish borasidagi vazifasini qiyinlashtiradi.
Valyuta kursini targetlash rejimini qo‘llanishi quyidagi shart sharoitlar bilan
chambarchas bog‘liq:
 valyuta kursining maqsadli ko‘rsatkich doirasida bo‘lishini
ta’minlashda markaziy banklarning imkoniyati oltin-valyuta zaxiralarining hajmiga
bog‘liq bo‘ladi. Zaxiralarning yetarlicha bo‘lmasligi valyuta kursining
kadrsizlanishiga olib keladi, bu esa keyingi davrlarda ham devalvatsion va
inflyatsion kutilmalarni oshiradi. Bu, o‘z navbatida, import narxlarining oshishiga
hamda ichki valyuta bozorida cheklovlarning o‘rnatilishi natijasida iqtisodiyotda
xufyona valyuta bozori va turli ayirboshlash kurslarining yuzaga kelishiga sabab
bo‘ladi;
26

 milliy valyuta ayirboshlash kursining bir necha marta rejali
devalvatsiyasi amalga oshirilganda, devalvatsion va inflyatsion kutilmalarning
kuchayishi oqibatida inflyatsiya darajasi oshishi xatari yuzaga keladi;
 nominal ayirboshlash kursi qat’iy belgilanadigan sharoitda real
ayirboshlash kursining oshishi to‘lov balansining yomonlashishiga va iqtisodiyotda
devalvatsion xatarlarning ortishiga olib keladi;
 narxlar darajasi va ayirboshlash kursiga bo‘lgan bosimning kuchayishi
markaziy banklarning moliyaviy barqarorlikni ta’minlashdagi imkoniyatiga
nisbatan ishonchsizlikni keltirib chiqaradi. Mazkur sharoitda barqarorlikni
ta’minlashga foiz stavkalarining oshirilishi orqali erishiladi. Bu esa o‘z navbatida,
iqtisodiyotning real sektori rivojlanishiga o‘zining salbiy ta’sirini ko‘rsatadi.
Xorijiy mamlakatlar, shu jumladan, mustaqil davlatlar hamdo‘stligi
davlatlari tajribasi ayirboshlash kursini targetlash oltin-valyuta zaxiralarining
sezilarli darajada kamayishi, kursning sun’iy ravishda ushlab turish oqibatida
mahalliy ishlab chiqaruvchilar raqobatbardoshligining pasayishi, eksport sektori
rivojlanishining sekinlashishi va iqtisodiyotning tashqi omillarga ta’sirchanligining
oshishi kabi qator salbiy oqibatlarni keltirib chiqarishi mumkinligini ko‘rsatmoqda.
Nominal yakorga ega bo‘lmagan rejim
Pul-kredit siyosatining nominal mo‘ljalsiz rejimida markaziy banklar
tomonidan aniq bir maqsadli nominal ko‘rsatkichlarga erishish bo‘yicha
majburiyat olinmaydi. Bunda uzoq muddatli maqsadlar sifatida iqtisodiy o‘sish
sur’ati, yuqori bandlik va inflyatsiyaning past darajasi kabi maqsadlar belgilanib,
oraliq mo‘ljallar esa keng jamoatchilikka oshkor etilmaydi.
Makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarning maqsadli parametrlariga erishishda
markaziy banklar tomonidan pul-kredit siyosatining turli miqdoriy mo‘ljallaridan
foydalaniladi.
Inflyatsiya darajasi past va kam o‘zgaruvchan xarakterga ega bo‘lgan hamda
pul-kredit siyosati choralarining natijasi uzoq muddat talab qiladigan
mamlakatlarda mazkur rejimdan foydalanish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Inflyatsion targetlash rejimi
27

Pul-kredit siyosatining inflyatsion targetlash rejimida markaziy bank
tomonidan inflyatsiyaning o‘rta muddatli maqsadli darajasi e’lon qilinadi va pul-
kredit instrumentlari ushbu inflyatsiyaning maqsadli ko‘rsatkichiga erishishga
yo‘naltiriladi.
Pul-kredit siyosatini amalga oshirishning mazkur usuli ko‘pgina rivojlangan
hamda rivojlanayotgan mamlakatlarda keng qo‘llanilib kelinmoqda. Inflyatsion
targetlash rejimi inflyatsiya darajasining o‘zgaruvchanligi va inersion
davomiyligini kamaytirishning samarali usuli hisoblanib, o‘rta muddatli istiqbolda
barqaror va muvozanatli iqtisodiy o‘sishga erishish uchun kulay sharoitlarni
yaratadi.
Inflyatsion targetlash rejimi dastlab 1989 yilda Yangi Zelandiyada
amaliyotga joriy qilingan. Bugungi kunga kelib dunyoning 30 dan ortiq davlatlari,
jumladan, Avstraliya, Argentina, Braziliya, Buyuk Britaniya, Gruziya, Isroil,
Hindiston, Kanada, Polsha, Turkiya, Shvetsiya, Yaponiya, Chexiya kabi davlatlar
pul-kredit siyosatining mazkur rejimidan foydalaniladilar.
MDH mamlakatlari orasida Armaniston va Rossiyada inflyatsion targetlash
rejimi qo‘llanmoqda. Qozog‘iston va Belarus Respublikasi markaziy banklari
tomonidan o‘rta muddatli istiqbolda inflyatsion targetlash rejimiga o‘tish rejasi va
dasturlari e’lon qilingan.
Pul-kredit siyosatini yuritishda inflyatsion targetlash rejimining tanlanilishi
ushbu rejimning afzalliklari bilan bir qatorda valyuta kursi yoki pul agregatlarini
targetlash rejimlarida kuzatilgan qator muammolar bilan izohlanadi.
Inflyatsion targetlash rejimida inflyatsiya bo‘yicha maqsadli
ko‘rsatkichlarga erishishda markaziy bankning yuqori darajadagi mustaqilligi talab
qilinadi. Bunda makroiqtisodiy sharoitlarning o‘zgarishlariga tezkor
moslashuvchanlik imkoniyatining mavjudligi markaziy bankka iqtisodiyotdagi
ichki muammolarga e’tibor qaratishiga imkoniyat yaratadi.
Mazkur rejimda markaziy bank faoliyati shaffofligining oshishi aholining
inflyatsiya kutilmalarini pasayishiga hamda markaziy bankka bo‘lgan ishonchi
mustahkamlanishiga olib keladi.
28

Shu bilan birga, ushbu rejimga o‘tish va uni samarali amalga oshirish
mamlakatda muhim tashkiliy-huquqiy va makroiqtisodiy sharoitlar majmuini talab
qiladi.
Xususan, past va barqaror inflyatsiya darajasiga erishish vazifasi markaziy
bankning pul-kredit siyosatini amalga oshirishdagi nafaqat rasman balki amalda
ham bosh maqsadi bo‘lishi kerak.
Markaziy bank oraliq mo‘ljal sifatida xizmat qiluvchi narxlar
dinamikasidagi o‘zgarishlar prognozi asosida inflyatsiya bo‘yicha maqsadli
ko‘rsatkichga erishish yuzasidan majburiyat oladi. Boshqa makroiqtisodiy
ko‘rsatkichlar (iqtisodiy o‘sish, pul massasi, ayirboshlash kursi va boshqalar)
bo‘yicha maqsadli mo‘ljallar rasmiy ravishda qabul qilinmaydi.
Bunda markaziy bank amaldagi inflyatsiya darajasi va kutilayotgan narxlar
dinamikasiga baho berishda ishonchli tahliliy va prognozlashtirish bazasiga ega
bo‘lishi talab etiladi. Tahlillarning sifatli bo‘lishi ko‘p jihatdan, ichki bozordagi
narxlarning real dinamikasini o‘zida aks ettiruvchi ishonchli va batafsil statistik
ma’lumotlarning mavjudligini talab etadi.
Inflyatsion targetlash rejimining samaradorligi ko‘p jihatdan, markaziy
bankning inflyatsiya bo‘yicha miqdoriy mo‘ljallarni belgilash va pul-kredit
instrumentlarini tanlashdagi mustaqilligi darajasi bilan bog‘liq.
Shuningdek, bu rejimni qo‘llashda fiskal siyosatning pul-kredit siyosatidan
ustunlik qilmasligi, ya’ni pul-kredit siyosatining soliq-byudjet sohasidagi
maqsadlarga qaratilmasligi talab etiladi.
Inflyatsion targetlash rejimida inflyatsiya bo‘yicha maqsadli
ko‘rsatkichlarga erishishda aholi va biznes vakillarining inflyatsion kutilmalari
muhim ahamiyat kasb etishi tufayli olib borilayotgan pul-kredit siyosatiga
jamiyatning ishonchini mustahkamlash dolzarb vazifalardan biri hisoblanadi.
Inflyatsion targetlash rejimida markaziy bankning foiz stavkasi pul-kredit
siyosatining asosiy instrumenti bo‘lganligi uchun mazkur rejimning natijadorligi
mamlakatdagi moliya institutlari va bozorlarining rivojlanganlik darajasiga bog‘liq
hisoblanadi.
29

Bunda, markaziy bank pul bozoridagi foiz stavkalari darajasi va
dinamikasiga likvidlikni taqdim etish yoki likvidlikni qaytarib olish operatsiyalari
orqali ta’sir ko‘rsatadi.
Mazkur holatda, markaziy bank tomonidan belgilanadigan inflyatsiya
o‘zgarishining oraliq intervali amal qilishi muhim ahamiyat kasb etadi. Markaziy
bank tomonidan asosiy e’tibor maqsadli ko‘rsatkichlarning mazkur interval
doirasida bo‘lishini ta’minlashga qaratiladi.
Ushbu parametrlar bajarilmagan holatlarda markaziy bank tomonidan
tafovutlarning sabablariga tushuntirish berilishi va keyingi davrda amalga
oshirilishi lozim bo‘lgan choralar xususida aniq pozitsiya shakllantirilishi lozim.
Shu bilan birga, xorijiy mamlakatlar tajribasida inflyatsion targetlash rejimi
qo‘llanilishining tahlili mazkur rejimni amaliyotga joriy etish jarayonida qator
muammoli holatlar mavjudligini ko‘rsatmoqda.
Xususan, rivojlanayotgan va MDH mamlakatlarida inflyatsiyaga ta’sir
qiluvchi asosiy omillar nomonetar xususiyatga egaligi hamda ularning markaziy
bank nazorati doirasidan tashqarida ekanligi pul-kredit siyosati instrumentlarini
qo‘llash samaradorligini sezilarli darajada cheklaydi.
Shuningdek, maqsadli ko‘rsatkich sifatida haqiqiy vaziyatni o‘zida aks
ettiruvchi narxlar indeksining tanlanishi ham inflyatsion targetlash rejimini
qo‘llashning yana bir muhim talablaridan hisoblanadi.
Ayrim mamlakatlarda iste’mol baholari indeksi (IBI) o‘rniga jahon
bozorlaridagi narxlar o‘zgarishi, ma’muriy o‘rnatiladigan narxlar, mavsumiylik
kabi qator omillarni istisno etuvchi indekslardan foydalaniladi. O‘zgartirilgan
ko‘rsatkichlarning qo‘llanilishi rasmiy IBI yoki YaIM deflyatori bilan
tafovutlarning kelib chiqishi xatarlarini oshiradi.
Inflyatsion targetlash rejimining amaliyotga joriy qilish xususiyatlari turli
mamlakatlarda bir-biridan farqlansa-da, umuman olganda, erishilgan natijalar
mazkur usulning rivojlangan mamlakatlar, shuningdek, o‘tish davri iqtisodiyoti
mamlakatlarida samarali bo‘lganligidan dalolat beradi.
30

Inflyatsion targetlash rejimining joriy qilinishi iqtisodiy siyosatni keng
ko‘lamda takomillashtirishni talab etadi.
Misol uchun, Lotin Amerikasida inflyatsion targetlashning qo‘llanilishi
soliq-byudjet siyosatining ham qayta ko‘rib chiqilishini taqozo qilgan.
Shuningdek, inflyatsion targetlash rejimini amaliyotga joriy qilgan
mamlakatlarda makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar sifatining yaxshilanishi, markaziy
bankning texnik hamda tahliliy-prognozlashtirish imkoniyatlarining oshishi
kuzatiladi.
Inflyatsion targetlashning natijadorligi ko‘p jihatdan pul-kredit siyosati foiz
kanali samaradorligiga bog‘liqligini inobatga olib, xorijiy mamlakatlarda asosiy
e’tibor moliya tizimini rivojlantirish va barqarorligini ta’minlashga qaratilmoqda.
31

3. O‘ZBEKISTONDA INFLYATSION TARGETLASH REJIMINI
JORIY ETISH ISTIQBOLLARI
Barqaror iqtisodiy rivojlanish va makroiqtisodiy siyosatni amalga oshirish
usullarining bozor instrumentlaridan foydalanish asosida tubdan qayta ko‘rib
chiqilishi munosabati bilan ichki bozordagi narxlar barqarorligini ta’minlash pul-
kredit siyosatining bosh maqsadi sifatida belgilandi.
Bunda inflyatsiya sur’atini pasaytirish va uni past darajada saqlab turish
o‘rta muddatli istiqbolda makroiqtisodiy barqarorlik va iqtisodiy o‘sishni
ta’minlashda asosiy shart sifatida qaraladi.
Ichki valyuta bozorining liberallashtirilishi pul-kredit siyosatining tamoyil
va usullarini bosqichma-bosqich inflyatsion targetlashga qaratish uchun zarur
bo‘lgan asosni yaratadi. O‘rta va uzoq muddatli istiqbolda narxlar barqarorligini
ta’minlashda inflyatsion targetlash samarali usul hisoblanadi.
Ikkinchidan, monetar agregatlar yoki valyuta almashuv kursini targetlash
kabi rejimlarning amaliyotga qo‘llanilishi tajribasi ularning O‘zbekiston sharoiti va
zamonaviy talablarga mos kelmasligini ko‘rsatmoqda.
Xususan, valyuta almashuv kursini targetlash rejimida kursning doimiy
tarzda maqsadli darajada saqlab turilishi xalqaro rezervlarni sezilarli darajada
kamaytirib, valyuta inqirozining kelib chiqish xatarini oshiradi.
Valyuta almashuv kursini targetlash rejimida valyuta kursini mos ravishda
o‘zgartirish orqali tashqi salbiy ta’sirlarni mo‘tadillashtirish imkoniyati cheklanadi.
Bundan tashqari, mazkur rejimda Markaziy bankning asosiy e’tibori
faqatgina valyuta almashuv kursining maqsadli darajasini ta’minlashga qaratilishi
tufayli ichki maqsadlarga qaratilgan mustaqil pul-kredit siyosatini amalga oshirish
imkoniyati cheklanadi.
Boshqa tomondan, iqtisodiyotni liberallashtirish va tarkibiy o‘zgartirish,
shuningdek, xufyona iqtisodiyotning sezilarli darajada mavjud bo‘lishi
sharoitlarida pul agregatlarining keskin o‘zgarishi kuzatilishi mumkin. Bu esa, o‘z
navbatida, monetar targetlash rejimi doirasida maqsadli ko‘rsatkichlarni o‘rnatish
va unga erishish vazifasini murakkablashtiradi.
32

Shu bilan birga, pul agregatlari va inflyatsiya orasidagi barqaror
bog‘liqlikning pasayishi monetar targetlash rejimi samaradorligini kamaytiradi.
Mamlakatimizda valyuta siyosatini liberallashtirish borasida amalga
oshirilgan chora-tadbirlar hamda narxlar barqarorligini ta’minlash bo‘yicha aniq
maqsadlarning belgilanishi inflyatsion targetlashga o‘tish uchun tayanch shart-
sharoitlar yaratadi.
Xalqaro tajribaga asosan, inflyatsion targetlash rejimiga o‘tish quyidagi
yo‘nalishlar bo‘yicha makroiqtisodiy sharoitlar mavjudligini va kompleks chora-
tadbirlar amalga oshirilishini talab qiladi:
 pul-kredit siyosatini yuritish, ya’ni transmission mexanizm
samaradorligini oshirish;
 valyuta bozori faoliyatini yanada liberallashtirish va takomillashtirish;
 pul-kredit siyosatining mavjud instrumentlarini takomillashtirish va
yangi zamonaviy bozor instrumentlarini joriy etish;
 banklararo pul bozori faoliyatining shaffofligini oshirish va
rivojlantirish;
 makroiqtisodiy prognozlash va tahlil qilish salohiyatini
mustahkamlash;
 pul-kredit siyosatining pirovard maqsadi va qo‘llaniladigan
instrumentlar to‘g‘risida keng jamoatchilikni xabardor qilish maqsadida pul-kredit
siyosatining aniqligi va shaffofligini oshirish;
 kommunikatsion siyosatni takomillashtirish;
 Markaziy bankning institutsional bazasini rivojlantirish;
 moliya bozorini, shu jumladan, davlat qimmatli qog‘ozlar bozorini
rivojlantirish;
 makroiqtisodiy siyosatni samarali muvofiqlashtirish;
 iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida tarkibiy islohotlarni
muvaffaqiyatli amalga oshirish.
Umuman olganda, inflyatsion targetlashga o‘tish pul-kredit siyosatining
barcha asosiy yo‘nalishlarini tubdan qayta ko‘rib chiqish va takomillashtirishni
33

talab qiladi. Ushbu konsepsiyada nazarda tutilgan tadbirlarning bosqichma-bosqich
amalga oshirilishi bozor mexanizmlari va instrumentlari asosida pul-kredit siyosati
samaradorligini oshirish bo‘yicha strategik vazifalar bajarilishi uchun asos bo‘lib
xizmat qiladi.
Pul-kredit siyosatini amalga oshirish va rivojlantirish bo‘yicha ushbu
Konsepsiya o‘z ichiga 2018-2021 yillar uchun mo‘ljallangan chora-tadbirlar “yo‘l
xaritasi”ni qamrab oladi.
Mazkur yo‘l xaritasini ishlab chiqishda asosiy e’tibor inflyatsion
targetlashning mexanizm va tamoyillarini o‘rta muddatli istiqbolda samarali joriy
qilish uchun zaruriy shart-sharoitlarni yaratish bo‘yicha choralarni amalga
oshirishga qaratildi.
Pul-kredit siyosatining transmission (o‘tkazish) mexanizmi
Iqtisodiyotda narxlar barqarorligini ta’minlashda pul-kredit siyosati
choralarining yalpi talab va inflyatsiya darajasiga samarali ta’sir mexanizmining
mavjudligi xal qiluvchi ahamiyat kasb etadi.
Inflyatsion targetlash rejimida Markaziy bank inflyatsiya bo‘yicha qo‘yilgan
maqsaddan kelib chiqib, foiz stavkalarini o‘zgartiradi va o‘rnatadi.
Iqtisodiyotda inflyatsion xatarlar kuchayganda, Markaziy bank an’anaviy
tarzda foiz stavkalarini oshirish orqali pul-kredit qat’iylashtiradi.
Ushbu choralarning iqtisodiyotning real sektoriga ta’sir qilish darajasi va
muddatlari pul-kredit siyosati transmission mexanizmlarining samaradorligi bilan
belgilanadi.
Pul-kredit siyosatining transmission mexanizmi o‘zida Markaziy bank foiz
stavkalari o‘zgarishining iqtisodiy faollikka va pirovardida inflyatsiya darajasiga
ta’sir o‘tkazish jarayonini aks ettiradi.
Pul-kredit siyosatining iqtisodiyotga ta’siri alohida transmission kanallar
orqali amalga oshiriladi. Asosiy kanallar sifatida quyidagilarni ko‘rsatish mumkin:
Foiz kanali pul-kredit siyosatining iqtisodiyotga ta’sir etuvchi an’anaviy
kanali hisoblanadi. Markaziy bank foiz stavkasining o‘zgarishi iqtisodiyotdagi
umumiy foiz stavkalari darajasiga ta’sir ko‘rsatib, investitsiya/jamg‘arma
34

darajasini o‘zgartirish orqali iqtisodiyotdagi yalpi talabning o‘zgarishiga olib
keladi. Yalpi talabning o‘zgarishi, o‘z navbatida, inflyatsiya darajasiga ta’sir etadi.
Markaziy bankning asosiy foiz stavkasi va yalpi talab orasida to‘g‘ridan-
to‘g‘ri bog‘liqlik mavjud bo‘lmasada, foiz stavkasi o‘zgarishining ta’siri boshqa
kanallar orqali ham amalga oshadi.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki qayta moliyalash stavkasining
iqtisodiyotdagi foiz stavkalariga ta’siri bo‘yicha tahlillar ular orasida barqaror
bog‘liqlik mavjudligini ko‘rsatmoqda.
Ayni vaqtda transmission mexanizm foiz kanalining ta’sirini O‘zbekiston
sharoitida cheklangangini banklararo pul bozorining shaffof emasligi va yetarlicha
rivojlanmaganligi bilan izohlash mumkin.
Xususan, banklararo pul bozorida tijorat banklari faolliyatining sustligi va
operatsiyalar hajmlarining kichikligi foiz kanalining samaradorligini pasaytiradi.
2017 yilning ikkinchi yarmidan Markaziy bank tomonidan tijorat banklariga
qisqa muddatli likvidlikni taqdim qilish operatsiyalari faollashtirildi. Lekin bunda
yagona banklararo pul bozorining mavjud emasligi hamda pul-kredit instrumentlari
ta’sirining cheklanganligi amalga oshirilayotgan choralar samarasini
pasaytirmoqda.
Shu bilan birga, pul-kredit siyosatining transmission mexanizmining foiz
kanalini mustahkamlashda zaruriyat tug‘ilganda Markaziy bank tomonidan bank
tizimidagi ortiqcha likvidlikni jalb qilish bo‘yicha operatsiyalar amalga oshiriladi.
Shuni ta’kidlab o‘tish joizki, pul-kredit siyosatining transmission mexanizmi
samaradorligini ta’minlash va foiz instrumentlarini optimallashtirish maqsadida
Markaziy bankning pul-kredit siyosatining asosiy ko‘rsatkichi sifatida asosiy
stavka va foiz koridorini 2019 yildan amaliyotga joriy qilish ko‘zda tutilgan.
Likvidlik taqdim etish va jalb qilish bo‘yicha pul-kredit siyosati
instrumentlari turlarining kengaytirilishi Markaziy bankning asosiy operatsiyalari
bo‘yicha foiz koridorini shakllantirishga xizmat qiladi.
35

Iqtisodiyotni liberallashtirish va unda bozor mexanizmlari ta’sirining oshib
borishi bilan bir qatorda faol pul-kredit siyosatining amalga oshirilishi
transmission mexanizmning foiz kanalini sezilarli darajada mustahkamlab boradi.
Kredit kanali pul-kredit siyosatining asosiy ta’sir kanallaridan biri bo‘lib,
ushbu kanal orqali foiz stavkasi iqtisodiyotning real sektoridagi jarayonlarga o‘z
ta’sirini ko‘rsatadi. Mazkur kanalning samaradorligi ko‘p jihatdan kredit
resurslariga bo‘lgan talab va taklifning Markaziy bank foiz stavkalarining
o‘zgarishiga nisbatan ta’sirchanligiga bog‘liq hisoblanadi.
Bugungi kunda iqtisodiyotdagi pul massasi oshishining asosiy qismi kredit
kanali hissasiga to‘g‘ri kelganligi bois, uning o‘zgarishi ichki bozordagi narxlar
darajasiga o‘zining salmoqli ta’sir ko‘rsatadi.
Xususan, 2017 yil birinchi yarim yilligida tijorat banklari tomonidan
iqtisodiyotning real sektorini kreditlash hajmlarining sezilarli darajada oshirilishi
pul massasi o‘sish sur’atining tezlashishi va iqtisodiyotdagi inflyatsion bosimning
kuchayishiga olib keldi.
Iqtisodiyotni kreditlash darajasini barqarorlashtirish maqsadida 2017 yilning
ikkinchi yarmidan Markaziy bank tomonidan qayta moliyalash stavkasi 14
foizgacha oshirilib, pul-kredit siyosati qat’iylashtirildi. Bu esa, o‘z navbatida,
kredit resurslari foiz stavkalarining oshishiga olib keldi.
O‘z navbatida, tijorat banklari tomonidan kreditlarni bozor shartlari asosida
berilmasligi, ya’ni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish davlat dasturlari doirasida
imtiyozli va maqsadli kreditlar berilishi kredit kanali samaradorligining
pasayishiga sabab bo‘lmoqda.
Bunday holatlarda Markaziy bank tijorat banklariga nisbatan prudensial
nazorat talablarini kuchaytirish va pul-kredit siyosatining instrumentlaridan
oqilona foydalanish asosida milliy valyutadagi kredit va depozitlarning
jozibadorligini oshirish siyosatini faol ravishda olib borishni ko‘zda tutmoqda.
Markaziy bankning foiz siyosatini amalga oshirishda kredit resurslarini
moliyalashtirish manbalari xususiyatlari inobatga olinib, bozor mexanizmlariga
asoslanmagan kreditlar ta’sirini kamaytirish bo‘yicha choralar kuchaytiriladi.
36

Valyuta kursi kanali . Mazkur kanal ta’siri pul-kredit siyosati shartlarining
o‘zgarishi natijasida almashuv kursining ichki hamda tashqi tovar va xizmatlarga
bo‘lgan nisbiy talabning o‘zgarishi orqali namoyon bo‘ladi.
Boshqa tomondan, Markaziy bank foiz stavkasining o‘zgarishi milliy
valyutadagi moliyaviy aktivlar daromadlilik darajasining mos ravishda
o‘zgarishiga olib kelib, almashuv kursiga o‘z ta’sirini ko‘rsatishi mumkin.
Ichki valyuta bozorining liberallashtirilishi jarayonida milliy valyuta
almashuv kursining devalvatsiyasi aholining inflyatsion kutilmalarini oshirib,
valyuta kanalining inflyatsion kutilmalar kanali bilan aloqasini kuchaytirdi.
Bunda, inflyatsion targetlashga o‘tish almashuv kursining erkin bozor
sharoitida shakllanishi talab qilinishini inobatga olib, valyuta kursi kanali va
aholining inflyatsion kutilmalari darajasi orasidagi aloqadorlikning muntazam
ravishda kamaytirib borilishi o‘rta muddatli davrdagi muhim vazifalardan biri
hisoblanadi. ( valyuta siyosati qismida batafsil yoritilgan )
Inflyatsion kutilmalar kanali pul-kredit siyosatining inflyatsion targetlash
rejimi doirasida amalga oshirilishida inobatga olinishi lozim bo‘lgan asosiy
omillardan biri hisoblanadi.
Iqtisodiy jarayonlar ishtirokchilari qarorlar qabul qilishlarida nafaqat real
bozor sharoitlarini, balki ularning kelajakdagi o‘zgarish ehtimolini ham inobatga
olishlarida inflyatsion kutilmalar kanali asosiy ahamiyat kasb etadi. Xususan,
korxona va tadbirkorlar narxlarni o‘rnatishlari va kelajakda ish haqi o‘zgarishini
baholashlari uchun inflyatsion kutilmalar muhim hisoblanadi.
Shu o‘rinda, mazkur kanalning asosiy xususiyati korxona va tashkilotlar
tomonidan maxsulot va xizmatlar narxlarini shakllantirilishida namoyon bo‘ladi.
Bunda, kelajakda inflyatsiya darajasining oshishini kutayotgan korxona va
tashkilotlar narxlarni oshiradi, bu esa joriy inflyatsiya darajasining o‘sishiga olib
keladi.
Shuni ta’kidlash joizki, kutilmalar kanali yuqorida keltirilgan to‘rtta
kanallarning barchasi bilan o‘zaro bog‘liqdir. Masalan, pul bozoridagi foiz
37

stavkalari dinamikasining shakllanishi ko‘p jihatdan kelajakda kutilayotgan
stavkalar darajasiga bog‘liqdir.
Iqtisodiyotda inflyatsion kutilmalarning markaziy bank maqsadli
ko‘rsatkichlariga nisbatan yuqori darajada bo‘lishi jamiyatda inflyatsiyani
markaziy bank tomonidan to‘la nazoratga olish borasidagi shubhalarni keltirib
chiqaradi.
Mazkur vaziyat foiz stavkasini keskin oshirish zaruriyatini tug‘dirishi
mumkin.
O‘zbekiston sharoitida iqtisodiyotni tarkibiy o‘zgartirish va erkinlashtirish
jarayonlari amalga oshirilayotgan davrda inflyatsion kutilmalar oshishi va
kelajakda ma’lum muddat davomida saqlanib qolishi mumkin.
Inflyatsion targetlash rejimiga o‘tish Markaziy bankning kelajakda amalga
oshirilishi kutilayotgan siyosatiga jamoatchilik ishonchini oshirish va shu asnoda
ijobiy inflyatsion kutilmalar shakllanishiga erishishni talab etadi.
Aholi va xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning kelajakda narxlar o‘zgarishi
yuzasidan kutilmalarini baholash va monitoring qilish, shuningdek, mazkur
kutilmalarning xususiyatlari hamda unga ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni atroflicha
o‘rganish maqsadida 2018 yildan boshlab Markaziy bank tomonidan iste’mol
narxlari dinamikasi va inflyatsion kutilmalarni o‘rganish yuzasidan kuzatuvlar va
so‘rovlar olib borish amaliyoti joriy qilindi.
Bunda, Markaziy bank tomonidan inflyatsion kutilmalar shakllanish
jarayonini o‘rganish, tahlil qilish va ularni modellashtirish salohiyatini
takomillashtirishga alohida e’tibor qaratiladi.
Aktivlar narxlari kanalining inflyatsiya darajasiga ta’siri pul-kredit
siyosatining o‘zgarishi natijasida aktivlar narxlarining o‘zgarishi tufayli kuzatiladi.
Xususan, mazkur kanal samarali amal qilgan sharoitda pul-kredit
shartlarining yengillashtirilishi hisobiga davlat qarz majburiyatlari bo‘yicha foiz
stavkasining pasayishi moliyaviy resurslarning daromadliligi yuqoriroq bo‘lgan
muqobil aktivlarga qayta yo‘naltirilishiga olib keladi. Natijada muqobil
38

aktivlarning narxi va bunga mos ravishda inflyatsiya darajasining oshishi
kuzatiladi.
Ta’kidlash joizki, davlat obligatsiyalari, kapital va ko‘chmas mulk
bozorlarining rivojlanganlik darajasi va samarali faoliyati, o‘z navbatida, mazkur
kanal ta’sirchanligini belgilaydigan asosiy omillardan hisoblanadi.
Bunda markaziy bank pul-kredit siyosati instrumentlarining samaradorlik
darajasi mazkur siyosatdagi o‘zgarishlarning (qisqa muddatli foiz stavkalari, rezerv
pullar) boshqa soha va tarmoqlarga ta’siri xususiyati, tezligi va intensivligi orqali
belgilanadi.
Umuman olganda, o‘tkazish kanallarining amal qilishi bank va moliya
sohasidagi raqobat muhiti, muqobil moliyalashtirish manbalarining mavjudligi,
moliyaviy bozorlarning rivojlanganlik darajasi va samaradorligi, moliyaviy
vositachilik xizmatlarining sifati va qamrovi, valyuta kursi rejimi, kapitallar
harakati, investitsiya uchun xafsiz moliyaviy instrumentlarning mavjudligi kabi bir
qator omillarga bog‘liq.
Ichki valyuta bozorini yanada liberallashtirish va kurs siyosatini
takomillashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar
Inflyatsion targetlash rejimiga o‘tish bozor mexanizmlari asosida erkin
shakllanadigan suzib yuruvchi valyuta kursining amal qilishini talab etadi.
Bunda, Markaziy bankning valyuta siyosati va intervensiya strategiyasining
aniq belgilab olinishi, shaffoflikning ta’minlanishi hamda qabul qilinayotgan
qarorlarni valyuta bozori ishtirokchilari tomonidan to‘liq tushunilishi muhim
ahamiyat kasb etadi.
Shu munosabat bilan, ichki valyuta bozorini erkinlashtirishda milliy valyuta
ayirboshlash kursining shakllanishida bozor sharoitlarini ta’minlashga qaratilgan
chora-tadbirlarning davom ettirilishi Markaziy bankning mazkur yo‘nalishdagi
ustuvor vazifasi bo‘lib qoladi.
Ushbu maqsadda Markaziy bankning valyuta kurslari shakllanish jarayoniga
aralashuvini kamaytirib borish, valyuta intervensiyasi strategiyasini erkin suzib
yuruvchi valyuta kursi tamoyillari asosida takomillashtirish hamda iqtisodiyot
39

sub’ektlari va valyuta bozori ishtirokchilarini yangi sharoitlarda ishlashga
tayyorlab borish ko‘zda tutilmoqda.
O‘rta muddatli davrda Markaziy bank intervensiyalarining valyuta kursi
shakllanishiga yuqori darajada ta’sir ko‘rsatishining oldini olish maqsadida keyingi
davrlarda amalga oshiriladigan intervensiyalar neytral xususiyatga ega bo‘ladi.
Xalqaro amaliyotda valyuta bozorida almashuv kursining erkin o‘rnatilishida
markaziy bankning minimal ishtiroki talab etiladi. Bunda faqatgina inqirozli
vaziyatlar yuzaga kelgandagina valyuta kursining keskin tebranishlarini oldini
olish va valyuta bozorini barqarorlashtirish maqsadida Markaziy bank
intervensiyani amalga oshiradi.
Biroq O‘zbekiston sharoitida Markaziy bankning valyuta bozorida
muntazam ishtirok etish zaruriyati Markaziy bank tomonidan mahalliy ishlab
chiqaruvchi korxonalardan monetar oltin va boshqa qimmatbaho metallarni
bevosita sotib olinishi bilan izohlanadi.
Qimmatbaho metallarning bevosita Markaziy bank tomonidan sotib olinishi
milliy valyutadagi mablag‘larning to‘g‘ridan-to‘g‘ri iqtisodiyotga tushishiga va
inflyatsion xatarlar oshishiga olib keladi. Ayni vaqtda qimmatbaho metallarni
sotishdan tushadigan valyuta mablag‘lari esa ichki valyuta bozoriga tushmaydi.
Markaziy bank tomonidan qimmatbaho metallarning to‘g‘ridan-to‘g‘ri xarid
qilishining salbiy ta’sirini oldini olish va valyuta bozori muvozanatliligini
ta’minlash maqsadida Markaziy bank valyuta bozorida tegishli miqdorlarda xorijiy
valyutaning muntazam sotuvini amalga oshirib boradi.
Xalqaro amaliyotda ishlab chiqaruvchilardan qimmatbaho metallarni xarid
qilish va valyuta tushumlarini ichki valyuta bozorida sotish borasidagi to‘laqonli
va samarali vositachilik funksiyasini Markaziy bank tomonidan bajarilishi
to‘g‘ridan-to‘g‘ri intervensiya hisoblanmaydi.
Bunda Markaziy bank tomonidan xorijiy valyutaning sotilishi faqatgina
vositachilik xususiyatiga ega bo‘lib, Markaziy bankning valyuta bozoridagi faol
ishtiroki almashuv kursini boshqarish maqsadini ko‘zlamaydi hamda klassik
ma’nodagi intervensiya deb hisoblanmaydi.
40

Bugungi kunda aholining inflyatsion kutilmalari ko‘p jihatdan valyuta
bozoridagi almashuv kursining dinamikasi bilan bog‘liqligini inobatga olgan
holda, qisqa muddatli davrda milliy valyuta kursining barqarorligini ta’minlash
pul-kredit siyosatining muhim vazifalaridan biri hisoblanadi.
Bunda, almashuv kursi barqarorligini ta’minlash vazifasi bevosita markaziy
bankning to‘g‘ridan-to‘g‘ri intervensiyalari hisobiga emas, balki quyidagi
choralarni bosqichma-bosqich ravishda amalga oshirish orqali ta’minlanadi:
 qisqa muddatli davrda valyuta kursi o‘zgarishi tebranishlari kengligini
bosqichma-bosqich oshirish yo‘li bilan valyuta bozoridagi talab va taklif
muvozanatiga erishish hamda valyuta bozorini ta’minlanganlik darajasini oshirish;
 pul-kredit siyosatining foiz va boshqa instrumentlarini ustuvor
ravishda qo‘llash hamda bank tizimida tegishli hajmdagi likvidlikni saqlab turish
orqali valyutaga bo‘lgan talabga ta’sir ko‘rsatish.
Ushbu maqsadlarga erishish uchun Markaziy bank “xalqaro valyuta
zaxiralarining neytralligi” tamoyiliga amal qiladi, ya’ni ishlab chiqaruvchilardan
qimmatbaho metallarni xarid qilish natijasida bank tizimiga tushgan milliy
valyutadagi mablag‘larning sterilizatsiyasini amalga oshiradi.
Shu bilan birga, iqtisodiyotda mavjud yuqori inflyatsion bosimning milliy
valyuta kursi barqarorligiga salbiy ta’sirini inobatga olib, kelajakda valyuta
kursining barqarorligini ta’minlash ko‘p jihatdan inflyatsiya darajasini
pasaytirishga bog‘liq bo‘ladi.
Real almashuv kursining muvozanatli darajasini ta’minlash uchun valyuta
kursining dinamikasi ichki bozordagi hamda asosiy savdo hamkor
mamlakatlardagi narxlar darajasining o‘zgarishini o‘zida aks ettirishi kerak.
Ushbu jihatlar hamda valyuta bozorining joriy rivojlanganlik darajasini
inobatga olgan holda, Markaziy bank intervensiya siyosatida dastlabki
bosqichlarda asosiy e’tibor fundamental omillar emas, balki qisqa muddatli davrda
valyuta bozorida talab va taklifning nomuvofiqligi natijasida yuzaga keladigan
valyuta kursidagi keskin tebranishlarning oldini olishga qaratiladi.
41

O‘rta muddatli istiqbolda ichki valyuta bozorini rivojlantirish vazifasiga
valyutani tartibga solish va valyuta kursi shakllanishini liberallashtirish, jumladan,
almashuv kursi tebranishi chegaralarini oshirish vositasida erishiladi.
Bu, o‘z navbatida, valyuta bozorining rivojlanish va ta’minlanganlik
darajasini oshirishga hamda valyutaga bo‘lgan talab va taklifning muvozanatiga
erishish uchun bozor mexanizmlarini takomillashtirishga xizmat qiladi.
Valyuta svopi, valyuta opsionlari, fyucherslar va shu kabi instrumentlarni
amaliyotga joriy qilinishi valyuta bozorini rivojlantirish va valyuta almashuv kursi
barqarorligini ta’minlash uchun qo‘shimcha imkoniyatlarni yaratadi.
Amaldagi pul-kredit siyosati instrumentlarini takomillashtirish va
zamonaviy bozor insturmentlarini joriy etish
Inflyatsion targetlash rejimiga o‘tish jarayonida samarali pul-kredit
siyosatini amalga oshirish, o‘z navbatida, pul-kredit siyosati instrumentlari ta’sirini
cheklovchi omillarni aniqlash va bartaraf qilishni talab etadi.
Iqtisodiyotda narxlar barqarorligini ta’minlash vazifasi pul-kredit siyosati
instrumentlari samaradorligiga hamda uning transmission mexanizmini
ko‘rilayotgan choralarni iqtisodiyotning boshqa tarmoqlariga o‘z vaqtida va to‘liq
o‘tkazish imkoniyatiga bog‘liq.
Pul-kredit siyosatini rivojlantirishning hozirgi bosqichida zamonaviy pul-
kredit instrumentlarini joriy etish, amaldagilarini takomillashtirish va ularning
ta’sir mexanizmini mustahkamlash, shuningdek ichki iqtisodiy cheklovlarni
bartaraf etish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirishga ustuvor
ravishda e’tibor qaratiladi.
Yangi iqtisodiy voqelikda pul-kredit instrumentlaridan foydalanish
samaradorligini oshirish chora-tadbirlari kompleksida majburiy zaxira talablarini
takomillashtirish ham ko‘zda tutilgan. Bunda, amaldagi majburiy zaxiralash tartibi
banklarning likvidligiga qo‘yilgan prudensial talablarni hisobga olgan holda
zaxiralash me’yorlari, valyutasi va hisoblash bazalarini optimallashtirish orqali
takomillashtiriladi.
42

Majburiy zaxiralashning amaldagi tartibiga muvofiq, zaxiralash valyutasi
tijorat banklari tomonidan mustaqil tanlanadi. Mazkur amaliyot banklarga valyuta
aktivlarini majburiy zaxiraga yo‘naltirish orqali saqlash va buning natijasida
bo‘shaydigan milliy valyutadagi mablag‘lardan foydalanish imkoniyatini
yaratmoqda.
Bugungi kunda tijorat banklarining Markaziy bankdagi majburiy zaxiralari
tarkibida xorijiy valyutaning ulushi umumiy summaning 90 foizidan ziyodini
tashkil etayotganligi ushbu instrumentning so‘m likvidligini tartibga solish
samaradorligini pasaytirmoqda.
Natijada tijorat banklari milliy valyutadagi qo‘shimcha moliyaviy
resurslarga ega bo‘lishi pul-kredit siyosati instrumentlari ta’sirchanligining
kamayishiga hamda bank tizimi likvidligini boshqarishdagi majburiy zaxiralash
instrumenti samaradorligining pasayishiga olib kelmoqda.
Xalqaro tajribani o‘rganish natijalari mazkur instrument samaradorligini
oshirish va qo‘llanilayotgan me’yorlarning bank tizimi likvidligiga ta’sirini aniq
baholash maqsadlarida tijorat banklari tomonidan zaxiralash valyutasini erkin
tanlash imkoniyatini chegaralash maqsadga muvofiqligini ko‘rsatmoqda.
Majburiy zaxiralar shakllantiriladigan majburiyatlar ro‘yxatini qayta ko‘rib
chiqilishi, jumladan, ro‘yxatga jismoniy shaxslar depozitlari va boshqa moliyaviy
resurs manbalarining kiritilishi zaxiralash tartibidagi mavjud tafovut va
nomutanosibliklarni kamaytirish imkonini beradi.
Depozit va kreditlarlarning umumiy hajmida xorijiy valyutadagi depozit va
kreditlar ulushining yuqoriligi pul-kredit siyosati instrumentlarining
samaradorligini cheklovchi yana bir omil hisoblanib, amaldagi majburiy zaxiralash
tartibining takomillashtirilishini taqozo qiladi.
Shu bilan birga, Bazel III qoidalarida ko‘zda tutilgan talablardan tashqari
banklar likvidligiga qo‘shimcha prudensial talablarning o‘rnatilishi majburiy
zaxiralash me’yorlarining aniq ta’siriga baho berishni qiyinlashtiradi.
Bu borada yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan takrorlanishlarning oldini olish
maqsadida zaxiralash talablariga tegishli tuzatishlar kiritilishi talab etiladi.
43

Majburiy zaxiralash tartibini takomillashtirish va talablarning maqsadli
darajalarini belgilashda bank tizimidagi likvidlik hajmi va tijorat banklarining
moliyaviy holati hisobga olinadi.
Shuningdek, iqtisodiyotdagi inflyatsion xatarlarning pasayib borishini va
bank tizimidagi mavjud vaziyatni hisobga olgan holda majburiy zaxira talablarini
o‘rtachalash tartibini joriy etish masalasi ko‘rib chiqiladi. Bu esa, o‘z navbatida,
banklarning moliyaviy holatini mustahkamlashga va moliyaviy resurslarning
qiymatini maqbullashtirishga xizmat qiladi.
Inflyatsion targetlash rejimida pul-kredit siyosatining foiz instrumentlaridan
foydalanishda asosiy e’tibor tijorat banklarining likvidligini boshqarish
maqsadlariga qaratiladi. Bunda bozor instrumentlarini qo‘llashni faollashtirish
vazifalaridan kelib chiqib, Markaziy bank foiz instrumentlarining samaradorligi
oshirib boriladi.
Xususan, ularning ta’sirini oshirish maqsadida likvidlik taqdim etish va
tijorat banklarining mablag‘larini Markaziy bank depozitlariga jalb qilish
operatsiyalarining turlari va hajmlarini kengaytirish nazarda tutilgan.
Pul-kredit siyosatining asosiy mo‘ljali sifatida monetar operatsiyalar
bo‘yicha asosiy stavka va foiz koridori joriy qilinishi Markaziy bankning foiz
instrumentlari ta’sirchanligini oshirish imkonini yaratadi.
Bundan tashqari, xalqaro tajribani hisobga olgan holda, pul-kredit
siyosatining operatsion parametrlari qaytadan ko‘rib chiqiladi.
Kelajakda Markaziy bankning garov asosida kreditlash operatsiyalari
muddatlari qayta ko‘rib chiqilib, ularning turlari optimallashtirilib
umumlashtiriladi. Shu bilan birga, tijorat banklariga milliy valyutadagi ortiqcha
zaxiralarni joylashtirish imkonini beruvchi depozit sxemalari joriy qilinib, bu foiz
koridorining pastki chegarasini saqlab qolinishini ta’minlaydi.
Shu bilan birga, tijorat banklari likvidligini qo‘llab-quvvatlash maqsadida
garov ta’minoti turlari va tartibini kengaytirish orqali likvidlik berish mexanizmini
takomillashtirish ko‘zda tutilmoqda.
44

Bank tizimidagi qisqa muddatli likvidlikni sifatli prognozlash masalasi pul-
kredit siyosatining foiz instrumentlaridan samarali foydalanishda katta ahamiyat
ega. Mazkur yo‘nalishda Markaziy bankning prognoz-tahlil imkoniyatlarini
kuchaytiriladi, bu borada Moliya vazirligi va boshqa manfaatdor tashkilotlar bilan
o‘zaro hamkorlik va axborot almashinuvi yanada mustahkamlanadi.
Markaziy bank tomonidan bank tizimidagi likvidlikni tartibga solishning
asosiy bozor instrumentlaridan biri ochiq bozor operatsiyalari hisoblanadi.
Pul-kredit siyosatining faol bosqichga o‘tish sharoitida bank tizimidagi
likvidlikning maqsadli operatsion ko‘rsatkichlarga mosligini ta’minlashda ochiq
bozor operatsiyalarini doimiy ravishda o‘tkazib borish ko‘zda tutilmoqda. Ochiq
bozor operatsiyalari strategiyasini ishlab chiqishda quyidagilarga ustuvor ravishda
e’tibor qaratiladi:
 operatsion maqsadlarga erishish;
 likvidlik oqimlarining keskin tebranishlarini qisqartirish;
 pul bozoridagi foiz stavkalarini Markaziy bank foiz stavkasiga yaqin
darajada shakllanishini ta’minlash;
 instrumentlarning harajat va foydaliligining maqbul nisbatiga erishish;
 bozorni yanada rivojlantirish va boshqalar.
Bunda, ochiq bozor operatsiyalarida foydalaniladigan instrument turlarini
Markaziy bank tomonidan bosqichma-bosqich ko‘paytirilib boriladi.
Xususan, Markaziy bank iqtisodiyotdagi va bank tizimidagi holatdan kelib
chiqib, ochiq bozor operatsiyalari turlari va hajmlarini belgilaydi, ular qatoriga:
 o‘zgarmas va o‘zgaruvchan stavkada cheklangan hajmdagi kimoshdi
savdolari;
 garov ta’minoti asosida milliy valyutada kreditlar berish;
 davlat qarz majburiyatlari chiqarilishi bilan ular bo‘yicha RYePO
operatsiyalari;
 milliy valyutadagi muddatli depozitlar va boshqalar kiradi.
Ochiq bozor operatsiyalarini o‘tkazishda asosiy e’tibor o‘tkaziladigan
operatsiya muddatlarining likvidlik maqsadli darajasi bilan muvofiqlashtirish,
45

bozorni yanada rivojlantirish, operatsiyalarni amalga oshirish jarayonlarining
ishonchliligi va shaffofligini ta’minlash qabi vazifalarga qaratiladi.
Qayd etish lozimki, respublikamizda 2022 yildan 2023 yilgacha davlat
qimmatli qog‘ozlari muomalaga chiqarilib ular tijorat banklari o‘rtasida
joylashtirilgan. 2022 yilga kelib davlat qimmatli qog‘ozlarini muomalaga
chiqarilishi to‘xtatilgan.
Davlat qimmatli qog‘ozlarini muomalaga chiqarish, joylashtirish va ularga
xizmat ko‘rsatish bo‘yicha barcha imkoniyatlar mavjud bo‘lib, bu borada
yetarlicha tajriba shakllangan.
Xalqaro amaliyotda davlat qimmatli qog‘ozlarining doimiy muomalada
bo‘lishi nafaqat davlat byudjeti defitsitini moliyalashtirishning maqbul yo‘li, balki
mamlakat moliya bozorini rivojlantirishning muhim instrumenti bo‘lib hisoblanadi.
O‘z navbatida, Markaziy bank ochiq bozor operatsiyalarini faollashtirish
maqsadida 2018 yilda davlat qimmatli qog‘ozlarini muomalaga chiqarish borasida
Moliya vazirligi bilan tegishli tadbirlarni amalga oshiradi.
Shu bilan birga, Markaziy bank operatsiyalarini takomillashtirishga oid
normativ-huquqiy hujjatlarni ishlab chiqish va amaliyotga joriy qilish ishlari
davom ettiriladi.
Ta’sirchan foiz siyosatini amalga oshirishda banklararo pul bozorining
samarali ishlashi muhimligini inobatga olib, Markaziy bank ushbu bozorning har
tomonlama rivojlanishi uchun zaruriy sharoitlarni yaratishga alohida e’tibor
qaratadi.
Xususan, 2018 yilda qisqa muddatli likvidlik berish jarayonini
takomillashtirish maqsadida banklararo pul bozorining yagona elektron
platformasini ishga tushirish ko‘zda tutilmoqda.
Ushbu tadbirning amalga oshirilishi tijorat banklarining bo‘sh pul
mablag‘lari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni yagona platformaga jamlash va bozor
ishtirokchilari uchun foiz stavkalari dinamikasini kuzatish imkonini yaratadi
hamda foiz stavkalarining bozor mexanizmlari asosida shakllanishiga xizmat
qiladi.
46

Ayni vaqtda yagona elektron platforma Markaziy bankning bozor
operatsiyalari orqali qisqa muddatli foiz stavkalariga tezkor ta’sir ko‘rsatish
imkoniyatlarini kengaytiradi va pul-kredit siyosati uzatish mexanizmining foiz
kanali ta’sirini kuchaytiradi.
Shaffoflikni oshirish va komunikatsion kanalni takomillashtirish
Inflyatsion targetlash rejimida pul-kredit sohasida amalga oshiriladigan
choralar shaffofligini oshirishga va asossiz inflyatsion kutilmalarning oldini
olishga qaratilgan kommunikatsion kanalining amal qilishi muhim ahamiyat kasb
etadi.
Shundan kelib chiqqan holda, Markaziy bank qabul qilinayotgan qarorlar
sabablari hamda mohiyatini elektron va bosma ommaviy axborot vositalari orqali
aholi va biznes hamjamiyatiga tushuntirish bo‘yicha faol ish olib boradi.
Pul-kredit siyosati sohasida amalga oshirilayotgan o‘zgarishlar va
kutilayotgan natijalarni keng jamoatchilikka yetkazish va ular tomonidan
ma’lumotlarni to‘g‘ri qabul qilinishini ta’minlash maqsadida e’lon qilinadigan
axborotlarda soha mutaxassisi bo‘lmaganlar uchun tushunarli bo‘lgan til va
atamalardan foydalaniladi.
Shu bilan birga, aholining moliyaviy savodxonligini oshirish borasida olib
borilayotgan ishlar ko‘lami kengaytirib boriladi.
Tahlil va prognozlash salohiyatini mustahkamlash
O‘rta muddatli istiqbolda inflyatsion targetlashga o‘tish Markaziy bankning
tahliliy va prognozlash salohiyatini mustahkamlashni hamda bosqichma-bosqich
takomillashtirib borishni talab qiladi.
Pul-kredit siyosatini amalga oshirishning aniq strategiyasini ishlab chiqish
va uning instrumentlaridan samarali foydalanish vazifasi ko‘p jihatdan Markaziy
bank tomonidan amalga oshiriladigan tahlil va prognozlar sifatiga bog‘liq.
Puxta ishlab chiqilgan makroiqtisodiy prognozlarga asoslangan pul-kredit
siyosati ichki moliya bozorlaridagi noaniqliklarni kamaytiradi, qabul qilinayotgan
qarorlar mohiyatini tushuntirishni yengillashtiradi va uning yo‘nalishlarini
oldindan aniqlash imkonini yaratadi.
47

Bugungi kunda Markaziy bank xalqaro amaliyotlar asosida prognozlash
ishlarini tashkil etishning boshlang‘ich bosqichida turibdi. Bunda inflyatsiya
darajasini prognozlashning dastlabki modellarini tuzish borasida ilk qadamlar
tashlangan.
Xususan, ARIMA (avtoregressiya – suzuvchi o‘rtachaning integrallashgan
modeli) modelida iste’mol narxlarining guruhlashtirilgan indeksini qo‘llash va
sinovdan o‘tkazish boshlandi.
Shu bilan birga, OLS (eng kichkina kvadratlar usuli) i VAR (vektorli
avtoregressiya) modellari ham qo‘llanmoqda.
2018-2021 yillarda inflyatsiya va bank tizimidagi likvidlilikni omillar bo‘yicha
tahlil qilish, to‘lov balansi statistikasini zamonaviy usullar asosida tuzish, asosiy
makroiqtisodiy hamda pul-kredit ko‘rsatkichlarini prognozlash va modellashtirish
instrumentlarini takomillashtirish bo‘yicha ishlar yanada kuchaytiriladi.
Zaruriy ma’lumotlar bazasini shakllantirish bilan bir qatorda yarimtarkibiy
va tarkibiy modellar asosida qo‘llaniladigan modellar ro‘yxatini kengaytirish
ko‘zda tutilmoqda.
Shu bilan birga, Markaziy bank tomonidan 2018 yildan boshlab
iqtisodiyotdagi inflyatsion kutilmalarni aniqlash borasida o‘tkazilayotgan so‘rovlar
va kuzatuvlar inflyatsion xatarlarni chuqur o‘rganish, pul-kredit siyosatini ishlab
chiqish va samarali amalga oshirishda ko‘mak beradi.
Narxlarning shakllanish jarayonini har tomonlama o‘rganish, shuningdek,
nomonetar omillar ta’sirida vujudga kelishi mumkin bo‘lgan inflyatsion xatarlarni
oldindan aniqlash va ularning ichki narxlar barqarorligiga ta’sirini pasaytirish
maqsadida Hukumat va tegishli vazirliklar bilan hamkorlik munosabatlari
takomillashtirib boriladi.
Markaziy bank xalqaro moliya institutlari va xorijiy mamlakatlar markaziy
banklari bilan ham hamkorlikni sifat jihatdan yangi darajada davom ettiradi.
Pul-kredit siyosatini takomillashtirish va uning instrumentlari rolini
kuchaytirish, bank tizimi likvidligini tahlil qilish va prognozlash hamda pul
bozoridagi operatsiyalar samaradorligini oshirish maqsadida 2018-2021 yillarda
48

Xalqaro valyuta jamg‘armasining maxsus texnik missiyalarini jalb qilish, xorijiy
mamlakatlar markaziy banklari ilg‘or tajribasini o‘rganish va o‘zaro tajriba
almashish amaliyotini kengaytirish ko‘zda tutilmoqda.
Bank tizimining moliyaviy mustahkamligi va barqarorligini ta’minlashga
qaratilgan bank nazorati choralarining samarali qo‘llanilishi, pul-kredit siyosati
ta’sirini oshirishning zaruriy shartlaridan biri hisoblanadi.
Bank nazoratini xalqaro amaliyot va andozalarga muvofiq holda
takomillashtirilishi, bank tizimida raqobat muhitining kuchayishi hamda tijorat
banklarining kredit siyosatida bozor mexanizmlarini keng qo‘llashni davom
ettirilishi, o‘z navbatida, bank tizimiga bo‘lgan ishonchni mustahkamlayda va pul-
kredit siyosati samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
49

XULOSA
Kredit siyosati, bir mamlakatning iqtisodiy faoliyatini tartibga solish uchun
to'lovlar tashkil etish, iste'molchilarga moliyaviy imkoniyat berish va iqtisodiy
rivojlanishni kuchaytirish maqsadida qo'llaniladigan qo'shimcha vosita sifatida
qaraladi. Bu siyosat mamlakat tomonidan amalga oshirilgan moliyaviy, iqtisodiy
va sotsial maqsadlarga muvofiq ravishda kreditning taqsimlanishi, kredit shartlari,
kreditning narxi va qolgan davrda qaytarish shartlari bilan bog'liq bo'ladi.Kredit
siyosati, makroiqtisodiy maqsadlarni amalga oshirishga yordam beradi. Uning
asosiy maqsadi iqtisodiy rivojlanishni kuchaytirish, iste'molchilarga moliyaviy
imkoniyatlar berish, savdo faoliyatini oshirish, investitsiyalar va innovatsiyalarni
oshirish, ish bilan ta'minlash darajasi va iste'molchilarning sirtqi kuchini
oshirishdir.Kredit siyosati quyidagi maqsadlarni o'z ichiga oladi:Iqtisodiy
rivojlanishni kuchaytirish: Kreditlar iqtisodiy faoliyatni rivojlantirishga imkon
beradi. Kredit mablag'lari korxona va sohalarni modernizatsiya qilish, yangi
texnologiyalarni kirishga kirishish, infratuzilma va kommunikatsiya tarmoqlarini
rivojlantirish, innovatsiyalar va iste'molchilar orasidagi hamkorlikni kengaytirish
uchun ishlatilishi mumkin.Savdo faoliyatini oshirish: Kreditlar savdo faoliyatini
oshirish, tovar va xizmatlar ishlab chiqarishni kengaytirish, bozorlar va savdo
aloqalarini rivojlantirish uchun iste'mol qilinadi. Kreditlar, korxonalarga tovarlar
sotib olish, omborda saqlash, yetkazib berish va reklama xarajatlari kabi muhim
jarayonlarda moliyaviy imkoniyatlar yaratishga yordam beradi.Investitsiyalar va
innovatsiyalarni oshirish: Kreditlar investitsiya loyihalarini oshirish, yangi
sohalarda ishlab chiqarishni rivojlantirish va innovatsiyalarni qo'llash uchun
iste'mol qilinadi.
Bu, yangi korxonalarni tashkil etish, yangi texnologiyalar va iste'molchilar
bilan hamkorlik qilish, inson manaviyati va intellektual kapitalni rivojlantirish
imkonini beradi.Ish bilan ta'minlash darajasini oshirish: Kreditlar ish bilan
ta'minlash darajasini oshirish uchun ishga qabul qilish, o'quv markazlari va kurslar,
ish tashkilotlarining kadrlarini oshirish va yangi ish o'rinlari yaratish uchun
50

foydalaniladi. Bu, ishga intilish imkoniyatlarini kengaytiradi va ishsizlik darajasini
pastga olib tashlaydi.Istiqlol va egalikni kuchaytirish.
Kreditlar o'z faoliyatini boshlash uchun moliyaviy imkoniyatlari bo'lmagan
insonlarga, katta xom-asbob-uskunalarni sotib olish uchun moliyaviy resurslarga
ega bo'lishiga imkon beradi. Bu egalikni kuchaytirish uchunmuhimdir va kredit
siyosati bu maqsadni amalga oshirishda muhim ahamiyatga ega
bo'ladi.Jamiyatning kredit siyosati va uning makroiqtisodiy maqsadlari
mamlakatning iqtisodiy rivojlanishini kuchaytirish, moliyaviy imkoniyatlarni
oshirish, savdo faoliyatini rivojlantirish, investitsiyalar va innovatsiyalarni
oshirish, ish bilan ta'minlash darajasini oshirish, egalikni kuchaytirish va
iste'molchilarning sirtqi kuchini oshirishga yo'l qo'yadi. U yordamida mamlakat
iqtisodiy rivojlanishning muhim omillarini oshirishi, moliyaviy tizimni
kuchaytirishi va insonlarga yaxshi yashash sharoitini ta'minlashga harakat qiladi.
51

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
1 “Iqtisodiy bilim asoslari” Q.Yo'ldoshev, Q.Muftaydinov, Toshkent,
“O’qituvchi” 2022 y. (2- nashr)
2 “Bozor iqtisodiyoti asoslari” M.Rasulov. Toshkent, “O’zbekiston” 2021 y.
3 . Iqtisodiyot nazariyasi fanidan maruzalar matni, U.V.G’afurov,
O.A.Norboyev,
4 S.R.Berdiyev, Toshkent 2023 y.
5 Sherzod Mustafoqulov, Mansur Sultonov. „Kredit-modul tizimiga o tish nima ʻ
uchun kerak? Maqsad, mohiyat va afzallik“ . Xalq so‘zi (05 avgust 2020).
2023-yil 18-mayda asl nusxadan arxivlangan . Qaraldi: 2023-yil 17-sentyabr.
6 „Kredit-modul tizimi haqida asosiy tushunchalar“ (3 aprel , 2023). 2023-yil 4-
aprelda asl nusxadan arxivlangan . Qaraldi: 2023-yil 17-sentyabr
7 Pul-kredit siyosatini amalga oshirish Konsepsiyasi Yangilangan sana: 21 May
2021, 22:00
Internet saytlar
1. https://uz.wikipedia.org/wiki/Pul-kredit_siyosati
2. www.stat.uz
3. www.uza.uz - 0 ‘zbekiston Respublikasi Milliy Axborot Agentligi rasmiy
sayti.
4. www.ceep.uz - 0 ‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi huzuridagi
Samarali iqtisodiy siyosat markazi rasmiy sayti.
5. www.intemetindicators.som - Iqtisodiy indikatorlar Inter net veb-sayti.
6. www.uzreport.som - SAIPRO konsalting kompaniya- siga tegishli,
O’zbekiston va butun dunyodagi biznes tizim va iste'molchilarga axborot
yetkazib berishga mo’ljallangan integratsi- yalashgan internet loyiha.
7. www.uzsecurities.som - O’zbekiston Respublikasining Qimmatli qog’ozlar
bozori haqida axborot bemvchi rasmiy sayti.
8. www.uzexport.som - O’zbekiston Respublikasining mam lakat eksport
salohiyati haqida axborot bemvchi rasmiy sayti.
52

Kredit bozori va uning makroiqtisodiyot maqsadi

Sotib olish