• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 21000UZS
Размер 317.7KB
Покупки 0
Дата загрузки 03 Июнь 2025
Расширение docx
Категория Техника и технология

Продавец

Nurali Axmedov

Дата регистрации 24 Октябрь 2024

10 Продаж

Kungaboqar moyini neytrall idishlarga qadoqlash texnologiyasi kurs ishi

Kungaboqar moyini neytrall idishlarga qadoqlash texnologiyasi Mundarija: Kirish I.Bob Kungaboqar moyini neytrall idishlarga qadoqlash texnologiyasi I .1 Kungaboqar moyini neytrall idishlarga qadoqlash texnologiyasi I.2 Kungaboqar moyi II.Bob Moyli mevalar va urug‘lar II.1 Moyli mevalar va urug‘lar II.2 Yog‘li urug‘lar sifatini baholash va urug‘larning texnik-kimyoviy tahlili Xulosa Foydalanilgan ada biyotlar o‘simliklardan foydalanishgan. Ular avvalo, tarkibida moyi juda ko‘p va oson ajratib olish mumkin bo‘lgan o‘simliklardan foydalanishgan (zaytun,palma moylari). Asta-sekin yovvoyi o‘simliklar, qishloq xo‘jalik ekinlariga aylantirilib, moy ishlab chiqarish hunari paydo bo‘lishiga va yog‘-moy sanoatining tarkib topishiga sabab bo‘ldi. Bugungi kunda asosiy o‘rinni yog‘li o‘simliklarning madaniy turlari tutadi. Ular yovvoyi turlardan unumdorligi bilan farq qiladi. Yog‘larni ishlab chiqraish texnologiyasi, yog‘li urug‘lar va yog‘lar xususiyatini o‘rganishdan ilgarilab ketdi. Yog‘larni iste’mol qilish va ishlab chiqarishga bir necha ming yil bo‘lishiga qaramay, ularni o‘rgana boshladi. 1669 yilda Taxenius, 1741 yilda Joffrua yog‘lar tarkibida kislota xususiyatiga ega bo‘lgan moda borligini aytishdi. XVIII asrda o‘simliklar va ularni vayta ishlash mahsulotlarinio‘rganishga katta ahamiyat berila boshladi. Tadqiqotlar asosan o‘simliklarning kimyoviy tarkibini o‘rganishga yo‘naltirilgan edi. 1783 yil V.V. Sheele zaytun yog‘ini parchalab, hosil bo‘lgan mahsulotlarning biri shirin modda ekanini aniqladi. 1823 yilga kelib M.E.Shevrel yog‘ tarkibini, strukturasini aniqladi. Olein, stearin kislotalarini ajratib oldi. XIX asrning 40-yillariga kelib O.B.Sossyur ayrim yog‘li urug‘larni unib chiqishini o‘rganib, ular tarkibidagi yog‘larning uglevodlarga parchalanishini aniqladi. Keyinchalik Peluz butun, shikastlanmagan yog‘li urug‘larda neytral yog‘ bo‘lishi, maydalangan urug‘larda esa bir qancha vaqtdan so‘ng glitserin va erkin yog‘ kislotalar hosil bo‘lishining asosiy sababi- fermentlar ta’siridan degan fikrni bildirdi. 1871 yil A.E.Lyaskovskiyning va 1883 yil A.S.Faminsinning asarlari o‘simliklarda modda almashinuv jarayonlarini chuqur analizi bo‘lib, rus tilidagi birinchi o‘simliklar fiziologiyasi va bioximiiyasi darsligi keyingi ilmiy izlanishlarga asos bo‘ldi. 1890 yil D.E.Grin unib chiqayotgan kanakunxut tarkibida birinchi o‘simlik I. 1 Kungaboqar moyini neytrall idishlarga qadoqlash texnologiyasi K ungaboqar yog'i kimyoviy tarkibi mahsulot haqida 54% tashkil etadi tarkibi berilgan yog'lar, afzalligi. Uglevod konsentratsiyasi - taxminan 25,5%. Oqsillar va phytin 2,3% egallaydi. Taninlar - 1,7%. Shuningdek fosfolipidlar, vitaminlar (A, E), karotenoidlerden, bunday tartarik, limon va chlorogenic kabi organik kislotalarning tarkibi mavjud. kungaboqar moyi bilan birga inson tanasida ishlab chiqish , yoki sklerotik jarayon uchun bir to ' siq yaratish gliseridler bir muhim qator ega . Ushbu mahsulot juda foydalidir, chunki. Zichlik kungaboqar yog'i haqida 10 daraja haroratda kub metri haqida 921-928 kilogramm bo'lgan. Bu mahsulot xom shaklida qattiq ta'mi va hidi bor. Shartlari va foydalanishdan oldin urug 'saqlash tamoyillari Bu to'g'ridan-to'g'ri tizimdan sbereganiya bog'liq ekanini ma'lum neft zichligi. Ba'zi sharoitlar uchrashdi emas, shu sababli, ishlab chiqaruvchi, ularning vazifalarini uchun, shunchaki substandard kabi saqlash qismlarining natijasida mahsulotni beparvo munosabat edi. Bunday moylari odatda juda arzon. Urug 'davolash bosqichlari 1. neft ishlab chiqaruvchi oldin ifloslantiruvchi turli Pre-davolash. 2. Shamollatish namlik asosida urug'lar. 3. To'g'ridan-to'g'ri depozit. qo‘llaniladi. To‘rtinchi guruh o‘simliklari oqsil-moyli o‘simliklar bo‘lib, ularning urug‘ida ko‘p moy bo‘lishi bilan birga, urug‘ning lipid bo‘lmagan qismi xalq xo‘jaligi uchun qimmatli mahsulot hisoblanadi. Bunday urug‘larga, tarkibida oson hazm bo‘luvchi oqsillarga boy bo‘lgan, soya va yer yongokni misol kilish mumkin. Yana bir guruh o‘simliklar ziravor-moyli o‘simliklar bo‘lib, ular urug‘larining lipid bo‘lmagan qismidan mahsus ta’m beruvchi moddalar olinadi (gorchitsa). Sanoat ahamiyatiga ega bo‘lgan o‘simlik moyli xom ashyolari - moyli urug‘lar va mevalar sifati davlat standartlari bilan belgilangandir.Unda moyli xom ashyolarga, ularni saqlash va qayta ishlab moy olish texnologiyalariga aniq texnik talablar belgilangan. Moyli ururlarga standart asosiy 5 bo‘limdan tashkil topgan: aniqlash, tovar klassifikatsiyasi, texnik shartlar, sifatni aniqlash usullari, saqlash va transportirovka qilish. 1 - bo‘limda urug‘ni ishlatish maqsadi aniqlanadi. 2 - bo‘limda tovar klassifikatsiyasi bo‘lib, unda urug‘ning botanik va morfologik belgilariga, biologik o‘ziga xosligi yoki o‘stirilgan rayoniga ko‘ra turi aniqlanadi. Ma’lum turdagi urug‘da 5, 10, 15% ko‘rsatkichlar bilan chegaralangan boshqa turdagi urug‘lar (aralashgan xolda) normasi ko‘rsatilgan. Agar aralashgan urug‘larning miqdori belgilangan normalardan oshiq bo‘lsa, bu urug‘lar massasi turli urug‘lar aralashmasi deb nomlanadi va asosiy hamda qo‘shimcha urug‘larning (%) miqdori ko‘rsatiladi. 3-bo‘limda urug‘lar sifat ko‘rsatkichlariga qo‘yiladigan talablarning miqdor kattaliklari ro‘yhati keltirilgan. Shu talablar asosida, urug‘ning namligi, ifloslanish darajasi, mikroorganizmlar miqdori va boshqa ko‘rsatkichlari bo‘yicha, uning sifat guruhi aniqlanadi. Shu bo‘limning o‘zida moyli urug‘lar massasida bo‘lishi mumkin bo‘lgan moyli qo‘shimchalar va iflosliklarning to‘liq ta’rifi berilgan. 4 - bo‘limda standartlarni aniqlash uchun qo‘llaniladigan moyli urug‘lar sifat ko‘rsatkichlarining talablar ro‘yxati kiritilgan. Qo‘zoqsimonlar – (struchok) dukkaksimonlarning o‘ziga xos turi bo‘lib, meva yoni yog‘ochsimon va orasida yolg‘on to‘siqli ikkita mevabargdan iborat. Bu to‘siqlarga xar ikki tomonidan urug‘lar yopishgan. Ko‘zoqlar ko‘pincha bir nechta urug‘li bo‘ladi. Ko‘zokning buyi enidan kamida to‘rt marta uzun bo‘ladi. Mevabarglarning ulangan joylari sezilarli kavirg‘a bo‘lib turadi. Urug‘ pishganda mevabarglar ochilib urug‘lar tusiq qavirg‘asida yopishgan holda qoladi. Xo‘l mevalar. Sanoat ahamiyatiga ega bo‘lganlari bu danaklilar va rezavorlar. Danaklilar – suvli mevalar bo‘lib, bir urug‘li bo‘ladi. Masalan, eng yirik danaklilarga kakos palmasi mevasi misol bo‘ladi. Undan tashqari olxo‘ri, o‘rik, shaftoli, olcha. Rezavor (yagoda) simonlar – suvli ko‘p urug‘li meva. Meva eti ichida urug‘lar joylashgan bo‘ladi. Masalan, pomidor, tarvuz, qovoq. Bir turga kiruvchi va xatto bir o‘simlikning urug‘ va mevalari o‘zaro morfologik xususiyatlari, kimyoviy tarkibi va fiziologik xossalari bilan farq qilishi mumkin. Bu esa urug‘ va mevalarning o‘rtacha va umumiy (tipik) belgilari tug‘risida gapirishlikka olib keladi. a ) Urug‘ va mevaning o‘simlik tanasining qaysi qismida joylashganligi. Masalan, paxtada asosiy poyaga yaqin joylashgan ko‘saklar tezroq yetiladi. Kanakunjutda asosiy o‘q poyaga yaqin joylashgan meva urug‘ining moyida ritsinol kislota ko‘proq bo‘ladi. Kungaboqarda savatcha chetiga yaqin joylashgan pistalar tezroq yetiladi. Bu ozuqaning turlicha yetib borishidandir. b) Zig‘irda o‘simlik shikastlangan yaproqlariga yaqin turgan meva va urug‘ rivojlanishig susayadi. v) Urug‘larda rivojlanishning turlicha bo‘lishi ularning genetik turliligiga, ya’ni turli changchalar, urug‘donlar, murtaklar sifatiga bog‘lik. g) Ekologik o‘zgarishlar o‘simlik oziqlanishiga ham ta’sir qilib urug‘lar sifatining turlicha bo‘lishiga sababchi bo‘lishi mumkin. Urug‘ va meva pustloqlari, urug‘ murtagi, endosperm. Urug‘ni tashkil qiluvchi asosiy tukimalarning to‘zilishi. Urug‘ mag‘zi va po‘stlog‘ining miqdoriy aniqladi. Keyinchalik Peluz butun, shikastlanmagan yog‘li urug‘larda neytral yog‘ bo‘lishi, maydalangan urug‘larda esa bir qancha vaqtdan so‘ng glitserin va erkin yog‘ kislotalar hosil bo‘lishining asosiy sababi- fermentlar ta’siridan degan fikrni bildirdi. Kungaboqar moyini neytrall idishlarga qadoqlash texnologiyasi Kungaboqar moyi asosida yaratilgan o'simlik moylari, bu o'simlikning urug'lari chiqariladi. mahsulot bu turi, Rossiya va qo'shni mamlakatlarda odamlar orasida eng keng tarqalgan. Kirish Moyli o‘simliklar haqidagi fanning rivojlanish tarixi. Moyli o‘simliklar urug‘i asosiy moyli xom ashyodir. Yog‘larning ahamiyati. Yog‘lar va ularni qayta ishlash mahsulotlarining texnik qo‘llanilishi. Yog‘lar lipid guruhining a’zosi sifatida. Yog‘lar kimyosining rivojlantirishda o‘zbek va xorijiy olimlarning ishlari. O‘zbekistonda moyli xom ashyolarni asosiy turlari. Moyli oziq-ovqat sanoati chiqindilari. Qadim zamonlardayoq, odamlar moyni olish mumkmn bo‘lgan o‘simliklardan foydalanishgan. Ular avvalo, tarkibida moyi juda ko‘p va oson ajratib olish mumkin bo‘lgan o‘simliklardan foydalanishgan (zaytun,palma moylari). Asta-sekin yovvoyi o‘simliklar, qishloq xo‘jalik ekinlariga aylantirilib, moy ishlab chiqarish hunari paydo bo‘lishiga va yog‘-moy sanoatining tarkib topishiga sabab bo‘ldi. Bugungi kunda asosiy o‘rinni yog‘li o‘simliklarning madaniy turlari tutadi. Ular yovvoyi turlardan unumdorligi bilan farq qiladi. Yog‘larni ishlab chiqraish texnologiyasi, yog‘li urug‘lar va yog‘lar xususiyatini o‘rganishdan ilgarilab ketdi. Yog‘larni iste’mol qilish va ishlab chiqarishga bir necha ming yil bo‘lishiga qaramay, ularni o‘rgana boshladi. 1669 yilda Taxenius, 1741 yilda Joffrua yog‘lar tarkibida kislota xususiyatiga ega bo‘lgan moda borligini aytishdi. XVIII asrda o‘simliklar va ularni vayta ishlash mahsulotlarinio‘rganishga katta ahamiyat berila boshladi. Tadqiqotlar asosan o‘simliklarning kimyoviy tarkibini o‘rganishga yo‘naltirilgan edi. 1783 yil V.V. Sheele zaytun yog‘ini parchalab, hosil bo‘lgan mahsulotlarning biri shirin modda ekanini aniqladi. 1823 yilga kelib M.E.Shevrel yog‘ tarkibini, strukturasini aniqladi. Olein, stearin kislotalarini ajratib oldi. XIX asrning 40-yillariga kelib O.B.Sossyur ayrim yog‘li urug‘larni unib chiqishini o‘rganib, ular tarkibidagi yog‘larning uglevodlarga parchalanishini Qavrilgan oldin oziq-ovqat tayyorlash uchun qanday 1. pishirishdan oldin Xom kartoshka juda puxta kraxmal sirtini qutilish uchun yugurib suv ostida yuvib turish kerak. Agar shunday qilmasangizlar, u (dona ship tagiga bir-biriga yoki pristanut bilan birga yopishib) yopishqoq bo'lib qovurib. Bundan tashqari, bir koida oltin qobig'ining paydo tezlashtiradi va hamma narsa bir xil pishirilgan, qog'oz sochiq bilan kartoshka quriting mumkin. 2. go'sht qavrilgan oldin va boshqalar, salfetka bilan muammoni uni o'rash orqali quritish uchun mahsulot qolgan Shu :. Suv neft kiradi, va bu uni smokes va olish boshlanadi. 3. pishirish modda, qiyma, unga qo'shiladi suyuqlik shaklida taqdim etiladi qachon (shunday qilib, cream, sut va.) asosiy mazmuni 10% dan oshmasligi Xulosa Moyli ururlarga standart asosiy 5 bo‘limdan tashkil topgan: aniqlash, tovar klassifikatsiyasi, texnik shartlar, sifatni aniqlash usullari, saqlash va transportirovka qilish. 1 - bo‘limda urug‘ni ishlatish maqsadi aniqlanadi. 2 - bo‘limda tovar klassifikatsiyasi bo‘lib, unda urug‘ning botanik va morfologik belgilariga, biologik o‘ziga xosligi yoki o‘stirilgan rayoniga ko‘ra turi aniqlanadi. Ma’lum turdagi urug‘da 5, 10, 15% ko‘rsatkichlar bilan chegaralangan boshqa turdagi urug‘lar (aralashgan xolda) normasi ko‘rsatilgan. Agar aralashgan urug‘larning miqdori belgilangan normalardan oshiq bo‘lsa, bu urug‘lar massasi turli urug‘lar aralashmasi deb nomlanadi va asosiy hamda qo‘shimcha urug‘larning (%) miqdori ko‘rsatiladi. 3-bo‘limda urug‘lar sifat ko‘rsatkichlariga qo‘yiladigan talablarning miqdor kattaliklari ro‘yhati keltirilgan. Shu talablar asosida, urug‘ning namligi, ifloslanish darajasi, mikroorganizmlar miqdori va boshqa ko‘rsatkichlari bo‘yicha, uning sifat guruhi aniqlanadi. Shu bo‘limning o‘zida moyli urug‘lar massasida bo‘lishi mumkin bo‘lgan moyli qo‘shimchalar va iflosliklarning to‘liq ta’rifi berilgan. 4 - bo‘limda standartlarni aniqlash uchun qo‘llaniladigan moyli urug‘lar sifat ko‘rsatkichlarining talablar ro‘yxati kiritilgan. 5 - bo‘limda aniqlangan navli urug‘ni joylash va saqlash prinsiplari bayon etilgan. Moyli urug‘lar massasi millionlab urug‘lardan tashkil topganligi uchun, ularning o‘rtacha ko‘rsatkichi tushunchasi ishlatilishi mumkin. Urug‘ va mevalarning xususiyatlari ularning morfologiyasi, anatomiyasi va kimyoviy tarkibiga bog‘liq bo‘lib, har bir moyli o‘simlik uchun o‘ziga xosdir. Uru g‘ larning texnologik sifatini fizik-mexanik, fizik-kimyoviy va fiziologik (biologik) ko‘rsatkichlar belgilaydi. yallig'langan bo'lishi mumkin emas. Ayniqsa, yuqori zichligi bilan moddalar taalluqlidir. 4. Barcha Foydali qazilmalarni mahsulot halok Oksidlanish reaksiyalari rivojlanishini ishga tushirilganda bir nur yoritish, huzuridagi O'zbekiston neft saqlash Hech qachon. Aytgancha, modda tez ularning rangi va Winona yo'qotadi bo'lsin. Bu jarayonlar, Yaxshiyamki, neft sifatini ta'sir qilmaydi etiladi. 5. Siz yana mahsulotni foydalana olmaysiz. qayta-qayta foydalanish bilan neft, T har qanday oziq-ovqat ozuqa bermaydi. Ular boshlang'ich dastur davomida so'nib uchun.. Agar bu qoidani, foydalanish rioya qilmasangiz, zaharli moddalar, me'daga moddiy kuzda hosil kantserogen va mutagen tabiati bor. 6. Siz yaroqsiz oziq-ovqat mahsuloti, ovqat hazm qilish jarayoni buzilishi, ya'ni. A. xavfi yuqori foydalana olmaysiz. ad CHigitda urug‘palla yupqa, lekin yuzasi katta, chunki urug‘palla o‘ralgan xolda bo‘ladi. Endospermasi yaxshi rivojlangan ( kanakunjutda) urug‘pallalar yupqa ikkita yaproqcha xolida endosperm orasida joylashgan bo‘ladi. Endosperm-gulli o‘simliklardagi qo‘sh urug‘lanish hodisasida muhim biologik ahamiyatga ega.Murtak qopchasidagi ikkilamchi mag‘izning urug‘lanishi endospermni paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Endosperm hayotiy faol to‘qima tarzida rivojlanadi. Tez bo‘linishi natijasida oziqlantiruvchi to‘qimaga aylanadi. Endosperm murtakning rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. Endosperm to‘qimasining to‘zilishi asosiy murtak to‘qimasiga o‘xshash. Endospermsiz urug‘larda bu to‘qima deyarli bo‘lmay, qisman urug‘ qobig‘i bilan bitib ketgan bir, ikki qator hujayralar qavati xolida uchraydi. CHigit endospermi urug‘pallari o‘ramlar orasidagi tekislovchi qatlam to‘qima sifatida bo‘lib, uning qalinligi qatlamlar chuqurligiga bog‘liq. Zig‘ir urug‘i endospermining hajmi murtak hajmiga teng. Kanakunjut endospermi asosiy to‘plovchi to‘qima bo‘lib, urug‘ qobig‘i ichidagi barcha bo‘shliqni egallaydi. ‘lar asosiy qismlari orasidagi o‘xshashlik va farq nimada? Xo‘jayralarni mikroskopik to‘zilishi. Xo‘jayralarni tashkil qiluvchilar: xo‘jayra pusti, yadro, sitoplazma, aleyron donachalar, Xo‘jayraning tarkibiy elementlari. Moyli urug‘lar xo‘jayra sitoplazmasidagi moyning holati. O‘simlik xo‘jayrasida zaxira oqsil moddalarning tuplanishi. Mineral moddalarning to‘planishi. Meva po‘sti va urug‘lar k o big‘i tu q imalarining xujayralari asosiy moy tutuvchi tu qi ma xujayralaridan farq qiladi. Urug‘ pishishi bilan uning po‘sti qotib boradi. Bunga sabab po‘st to‘kimasi xujayraning lignin moddasi bilan to‘lib borishidir. Ëg‘ochsimonlashib qolgan po‘st (kobig‘) xujayrasi o‘ladi va bunday kobig‘ uru g‘n i tashqi ta’sirlardan sa q laydi. Undan tash q ari kobig‘ xujayrasi devorchalarida po‘kaklashish jaraënida lipid tabiatiga ega bo‘lgan, gidrofob suberin moddasi paydo bo‘ladi. Suberin bilan to‘lgan urug‘ qobig‘i xujayrasining devorchalarida h aët to‘xtaydi, ya’ni xujayralarning o‘zi o‘lib, mustaxkam o‘lik xujayralar to‘kimasini hosil qiladi. Urug‘ va meva po‘stlarining atmosfera Bilan chegaralangan xujayralarining devorchalarida gidrofob polimer - kutin moddasi bo‘lib, bunday xujayralar maxsus kutikula to‘qimasini xosil qiladi. Kutikulaning o‘zi uch qavatli bo‘lib, tashqi qavat (mumli), o‘rta (kutinlashgan) va ichki qavat (kutin, mum, polisaxarid va ozroq oqsildan tashkil topgan). Bu tu q imada modda almashinish jaraëni ancha sustlashadi lekin to‘xtamaydi. Protoplast s itoplazma va bir ëki bir nechta vakuolidan tashkil topgan. S itoplazma ichida yadro va bir qancha organellalar joylashgan bo‘ladi. Mikroskop ostida ko‘zatilganda o‘saëtgan ëki pishaëtgan uru g‘ xujayrasi sitoplazmasi ichida zarrachalari bo‘lgan, tini q yarim suyu q massa holida ko‘zatiladi. Ësh xujayrada yadro markazda joylashgan ko‘rinsa, pishgan urug‘ xujayrasida yadro xujayra devorchasiga kattalashgan vakuoli tomonidan surib qo‘ yilgan holatda ko‘rinadi. Vakuol - protoplastning s itoplazma q ismidan membrana ërdamida ajratilgan q ismi bo‘lib, o‘saëtgan o‘simlikda bu qism suvda erigan noorganik i onlardan, uglevodlardan, organik kislotalardan, alkaloidlar, fenol birikmalaridan tashkil topgan. Pishib yetilgan va namligi kamaygan urug‘ xujayrasida bu birikmalar kristallar (oksalat kaldiy, oksillar) va amfotir qatlamlar xosil qiladilar. Vakuol metabolik aktiv xujayra mustaxkamligini ta’minlaydi. Pishaëtgan urug‘ xujayrasi vakuolilarida o q sil tanachalari ëki aleyron zarrachalari ko‘rinishida zaxira oqsillari hamda urug‘ to‘kimalarini har xil mikroorganizm va qumirsqalardan ximoyalovchi alkaloiddar, glikozidlar saponinlar va boshqa moddalar to‘planadi. o‘zaro birlamchi devorchalarning maxsus qi smlari or q ali ta’sir q iladilar. Xujayralararo bo‘shliq umumiy xujayralararo sistemani tashkil etib, o‘simlik to‘ qi masini tash qi atmosfera bilan bog‘laydi. Havo shu bo‘shliq orqali barcha xujayralarga yetib kislorod bilan ta’minlaydi. Xar bir xujayra bosh q asi bilan plazma desmalari ërdamida bo g‘ langan bo‘ladi (bu kanallar diametri 16-20 nm). Moy tutuvchi to‘qima xujayralarining devorchalari asosan yupqa, lekin har xil urug‘larniki turli qalinlikda bo‘ladi. Masalan, loviya xujayrasi devorlari eng kalin, chigitniki eng yupqa. Boshqa moyli urug‘lar xujayra devorchalarining o‘lchami 0,4 dan 0,94 mkm gacha ekanligini quyidagi jadvaldan ko‘zatish mumkin: Moyli uru g‘ l ar xujayra devorchalarining q alinligi , mkm. Uru g‘ ing nomi moyli to‘ q ima turi qalinligi Kanakunjut endosperm 0,4 ... 0,42 Zi g‘i r uru g‘p alla va endosperm 0,32...0,4 Kungaboqar uru g‘ palla 0,54... 0,8 Soya uru g‘ palla va endosperm 1,29...1,30 CHigit urug‘palla 0,3 Moylarni ajratib olish texnologiyasi moyli urug‘ni tayërlash jaraënida shu devorchalarning maksimal sindirilishiga erishishga asoslangan. Shuning uchun turli moyli urug‘lar xujayra devorchalari qalinligi orasidagi far q , ularning xar biridan moy ajratish jaraëniga har xil energiya sarfini belgilaydi. Quritilgan urug‘larda xujayralarning devorlar aro qatlami kislorodga nisbatan ko‘prok C O 2 gazi bilan to‘la bo‘ladi. Xujayra devorchalari mustaxkamligini uning tarkibiga kiruvchi polisaxaridlar: sellyuloza, pektin va gemitsellyuloza ta’minlaydi. Bir-biriga tegib turuvchi xujayra devorchalari pektin moddasiga boy bo‘lgan modda bilan qotirib ëpishtirilgan. O‘saëtgan xujayra devorchasi metabolik aktiv xolatda bo‘lib, sitoplazmadan kam farqlanadi. Fa q at o‘sishdan to‘xtagan xujayra devorchalari bioximik aktivligi tez susayib, xujayralar aro bog‘liqlik faqat plazmadesmalar orqali amalga oshadi. o‘rganish, ularni sonini oshirish, qayta ishlashni takomillashtirishga asos bo‘lib xizmat qiladi. Bu fan oldingi o‘tilgan “Umumiy biokimyo” fanining mantiqiy davomi bo‘lib, mutaxasislik fanlari: “O‘simlik moylari ishlab chiqarish texnologiyasi” va “Yog‘larni qayta ishlash texnologiyasi” kurslari bilan o‘zviy bog‘liq. Moyli o‘simliklar urug‘lilar (gullilar) guruhiga kiruvchi o‘simliklar bo‘lib, bu o‘simliklar dunyoda eng ko‘p tarkalgandir. Bu o‘simliklar urug‘lari pishib yetilgandan so‘ng tinch xolatga o‘tadilar va turli salbiy tashqi ta’sirlarga ancha chidamli bo‘ladilar (qish sovug‘i, qurg‘okchilik va boshqalar). O‘simliklar mevalari to‘pgullarda joylashgan bo‘lib, ularning to‘zilishi va joylashishi urug‘larning o‘lchami, kimyoviy tarkibi va texnologik sifatiga ta’sir kiladi. Botanika fanidan bilasizki, tupgullar asosiy 2 guruxga bulinadi: 1. uchki (yopik) to‘pgullar 2. yonaki (ochik) to‘pgullar Birinchi gurux – uchki (yopik) to‘pgulli o‘simliklarda asosiy o‘qbandning uchi gul bilan tugallanib, o‘sishdan t o‘ xtaydi, qolgan gullar yonaki shoxlarda kechroq paydo bo‘ladi va pastki shoxlarda kamroq rivojlanadi. Uchki gul eng oldin mevaga aylanadi, keyingilari esa kechroq. Shuning uchun yi g‘ im-terim vaqtiga kelib, kech paydo bo‘lgan gullar meva va urug‘lari xali to‘li q pishmagan bo‘lishi mumkin. Uchki (yopik) to‘pgullilarga zig‘ir yo ki g‘o‘zapoya (paxta) gullari misol bo‘la oladi. Ikkinchi gurux – yonaki (ochik) to‘pgulli o‘simliklarda avval yonaki yosh shoxlarda gullar hosil bo‘ladi, asosiy bandning va yonaki shoxlarning pastki gullari ertaroq ochiladi. Shuning uchun yi g‘ im-terim vaqtiga kelib, pastki meva va urug‘lar to‘lik pishib yetilsa yuqoridagilari pishmagan bo‘lishi mumkin. Yonaki (ochik) to‘pgullilarga moyli urug‘li raps, kanakunjut, koriandr, kungaboqar yoki saflor o‘simliklari misol bo‘la oladi. O‘simliklar urug‘larining kimyoviy tarkiblari o‘ziga xos bo‘lib, ularda yukorimolekulyar birikmalar ko‘rinishidagi zaxira moddalari ko‘proqdir. Ular nisbati. Urug‘lar ko‘p hujayrali murakkab, har xil to‘qimalardan tashkil topgan.to‘qima bu hujayralar majmuasi bo‘lib, o‘simlik organizmida o‘z funksiyalariga ega. To‘qimalar guruhlarga bo‘linadi. Bir xil nomlangan to‘qimalar o‘zaro bog‘liq sistemani tashkil qiladi. Urug‘larda qobiq va modda to‘plovchi to‘qimalar yaxshi rivojlangan. O‘rab turuvchi qobiq to‘qimalari murtak va endospermni salbiy ta’sirlardan saqlaydi. Moda to‘plovchi to‘qimalar murtak va endospermda rivojlangan bo‘lib, ozuqa to‘playdi va saqlaydi. .Moyli urug‘larning ayrimlari to‘plangan ozuqa moddalarni murtakda, ayrimlari endospermda saqlaydi. Murtakda yig‘uvchilarga : kungaboqar, gorchitsa, soya. (kungaboqar urug‘ida endosperm yupqa po‘st bilan o‘ralgan) Endospermda yig‘uvchilar : kanakunjut, moyli ko‘knor, kunjut. Ikkala turdagi yig‘uvchilar : zig‘ir. Shunday qilib to‘liq pishgan urug‘larni endospermning rivojlanish darajasiga ko‘ra 3 turga bo‘lish mumkin: 1. Endospermsiz (kunga b oqar) 2. Endosperm li (kanakunjut) 3. To‘la rivojlangan murtak va endospermli (zig‘ir) Tashqi ta’sirdan saqlovchi meva va urug‘ po‘stlari ular to‘zilishining pishiqligidandir. Bu to‘qimalar qattiq, o‘zunchoq shakldagi hujayralardan tashkil topgan bo‘lib, jonsiz va hujayralari ichki moddalarsizdir. Po‘st urug‘ning unib chiqishi uchun zarur muhitni ta’minlaydi-namlik va issiqlikni o‘tkazmaydi. Buning sababi urug‘ qobig‘i to‘qimalari lipidlardan, mumlar va mumsimon moddalar kiradi. Ayrim quruq meva po‘stlari po‘kaksimon devorchalari bo‘shlig‘ida havo yoki saqichsimon moddalar bo‘ladi. Pishib yetilgan davrda bunday po‘st to‘qimalari qotib, nihoyatda mustahkam bo‘ladi. Ayrim xollarda meva po‘stlari yorilsa ham urug‘ po‘sti saqlanib qoladi. Chunki urug‘ po‘sti moyli mag‘izli qismi bilan bitib ketgan bo‘lishi mumkin (zig‘ir), lekin ko‘proq ular bir-biriga tegib pishish davriga kelib to‘lik to‘planadilar va urug‘ning unib chiqish davrida sarflanadilar. Moyli urug‘larning asosiy zaxira moddalari lipidlar hisoblanadi. Moyli urug‘larda zahira oqsillari oqsil tanachalari yoki aleyron zarrachalari holida to‘planadilar. Zahira uglevodlaridan kraxmal asosan urug‘ning faqat hosil bo‘lish davrida paydo bo‘lib, pishish davrida yo‘qoladi va murtak hamda endosperm lipidlar bilan to‘ladi. Urug‘ning o‘sish davrida endosperm murtakka nisbatan fiziologik jihatdan ancha aktiv bo‘lib, pishishga yaqin murtak tezroq, endosperm hisobiga rivojlanadi. Har xil urug‘larda murtak va endospermning nisbati har xil saqlanib qoladi. Urug‘ - nima? Urug‘ murtakdan va endospermadan ya’ni murtakning rivojlanishi uchun zarur moddalardan, hamda ularni qoplab turuvchi qobig‘dan tashkil topgan. Meva yopik urug‘li o‘simliklar uchun xos bo‘lib, gulda urug‘lanish jarayonidan so‘ng urug‘chi tugunchasi va gulning boshqa a’zolari ishtirokida rivojlanadi. Ustki tugunchali gulda meva faqat tugunchadan hosil bo‘lsa, ostki tugunchali gulda esa meva hosil bo‘lishida gul o‘rni, gulkosabarglar, changchilarning asosi ishtirok etadi. Mevaning rivojlanishi urug‘ning rivojlanishi bilan bir vaqtda boradi. Mevalarning biologik ahamiyati shundaki, ular urug‘larning tarqalishiga yordam beradi. Mevaning po‘sti urug‘ning qurib qolmaslikdan va har xil zararlanishlardan saqlaydi. Mevalar shakli, ichki to‘zilishi va gistologik xarakteriga ko‘ra nihoyatda xilma-xildir. Mevalar yonligi (eti) xususiyatlariga ko‘ra quruq va xo‘l mevalarga bo‘linadi. Ko‘pchilik moyli o‘simliklar mevasi quruq mevalarga kiradi. Urug‘ining soniga ko‘ra mevalar: bir urug‘li va ko‘p urug‘lilarga bo‘linadi. Quruq va xo‘l mevalar o‘z vaqtida yana bir necha turlarga bo‘linadi. Quruq mevalar: pistasimonlar, qo‘shpistalar, yong‘oqlar, ko‘saklar, dukkaklar, ko‘zoqlar, (struchok) va x.k.z. Pistasimonlar – yarimyogochsimon zich qobig‘i bo‘lib, ichida siqilmagan, u bilan qo‘shilib ketmagan holatda joylashgan urug‘i bor. Pishib yetilganda qobig‘li pista ochilmay urug‘i bilan to‘kiladi. Pista urug‘i kobig‘dan tashqari po‘stga glikoliz tufayli har bir molekula geksozadan 2 molekula pirovinograd kislota, NADH va ATF hosil bo‘ladi. Aerob (kislorodli) sharoitda 2 molekula NADH degidroginaza fermenti ta’sirida oksidlanib 4 molekula ATF hosil bo‘ladi. Shunday qilib, 6 molekula ATF hosil bo‘ladi. Anaerob (kislorodsiz) sharoitda NADH atsetaldegidning qaytarilishi hisobiga oksidlanib etanol hosil bo‘ladi (spirtli achish). Bu jarayon moyli urug‘lari kislorodsiz muhitda saqlaganda bo‘ladi. Aerob sharoitda pirovinograd kislota xujayra sitoplazmasidan mitoxondriyalariga o‘tib, glikoliz jarayonidagi ko‘ra ancha ko‘proq ATF hosil qilib, karbonat angidridgacha oksidlanadi. Bu jarayon ikki bosqichda boradi. Birinchisida-pirovinograd kislota oksidlanish orqali dekarboksillanib atsetil-KoA (atsetil-koferment A) hosil bo‘ladi: CH 3 C-COOH+KoASH+HAD + = CH 3 CSKoA + CO 2 + HADH + H + O O Ikkinchisida – atsetil KoA limon kislota siklida oksidlanadi. Limon kislota sikli atsetil-KoA ninig shavelsirka kislota b ilan kondensatlanib, limon hosil bo‘lishidan boshlanadi. So‘ngra limon kislota ikki marta oksidlani dekarboksillanishga uchrab, shu vaqtda atsetil-KoA karbonat angidridgacha oksidlanadi. Limon kislotali bir siklda 15ta ATF molekulasi, geksoza molekulasining to‘liq oksidlanishi natijasida esa 36ta ATF molekulasi xosil bo‘ladi. Moyli o‘simliklar xo‘jayrasida limon kislota sikli glioksilat sikli bilan to‘ldirilgan. Limon kislota sikliga o‘xshash glioksilat siklida atsetil-KoA shavelsirka kislota bilan reaksiyaga kirishib, limon kislota hosil qiladi. Bu sillning o‘ziga hosligi shundaki, izolimon kislota bosqichma-bosqich glioksilat kislota so‘ngra olma kislotasiga va shavelsirkaga aylanib, sikl tugaydi. Glioksilat siklining fermentlari faqat lipid to‘plovchi o‘simlik hujayralaridagina bo‘ladigan glioksisomalarda to‘planadi. Moyli urug‘lar unib chiqish vaqtida erkin yog‘ II.2 Yog‘li urug‘lar sifatini baholash va urug‘larning texnik-kimyoviy tahlili Moyli o‘simliklar urug‘larining asosiy sifat ko‘rsatkichlari va davlat standartlari prinsiplari. Urug‘ va urug‘ massasining texnologik xossalari. Urug‘ massasining tarkibi. Urug‘ va urug‘ massasining fizik-mexanik xossalari. Sochilish darajasi, zichligi, tabiiy va absolyut massasi. Urug‘ massasining fizik- kimyoviy xossalari (namlik, moylilik). Gigroskopik xossalari. Sorbsiyalash qobiliyati. Xalq xo‘jaligida ishlatilishiga ko‘ra moyli o‘simliklar bir necha guru h larga bo‘linadi. Agar o‘simlik fa q at uru g‘ idan moy olish ma q sadida o‘stirilsa va uning bosh q a ma h sulotlari ikkilamchi bo‘lib, moyiga nisbatan q adrsiz bo‘lsa, bunday O ‘ SIMLIKNI asl moyli o‘simlik deb atash mumkin. Kungabo q ar, kunjut, maxsar va tung o‘simliklari asl moyli o‘simliklar hisoblanadi. Ikkinchi guruh o‘simliklari tolali-moyli o‘simliklar bo‘lib, bu o‘simliklar urug‘laridan moy olish yagona maksad emas. Bu o‘simliklardan tola olish ham muhim axamiyatga ega. Tolali-moyli o‘simliklarga paxta, zig‘ir va kanop kiradi. 1860 yilgacha paxta faqat tolasi uchun ekilib, chigit esa paxta tozalash zavodlarining chiqit mahsuloti hisoblangan. Chigitdan moy olish boshlanganiga 130 yil bo‘lgan bo‘lsa ham, uning moyliligi deyarli o‘zgarmadi. Chunki, paxta seleksiyasi faqat uning tolasi sifatini yaxshilashga yo‘naltirilgan. Kungaboqar urug‘ining moyliligi oxirgi 30 yilda deyarli ikki barobar oshirilgan. Zig‘ir o‘simligidan olinadigan ham tola sifatini yaxshilashga, ham urug‘ining moyliligini oshirishga bir xil ahamiyat berilmokda. Lekin maksimal mi q dorda texnik moy olish maksadi, bu moyli uru g‘ ning moyliligini oshirishga olib keldi. Uchinchi guruh o‘simliklari efirli-moyli o‘simliklar bo‘lib, ularning urug‘larida moy bilan birga efir moylari bor. Bunday urug‘lardan olinadigan moy ikkilamchi, qimmati pastroq mahsulot bo‘lib, urug‘dan efirlardan keyin ajratib olinadi. Bu guruh o‘simligiga koriandrni misol qilish mumkin. Uning urug‘i tarkibidan efir moylari ajratilib, so‘ngra ajratilgan moy texnik maqsadlarda o‘ralgan bo‘ladi. Bu guruhga maxsar (saflor), kungaboqar pistalari misol bo‘la oladi. Pistalar qobig‘i urug‘ni mustahkam o‘rab turganligi uchun, qayta ishlash jarayonida maxsus texnologik operatsiya – chaqish amalga oshiriladi. Qo‘shpistasimonlar – pistalardan farqli ravishda, ikkita pista birga – bir juft bo‘lib yetilib, o‘z qobig‘iga ega bo‘lib, pishganda ikkita pistaga ajralib ketadi. Qo‘shpistalarga koriandr mevalari misol bo‘la oladi. Undan asosan efir moylari ishlab chiqariladi. Yong‘oqsimonlar – yog‘ochsimon meva qobig‘iga ega bo‘lib, bir yoki bir necha urug‘li bo‘lishi mumkin. Ko‘p urug‘li bunday meva pishganda u ayrim- ayrim yong‘oqlarga bo‘linib ketadi. Yong‘oqlar ko‘pincha bir urug‘li bo‘ladi. Moyli o‘simliklardan yong‘oqsimon mevaga ega bo‘lgan perilla, lyallemansiya, kanoplarni aytib utish mumkin. Boshoqsimonlar – urug‘lari meva qobig‘lari pustlari bilan bitib ketgan bo‘lib, ular o‘z navbatida urug‘ murtagi va endospermi bilan qo‘shilib ketgan bo‘ladi. Bularga barcha boshoqlilarni misol qilish mumkin. Ko‘saksimonlar – meva kobig‘lari yogochsimon bir necha bo‘lakdan tashkil topgan bo‘ladi. Asosan ikkitadan oshiq. Ko‘saksimonlar asosan ko‘p urug‘li bo‘ladi. Urug‘lar meva kobig‘lari bilan ulanmagan, bog‘lanmagan va pishganda kobig‘ bo‘laklari bir-biridan ajralib ochilishi natijasida ayrim urug‘lar to‘kiladi. Ko‘saksimonlarga moyli o‘simliklardan paxta, zig‘ir, kanakunjut, kunjut, ko‘k nor misol bo‘ladi. Bu moyli o‘simliklar qayta ishlashga, kanakunjutdan tashqari, urug‘ holida kelib tushadi. Kanakunjut aralash urug‘ va ko‘sak holida keladi. Dukkaksimonlar - meva yoni terisimon yoki yog‘ochsimon bir bo‘lakning o‘ralishidan hosil bo‘lib, bir uyali bir-, ikki- va ko‘p urug‘li bo‘lishi mumkin. Dukkak kobig‘i buylama ichki yoki tashqi chokidan ochilishi mumkin. Urug‘lar ichki chokka yopishgan. Ayrim dukkaklilarda meva pishganda va quriganda meva kobig‘lari yorilib, buraladi va urug‘lari sochilib ketadi. Bu meva qobig‘ining turli tarafga buralib qurishi natijasida sodir bo‘ladi. Moyli urug‘lardan bu guruhga soya va araxis (er yongok) misol bo‘ladi. Soya moy zavodlariga kobig‘dan ajratilgan urug‘ xolida keladi. 2. Qayta. Agar bo'sh rangi bilan shaffof Bunday neft turi, t. K. U butunlay (ishqor, qazib erkin yog 'kislotalari, preparatlar va boshqalar bilan muomala) kirlardan tozalash kerak. Zichlik - 916-919 kg / m 3. 3. deodorized oqlangan. to'liq mahsulot aromatik tarkibsiz vayron, vakuum bilan suv bug'ining ta'siri ostida ishlab chiqarilmoqda. "R" va "D": a turdagi er-xotin bor. Bu Kichkintoylar yoki parhez mahsulotlar uchun mahsulotlar ishlab chiqarish uchun ishlatiladi. turlari jismoniy va kimyoviy va kislota soni ko'rsatkichlari turli ekanligini aslida faqat farq qiladi. ko'proq muloyim va beozor "D" yozing. Kungaboqar moyi Zichlik (g / sm3) 0,904-0,909 hisoblanadi. o'z ehtiyojlari va maqsadlari uchun mahsulot tanlang. kungaboqar yog'i zichligi, uning sifati juda ko'p emas aks etadi narsa. asosan mahsulot yopishqoqligi va yog 'mazmuniga Bu darajasi ta'sir. Yog‘larni ishlab chiqarish va qayta ishlashning ekologik toza, chiqitsiz texnologiyalarni joriy qilish, injener-texnologlardan yog‘li xom ashyolarda bo‘ladigan kimyoviy va biokimyoviy jarayonlarni chuqur bilishni talab qiladi. O‘simlik yog‘lari o‘simliklar to‘qimalarida keng tarqalgan. Lipidlar o‘simlik hujayralarining asosiy moddalaridan bo‘lib, ayrimlarida ular juda ko‘p to‘planadi. Lipidlar asosan o‘simliklar urug‘larida to‘planib, ayrimlarida 50-70% bo‘lishi mumkin. Yog‘larni juda ko‘p miqdorda to‘playdigan o‘simliklar guruhi yog‘li o‘simliklar deb nom olgan va ular sanoat ahamiyatiga ega bo‘ladi. Sanoat ahamiyatiga ega bo‘lgan bu guruh o‘simliklariga hozirgi kunda 100ga yaqin o‘simliklar kiradi. Chunki, hozirgi kunda urug‘ tarkibining 1/10, hatto 1/15 qismini yog‘ tashkil qiluvchi urug‘lar ham qayta ishlanmoqda. Oldin bu ko‘rsatkich faqat ¼ qismni tashkil qiluvchi urug‘lar hisoblanar edi. Urug‘larning moyi va oqsil moddalari asosiy amaliy ahamiyatga ega. O‘simlik moylari boshqa bir qator komponentlar kabi odam ratsional ozuqasining asosini tashkil qiladi. Ozuqa o‘simlik moylari kulinar, salat va konservalash moylari kabi turlari iste’mol qilinadi. Kulinariyada o‘simlik moylari toza yoki margarin va mahsus kulinar yog‘lar sifatida qo‘llaniladi. Salat moylari sifatida esa past temperaturada saqlab olingan va mahsus qayta ishlangan moylar qo‘llaniladi. Konservalashda esa ko‘proq rafinatsiyalangan olein kislotasi ko‘p bo‘lgan kungaboqar moyi, paxta moyi, zaytun, yeryong‘oq, kunjut moylari ishlatiladi. Texnik o‘simlik moylari xalq xo‘jaligining turli sohalarida keng qo‘llaniladi. Jumladan toza xoldagi yog‘ kislotalar ajratib olish, sovun mahsulotlarini tayyorlash va oksidlanadigan moylar alif, lak, kraska, linoleum, mahsus suv o‘tkazmaydigan matolar tayyorlashda ishlatiladi. Ayrim o‘simlik moylari (kastor, zaytun, bodom va boshqalar) tibbiyot va kosmetik preparatlar tayyorlashda muhim ahamiyatga ega. Moyli urug‘lardan olinadigan oqsil moddalar odam va hayvon ozuqasining biologik qiymatini oshiruvchi qo‘shimcha sifatida ishlatiladi. Moyli urug‘lar urug‘ va meva po‘stlari asosan sellyulozadan tashkil Hujayra organo i dlaridan yana biri - mitoxondriyalar. Ular xujayrani moddalarning oksidlanishi (nafas olish) hisobiga energiya bilan ta’minlaydilar. Mitoxondriya tashqarisi silli q va ichkarisi burmali biomembranaga o‘ralgan. Tashqi qavat 70% o q sil va 30% polyar lipiddan, ichki qavat 15% o q sil va 85% polyar lipiddan tashkil topgan. Mitoxondriyaning o‘ziga xos xal q asimon DNK molekulalari bo‘lib, shular asosida u o‘z oqsilini sintezlaydi. Mitoxondriyalarning o‘simlik xujayrasida paydo bo‘lishi to‘g‘risida ancha kizi q arli fikrlar mavjud. Xujayra organoidlaridan yana biri - plastidalar. Bu organoidlar fa q at o‘simlik xujayralariga xos bo‘lib, ulardan eng muhimi xloroplastlardir. Ular mitoxodriyalardan farqli ravishda xujayrani kuyosh energiyasini kimyoviy bog‘ energiyasiga aylantirish orqali energiya bilan ta’minlaydilar. Xloroplastlar tarkibiga xlorofillar kiradi. Plastidalar ham mitoxonriyalarga o‘xshash ikki q atlamli membranaga ega va musta qi l o qs il sintezlaydi. Plastidalarda xlorofillardan tashqari karatinoidlar (xloroplastlar) rangsiz leykotsitlar mavjud va ular bir- biriga aylanadi. Shuning uchun pishayotgan uru g‘n ing rangi yashildan sarig‘ga o‘ zgaradi. Xujayra organoidlaridan yana biri - endoplazmatik retikulum. Xujayra yadrosidan so‘ng eng yirik organoid. Ular membranalardan hosil bo‘lgan kanalchalar uch o‘lchamli labirintlar ko‘rinishiga ega. Labirintlar orasidagi bo‘shliqlar sisternalar deyiladi. Ikki xil retikulumlar bo‘lib, g‘adir-budir retikulumda organoidlardan ribosomalar joylashadi va ular oqsil sintezini ta’minlaydi. Silli q retikulumda, ya’ni sisternalarda lipiddar va boshqa moddalar sintezi boradi. Diktiosomalar yoki Goldji apparata deb nomlangan biomembranalar to‘plamining funksiyasi xujayrada sintezlangan maxsulotlarni xujayra tashqi biomembranasiga tashishdan iborat. Ular retikulum va xujayraning chiqaruvchi sistemasiga bog‘langan. Mikrotanachalar - xujayra organellalari sferik yoki yumaloq diametri 0,2...1,5 mkm va bir qavat biomembrana bilan o‘ralgan o‘simlik xujayrasining tarkibiy qismidir. Bo‘lardan sferasomalarda zaxira lipidlari sintezlanadi va mikroelementlar bir qator yaxshi o'rnak. Ko'p odamlar yaxshi ovqatlanish, o'z sifatida muvozanatli qo'llab-quvvatlash yaxshi jismoniy salomatligi tamoyillarini hurmat va yaqinlaringizga. mukammal shakllangan va - Biz kungaboqar moyi urug'icha foydalanish sog'lom asab tizimi, deb eslayman kerak suyak - kuchli. Bu, shuningdek, yurak-qon tomir kasalliklarining oldini olish o'z ichiga oladi. Moyli o‘simliklar haqidagi fanning rivojlanish tarixi. Moyli o‘simliklar urug‘i asosiy moyli xom ashyodir. Yog‘larning ahamiyati. Yog‘lar va ularni qayta ishlash mahsulotlarining texnik qo‘llanilishi. Yog‘lar lipid guruhining a’zosi sifatida. Yog‘lar kimyosining rivojlantirishda o‘zbek va xorijiy olimlarning ishlari. O‘zbekistonda moyli xom ashyolarni asosiy turlari. Moyli oziq-ovqat sanoati chiqindilari. Qadim zamonlardayoq, odamlar moyni olish mumkmn bo‘lgan fermenti-lipazani o‘rgandi. 1903 yil D.Belan bug‘doy unini saqlash jarayonida uning tarkibida erkin yog‘ kislotalar miqdori oshib borar ekan. Shunga qarab uning engi-eskiligini aniqlashni tavsiya etdi. Shu vaqtga kelib, meva va urug‘ning asosiy xususiyatlarini ular tarkibidagi lipidlar-yog‘simon moddalar belgilashi aniq bo‘ldi. 1924 yilga kelib S.L.Ivanov o‘simlik yog‘larining kimyoviy tarkibi ularning geografik kelib chiqish o‘rniga bog‘likligini aniqladi. Masalan, aynan bir o‘simlik shimoliy yoki tog‘li rayonlarda o‘stirilsa, uning yog‘i tarkibidagi yog‘kislotalari ko‘proq to‘yinmagan bo‘lsa, janubiy yoki tekisliklarda o‘stirilsa yog‘ kislotalari ko‘proq to‘yingan bo‘ladi. A.M.Goldovskiy 1941 yilda shuni aniqladiki, o‘simliklarda bir organik guruhga kiruvchi individual moda emas, balki o‘xshash moddalar bo‘ladi. 1943-53 yillarda F.A.Lipman va F.Nyukomb yog‘ kislotalar sintezida koferment A ishtirok etishini aniqlashdi va tasdiqlashdi. Umumiy bioximiya fanining rivojlanishi yog‘li o‘simliklar ximiyasining rivojlanishi uchun qo‘llanilgan ilmiy asoslar yaratib berdi. 1953 yilda D.D.Uotson va X.K.Kriklar DNK molekulasi 2ta zanjirdan tashkil topganini isbotlashdi. 1963 yilda Nirenberg butun tirik mavjudot oqsil molekulasi strukturasini belgilovchi genetik kodning nima bilan shifrlanishini aniqlab berdi. Nihoyatda mukammal avtomatlashgan analitik tadqiqot usullarining vujudga kelishi, oqsil strukturasini hatto aminokislotalar ketma ketligini aniqlash imkoniyatini berdi. Zamonaviy tadqiqotlar hujayra membranalariga ta’sir etish orqali, biomembrana tarkibiy komponentlaring shu ta’sirga javob reaksiyasi, hujayra faoliyatini boshqarish kabi masalalarni hal qilmoqda. Chunki biomembranalar urug‘lar tarkibida to‘planuvchi ko‘pgina moddalarning xususiyatini belgilaydi. O‘zbekistonda hozirgi kunda o‘simliklar, yog‘li urug‘lar va yog‘li xom ashyolar borasida Sredaz NIPKIPisheprom ilmiy tekshirish, o‘simlik moddalari ximiyasi institutlari va boshqa oliygohlarda tadqiqot ishlari olib borilmoqda. to‘planadi, bo‘lardan glikosomalarda esa lipidlar uglevodlarga aylanadi. Turli moyli o‘simliklar sferasomalari bir-biriga yaqin kimyoviy tarkibga ega. Triglitseridlar ularning 80-90 foizini tashkil qiladi. Sferosomalarda uchglitseridlarning sintezini ta’minlovchi fermentlar mavjud. O‘simlik tanasining boshqa xujayralaridan farqli pishgan moyli urug‘ moyli to‘qimalari xujayralarining butun xajmi zich taxlangan sferosomalarga to‘lgan. Quruq urug‘larda esa vakuolilar umuman yo‘q. Evolyusion taraqqiyot davomida o‘simliklar tashqi muhitga yaxshi moslashgan. Ularning bu munosobati modda almashinishi orqali amalga oshib, o‘simlaklarning fiziologik holati, tashqi muhit sharoiti va o‘simlik kimyoviy tarkibiga bog‘liq. O‘simliklarning tashqi muhit bilan bog‘liqligi hayvonlarning tashqi muhit bilan bog‘liqligiga nisbatan ancha kuchli, chunki hayvonlar zarur bo‘lgan vaqtda og‘ir, noqulay va iqlim sharoitidan qochishlari mumkin. O‘simliklarning tashqi muhit sharoitiga moslashish xususiyati nihoyatda xilma-xil bo‘lib, ularning hammasi saqlanib qolish maqsadiga yo‘naltirilgan. Moyli o‘simliklar va ular urug‘larning kimyoviy tarkibi tashqi muhitning to‘xtovsiz ta’siri ostida hosil bo‘ladi. O‘simlik xo‘jayrasi tashqi muhitning salbiy ta’siriga energiya sarf qilib, qaro‘ilik ko‘rsatadi. Yig‘ib olingan ya’ni o‘simlik bilan aloqasi o‘zilgan urug‘larda tashqi energiya manbayi o‘ziladi. Bunday urug‘larning barcha moslashish va himoyalanishuchun bo‘lgan energiya ichki zaxira moddalarning parchalanishi hisobiga hosil bo‘ladi. Shuning uchun urug‘larning javob reaksiyalarning xarakteri ularning yig‘im terimgacha to‘plagan zaxira moddalarning kimyoviy tarkibiga bog‘liq. Ularning asosiy energetik moddasi zaxira lipidlar bo‘lgani uchun, ularning tashqi muhitning o‘zgarishiga bo‘lgan reaksiyasi lipid kompleksining o‘zgarishiga loib keladi. Moyli o‘simliklarning o‘stirilish joyining geografik o‘rniga hos bo‘lgan temperatura, yorug‘lik, namlik va boshqalar urug‘da yig‘iladigan moyning miqdori hamda lipid kompleksi va yog‘ kislota ta’sir qiladi. S.A. Ivanov turli geografik kengliklarda o‘stirilgan ko‘pchilik moyli o‘simliklarning kimyoviy tarkibini ko‘zatib, shimolrokka ekilgan o‘simliklarda Foydalanilgan adabiyotlar : 1. В.М.Копейковсий и др. Технология производства растительных масел. – М.: Легкая и пищевая промышленность, 1982 г. 2. В.Г.Шербаков. Технология получения растительных масел. М.: Колос. 1992 г. 3. В.Г.Шербаков. Биохимия и товароведение масличного сырья. – М.:Агропромиздат, 1991 г. 4. Белобородов В.В. Основные процессы производства растительных масел. – М.: Пищевая промышленность, 1966. – 478 с. 5. Гавриленко И.В. Оборудование для производства растительных масел. – М.: Пищевая промышленность, 1972. – 312 с. 6. Голдовский А.М. Теоретические основы производства растительных масел. – М.; Л., 1958. – 446 с. 7. Руководство по технологии получения и переработки растительных масел и жиров/Под ред. А.Г.Сергеева и др. – Л.: ВНИИЖ. – т. I, кн. 1,1975. – 725 с., т. I, кн. 2, 1974. - 591 с.; т. II, 1973. - 350 с. 8. Халимова У.Х. O` симлик мойлар н и ишлаб чи қ ариш технологияси. Т. O`қ итувчи, 1982, 246 б. 9. ВНИИЖ, Руководство по технологии получения и переработки растительных масел и жиров, том I кн 1, Л. 1975; том II, Л. 1973; том III, кн 1, 1985. 10. ВНИИЖ, Руководство по методам исследования, технохимическому контролю и учету производства в масложировой промышленности, том I, Л. 1967, том II, том III, Л. 1964 г. turadi (soya, kunjut,chigit). Turli moyli urug‘lar meva po‘stlari tarkibiga kiruvchi ayrim kimyoviy moddalari bilan ham farq qiladilar. Masalan zig‘ir meva po‘stida shilliq moddalar bo‘lsa, boshqalarida fenol va shunga o‘xshash moddalar uchraydi. Agar pishib to‘kilgan urug‘larning meva po‘sti ochilib ketmaydigan bo‘lsa, urug‘ qobig‘i to‘qimalarimurtak va endospermnikiga o‘xshash ancha yumshoq bo‘ladi. Aksincha agar pishib yetilgan urug‘ning meva po‘sti ochilib ketadigan bo‘lsa, bunday moyli urug‘lar urug‘ qobig‘i to‘qimalari meva po‘stinikiga o‘xshash ancha mustahkam bo‘ladi. Ko‘p xollarda qayta ishlanayotgan moyli urug‘lar quruq urug‘ po‘stiga ega bo‘lishadi. Suvli po‘stloqli urug‘lar odatda qadimiy evolyusion o‘simliklarda uchraydi. Murtak-embrion xoldagi o‘simlik, unda muriak xoldagi o‘simlikning barcha vegitativ organlari (ildiz va novdalar) bo‘ladi. Ildizdan kurtakkacha o‘sish zonasi- murtak poyachasidir. Murtakning asosiy to‘qimalari silindrsimon hujayralardan tashkil topgan bo‘lib, shu to‘qimalar asosan texnologik jarayonlardagi maydalashga ancha chidamlidir. Murtakdagi dastlabki barglar o‘ziga xos to‘zilishga ega va ular urug‘palla barglar deyiladi. Murtakdagi urug‘pallar soniga ko‘ra bir va ikki pallali deb ataladigan ikki sinfga bo‘linadi. Urug‘pallalar ikki xil to‘qimadan tashkil topgan bo‘ladi: o‘rab turuvchi (tashqi va ichki epidermis) va asosiy urug‘pallani o‘rta qismida o‘tkazuvchan va mexanik to‘qimalar bo‘lib ulardan yaproq tolalari paydo bo‘ladi. Asosiy to‘qimalar ko‘p qatorli cho‘zinchoq, radial joylashgan hujayralardan tashkil topgan. Murtak ichidagi kurtakcha asosan urug‘ning unib chiqishiga yaqin, uchli tarafida, urug‘pallalar orasida joylashgan bo‘ladi. Turli xil moyli urug‘larning murtaklari asosan bir turdagi plandagi bo‘lib, tashkil qiluvchilarning rivojlanish darajasi va o‘lchamlari bilan farq qiladi. Asosan bu urug‘pallalarga tegishli farq. Endospermasi bo‘lmagan kungaboqarlarda urug‘pallalar qalin etli, chunki asosiy to‘plangan yog‘simon va oqsil moddalar shu yerda bo‘ladi. to‘yinmaganlarga aylanashi. Past temperaturali sharoitda pishayotgan urug‘da nafas olishning sustligi sababli kislorod ko‘p bo‘ladi va S 18:2 ning va S 18:1 dan va boshqa to‘yingan yog‘ kislotalardan hosil bo‘lishiga sarflanadi. C 18:1 + ½ O 2 = C 18:2 + H 2 O Yuqoriroq temperaturalarda esa (gazlarning eruvchanligi akmkyganligi sababli) urug‘ to‘qimalari suyuqlari tarkibida kislorod miqdori kamayadi, nafas olish jarayoni kuchayadi. Shuning oqibatida bor kislorodning hammasi nafas olish jarayoniga sarflanib, yog‘ kislotalarning denaturatsiyasiga yetmaydi va urug‘larda to‘yingan yog‘ kislotalar to‘planadi. Urug‘larda ularning hosil bo‘lishidan to to‘liq yetilish davrigacha bir qancha murakkab o‘zgarishlar yuz beradi va maksimal darajada moda almashinish bosqichi orqali tinch (pokoy) holatga o‘tadi. Tinch holatdagi urug‘ ta’sir qiluvchi ta’sirlarga kuchli qarshilik xususiyatiga ega bo‘ladi. Shuning uchun, ularni sifatli saqlash asosida ularning shu holatini asrab qolish yetib, urug‘lar tarkibidagi zaxira moddalarni to‘liq saqlashni ta’minlaydi. Shu bilan birga yetilish davri, to‘plash jarayonining ahamiyatini tan olmay bo‘lmaydi, chunki ularning urug‘ni saqlashga ta’siri katta. Urug‘ pishayotgan davrda undagi moda almashinish maksimal darajaga yetib, fermentlar aktivligi pasayishi sababli asta sekin kamayadi. Fermentlar aktivligining pasayish sababi urug‘lar tarkibida lipidlar miqdorining oshib, gidrofobligi oshishi natijasida suvsizlanishidir. Tinch holatdagi urug‘larda fermentlar aktivligi minimal bo‘lib, modda almashinuvi urug‘ni yekish davrigacha saqlanish uchun zarur bo‘lgan minimal qiymatga ega bo‘ladi. Namlik, temperatura va kislorod ta’sirida urug‘ murtagi tinch holatdan chiqadi va o‘sa boshlaydi. Asosiy to‘qimalardagi zaxira moddalarini juda tez sarf bo‘lishi hisobiga o‘sayotgan urug‘larda moda olmashinuvi yuqori intensivlikka erishadi. O‘simliklarda moddalarning tashqi muhit bilan almashinuvi, nafas olish- oksidlanuvchi jarayon hisoblanib, zaxira moddalarini molekulalari (moyli urug‘larda bu lipidlar) CO 2 gacha oksidlanadi, ma’lum qismi esa bunda energiya sifatida ATF holida to‘ilanadi. Nafas olishning asosiy metabolik yo‘li glikoliz fotosintez unib chiqayotgan urug‘lar uchun muhim ahamiyatiga ega. Kislorodli Elektron mikroskop ërdamida xujayra o‘rganilganda uning tarkibi murakkab to‘zilganligi va sitoplazma xilma xil organoidlaridan to‘zilganligini (mitoxondriya, xloroplast, plastida, ribosoma, mikrotanachalar va hokazo) ko‘rish mumkin. Metabolik aktiv xujayralarning sitoplazmasi murakkab to‘zilishga ega. Sitoplazma tarkibiga kiruvchi modda sitozol deyiladi. Barcha kimëviy reaksiyalar tirik xujayrada laboratoriya sharoitlaridan farqli o‘ziga xos sharoitlarda boradi. Bu reak s iyalar biomembranalar bilan chegaralangan kichik xajmlarda boradi. Biomembranalar xujayra organoidlarining asosiy koponentidir. Ular polyar lipidlardan: fosfolipid, glikolipid va sterollardan tashkil topgan bikatlam bo‘lib, orasida fermentlar joylashgan. Bu moddalarning gidrofil q ismi qatlamlar yuzasida bo‘lib, qatlamlar orasida qisman bir-birini qop l ab tutashgan gidrofob qismlar ëtadi. (ëg kislotalari qoldiqlari) Oqsil tabiatiga ega bo‘lgan fermentlar lipidli biqatlam bo‘lgan biomembrananing gidrofil yuzasining har ikki tomoniga singgan xolda joylashadi. Biomembranada lipidlar va oqsillar to‘xtovsiz xarakatda bo‘lishlari mumkin. Oxirgi tasavvurlarga ko‘ra biomembrana oddiy temperaturada suyuk, kristall strukturaga ega. Biomembrana lipidlari ëg‘ kislotalari qoldiqlarining to‘yinmaganlik darajasi uning normal ishlash qobiliyatini temperaturaga bog‘liqligini belgilaydi. Haro ra t ning pasayishi biomembrana q ovushqoqligini oshirib, qatti q gelsimon x olatga o‘tish i ga va funk s iyasining pasayishiga sabab bo‘ladi. Shuning uchun o‘simliklar tash q i muhit harorat iga moslashgan ëg‘ kislotalar sintezlaydi . Xujayra organoidlaridan yana biri va ancha kattasi bu uning yadrosidir. Yadro ning atrofi ikki q avat, diametri 90 nm bo‘lgan ko‘p sonli g‘ovakli biomembrana bilan o‘ralgandir. Bu teshikchalar or q ali yadro va s itoplazma orasida modda almashinish jaraëni boradi. Yadroning ichida yadrocha bo‘lib, u yerda o q sil sintezining birinchi bosqichi boradi va zarur bo‘lgan RNK joylashgan. Yadrodagi fermentlarning sintezi butun xujayradagi modda almashinish jaraënini belgilaydi. Xujayrada lipidlar, oqsillar, uglevoddar va ular birikmalarining xosil bo‘lishi avvalambor yadroda sintezlanadigan o q sillar - fermentlar turi va aktivligiga bog‘li q . isitish haroratga bog'liq nima bo'ladi. 10 daraja bo'lsa, masalan, u 922-929 kg / m 3 2. gidratli. mexanik davolash va gidratatsiyasi olingan mahsulot (neft 60 darajaga qadar ılıtıldı orqali uzatiladi Chiqish suvi, kimning harorati 70 daraja etib). Oqsillar va shilliq cho'kmaga bilan kengaytirish, va asosiy qismi ajralib turadi. Zichlik - 915-918 kg / m 3. 3. muzlatib. bir noaniq soya xom mahsulotni berish, tabiiy kelib chiqishi kungaboqar moyi mumsimon komponentlar, olib tashlash tomonidan ishlab chiqarilmoqda. mahsulot "chiqib sovuq" bo'lsa, uning nomi ko'rsatiladi. Bu qovurilgan oziq-ovqat yoki suv chiqarish, t tayyorlash uchun ishlatiladi. K. bu turi neft, oziq-ovqat uzatiladi mumkin hech hidi bor. bir Fritöz uchun ideal. u sovun va bo'yoq mahsulotlari ishlab chiqarishda konserva mahsulotlari ishlab chiqarishda foydalaniladigan ovqat yog'lari, margarin, ishlab chiqarish boshlab. Kungaboqar moyi Zichlik (kg / m3 - indikatorning birligi) 901-905 hisoblanadi. QAYTA VA YOG'I 1. Xom. Uning faqat mexanik yo'l. eng yuqori, birinchi, ikkinchi uch navlari bor. salatlar, pishirish qachon bunday mahsulot mos taomlar yoki xamir. Qayta qilinmagan kungaboqar yog'i zichligi nima savolga javob, deb: 914-918 kg / m 3. I.2 Kungaboqar moyi Issiq sharoitlarda va yorug'likda kislorod saqlash: biz bilgan kabi mahsulotlari, uch asosiy eng yomon dushman bor. Bu biz chiqarsa mumkin. Agar modda foydali mikroelementlar qutilish va salqin joyda, yorug'lik nurlari uni yashirish va muhrlangan idishda saqlab qolish uchun, kungaboqar yog'i zichligi kamaytirish uchun emas. mahsulot saqlash uchun harorat taxminan + 7-21 daraja. takomillashmagan mahsulotni hosil hozirda metallar yoki suv bilan har qanday aloqani bo'lmagan. Xom neft ishlab chiqarish kundan boshlab to'rt oy davomida saqlanadi, va Qayta qilingan - olti. to'g'ridan tanka, uzoq uchun saqlab unga qo'shish uchun mahsulotga, styuardessa tajribali, tuz, bir necha pinches va yuvilgan va quritilgan fasol bir hovuch. U KUNGABOQAR YOG'I BILAN SHUG'ULLANISH MUMKIN EMAS, DEB 1. Siz qarovsiz pechka ustida bir skovorodkada mahsulotni tark mumkin emas. Bu juda isish va o'z-o'zini tutuşmaz mumkin. Agar shu bo'lsa, u zich nam mato bilan taomlar qamrab, lekin suv quyinglar emas. 2. Bu haddan tashqari iliq neft, t. Kimga ham oziq-ovqat qovurayapman zarur emas. Bu olov va oziq-ovqat lazzat va ta'mi xarob bo'ladi. 3. Uchun., Harorat juda yuqori bo'lishi mumkin., Qizil-issiq taomlar kirib t mahsulotni quyinglar, va mazmuni bir olov, natijada yong'in oqibatida moyhosil bo‘lish jarayonlari kuchayadi, degan xulosoga keladi. Masalan, gorchitsa urug‘ida moy mig‘dorining o‘zgarishi ko‘zatilib, shimoliy rayonga ekilgan o‘simlikda (G‘arbiy Sibir) moy miqdori 40...50% bo‘lsa, janubroqda (O‘rta Volga bo‘yida) 30...33% ni tashkil qilishini aniqlagan. Urug‘dagi moyning miqdoriga o‘simlikning okean satxidan balandlikda o‘stirilishi ham to‘g‘ri proporsional ta’sir qiladi. Keyingi olib borilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, o‘simliklarning geografik o‘rni moyning miqdorinigina emas balki uning triglitserid tarkibini ham belgilar ekan. Moy miqdorining ko‘p bo‘lishini taminlaydigan tashqi muhit sharoiti, uning to‘yinmaganligining yuqori bo‘lishiga olib keladi. Bu xodisani S.L. Ivanov shunday tushuntiradi. Past temperaturalarda o‘simliklarda moyning ko‘p bo‘lishi himoyalanish reaksiyasini oshiradi. To‘yinmagan yog‘ kislotalar esa past temperadurada qotib qolmaydi, bu esa o‘simliklarning saqlanib qolishiga yordam beradi. Bunga misol, tropik o‘simliklarning ko‘pchiligini moyi qattaq, o‘rta va shimolroq kengliklardagi o‘simliklar suyuq moylar sintez qiladi. Lekin ayrim tropik o‘simliklar ham suyuq yog‘ sintez qiladi. Buni Ivanov: “Shu o‘simliklarning sovuqqa chidamliligi” – deb tushuntiradi. Uning fikricha urug‘ning pishish davrida moyning to‘planishiga va uning to‘yinmaganlik darajasiga asosan yerning namligi va tashqi muhit temperaturasining pasayishi ta’sir qiladi. Hozirgi vaqtda S.L. Ivanov taklif qilgan shu qonuniyat qabul qilingan. Bu hodisani molekulyar darajada shunday izohlash mumkin: xujayradagi oqsillarning xarakatchanligi va fermentativ aktivligi biqatlam biomembranalar tarkibiga kiruvchi lipidlarning qovushqoqligiga bog‘liq. Bu esa yog‘ kislotalarning to‘yinmaganligiga va tashqi muhit temperaiurasiga bog‘liq. Urug‘larda sintez bo‘layotgan yog‘ kislotalarning to‘yinmaganligiga sabab to‘qimalardagi kislorodning parsial bosimidir. Bosimning oshishi shimolda yoki tog‘da yetilgan urug‘ moyining yog‘ kislota tarkibiga o‘xshash ko‘proqto‘yinmagan bo‘lishini belgilaydi. Tqimadagi kislorod ikki raqobatli jarayonlarga sarflanadi. Nafas olishga va yog‘ kislotalarning oksidlanish denaturatsiyasiga sarflanadi. Ikkinchi jarayon bu to‘yingan yog‘ kislotalarning kerak. Bu qavrilgan qachon oziq-ovqat olib oqib va sabab, bir qotgan shaklida yig'ilib boradi, chunki o'sha "zarbalar." VITAMIN KOMPONENT Barcha moylari o'simlik yog'lar omborxona mavjud. Ular tanasi, bo'sh holatda charchoqni ko'nglimiz tusagan ishni qilish imkonini beruvchi, kaloriyalar etarli miqdorda o'z ichiga oladi. Energiya ta'minoti har qanday turi, yoki parhez kungaboqar yog'i foydalanish boradi. Bu yil va kasallik sovuq davrida, ayniqsa, to'g'ridir. Faqat 738 100 grammni .. - energiya 900 100 gramm qiymatini va saryog 'bor, shuning uchun kungaboqar moyi, kaloriya hayvon yog'larning tarkibi bo'yicha bosh start bermaydi. Hazm mahsulot deyarli 100% bo'ldi. biologik faol yuzaning materiali va xolati ta’sir kiladi. Moyli urug‘ning shakli qanchalik sharga o‘xshash va silliq bo‘lsa u shunchalik sochiluvchan bo‘ladi. Ayrim urug‘lar namligining oshishi (kungaboqar, zig‘ir,kanakunjut) ularning temir va yog‘ooch yuzalar bilan ishqalanish koeffitsientining ortishiga olib keladi. Urug‘lar sochiluvchanligi ularni sochilish vaqtida o‘z-o‘zidan navlanishiga (sortlanish) olib keladi. Uyumlar hosil qilinganda og‘ir komponentlar uyum konusining pastki perimetri bo‘yicha joylashsa, yengillari konus uchiga yaqin joylashadilar. Bu hodisani urug‘larni avtomobilda trasportirovka kilganda ham ko‘zatish mumkin. Bunda og‘ir urug‘lar va qo‘shimchalar urug‘- massasi tubiga tushib qoladi. Urug‘ massasidan o‘rtacha namuna olganda shu hodisaga ahamiyat berish kerak. Urug‘larning fizik-kimyoviy ko‘rsatkichlaridan asosiylari: sorbsionligi, gigroskopligi va teplofizik xossalaridir. Ularning bu xossalari asosan terimdan keyingi qayta ishlash va saqlash sharoitlarini belgilaydi. Urug‘larning yuqori sorbsion xususiyatlari ular to‘qimalarining xossalariga bog‘lik. Ular yuzlarining tez sorbsiya va desorbsiya qilishi urug‘ to‘qimalari xususiyatlariga bog‘liq. Urug‘lar massalari sorbsiyalash qobiliyati esa massa ichidagi havo bilan to‘lgan bo‘shliqlarga bog‘liq. Moyli urug‘larning havodan namlikni sorbsiya qilishi gigroskopikligi ko‘prok amaliy ahamiyatga ega. Agar havodagi suv parining parsial bosimi urug‘ yuzasiga yaqin yerdagidan katta bo‘lsa, sorbsiya jarayoni aksincha bo‘lsa desorbsiya jarayoni boradi. Asosan havo namligini sorbsiyalash va desorbsiyalash o‘zaro dinamik muvozanatda bo‘lib, vaqt birligi ichida sorbsiyalangan va desorbsiyalangan suv miqdori bir xildir. Tashki muhit suv parining parsial bosimi va temperaturasiga ma’lum miqdorda sorbsiyalanadigan va desorbsiyalanadigan suv miqdori moe keladi. Havo namligi 100% dan osh s a urug‘lar havodan suv parini sorbsiyalamay, tomchi-suyuklikni singdira boshlaydi. Bu namlik gigroskopik namlik deyiladi. Urug‘larning fiziologik xususiyatlarini nafas olish intensivligi, unib chiquvchanligi va unib chiqish energiyasi kabi ko‘rsatkichlar baholaydi. Urug‘ massasi faqat bir turdagi urug‘lardangina iborat bo‘lmay boshqa urug‘lar va qo‘shimchalardan tashkil topgan. Bu qo‘ shimchalar mineral va organik ifloslardan Absolyut o g‘ irligiga ko‘ra uru g‘ lar og‘ir , o‘ rtacha va yengil uru g‘ larga bo‘linadi. Masalan, o g‘ ir uru g‘ lar (g) : soya 1000 - 1200 ; chigit 110 - 165 ; к ungabo q ar 45- 100; O‘rtacha og‘irlikdagi urug‘lar (g): maxsar 20 - 50; zig‘ir 3 - 15; Engil urug‘lar (g): raps 1,9 - 5,5; kunjut 2 - 5; Undan tashqari urug‘larning «tabiiy og‘irligi» bor. Bu bir hajm sochilib solingan urug‘larning, namligiga mos og‘irlikni ayrib tashlagandagi, grammlarda ifodalangan og‘irligidir. Bu kattalikni aniqlaydigan mahsus tarozi bo‘lib, uning bir hajm (litr) urug‘ massasini to‘plashga moslashgan bunkeri va silindri bor. Yig‘ilgan urug‘ massasi tarozida o‘lchanadi. Har bir urug‘ yana «nisbiy zichlik» ko‘rsatkichi bilan xarakterlanadi. Bu ko‘rsatkich urug‘ning kimyoviy tarkibi, namligi va to‘qimalarining zichligiga bog‘lik. To‘qimalar g‘ovak bo‘lsa, ularda havo ko‘p bo‘ladi. Masalan, kungaboqarda umumiy hajmining 20 - 35%-ni g‘ovaklardagi havo tashkil etadi. Moyli urug‘lar bu ko‘rsatkichi bo‘yicha ikki guruhga bo‘linadilar: nisbiy zichligi birdan kichik bo‘lganlar (kungaboqar 0,65-0,84) va nisbiy zichligi birdan katta bo‘lgan urug‘lar (soya 1,15-1,35; zig‘ir 1,16). Urug‘larning fizik xossalari - absolyut og‘irligi, nisbiy zichligi va geometrik shakli ularning kimyoviy tarkibi bilan bog‘lig‘qir.Urug‘larning absolyut og‘irligi va nisbiy zichligi ularning moyliligi bilan to‘g‘ri proporsional. Urug‘larning aerodinamik xossalari ularning absolyut og‘irligi, geometrik shakli, zichligiga bog‘liq. Bu xossasi ularni quritish, tozalash, pnevmoo‘zatish vaqtida xisobga olinishi kerak. Havo urug‘ massasi orasidan turli tezlikda o‘tkazilganda urug‘lar qimirlamasligi, turgan yerida harakatlanib aralashishi va havo tezligi oshib kritik darajaga yetganida uchishi mumkin. Asosiy moyli urug‘lar, o‘rtacha tukli chigitdan tashqari, sochilgan xolatda (uyumda) o‘zaro juda kam bog‘lanadilar (ilakishadilar). Shuning uchun ular yaxshi sochiluvchanlikka egalar va ularni qiya yuzalardan yuqoridan pastga qarab oson harakatlantirish mumkin. Bunda urug‘lar massasi sochiluvchanligiga urug‘ shakli, namligi, massa tarkibidagi turli qo‘shimchalar turi va xolati, urug‘ sirpanayotgan kislotalar glioksisomalarga o‘tib, KoA li birikmalariga aylanadilar. So‘ngra yog‘ kislotalarni beta-oksidlovchi fermentlar ta’sirida yog‘ kislotalar atsetil – KoA gacha oksidlanadilar. Shunday qilib, limon kislota sikli (mitoxondriya) va glioksilat sikllari (glioksisoma) hujayraning turli organellalariga boradi. Limon kislota sikli bilan bir qatorda glyukoza parchalanishining boshqa yo‘llari mavjud. Masalan, fosfoglyukonat sikli. Bu siklning limon kislota siklidan farqi shundaki, fosforlangan glyukoza ikkita uch uglerodli molekulalarga bo‘linmay, glyukoza – 6 – fosfat hosil bo‘lib, tezda anaerob oksidlanishga uchraydi va fosfoglyukon kislota hosil bo‘ladi. Oxirgi mahsulotdan karbonat angidrid ajralib, nuklein kislotalar sintezi uchun zarur bo‘lgan, pentozalardan ribozaning fosforli birikmasi hosil bo‘ladi. Shunday qilib, o‘simlik organizmida bir – biriga bog‘liq bo‘lgan, murakkab sistemaga birlashgan glyukozaning oksidlanishi orqali o‘zgarishini ta’minlovchi bir necha alternativ yo‘llari mavjuddir. Bu reaksiyalarning oraliq mahsulotlari boshqalari uchun boshlang‘ich modda bo‘ladi. Bu sikllarning reaksiyalari nihoyatda tez borishining sababi, ularni katalizlovchi fermentlar, xujayraning ma’lum joyida, bir – biriga yaqin joylashgan va har bir reaksiya xujayraning ma’lum joyiga boradi. Masalan, mitoxondriyada fosforlash, qayta taminlash va yog‘ kislotalarning oksidlanish jarayonlari boradi va hokazo. II.1 Moyli mevalar va urug‘lar Moyli mevalar va urug‘lar to‘ q imalari ularning funk s iyalarini bajaruvchi yuzlab xujayralardan tashkil t o p gan. Strukturasi va funk s iyalariga ko‘ra xujayralar ko‘plab turlarga bo‘linadi. Odatdagi o‘simlik xujayrasi - bu asosiy (to‘plovchi) tukimalarning xujayralari bo‘lib, unda barcha metabolik jaraënlar amalga oshadi. O‘rab turuvchi to‘qimalar hujayralari o‘zlarining funksiyalariga kura tula yoki qisman metabolik aktivligi sust bo‘ladi. X ujayralar shakli, xajmi, kimëviy tarkibi bilan farqlanadi. Bu esa tukima,o‘simlik turi va yoshiga boglikdir, ammo o‘simlik xujayralari uchun birday to‘zilishini saklab qoladi. Masalan, ayrim urug‘larning moyli tukimalari xujayralari o‘lchamlari quyidagicha farqlanadi: ( o‘ lcham birligi - mkm ) Urug‘ turi moyli to‘ qim a turi buyi eni Zig‘ir urug‘palla 29,1 13,1 Kungabokar urug‘palla 53,3 21,1 CHigit urug‘palla 27,7 16,9 Kanakunjut endosperm 58,4 40,4 Soya urug‘aalla va endosperm 68,4 23,5 Elektron mikroskopda xujayralar molekulyar ultrastrukturasi o‘rganilganda shu narsa anikdandiki, bir xi l funk s iyali to‘kima xujayralar o q sil, lipid, uglevod va bo shq a birikmalari barcha o‘simlik turlari va to‘qimalari uchun bir x i ldir. Ko‘zatilgan farq asosan mahsus molekulalar to‘plamida bo‘lib, birinchi navbatda har bir organizmning o‘ziga xos xususiyatini belgilovchi fermentlari to‘plamida ekanligi aniqlandi. Urug‘ to‘kimalari xujayralarining ikkita asosiy elementi bor bu –xujayra devorchasi va protoplast. Hayvonot organizmi xujayrasi devo rchasidan far q li o‘simlik xujayrasi devorchasi qa tti q . Xujayra devorchasi protoplastni o‘rab turadi va mexanik tayanch vazifasini bajaradi. Xujayra devorchalari ikkita tashqi (birlamchi) va ichki (ikkilamchi) qatlamdan to‘zilgan. Xujayraning birlamchi devorchalari orasidagi joy xujayralar aro qatlam deyiladi. Qo‘ shni xujayralar Asosiy muammo sifatli urug 'darajasini saqlab - ulardan ishlab chiqarilgan kungaboqar yog'i zichligi zarar qarshi himoya, zarur darajaga yetib, va zararlar minimal edi. asosiy mahsulotlari Bu tamoyillar va predelyayut saqlash tizimi ishlashi uchun tayyorlanmoqda. TURLARI VA O'SIMLIK YOG'I (KUNGABOQAR), MAQSAD ZICHLIGI 1. Xom. moy filtri bu turi faqat, shuning uchun eng foydalidir. Ushbu mahsulot maksimal biologik qimmatbaho qismlariga himoya qilingan. Ya'ni, xom pista yog'i zichligi 5 - bo‘limda aniqlangan navli urug‘ni joylash va saqlash prinsiplari bayon etilgan. Moyli urug‘lar massasi millionlab urug‘lardan tashkil topganligi uchun, ularning o‘rtacha ko‘rsatkichi tushunchasi ishlatilishi mumkin. Urug‘ va mevalarning xususiyatlari ularning morfologiyasi, anatomiyasi va kimyoviy tarkibiga bog‘liq bo‘lib, har bir moyli o‘simlik uchun o‘ziga xosdir. Uru g‘ larning texnologik sifatini fizik-mexanik, fizik-kimyoviy va fiziologik (biologik) ko‘rsatkichlar belgilaydi. Har bir urug‘ning fizik-mexanik xossalariga uning geometrik shakli va o‘lchamlari, nisbiy zichligi, aerodinamik, dielektrik va boshqa xossalari kiradi. Bu xossalar urug‘larni terimdan keyingi qayta ishlash, saqlash va texnologik kayta ishlash jarayonlaridagi masalalarni hal qilishda muhimdir. Bir dona urug‘dan farqli ravishda urug‘lar massasi yangi xususiyatlarga ega bo‘ladilar. Bo‘larga urug‘lar massasining sochiluvchanligi, sochma zichligi, g‘ovakligi, hajmiy og‘irligi va boshqalar kiradi. Urug‘larning geometrik shakli va o‘lchamlariga ko‘ra saqlash xonalarining turlari, texnologik uskunalarning ishchi qismlari, hamda saqlash va qayta ishlash usullari tanlanadi. Aynan bir moyli urug‘ning o‘lchami qancha katta bo‘lsa (yirik bo‘lsa), shunchalik uning texnologik sifati yaxshi bo‘ladi. Urug‘lar bir biridan xajmi bilan farq qilsa, urug‘lar YIG ‘ INDISI boshqa urug‘lardan tabiiy va absolyut og‘irligi bilan, sochiluvchanligi va shunga o‘xshash fizik ko‘rsatkichlar bilan farq qiladi. Bir dona urug‘ning o‘lchamlari uning og‘irligi bilan o‘zviy b OG ‘ LIQ . Shuning uchun urug‘larning og‘irligini o‘lchash uchun «absolyut og‘irlik» tushunchasi kiritilgan. Bu 1000 dona ururning 0% namlikdagi yoki absolyut quruq xolatidagi og‘irligi (foizda ifodalangan namlikga mos grammlarni o‘lchangan og‘irlikdan ayirgandagi). Buni aniqlash uchun quyidagi formuladan foydalaniladi: A = a (100 - s ) / 100 / g / Bu yerda, a - 1000 ta o‘z namligiga ega bo‘lgan uru g‘ larning o g‘ irligi, ( g ) s - shu uru g‘ larning namligi, ( % ) topganligi sababli spirt ishlab chiqaruvchi gidroliz zavodlariga xom ashyo bo‘lib xizmat qiladi. Moyli urug‘lar va ularni qayta ishlash mahsulotlari moylar va oqsillardan tashqari bir qator biologik aktiv birikmalar bo‘lgan vitaminlar va provitaminlarga ham boydir (tokoferollar, steroidlar, karatinoidlar va boshqalar). Undan tashqari moyli urug‘lar boshqa urug‘lardan xilma xil fosfolipid kompleksi hamda makro- va ultramikroelementlar to‘plamining miqdori bilan ajralib turadi. Moyli urug‘larning kimyoviy tarkibi ularni sanoatda kompleks qo‘llash imkoniyatini yaratadi. Moyli urug‘larni yig‘ib olish, qayta ishlash va saqlash texnologiyalari, ular tarkibidagi barcha qimmatli moddalar to‘plamini tayyor mahsulotlar tarkibida saqlab qolishga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak. Bugungi kunda jahon miqyosida ozuqa o‘simlik moyi sifatida 1-o‘rinda soya moyi, 2-o‘rinda palma moylari, 3-o‘rinda kungaboqar moyi, 4-o‘rinda raps moy va keyingi o‘rinlarda chigit, zaytun, kunjut, saflor va boshqa moylar qo‘llanilmoqda. Moyli urug‘larning kimyoviy tarkibi sanoatda o‘simlik moyli xom ashyosidan kompleks foydalanish uchun katta imkoniyat yaratadi. Yig‘ishtirib olish, yig‘ishtirishdan keyingi qayta ishlash, saqlash va moyli urug‘larni qayta ishlash texnologiyasi o‘simlik moyli xom ashyosini tayyor mahsulot xolida maksimal saqlash maqsadida hamma boy komponentlarga ega bo‘lishi zarur. Shu maqsadda chiqitsiz ishlab chiqarish jarayonida hosil bo‘layotgan o‘simlik moyini ekologik toza, atrof muhitga zarar yetkazmay, moyli urug‘lar tarkibidagi hamma foydali elementlarni saqlab qolgan holda, moyli xom ashyoni qayta ishlash texnologiyalarini qo‘llash zarur hisoblanadi. O‘zbekistonda asosiy moyli urug‘ sifatida paxta chigiti ishlatiladi. Keyingi vaqtlarda paxta dalalari qisqartirilishi nati j asida, paxta chigiti o‘rnini qoplay oladigan boshqa moyli o‘simliklar ekish ishlarini amalga oshirish orqali respublikamiz uchun noan’anaviy moyli o‘simliklardan kungaboqar, maxsar o‘simliklarining seleksiyasi va maxsar mo yini qayta ishlash texnologiyasi o‘rganilmoqda. Shunday qilib moyli urug‘larni ng va yog‘larning kimyoviy tarkibini va zaxarlangan uru g‘ lardan iborat bo‘ladi. Urug‘larning nafas olish intensivligi yuqorida ko‘rib chiqqanimizdek saqlash jarayoniga ta’sir qiladi. Bu ko‘rsatkichni vaqt birligida ajralib chiqqan SO 2 ning mikdoriga karab aniqlash mumkin. Urug‘larning nafas olish intensivligi va unib chiquvchanligi ko‘rsatkichlari ko‘prok agrotexniklar uchun ahamiyatlidir.

Kungaboqar moyini neytrall idishlarga qadoqlash texnologiyasi kurs ishi

Купить