Информация о документе

Цена 10000UZS
Размер 2.4MB
Покупки 0
Дата загрузки 18 Апрель 2024
Расширение pptx
Раздел Презентации
Предмет Экономика

Продавец

Bohodir Jalolov

Лизингни ривожланиш тарихи. Ўзбекистон лизинг бозори - бугунги кун ҳолати ва ривожланиш

«Лизингни ривожланиш тарихи. Ўзбекистон лизинг бозори: бугунги кун ҳолати ва ривожланиш истиқболлари» РЕЖА:  Лизинг бу нима?  Лизингни ривожланиш тарихи  Лизингни ривожланиш босқичлари  Лизинг бозоридаги янги хизматлар  Ўзбекистон лизинг бозорининг бугунги кун ҳолати Лизинг бу нима ? Лизинг - бу молиявий ижаранинг алоҳида тури бўлиб, унда бир тараф (лизингберувчи) иккинчи тарафнинг (лизинголувчининг) топшириғига биноан учинчи тарафдан (сотувчидан) лизинг шартномасида шартлашилган мол-мулкни (лизинг объектини) мулк қилиб олади ва уни лизинголувчига шу шартномада белгиланган шартларда ҳақ эвазига эгалик қилиш ва фойдаланиш учун ўн икки ойдан ортиқ муддатга беради Лизинг лойиҳаси чизмаси Ускуна етказиб берувчи Лизинг компанияси Лизинг олувчи Олди – сотди шартномаси Лизинг шартномаси  Л изинг ( инг. to lease – олмо қ ва мулкни вақтинчалик ижарага бермоқ) сўзи айтарлик янги сўз бўлишига қарамасдан лизинг ғояси узоқ тарихга эга  Лизинг хақидаги илк тушунчалар узоқ ўтмишга, яъни Арасту (Аристотель) (милоддан аввалги 384/383 - 322 йй. ) даврига бориб тақалади "Бойлик эгалик хуқуқида эмас, Балки фойдаланиш ҳ уқуқидадур".  Бошқа сўз билан айтганда, даромад олиш учун бирон бир ускунага эгалик қилиш шарт эмас, шунчаки шу ускунадан фойдаланиш ҳуқуқига эга бўлиб ва шу орқали даромад олиш мумкин Лизингни ривожланиш тарихи  Биринчи лизинг битими 1066 йилда амалга оширилганлиги хақида маълумотлар бор. Бу битимга кўра Вилгелм забткор Британия оролларига бостириб кириш учун норманд кема эгаларидан кемаларни ижарага олади. Лизингни ривожланиш тарихи  Ўрта асрларда ижарага (лизингга) асосан қишлоқ хўжалиги дастгоҳлари ва отлар берилган. Аммо вақти вақти билан содир бўлган воқеалар ижарага (лизингга) ноёб ва ажойиб турдаги анжомларнинг берилишига сабаб бўлган. Мисол учун, 1248 йилда рицарь Бонфис Манганелла Гаэта, еттинчи салб юришлари учун яроғ-аслаҳаларни ижарага олганлиги хақида маълумотлар бор Лизингни ривожланиш тарихи  Дунёда биринчи рўйхатга олинган лизинг компанияси —« Birmingham Wagon Company» бўлиб у 1855 йил 20 март куни Бирминггемда (Буюк Британия) ташкил этилган. Ушбу компания лизинг битими асосида темир йўл вагонларини кўмир ёки бошқа минерал ресурсларни ташиш учун 5 йилдан 8 йилгача бўлган муддатга ижарага берган  1861 йилда эса яна бир шунга ўхшаш ихтисосга эга компания North Central Wagon and Finance Company ташкил этилди Лизингни ривожланиш тарихи Лизинг сўзининг иқтисодий луғатга киритилишини "Bell Telephone Company” томонидан амалга оширилган телефон аппаратлатларини ижарага бериш билан бо ғлашади, яъни бу компания эгалари телефон аппаратларини сотиш ўрнига уларни хонадонларга ёки компания офисларига фақат ижара асосида ўрнатганлар Лизингни ривожланиш тарихи  Иккинчи жаҳон урушидан кейинги йилларда транспорт воситаларини лизингга бериш жуда тез ривожланди  Ҳатто 30-йилларда Генри Форд ўз автомобиллари сотувини кўпайтириш учун автомобилларни ижарага бериш усулини самарали қўллаган  Аммо автомобил лизинги “ отаси ” (асосчиси) деб Чикаголик савдо агенти Золли Фрэнк ҳисобланади. У 40-йиллар бошларида , биринчилардан бўлиб автомобилларни оммавий равишда узоқ муддатга ижарага беришни таклиф қилган Лизингни ривожланиш тарихи  Ижара бозоридаги хақиқий инқилоб ХХ асрнинг 50-йиллар бошларида АҚШ да бошланди. Ижарага оммавий равишда ишлаб чиқариш ускуналари, кемалар, самолётлар берила бошлади  АҚШ ҳукумати ушбу ҳолатни тўғри баҳолаб тезкор равишда лизингни қўллаб қувватлаш ва рағбатлантиришга қаратилган давлат дастурини ишлаб чиқди  Асосий фаолияти лизинг бўлган биринчи акциядорлик компанияси “United States Leasing Corporation” га 1952 йил Сан – Францискода (АҚШ) Генри Шонфельд томонидан асос солинди Лизингни ривожланиш тарихи  XX асрнинг 60- йиллари бошларида америкалик тадбиркорлар лизингни океан ортига яъни Европага “ олиб ўтишди ” , шу билан Европадаги лизинг бозори жадал суръатлар билан ривожлана бошлади  Агар АҚШ да 60-йилларда амалга оширилган лизинг лойиҳаларининг умумий қиймати 1 млрд. АҚШ долларини тенг бўлган бўлса ушбу кўрсатгич 80-йилларга келиб 110 млрд. АҚШ долларини ташкил этди. Лизинг хизматларининг бундай тез суръатлар билан оммалашишига лизинг лойиҳаларининг бир қатор қулайликларга эга эканлиги сабаб бўлган  Ҳозирги кунга келиб лизинг хизматлари дунёнинг бозор иқтисодиёти ривожланган мамлакатларида тадбиркорлар учун ишлаб чиқариш жараёнларини юқори технологиялар билан қайта жиҳозлашда жуда самарали механизми хисобланади Лизингни ривожланиш тарихи  Францияда биринчи лизинг компанияси SERAFITES 1957 йилда ташкил топган. SERAFITES компаниясининг асосий фаолияти саноат ускуналарини лизингга беришдан иборат бўлган  Англияда лизинг бизнесига 1960 йил 8 июнда “ Mercantile Leasing Company ” компанияси ташкил этилиши билан асос солинган  Германияда биринчи лизинг компанияси бўлиб, 1962 йилда таъсис қилинган “ Lokallease Mietfinanzierung GmbH ” компанияси ҳ исобланади  Японияда биринчи лизинг компанияси «Century Leasing System» ўз фаолиятини 1969 йилда бошлаган Лизингни ривожланиш тарихи Лизингни ривожланиш босқичлари  Ижара  Молиявий лизинг  Креатив молиявий лизинг  Операцион лизинг  Янги лизинг турлари Ижара Ижара - мулкий шартноманинг бир тури бўлиб унда ижарачи маълум ижара ҳақи эвазига мулкдан вақтинчалик фойдаланиш хуқуқига эга бўлади  Жуда узоқ тарихга эга  Ижара мулки қисқа муддатга фойдаланиш учун берилади  Барча қўшимча хизматлар мулк эгаси томонидан амалга оширилади  Шартнома тугагач ижара мулки мулк эгасига қайтарилади Молиявий лизинг Молиявий лизингни ўзига хос жиҳатлари:  Лизинг операцияси сўнгида лизинг объектининг лизинголувчи томонидан сотиб олиниши  Лизинг мулки лизинголувчида қолиши  Лизинг обьектининг баҳоси тўлиқ тўланиши  Тўловлар графигини мавжудлиги Креатив молиявий лизинг Креатив молиявий лизинг - бу босқичнинг ўзига хослиги шундаки, бунда лизинг бозорида жуда кучли рақобат шаклланади. Молиявий лизинг асосий маҳсулот бўлсада, бозордаги кучли рақобат лизингберувчи компанияларни ўз хизматларини дифферинциация қилишга мажбур қилади. Дифференциациянинг усулларидан бири бу лизинг тўловлари графигини лизинголувчи пул маблағлари оқимига қараб белгиланишидан иборат  Фаол рақобат муҳити  Амалга оширилаётган лизинг шартномаларига индивидуал ёндашув  Мижоз фаолиятидан келиб чиққан ҳолда битимларни тузулиши  Ихтисослаштирилган лизингберувчиларни пайдо бўлиши  Давлат тамонидан лизинг фаолиятини хар томонлама қўллаб қувватланиши Операцион лизинг  Операцион лизинг - лизингни бу турида ускуна унча узоқ бўлмаган муддатга лизинггга берилади, яъни ускуна ўз ҳаёт даврини ўтаб бўлгунгача бир неча маротаба турли лизинголувчиларга берилиши мумкин  Доимий мижозларнинг қидирилиши  Технологиянинг тезкор ривожланиши сабабли ускунанинг маънавий эскириши хавфи пайдо бўлиши  Имкон қадар тўлиқ хизматлар спектрини тақдим қилиш ва лизинг объектини доимий назоратда тутиш  Лизинголувчилар томондан талабларнинг ўсиб бориши Лизинг турлари  Қайтариладиган лизинг - лизингни бир тури бўлиб унга кўра ускуна эгаси бир вақтнинг ўзида ҳам сотувчи ҳам лизинг олувчи бўлиб иштирок этади. Лизингни бу тури айланма маблағининг кам бўлган ҳолатларда асосий воситаларни янгилаш учун, узоқ муддатли инвестицияларни жалб қилувчи қулай инструмент ҳисобланади А к ти в (олди - сотди ) Ли зи нг к ом пани яси А к ти в (м оли яви й ли зи нг)Мулк эгаси Лизинг турлари  Сублизинг (Қўшимча лизинг) - бу лизинг турида лизинг олувчи лизинг берувчи олдида шартнома юзасидан жавобгар бўлиб қолгани ҳолда, лизинг шартномаси бўйича олган лизинг объектини лизинг берувчининг ёзма розилиги билан вақтинчалик эгалик қилиш ва фойдаланиш учун учинчи шахсга қўшимча лизингга топширади . Қўшимча лизинг шартномасининг амал қилиш муддати лизиг шартномасининг амал қилиш муддатидан ортиқ бўлиши мумкин эмас Янги лизинг турлари  Венчур лизинги - венчур лизингнинг биринчи битимлари 1980-йилларнинг охирида АҚШда амалга оширилган. Ушбу лизингнинг объекти сифатида – компьютерлар, телекомуникация тизимлари, текширув ва ўлчов қурилмалари, ҳамда лаборатория аппаратлари ва офис ускуналари,ёш иновацион компанияларнинг start-up лойихалари учун берилади. Мазкур лойиҳаларни молиялаштириш эвазига, лизингберувчи хар ой давомида лизинг тўловларига, ускунанинг қолдик нархига ҳамда варрантларга эга бўлади Янги лизинг турлари  Ходимлар лизинги - бу лизинг турида малакали ходимлар вақтинчалик ташқаридан жалб қилинадилар. Бу лизинг тури ҳам лизингберувчи агентлигига, ҳам ишчига, ҳам иш берувчига бирдек манфаатли. Одатда бундай хизмат турига ўз асосий фаолиятидан ташқари қўшимча равишда, вақтинча бошқа фаолият билан шуғулланувчи компаниялар муроажат этадилар Янги лизинг турлари  WET лизинг - бу лизинг турида лизингберувчи ускуна фаолияти билан боғлиқ барча мажбуриятларни (ускунани техник кўрикдан ўтказиш, таъмирлаш, суғурталаш в. б.) ўз зиммасига олади. Бундан ташқари лизинголувчининг талабига кўра лизингберувчи қўшимча равишда ходимлар малакасини ошириш, маркетинг каби хизмат турларини ҳам кўрсатиши мумкин. Одатда бундай лизинг тури мураккаб технологиялар лизингга олинганда амалга оширилади  Лизингни бошқа янги турлари Лизинг ёки кредит ? Лизинг Кредит Лизинг шартномаси уч томонлама тузилади Кредит шартномаси икки томонлама тузилади Эгалик ҳуқуқи лизингберувчида қолади Эгалик ҳуқуқи мижозга ўтади Гаровга бўлган нисбатан енгил талаб Қўшимча гаров талаб қилинади Бир қатор солиқ имтиёзларининг мавжудлиги Узоқ муддатли молиялашитиришни амалга ошириш имкониятнинг мавжудлиги  1993 йилдан бошлаб “ Ўзбекистон Ҳаво Йўллари ” миллий авиакомпанияси лизинг ёрдамида дунёнинг етакчи самолётсозлик компанияларида ишлаб чиқарилган самолётлар билан ўз авиа паркини жиҳозлади  6 йил давомида “ Ўзбекистон Ҳаво Йўллари ” молиявий лизингдан фойдаланган ҳолда 3 та А-310 ( "Эйрбас Индастри" ), 2 та RJ – 85 , 2 та Боинг – 757 ва 3 та Боинг – 767 ҳаво лайнерларига эга бўлди Лизингни Ўзбекистонда ривожланиш тарихи Ўзбекистонда лизинг бозорининг ривожланиш босқичлари I - босқич: 1991 - 2000 йй. Лизинг қонунчилик асосларининг яратилиши ва унинг халқаро молия механизми сифатида жорий этилиши II - босқич: 2000 -2006 йй. Лизинг қонунчилик асосларининг такомиллашуви ва лизинг бозорини шаклланиши III - босқич: 2006 - хозирги кунгача. Лизинг хизматларини оммавийлашуви ва лизинг бозорид кучли рақобатни пайдо бўлиши Лизинг бозори иштирокчилари Bugungi kunda O‘zbekistonda lizing xizmatlari ko‘rsatuvchi 126 ta tashkilot faoliyat yuritmoqda. Bu haqda Moliya vazirligi boshqarma boshlig‘i o‘rnibosari O‘ktam Muhammadiyev O‘zAda e’lon qilingan maqolasida ma’lum qildi “ Bugun O‘zbekistonda yalpi ichki mahsulot tuzilmasidagi lizing amaliyotlari hajmi yildan-yilga oshayotgani kuzatilmoqda. Bundan tashqari, lizing bozorida ishtirokchilar — lizing amaliyoti bilan shug‘ullanuvchi banklar va lizing kompaniyalari soni muntazam ortib bormoqda. Mamlakatimizda hozirgi vaqtda lizing xizmatlari ko‘rsatuvchi 126 ta tashkilot , jumladan, 24 tijorat banki faoliyat yuritmoqda”, — deyiladi materialda. O‘tgan yil lizingning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 0,5 foizni tashkil etdi. Bundan tashqari, joriy yilning birinchi yarmi yakunlariga ko‘ra, lizing amaliyotlarining umumiy portfeli 2 trillion 529 milliard so‘mni tashkil qildi. Lizing beruvchilar umumiy qiymati 710 milliard so‘mdan ortiq bo‘lgan 4 ming 674 ta lizing shartnomasi tuzdi , bu o‘tgan yilning shu davridagiga nisbatan 65,1 foizga ko‘p. Ўзбекистон Республикаси лизинг бозорининг таҳлили лизинг компаниялари ва тижорат банклари томонидан Ўзбекистон Лизинг Берувчилар Уюшмасига тақдим этилган расмий маълумотлар асосида тайёрланди. Ўзбекистондаги лизинг берувчилар рейтингини тайёрлаш жараёнида, Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитасининг маълумотларига асосланган ҳолда, 2017 йил 1 июль ҳолати бўйича лизинг фаолияти билан шуғулланувчи 126 та молиявий институт рўйхатдан ўтгани аниқланди. Бунда, ҳисобот маълумотларига кўра, бозорда 79 та ташкилот , шу жумладан 24 та тижорат банки лизинг хизматларини тақдим этиш билан фаол шуғулланган. Иш ти рок чиларнинг ли зинг бозори даги улу ш и Ли зи нг к ом пани ялари ТОП – 5 талиги Банк лар ТОП – 5 талиги Ўзбекистон лизинг бозорида ўсишнинг истиқболли йўналишларига қуйидагилар киради:  Тўқимачилик саноати;  Хизматлар соҳаси;  Қурилиш материалларини ишлаб чиқариш;  Озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб чиқариш;  Мева-сабзавот маҳсулотларини қайта ишлаш ва сақлаш;  Ўрам ва тара ишлаб чиқариш;  Тиббий ускуналар;  Фармацевтика, дори препаратларини ишлаб чиқариш;  Тикланадиган ва энергия тежовчи лойиҳалар; Жаҳон амалиётида лизингнинг асосий турлари ижара муддати бўйича қуйидагиларга бўлинади:  Узоқ муддатли лизинг , яъни 3 йилдан ёки ундан кўпроқ муддатга амалга оширилади.  Рентинг. Мулкни бир кундан то бир йилгача бўлган қисқа муддатга ижарага беришни назарда тутади.  Хайринг. Бунда мулк 1 йилдан 3 йилгача муддатга ижарага берилади. Одатда, бу муддат ўрта муддат ҳисобланади. Дунё амалиётида 4 хил лизинг мавжуд: 3. Қайтарилувчи лизинг Бу унинг ўзига тегишли мулкнинг бир қисмини бир вақтнинг ўзида уни ижарага олиш тўғрисидаги шартномага имзо чекиб , лизинг фирмасига сотишдир. Бундай операцияда мулкни ижарага олган томон (ижарачи, арендатор, мулкни нг аввалги э гаси) ва мулкка э галик қилиш ҳуқуқини олган лизинг фирмаси.1. Оператив ( тезкор ) лизинг Лизингнинг бу турида ижарага берилаётган техника ускуналарининг ижара муддати уларнинг хизмат қилиш муддатига қараганда қисқа бўлади. Мулк э гаси томонидан (лизинг берувчи) ижарага бериш мақсадида сотиб олинган зарур асбоб-ускуналар ҳамда уларга кетган сарф-харажатлар фақат қисман қопланади . 4. Халқаро лизинг Лизингнинг алоҳида бир тури бўлиб, бунда томонларнинг ҳеч бўлмаганда бирортаси (ёки ҳаммаси турли мамлакатлардан) бошқа мамлакатга тегишли бўлади, ёки томонларнинг бири хорижий фирма билан қўшма капиталга э гадир.2. Молиявий лизинг Бу лизинг асосида ўзаро томонлар имзоланган шартномага биноан, шартнома муддати тугагандан сўнг ижарачи лизингга олинган ускуналарни қолдиқ қиймати бўйича сотиб олиши мумкин. Бу ҳолда лизингга берилган машина ва ускуналарга э галик қилиш ҳуқуқи бевосита ижарачига ўтади. Лизингнинг асосий функциялари Иннова ция Ижара Таъмин лаш Сотиш Сафар бар килиш Такрор ишлаб чикариш Сугурта Инвестиция Тадбир корликИмтиёз яратишКайта таксим лашИшлаб чикариш ЛИЗИНГ Тадбиркорлик фаолиятида лизинг самараси Маҳсулот рақобатбардошлигининг ошишиЛИЗИНГ САМАРАСИ Ижтимоий Ишлаб чи қ ариш ва техник Ташкилий-и қ тисодий Фан-техника тараққиёти натижаларидан фойдаланиш Меҳнат унумдорлигини нг ортиши Маҳсулот сифатининг ортиши Ишлаб чиқариш тузилишининг такомиллашуви Сублизинг муносабатларини амалга ошириш имкониятлари Ишлаб чиқариш қамровини ўстириш Корхонанинг молиявий ҳолатини мустаҳкамлаш Қ арз олиш нинг самарали роқ шакли Ишчи- ходим ни нг моддий қизиқиши ва жавобгарлигининг ошиши Соли қ имтиёзлари ни олиш имкониятлариИнсон ресурслари-дан , имкониятидан фойдаланишни яхшилаш Шахсий даромадлар даражасини нг ортиши Меҳнат фаолияти мазмун и ини кўтариши Ташаббускорлик ва тадбиркорликнинг фаоллашуви Ижтимоий боқимандаликнинг йўқотилиши Лизинг портфелининг ўсиш динамикаси 050010001500 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 й. І - ярим йиллик149 245 337 818 1 122 1 135 1 254 1 373 млрд. сўм0 500 1000 1500 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 й. І - ярим йиллик 149 245 337 818 1 122 1 135 1 254 1 373 Вилоят кесимида лизинг лойиҳалари хажмининг улуши 21,3% 13,4% 13,3% 9,1%5,6%5,6%5,1%4,7% 4,4% 4,0% 3,7% 3,6% 3,4% 2,8% То шкент (21,3%) То шкент вил. (13,4%) Самарқанд вил. (13,3%) Қашқадарё вил. (9,1%) Бухоро вил. (5,6%) Жиззах вил. (5,6%) Фар ғона вил. (5,1%) Сур хандарё вил. (4,7%) Сир дарё вил. (4,4%) Хо р азм вил. (4,0%) Наманган вил . (3,7%) Андижон вил. (3,6%) Қор ақолпоғистон Республикаси (3,4%) Навоий вил. (2,8%)21,3% 13,4% 13,3% 9,1%5,6%5,6%5,1%4,7% 4,4% 4,0% 3,7% 3,6% 3,4% 2,8% То шкент (21,3%) То шкент вил. (13,4%) Самарқанд вил. (13,3%) Қашқадарё вил. (9,1%) Бухоро вил. (5,6%) Жиззах вил. (5,6%) Фар ғона вил. (5,1%) Сур хандарё вил. (4,7%) Сир дарё вил. (4,4%) Хо р азм вил. (4,0%) Наманган вил . (3,7%) Андижон вил. (3,6%) Қор ақолпоғистон Республикаси (3,4%) Навоий вил. (2,8%) АҚШ ELFA € 154 млрд. Европа € 232 млрд. Япония JLA € 41 млрд. Янги лизинг лойиҳалари ҳажми . ELFA да автотранспорт лизинги инобатга олинмаган. Манба : 2011 йил Leaseurope йиллик тадқиқоти , маҳаллий лизинг уюшмалари , Leaseurope тадқиқотлари.Бразилия ABEL € 7 млрд. Австралия AELA & AFLA € 16 млрд. Умумжа ҳон ускуна лизинг бозори 2011 йил Канада CFLA € 27 млрд. Хитой CLBA € 106 млрд.11% 1% -28%13% 16%100%16% І / 2012 Янги лойиҳалар * 119 млрд. € Манба : Leaseurope уюшмаси. *28 уюшма аъзолари маълумотлари. І/ 2012/11 % -1.0% 0% - 10%10% - 20% - 20% ва паст-10% - 0% -20% - -10%Европа лизинг бозори І/ 2012 йил 20 % - 30%30% ва баланд Испания Франция Италия Германия Буюк Британия Россия Норвегия Швеция Чехия Украина Польша Финляндия маълумот йўқ Европанинг 8 та мамлакатида 6 миллионга яқин мижозлар лизинг хизматидан фойдаланганлар Бу кўрсатгич Европа лизинг бозорининг 52% ва дунё лизинг бозорини 45% ни ташкил этади2010 йил мобайнида кичик ва ўрта бизнес вакиллари € 100,000 млрд. га тенг лизинг хизматларидан фойдаланганлар Таққослаганда … • Европа инвестицион банки банклар орқали €10 млрд. ми қ дорида кичик ва ўрта бизнес учун кредитлар ажратган  63,000 та кичич ва ўрта бизнес субъектлари қўллаб - қувватланди  Европанинг Инвестицион Фондининг кичик ва ўрта бизнесни кафолатлаш дастури, кичик ва ўрта бизнесни тўғридан-тўғри кредитлаш учун € 12 млрд. тақдим этди.  20,000 та кичик ва ўрта бизнес субъектлари қўллаб - қувватланди 2010 Европада кичик ва ўрта бизнес ривожига йўналтирилган инвестициялар  Лизинг хусусий бизнес эгалари учун жуда қулай Нима учун лизинг ? Лизингдан фойдаланиш сабаблари: 1. Солиқ имтиёзларининг мавжудлиги 2. Гаровга бўлган талабнинг нисбатан енгиллиги 3. Лизинг тўловлари графигини мижоз талабидан келиб чиққан ҳолда белгиланиши 4. Бугалтерия ҳисобидаги афзалликлар 5. Лизинг тўловлари аниқ ва шаффоф эканлиги 6. Ускуна лизингга олингандан кейин бир қатор қўшимча хизматлардан (суғурта, логистика) фойдаланиш имкониятининг пайдо бўлиши 7. Ускунани тез муддатларда қўлга киритиш имконияти0. 7 0. 6 0= му им эмасҳ к ў р са тги ч1= жуда му им ҳ  Maybank ( Малайзия )  Ўз Р ТИФ МБ 35 % 35% 3 0 % Ўзбек-Омон инвестицион компанияси  ЕТТБ *  ХМК *Таъсисчилар: ЁАЖ “ Ўзбек Лизинг Интернешнл А.О. ” компаниясининг 2012 йил май ойигача таъсисчилари.  Ўзбекистонда биринчи лизинг компанияси  Лизинг бозорида 1996 йилдан  Бизнинг таъсисчилар халқаро компаниялар  Халқаро сифат ва талаблар асосида иш фаолиятининг юритилиши  Жами қиймати 85 млн. АҚШ долларига тенг 500 дан ортиқ лойиҳалар  Хусусий маблағлар, Миллий Банк, Асака Банк, ХМК, ЕТТБ кредит линиялари хамда экспорт - кредит агентликлари  2011 - йилда 29 млрд. сўмга тенг 100 та лойиҳа амалга оширилган “ Ўзбек Лизинг Интернешнл А.О . ” Лизинг соҳасини ривожланиши учун асослар  Кичик ва хусусий тадбиркорлик учун мини технологияларга бўлган юқори талабнинг мавжудлиги  Ишлаб чиқариш тармоқларини техник ва технологик қайта жиҳозлаш, модернизация қилиш : Кимё, енгил саноат, тикувчилик саноати, машинасозлик ва бошқалар  Ўсиш ва экспорт салоҳияти юқори бўлган тармоқларни ривожлантириш  Мавжуд солиқ ва божхона имтиёзлари X . Лиз инг опе рациял арини ўтк аз иш учу н тадбирк орл ардан тал аб қ ил инадиган ҳ уж ж атл ар.  Лизинг объектини сотиб олиш учун талабнома.  Хокимиятда рўйхатдан ўтганлиги тўғрисида гувоҳномнинг нусҳаси.  Солиқ инспекциясида рўйхатдан ўтганлиги ва ИНН берилганлиги тўғрисидаги гувоҳноманинг нусҳаси.  Якка тартибдаги меҳнат фаолияти билан шуғулланиш тўғрисидаги гувоҳноманинг рўйхатдан ўтганлиги тўғрисидаги нусхаси.  Агарда лицензия талаб этиладиган иш фаолияти билан шуғулланса, ушбу лицензиянинг нусхаси.  Солиқ инспекциясидан бюджет олдида карзи йўқлиги тўғрисида маълумотнома.  Тадбиркорнинг банк ҳисоб рақамидан охирги 6 ойдаги обороти.  Тадбиркорнинг ускуна ўрнатилиши мўлжалланаётган ишлаб чиқариш масканидан фойдаланиш ҳуқуқини тасдиқловчи ҳужжатлар (ижара шартномаси, кадастр маълумотномаси).  Бизнес - режа ( техник – иқтисодий асословчи ҳужжат).  Сотиб олинаётган ускуна бўйича рақобат варақлари ва маълумотлар.  Лизинг сотувчиси ва лизинг объект тўғрисида маълумот. Фукаролик- ҳ уқуқ,ий меъёрлар:  - Узбекистон республикасининг Лизинг туғисида ги крнуни;≪ ≫  - Узбекистон республикаси фук,аролик кодекси;  - Узбекистон республикаси хужалик процессуал кодекси;  - Халкаро молиявий лизинг тугрисидаги УНИДРУА кон-  венцияси. Солиц солиш меъёрлари:  - Узбекистон Республикаси Президентининг Лизинг тизи- ≪  мини ривожлантиришни янада рагбатлантириш чора-  тадбирлари тугрисида ги 2002 йил 28 августдаги Фармони; ≫  - Узбекистон республикаси солик, кодекси. Божхона меъёрлари:  - Узбекистон республикаси Президентининг Лизинг тизими- ≪  ни ривожлантиришни янада рагбатлантириш чора-тадбирлари  тугрисида ги Фармони; ≫  - Узбекистон республикаси Божхона тарифлари тугрисида ги ≪ ≫  к,онуни.  - Узбекистон республикаси Божхона Кодекси. Лизинг операцияларининг бухгалтерлик ^исоботи  - УзР Миллий бухгалтерлик х,исоботи стандарти (МБХ,С).  Ли зи нг х и зм ати бозори даги м алак али воси тачи ларни нг тарк и би  № Малакали  воситалар  Мазкур тур малакали воситачиларнинг ^укук,  ва мажбуриятларииинг тавсифи  1 Дистрибьютор  (улгуржичи)  - Лизинг мулкини ^ам ишлаб чикарувчиси, )^ам сотиб  олувчиси билан мустакил муносабат асосида  тулик, уз номидан \аракат килади, бирок,, мулк эга-  си хисобланмайди.  - Нархни белгилайди, бозорни урганади, сервис  хизмати курсатади.  2 Дилер  - Майда мустакил тадбиркор. У уз ,\ исобидан зарур  жих,озларни сотиб олади ва харидорга сотади, бирок  У рекламада ка™ашиши ва сервис хизмати  курсатиши мумкин.  3 Брокер  - Уз мижозлари топшириги буйича ва улар  ^исобидан х,аракат килади.  - Манфаатдор томонларни учраштиради, лекин рискни  уз зиммасига олмайди.  4 Тижоратчи - Мижоз \исобидан, аммо уз номидан битим тузади.  - Агар уз ваколатидан четга чикса, зарарни тулайди.  5 Маклер - Битим учун манфаатдор томонларни танлайди ва  учраштиради, лекин узи иштирок этмайди.  6 Консигнатор  - Житомир ни ишлаб чикарувчидан тижорат шартлари  билан олади ва уни сотувчи белгилагандан  паст булмаган нархларда сотишни ташкил этади.  - Мулкка эгалик килиш ^УКУКИ жи\ озни етказиб  берунчида колади.  7 Ишончли шахе (вакил)  - уз фирмасининг номидан ва топшириги буйича  битим тузади.  - узлари учун тузилган битим- топширигда белгиланган  тартибда х,аракат килади.  8  Ишлаб чик,арувчи  (истеъмолчи)  агенти  - Муайян хУДУДДа ишлаб чикарувчи номидан ва  унинг ,\исобидан х,аракат килади.  - Битта, муайян битимгагина ваколатли булмайди,  балки уз вакиллик муддати ичида бир неча битим-  лар тузишда вакил булади.  9. Коммивояжер - Факат сотибгина к°лмай, балки лизинг объектини  фойдаланувчига етказиб беради.  10 Жунэтувчи-сотувчи  - Фирманинг кучмас вакили, у лизинг мулкини  тайинли олувчи-ижарачиларга каталоглар жунатиш  йули билан сотади.  11 Масла^атчи  - Лизинг хизмати бозори ва ишбилармонлар доира-  сида тадкикотларни тузилган битимлардан фоизлар  тулови асосида олиб боради.  - Даромадга шерик Bank ning lizing xizmat idan foy dalanish uchun quy idagi hujjat larni t aqdim et ish lozim:    - Lizing olish uchun ariza;   - Oxirgi hisobot sanasiga moliyaviy hisobotlari yig'indisi;   - Pul oqimlari tahlili ko'rsatilgan Biznes reja;   - Lizing ob'ekti;   - Ta'minot hujjatlari;   - Loyiha amalga oshirilishi bilan bog'liq boshqa hujjatlar. X I .Лизинг объектини лизинг асосида олувчи билан шартнома тузиш даврида, лизинг берувчи (банк, компания ёки бошқа бир ташкилот) берилаётган лизинг объектини хатарлардан сақлаш мақсадида лизинг олувчидан қўшимча маълумотлар талаб қилиш ҳуқуқини сақлаб қолишга хақлидирлар. X I I . 1 . Лиз ингнинг аф з ал л ик л ари Лизинг олу вчи су бъек тлар у чу н: - э скираётган техника, ускуна ва жиҳозларни энг замонавийлари билан алмаштириш имкониятлари туғилади. - бир ва қ тнинг ў зида ҳ ам замон а вий технология сотиб олинади, ҳам ишлаб чиқаришнинг кўлами кенгаяди. - сотиб олинаётган ускунанинг умумий қиймати бир пайтнинг ўзида тўлаш муаммосидан озод бўлади. - лизингнинг оператив тури тадбиқ этилганда, мулкка солинадиган солиқдан озод қилинади. - замонавий технологияни ишлатишдан ҳосил бўладиган фойданинг келиши тезлашади. - ускуна қиймати, уни “даромадга қараб буромад” тамоили асосида ишлатишдан ҳосил бўлган маблағлар ҳисобига тўланади. - фойда солиғига тортиладиган солиқ базасини лизинг тўловлари суммаси даражасида камайтиради . X I I .2 . Лиз ингнинг аф з ал л ик л ари Лизинг беру вч и у чу н: - кўрсатилаётган хизматлар кўламини кенгайтириш ҳамда эски мижозлар билан ўрнатилган амалий алоқаларни узмаслик. - янги мижозларни жалб этиш. - ўз маблағларидан самарали фойдаланиш, шунингдек, қўшимча даромад олиш. - мижознинг тўловга ноқобиллиги оқибатида келиб чиқадиган зарарлар хавфини камайтириш. X I I . 3 . Ли зингнинг аф залли к лари  Лизинг уск у наси ни соту вч и у чу н: - маҳсулотни сотиш бозорини кенгайтириш. - ускуна тўловини кафолатлаш . X I I . 4 . Лиз ингнинг аф з ал л ик л ари Давлат у ч у н: - инвестиция қуйилмаларидан мақсадли фойдаланишни кафолатлаш. - инвестиция сиёсатини фаол ўтказиш. - анъанавий молиялашга қўшимча равишда маблағларни асосий фондларга қўйиш. - тадбиркорликда фаолият юритаётган ишлаб чиқарувчиларнинг ривожланишини рағбатлантириш. - қўшимча маъмурий органлар тузмаган ҳолда, фақат иқтисодий услублар воситасида ишлаб чиқаришни ривожлантиришни инвестициялаш. X I I I . Лиз ингнинг опе рациял арининг сал бий ж иҳ атл ари  Лизинг олувчи учун ускунани лизинг шартлари асосида сотиб олиш, уни бирданига ўз маблағлари, ёки жалиб қилинган имтиёзли кредитлар ҳисобига харид қилишга нисбатан бирмунча қимматга тушади.  Одатда, лизингнинг қиймати ссудалар бўйича олинган мажбуриятларга қараганда қимматроқ, деб ҳисобланади. Бироқ шуни унутмаслик керакки, эскирган ускуналар бўйича хавф - хатарлар лизинг берувчи шахс зиммасига тушаётганлиги сабабли, унинг ўрнини қопловчи воситачилик ҳақининг катта қисмини ҳам у олади. X I V . Лиз инг хақ ида хул оса  Лизингдан фойдаланиш қисқа вақт ичида асосий фондларни янгилаш ҳамда шакллантиришга, шунингдек, қўшимча маъмурий органлар тузмай туриб, фақат иқтисодий услублар воситасида ҳусусий ва тадбиркорликни ривожлантиришни рағбатлантирувчи инвестиция сиёсатини амалга ошириш имкониятини яратади. 74Ўзбекистон Республикаси Марказий банки томонидан лизинг операцияларини тартибга солишнинг меъёрий хуқуқий асослари 75Ўзбекистон Республикаси Марказий банк Бошқарувининг 2006 йил 21 октябрдаги 25/6-сонли қарори б илан тасдиқланган “ Тижорат банкларида лизинг операцияларини амалга ошириш ва уларнинг бухгалтерия ҳисобини юритиш тартиби тўғрисида ”ги Н изоми Мазкур Низомга қуйидагиларга мувофиқ ўзгартиришлар киритилган  ЎзР АВ 26.03.2007 й. 1648-1-сон билан рўйхатга олинган ЎзР МББ Қарори,  ЎзР АВ 09.07.2007 й. 1648-2-сон билан рўйхатга олинган ЎзР МББ Қарори,  ЎзР АВ 27.11.2007 й. 1648-3-сон билан рўйхатга олинган ЎзР МББ Қарори 76лизинг (молиявий ижара) - бир тараф (лизинг берувчи) иккинчи тарафнинг (лизинг олувчининг) топшириғига биноан учинчи тарафдан (сотувчидан) лизинг шартномасида шартлашилган мол-мулкни (лизинг объектини) мулк қилиб сотиб олишни ва уни шу шартномада белгиланган шартларда ҳақ эвазига эгалик қилиш ва фойдаланиш учун лизинг олувчига ўн икки ойдан ортиқ муддатга беришни назарда тутадиган ижара муносабатларининг алоҳида тури. 77Ми к ролизи нг - тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш учун лизинг тўғрисидаги қонун ҳужжатларига мувофиқ энг кам иш ҳақининг икки минг баравари миқдоридан ошмайдиган суммада бериладиган лизинг . 78Лизинг объектлари - тадбиркорлик фаолияти учун фойдаланиладиган истеъмол қилинмайдиган ҳар қандай ашёлар, шу жумладан корхоналар, мулкий комплекслар, бинолар, иншоотлар, ускуналар, транспорт воситалари ҳамда бошқа кўчар ва кўчмас мулк (ер участкалари ва бошқа табиий объектлар, шунингдек муомаладан чиқарилган ёки муомалада бўлиши чекланган бошқа мол-мулклар бундан мустасно ). Лизинг субъектлари - лизинг берувчи, лизинг олувчи ҳамда сотувчи. 79Лизинг тўловлари - лизинг берувчининг лизинг объектини олиш учун қилган харажатларининг ҳаммаси ёки кўп қисми, шунингдек лизинг объектини етказиб бериш ва белгиланган мақсадда фойдаланиш учун уни яроқли ҳолга келтириш билан боғлиқ бўлган бошқа харажатларининг лизингга олувчи томонидан қопланиши ҳамда лизинг берувчи даромади йиғиндиси. Минимал лизинг тўловлари - лизинг олувчи ёки унинг кафолатчиси (кафили) томонидан лизинг шартномасига кўра лизинг берувчига унинг лизинг объектини сотиб олиш ва уни яроқли ҳолга келтириш билан боғлиқ харажатларини, лизинг даромади (фоизи) қўшилган ҳолда лизинг муддати давомида тўланиши лозим бўлган сумма. 80Ли зи нг операци ялари 4 при нци п асоси да ам алга ош и ри лади : 1. Қ ай тари ш ли к при нци пи 2. Тўловли ли к при нци пи 3. Таъм и нланганли к при нци пи 4. Мақ сад ли ли к при нци пи 81Қиморхоналар ва биллиардхоналарни ташкил этишда лизинг хизматларини кўрсатишга йўл қўйилмайди. Лизинг бўйича молиявий ижарага олинган мол-мулк тарафларнинг келишувига биноан суғурталанади. Бундай келишув бўлмаган тақдирда, лизинг олувчи лизинг объекти суғуртаси учун жавобгар бўлади. Лизинг берувчи ва лизинг олувчи ўзаро келишган ҳолда қонун ҳужжатларига мувофиқ лизинг объектини жадал амортизация қилишни қўллаш ҳуқуқига эга. Лизинг компанияларига уларга иккиламчи талаб қилиб олингунча депозит ҳисобварақлари очган тижорат банклари томонидан импорт асосида лизинг объектларини етказиб бериш билан боғлиқ лизинг хизмати кўрсатилиши мумкин. 82Низомнинг 11-бандида лизинг объекти шартномага мувофиқ таъминот вазифасини бажарса, уҳолда лизинг объекти лизинг олувчи томонидан лизинг берувчи банк фойдасига йўқолиш ва шикастланиш ҳодисаларидан ихтиёрий суғурта қилиниши ва бу тўғрисида суғурта полисини банкка тақдим этилиши шарт. Лизинг берувчи лизинг операциясини амалга ошириш натижасида сарфланган маблағларнинг қайтарилиши ва лизинг фоизи тўланишининг кафолати сифатида лизинг олувчидан бошқа таъминот шаклларини тақдим этишни талаб қилиши мумкин. Лизинг фоиз ставкалари миқдори лизинг олувчи ва лизинг берувчи банк ўртасидаги ўзаро келишувга кўра лизинг шартномасида белгиланади. 83Лизинг олувчининг буюртмаси бўйича лизинг берувчи банк томонидан лизинг операциясини амалга ошириш ёки оширмаслик тўғрисида қарор қабул қилиш муддати буюртма банкка келиб тушган кундан бошлаб 30 иш кунидан, микролизинг операциясини амалга ошириш бўйича эса 10 иш кунидан ошмаслиги лозим. Лизинг операциясини амалга ошириш асослантирилган ҳолда рад этилган тақдирда, лизинг берувчи банк лизинг олувчига бу ҳақда рад этиш сабабини асослаган ҳолда ёзма шаклда маълум қилиши шарт. 84Низомнинг 15 -бандига мувофиқ, Ўзбекистон Республикасининг "Лизинг тўғрисида"ги Қонунига мувофиқ, лизинг шартномаси қуйидаги шартлардан бирига жавоб бериши керак: а) лизинг шартномасининг муддати тугагач, лизинг объекти лизинг олувчининг мулки бўлиб ўтса; б) лизинг шартномасининг муддати лизинг объекти хизмат муддатининг 80 фоизидан ортиқ бўлса ёки лизинг объектининг лизинг шартномаси тугаганидан кейинги қолдиқ қиймати унинг бошланғич қийматининг 20 фоизидан кам бўлса; в) лизинг шартномасининг муддати тугагач, лизинг олувчи лизинг объектини унинг бозор қийматидан паст нархда сотиб олиш ҳуқуқига эга бўлса, бунда ана шу ҳуқуқни амалга ошириш кунидаги лизинг объекти қиймати асос бўлади; г) лизинг шартномаси амал қиладиган давр учун лизинг тўловларининг умумий суммаси лизинг объекти қийматининг 90 фоизидан ортиқ бўлса. 85Лизинг шартномаси лизинг объекти хизмат муддатининг 80 фоизидан кам бўлмаган муддатга тузилади. Бунда лизинг объектининг хизмат муддати Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодексининг 23-моддасининг тўртинчи қисмида белгиланган асосий воситаларнинг амортизация нормаларидан келиб чиққан ҳолда ҳисобланади. Фермер хўжаликларига ҳамда Қорақалпоғистон Республикаси ва Хоразм вилоятидаги машина- трактор паркларига қишлоқ хўжалиги машиналарини лизингга бериш борасидаги лизинг шартномалари 10 йилгача бўлган муддатга тузилади. 86Лизинг шартномасида лизинг шартномаси амал қилиши бошлангандан то тугагунга қадар лизинг объектининг қиймати бўйича вужудга келадиган ўзгаришларни инобатга олиб , лизинг тўловлари суммасига тарафларнинг келишувига биноан тегишли қўшимча ва ўзгартиришлар киритиш шартлари кўзда тутилиши мумкин . Лизинг олувчилар лизинг объектини лизинг шартномаси муддати тугашидан олдин исталган вақтда лизинг объектининг қолдиқ қийматини ва ҳисобланган лизинг фоизи тўловини амалга оширган ҳолда лизинг объектини ўз мулкига олиши мумкин. Лизинг объекти қолдиқ қиймати ва ҳисобланган фоизлар тўлови тўлалигича амалга оширилган кундан бошлаб лизинг шартномаси шартлари тўла бажарилган ҳисобланади. 87Лизинг объекти етказиб берилмаган, тўлиқ етказиб берилмаган, етказиб бериш муддати ўтказиб юборилган ёки сифати талаб даражасида бўлмаган лизинг объекти етказиб берилган тақдирда, агар шартномада бошқача қоида назарда тутилган бўлмаса, лизинг олувчи:  лизинг тўловини амалга оширишни кечиктириш;  етказиб бериладиган лизинг объектидан воз кечиш;  лизинг шартномасининг бекор қилинишини лизинг берувчидан талаб этиш;  лизинг шартномасини бажармаслик ёки тегишлича бажармаслик натижасида етказилган зарарларни тўлашни лизинг берувчидан талаб қилишга ҳақлидир. 88ЛИЗИНГ БЕРУВЧИ БАНК ҲАР БИР ЛИЗИНГ ОПЕРАЦИЯСИ БЎЙИЧА ЛИЗИНГ ЙИҒМА ЖИЛДИНИ ШАКЛЛАНТИРАДИ:  Лизинг йиғма жилдда қуйидаги ҳужжатлар бўлиши лозим:  лизинг олувчининг буюртмаси;  лизинг шартномаси;  лизинг олувчининг охирги ҳисобот санасига бухгалтерия баланси;  лизинг олувчининг лизинг бўйича бизнес-режаси;  лизинг олувчининг тўлов қобилияти ва унинг бизнес-режасининг самарадорлиги тўғрисида лизинг берувчи банкнинг хулосаси;  суғурта компаниясининг лизинг объектини суғурта қилинганлиги тўғрисидаги суғурта полиси;  лизинг берувчининг лизинг объектини лизинг олувчига етказиб берилиши тўғрисидаги буюртмаси;  лизинг объектининг олди-сотди шартномаси;  лизинг объектини фойдаланишга қабул қилиш далолатномаси;  лизинг объектига сотувчи томонидан берилган техник кафолат;  лизинг операцияси ҳамда таъминоти характеридан келиб чиққан ҳолда олинган бошқа ҳужжатлар. ЛИЗИНГ ТЎЛОВЛА РИ Ж А ДВА ЛЛА РИ Лизинг тўловларини амалга ошириш тартиби лизингнинг ўзига хос афзаллиги ҳисобланади. Лизинг шартномасида барча тарафларнинг истаги оптимал даражада эътиборга олиниши мумкин. Лизинг берувчи ва лизинг олувчи қуйидагилар ҳақида келишиб олиши мумкин:  Лизинг тўловлари;  Лизинг тўловларини кечиктирилиши;  Лизинг тўловларининг эволюцион ўсиб бориши;  Тўлов хажмининг лизинг муддати охирига бориб камайиб бориши;  Тўловларнинг бошқа кўриниши ҳақида. Лизинг тўловларининг шакли лизингга олинган ускунада ишлаб чиқарилган маҳсулотларнинг сотилишидан келиб тушган пул маблағларидан амалга оширилиши ва такомиллаштирилиши мумкин. Шундан келиб чиқққан ҳолда лизинг тўловлари жадваллари қуйидагича бўлиши мумкин:  Лизинг объекти қийматини бир текис тўлаш жадвали;  Лизинг тўловларини ўсиб бориш тартибида тўлаш жадвали;  Аннуитет ҳисоби услубига асосланган тўлов жадвали;  Тўловларнинг камайиши услубидаги тўлов жадвали;  Тенг бўлмаган қисмлар билан тўлаш жадвали (ўсиш ёки камайиб бориш). Мисол. Тадбиркор лизингга қиймати 10 млн. сўм бўлган ускуна сотиб олади. Шартноманинг амал қилиш муддати 2 йилни ташкил этади ва тўловлар қулайлик учун ҳар чоракда амалга оширилади. Қуйида келтирилган лизинг тўлови ҳисоб-китоби бўйича маржа хажми йиллик 12% қилиб ўрнатилган. Ли зи нг объек ти қ ий м ати ни бир тек и с тўлов ж адвали Ли зи нг объек ти қ и й м ати ни би р тек и с тўлов ж адвали асосий қарзни (10 млн. сўм) лизинг шартномаси амал қилиш муддатига тақсимлаш йўли билан ҳисоблаб чиқарилади. Бу ҳолда бир чоракдаги қайтариш суммаси 1250000 сўмни ташкил этади (10000000:8=1250000). Маржа катталиги 2 йил 2 йил учун хар чоракда 300000 сўмни ташкил этади (10000000*12%:4 чорак=300000). Ҳар чоракда лизинг олувчи томонидан тўланиши лозим бўлган умумий лизинг тўлови 1550000 сўмни ташкил этади. Лизинг тўловининг ушбу тури барқарор айланма маблағларига эга бўлган корхоналар учун қўлланилади. Мазкур лизинг тўлови тизимининг афзаллиги шундаки, корхона бир текис лизинг тўловлари билан ўз молиявий фаолиятини режалаштираётганда шаҳсий пул маблағларини ҳам режалаштириб олиши мумкин. 1-ж адвал ЛИЗИНГ ОБЪ ЕК ТИ Қ ИЙМАТИНИ БИР ТЕК ИС ТЎЛАШ № Тўловларни амалга ошириш саналари Объектнинг қолдиқ қиймати Маржа (йиллик 12%) Лизинг объектини нархининг қайтарилиши Лизинг тўлови 1 1 чорак 10000000 300000 1250000 1550000 2 2 чорак 8750000 300000 1250000 1550000 3 3 чорак 7500000 300000 1250000 1550000 4 4 чорак 6250000 300000 1250000 1550000 5 5 чорак 5000000 300000 1250000 1550000 6 6 чорак 3750000 300000 1250000 1550000 7 7 чорак 2500000 300000 1250000 1550000 8 8 чорак 1250000 300000 1250000 1550000 Жами 2 400 000 10 000 000 12 400 000 Агар сиз бошловчи тадбиркор ёки янги ташкил қилинган корхонанинг раҳбари бўлсангиз, сизнинг бизнесингиз у чу н ўси б бору вчи ли зи нг тўловлари жадвали тавсия қилинади. Бу услубда, корхона ишлаб чиқаришни тўлиқ қувват билан ишга тушириш йўлида катта молиявий харажатлар қилаётганлиги эътиборга олинади. Шунинг учун ускунани қайтариш нархи лизинг олувчи учун қулай бўлиши эътиборга олинган ҳолда ҳисоблаб чиқарилади. 2-жадвалдан кўриниб турибдики, бошланғич тўлов минимал даражада. Кейинги лизинг тўловлари эса ошиб боради, бунда корхона ўз маҳсулотларини сотишни бошлаши ва даромад олиши кўзда тутилган. 2-ж авдал ЛИЗИНГ ТЎЛОВЛАРИНИ УСИБ БОРИШ ТА РТИБИДА ТЎЛА Ш № Тўловларни амалга ошириш саналари Объектнинг қолдиқ қиймати Маржа (йиллик 20%) Лизинг объектини нархининг қайтарилиши Лизинг тўлови 1 1 чорак 10000000 500000 550000 1050000 2 2 чорак 9450000 472000 750000 1222500 3 3 чорак 8700000 435000 950000 1385000 4 4 чорак 7750000 387000 1150000 1537500 5 5 чорак 6600000 330000 1350000 1680000 6 6 чорак 5250000 262000 1550000 1812500 7 7 чорак 3700000 185000 1750000 1935000 8 8 чорак 1950000 97500 1950000 2047500 Жами 2 670 000 10 000 000 12 670 000 Жаҳон амалиётида кўпинча анну и тет ҳ и соби услу би га асосланган ли зи нг тўловлари ж адвали (3- жадвал) кўпроқ қўлланилмоқда. Ушбу жадвал лизинг олувчи учун ҳам, лизинг берувчи учун ҳам самаралидир. Жадвалда лизинг тўлови катталиги ўзгармас бўлиб, махсус формула ёрдамида ҳисобланадиган аннуитет коэффициенти орқали белгиланади: 1-(1/(1+П/4)т) КА = ------------------------------- П/4 бу ерда, КА – аннуитет коэффициенти; П - маржа ставкаси, фоизларда олинган; Т – лизинг шартномаси муҳлатининг лизинг тўловлари даврийлигига кўпайтирилган даражаси (бизнинг мисолимизда, Т=8, яъни 2 йил х 4 чорак). Бизнинг мисолда лизинг тўлови қийматини ҳисоблаб чиқарамиз. Бунда, П учун 20% ни киритамиз, Т учун 8ни. Натижада аннуитет коэффициенти: 1 – (1/(1+20%/4)8) КА = ---------------------------------= 6,463га тенг бўлади. 20%/4 Формулага кўра, лизинг тўлови катталиги қуйидагига тенг бўлади: Лизинг тўлови = 10000000/6,463 = 1 547218 сўм. 3-ж адвал АННУИТЕТ Ҳ ИСОБИ УСЛУБИГА АСОСЛАНГАН ТЎЛОВ № Тўловларни амалга ошириш саналари Объектнинг қолдиқ қиймати Маржа (йиллик 20%) Лизинг объектини нархининг қайтарилиши Лизинг тўлови 1 1 чорак 10000000 1547218 2 2 чорак 8952782 1547218 3 3 чорак 7853203 1547218 4 4 чорак 6698645 1547218 5 5 чорак 5486359 1547218 6 6 чорак 4213459 1547218 7 7 чорак 2876914 1547218 8 8 чорак 1473541 1547218 Жами 12 377 744 3-жадвалда аннуитет услубидаги ҳисобга асосланган тўлов жадвали келтирилган бўлиб, 2 йил мобайнида ҳар бир лизинг тўлови 1547218 сўмга тенг бўлиб, ўзгармас бўлади. Жадвалдан кўриниб терибдики, лизинг объектининг қайтарилиш қиймати ва маржанинг катталиги аҳамиятга эга эмас. Бироқ, потенциал лизинг олувчи лизинг тўлови жадвалида маржа катталиги ва асосий қарз қийматининг ҳар чоракда ўзгаришини кузатиб боришни хохлайди. 3.1-жадвалда аннуитет ҳисоб услубига асосланган тўлов жадвали акс эттирилган бўлиб, потенциал лизинг олувчининг илтимосига биноан, унда ҳар чоракдаги маржа қиймати ва лизинг объекти қийматининг қайтарилиш суммаси акс эттирилган бўлиши мумкин. Бунда маржа ускунанинг қолдиқ қийматидан ҳисобланади, лизинг объекти қийматининг қайтарилиши қиймати эса тегишли давр учун лизинг тўлови ва маржа катталиги ўртасидаги фарқ сифатида ҳисоблаб чиқарилади (бу ҳолда 1547218 сўм). 3.1-ж адвал АННУИТЕТ Ҳ ИСОБИ УСЛУБИГА АСОСЛАНГАН ТЎЛОВ № Тўловларни амалга ошириш саналари Объектнинг қолдиқ қиймати Маржа (йиллик 20%) Лизинг объектини нархининг қайтарилиши Лизинг тўлови 1 1 чорак 10000000 500000 1047218 1547218 2 2 чорак 8952782 447639 1099579 1547218 3 3 чорак 7853203 392660 1154558 1547218 4 4 чорак 6698645 334932 1212286 1547218 5 5 чорак 5486359 274318 1272900 1547218 6 6 чорак 4213459 210673 1336545 1547218 7 7 чорак 2876914 143846 1403372 1547218 8 8 чорак 1473541 73677 1473541 1547218 Жами 2 377 745 10 000 000 12 377 744 Тўловларни нг к ам ай и ш и услу би га асосланган ж адвал ускуна тез амортизация бўладииган ҳолда қўлланилади. Лизинг тўловларидаги мазкур услубнинг қулайлиги шундаки, нисбатан қисқа давр ичида лизинг объекти қийматининг катта қисми тўлаб бўлинади. Қуйидаги 4-жадвалдан кўриниб турибдики, маржа ва умумий лизинг тўлови камайиб боради, “Лизинг объекти қийматининг қайтарилиши” тўлови эса бутун лизинг шартномаси амал қилиш даврида ўзгармас катталик бўлиб қолади. 4- ж адвал ТЎЛОВЛА РНИ К А МА ЙИШИ УСЛУБИДАГ И ТЎЛОВ № Тўловларни амалга ошириш саналари Объектнинг қолдиқ қиймати Маржа (йиллик 20%) Лизинг объектини нархининг қайтарилиши Лизинг тўлови 1 1 чорак 10000000 500000 1250000 1750000 2 2 чорак 8750000 437500 1250000 1687500 3 3 чорак 7500000 375000 1250000 1625000 4 4 чорак 6250000 312500 1250000 1562500 5 5 чорак 5000000 250000 1250000 1500000 6 6 чорак 3750000 187500 1250000 1437500 7 7 чорак 2500000 125000 1250000 1375000 8 8 чорак 1250000 62500 1250000 1312500 Жами 2 250 000 10 000 000 12 250 000 Агар ишлаб чиқариладиган маҳсулот мавсумий характерга эга бўлса, қуйида баён этилган ли зи нг тўловлари ни нг тенг бўлм аган қ и см лар би лан тўлаш ж адвали (ўси ш ёк и к ам ай и б бори ш ) қўлланилади. Ушбу тизимнинг лизинг олувчи учун афзаллиги шундаки, тўловларнинг асосий қисми корхонанинг мавсумий фаолиятидан келиб тушувчи молиявий маблағлар асосига режалаштирилади. 20%лик маржа лизинг объектининг қолдиқ қийматига ўрнатилади. 5-жадвалдан кўриниб турибдики, маржа қиймати лизинг олувчи томонидан энг даромадли деб белгиланган чоракларда кичикроқ ўрнатилган. 5- ж адвал ТЕНГ БЎЛМА ГАН Қ ИСМЛА Р БИЛА Н ТЎЛА Ш (ЎСИШ ЁК И К А МА ЙИБ БОРИШ) № Тўловларни амалга ошириш саналари Объектнинг қолдиқ қиймати Маржа (йиллик 20%) Лизинг объектини нархининг қайтарилиши Лизинг тўлови 1 1 чорак 10000000 500000 500000 1000000 2 2 чорак 9500000 475000 1700000 2175000 3 3 чорак 7800000 390000 2000000 2390000 4 4 чорак 5800000 290000 500000 790000 5 5 чорак 5300000 265000 500000 765000 6 6 чорак 4800000 240000 1900000 2140000 7 7 чорак 2900000 145000 2300000 2445000 8 8 чорак 600000 30000 600000 630000 Жами 2 335 000 10 000 000 12 335 000 2. Лиз инг опе рациял арини ў тк аз иш у чун ю ридик шахсл ардан тал аб қ ил инадитган ҳ у ж ж атл ар.  Лизинг олувчининг талабномаси.  Корхона паспорти.  Лизинг олувчининг таъсис хужжатлари.  Корхонанинг солиқ инспекцияси томонидан тасдиқланган охирги икки йил ва жорий йилнинг ҳар чораги бўйича бухгалтерлик ҳисоботи, иловалари билан.  Бизнес - режа ( техник – иқтисодий асословчи ҳужжат).  Фаолият тури амалдаги қонунчилик асосида махсус рухсатнома талаб этган ҳолатда, ишлаб чиқариш фаолияти билан шуғулланиш ҳуқуқини тасдиқловчи лицензия.  Ускунани етказиб бериш тўғрисида шартнома.  Корхона асосий воситаларнинг рўйхати.  Сотиб олинаётган ускуна бўйича рақобат варақлари ва маълумотлар.  Хом ашё ва материалларни етказиб бериш бўйича шартномалар.  Ишлаб чиқарилаётган маҳсулотларни сотиш бўйича шартномалар.  Лизинг олувчининг ускуна ўрнатилиши мўлжалланаётган ишлаб чиқариш масканидан фойдаланиш ҳуқуқини тасдиқловчи ҳужжатлар (ижара шартномаси, кадастрдан олинган маълумотнома).  Дебиторлик ва кредиторлик карзларининг расшифировкаси (уларнинг юзага келган вақтлари кўрсатилган ҳолда).  Солиқ инспекциясидан бюджет олдида карзи йўқлиги тўғрисида маълумотнома.  Корхона раҳбари ва бош бухгалтерини ишга қабул қилинганлиги тўғрисида буйруқ, мехнат дафтарчаларининг ҳамда паспортларининг нусхалари.  Суғурта шартномаси ( суғурта полиси). 3 . Лиз инг опе рациял арини ў тк аз иш у чун тадбирк орл ардан тал аб қ ил инадитган ҳ у ж ж атл ар .  Лизинг объектини сотиб олиш учун талабнома.  Хокимиятда рўйхатдан ўтганлиги тўғрисида гувоҳномнинг нусхаси.  Солиқ инспекциясида рўйхатдан ўтганлиги ва ИНН берилганлиги тўғрисидаги гувоҳноманинг нусхаси.  Як к а тарти бдаги м ех нат ф аоли яти би лан ш у ғ уллани ш тў ғ ри си даги гу вох ном ани нг рў й хатдан ў тганли ги тў ғ ри си даги нусхаси .  Агарда лицензия талаб этиладиган иш фаолияти билан шуғуланса, ушбу лицензиянинг нусхаси.  Солиқ инспекциясидан бюджет олдида карзи йўқлиги тўғрисида маълумотнома.  Тадби рк орни нг банк х и соб рақ ам и дан ох и рги 6 ой даги обороти .  Тадбиркорнинг ускуна ўрнатилиши мўлжалланаётган ишлаб чиқариш масканидан фойдаланиш ҳуқуқини тасдиқловчи ҳужжатлар (ижара шартномаси, кадастр маълумотнома).  Бизнес - режа ( техник – иқтисодий асословчи ҳужжат).  Сотиб олинаётган ускуна бўйича рақобат варақлари ва маълумотлар.  Лизинг сотувчиси ва лизинг объект тўғрисида маълумот. 4.Лиз инг ол увчининг тал абном аси да ним ал ар к ў рсатил ади?  Талабномада т ашкилотнинг номи т ў ли қ ва аниқ кўрсатилади.  Олинадиган объектнинг характеристикаси (ускунанинг).  Олинадиган лизинг объектининг бутлиги.  Лизинг объектнинг ишлаб чиқаришда талаб этадиган ашёси.  Лизингга олинадиган объектнинг умумий нархи.  Лизинг объектини сотувчисининг имкониятлари.  Лизингга олинаётган объектга (ускуналарга) кетадиган ҳаражатларни қайтариш имкониятлари.  Объектнинг лизингга олиш муддатлари.  Объектни лизингга олгандан кейин қўшимча ташкил этиладиган иш жойлари.  Боғланиш мумкин бўлган телефон номери.  Лизинг олувчи корхона раҳбарининг исми шарифи ва имзоси.  Лизинг олувчи корхона мухри ва талабнома берилган санаси. 5 . Лиз инг ол увчи к орхонанинг паспорти  Талабномада т ашкилотнинг номи т ў ли қ ва аниқ кўрсатилади.  Корхонанинг мулкчилик шакли.(МЧЖ ва в.ҳ.к.) .  Корхонанинг ташкилий ҳуқуқий шакли (МЧЖ ва в.ҳ.к.) .  Корхона гувоҳномасининг рўйхат рақами ва санаси.  Талабнома берган корхонанинг таъсисчилар рўйхати ва улиши.  Талабнома берган корхонанинг юридик манзили.  Талабнома берган корхонанинг жойлашган манзили, телефон ва факсининг рақамлари.  Корхона раҳбарининг фамиляси, исми ва шарифи.  Корхона Бош бухгалтерининг фамиляси, исми ва шарифи.  Корхонанинг хисоб рақами, қайси банкда хизмат кўрсатилади, (сумдаги ва валютадаги хисоб рақамлари).  Корхонанинг асосий иш фаолияти( коди кўрсатилади), ҳамда талабнома берган вақтдаги фаолияти.  Талабнома бериш вақтидаги ишчи ходимларнинг ўртача сони.  Корхона раҳбарининг имзоси ва корхона мухири. 6 .Лиз инг ол у вчи к орхонанинг таъ сис ҳ уж ж атл ари  Лизинг олувчи корхонанинг таъсис шартномаси.  Лизинг олувчи корхонанинг Устави.  Давлат рўйхатидан ўтганлиги тўғрисидаги гувохнома.  Лицензияли иш фаолияти билан шуғулланса, ушбу фаолият учун олинган лицензия . 7 . Сол иқ инспе к цияси тасдиқ л аган бу хгал те рия ҳ исоботл ари. - К орхона ҳар чоракда ўз балансини солиқ инспекциясига топширади. Ушбу топширилган ҳисоботлардан нусха олиб лизингга операцияларини амалга ошириш даврида лизинг олувчи лизинг берувчига корхонага тақдим этади. - Бунда биринчидан: лизинг берувчи ташкилот лизинг олувчи корхонанинг охирги икки йиллик молиявий фаолиятини ў рганиб чиқиб лизинг шартномаси тузиш ёки тузмаслик тўғрисида ўзига керакли хулоса чиқариб олади. - Иккинчидан: лизинг шартномаси тузилган тақдирда, ўзаро ҳисоб - китоб ишларида тўхталишлар бўлган тақдирда лизинг берувчи ушбу шароитга қараб иш тутишига тўғри келади. 8 . 1 . Лиз инг ол у вчининг биз не с ре ж аси  Т и тул вара ғ и :  Ушбу бўлимда лизинг лойиҳасини қисқача номи берилади, лизинг олувчининг тўлиқ номи ва юридик адреси. Асосий таъсисчиларнинг номлари, манзиллари ҳамда устав фондидаги улуши ва телефонлари кўрсатилади.Ушбу лойиҳанинг молиялаштириш усули ва шартлари кўрсатилади.  Қ и сқ ача тавси ф и (резюм е):  Ушбу бўлим бизнес режанинг асосий бўлимларидан биридир. Бизнес режанинг тавсифи номи, соҳанинг ва корхонанинг тавсифи, бизнеснинг соҳадаги жозибадорлиги, тармоқ бозоридаги ахволи, кўрсатиладиган хизматлар(маҳсулотлар) тавсифи, корхонанинг молиявий ахволи, инвестицияга бўлган талаби, фойдаланишнинг йўллари ва молиялаштиришнинг таҳминий манбаи кўрсатилади.  Корхонани нг тавси ф и ва ри вож лани ш стратеги яси :  Ушбу бўлимда корхонанинг ўзини тавсифланади. Корхонанинг технологик ишлаб чиқариш, маҳсулотларнинг тури ва ишлаб чиқариш қувват, маҳсултларнинг таннархи ва етказиб бериш,корхонанинг ташкилий структураси ва штат жадвали, қисқача корхонанинг раҳбарлар тўғрисида маълумот ва уларнинг корхона ишлаб чиқариши устидан олиб бораётган назоратлари кўрсатилади, ходимларни таҳлили, ходимланинг қўнимсизлигини таъминлаш,бошқа рақобатбардош корхоналар мақсадлари билан солиштирилади ва корхонанинг стратегик ривожланиши кўрсатилади. 8 . 2 . Лиз инг ол у вчининг биз не с ре ж аси  Корхонанинг м арк етинг - реж аси:  Ушбу бўлимда корхонанинг хўжалик фаолиятининг батафсил таҳлили берилади.Товарлар бозорининг таҳлили, конкуренция таҳлили, корхонанинг кучли ва бўш томонларини таҳлили ҳамда, имкониятлари ва таҳдидлари,маҳсулотлар баҳоларни белгилаш ва сотиш стратегияси кабилар кўрсатилади.  Иш лаб чи қ ариш реж аси:  Ушбу бўлимда инвестор учун бериладиган керак бўлган маълумотлар:ишлаб чиқариш дастури,маҳсулот тўғрисида маълумот, асосий маҳсулотлар ва уларнинг ассортиментлари, умумий ишлаб чиқарилган маҳсулонинг таннарҳи ва маҳсулот кўринишдаги сифати, сотиладиган махсулотнинг ҳажми, бир дона маҳсулотнинг сотилиш нархи, маҳсултни сотишдан тушган тушим ва ишлаб чиқаришдан қолган хом - ашёлардан фойдаланиш кўрсатилади.  Ишлаб чиқаришнинг муҳим жараёнлари, қаерда муаммолар юзага келиши мумкинлиги кўрсатилади, технологиянинг тавсифи ўрин олган бўлади. 8 . 3 .Лиз инг ол у вчининг биз не с ре ж аси  Ишлаб чиқариш фондларининг сони ва сифат таркиби,ускуналарни таъминловчи ва уларни етказиб бериш бўйича шартлари. Ускуналар ва молиявий талаблар бўйича тўла маълумот. Бор ускуналарнинг нархи, корхонанинг қуввати, бор ускуналардан фойдаланиш савияси,керак бўлган иншоат ва ундан фойдаланиш савияси. ускуналарга техник хизматлар кўрсатиш ва уларни шай тутиш.  Хом - ашёлар етказиб бериш ва уларнинг нархи.  Ишловчиларнинг сони, уларнинг иш хақи ва бошқа шу билан боғлиқ ҳаражатлар.  Бир дона махсулот ишлаб чиқаришнинг таннархи ва бутун махсулот ишлаб чиқаришга кетган ҳаражатлар.  Инвестиция лоиҳасининг умумий нархи, ўзини қоплаш муддатлари, капитал қуйилмаларнинг ҳисоби.  Техник ва экологик хавфсизлик шартлари кўрсатилади. 8. 4 . Лиз инг ол увчининг биз не с ре ж аси  Иш лаб ч иқ ариш ни таш к иллаш тириш ва бош қ ариш :  Корхонанинг яхши ишлашида корхона менежмент асосий омил ҳисобланади:  Корхона тўғрисида маълумот(устав фонди, хақ - ҳуқуқлари, молиявий ҳолатининг таркиби).  Корхона балансининг ҳисоблаш коэффицентлар баҳоси, жорий ликвидлиги, асосий ишлаб чиқариш фондларининг фонд сиғими (фондоёмкост), корхонанинг мулкчилик шакли.  Лой иҳ ани нг м олиявий реж аси :  Молиявий режанинг мақсади.  Молиявий режанинг банди: ( инвестиция лоиҳасининг молиявий режаси, инвестиция лойиҳасининг унумлилиги, ўзи - ўзини қоплаш муддат и). 8 . 5 . Лиз инг ол увчининг биз не с ре ж аси  Қ алтис ом иллар:  Қалтисликни бошқариш корхона тўқнашиши мумкин бўлган объектив асосий қалтис ҳолатни намоён бўлиши билан юзага келади:  Техник қалтислик - маҳсулот хил (тури) билан боғлиқ.  Ишлаб чиқариш қалтислиги ( ноқулай воқиелик, технологик тўхташ, ходимлар хатоси ва қаллоблик оқибатида).  Бизнес ҳодиса қалтиси ( бошқа компания билан ноқулай қўшилиш, бозор талабини нотўғри маркетинг қилиш оқибатида). Молиявий қалтислик - корхонанинг молиявий аҳволи билан боғлиқ .  К редит қ алти слиги – ( мажбуриятни ўз вақтида бажармаслик).  Лик ви длик қ алтиси ли ги – (жорий мажбуриятни ўз вақтида бажара олмаслик). 9 . И шл аб ч иқ ариш ф аол ияти бил ан шуғ ул л аниш ҳ уқ уқ ини тасдиқ л овчи ҳ уж ж атл ар.  Ишлаб чиқариш фаолияти билан шуғулланиш учун корхона давлат рўхатдан ўтганда рўйхатга олган ташкилот ушбу корхонага маълум ишлаб чиқариш билан шуғулланиш учун гу воҳ ном а беради .  Агар маълум иш фаолияти билан шуғулланиш лицензия билан боғлиқ ишлашни талаб этса корхонага ушбу иш фаолияти билан шуғулланиш учун давлат рўйхатига олган ташкилот томонидан ли цензия беради .  Ушбу лицензия ёки гувохномада: ташкилотнинг номи, жойлашган манзили, ташкилий - ҳуқуқий шакли, мулкчилик шакли, юридик шахс коди, тармоқ коди ва солиқ тўловчининг идентификацион рақами кўрсатилиди.  Юқорида кўрсатилган гувоҳнома ёки лицензия берувчи давлат органлари томонидан ишлаб чиқариш фаолияти кўрсатилган ҳолда имзоланиб ва мухр босилади.  Гувоҳнома ёки лицензияда иш фаолиятида амал қилиш муддати кўрсатилган бўлади . 10 . Уск унани е тк аз иб бе риш бил ан боғл иқ шартном а  Шартнома предмети - (сотувчининг лизинг объекти сотилиши, лизинг олувчининг объектни олиши кўрсатилиши).  Лизингга олинувчи объектни номи, нархи ва умумий баҳоси.  Лизинг объектининг тўлов шартлари.  Лизинг объектининг етказиб бериш, топшириш шартлари.  Тарафларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари.  Ўзаро келишмовчиликларни (сотувчи билан олувчи ўртасидаги) кўриб чиқиш тартиби.  Тарафларнинг жавобгарлиги ва форс мажор ҳолатлар.  Шартноманинг амал қилиш муддати.  Якуний қоидалар.  Қўшимчалар ва иловалар.  Томонларнинг юридик адреслар ва раҳбар имзоси. 1 1 . Корхона асосий воситал арининг рўйхати  Корхона асосий воситаларининг рўй хати ни берганда ҳар бир асосий воситанинг номи, нархи, қолдиқ нархи кўрсатилиди.  Ундан ташқари асосий воситаларнинг умумий нархи корхона балансида кўрсатилган сумма билан солиштирилган ҳолда қабул қилинади. 12 . Сотиб ол инаё тган уск уна бўйича рақ обот варақ л ари ва м аъ л ум от  Ушбу маълумотномада сотиб олинаётган ускунанинг нечта жойда ишлаб чиқарилиши ва уларнинг нархлари ва унга бўлган талаблар ёки ҳамма техник маълумотлар кўрсатилади.  Лизинг берувчи ташкилот ушбу маълумотларни олгандан кейин ушбу ускунанинг лизингга бериш мумкинлигини ўрганиб чиқади.  Бу ерда маркетинг амалларини қўллаш катта фойда беради. 13 .Х ом ашё ва м ате риал л арни е тк аз иб бе риш бўйича шартном ал ар.  Ушбу шартномада лизингга олинган ускуна учун зарур хом ашёларни ўз вақтида етказиб берилиши.  Ишлаб чиқариш тўхтаб қолмаслиги, етказиб бериладиган хом ашё ушбу ускунада ишлаб чиқариш мумкинлиги ёки ишлаб чиқариш давомида бошқа хом ашё ишлатилиб ускуна таъмирлаш талаб бўлмаслигини олдини олиш мақсадида талаб этилади . 14 . И шл аб чиқ ар ил ган м аҳ сул отл арини сотиш бў йича шартном ал ар.  Ушбу шартномаларни лизинг берувчи талаб қилишдан мақсад, лизингга олинган ускунада ишлаб чиқарилган маҳсулот сотувдан тўхтаб қолмаслигини таъминлаш, лизингга олинган ускунани лизинг тўловлари ўз вақтида тўланишини таъминлашни назорат қилиб туришда фойдаланиш учун керак бўлади.  Лизинг берувчи ушбу назоратни олиб боришдан мақсад лизинг объектини қайтарилишини (оператив лизинг)олдини олган ёки, бошқа бир лизинг олувчини қидириб топишни олдини олган бўлади . 15 . Лиз инг уск у нал ари ўрнатил адиган м а нз ил дан ф ойдал аниш ҳ уж ж атл ари.  Маълум бир сабабларга кўра лизингга олинган объектларни ўз вақтида ўрнатилмаслиги ёки ўрнатилган тақдирда ҳам, шартнома муддатидан олдин лизинг объекти ўрнатилган жойдан лизинг объектини олиб кетишни талаб килишни (ижара шартномаси, кадастир асосида) олдини олиш мақсадида талаб этилади.  Юқорида кўрсатилган маълумотлар лизинг берувчи учун ҳам лизинг олувчи учун ҳам катта аҳамиятга эга. Қолаверса, ушбу маълумотлар ҳар иккала корхона учун ҳам катта аҳамиятга эга, яъни корхонанинг лизинг шартномалари шартларини бузилишига олиб келади. Натижада ҳар икки корхона катта зарар кўриши мумкин. 16 . Д е биторл ик ва к ре диторл ик қ арз л арининг расшиф ировк аси  Ушбу маълумотларни олишдан мақсад лизинг берувчи ва лизинг олувчининг шартнома асосида ўзаро ҳисоб - китоб олиб боришда ҳам катта ўрин эгаллайди.  Лизинг берувчи лизинг ускуналарни беришдан олдин лизинг олувчининг молиявий аҳволини ўрганиб чиқиш ва керакли хулосалар қилишда катта аҳамиятга эга . 17 .Сол иқ инспе к циясидан бюдж е т ол дида қ арз и йўқ л иги тўғ рисида м аъ л ум от  Лизинг олувчининг солиқ инспекциясидан бюджет олдида қарзи йўқлиги тўғрисида олинган маълумот лизинг олувчининг молиявий аҳволи тўғрисида лизинг берувчига маълумот беради.  Бу маълумот лизинг берувчи билан лизинг олувчи ўртасида тузилиши керак бўлган шартномани тузилишида асосий муҳит ҳисобланади.  Шартнома тузилган тақдирда ҳам, лизинг ускуналари учун тўловларни амалга оширишда ҳам, тўхталишлар бўлиши мумкинлиги тўғрисида лизинг олувчига олдиндан маълум бўлиши мумкин.  Шартнома тузиш вақтида бу нарсага катта аҳамият бериш керак. 18 . Суғ урта пол иси  Қарз олувчи ўз ҳисобига гаров предметининг йўқолиши ва яроқсизланиши ҳолатлари юзасидан суғурта шартномаси тузади.  кафолатнома қонун ҳужжатларига мувофиқ гарантнинг ёзма мажбурияти шаклида расмийлаштирилади.  суғурта полиси банкка лизинг шартномасида белгиланган муддатда тақдим этилади.  суғурта шартномалари бўйича ҳар йилги суғурта мукофати суммаси, белгиланган суғурта тарифлари миқдорларидан қатъий назар, суғурта тўлов суммасининг бир фоизидан ошиши мумкин эмас. 19. Ли зинг ш артном аси да бўлиш и зару р бўлган элем ентлар.  Лиз инг шартном аси қ у йидаги эл е м е нтл арни ў з ичига ол ган бўл иши л оз им : лизинг объекти, ускунанинг етказиб бериш муддати, ижара муддати, ижарага берувчининг мулк ҳуқуқи, хавф - хатар,жавобгарлик,ускунанинг соз эканлиги, ускуналардан фойдаланиш йўриқномалари, ускунани таъмирлаш ва унга хизмат кўрсатиш, зарарлар, тасодифий ҳодисалар, суғурталаш, ижара тўловлари, тўловни кечиктирганни учун жарима, сотиб олиш имкониятим, шартномани бекор қилиш шартлари, ускунани қайтариш вақти, солиқлар, томонларнинг қўшимча ҳуқуқлари, лизинг шартномасининг кучга киришини кечиктирувчи шароитлар, зарур маълумотларни етказиш мажбурияти, томонларнинг жойлашган ўрни, банкнинг кафолати. 20 . 1 .Лиз инг шартном аси  Лизинг шартномаси тузилиши муносабати билан сарфланган маблағларнинг қайтарилиши кафолати сифатида лизинг берувчи гаров тариқасида лизинг олувчидан банк кафолати ёки учинчи шахс кафиллигини тақдим этишни талаб қилиши мумкин.  Молиявий лизинг шартномаси муддати тугагандан кейин лизинг объекти лизинг олувчи мулкига ў тади.  Шартнома муддати лизинг объекти хизмат қилиш муддатининг 80 фоизидан ортиғини ёки лизинг объектининг қолдиқ қиймати лизинг шартномаси муддати тугагач, унинг бирламчи қийматининг 20 фоизидан камни ташкил этиши керак.  Лизинг олувчи лизинг объектини белгиланган нархда ёки лизинг шартномаси муддати тугаганидан кейин белгиланадиган нархда бутунлай сотиб олиш ҳуқуқига эга.  Лизинг шартномаси даврида тўловларнинг умумий суммаси лизинг объекти қийматининг 90 фоиздан ортиғини ташкил этади . 20. 2 . Лиз инг шартном асини туз ишдаги шартл ар  Банкнинг кредит ресурслари молиявий лизинг операцияларини амалга ошириш манбаи ҳисобланади.  Лизинг хизматлари юридик шахс ҳуқуқига эга бўлган молиявий барқарор хўжалик субъектларига, якка тадбиркорлар ( юридик шахсни ташкил қилмаган тадбиркорлар) ва жисмоний шахсларга лизинг мол - мулкини сотиб олиш учун банк томонидан инвестицияланган маблағларнинг тўланиши муддатлилиги таъминланганлиги ва қайтарилиши шартларида тақдим этилади.  Лизингда тарафлар розилигига кўра қонунларда белгиланган меъёрларда тезлаштирилган коэффицентли тезлаштирилган амортизация механизмини қўллашга рухсат берилади.  Лизинг объекти ноликвид ҳисобланган ва кейинги сотилиши унинг хусусиятларига ёки бозор конъюнктурасига кўра қийинлаштирилган ҳолларда лизинг шартномаси тузишга йўл қўйилмайди.  Лизингга сарфланган маблағларнинг қайтарилиши кафолати сифатида лизинг берувчи гаров тариқасида лизинг олувчидан банк кафолати ёки учинчи шахс кафиллиги таъминотиини тақдим этишни талаб қилади.  Лизингга олинган мол - мулкнинг тасодифан нобуд бўлиши ёки тасодифан шикастланиши хавфининг олдини олиш мақсадида суғурталаш шарт. Агар объект суғуртаси лизинг шартномасида кўрсатилган бўлса,лизинг берувчининг ўзи томонидан ҳам амалга оширилади . 20 . 3 .Лиз инг шартном асини расм ийл аштириш ва шартл ари  Лизинг шартномасини расмийлаштириш жараёнида қуйидаги босқичларга бўлинади: - банк томонидан лизингга ариза қабул қилиниши ва лизинг олувчи билан музокаралар олиб бориш. - лизинг олувчининг тўлов қобилияти ва унинг лойиҳасининг самарадорлиги тўғрисида хулоса чиқариш. - лизинг шартномасини тайёрлаш ва тузиш. - лизинг берувчи банк томонидан ускуналар етказиб берилиши учун сотувчига буюртма – наряд жўнатиш. - лизинг объектини сотиб олиш – сотиш тўғрисидаги шартномани имзолаш. - лизинг ускуналарини фойдаланишга қабул қилиб олишни амалга ошириш. - лизинг олувчи ва суғурта компанияси ўртасида лизинг объектини суғурталаш тўғрисида шартномани имзолаш. 20. 4 . Л из ингга ариз а қ абул қ ил иниши ва л из инг ол увчи бил ан м у з ок арал ар ол иб бориш.  Ўз лойиҳасининг самарадорлиги тўғрисидаги хулоса тайёрлаш учун бўлғуси лизинг олувчи ва лизинг объектини ўз эгалиги ва фойдаланишига олишни хоҳлаган шахслар қуйдагиларни тақдим этишлари лозим: - охирги ҳисобот санасига бухгалтерия баланси. - ўз молиявий – ишлаб чиқариш имкониятларининг таҳлили. - лизингнинг бутун муддати учун пулнинг келиб тушиши прогнози кўрсатилган бизнес – режа. Хусусий тадбиркорлар фақат лизингнинг бутун муддати учун пуллар келиб тушиши кўрсатилган бизнес – режани тақдим этадилар. Лизинг олувчининг молиявий ҳолатини баҳолаш Марказий банкнинг хўжалик юритувчи субъектларни кредитлаш тартибини меъёрлаштириадиган меъёрий ҳужжатлари билан белгилаб қўйилган услубиятга мувофиқ амалга оширилади. Агар келишув суммаси қонунда белгиланган энг кам иш хақи миқдорининг 200 бараваридан ортиқ бўлса, лизинг берувчи банк юридик хизмат ходими томонидан ҳам тегишли хулоса олиниб виза қўйиб имзоланади. 20. 5 . Лиз инг шартном асини расм ийл аштиришдан к е йинги давридаги ваз иф ал ар  Лизинг шартномаси тузилганидан сўнг лизинг берувчи лизинг сотувчига ускуналарни етказиб бериш учун ишларнинг бажарилиши шарт - шароитларини белгилаб берувчи техник топшириқ (талаб)лар ва бошқа ҳужжатлар илова қилинган буюртма - нарядни жўнатади.  Лизинг берувчи ва лизинг сотувчи ўртасида лизинг ашёсини сотиб олиш - сотиш шартномаси тузилади. Лизинг объекти сотувчисига тўлов лизинг берувчи томонидан қонунчиликка биноан сотиб олиш - сотиш шаотномасига мувофиқ муддатларда амалга оширилади.  Фойдаланишга қабул қилиш далолатномаси лизинг олувчи томонидан расмийлаштирилади, келишувда қатнашаётган барча томонлар: лизинг берувчи,лизинг олувчи ҳамда лизинг сотувчи томонидан имзоланади. 20. 6 . Лиз инг объ е к тини тўл иқ е тк аз иб бе рм асл ик оқ ибатл арида.  Лизинг олувчи лизинг тўловлари тўлашни тўхтатиб туриши мумкин.  Лизинг олувчи лизинг объектини етказиб беришни рад этиш ва лизинг шартномасини бекор қилишни талаб этиш мумкин.  Лизинг шартномасини бажармаслик ёки тегишлича бажармаслик натижасида етказилган зарарларни қоплашни лизинг берувчидан лизинг олувчи талаб қилишига хақлидир.  Лизинг берувчи ҳар бир лизинг операцияси бўйича лизинг олувчига лизинг ишини расмийлаштиради. 21. 1 . Лиз инг ол у вчининг ҳ у қ у қ л ари.  Лизинг олувчи лизинг шартномасига биноан лизинг объектига бутун лизинг муддати давомида эгалик қилиш ҳуқуқини олади.  Лизинг олувчи лизинг шартномасига кўра ўзида пайдо бўлган ҳуқуқ, мажбурият ва бошқа манфаатларни учинчи шахсга ўтказишга фақат лизинг берувчининг ёзма розилиги билан амалга оширади.  Лизинг олувчи лизинг берувчига ускуналарни етказиб бериш жойига етиб келган кундан бошлаб икки хафта давомида унинг фойдаланишга қабул қилингани тўғрисидаги далолатномани тақдим этмаса ва камчиликлар тўғрисида хабар қилмаса, ускуналарни қабул қилиб олиш амалга оширилган, деб ҳисобланади.  Лизинг олувчи сотувчи томонидан ускуналарга берилган техник кафолатдан фойдаланади.  Ускуналарни етказиб бериш билан боғлиқ бўлган носозликлар ва тегишлик мажбуриятларни бажармаслиги бўйича сотувчига тақдим этидган даъволар бўйича мулкка эгалик ҳуқуқларини лизинг олувчи ўз зиммасига олиши шартномада қайд этиб қўйилиши керак. 21. 2 . .Лиз инг ол у вчининг ҳ у қ у қ л ари.  Лизинг шартномасида белгилаб қўйилган, мол - мулкни қабул қилишнинг топшириш ва қ тидан б о шлаб бу мол - мулкни нг емирилиши, й ўқ олиши, ўғ ирланиши, муддатидан аввал эскириши, ейилиши ва бузилиши билан боғлиқ бўлган барча хатарларни, зарарни қоплаш имконини бор - йўқлигидан қатъи назар, лизинг олувчи ўз зиммасига олади.  Лизинг сотувчи ва лизинг берувчи ўртасида тузилган шартноманинг мол - мулк сифати ва бутлиги,етказиб бериш муддатларига тегишли бандлари бузилган ҳолларда лизинг олувчи лизинг объектининг сотувчисига ўз талабларини бевосита тақдим этиш ҳуқуқига эга.  Лизинг берувчининг розилигисиз лизинг олувчи сотиб олиш - сотиш шартномасини бекор қила олмайди. 2 1. 3 . Лиз инг ол увчининг ҳ уқ уқ л ари.  Лизинг шартномасида бошқа ҳолатлар кўзда тутилмаган бўлса, сотиб олиш - сотиш шартномасидан келиб чиқадиган талабларнинг сотувчи томонидан бажарилишига,сотувчини танлаш маъсулияти лизинг берувчининг зиммасида бўлган ҳолатлардан ташқари, лизинг берувчи лизинг олувчи олдида жавобгар бўлмайди.  Лизинг олувчи сотиб олиш - сотиш шартномасидан келиб чиқадиган талабларни ўз хоҳишига кўра бевосита лизинг объекти сотувчисига ҳам, лизинг берувчига ҳам уларнинг ҳар иккалалари биргаликда жавобгар бўлганликлари сабабли тақдим этишга хақли.  Шарт - шароитларда жиддий ўзгаришлар юз берган ҳолларда тарафлар тузилган шартномани ўзгартиришлар, бекор қилишлари ёки қўшимча келишув расмийлаштиришлари мумкин. 2 1. 4 . Лиз инг ол увчининг ҳ уқ уқ л ари  Лизинг берувчи, лизинг объектини лизинг олувчига фойдаланиш учун бермаса ёки шартномада белгиланган шартларга ёхуд мулк тайинланишига кўра лизинг объектидан фойдаланишга тўсқинлик қилса,лизинг объектидан фойдаланишда камчиликлар бўлса, ушбу камчиликлар олдиндан шартномада кўрсатилмаган бўлса,ёки лизинг объектини созлаш, текшириш вақтида аниқлаш мумкин бўлмаса лизинг олувчининг талабига кўра лизинг шартномаси муддатидан олдин суд томонидан бекор қилинади.  Лизинг шартномасини тузиш ва бажариш билан боғлиқ барча низолар тарафларнинг келишуви ёки қонунда белгилаб қўйилган бошқа тартибда ҳал этилади. 2 1. 5 . Лиз инг бе рувчининг ҳ уқ уқ л ари.  Лизинг объекти лизинг олувчи томонидан жиддий ёмонлаштирса, лизинг объектидан фойдаланганлик учун тўловларни шартномада белгиланган тўлов муддатлари тугагандан кейин олдинма - кетин икки мартадан ортиқ тўламаса, лизинг объектини капитал таъмирлашни амалга оширмаса лизинг беру вчи ш артном ани дарҳ ол бек ор қ илиш и тў ғ рисида эълон қ и лиш га ҳ ақ ли дир .  Лизинг олувчи томонидан ўз вазифалари жиддий тарзда бузилган тақдирда лизинг берувчи, агар лизинг шартномасида бошқа ҳолатлар кўзда тутилган бўлса, к ей инги м у нтазам тўловларни тезлаш тирилган тарзда тўлаш ни талаб этиш га ҳ ақ ли .  Лизинг олувчининг айби билан шартнома бекор қилинган тақдирда лизинг беру вчи лизинг объек тини қ айтариб олиш га ва к елтирилган зарарларни у ндириб олиш га ҳ ақ ли. 22. Лиз инг ол увчи ва л из инг бе рувчининг м аж буриятл ари  Ли зи нг олу вчи м аж бу ри яти :  Лизинг шартномаси бекор қ илинган та қ дирда лизинг олувчи лизинг объектини, лизинг берувчидан ўзи олган аҳволда унинг меъёрий ейилиши ва ўзгаришларни ҳисобга олиб, тарифлар келишувида шартлашилган ҳолатда қайтариб бериши шарт.  Ли зи нг беру вчи м аж бу ри ятлари :  Лизинг шартномасининг муддати тугаганидан сўнг лизинг объекти, агар шартномада бошқа нарсага келишиб олинган бўлмаса, банкка бу мол - мулкнинг қолдиқ қиймати тўлангандан сўнг лизинг олувчининг мулкига айланади. 23 . Им тиё з л и л из инг хиз м атл ар к ў рсатиш И м тиё з л и л из инг хиз м атл ари к ў рсатиш тиж орат банк л ари том онидан Ре спу бл ик а Ваз ирл ар Маҳ к ам асининг 2007 йил 20 авгу стдаги 178 - сонл и қ арорига асосан ол иб борил ади .  ушбу хизматлари қ айтариш, пул л ил ик , таъ м инл анганл ик , м ақ садл и ф ойдал аниш ва м у ддатл ил ик шартлари асосида кўрсатилади.  фермер хўжаликларига ва бизнеснинг бошқа субъектларига ускуналар сотиб олиш учун лизинг хизматлари кўрсатиш муддати 7 йилдан иборатдир.  лизинг бўйича фоиз ставкаси банк билан фермер хўжалиги ёки бизнеснинг бошқа субъектлари ўртасидаги ўзаро келишувга кўра, бироқ Ўзбекистон Республикаси Марказий банкининг амалдаги қайта молиялаштириш ставкасидан ортиқ бўлмаган миқдорда белгиланади.  зарар кўриб ишлаётган ва ноликвид балансга эга бўлган фермер хўжаликларига этилиши керак. Лизинг хизматлари кўрсатилмайди, илгари к ў рсатилган лизинг х изм атлари эса ш артном а м уддатидан олди н у ндириб оли нади . Ушбу шарт лизинг шартномасида мажбурий тартибда қайд этилиши керак. 2 3. 1 .И м тиё з л и л из инг ол иш учу н з арур бўл ган ҳ уж ж атл ар.  Имтиёзли лизинг олиш учун талабнома.  Лизинг объектининг техник - иқтисодий кўрсаткичлари ва унинг сотувчиси тўғрисидаги маълумотлар.  Имтиёзли лизингнинг бутун муддати учун пул оқими прогнози кўрсатилган ҳолдаги бизнес – режа.  Потенциал қарз олувчи рўйхатдан ўтказилган жойдаги давлат солиқ инспекциясининг баланс қабул қилинганлиги тўғрисидаги ёзув мавжуд бўлган охирги ҳисобот даври учун бухгалтерия баланси, дебиторлик ва кредиторлик қарзлар тўғрисидаги маълумотнома, шунингдек 90 кундан ортиқ муддатдаги қарздорлик бўйича таққослаш далолатномалари та қ дим этилади . 2 3. 2 .Им тиё з л и л из инг хиз м атл ари к ўрсатиш.  Лизинг объекти лизинг олувчи томонидан лизинг берувчи банк фойдасига йўқолиш ва яроқсизланиш ҳолатларидан суғурта қилиниши керак.Суғурта полиси банкка лизинг шартномасида кўрсатилган муддатда тақдим этилади.  Сарфланган маблағларни қайтарилиш кафолати сифатида лизинг берувчи банк лизинг олувчидан қуйидаги таъминлаш турларидан бир ёки бир нечтасини талаб қилиши мумкин: - бошқа мол - мулкни ва мулкий ҳуқуқларни, шу жумладан ер участкасини ижарага олиш ҳуқуқини гаровга қўйиш. - банк кафолатномаси. - учинчи шахсларнинг кафиллиги. - тадбиркорлик таваккалчиликларининг суғурта полиси.  Ҳар қандай мол - мулк, шу жумладан “Гаров тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунига мувофиқ гаров предмети бўлиши мумкин бўлган буюмлар ва мулкий ҳуқуқлар гаров предмети бўлиши мумкин (муомаладан чиқарилган буюмлардан ташқари). 2 4. Каф ол атном а.  кафиллик кафил бўлувчи билан қарз олувчи ўртасида ёзма шаклда уч нусхада банк фойдасига тузиладиган кафиллик шартномаси билан расмийлаштирилади(банк учун, кафил учун ва қарз олувчи учун).  ушбу шартноманинг охирги бетида, кафил бўлувчи ва қарз олувчи имзолари ҳамда кафил бўлувчи ва қарз олувчининг мухирлари билан тасдиқланган бўлади.  мазкур кафилликнинг банк томонидан қабул қилингани қайд этилади ва у банк филиали бошқарувчисининг имзоси ва банк филиалининг думалоқ муҳри билан тасдиқланади.  учинчи шахснинг кафолатномаси ҳам банк кафолатномаси каби ҳужжатлаштирилади. Лизинг операцияларини тайёрлаш ва амалга ошириш Лизинг операцияларининг асосий схемалари. Аввалги маърузаларимизда лизингнинг 2 тури оператив ва молиявий лизинг, хусусан уларнинг кўринишлари ҳақида фикр юритган эдик. Масалан, оператив лизингни автотранспорт воситалари лизингни мисолида кўриб чиқадиган бўлсак, лизинг шартномаси тугагандан кейин лизинг берувчи учун лизинг объектининг маълум миқдордаги қолдиқ қиймати бўлишининг кафолати зарур, яъни лойиҳанинг якунида машина маълум бир қийматга эга бўлиши лозим. Бундай кафолат ижара-очиқ турдаги ижара ( open - end ), кафолат бўлмаган тақдирда ёпиқ ижара ( closed - rent ) деб юритилади. Лизинг маълум бир давлат чегараларидан ташқарига чиқса, яъни келишув қатнашчиларидан бири ушбу давлатнинг норезиденти ҳисобланса, бу лизинг тури халқаро лизинг ҳисобланиб, у импорт ва экспорт лизингларига бўлинади. Жаҳондаги етакчи мамлакатлар томонидан экспорт ва инвестицияларни рағбатлантириш мақсадида қилинган харажатлар натижасида ХХ асрнинг 60-70-йилларида лизинг жаҳон майдонига чиқди. Халқаро миқёсда қўлланиладиган лизинг схемасининг маълум тури «дабл дип» деб номланади. Унинг моҳияти икки ёки ундан ортиқ давлатлардаги солиқ имтиёзларидаги комбинациялардан фойдаланишдан иборат. Масалан, ўтган асрнинг 80-йилларида бир қанча самолетларни харид қилиш АҚШ ва Англия ўртасидаги «дабл дип» схемаси асосида амалга оширилди. Бу битимнинг самараси Англия да лизинг берувчи мулкдорлик ҳуқуқига, АҚШда эса- лизинг берувчи фойдаланиш ҳуқуқига эга бўл иши билан қатор солиқ имтиёзларига эриши шдан иборат эди. Англиядаги лизинг компанияси самолетларни сотиб олади ва уни АҚШ лизинг компаниясига, у бўлса ўз навбатида самолетларни маҳаллий авиакомпанияларга лизингга беради. Бундай турдаги битимлар турли давлатлар ўрталарида тузилиши мумкин. Ҳудди шундай схема асосида 80-йилларда « Pan America » ўзининг аэробусларини Франция ва АҚШ ўртасидаги «дабл дип» бўйича молиялаштирган. Лизинг операцияларини ифодаловчи асосий схемалар қуйидаги 1-4 расмларда ўз аксини топган. Соту вч и Су ғ у рта к ом пани ясиЛи зи нг олу вч и Ли зинг беру вч и 1-расм. Классик молиявий лизинг операцияларининг ўтказиш схемаси 1. Лизинг олувчи томонидан талаб қилинаётган лизинг объекти ва унинг сотувчисини аниқланиши. 2. Лизинг компаниясига ариза бериш. Лизинг берувчи қарз олувчининг молиявий ҳолатини ўрганади ва лойиҳанинг иқтисодий таҳлилини амалга оширади. 3. Лизинг шартномасини имзолаш. 4. Лизинг объектини олди-сотди шартномасини имзолаш ва унинг тўловини амалга ошириш. 5. Сотувчи томонидан лизинг объектининг бевосита лизинг олувчига етказиб берилиши. 6. Томонлар келишуви асосида лизинг объектини суғурталаш. 7. Лизинг тўловларини амалга ошириш. 1 5 3 2 7 4 6 Баъзи олларда лизинг лойи аларини ҳ ҳ молиялаштириш учун Лизинг компанияларининг мабла лари етишмаганлиги сабабли ссуда ғ оладилар, яъни лойи ани ўшимча мабла ларни ҳ қ ғ жалб илиш ёрдамида молиялаштирадилар(2- қ расм). исоб-китобларга араганда, жа ондаги Ҳ қ ҳ 85% дан кўпро лизинг битимлари ўшимча қ қ мабла лар эвазига амалга оширилади. Лизинг ғ берувчи бир ёки бир нечта кредитордан лизингга берилаётган активларнинг 80% ми дорини узо муддатли ссуда сифатида жалб қ қ илади. Бу олда лизинг тўловлари ва ускуна қ ҳ ссуда айтарилишининг таъминоти бўлади. қ Соту вчи К реди тор Ли зи нг олу вчи Ли зи нг беру вчи Су ғ у рта к ом пани яси 2-расм. Қарзга олинган маблағлар ҳисобидан лизинг операциясини ўтказиш схемаси 1 . Талаб қилинаётган лизинг объекти ва сотувчини аниқлаш. 2 . Лизинг компаниясига аризанинг берилиши. 3 . Лизинг компаниясининг банкга қарз сўраб мурожаат қилиши.. 4 . Қарз(кредит) шартномасининг имзоланиши. 5 . Лизинг шартномасининг имзоланиши. 6 . Лизинг объекти учун тўловларни амалга ошириш. 7 . Сотувчи томонидан лизинг объектининг бевосита лизинг олувчига етказилиб берилиши. 8 . Томонлар келишувига асосан лизинг объектини суғурталаш. 9 . Лизинг тўловларини амалга ошириш. 10 . Қарз(кредит)ни қайтариш учун тўловларни амалга ошириш. 1 7 6 10 4 3 2 5 9 8 Воситачи иштирокидаги купгина лизинг операциялари, қўшимча лизинг (сублизинг) схемаси асосида амалга оширилади.(3-расм). Ли зи нг беру вч и ( I ) Ли зи нг олу вч и ( I ) ва Ли зи нг беру вч и ( I I ) Лизинг олувчи( II )2 1 3 2 3-расм. Қўшимча лизинг сҳемаси 1-Лизинг объектининг етказиб берилиши; 2-Лизинг тўловларининг амалга оширилиши. 3-лизинг берувчи ( I ) ни рухсати билан лизинг объекти Лизинг олувчи ( II ) га етказиб берилади. Асосий лизинг берувчи лизинг тўловларини олишда имтиёзли ҳуқуқларга эга бўлади. Шартнома шартларига биноан учинчи шахс банкрот бўладиган бўлса, асосий лизинг тўловлари лизинг берувчига тўланади. Бу хил операциялар сублизинг деб юритилади. Лизинг лойиҳалари қайтариладиган лизинг( lease - back ) шаклда ҳам амалга оширилади. Бунда лизинг берувчи компания лизинг олувчи (ташкилот) дан мулкни сотиб олиб уни қайтадан лизинг олувчи (ташкилот)га лизинг шартномаси асосида беради, лизинг олувчи вақтинчалик бўш маблағларга эга бўлади (4-расм). Ли зи нг беру вч и Сотувчи Лизинг олувчи 1. Лизинг шартномасининг имзоланиши. 2. Лизинг объекти олди-сотди шартномасининг имзоланиши ва лизинг объекти учун олди-сотди шартномаси асосида пул ўтказиб берилиши 3. Лизинг тўловларини амалга ошириш. 4. Барча тўловлар амалга оширилганидан сўнг лизинг объектига эгалик қилиш ҳуқуқининг яна лизинг олувчига ўтиши . 2 3 41 4-расм. Қайтариладиган лизинг операциясини ўтказиш схемаси. Корхонанинг даромадлилик даражаси паст бўлган олларда у жадал амортизация ва даромад соли и бўйича ҳ ғ имтиёзларга эга бўлмаган шароитда бу турдаги лизинг операциясига мурожаат илиш мумкин. Корхона бу қ операцияда иштирок этади, лизинг компанияси эса соли қ имтиёзларига эга бўлади. Ўз навбатида лизинг компаниясига корхона учун лизинг тўловлари фоизини камайтириш имкониятига эга бўлади. Сўнгги ва тда ускуна ишлаб чи арувчилари ва қ қ лизинг компаниялари ўртасида битимларнинг имзоланиши кузатилмо да. Битимлар асосида ишлаб чи арувчи лизинг қ қ компанияси номидан мижозларга ўзининг ма сулотини ҳ лизинг бўйича молиялашни таклиф илади. Шундай илиб, қ қ лизинг компанияси сотувчининг савдо тизимидан фойдаланади, сотувчи эса ўз ма сулотини сотиш ҳ чегараларини кенгайтиради. Бундай келишув «сотувдаги ёрдам» номини олиб (sales-aid), одатда улар паст ийматга қ эга ускуналарга нисбатан ўлланилади. қ Лизинг операциясининг босқичлари. Лизинг операцияси асл моҳиятига кўра лизинг компаниясининг муайян техника ва технологияларини, машина ва ускуналарни сотиб олишни, сўнгра эса лизинг олувчи субъектга шартнома асосида ижарага бериши билан боғлиқ муносабатларни ўз ичига олади. Лизинг берувчи лизинг операцияларини амалга оширишда, келгусида лизинг олувчидан лизинг тўловларини ололмаслик қалтислигини олдини олиш мақсадида улардан кафолат тариқасида бирон бир мулк, қимматбаҳо қоғоз, кафиллик, банк кафолати ва бошқа кафолат турларини талаб қилиши мумкин. Юқорида баён этилган фикрлардан келиб чиққан ҳолда лизинг келишуви уч босқичга бўлинади: Биринчи босқичда лизинг берувчи тайёргарлик ишларини олиб боради, жумладан, лизинг лойиҳасининг амалга оширилиши билан боғлиқ барча шарт-шароитларни чуқур ўрганади: а) даслабки музокаралар ўтказилиб, унда қуйидаги масалалар муҳокама этилади: -лизинг лойиҳаси билан даслабки танишув ҳамда зарур ҳужжатларни тайёрлаш; -лизинг берувчининг шартлари ҳамда лизингнинг иш кўрсаткичлари; б) лизинг олувчининг молиявий имкониятини ҳамда у томонидан тақдим этилган лойиҳани ўрганиш: -тақдим этилган ҳужжатларнинг ҳуқуқий жиҳатдан тўғрилигини текшириш; -лизинг лойиҳасини самарадорлигини таҳлил этиш; -нақд пул оқимини шаклланишини аниқлаш; -лизинг олувчининг кредитбардошлиги ҳамда унинг молиявий аҳволини таҳлил қилиш; -лизинг олувчининг лизинг тўловлари қайтарилишини таъминлаш бўйича гаров ўрнида таклиф қилаётган мулкини ёки бошқа мажбуриятларни баҳолаш. 151Лизинг олувчи томонидан лизинг шартномаси бўйича ўзида пайдо бўлган ҳуқуқ, мажбурият ва бошқа манфаатларни учинчи шахсга ўтказиш (қўшимча лизинг)га фақат лизинг берувчининг ёзма розилиги асосида рухсат этилади. Эътиборингиз учун раҳмат!

Лизингни ривожланиш тарихи. Ўзбекистон лизинг бозори - бугунги кун ҳолати ва ривожланиш 

Купить