Информация о документе

Цена 24000UZS
Размер 188.5KB
Покупки 0
Дата загрузки 11 Май 2025
Расширение doc
Раздел Курсовые работы
Предмет Физическая культура

Продавец

Bahrom

Дата регистрации 05 Декабрь 2024

150 Продаж

Maktab o‘quvchilari basketbol sport to‘garagini tanlashda xarakatli o‘yinlardan foydalanish yo‘llari

Купить
Maktab o‘quvchilari basketbol sport to‘garagini tanlashda xarakatli o‘yinlardan foydalanish yo‘llari MUNDARIJA KIRISH 3 I-BOB. UMUMIY O‘RTA TALIM MAKTABLARIDA BASKETBOL O‘YINI TAKTIKASINI … ……………………………………………… 5 1.1. Umumiy o‘rta talim maktablarida basketbol sport turiga tavsif va uning rivojlanishi xususiyatlari....................... ................................................................ 5 1.2.Yosh basketbolchilarning umumiy va maxsus jismoniy sifatlarini rivojlantirishda xalq harakatli o‘yinlarining o‘rni 10 II-BOB. BASKETBOL SPORT TURINI EGALLASHDA T EXNIK TAYYORGARLI K HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA 14 2.1.Texnik, jismoniy, taktik, psixologik tayyorgarlik xaqida umumiy tushuncha.............................................................................................................14 2.2.Texnikaga o‘rgatishda dastlabki, chuqurlashtirilgan va mukammallashtiruvchi bosqichlar . 21 XULOSALAR 24 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI 25 2 KIRISH Mavzuning dolzarbligi. So‘nggi yillarda mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sportni yuqori ko‘rsatkichlarga erishilishiga katta e’tibor berilmoqda. SHaharlarda, qishloq joylarida sport inshootlari barpo etilmoqda, turli turdagi musobaqalar o‘tkazilmoqda. Kundan kunga sport bilan shug‘ullanuvchilar soni ortib bormoqda. O‘zbekistonda sog‘lom avlodni kamol toptirish, ta’lim-tarbiya berishning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi, jamiyatning rivojlanishida muhim ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy vazifalardan biri bo‘lib xizmat qilmoqda. Jamiyat rivojlanishining hozirgi davr bosqichida barkamol insonni tarbiyalash eng asosiy, kechiktirib bo‘lmaydigan muhim vazifalardan biridir. Shunday ekan mamlakatimizda «Barkamol avlod yili» Davlat dasturi harakatini keng tus olgani “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” asosida ta’lim- tarbiya tizimini tubdan isloh etilayotgani ham ana shu ulug‘vor vazifani amalga oshirish yo‘lidagi muhim qadamdir. 1 Komil inson ruhan tetik, aqlan etuk, jismonan baquvvat bo‘lmog‘i kerak. Insonning aqliy, ahloqiy va jismoniy sifatlarni rivojlantirish, salomatligini mustaxkamlash, ish qobiliyatini oshirish, jamoalarga qulay sog‘lom psixologik muhitni yaratishning ko‘p qirrali jarayonida jismoniy tarbiya va sportning ahamiyati ortib borayotganligi ko‘zga tashlanmoqda. Yosh avlodning jismoniy jihatdan to‘kis sog‘lom mehnatga va Vatanni himoya qiluvchi tarzida o‘sishidan xalq ham, jamiyat ham manfaatdor. Buning uchun o‘quvchilar jismoniy madaniyat bilan chuqur 1 Ismatullaev X.A., Ganieva F.V. Basketbol o’yinida xakamlarning joylanishi va ularni uzaro xarakatlari. Metod.kullanma. T., UzDJTI, 1996. 3 shug‘ullanishlari, turli sport turlari bilan muntazam shug‘ullanishlari, iqtidorli sportchilarni tanlab olish, ularni Osiyo, jahon, Olimpiada o‘yinlarida muvaffaqiyatli ishtirok etishlarini ta’minlash kerak bo‘ladi. Shuning uchun yoshlarimizni iymon-e’tiqodli, har tomonlama etuk, kuchli, sog‘lom, dovyurak, irodasi baquvvat qilib tarbiyalashda sport turlarini va shu jumladan, basketbol sport turi jismoniy tarbiya tizimini muhim o‘rnini egallaydi. Sport turlarini rivojlantirish shu jumladan, har bir sportchilarni basketbol sport turi bilan shug‘ullanishga da’vat etish va basketbolni yanada rivojlantirishda xizmat qilmog‘imiz lozim. Bu esa yosh avlod tarbiyasini yanada kuchaytirish, ularni o‘z xalqi, mustaqil davlati vajamiyati oldidagi burchini his etish ruhida tarbiyalashdek g‘oyat muhim vazifalar bilan bog‘liqdir. Mazkur mavzuni “12-14 yoshli basketbolchilarni tayyorlashda harakatli o‘yinlardan foydalanish” deb tanlashimizdan maqsad, bugungi kunda sport turlari ichida shug‘ullanuvchilar soni jihatidan nihoyatda keng ommaviylashganligi bilan muhim o‘rinni egallaydi. Basketbolning sirlarini to‘la qonli mukammal egallash bugungi kunning dolzarb masallaridan biri hisoblanadi. SHu nuqtai nazardan qaraganda biz tanlagan mavzuning dolzarbligi va muhimligi yaqqol namoyon bo‘ladi. Kurs ishining maqsadi. Dastlabki o‘rgatish bosqichida shug‘ullanayotgan yosh basketbolchilarni maxsus mashqlar qo‘llash orqali 4 harakatli o‘yinlari yordamida mashg‘ulot jarayoni samarasini o‘rganishga bag‘ishlangan. Kurs ishining vazifalari. Ushbu maqsadga erishish quyidagi vazifalar asosida amalga oshirildi: Dastlabki o‘rgatish bosqichida shug‘ullanuvchi 12-14 yoshli basketbolchilar jismoniy rivojlanish darajasini o‘rganish; - xalq harakatli o‘yinlaridan foydalanish orqali umumta’lim maktablarining basketbol bilan shug‘ullanuvchi 12-14 yoshli o‘quvchilarning jismoniy tayyorgarligini aniqlab, rivojlanish jarayonini kuzatish orqali ma’lum xulosalar chiqarish; - umumta’lim maktablarida basketbol sport turi mashg‘ulotlarida xalq harakatli o‘yinlaridan foydalanish orqali o‘quvchilarda jismoniy sifatlarni tarbiyalashning samarador usullari, shakllari, yo‘llarini aniqlash. 5 I -BOB. UMUMIY O‘RTA TALIM MAKTABLARIDA BASKETBOL O‘YINI TAKTIKASINI 1.1. Umumiy o‘rta talim maktablarida basketbol sport turiga tavsif va uningrivojlanishi xususiyatlari Basketbol – o‘z mohiyati, mazmuni va rom qiluvchi turli o‘yin malakalari va kombinatsiyalari bilan millionlab kishilarni o‘ziga jalb qilib kelmoqda. Zamonaviy basketbol o‘ta tezkor va katta g‘ayrat talab qiluvchi sport o‘yinlari turiga mansubdir. YUqori texnik-taktik mahoratga sazovor bo‘lish uchun birinchi navbatda basketbolchining jismoniy sifatlari yuqori darajada rivojlangan bo‘lishi kerak. Mazkur sifatlarni o‘yin fikrlovi birgaligida boshqarilishi musobaqa g‘alabasini ta’minlaydi. ”Bugungi” basketbolchini bo‘yi o‘rtacha 195 smga teng bo‘lib, u harakatchan, o‘tkir zehnli, tez fikrlovchi, o‘zgaruvchan o‘yin vaziyatlariga munosib harakat bilan javob qaytarishi va mazkur qobiliyatlarni uzoq vaqt davom etadigan musobaqa o‘yinlarida saqlab turishlari lozim. Muntazam davom etib turadigan bunday o‘yin (musobaqa) me’yorlariga bardosh bera olishlik basketbolchidan yuqori ruhiy va biojismoniy tayyorgarlikni talab qiladi. Shundan imkoniyatlarga ega bo‘lgan mahoratli basketbolchilarni etishtirish birinchi navbatda istiqbolli bolalarni qidirib topish, ularni to‘g‘ri tanlash va ko‘p yillik tayyorgarlik jarayonida saralov tadbirini maqsadga muvofiq amalga oshirishni taqazo etadi. Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida o‘tkaziladigan jismoniy tarbiya darslarini basketbolsiz tasavvur qilish qiyin. 6 O‘quv muassasalarida dars shaklida yoki darsdan tashqari mustaqil o‘tkaziladigan basketbol mashg‘ulotlari o‘zining sog‘lomlashtirish funksiyasi jihatidan global ta’sir kuchiga ega bo‘lib, shug‘ullanuvchilarning nerv, qon-tomir, nafas olish, mushaklar hamda boshqa tizim organlarini takomillashtiradi. Basketbol bilan muntazam shug‘ullanish natijasida ko‘rish, eshitish, vestibulyar va boshqa analizatorlarga ijobiy ta’sir ko‘rsatib, ular faoliyatini shakllantiradi. Basketbolda qo‘llaniladigan mashqlar va ushbu o‘yinning o‘zi harakat apparatiga ta’sir etib, mushak tolalarini rivojlantiradi, natijada ularning tonusi ortadi, jismoniy sifatlar taraqqiy etadi. Shu bilan bir qatorda basketbol bilan shug‘ullanishda, mashg‘ulotlar jarayonida qo‘llaniladigan mashqlarda bolalarning yoshi, jinsi va boshqa xususiyatlari e’tiborga olinishi shart. O‘g‘il bolalarda 7-8 yoshda ayrim mushak guruhlar kuchini rivojlantirish maqsadga muvofiq. 8-9 yoshda tezkorlik va umumiy chidamkorlik, muvozanat saqlash funksiyasi, 12-14 yoshdan boshlab chaqqonlik, maxsus chidamkorlik, kuch va tezkorlik sifatlarini taraqqiy ettirish mumkin. Mustaqil o‘tkaziladigan mashg‘ulotlarda quyidagi qoidalarga rioya qilish kerak bo‘ladi: - o‘rgatishning birinchi yilida tezkorlik mashqlarining hajmi chidamkorlik mashqlaridan kam bo‘lmaligi lozim; - umumiy jismoniy tayyorgarlik texnik-taktik mashqlar bilan uyg‘un ravishda qo‘llanilib borilishi darkor; Bunda albatta o‘g‘il va qiz bola, ayol va erkaklar o‘rtasidagi funksional farqlar e’tiborga olinishi zarur. 7 Jismoniy mashqlar mashg‘ulotlarning asosiy vositasi sifatida Jismoniy mashklarning samaradorligi eng avval ularning mazmuni bilan belgilanadi. Jismoniy mashklarning mazmuniga kiruvchi harakatlanish omillari /harakatlar, amaliyotlar/ning asosiy xossalari bo‘lib, bunga uni bajarish davomida organizmdagi funksional sistemalarda hosil bo‘lgan jarayonlar kiradi. Va bunda jismoniy xususiyatlarning ro‘yobga chiqishi darajasi hamda psixologik jarayonlar namoyon bo‘ladi. Muntazam bajarilib turiladigan jismoniy mashqlar tanada moslashuvchi funksional va morfologik o‘zgarishlarga sabab bo‘ladi. Bular esa o‘z navbatida jismoniy rivojlanishning ko‘rsatkichlari oshishiga omil bo‘lib, kishi salomatligining holatiga ham xissa qo‘shadi. Muvofiq shartlarda ular muhim sog‘lomlashtiruvchi ahamiyatga ega bo‘lib, maxsus hollarda esa spetsifik ahamiyat kasb etadi. Jismoniy mashqlar tarbiyaviy rolni ham bajaradi. Jismoniy mashqlar yordamida inson o‘z tanasini boshqarish salohiyatiga ham ega bo‘lib, o‘z jismoniy kuchini ishlatishga ham qodir bo‘ladi. Bular yordamida hayot uchun muhim bulgan harakatlanish omillari shakliy jihatidan o‘rganish imkoniyati paydo bo‘ladi. Jismoniy mashqlarning mazmuni ularning shaxsga bo‘lgan ta’sirini belgilaydi. Bu mashqlar ko‘p hollarda shaxsga oid bulgan bir qator sifatlarning g‘ayrioddiy tarzda namoyon bo‘lishiga turtki bo‘ladi. o‘z xissiyotini boshqarish davomida inson o‘zida hayot uchun nihoyatda qimmatli bulgan shaxsiy sifatlarni paydo qiladi, masalan, shijoat, qat’iyat, mehnatsevarlik va dadillik. Har qanday jismoniy mashqning majmuini odatda insonga ta’sirlanishning butun bir mazmuni bilan ajralib turadi. Jismoniy tarbiya o‘qituvchisi yoki murabbiy uchun kasbiy jihatdan shu narsa nihoyatda muhimki, u ishlayotgan 8 mashqni pedagogik nuqtai nazardan har tomonlama baholay bilsin, uning turli jabhalarini ta’limiy va tarbiyaviy maqsadlarda ishlatish imkoniyatlarini chamalab chiqa olsin. U yoki bu jismoniy mashkning mazmun xususiyatlari uning shaklini belgilab beradi. Jismoniy mashqning shaklida uning ichki va tashki tuzilishi namoyon buladi. 2 Jismoniy mashqning ichki strukturasi turli xil jarayonlarning qonuniy munosibligi bilan xarakterlanadi. Bu jarayonlar harakatlanish amaliyotlarining bajarilishini ta’minlaydi. Jismoniy mashqlarning tashki strukturasi esa uning zahiriy shakli bo‘lib, bunda harakatlanishning makon, vaqt va kuch ishlatish parametrlarining ma’lum bir munosibligi bilan xaraterlanadi. Mashg‘ulotlarning asosiy vositalarini ishlatish uslublar. Har qanday harakatlanish amaliyotini o‘rganish jarayonida ma’lum darajada poyoniga etgan bosqichlarni ajratsa bo‘ladi va qobiliyatining shakllanishidagi muayyan davrlariga to‘g‘ri keladi. Agarda harakat o‘qitish davomida ozmi-ko‘pmi mukammal mahorat darajasiga etkazilgan bo‘lsa, uning shakllanishi uch bosqichdan iborat bo‘ladi. Va bu bosqichlar tarbiyaviy masalalar jihatidan ham bir- biridan fark qiladi. Birinchi bosqichda harakatlanish amliyoti o‘rganiladi. Bunda xarakatlanish tatikasini umumiy shaklda bajarish qobiliyati shakllanadi. Ikkinchi bosqichda o‘rganish jarayoni chuqurroq va batafsilroq xususiyatga ega bo‘ladi. Natijada ushbu bosqichda xarakatlanish mahorati aniq shaklga keladi va kisman odat tusiga kirib qoladi. 2 Ismatullaev X.A., Ganieva F.V. Basketbol o’yinida xakamlarning joylanishi va ularni uzaro xarakatlari. Metod.kullanma. T., UzDJTI, 1996. 9 Uchinchi bosqichda harakatlanish amaliyotinig mustaxkamlanishi va tobora takomillashishi ta’minlanadi, buning natijasida mustahkam mahorat shakllanadi: o‘qitilayotgan shaxs shunday sifatlarga ega bo‘ladiki, bular yordamida ushbu mahoratni harakatlanish amaliyotining turli holatlarida maqsadga muvofiq tarzda ishlatish imkoniyati hosil bo‘ladi. O‘z-o‘zidan ravshanki, mazkur tushuntirish ta’lim jarayonining eng umumiy sxemasidir xolos, aslida esauning strukturasi mashg‘ulotlarning yo‘nalishi, o‘rganilayotgan harakatlarning xususiyatlari hamda o‘qitilayotgan talabalarning qandayligiga qarab belgilanadi. Masalan yoppasiga umumiy jismoniy tayyorgarlik shaklida olib boriladigan ta’lim jarayoni asosan birinchi vaikkinchi bosqichlarda amalga oshiriladi. Xuddi shu narsa harakatlanish amaliyotlariga o‘rgatish mobaynida ham kuzatiladi va bunda ushbu alomatlar asosiy harakatlanish mashqlariga deboncha sifatida qo‘llaniladi. Boshqa hollarda esa uchinchi bosqich muhimroq ahamiyatga ega bo‘lishi mumkin va bu narsa sport mashg‘ulotlari uchun ayniqsa, xarakterlidir. Dastlabki o‘rganish bosqichida ko‘zlanadigan maqsad bu harakatlanish amaliyoti texnikasining asoslarini o‘rganish hamda ushbu harakatlarni juda bo‘lmaganda oddiy shaklda bajarish qobiliyatini shakllantirishdan iborat. Ushbu maqsadga erishish yo‘lida xususiy masalalar quyidagilardan iborat: a)harakatlanish amaliyoti vaunga ega bo‘lish haqidagi tushunchani hosil qilish; b) harakat texnikasining qismlari /faza yoki elementlari/ o‘rganish; v)harkatlanish amaliyotinig umumiy ritmikasini shakllantirish; g)kerak bo‘lmagan harakatlar va ijro texnikasining qo‘pol buzilgan formalarini bartaraf etish. 10 1.2. Yosh basketbolchilarning umumiy va maxsus jismoniy sifatlarini rivojlantirishda xalq harakatli o‘yinlarining o‘rni Maktab o‘quvchilari va to‘garaklari qatnashchilari kabi xalq harakatli o‘yinlarida ishtirok etuvchilar ham umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlikka ega bo‘lishlari lozim. Maxsus va umumiy jismoniy tayyorgarlikka erishish jarayonida turli jismoniy mashqlar bilan shug‘ullaniladi. Buning uchun jismoniy mashqlar tasnifini bilish maqsadga muvofiqdir. Tasnif – bu jismoniy mashqlarni muayyan belgilariga ko‘ra guruh va kichik guruhchalarga taqsimlanishidir. Turli jismoniy mashqlarning ko‘plab o‘xshash belgilarga taqsimlanishidir. Mashqlarni guruhlashga imkon beradigan asosiy belgini aniqlash muhimdir. Bu belgi pedagogik jihatdan ahamiyatli bo‘lishi lozim. Turli belgilarga ko‘ra tuzilgan, tasniflab ko‘plab amaldagi jismoniy mashqlar bilan tanishishga, ulardan zarurlarini qo‘yilgan vazifalarga muvofiq tanlashga, darslik va qo‘llanmalardan zarur mashqlar tavsifini tez topishga yordam beradi. Ayniqsa, umumiy tasniflarning asosida jismoniy tarbiya vositalarining tarixiy shakllangan tizimi va metodlari yotadi: gimnastika, o‘yinlar, sport, turizm. Bu guruhlarning har biri o‘ziga xos ahamiyatga ega va ular yanada kichik tasnifiy guruhchalarga bo‘linadi. Harakatli o‘yinlar. Bu turdagi emotsional harakatlardan iborat murakkab faoliyatdir. Bu faoliyat belgilangan qoidalar asosida to‘satdan o‘zgaradigan sharoit va vazifalarga bajariladi. Harakatli o‘yinlar boshqa jismoniym mashqlardan shug‘ullanuvchilar faoliyatini tashkil etish va boshqarish xususiyatlari bilan farqlanadi. O‘yin davomida to‘satdan o‘zgaradigan vaziyatlarda harakat qilish va tezkorlik, 11 chaqqonlik kabi jismoniy fazilatlarni namoyon qilgan holda qisqa muddatda harakat vazifalarini xal etish zaruriyati vujudga keladi. Bu harakat ko‘nikmalarini mustaqkamlaydi. O‘yin paytida bolalar faoliyati obrazli, syujetli va o‘yin vazifalari asosida tashkil etiladi va uzoq muddat bajarishi uchun ijobiylarini ishtiyoq bilan va uzoq muddat bajarishi uchun ijobiy his- tuyg‘ular uyg‘otadi. Bu o‘z navbatda ularning organizmiga ta’sirini kuchaytiradi, chidamlilikni rivojlantirishga yordam beradi. O‘yin qoidalariga rioya qilish bir-birini taqazo etadigan hatti-harakatni yuzaga keltiradi, ahloqiy fazilatlar o‘zaro yordam beradi. O‘yin foaliyati kompleks xarakteriga ega turli harakatlar uyg‘unligi ko‘riladi. O‘yinning yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan xususiyatlari undan kichik maktab yoshidagi bolalar bilan olib boriladigan ishda foydalanish imkonini beradi. Sport jismoniy mashqlarning biror turida yuqori natijaga erishiga qaratilganligi bilan tavsiflanadi, kishining ma’naviy va jismoniy kuchlariga yuksak talablar qo‘yadi. SHuning uchun u faqat muayyan yosh bosqichning rivojlanish darajasidagina qo‘llanishi mumkin. Bu esa jismoniy tayyorgarlik, sog‘lig‘iga muvofiq sharoitni talab qiladi. Sport jismoniy kamol topishga xizmat qiladi va ma’naviy-irodaviy fazilatlarni tarbiyalashga yordam beradi. SHuning uchun sport bilan shug‘ullanish ayniqsa, kishi organizmining hamda inson shaxsining shakllanishi davrida foydalidir. Tanlab olingan xalq milliy o‘yinlarini to‘g‘ri bajarish bola mushaklari, paylari, bo‘g‘imlari, suyuk tizimining rivojlanishiga samarali ta’sir ko‘rsatadi. Puxta shakllantirilgan harakat malakalarini amalda qo‘llash bilan, o‘yinlarni bajarish chog‘ida bola kuchini tejashda va uning etiborini o‘yin faoliyati paytida tasodifan sodir bo‘luvchi turli-tuman vazifalarni idrok qilishga imkon yaratadi. 12 Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga jismoniy madaniyat bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan bilimlar (o‘yinlarning foydali tomoni, jismoniy mashg‘ulotlarning axamiyati va texnikaviy ijrosi, ularni bajarish usullari, xalq milliy o‘yinlarning qoidalari va boshqalar) xaqida ma’lumot berish katta ahamiyatga ega. O‘quvchilar olgan bilim qancha chuqur bo‘lsa, ular xalq o‘yinlaridan shuncha oqilona foydalanishlari, o‘yinlar bilan shuncha samarali shug‘ullanishlari hamda maktab va oila muhitida jismoniy madaniyat qurollarini mustaqil ishlata bilishlari mumkin. 3 Jismoniy madaniyat bilan shug‘ullanish tanda, bolalarda joriy qilingan tartibga rioya qilish odatini hamda xalq o‘yinlari bilan iloji bo‘lsa xar kuni muntazam ravishda shug‘ullanish ishtiyoqini uyg‘otish, ularda maktab va uyda shu o‘yinni bilan mustaqil shug‘ullana olish layoqatini rivojlantirish, ularni o‘z tengqurlari va o‘zlaridan kichik bo‘lgan bolalar jamoasida o‘yinlarni tashkil qilish, ularni birgalikda bajarishga o‘rgatish lozim. O‘quvchilarda xalq milliy o‘yinlariga mehr bilan, shu o‘yin natijalariga qiziqish bilan va sportchilar erishadigan g‘alabalariga havas bilan qarash tuyg‘usini tarbiyalash lozim. Milliy xalq o‘yinlarini o‘rganish jarayonida ahloqiy, aqliy, estetik va mexnat tarbiyalarini amalga oshirish uchun katta imkoniyatlar vujudga keladi. Xalq o‘yinlarini bajarish chog‘ida bolalar harakatida ijobiy hamjihatlik, intizomlik, kamtarinlik, mehribonlik) va ma’naviy fazilatlar (halollik, odillik, do‘slik tuyg‘usi hamkorlik, zamon bilan hamnafas bo‘lib ishlay olish qobiliyati, topshiriqlarni mas’uliyat bilan bajarish) ni tarbiyalash, shuningdek, irodaviy xususiyatlar (jasorat, qat’iylik, o‘z kuchiga ishonch, qiyinchiliklarni sobitlik bilan engish, 3 Ismatullaev X.A., Ganieva F.V. Basketbol o’yinida xakamlarning joylanishi va ularni uzaro xarakatlari. Metod.kullanma. T., UzDJTI, 1996. 13 chidamlik va hakozolar) ni namoyon qilish uchun eng yaxshi sharoit va imkoniyatlar vujudga keladi. Bolalarda ijobiy hissiyotlarni, odamlar bilan samimiy va quvnoq munosabatda bo‘lish tuyg‘ularini tarbiyalash, shuningdek, yuz bergan salbiy ruhiy holatlarni tez bartaraf qila olish layoqatini rivojlantirish nihoyatda muhim ahamiyatga ega. Buning zarurligi ijobiy hissiyotlar organizmdagi barcha a’zolarga foydali ta’sir ko‘rsatishida, harakat malakalarining jadal va mustahkam shakllanishini ta’minlashida ko‘rinadi. Milliy xalq o‘yinlariga asoslangan jismoniy madaniyat estetik tarbiyani amalga oshirishga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Xalq o‘yinlarini bajarish jarayonida estetik zavqni idrok qilish va o‘ziga singdirishni, go‘zallik, nafosat, ma’nodorlik, qad-qomat, liboslar bejirimligi, o‘z atrofidagi barcha narsalarni tushunish, to‘g‘ri qadrlashni rivojlantirish, estetikaga va o‘z xulq-atvoriga gard yuqtirmaslikka bo‘lgan moillikni, qilayotgan ishi, aytayotgan gapi va barcha hatti-harakatida qo‘rslik, dag‘allikka aslo yo‘l qo‘yilmaslikni rivojlantirish lozim bo‘ladi. Milliy o‘yinlar bilan shug‘ullanish jarayonida mehnat tarbiyasi amalga oshiriladi. Bolalarning salomatligi yaxshilanadi, ularda harakat malakalari shakllanadi, mehnat faoliyati uchun zarur bo‘lgan jismoniy fazilatlar rivojlanadi. Bolalarni mehnatga tayyorlashda jismoniy madaniyatning, jumladan, xalq milliy o‘yinlarining tutgan o‘rnini ularga tushuntirish va bu tushunchani ularning ongida shakllantirish g‘oyat muhim ahamiyatga ega. 14 II-BOB. BASKETBOL SPORT TURINI EGALLASHDA TEXNIK TAYYORGARLIK HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA. 2.1. Texnik, jismoniy, taktik, psixologik tayyorgarlik xaqida umumiy tushuncha Hohlagan sport turida muvaffaqqiyatga erishish maxsus ishlab chiqilgan texnika priyomlarini egallash bilan aniqlanadi. Katta muvaffaqiyatga erishish uchun texnikani mukammal egallab olish darkor. Basketbol bilan ilk shug‘ullanayotganlardan tortib to sport ustasi bo‘lgungacha texnika o‘rgatish jarayonida bevosita bo‘ladi. Odatda bu jarayon ikki - o‘rgatish va takomillashtirish boqichiga bo‘linadi. Bunday bo‘linish o‘rgatish jarayonini rejalashtirishni yaxshilab, sportchilar oldiga aniq vazifa qilib qo‘yadi. O‘rgatish bosqichida, asosan texnikani to‘g‘ri egallash (harakatni to‘g‘ri tuzilishi, ortiqcha harakatlarning yo‘qligi, etarlicha kuch ishlata bilish, koordinatsiyaga oid jarayonni avtomatlashtirish) vazifalari hal etiladi. Takomillashtirish bosqichida texnikani ba’zi bir qismlarini yaxshilash, ba’zi harakatlarni qayta-qayta mohirlik bilan bajarish, jismoniy va irodaviy sifatlarni yanada rivojlantirish vazifalari echilib, shu asosda texnik takomillashtirish amalga oshiriladi. Texnikani egallashning birinchi bosqichini yaxshi jismoniy tayyorgarlik ko‘rganlar o‘rta hisobda uch yilda egallaydilar. Bu muddat ichiga qator maxsus mashqlarni va yordamchi sport turlarini egallash ham kiradi. 15 Ikkinchi bosqichni davom etish muddati belgilanmaydi, negaki sportchi qolgan butun yillar trenirovkalar mobaynida o‘z texnikasini takomillashtira boraveradi. Texnikani o‘rgatish va takomillashtirish o‘quv-trenirovka mashg‘ulotlarida asosan amalga oshiriladi. Texnik tayyorgarlik jarayonida, texnikani o‘rgatish va takomillashtirish uchun mashg‘ulotning bir qismi yoki hammasi ajratilgan bo‘lishi mumkin. Ko‘p hollarda buning uchun mashg‘ulotlarning bir qismi ajratiladi. O‘ rganishning boshlang‘ich qismida u uchun ko‘p vaqt talab qilinadi. Ilk shug‘ullanayotganlar bilan birinchi mashg‘ulotlar paytida asosan o‘rgatishga bag‘ishlangan bo‘ladi. O‘ rganilayotgan texnik malakaga aylanmaguncha mashg‘ulotni ko‘p qismini o‘rgatish egallaydi. Texnikani o‘rganishni shug‘ullanuvchilar bo‘sh vaqtda o‘zlari ham o‘zlaricha bajarishlari mumkin. Buning uchun trener uyga vazifa beradi. Sport texnikasini asta-sekin egallash uchun shug‘ullanuvchilar avval u haqida tushunchani egallaydilar, so‘ngra uni malakaga aylantiradilar, bu o‘rgatishning asosiy yunalishidir. Texnikani yanada yaxshi egallab olishga kuch, tezkorlik, chidamlilik etarli darajada rivojlanmaganligi hamda bu qismlarning kam harakatchanliligi halaqit beradi. Ma’lum malakani egallash va mustahkamlash o‘rniga uni etishmayotgan sifatlarini rivojlantirish bilan almashtirish mumkin. SHu bilan birga bu vazifalarni mashg‘ulot boshida texnikaga rivojlantirish bilan parallel echish mumkin. Buni har xil darslarda amalga oshirish mumkin. Mashqlarni shunday tiklash lozimki, shug‘ullanayotgan sportchi shu harakatlar yordamida ham jismoniy, ham ruhiy rivojlantira olsin. 16 Texnikani o‘yin sharoitiga juda yaqin keltirilgan sharoitaarda taatika biaan aog‘lagan holda o‘rganilsa, u yaxshi samara beradi. Basketbolchini texnik tayyorgarligi jaryonida quyidagi metodlar qo‘llaniladi: materialni so‘z metodi bilan bayon qilish, o‘rganilayotgan harakatni – priemni namunali bajarish metodi yo‘li, harakatni qismlarga bo‘lib o‘rganish metodi, mashq metodi va h.k. Texnik tayyorgarlik –bu mashq bajarishning shunday usuliki, harakat faoliyati vazifasini maqsadga muvofiq va kam kuch sarf etib bajarishni tushunamiz. Basketbol texnikasini egallashdagi asosiy vazifa,-bu jarayon o‘yinchi tomonidan biomexanik harakat va harakat malakalarini o‘zlashtirilishi, amaliyotda bu harakat malakalarini yuqori darajada takomillashtirishdir. YUqori sport natijalarini ko‘rsatish faqat basketbolchining texnik tayyorgarligi asosida jamoani texnik tayyorgarligini va mahoratini belgilaydi. Buning uchun: 1.Barcha malakalarni o‘zlashtirish va bu texnik malakalarni zamonaviy usulda bajara bilish. Texnik mahoratni ko‘rsatkichi-o‘yinchini har tomonlama texnik tayyorgarligiga bog‘liq. 2.Texnik malakalarni har xil usulida bajara olish, o‘yin davomida jamoada ma’lum bir faoliyatni bajarish va ularni o‘yin paytida qo‘llash. Mana shu ko‘rsatkich orqali texnik mahorat va sport texnikasidan unumli foydalanish aniqlanadi. 3.Texnik (priyomlarni) malakalarni barqaror bajarish. O‘yin davomida raqib tomonidan qo‘llaniladigan qarshi harakatlar va har xil xalaqit beruvchi ta’surotlar, maqsadga muvofiq javob berish. Bu ko‘rsatkich orqali texnik tayyorgarlikni turg‘unligini bilish mumkin. Jismoniy tayyorgarlik. 17 Jismoniy tayyorgarlik – bu sportchini trenirovka jarayonining asosiy qismi hisoblanib, yuqori sport natijalariga erishishga asos bo‘lib xizmat qiladi. U avvalombor sportchining har tomonlama va maxsus jismoniy rivojlanishini ta’minlaydigan jarayondir. SHunga muvofiq jismoniy tayyorgarlik umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlikka bo‘linadi. Umumiy jismoniy tayyorgarlik sportchining butun a’zolarini har tomonlama rivojlanishiga; hamma harakat mushaklarini rivojlantirish, organizm a’zolari va bo‘limlarini mustahkamlash va ularni funksional imkoniyatlarini oshirish, harakat koordinatsiyasini yaxshilash qobiliyati, kuchni, tezkorlikni, chidamlilikni, chaqqonlikni va egiluvchanlikni oshirish, gavda tuzilishidagi va qomatdagi kamchiliklarni tuzatishga yo‘naltirilgandir. Bu vazifalarning echilishi har tomonlama jismoniy rivojlanishni ko‘proq ta’minlaydi. Bunga erishish uchun har xil harakat faoliyatida ishtirok etuvchi tananing hamma qismlariga, a’zolariga, bo‘limlariga jismoniy mashqlarni sistemali ravishda yaxshi ta’sir etishini ta’minlash zarur. Maxsus jismoniy tayyorgarlik – organizmni basketbol o‘ynashdagi ish faoliyatida bevosita zarur bo‘ladigan organizmni butun a’zolari va bo‘limlari, hamma funksional imkoniyatlari juda ham yuqori rivojlanishga yo‘naltirilgandir. Tabiiyki buning uchun mashqlardan foydalaniladi. Umumiy jismoniy tayyorgarlik uchun har tomonlama ta’sir qiladigan mashqlardan foydalaniladi. Har bir jismoniy mashq organizmga har xil ta’sir qiladi. Bu ko‘pincha sport trenirovkasini bir nechta vazifasini echishda qo‘l keladi. Misol uchun kross yordamida chidamlilik rivojlantirilib, tirishqoqlikni, qiyinchilikni engish irodasi tarbiyalanadi. 18 Maxsus jismoniy tayyorgarlikka – maxsus yo‘naltirilgan mashqlardan ko‘proq foydalaniladi. Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlikda asosiy o‘rinni kuchga, tezkorlikka, chidamlilikka va boshqa sifatlar qaratilgan mashqlar egallaydi. Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlikni mana shu tomonlari jismoniy rivojlanishni har tomonlamaligini hamda yuqori natijalarga erishishni ma’lum darajada belgilaydi. Taktik tayyorgarlik Basketbol o‘yini taktikasi, to‘pni egallab turgan jamoa nima qilishi hamda to‘p raqibda bo‘lganda jamoa nima qilmog‘i lozimligini belgilaydi. To‘pni egallagan jamoa, o‘yinchining shaxsiy harakatlari, guruhli yoki jamoa harakatlari yordamida hujum tashkil qiladi. Basketbol taktikasi ikkiga, hujum taktikasi va himoya taktikasiga bo‘linadi. Bolalar basketbolida trenerlar ayniqsa, o‘yinchilarning hammasi jamoa bo‘lib o‘ynashlariga e’tibor berishliklari lozim. YOsh basketbolchilarga taktikani o‘rgatish trenerning o‘quv-trenirovka ishida eng qiyin va ko‘p mehnat talab qiladigan narsalardan biridir. Har bir trener agar bola texnik tayyorgarlik jihatdan bo‘sh tayyorlangan bo‘lsalar, ularni taktikaning asoslariga o‘rgatib bo‘lmasligini biladi. SHuning uchun o‘yin taktikasiga darrovdan o‘rgatmasdan, balki mashg‘ulotlarda yarim yilcha shug‘ullangandan so‘ng o‘rgatilgani ma’qul. SHaxsiy taktik harakatlar elementlarini esa o‘quvchilarga birinchi mashg‘ulotlardanoq o‘rgatsa bo‘ladi. SHug‘ullanuvchilarni taktik priyomlarga o‘rgatishda ularni oldiga oddiy taktik vazifalar qo‘yilsa, o‘quvchilar ularni echib birinchi taktik malakalarni egallaydilar. 19 Misol uchun: to‘pni uzatish va ilishni o‘rganayotganda shug‘ullanayotganlarga sheriklarni qaerda joylashganiga qarab u yoki bu usul bilan uzatishni ularning o‘zlari tanlaydilar. Agar taktik vazifalar murakkabligi jihatidan asta-sekin qiyinlashib boradigan bo‘lsa, shug‘ullanuvchilar elementar taktik g‘oyalarni qiynalmasdan o‘zlashtirib, keyinchalik esa ancha murakkab taktik vazifalarni oson echa oladilar. Yosh shug‘ullanuvchilar o‘yin taktikasini yaxshi mustahkam faollashlari uchun ularni sistemali ravishda taktik tayyorgarlik haqida bilim bilan boyitib, suhbat o‘tkazib borish lozim. 4 Psixologik tayorgarlik. Butun trenirovka jarayonida trener o‘quvchilarni basketbol o‘ynashga o‘rgatibgina qolmasdan, balki tarbiyalaydi ham. O’quvchilarga talabchanlik - to‘g‘ri tarbiyalashning ajralmas shartidir. Endigina shug‘ullanishni boshlagan o‘quvchi ko‘pincha mashqni bajara olmaydi. U qovushimsiz bo‘lib ko‘rinmaslik uchun mashqni bajarmaslikka harakat qiladi. Buni sezgan trener mashqni bajarishni talab qilishi lozim. O’yin sharoitida ham o‘yinchi bu mashqni bajarishga ko‘nikadi. Eng asosiy talab, mashg‘ulotlarga intizom va vijdonan munosabatda bo‘lishdir. Birinchi mashg‘ulotlarni o‘zidayoq BUSM da qabul qilingan tartib haqida tushuncha beriladi. Ozoda kiyinish va mashg‘ulotlarga kech qolmaslik. O‘quvchini xatosini bir martagina kechirilsa, unda xato qilish mumkin ekan degan fikr tug‘iladi. Bularni tarbiyalashda eng asosiysi – bu trener o‘zini qanday tuta bilishidadir. Trenerning o‘zini gapiga, qilgan ishiga, o‘ziga bo‘lgan talab shug‘ullanuvchilarga 4 Rasulev A.T., Ismatullaev X.A. Basketbol o’yini rasmiy qoidalari. T., UzDJTI, 1993 20 bo‘lgan talabdan past bo‘lmasligi kerak. Trener trenirovkaga kech qolmaslikni talab qilishi, o‘zi ham o‘z vaqtida kelishi kerak. Agar o‘zi biror marta kech qolsa, bolalardan trenirovkaga o‘z vaqtida kelishni talab qila olmaydi. Sport jamoasida shaxsiyatparastlik, man-manlikni biron-bir shakli yoki katta o‘rtoqlariga va tengqurlariga nisbatan behurmatlikni ko‘rinishlari sira ham namoyon bo‘lmasligi kerak. Trenerning birinchi va asosiy yordamchisi – bu yaxshi, sog‘lom, jinslashgan basketbolchilar jamoasidir. Jamoada trener qo‘ygan qiyin vazifalarni engil-oson bajara oladigan iqtidorli o‘yinchilar ko‘p bo‘ladi. Muvaffaqiyatga ba’zida osonlikcha etishmayotgan qobiliyatli bolalar kllektiv bo‘lib va shaxsiy trenirovkaga ancha sezilarli ta’sir qilishi mumkin. O‘z kuchi va imkoniyatiga yuqori baho berish, ustunligini namoyish qilish sezila boshlaydi. Trenerga bu muvaffaqiyatni yo‘lga solish ba’zi hollarda ularni sun’iy ravishda biroz to‘xtatish ham lozim bo‘lib qoladi. 5 G‘alaba qilish lozim, bu o‘quv mashg‘ulotlarni yaxshi o‘tishiga rag‘batlantiradi ammo ba’zi paytlarda mag‘lubiyat ham muhim o‘rin egallaydi. Kuchli ammo juda o‘ziga bino qo‘ygan o‘yinchiga ma’lum o‘ziga xos sharoitlarni trenirovka va musobaqa o‘yinlarida yaratish mumkin. Misol uchun: raqib jamoaning eng kuchli o‘yinchisini ushlashni belgilash (aytish), o‘yin vaziyati juda og‘ir sharoitida u o‘z mahoratini ko‘rsata olmaydigan paytlarda maydonga tushirish. Biroq shunday bolalar borki, ular o‘z kuchlariga ishonmaydilar, ular qo‘llab- qo‘ltig‘lashga intizorlar. Bundaylarni o‘yin sharoiti yaxshi paytlarda maydonga tushirish, trenirovka jarayonida ularga ko‘proq e’tibor berish lozim. 5 Rasulev A.T., Ismatullaev X.A. Basketbol o’yini rasmiy qoidalari. T., UzDJTI, 1993 21 Ko‘pincha, mag‘lubiyatdan so‘ng o‘zaro janjal va kelishmovchiliklar bo‘ladi. Bu o‘yinchilarni shundoq ham yomon kayfiyatini undan ham yomonlashtiradi. Bunday holda, trener o‘yinchilarni bu o’yindan boshqa narsaga chalg‘itgani ma’qul. Trener ularni biron-bir narsa bilan band qilib, bolalar xursand bo‘lishiga harakat qilishi lozim. Jismonan charchagan va ruhiy ezilgan bolalar kula boshlasalar, bu balkim keyingi o‘yinda muvaffaqiyat qozonishining asosidir. Ma’naviy- irodaviy sifatlarni har bir mashg‘ulotda texnikani, taktikani o‘rganishda va jismonan tayyorgarlikda ham tarbiyalash, bularni bajarish o‘quvchilardan ma’lum iroda talab qiladi. Bularni har bir mashqlarida basketbolchi unday yoki bunday qiyinchiliklarga duch keladi. Qiyinchiliklarni enga olish natijasida odamning xarakteri maqsadga chiniqib erishish uchun iroda, tirishqoqlik, qat’iyatlilik tarbiyalanadi. SHug‘ullanuvchilarda mashg‘ulotlarga ongli munosabatda bo‘lishliklarini shakllantirish jamoa oldiga qo‘yilgan maqsad va vazifalarga ko‘p jixatdan bog‘liqdir. Bu vazifalarni echishga qaratilgan bunday maksadga yo‘naltirilgan faoliyat mashg‘ulotlarga ongli ravishda munosabatda bo‘lishni, jamoani birlashtiradi, shug‘ullanuvchilarni e’tibori va qiziqishini oshiradi, natijada tarbiyalash va o‘rgatish jarayoniga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Trenirovka va o‘rgatish jarayonida o‘rganilayotgan harakatni u yoki bu tomonlariga o‘z e’tiborini qaratishi, to‘g‘ri taqsimlashi juda muhim axamiyatga ega. Bunday qilish shug‘ullanuvchilardan iroda sifatini tarbiyalashni talab qiladi. U yoki bu engishda iroda kuchi juda ham zarur. SHuning uchun harakatlarni, texnik premlarni va ba’zi o‘zaro harakatlarini o‘rganishda ularni shunday tashkil qilish 22 kerak-ki, shug‘ullanuvchilar doim, ammo enga oladigan ma’lum qiyinchiliklarga duch kelishlari lozim. Bu qiyinchiliklarni engishda faqat jismoniy kuch ishlatib emas, balki har xil ruhiy irodaviy sifatlar: faollik, tashabbuskorlik, dadillik, qati’yatlilik bo‘lishi zarur. Iroda kuchini namoyish qilish qobiliyatini rivojlantirish, o‘quv-sport faoliyatini zarur yo‘ldoshi bo‘lib, o‘yinchining irodasini tarbiyalaydigan omil hisoblanadi. Shug‘ullanuvchilarni irodasi ayniqsa, musobaqa jarayonida yaqqol ko‘zga tashlanadi. Musobaqa shug‘ullanuvchilarda mashg‘ulotlarga qizikishni oshiradi. Shu bilan birga musobaqalarga tayyorlanish va musobaqalarni o‘zi shug‘ullanuvchilarni kuchini, tayyorgarligini va irodasini tekshiradi hamda safarbar qiladi. Juda og‘ir holatlarda ham iroda kuchi sababli bu sharoitdan chiqib olish mumkinligiga ko‘p misollar bor. 2.2. Texnikaga o‘rgatishda dastlabki, chuqurlashtirilgan va mukammallashtiruvchi bosqichlar. Har bir texnik malakani muvaffaqiyatli egallash, harakat ko‘nikmalarini turli usullarini o‘zlashtirish texnik tayyorgarlikni muhim shartlariga kiradi. Texnikaga o‘rgatish va uni takomillashtirish –bu ko‘p yillik jarayon bo‘lib, u 3 bosqichdan iborat: 1.Dastlabki o‘rgatish bosqiki. 2.CHuqurlashtirilgan o‘rganish. 3.Takomillashtirish va mukammallashtirish. Dastlabki o‘rgatish boskichida 12-14 yoshli basketbolchilarda maxsus jismoniy sifatlarni tarbiyalash 23 O‘yin texnikasi juda katta ahamiyatga ega. Bu bosqichda basketbol chini texnik tayyorgarligiga zamin yaratiladi. Basketbol chi o‘rganayotgan biror-bir malakani o‘zini, keyin esa boshqa malakalar bilan bajaradi. Texnik malakalarni ketma-ket o‘rganish usullari va variantlari bir tamoyil asosida o‘rganiladi, asosiydan ikkinchi darajaga qarab. Basketbol texnikasini o‘rganishda quyidagi elementlarga diqqatni jalb qilish kerak. Dastlabki holatni to‘g‘ri egallash: harakatlanishda mos holatni egallash. Texnik malakalar maxsus yaratilgan sharoitda o‘rganiladi. SHug‘ullanuvchilarda texnik malaka to‘g‘risida aniq tasavvur paydo bo‘lganda, ularni shu texnik malakani ayrim bo‘laklariga diqqatni jalb qilish mumkin. O‘rgatish vaqtida sharoit qiyinlashtiriladi, o‘rganuvchilarni asta-sekin o‘yinga o‘rgatayotgan sharoitda, bunday qiyinlashtirishga erishish usullari: -dastlabki holatni o‘zgartirish orqali; -o‘zgartirgandan so‘ng uzatish yoki qabul qilish; -harakat maydonini kengaytirish. Chu qurlashtirilgan o‘rgatish bosqichi. Mazkur bosqichning asosiy maqsadi shug‘ullanuvchilarni o‘zlashtirilgan o‘yin malakalarini turli vaziyatlarda bajarish, ularni ijro usullarini kengaytirish va ijro samarasini oshirishdan iboratdir. Bu bosqichda quyidagi omillar amalga oshiriladi: -texnik malakalar bajarayotganda uning tuzulishini optimallashtirish; -texnik malakalarni bajarayotganda aniqlik darajasini ko‘tarish; -texnik malakalarni bajarish murakkablashtirilgan sharoitlarda o‘tkaziladi; -bir texnik malakani boshqa texnik malakalar bilan bog‘lab o‘zlashtirish; -shu malakani bajarish sharoitini murakkablashtirish; 24 -eng oddiy o‘yin modelini yaratish; -o‘yinni faollashtirish maqsadida sun’iy vaziyatlarni yaratish. Takomillashtiruvchi va mukammallashtiruvchi bosqichi. Bu bosqichda quyidagi masalalar hal qilinadi: 1.Harakat ko‘nikmalarini mustahkamlash va o‘yinchini shaxsiy xususiyatlariga texnikani yaqinlashtirish. 2.Texnik malakalar variantini aniqlash, eng oson bajariladigan malakalar yoki o‘yinchini eng kuchli texnik malakasini aniqlash. 3.Texnik malakalar usullarini ko‘paytirib va ularni oson yoki erkin bajara olishi. 4.Jamoada ma’lum bir funksiyani bajarish uchun spetsifik malakalarni egallash. 5.Texnik malakalar variantini turg‘un va barqaror rejada bajarish, tashqi faktorlar ta’sirida yoki raqib jamoasini qarama-qarshiligida. Texnikani mustahkamlash o‘yin sharoitiga yaqin sharoitda o‘tish kerak. Buning uchun texnik malakalarni tez va aniq bajarish, qiyinlashtirilgan sharoitda, charchagan holatda, bajarilishi talab qilinadi. Texnikani mustahkamlashda o‘yin usuli keng qo‘llaniladi. 25 X U L O S A L A R 1. Mavzu bo‘yicha qayd etilgan adabiyotlar tahlili shu narsani e’tirof etishga imkon beradiki, yosh basketbolchilarni tayyorlashda ularni turli o‘yin malakalariga ixtisoslashgan turlari shu malakalarni samarali ijro etishda muhim ahamiyatga ega ekan. Dastlabki, o‘rgatish endigina shug‘ullanayotgan yosh basketbolchi bolalar mashg‘ulotlar maxsus jismoniy sifatni rivojlantiruvchi mashqlar etarli darajada qo‘llanmasligi aniqlandi. Binobarin, tanlab olingan mavzu haqiqatdan ham dolzarb ekanligi o‘z ifodasini topdi. 2.Yosh basketbolchilarning jismoniy vositalar sifatida harakatli o‘yinlarni qo‘llash natijasida shug‘ullanuvchilarning organizmdagi turli tizimlarning yaxshi rivojlanishiga erishish lozimligi kuzatildi. 3. Jismoniy sifqatlarni tarbiyalash natijasida basketbolchilarga faqat musobaqalarga emas balki katta xajmdagi trenirovka ishini bajarish uchun ham kerak. U organ va sistemalarning (ayniqsa markaziy nerv sistemasi, yurak-qon tomir, nafas 26 olish sistemasi va muskul apparatining) tayyorgarlik darajasiga, sport texnikasining takomillashgan darajasiga va harakatlarni tejamli bajara bilishiga bog‘liqdir. 4. Yosh basketbolchilarning milliy o‘yinlarni qo‘llash natijasida ularning jismoniy sifatlari rivojlanishi, umumiy ish qobiliyatlari va ularning sog‘liq darajasini belgilash bilan birga, maxsus chidamlilik uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Umumiy chidamlilik qancha yuqori bo‘lsa, shu asnoda maxsus chidamlilik ham yaxshi rivojlanishi kuzatildi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI: 1. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi.-T. 2016 yil. 76 bet. 2. O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risidagi” qonuni. 1997 yil. 3. O‘zbekiston Respublikasining “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”.-T. 1997 yil. 4. “Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida” gi qonun (04.09.2015 yil yangi tahrir) O‘RQ-394-son. 5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.M.Mirziѐevning O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisga Murojaatnomasini keng jamoatchilik 27 o‘rtasida targ‘ib etishga bag‘ishlangan ilmiy-ommabop qo‘llanma. – Toshkent: 2018 y. 101 - 102 betlar. 6. Abdullaev U. «Xalq o‘yinlari milliy sport turlarini tiklash va aholini jismoniy tarbiyalashda ulardan keng foydalanish usullari» mavzusiga bag‘ishlangan jumhuriyat milliy-amaliy anjumanining tezislari. 19-20 aprel 1991 yil 1-qism, B- 12-15. 7..Abdumalikov R., Abdullaev A. Xalq milliy o‘yinlari mazmunida ma’aviyat asoslari. T.: 1995. – B.14. 8.G‘anieva F.V. Xujumda jamoa bo‘lib xarakat kilishni uyushtirishda kullaniladigan mashklar. Usl.kullanma. 1998. 164 b. 9.Ismatullaev X.A., Ganieva F.V. Basketbolda texnik priemlarni egallashda yordam beruvchi xukkabozlik mashklari. Metod.kullanma. T., 1999. -184 s. 10.Ismatullaev X.A., Ganieva F.V. Basketbol o’yinida xakamlarning joylanishi va ularni uzaro xarakatlari. Metod.kullanma. T., UzDJTI, 1996. 154 b 11.Usmonxodjaev T., Xujaev A. Harakatli o‘yinlar, 1992, B.3-4. 12. Usmonxo‘jaev T.S; F.Xadjaev; «1001-o‘yin» T. «Ibn Sino» 1990 y. 194-bet. 13. Rasulev A.T., Ismatullaev X.A. Basketbol o’yini rasmiy qoidalari. T., UzDJTI, 1993. 145 b. 14. Rasulev A.T. Basketbol. Oliy ukuv yurtlari uchun darslik. T., UzDJTI, 1998 . 176 b 15 . Salamov R.S. «Sport mashg‘ulotlarining nazariy asoslari» O‘zDJTI. Nashriyot matbaa.T-2005. 16. Salamov R.S; YUnusova YU.M. «Jismoniy tarbiya nazariya va usuliyati» O‘quv qo‘llanmasi. O‘zDJTI. Tip.T-1997. 17. Abdullaev A., Rasulov R., Xasanov A. Umumiy o’rta va kasb –hunar ta’limi tizimlarida jismoniy tarbiyadan sinfdan tashqari ishlar. Farg’ona. 2009 y. 18. 28 Abdumalikov R., Yunusov T.T. va boshqalar. «O’zbekistonda jismoniy tarbiya ta’limining rivojlanishi», metodik tavsiyanoma. T., O’zDJTI nash, 1992 y. 19.Salomov R.S. “Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati”. T. 2014 y. 20. Goncharova O.V.“Bolalar jismoniy sifatlarini tarbiyalash” T. 2015 y. 21. Abdiev A.N, Jumanov O.S, Ne’matov B.I. Sport alifbosi. -T., 2008 y. 29

Maktab o‘quvchilari basketbol sport to‘garagini tanlashda xarakatli o‘yinlardan foydalanish yo‘llari 
MUNDARIJA

 

KIRISH                                                                                                         3

 

I-BOB.       UMUMIY O‘RTA TALIM MAKTABLARIDA BASKETBOL O‘YINI TAKTIKASINI   ………………………………………………… 5

1.1. Umumiy o‘rta talim maktablaridabasketbol sport turiga tavsif va uning
rivojlanishi xususiyatlari.......................................................................................5

1.2.Yosh basketbolchilarning umumiy va maxsus jismoniy 
sifatlarini rivojlantirishda xalq harakatli 
o‘yinlarining o‘rni                                                                                           10

II-BOB. BASKETBOL SPORT TURINI EGALLASHDA TEXNIK TAYYORGARLIK HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA                                                             14

2.1.Texnik, jismoniy, taktik, psixologik tayyorgarlik xaqida umumiy tushuncha.............................................................................................................14

2.2.Texnikaga o‘rgatishda dastlabki, chuqurlashtirilgan va 
mukammallashtiruvchi bosqichlar                                                                  . 21

XULOSALAR                                                                                              24

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI                                    25


 

KIRISH

Mavzuning dolzarbligi. So‘nggi yillarda mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sportni yuqori ko‘rsatkichlarga erishilishiga katta e’tibor berilmoqda. SHaharlarda, qishloq joylarida sport inshootlari barpo etilmoqda, turli turdagi musobaqalar o‘tkazilmoqda. Kundan kunga sport bilan shug‘ullanuvchilar soni ortib bormoqda.

O‘zbekistonda sog‘lom avlodni kamol toptirish, ta’lim-tarbiya berishning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi, jamiyatning rivojlanishida muhim ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy vazifalardan biri bo‘lib xizmat qilmoqda. 

Jamiyat rivojlanishining hozirgi davr bosqichida barkamol insonni tarbiyalash eng asosiy, kechiktirib bo‘lmaydigan muhim vazifalardan biridir.

Shunday ekan mamlakatimizda «Barkamol avlod yili» Davlat dasturi harakatini keng tus olgani “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” asosida ta’lim-tarbiya tizimini tubdan isloh etilayotgani ham ana shu ulug‘vor vazifani amalga oshirish yo‘lidagi muhim qadamdir.[1]

         Komil inson ruhan tetik, aqlan etuk, jismonan baquvvat bo‘lmog‘i kerak. Insonning aqliy, ahloqiy va jismoniy sifatlarni rivojlantirish, salomatligini mustaxkamlash, ish qobiliyatini oshirish, jamoalarga qulay sog‘lom psixologik muhitni yaratishning ko‘p qirrali jarayonida jismoniy tarbiya va sportning ahamiyati ortib borayotganligi ko‘zga tashlanmoqda.

Yosh avlodning jismoniy jihatdan to‘kis sog‘lom mehnatga va Vatanni himoya qiluvchi tarzida o‘sishidan xalq ham, jamiyat ham manfaatdor. Buning uchun o‘quvchilar jismoniy madaniyat bilan chuqur shug‘ullanishlari, turli sport turlari bilan muntazam shug‘ullanishlari, iqtidorli sportchilarni tanlab olish, ularni Osiyo, jahon, Olimpiada o‘yinlarida muvaffaqiyatli ishtirok etishlarini ta’minlash kerak bo‘ladi. 

Shuning uchun yoshlarimizni iymon-e’tiqodli, har tomonlama etuk, kuchli, sog‘lom, dovyurak, irodasi baquvvat qilib tarbiyalashda sport turlarini va shu jumladan, basketbol sport turi jismoniy tarbiya tizimini muhim o‘rnini egallaydi. 

Sport turlarini rivojlantirish shu jumladan, har bir sportchilarni basketbol sport turi bilan shug‘ullanishga da’vat etish va basketbolni yanada rivojlantirishda xizmat qilmog‘imiz lozim.

Bu esa yosh avlod tarbiyasini yanada kuchaytirish, ularni o‘z xalqi, mustaqil davlati vajamiyati oldidagi burchini his etish ruhida tarbiyalashdek g‘oyat muhim vazifalar bilan bog‘liqdir.

Mazkur mavzuni “12-14 yoshli basketbolchilarni tayyorlashda harakatli o‘yinlardan foydalanish” deb tanlashimizdan maqsad, bugungi kunda sport turlari ichida shug‘ullanuvchilar soni jihatidan nihoyatda keng ommaviylashganligi bilan muhim o‘rinni egallaydi.  Basketbolning sirlarini to‘la qonli mukammal egallash bugungi kunning dolzarb masallaridan biri hisoblanadi. 

SHu nuqtai nazardan qaraganda biz tanlagan mavzuning dolzarbligi va muhimligi yaqqol namoyon bo‘ladi.

          Kurs ishining maqsadi. Dastlabki o‘rgatish bosqichida shug‘ullanayotgan yosh basketbolchilarni maxsus mashqlar qo‘llash orqali harakatli o‘yinlari yordamida mashg‘ulot jarayoni samarasini o‘rganishga bag‘ishlangan.

      Kurs ishining vazifalari. Ushbu maqsadga erishish quyidagi vazifalar asosida amalga oshirildi: 

      Dastlabki o‘rgatish bosqichida shug‘ullanuvchi 12-14 yoshli basketbolchilar jismoniy rivojlanish darajasini o‘rganish; 

- xalq harakatli o‘yinlaridan foydalanish orqali umumta’lim maktablarining basketbol bilan shug‘ullanuvchi 12-14 yoshli o‘quvchilarning jismoniy tayyorgarligini aniqlab, rivojlanish jarayonini kuzatish orqali ma’lum xulosalar chiqarish;

- umumta’lim maktablarida basketbol sport turi mashg‘ulotlarida xalq harakatli o‘yinlaridan foydalanish orqali o‘quvchilarda jismoniy sifatlarni tarbiyalashning samarador usullari, shakllari, yo‘llarini aniqlash.


 

I-BOB. UMUMIY O‘RTA TALIM MAKTABLARIDA BASKETBOL O‘YINI TAKTIKASINI

  1. Umumiy o‘rta talim maktablarida basketbol sport turiga

tavsif va uningrivojlanishi xususiyatlari


 

[1] Ismatullaev X.A., Ganieva F.V. Basketbol o’yinida xakamlarning joylanishi va ularni uzaro xarakatlari. Metod.kullanma. T., UzDJTI, 1996.

Купить