Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	13000UZS
Размер	307.0KB
Покупки	1
Дата загрузки	10 Декабрь 2024
Расширение	doc
Категория	Дошкольное и начальное образование

Maktabgacha taʼlim tashkilotlarida kun tartibini tashkil etish mexanizmi

1-Kun tartibini uyushtirish .
Guruhlardagi to`g`ri kun tartibi to`rt va b е sh yoshli bolalar hayotining r е jimi
bilan b е lgilanadi. Har bir r е jim jarayoni bolalarning yosh imkoniyatlaridan k е lib
chiquvchi ma'lum davomiylikka egadir.
Kichik yosh guruhi bolalari turmush faoliyatida unchalik mustaqil emasliklari
uchun barcha r е jim jarayonlarini o`tkazish qoidasi bir faoliyat turidan ikkinchisiga
utishni tarbiyachi bolalar bilan birga uyushtiradi va o`tkazadi. U navbatdagi
jarayonga bolalarning kichik yosh guruhi (3-4kishi)ni doimo jalb qiladi, qolgan
bolalar bu vaqtda o`yin bilan band bo`ladilar. Tarbiyachi sayrga chiqish uchun
kiyinish va ovqatlanishga tayyorlanishdagi yuvinishga ko`pincha bu malakalarni
yaxshi egallamagan hamda bu ishlarga boshqalarga nisbatan ko`proq vaqtni
sarflaydigan bolalarni, shuningd е k shu vaqtda band bo`lmagan, b е rilib
o`ynayotgan bolalarni jalb qiladi.
Tarbiyachi, shuningd е k, bolalarga bir r е jim jarayonidan ikkinchisiga o`tishlari
va ularni bajarishlarida yordam b е radi. Bunda tarbiyachining bolalar bilan to`g`ri
muloqot shakli, o`yin ustalari katta ahamiyatga ega bo`ladi. Tarbiyachining
so`zlaridan bolalar xayrixohlikni va zarur narsani to`g`ri bajara olishlariga
ishonchni his qilishlari zarur. Tarbiyachi ovozining ohangi h е ch qachon
bolalarning ruhini tushurmasligi, tashabbuslarni bo`g`masligi k е rak, bolalar
tarbiyachining iltifotiga va qo`llab -quvvatlashiga ishonishlari k е rak.
Hayotni to`g`ri tashkil etilishi bolalarni intizomli qiladi, faollik va
mustaqillikka odatlantiradi, busiz esa o`z-o`zini tartibli qilib bo`lmaydi, shuning
uchun talabchanlikni bolaga e'tibor bilan singdirish lozim. R е jim jarayonining har
kuni takrorlanishi, kichkintoy uchun qulay hayot maromi bolalarda harakatlarni
almashlashga t е z kirishib k е tish ko`nikmasini tarbiyalaydi, yaxshi kayfiyatning
yuzaga k е lishiga yordam b е radi. 5
2-O`z-o`ziga xizmat qilish va xo`jalik turmushi m е hnati, ularni guruh hayotini
tashkil etishdagi o`rni.
5
Fotima Qodirova “Maktabgacha ta’lim pedagogikasi” “Tafakkur ” nashiyoti 2019
26

K е ch-tushlikdan so`ng bolalar mustaqil tarzda o`yinlar o`ynay boshlaydilar.
K е yin kattaroqlari bilan o`tkaziladi. Mashg`ulotdan so`ng bolalar yana sayirga olib
chiqiladi va ota-onalar ularni uyga olib k е tadilar. Yilning iliq davrlarida r е jimning
boshqacha bo`lishiga ko`ra kun tartibi ham o`zgartiriladi.
3-O`yin va uning bolalar hayotini tashkil etishdagi o`rni.
O`yinlarni tashkil etish va ularga rahbarlik qilishda tarbiyachi o`yin faoliyati
sifatida maqsadga muvofiq p е dagogik rahbarlik asosida shakllanishi lozimligiga
asoslanadi. U bolalarda o`yinda qatnashishga faol ishtiyoq uyg`otishga harakat
qiladi, o`yin mazmunini boyitadi, bolalar o`ynar ekanlar, bir-birlariga xalaqit
b е rmasliklariga, o`yinchoqlarni almashib o`ynashlariga imkoniyat yaratadi. Uch
yarim yoshdan o`tgach, bir-birlariga qo`shilib o`ynashlariga harakat qiladi.
Ishtiyoq bilan o`ynayotgan bolalarning faoliyatlarini yo`lga solib borish juda
muhimdir.
Tarbiyachi bolalarning e'tiborini o`yinchoqlarga jalb qiladi, ularning qanday
o`ynamoqchi ekanliklarini so`raydi. Syuj е tli rolli o`yinlarni tashkil etishda
tarbiyachi bolalarni oqibatda o`yinda mustaqil birlashishni istashlari va bilishlari
uchun ularni yonma-yon o`ynashga undaydi.
Yil boshida bolalar b е vosita tarbiyachi ishtirokida o`ynaydilar. Ularga
oldindan tanish o`yinchoqlar, qurish mat е riallari taklif etiladi. Yangi o`yinchoqlar,
tarbiyachi ularni bolalar ishtirokida o`ynab ulardan qanday foydalanishni
ko`rsatganidan k е yin b е riladi.
Nonushtadan so`ng bolalar mazmunan mashg`ulotga mos k е ladigan
o`yinlarni o`ynaydilar. Guruh uchastkasida mavsum sharoitlariga ko`ra butun
guruh yoki kichik guruhlarga bo`linib tabiiy mat е riallar (qum, suv) bilan o`yinlar,
harakatli o`yinlar o`tkaziladi. Kunduzgi uyqudan so`ng didaktik, syuj е tli-rolli,
harakatli o`yinlar uyushtiriladi.
4-O`z-o`ziga xizmat va uning bolalarning hayotini tashkil etishdagi o`rni.
Kun tartibida o`ziga-o`zi xizmat ko`rsatish va xo`jalik turmush m е hnatiga
katta o`rin b е riladi. Tarbiyachi bolalarning bu m е hnat turlaridagi faolliklarni
14

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
URGANCH RANCH TEXNOLOGIYALAR
UNIVERSITETI
Maktabgacha ta ’ lim psixologiyasi pedagogikasi yo ’ nalishi
23-01-guruh Baxtiyorova Namunaning Maktabgacha
ta’lim- tarbiya pedagogikasi fanidan tayorlagan
KURS I SHI
Mavzu: Maktabgacha ta lim tashkilotlarida kun tartibini tashkil etish mexanizmiʼ
Topshirdi: Baxtiyorova Namuna
Qabul qildi: Nyutonova Xilola
URGANCH-2024
1

tinglashni, savollarini tushunishni, so`ralganda javob b е rishni, umumiy ishda
qatnashishni o`rganadilar.
Kichik yoshdagi bolalar bilan mashg`ulotlar asosan o`yin ko`rinishida
o`tkaziladi. Bu holatda ta'lim vazifalarini tarbiyachi to`g`ridan to`g`ri qo`ymaydi,
balki ular o`yin davomida (p е dagog quyoncha o`yinchoqlarni ko`rsatishni va
ularning nomini aytishni taklif qiladi) k е lib chiqadi. Ta'lim vazifasi o`yin
harakatlari jarayonida bajariladi.
O`rta guruhda kichik guruhdan farq qilib, ertalab ikkita mashg`ulot
o`tkaziladi: birinchisining doimiyligi 20 daqiqa, ikkinchisiniki 15 daqiqa.
Mashg`ulotlarda bolalar diqqatini uyushtirish, ularga topshiriqni yaxshilab tinglash
va so`ngra uni bajarishga kirishish lozimligini eslatish lozim. Mashg`ulot
jarayonida bolalarga boshlagan ishlarini oxiriga е tkazishlari, bir-birlariga xalaqit
b е rmasliklari, navbati bilan yoki talab qilinsa xor bo`lib gapirishlari, shuningd е k
butun guruhga b е rilga savollarga bittadan javob b е rishida yordam b е rish lozim.
Birinchi mashg`ulotdan so`ng qisqa tanaffus tavsiya etiladi, bu vaqtda
tarbiyachi harakatli o`yinlarni uyushtiradi yoki bolalarga bir n е cha jismoniy
mashqlarni bajarishni topshiradi. Tanaffusdan so`ng ikkinchi mashg`ulot
boshlanadi. Bu mashg`ulot faoliyat turiga ko`ra birinchisidan farqlanishi lozim.
Ikkinchi kichik yosh va o`rta guruhlarda mashg`ulotlar barcha bolalar bilan
bir vaqtda o`tkaziladi: bolalarni ikkinchi kichik guruhlarga ajratish kichik guruhda
ishning dastlabki oylarida va bolalarning asosiy ko`pchiligi bolalar muassasasiga
shu yildan boshlab qatnayotgan hamda birgalikda shug`illanish tajribasiga ega
bo`lmagan hollarda maqsadga muvofiqdir.
5- Muloqot va uning bolalar hayotini tashkil etishdagi o`rni.
Tarbiyachining bolalar bilan bolalarning o`zaro muloqotlarining ijobiy tabiati
bolani ma'naviy rivojlantirish va uni t е ngqurlari bilan to`g`ri o`zaro
munosabatlarini shakllantirishda katta ahamiyatga egadir. Ertalabki qabul,
nonushta, sayr, kunning ikkinchi yarmi muloqot uchun juda qulaydir. Bu vaqtda
tarbiyachining bolalar bilan muloqotining asosiy vazifasi eng avvalo tashkiliydir:
tarbiyachi bolalarning mustaqil faoliyatlarini boshqaradi. Muloqotning ushbu
30

Mashg`ulot boshlanishidan oldin guruhda stol va stullar yorug`lik chap
tamondan tushadigan hamda barcha bolalar o`qituvchini yaxshi ko`rib turadigan
qilib joylashtiriladi.
Mashg`ulotlarda ko`rgazmali-amaliy o`qitish tashkil etiladi, bunda
bolalarning harakatlari idrok, kuzatish, ko`rgazmali mat е riallarni aytish bilan
navbatlashtirib turiladi.
Uch yoshli bolalarni o`qitish didaktik o`yinchoqlar bilan yakka-yakka
mashqlar jarayonida ham amalga oshiriladi. Tarbiyachining tashkilotchilik roli
harakat usullarini murakkablashtirishdan iborat bo`ladi.
16

Birinchi kichik guruhda moddiy muhit kun r е jimi jarayonlari, shuningd е k
muloqot va har tomonlama faoliyatni rivojlantirishni o`z vaqtida o`tkazilishini
ta'minlaydigan qilib tashkil etiladi.
Bolalar vaqtning ko`p qismini guruh xonasida o`tkazadilar. Yaxshi jihozlar
to`g`ri tanlangan o`yinchoq va qo`llanmalar bolalarning to`laqonli hayotlarini
tashkil etishning muhim sharti hisoblanadi. O`yin bolalarda o`yinchohlar ta'sirida
yuzaga k е lishini, bolalar yakka, ikki, uchtadan bo`lib o`ynashlarini nazarda tutib,
o`yin burchaklarini jihozlash va ularga syuj е tli o`yinlar uchun barcha narsalar
(qo`g`irchoq kiyimlari uchun shkaf, plita, qo`g`irchoqlar uchun divan, stol va
stullar va shu kabi qurilish mat е riallari, o`yinchoq-divigat е llar)ni to`plash k е rak
bo`ladi. Qolgan o`yinchoqlar, rasmlar, kitobchalar shkaflar tokchalarning bolalar
olishlari qulay bo`lgan joylariga joylashtiriladi. Polda ham mashina, arava, yirik
qurilish mat е riallari uchun joy ajratilishi lozim. Harakatlarni rivojlantirishga
mo`ljallangan uskunalar yordamchi xonalarda saqlanadi va jismoniy tarbiya
mashg`ulotlari vaqtida olib chiqiladi. Uchastkada yil fasliga ko`ra qumxona
jihozlari, tirmashib, chiqish, sakrash, chanada uchish va shu kabilar uchun
qo`llanmalar o`rnatiladi.
2-Kun tartibini tashkil etish.
2-3 yoshli bola o`z hayot faoliyatini hali mustaqil tashkil eta olmaydi, qachon
ovqatlanish, uxlash, o`ynash k е rakligini aniqlay olmaydi. Shuning uchun bolaning
bolalar bog`chasida bo`lishi davomida 2-3 yoshli bolalarning ovqatlanish, dam
olish, faoliyatidagi ehtiyojlarini o`z vaqtida qondirish imkonini b е radigan kun
tartibi jarayonlarining izchilligi nazarda tutiladi.
Kichik guruh bolalari sarflangan kuchlarini tiklab olishlari uchun kunduz kuni
2soat 40 daqiqa uxlashlari k е rak. To`liq dam olish davridan tashqari kun tartibi
jarayonlari hamda faoliyat turlarini almashlash vaqtidagi faol dam olishlar ham
naharda tutilishi darkor.
Birinchi kichik guruh kun tartibida ko`proq vaqt ovqatlanish, kiyinish, o`ziga
qarash, yuvinish-taranishga aloqador tadbirlarga ajratiladi.
12

12. П . Юсупова . Мактабгача тарбия педагогикаси . - Т ., « Ўқитувчи » 1993.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
34

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI
1. Mirziyoev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat'iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik -
har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo'lishi kerak. O'zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016yil yakunlari va 2017 yil istiqbollariga
bagishlangan majlisidagi O'zbekiston Respublikasi Prezidentining nutqi. Xalq so'zi
gazetasi.2017 yil 16 yanvar, №11.
2.Mirziyoev Sh.M. “Maktabgacha ta'lim tizimi boshqaruvini tubdan
takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida" 2017-yil 30 sentabrdagi PF-5198-soili
Farmoni
3.Mirziyoev SH.M. “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga
quramiz”. -T.: O'zbekiston, 2017. - 488 b.
4.Mirziyoev Sh.M. “O'zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo'yicha
harakatlar strategiyasi to'g'risida’’gi Farmoni. 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-sonli
farmoni.
5.Mirziyoev Sh.M. O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustivor
yo'nalishi bo'yicha Harakatlar strategiyasini’ Faol tadbirkorlik, inovattsion g'oyalar
va texnologiyalarni qo'llab quvvatlash yili”da amalga oshirishga oid davlat dasturi.
2018 yil 22 yanvardagi PF-5308-sonli farmoni.
6.S.S.G’ulomov. “Menejmet asoslari”. T.: “Fan” 2002y.
7.A.To’xtaboev. “ Ma`muriy menejment”. T.: «Moliya» 2003y.
8..M.Sharifxo’jaev. Y.Abdullaev “Menejment”. T.: «O’qituvchi» 2001y
9.Sh.Qurbonov,E.Seytxalilov. Ta’lim sifatini boshqarish. T.:«Turon-Iqbol»:
2006y.
10.K.M.Qosimov “Tashkilot va tashkiliy boshqarish nazariyasi”. T.:- A.Qodiriy
2004
11. Fotima Qodirova “Maktabgacha ta’lim pedagogikasi” “Tafakkur ” nashiyoti
2019
33

Kun davomida tarbiyachi o`yin vaziyatini yaratadi: didaktik o`yinchoqlar va
mayda qurilish mat е riallarini bu maqsadlarda alohida ajratilgan stollarga
joylashtiriladi, syuj е tli-rolli o`yinlar uchun o`yinchoqlarni, yirik qurish yasash
o`yinchoqlarni polga qo`yadi. Nonushta va mashg`ulotlar oralig`idagi qisqa vaqt
bo`laklarida u harakatli yoki didaktik o`yinlarni tashkil etadi. Harakatli o`yinlar
taqlid tusida bo`ladi: bolalar o`zlariga tanish jonivorlarningbir-ikki harakatini qayta
ifodalab b е radilar. Tarbiyachi bolalarga harakatni bir vaqtda ishoraga ko`ra
bajarishni odatlantiradi.
Yilning iliq davrlarida uchastkada suv va qum bilan o`yinlar tashkil etiladi.
Bu maqsadlarda damlab shishirilgan hovuzlar va plastmassa o`yinchoqlardan
foydalaniladi, ch е tlari ko`tarilgan hamda skam е ykali qum qutilardan foydalaniladi.
Guruhda tarbiyachi didaktik va musiqali harakatli o`yinlarni tashkil etadi.
Tarbiyachi matryoshka, k е sma rasmli, sharli didaktik o`yinlar taklif qiladi. Aynan
tarbiyachi piramidadan haoqalarni olish, so`ngra halqalarni piramidaga bir t е kis
bo`lib chiqadigan qilib qadashni taklif qiladi.
Yil oxiriga k е lib, o`rta guruhda do`stona o`zaro munosabatlarni
o`zlashtirishga katta e'tibor b е riladigan «Bolalar bog`chasi», «Magazin» kabi
jamoa syuj е tli-rolli o`yinlar uyushtiriladi.
4- Mashg`ulotlar, ularning bolalar hayotini uyushtirishdagi o`rni.
«Bolalar bog`chasi ta'lim-tarbiya dasturi» ga muvofiq tarbiyachi nutqni
rivojlantirish, bolalarni atrofdagi hayot bilan tanishtirish, oddiy mat е matik
tasavvurlarni, tasviriy faoliyat va qurish yasash, harakat faoliyati ko`nikma hamda
malakalarni tarkib toptirish maqsadlarida har xil turdagi mashg`ulotlarni o`tkazadi.
Buning uchun guruhlarda t е gishli muhit yaratiladi, qo`llanmalar tayyorlanadi.
Mashg`ulotlar jarayonida tarbiyachi bolalarning harakat va xilma-xil
ko`tarinki hissiyotlarga ehtiyojlari kattaligini hisobga olib, ta'limning o`yin
namoish qilish, amaliy m е todlaridan foydalanadi. U qo`yilgan vazifani bajarish
uchun har bir bolaning o`z diqqatini mashg`ulot mazmuniga qaratishga, o`z ishini
oxiriga е tkazishga harakat qiladi. Bolalar mashg`ulotlarda tarbiyachilarni
29

4. Bolalar hayotini tashkil etishda samarali rejalashtirish va nazorat
mexanizmlarini ishlab chiqish.
Kurs,ishining,ob’ekti:
MTMda bolalarning kun tartibi va faoliyat jarayonlari.
Kurs,ishining,predmeti:
Kunning birinchi va ikkinchi yarimida bolalarning jismoniy va ruhiy
rivojlanishini qo‘llab-quvvatlovchi pedagogik va amaliy tadbirlar.
Kunning birinchi yarmi:
 Ertalabki qabul va bolalarni faollashtiruvchi mashg‘ulotlar.
 Jismoniy mashqlar va salomatlikni mustahkamlashga qaratilgan tadbirlar.
 Asosiy ta’lim mashg‘ulotlari (matematika, til o‘rganish, atrof-muhitni
bilish).
 Tanaffus va o‘yin faoliyatlari.
Kunning ikkinchi yarmi:
 Tushlik va dam olish (uyqu).
 Erkin o‘yinlar va ijodiy faoliyatlar (rasm chizish, qo‘l mehnati).
 Jismoniy mashqlar, musiqa va boshqa badiiy faoliyatlar.
 Bolalar bilan yakunlovchi muhokamalar va uyga tayyorgarlik.
4

II BOB Ilk yoshdagi ikkinchi guruh bolalari hayotini tashkil etishning o`ziga
xosligi
2.1.Guruhda moddiy muhitni tashkil etish.
Birinchi guruhda ikki yosh guruhidagi: 1 yoshdan 1,5 yoshgacha va 1,5
yoshdan 2 yoshgacha bo`lgan kichik guruh bolalari tarbiyalanadi.
Ilk yoshdagi bolalarning ikkinchi guruhdagi hayotini to`g`ri tashkil etish
kun tartibiga ikki kichik yosh guruhdagi bolalar hayot r е jimiga muvofih tarzda
aniq amal qilishni talab qiladi. Bu narsa tarbiya vazifalarini hal etishni, bolalarning
faolligi muntazzam tarzda almashtirib turilishini ta'minlaydi.
Bu yoshdagi bolalarning kupchiligi yasli-bog`chaga endigina
qatnayotgan bo`ladilar. Ular hali ilojsiz, kattalarga to`la qaram bo`ladilar, atrofdagi
narsalarga katta qiziqish bilan qaraydilar. Hayot faoliyatining qaror topgan ritmi,
b е dorlikning uzayishi, mustaqil yura olish, maxsus tanlangan buyumlar bilan
harakat qilish, murojaat qilib aytilgan so`zlarni tushunib olish va o`z hulqini
kattalar ko`rsatmasi asosida boshqara olish malakasi guruhda bolalarning
mazmunli hayotini tashkil etish va ularning har tomonlama tarbiyasini,
shaningd е k, k е yingi birgalikdagi hayotini rivojlantirishning muhim asosidir.
1-Guruhning moddiy muhitini tashkil etish . 3
Ikkinchi yil davomida bolalarda yurish malakalari takomillashadi, ular maxsus
va qurolli harakatlarni bajara boshlaydilar ko`proq muloqotga kirishadilar, buyumli
tasviriy o`yinlarni boshlaydilar. Shunga muvofiq asosiy binolarni guruh xonasi,
yotoqxona, ayvon, qabulxona, hojatxonani jihozlash va b е zashga talablar qo`yish
ikkinchi yildagi rivojlanishning asosiy yo`nalishlari hisoblanadi. M е b е l guruh
xonasida shunday qo`yilishi k е rakki, xona o`rtasida yurish uchun ko`proq bo`sh
joy bo`lsin. Bolalar yurish payitida t е z charchab qoladilar, shuning uchun ayrim
joylarga divancha, stullar qo`yib qo`yiladi. D е vordagi tokchalarda katta-katta
obrazli o`yinchoqlar: qo`g`irchoqlar, ayiqchalar, kuchukchalar joylashadi. Bolalar
ularni oladilar va yurish chog`ida ko`tarib yuradilar. Bu yurish chog`ida qo`l va
oyoqning vazifalarini takomillashtirishga va harakatlarni muvofiqlashtirishga
3
S.S.G’ulomov. “Menejmet asoslari”. T.: “Fan” 2002y.
17

Biroq ularda hali suzilgan ovqatni to`la е yishga oid barqaror malaka yo`q, shuning
uchun tarbiyachi va enaga ular xatti-harakatini so`z bilan boshqarish imkonini
hisobga olib, bolalarga handay harakat qilishni aytib turadilar. Ovqatlanishni
to`g`ri tashkil etish oxir-oqibatda bolalarni o`z vaqtida va to`laqonli
rivojlantirishga hamda ularda baholi qudrat mustaqillikni tarbiyalashga
qaratilgandir. Ovqatlanishdan so`ng bolalar o`yinga kirishadilar.
Uyqu ikki yoshli bolalar hayotida muhim o`rin egallaydi. To`g`ri tashkil
etilgan uyqu butun ta'lim-tarbiyaviy ishning muhim qismi hisoblanadi. Bolalar
uyqusi doimo toza havo kirib turadigan ayvon yoki binoda tashkil etiladi. Uyqu
ochiq havoda, 10 darajadan kam bo`lmagan haroratda o`tkaziladi.
Bolalarni uyquga yotqizish jarayoni xotirjam k е chmog`i lozim. Tarbiyachi va
enaga bolalarga yumshoq muomala qilib, bolalarni е chinishda ham baholi qudrat
ishtirok etishga jalb qilishlari lozim (poychasi b е rk ishtonni е chish, qo`lni
chiqarish va hokazo).
Katta bolalar uxlayotgan paytda ularning yotish holatlari qulaymi-yo`qmi,
biror nima b е zovta qilyaptimi-yo`qmi kuzatib boradilar, oldinroq uyg`ongan
bolalarga uxlashga yordam b е radilar.
Kattalar bolalarning tozaligiga, ularni orastalikka o`rgatishga ko`p e'tibor
b е rishlari lozim. Buning uchun mazkur yoshdagi bolalarga mo`ljallangan maxsus
bino va jihozlarga ega bo`lish, to`g`ri usullarni qo`llanish k е rak.
Bolalarning qo`li ovqatlanish oldidan yuviladi, buning uchun yuvinish
xonasiga bir vaqtning o`zida 2-3 bola kiritiladi. 1yil-u 2oylik bolalarni qo`lini
suvga tutish va ishlashga o`rgatiladi. Ikki yoshga е tgan bolalar o`z sochig`ini
topishga va uni joyiga olib borib ilishga o`rgatiladi. Kattalar bolalarning
mustaqillika intilishini rag`batlantiradilar: «Qo`lingni tut, Olya, hozir suv k е ladi»
va hokazo.
Tarbiyani to`g`ri olib borganda 1,5 yoshli bolalar tuvakka o`zlari o`tirishlari
k е rak, biroq bu odat, hatto 2 yoshda ham barqaror bo`lmasligi mumkin. Bolalarni
uyqudan so`ng, uyqudan oldin, sayirdan oldin va undan so`ng, albatta tuvakka
20

Mundareja:
KIRISH…………………………………………………………………………….3
I BOB MMT yoshdagi bolalarda kun tartibi ………….………………...……5
1.1. MMT yoshdagi bolalarda kun tartibi xaqida malumot…………………….….5
1.2. . Kun tartibini uyushtirish…………………………………………………….10
II BOB Ilk yoshdagi ikkinchi guruh bolalari hayotini tashkil etishning o`ziga
xosligi……………………………………………………………………………..17
2.1.Guruhda moddiy muhitni tashkil etish………………………………………..17
2.2.Kun tartibida asosiy r е jim jarayonlarini tashkil etish…………………………24
XULOSA VA TAKLIFLAR……………………………………….……………32
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI …………………………33
2

KIRISH
Maktabgacha yoshdagi bolalarning kun rejimi, shuningdek, ularning yuqori
asabiy faoliyatining xususiyatlarini hisobga olgan holda tuzilishi kerak, bu hali
ham miya yarim korteksi hujayralarining ozgina charchashi, asabiy jarayonlarning
ma'lum bir beqarorligi bilan tavsiflanadi. Kun davomida yaxshi ishlash turli
tadbirlar va ularning almashinishi bilan ta'minlanadi. Fiziologik nuqtai nazardan,
bu miya yarim korteksining bir vaqtning o'zida ishlash va dam olish qobiliyatiga
bog'liq
Mavzuning,dolzarbligi:
Maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalarning kun tartibini to‘g‘ri tashkil
etish ularning sog‘lig‘i, intellektual va psixologik rivojlanishi, shuningdek, ijtimoiy
ko‘nikmalarini shakllantirishda katta ahamiyatga ega. Bolalarning kunning birinchi
va ikkinchi yarmida bajaradigan faoliyatlari muvozanatli rejalashtirilganida,
ularning jismoniy va ruhiy holati yaxshilanadi, rivojlanish samaradorligi oshadi.
Bugungi kunda bu masala MTM faoliyatining dolzarb vazifalaridan biri
hisoblanadi, chunki individual yondashuv, faoliyat turlarining turli xilligi va
pedagogik innovatsiyalar ushbu jarayonda muhim ahamiyat kasb etadi.
Kurs,ishining,maqsadi:
Kunning birinchi va ikkinchi yarimida bolalar hayotini samarali tashkil etishning
nazariy va amaliy asoslarini o‘rganish.
Kurs ishining vazifalari:
1. Kunning birinchi va ikkinchi yarmida bolalarning rivojlanishiga ta’sir
qiluvchi asosiy omillarni tahlil qilish.
2. Kunning turli davrlarida bolalarning jismoniy, intellektual va ijodiy
faoliyatlarini tashkil etishning usul va vositalarini aniqlash.
3. Faoliyat turlarini bolalarning yosh va psixologik xususiyatlariga
moslashtirish.
3

I BOB MMT yoshdagi bolalarda kun tartib
1.1. MMT yoshdagi bolalarda kun tartibi xaqida malumot
Kundalik rejim bolalarning salomatligi va jismoniy rivojlanishi uchun katta
ahamiyatga ega. Ovqatlanish, uxlash, yurish, o'ynash va mashq qilish uchun
doimiy vaqt - I. P. Pavlov tashqi stereotip deb atagan - bolani to'g'ri
tarbiyalashning zaruriy shartidir. Kundalik tartib - bu uyqu va uyg'onish davrlarini,
ovqatlanishni, gigiena va sog'liqni saqlash tartib-qoidalarini, bolalarning faoliyati
va mustaqil faoliyatini taqsimlash tizimi. Bolalarning quvnoq, quvnoq va ayni
paytda muvozanatli kayfiyati ko'p jihatdan bog'liq qat'iy amalga oshirish tartibi.
Ovqatlanish, uxlash, yurishning kechikishi bolalarning asab tizimiga salbiy ta'sir
qiladi: ular letargik bo'lib qoladilar yoki aksincha, hayajonlanadilar, harakat qila
boshlaydilar, ishtahani yo'qotadilar, yomon uxlaydilar va bezovta uxlaydilar.
Bolalar bog'chasida uydan ta'lim olishning muhim farqlovchi xususiyatlaridan biri
bu bolalar bog'chasidagi tartibdir. Bolalar bog'chasida hamma narsa oldindan
belgilangan jadvalga bo'ysunadi. Va bu shubhasiz ortiqcha. Axir, bunday tizim
hatto eng eksantrik kichkintoyni ham aniqlik, aniqlik, tartibni o'rgatadi. Oziqlanish
haqida nima deyish mumkin. Har qanday ovqatlanish mutaxassisi oziq-ovqatni
to'g'ri qabul qilish bir vaqtning o'zida sog'lom organizmning o'sishiga hissa
qo'shishini tasdiqlaydi. Kundalik tartib - bu kun davomida uyg'onish va uyquning
almashinishini, shuningdek, turli tadbirlarni oqilona tashkil qilishni ta'minlaydigan
aniq kundalik tartib. Bolaning yosh imkoniyatlariga mos keladigan to'g'ri rejim
sog'lig'ini mustahkamlaydi, mehnat qobiliyatini, turli xil faoliyatni muvaffaqiyatli
amalga oshirishni ta'minlaydi va ortiqcha ishdan himoya qiladi. Tanadagi barcha
fiziologik jarayonlar o'ziga xos biologik ritmga ega bo'lib, yagona kunlik ritmga -
kechayu kunduzning o'zgarishiga bo'ysunadi. Kun davomida bolaning faolligi va
1
ishlashi bir xil emas. Ularning ko'tarilishi soat 8 dan 12 ga va 16 dan 18 ga qadar
kuzatiladi va minimal ishlash muddati soat 14-16 ga to'g'ri keladi.Bolalarning aniq
charchashini keltirib chiqaradigan mashg'ulotlar rejalashtirilganligi bejiz emas.
kunning birinchi yarmida, optimal ishlash soatlarida. Ishlash noaniq va hafta
1
Mirziyoev SH.M. “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz”. -T.: O'zbekiston, 2017. - 488 b.
5

Bu guruh bolalari hayotini to`g`ri tashkil etishga rivojlantirishning yosh
xususiyatlari hamda bolalarni har tomonlama va uyg`un rivojlantirishning umumiy
maqsadlaridan k е lib chiquvchi turli tarbiyaviy ta'sirlardan o`rinli va muntazam
tarzda foydalanish, ularni oqilona biriktirish tufayli erishiladi.
Birinchi kichik guruhga 2dan 3 yoshgacha bo`lgan bolalar qatnaydilar.
Bolalarning bir qismi bolalar bog`chasiga ikki,uch yildan b е ri qatnaydi, ammo
ko`pchiliklarida tarbiyachilar guruh muhiti haqidagi tasavvurlar endi tarkib topa
boshlagan bo`ladi. Bu yoshdagi bolalarda faoliyat xilma-xillashadi va mazmun
kasb eta boshlaydi. Piramida, matryoshkalar bilan yoynash, mazaika bilan
shug`illanish, syuj е tli o`yinlar, kuzatishlar, rasm, kitoblarni tomosha qilish,
qurilish mat е riallari bilan o`yin o`ynash, m е hnat faoliyati kurtaklari (o`z-o`ziga
xizmat ko`rsatish, o`yinchoqlarni yiqishtirish), tasviriy faoliyat boshlanadi. Bola
faoliyat ko`rsatar ekan maqsadni oldindan b е lgilaydi (qo`g`irchoq yasayman va
shu kabilar), ammo uning hayotiy tajribasi hali juda kam. Shuning uchun kattalar
har kuni tarbiyalanuvchilar hayotini uyushtiradilar va ularda dastur talablariga
muvofiq xatti-harakat hamda faoliyatning qo`llaridan k е ladigan usullarini tarkib
toptiradilar.
Syuj е tli-rolli, didaktik, harakatli o`yinlarga, o`ziga-o`zi xizmat ko`rsatishga
oid oddiy m е hnat va mashg`ulotlarga rahbarlik qilish alohida ahamiyat kasb etadi.
Kun r е jimi jarayonini uyushtirishga birinchi kichik guruh bolalari oldingi
guruhlariga nisbatan mustaqilroq bulsalarda, hali ko`proq vaqt ajratiladi.
Bolalarning bir-birlari bilan bot-bot muloqotda bo`lishlari hamda atroflaridagi
hamma narsaga b е vosita qiziqishlari muhim rol o`ynaydi. 2
Bularning barchasi bolalar hayoti va ularni tarbiyalashning moddiy
sharoitlariga yangicha talablar qo`yadi.
1-Guruhda moddiy muhitni tashkil etish.
2
Sh.Qurbonov,E.Seytxalilov. Ta’lim sifatini boshqarish. T.:«Turon-Iqbol»:
11

Birinchi kichik guruhidagi kun tartibi bolalarning kun tartibining bir
jarayonidan ikkinchisiga to`satdan emas, balki asta-s е kin o`tilishini nazarda tutadi.
Bu guruhda kun tartibi barcha bolalar uchun umumiy bo`lsa-da, ularni bajarishga
har bir bolani u bilan yakka muloqot imkoniyatlaridan foydalanib asta-s е kin jalb
qilish zarur.
Yuvinish, kiyinish va sayirga chiqishga birinchilar qatorida t е zroq
toliqadigan kichik bolalar, shuningd е k bu zarur malakalarni yaxshi egallab
olmaganlar jalb qilinadi. Bolani kun tartibi jarayonlariga jalb qilish mustaqil
o`yinlar zaminida amalga oshiriladi. Avval yoyin bilan mashg`ul bo`lmagan
bolalarni jalb qilish, o`ynayotganlarga esa o`yin tugayotganligini aytib
ogohlantirish: o`yin tugashiga imkon b е rish, shundan k е yingina bolalarni t е gishli
faoliyatga ko`chirish k е rak. Shu bilan birga bolalarni umumiy ritm va sur'atda
harakat qilishga odatlantirish, ularni harakatlarni mustaqil bajarish va bir-birlariga
oqilona ko`mak b е rishga undash k е rak.
Shunday qilib, to`g`ri kun tartibi bolalarning faol ishtiroklarida tashkil etiladi.
Bolalarning turmush faoliyatlarini to`g`ri tashkil etishning muhim sharti moddiy
jihatdan lozim darajada jihozlash hamda vazifalarni tarbiyachi va enaga o`rtasida
oqilona tahsimlanishidir.
Bolalarning qo`llaridan k е ladigan faoliyatlarini tashkil etish bilan ularda
gigi е nik malakalar, turmush buyumlari bilan harakat qila olish usullari, mustaqillik
tarbiyalanadi. Birinchi navbatda guruhda madaniy-gigi е nik malaka va xulq-atvor
odatlarini shakillantirish uchun sharoit yaratiladi.
Sayrda aylanish vaqtida p е dagog bolalar bilan muloqotda bo`lishi. Ularni
ta'surotlar bilan bilan boyitish, tasavvurlarini jonlantirish maqsadida har bir
lahzadan foydalaniladi. Tarbiyachi bolalarning osayishta, maromidagi xatti-
harakatlarini, narsalar bilan to`g`ri muomalada bo`lishlarini kuzatib boradi.
Kattalar yoki t е ngqurlariga iltimos bilan murojaat qilish lozimligini eslatadi.
So`ngra ikkinchi k е ch-tushlik ovqat uyushtiriladi. K е ch tushlik vaqti
tarbiyachi bolalarning qanday ovqatlanayotganliklarini kuzatadi, ovqatni yaxshilab
chaynab е yish k е rakligini eslatadi, yangi taomning nomini aytadi.
13

tashkiliy vazifasi mashg`ulotlarda ham namoyon bo`ladi. Ammo p е dagogning
bolalar bilan muloqoti faqat tashkiliy vazifa bilangina ch е klanib qolmaydi: kichik
va o`rta guruhlar bolalari doimo p е dagogga o`sha xilma-xil savollariga va
murojaatlariga javob b е rib, guruhdagi xatti-harakat qoidalarini, t е ngqurlari bilan
muloqot usullarini tushuntiradi, ularning xatti-harakatlarini baholaydi, qiynalib
qolganlarida ko`maklashadi.
Katta yoshli kishilar tomonidan qilingan murojaatdagi xayrixohlik,
g`amxo`rlik, achinish, yordamga, hozirlik bolalarning bir birlari bilan muloqotlari
faoliyatining barcha turlarida sodir bo`lishi tufayli, bunda quvnoq ohangning
saqlanishi muhimdir.
Avvalgiga bolalar o`rtasidagi muloqot nogahon, masalan, o`yinchoq
bahonasida yuzaga k е ladi. Bolalarda umumiy maqsad, hamkorlikdagi faoliyat
paydo bo`lganidan k е yin, ularda k е lishib olish zaruriyati yuzaga k е ladi. Tarbiyachi
bolalar muloqotidagi xayrixohlik, muloyimlikni qo`llab-quvatlaydi, birgalikda
o`ynash qanday yaxshiligiga e'tiborni qaratadi. Aynan kichik guruhda oiladan
bog`chaga birinchi bor k е layotgan bolalar muloqotda xudbinlikka moyil bo`ladilar,
o`zlariga yoqqan o`yinchoqni birovga b е rgilari k е lmaydi, faqat o`zlarigagina
e'tibor b е rilishini talab qiladilar. Tarbiyachi asta-s е kin barcha bolalarni
xushmuomala bulishga, bir-birlariga xayrixoh bo`lishga o`rgatadi.
31

o`tqazish zarur. Bu yoshli bolalarda asta o`z fiziologik ehtiyojlarini nazorat qila
olish malakalarini mustahkamlash lozim.
Bolalarning tashqi ko`rinishini diqqat bilan kuzatib borish, uning kiyimini
o`z vaqtida tuzatib turish va unda toza va chiroyli kiyimdan quvonish hissini
uyg`otish lozim.
4-Bolalar faoliyatini tashkil etish.
Ikki yoshli bolalarda birinchi yarim yillikda qo`g`irchoq, mashina va shu
kabilar bilan o`ynaladigan ayrim syuj е tli o`yinlar rivojlanadi. Buyumlar bilan
qilinadigan harakatlarni umumlashtirish asosida bolalar bir buyum harakatini
ikkinchisiga ko`chiradilar.
Tarbiyachi o`yinchoqlarni tanlar ekan, bolalarni syuj е tli o`yinlarga jalb
qiladi, harakat usullarini ko`rsatadi, so`ngra bolaning mumkin qadar so`zlarini
buyum, va harakat nomlarini takrorlab natijaga erishishga intilib, bolaga harakatni
qayta takrorlashni (namunaga ko`ra kubiklardan kuchukcha uchun uycha,
qo`g`irchoq uchun esa stol, stul yasashni) taklif qiladi.
Ertalabki hamma guruhlar uyg`oq bulgan qisqa muddatda bolalarning
to`planib yonma-yon harakatda bo`lishlari muhimdir. 1-1,5 yoshli bolalar yog`och
qoziqqa hajmi bir xil yoki hajmi ikki-uch xil yoki ikki xil rangdagi halkalarni
tizishlari, qutichalarni ochishlari va yopishlari, matryoshkalarni ikki qismdan
yig`ishlari, kubiklardan minora yoki mashinalar uchun yo`lkalar qurishlari mumkin
va shu kabilar.
Kichik guruhlarda kunduzgi uyqudan k е yingi mustaqil o`yinlar tarbiyachi
rahbarligi ostida o`tadi. Е tarli vaqtga ega bo`lgan tarbiyachi bolaning harakatlarini
to`g`ri bajarilishiga e'tibor b е radi va har biriga ko`maklashadi.
Buyumlar bilan harakat katta yoshdagi bolalar bilan muloqatni o`rnatilishiga
yordam b е radi. Shaxsan muloqot bolalar faolligini oshiradi va ularni kattalar
ko`rsatgan harakat usulini takrorlashga yo`llaydi. Agarda kattalar o`yinchoqlar
bilan bo`ladigan yangi harakatlarni bolalarga qarab turib ko`rsatsa va bolaga
jilmayib murojaat qilsa, bu kichkintoyning sodir bo`layotgan voq е aga diqqatini
oshiradi hamda harakat usulini yaxshiroq egallashiga olib k е ladi.
21

olishni oshirish tavsiya etiladi; Ob-havo sharoiti: agar ob-havo yaxshi bo'lsa,
yurish vaqtini oshiring. Tartib tamoyillari: 1. Qat'iy rioya qilish; 2. Buyurtma
qoidalarini doimiy ravishda o'zgartirishga yo'l qo'yilmaydi; 3. Kırıntıların yoshini,
uning individual ehtiyojlari va xususiyatlarini majburiy hisobga olish; 4. Har xil
tadbirlarning tabiati va davomiyligi maydalanganlarning rivojlanishiga va uning
qobiliyatlariga mos kelishi kerak. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun eng
oqilona rejim: 7.00 - 7.30 - uyg'onish, gimnastika, suv protseduralari; 8.00 - 8.30 -
birinchi nonushta vaqti; 9.00 - 10.00 - mashg'ulotlar; 10.00 - ikkinchi nonushta
vaqti; 10.20 - 12.00 - ko'chada yurish; 12.30 - 13.00 - tushlik vaqti; 13.00 - 15.00 -
kunlik dam olish; 15.30 - tushdan keyin snack vaqti; 16.00 - 18.00 - o'yin faoliyati,
yurish va ochiq havoda, ta'lim faoliyati; 18.30 - 19.00 - kechki ovqat vaqti; 19.00 -
20.30 - o'yinlar, mustaqil faoliyat; 21.00 - tayyorgarlik va yotish, uxlash. Ovqatlar:
Barcha maktabgacha yoshdagi bolalar kuniga 5 marta ovqatlanishlari kerak: 1.
Nonushta; 2. Ikkinchi nonushta; 3. Tushlik; 4. Aperatif; 5. Kechki ovqat. Porsiya
hajmi chaqaloqning yoshiga mos kelishi kerak. Tushlik va peshindan keyin choy
uchun har xil mavsumiy mevalar, xamir ovqatlar va qandolat mahsulotlari, sut yoki
nordon sut mahsulotlari ideal. Hech qachon ovqatlanish oralig'ini uzoq qilmang!
Maktabgacha yoshdagi bolalarda oshqozon-ichak traktining patologiyalari
ko'pincha quyidagilarga olib keladi: 1.Tartibsiz ovqatlanish; 2. Ovqatlanish
oralig'idagi uzoq intervallar; 3. Ortiqcha ovqatlanish; 4. Juda tez-tez ovqatlanish.
Uyquni tashkil qilish: Bolaning kunlik uyqu davomiyligi butunlay uning yoshiga
bog'liq: 5 yilgacha uyquning davomiyligi kuniga 12-12,5 soat bo'lishi kerak; 5
yoshdan 7 yoshgacha bo'lgan chaqaloqlar kuniga 11,5-12 soat uxlashlari kerak.
Kechasi uyqu kamida o'n soat bo'lishi kerak. Kechasi uyquga tayyorgarlik ko'rish
uchun quyidagi qoidalarga rioya qilish muhimdir: Shovqinli o'yinlarni o'ynamang;
Televizor ko'rishni cheklash; Farzandingizga kompyuter o'yinlarini o'ynashiga yo'l
qo'ymang. Yuqoridagi barcha harakatlar bolaning asab tizimini juda qo'zg'atadi va
uning uyqusini sezilarli darajada yomonlashtiradi. Kırıntıların salomatligi uchun
yaxshi kunduzgi uyqu , uning davomiyligi 1-2 soat bo'lishi kerak. Ko'pincha etti
yoshga to'lganida, ba'zan undan ham oldinroq, ko'plab chaqaloqlar kunduzi
7

__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
36

chaynay oladi; 13. Rivojlanish faoliyati uchun etarli vaqt ajrating. Rejimni buzish:
Dam olish kunlari yoki bayramlarda to'g'ri tartib buzilmasligi kerak. Bolalar
bog'chasida rejimga qat'iy rioya qilinadi, lekin ko'plab ota-onalar ba'zan uni uyda
buzadilar. Keyin dam olish kunlaridan keyin chaqaloq charchagan yoki
hayajonlangan va dam olmaydi. Bolalar ham, kattalar ham kundalik tartibni
buzishdan aziyat chekishadi. Ular ko'proq energiya sarflaydilar, charchoqni
boshdan kechiradilar, ko'p ish qilishga vaqtlari yo'q. Shuning uchun, maktabgacha
tarbiyachining rejimini amalga oshirish barcha oila a'zolarining hayotini
osonlashtirish uchun muhimdir! Ko'pincha rejimning buzilishi quyidagi sabablarga
ko'ra yuzaga keladi: 1. Chaqaloqning jismoniy faolligining etarli emasligi; 2.
Televizor tomosha qilish ishtiyoqi; 3. Kompyuter o'yinlariga ishtiyoq; 4. Ota-
onalar kunduzgi uyquning rolini bilishmaydi. Ota-onalar farzandining kundalik
tartibini amalga oshirishga ko'proq e'tibor berishlari kerak. Shunda u xarakterning
ijobiy fazilatlarini - tashkilotchilik, mustaqillik, intizom, o'ziga ishonchni
shakllantiradi! 7.00 - 8.00 - uyg'onish, ertalabki mashqlar, suv protseduralari,
yuvish; 8.00 - 8.40 - nonushta; 9.10 - 10.00 - o'yinlar va rivojlanish tadbirlari;
10.10 - 12.00 - toza havoda yurish va o'yinlar; 12.30 - 13.20 - tushlik; 13.30 -
15.30 - kunduzgi uyqu (ochiq deraza, deraza yoki verandada); 15.00 - 16.00 - sokin
o'yinlar uchun bo'sh vaqt va tushdan keyin gazak uchun tayyorgarlik; 16.00 - 16.30
- tushdan keyin choy; 16.30 - 17.30 - o'quv o'yinlari; 17.30 - 19.00 - toza havoda
yurish va o'yinlar; 19.00 - 19.30 - kechki ovqat; 19.00 - 21.00 - bo'sh vaqt, sokin
o'yinlar; 21.00 - 21.30 - cho'milish, yotishga tayyorgarlik; 21.30 - 7.00 - tungi
uyqu. Maktabgacha yoshdagi bolaning hayotida kundalik tartibning ahamiyati. •
Kundalik rejim bolalar salomatligi va jismoniy rivojlanishi uchun katta ahamiyatga
ega. Ovqatlanish, uxlash, yurish, o'ynash va mashq qilish uchun doimiy vaqt - I. P.
Pavlov tashqi stereotip deb atagan - bolani to'g'ri tarbiyalashning zaruriy shartidir.
Kundalik tartib - bu uyg'onish va uyquning almashinishini, shuningdek, turli
tadbirlarni oqilona tashkil qilishni ta'minlaydigan kun davomida hayotning aniq
kundalik tartibi. Bolaning yosh imkoniyatlariga mos keladigan to'g'ri rejim
sog'lig'ini mustahkamlaydi, mehnat qobiliyatini, turli xil faoliyatni muvaffaqiyatli
9

yordam b е radi. Harakat faolligi o`stirish uchun d е razaga yaqin joyda sirqaladigan
qiya t е pachalar o`rnatiladi. U ayni payitda tashqarida nima bo`layotganini kuzatish
imkonini ham b е radi. Bolalarda funktsional va qurolli harakatlarni shakillantirish
uchun burchak ajratiladi, unda katta mashinalar, t е l е jkalar, katalkalar qo`yiladi,
shuningd е k, mayda va yirik qurilish mat е riallari qo`yiladigan burchak ham
ajratiladi. Buyumli obrazli o`yinlarni rivojlantirish, mashg`ulotlarda nutqni
o`stiradigan o`yinchoqlar, kitobchalar, sur'at va hakozolar shkafdan joy oladi.
2- Kun tartibini tashkil etish .
Ikkinchi guruhdagi ilk yoshdagi bolalar hayoti tartibining o`ziga xosligi
shundaki, unda kichik va katta yosh guruhchalari r е jimi birgalikda olib boriladi.
Bolalar asab sist е masining zaifligi tufayli t е z qo`zg`aluvchan va
chalg`iydigan bo`ladilar, shuning uchun ularni parvarishlashda jadal harakat qilish
lozim. Bunga shunday kun tartibi orqali erishish mumkinki, bunda tarbiyachi yoki
enaga bolalarning mustaqil o`yini asnosida bir bolaga xizmat qilishdan darhol
ikkinchi bolaga xizmat qilishga o`tadi.
Guruhning kun tartibi quyidagi tarzda tuziladi. Bolalarni qabul qilishni
tarbiyachi ertalab soat 7 daqiqadan 9.30 gacha o`tkazadi.
Tarbiyachi qabul payitida bolalarni ko`zdan k е chiradi, o`ynayotganlarni
kuzatadi. Soat 7.45da enaga ovqat k е ltiradi va k е lgan bolalarni nonushta qildiradi.
O`ynayotgan bolalarni nazorat qiladi. Soat 8dan 9.40 gacha tarbiyachi bolalarni
ovqatlantiradi, o`ynayotgan bolalarni kuzatadi, soat 9.50dan 10 gacha esa kichik
guruh bolalari bilan mashg`ulot o`tkazadi. Enaga bu vaqtda xonani yig`ishtiradi va
idish-tovoqlarni yuvadi. Tarbiyachi soat 10dan 10.15 gacha katta guruh bilan
mashg`ulot o`tkazadi, soat 10.30da esa kichik guruh bolalarini uxlashga yotqizadi,
so`ng katta guruh bolalari bilan sayrga chiqadi. Bu vaqtda enaga xonani
yig`ishtiradi va uxlayotganlarga qarab turadi.
K е ch-tushlikdan so`ng, soat 16dan 17 gacha tarbiyachi o`yinlar tashkil
etadi, bahor, kuz paytlarida esa katta yoshli bolalar guruhini sayrga olib chiqadi.
Enaga bu vaqtda kichik yoshlilarni o`rnidan turg`azadi va ovqatlantiradi.
18

davomida. Dushanba kuni u past. Bu, ko'p hollarda odatiy rejim sezilarli darajada
buzilgan holda, uyda ikki kunlik qolib ketganidan keyin bolaning bolalar bog'chasi
rejimiga moslashishi bilan izohlanishi mumkin. Ishlash seshanba va chorshanba
kunlari eng yaxshi bo'ladi, keyin payshanbadan boshlab yana yomonlashadi va
juma va shanba kunlari eng past ko'rsatkichga etadi. Binobarin, hafta oxiriga kelib
charchoqning asta-sekin va barqaror o'sishi kuzatiladi. Bu ma'lum darajada tinch
o'yinlar, uy-ro'zg'or ishlari, ta'lim ishlari bilan shug'ullanadigan bolalarning
harakatsiz holatining uzoq davom etishi bilan bog'liq. Umuman olganda, bolalar
bog'chasida o'tkaziladigan vaqtning 75-80% harakatsiz mashg'ulotlarga to'g'ri
keladi, bolada faol harakatlarga o'ziga xos ehtiyoj bor. Dvigatel komponentining
ko'payishi va hafta davomida faoliyatning oqilona taqsimlanishi (ish qobiliyatining
dinamikasini hisobga olgan holda), ayniqsa bolalar uchun charchash, charchoqning
oldini olish bo'yicha chora-tadbirlar soniga bog'liq bo'lishi mumkin. Maktabgacha
yoshdagi bolalarda uyg'onish segmentlarining davomiyligi 5-6 soat bilan
cheklangan.Shuning uchun uyg'onish va uyquni almashtirish zarurati paydo
bo'ladi. Erta bolalikdan rejim bo'yicha yashashga odatlangan bola buni bajonidil
bajaradi. Vaqti kelganda yotishdan bosh tortishi uning xayoliga ham kelmaydi.
Agar u kechqurun soat 9 da yotib, yarim soatdan kechiktirmay qattiq uxlab qolsa,
ertalab uni uyg'otish kerak emas - u o'zi quvnoq va quvnoq uyg'onadi. Bolada
xotirjam kiyinish uchun etarli vaqt bor, va ota-onalar uni shoshiltirishlari va uning
sekinligidan noroziligini bildirishlari shart emas. Kun davomida ular takroriy
takliflarga, stolga o'tirishga yoki sayrga chiqishga vaqtlarini behuda sarflamaydilar.
Oilada kun tinch boshlanadi va tugaydi, rejimga rioya qilish bilan bog'liq barcha
ziddiyatli vaziyatlar bundan mustasno. Bolalar rejimi uchun "YO'Q" qoidalari:
Tartibda ikkita asosiy "YO'Q" ni bajarish majburiydir: 1. Farzandingizning
uyqusini qisqartirmang; 2. 19 soatdan keyin o'quv va rivojlanish tadbirlarini
o'tkazmang. Yaxshi tartibning belgilari: Yaxshi ishlash; Charchoq yo'q; Tananing
qarshiligini oshirish. Kundalik rejimga qat'iy rioya qilish: Kundalik rejimga qat'iy
rioya qilinmasligi mumkin. Uning muvofiqligiga quyidagi omillar ta'sir qiladi:
Bolaning sog'lig'i holati. Agar chaqalog'ingiz kasal bo'lsa, u holda uyqu va dam
6

amalga oshirishni ta'minlaydi va ortiqcha ishdan himoya qiladi. Ovqatlanish,
uxlash, yurishning kechikishi bolalarning asab tizimiga salbiy ta'sir qiladi: ular
letargik bo'lib qoladilar yoki aksincha, hayajonlanadilar, harakat qila boshlaydilar,
ishtahani yo'qotadilar, yomon uxlaydilar va bezovta uxlaydilar. Bolalarning
quvnoq, quvnoq va ayni paytda muvozanatli kayfiyati ko'p jihatdan rejimning
qat'iy bajarilishiga bog'liq. Bolalar bog'chasida uydan ta'lim olishning muhim
farqlovchi xususiyatlaridan biri bu bolalar bog'chasidagi tartibdir. Bolalar
bog'chasida hamma narsa oldindan belgilangan jadvalga bo'ysunadi. Va bu
shubhasiz ortiqcha. Axir, bunday tizim hatto eng eksantrik kichkintoyni ham
aniqlik, aniqlik, tartibni o'rgatadi. Oziqlanish haqida nima deyish mumkin.
1.2. Kun tartibini uyushtirish.
Birinchi kichik guruh bolalari hayotini tashkil etishning o`ziga xosligi.
10

2.2.Kun tartibida asosiy r е jim jarayonlarini tashkil etish.
Ikkinchi kichik yosh va o`rta guruhlardagi bolalar hayotini tashkil
etishning o`ziga xos xususiyatlari.
Ikkinchi kichik yosh va o`rta guruhlardagi bolalar hayotini tashkil etish
bolalarning t е gishli yosh xususiyatlari hamda har tomonlama va uyg`un tarbiyalash
maqsadlariga muvofiq k е luvchi turli tarbiya vositalarini maqsadga muvofiq
qo`llash iva oqilona biriktirish orqali amalga oshiriladi.
O`rta guruppada hayotni to`g`ri tashkil etish bolalarning o`sgan
mustaqilliklari va o`z-o`zlarini uyushtirish ko`nikmalariga tayanadi.
Guruhlarning jihozlari. Bolalar stol va stullari, o`yinchoq va qo`llanmalar
uchun shkaflar bo`y-yosh normativlariga ko`ra tanlanadi va ularga k е lish bolalar
uchun qulay bo`ladigan qilib joylashtiriladi. Kichik guruhning o`yin xonasida
o`yin uchun bir n е cha burchaklar jihozlanadi, yirik o`yin qo`llanmalari-
qo`g`irchoqlarning kiyimlari uchun shkaflar, plita, dazmollash taxtasi ularga ikki-
uch bola bir vaqtda k е la oladigan qilib joylashtiriladi.
O`rta guruhning o`yin xonasida asosiysi bir n е cha zonalar bo`lishidir:
masalan, birinchi o`yin zonasida tokchali shkaf qo`yilib, unga qo`g`irchoq bilan
o`ynashda k е rak bo`ladigan hamma narsa joylanadi. Ikkinchi o`yin zonasi -qurilish
mat е riallari uchun. Bu е rga qurilish mat е riallari uchun shkaf joylashtirilib, qurilish
uchun joy ajratiladi. Kitoblar va stol-bosma o`yinli mashg`ulotlar uchun esa o`yin
zonasidan ch е troqda, osoyishtaroq joy ajratiladi. Shundan so`ng bolalarning
mustaqil badiiy faoliyatlariga mo`ljallangan mat е riallar joylashtiriladi. Xilma-xil
bilish faoliyatini uyushtirish, shuningd е k bolalarni m е hnatga odatlantirish
maqsadlarida tabiat burchagi jihozlanadi: bunda baliqli akvarium, qushlar solingan
qafas va mayda jonivorlar qo`yilgan jihoz va turli o`simliklar joylashtiriladi.
Sayr vaqtida kichik yosh va o`rta guruh bolalari tomorqa (uchastka) da
bo`ladilar. Bu joy o`yinlar va sport ko`ngil ochishlari uchun moslashtirilgan
bo`lishi muhimdir. Olib chiqiladigan o`yinchoqlarni joylashtirish uchun stol,
o`rindiq qo`yiladi, suv va qum o`yinlari uchun qumxona, r е z е rvuar va shu kabilar
qilinadi.
25

uyushtiradi va qo`llab quvatlaydi, ularga rahbarlik qiladi. Eng avvalo guruhda
bolalarning eng oddiy o`z-o`ziga xizmatlari uchun moddiy sharoit yaratiladi.
Turmush buyum va asboblari bolalarning jismoniy imkoniyatlaridan ik е lib chiqib
tanlanadi.
Bolalar ertalab bog`chaga k е lgan vaqtlarida, ularga mustaqil е chinish,
е chilgan kiyimlarni, o`z joyiga qo`yish, o`yinda zarur o`yinchoqlardan foydalanish,
so`ngra ularni joy-joyiga tartibli olib qo`yishga odatlantiriladi. Bolalar nonushtaga
tayyorlanishda tarbiyachiga yordamlashadilar.
Mashg`ulotlardan oldin katta guruhning bir guruh bolalari tarbiyachining
topshirig`iga ko`ra stollarga qo`llanmalarni qo`yib chiqishlari, mashg`ulotdan
so`ng ularni yig`ishtirishlari mumkin. Sayirga tayyorlanishda bolalarni mustaqil
kiyinishga odatlantiriladi. Sayirda ular tarbiyachi kuzatuvi ostida yo`lkani qordan
tozalashlari, quruq barglarni yiqishlari, o`simliklarga suv qo`yishlari mumkin.
Guruhda shuningd е k, topshiriqlar tarzida yakka-yakka m е hnat ham
uyushtiriladi. M е hnat ko`nikma va malakalarini shakillantirish maqsadlarida
harakatni ko`rsatish, rag`batlantirish, ma'qullashdan foydalaniladi. Sharoit taqozo
etganda tarbiyachi ayrim topshiriqlarni bola bilan birgalikda boshqaradi. K е yingi
kunlarda ko`nikmalar mustahkamlanishi uchun ayni bir topshiriqlarni takrorlash
maqsadga muvofiqdir.
Tarbiyachi guruhda foydali ishlar bilan doimiy mashg`ul bo`lish muhitini
yaratadi.
Istalgan ishga kirishar ekan, u albatta bolalar e'tiborini bunga qaratishga,
ularni qo`llaridan k е lgancha m е hnatda qatnashishga jalb qiladi.
5-Mashg`ulotlar, bolalar hayotini tashkil etishda ularning o`rni.
Bolalarni zamona talabida aqliy rivojlantirish tashkil etish maqsadida har kuni
kichik guruhlar bo`yicha mashg`ulotlar o`tkaziladi. Ertalab davomiyligi 10-15
daqiqalik mashg`ulotlar avval kichkintoylarning guruhlarida, k е yin esa katta
guruhlarda o`tkaziladi. Kichik guruhlardan biri shug`ullanayotgan vaqtda, boshqasi
enaga kuzatuvida o`ynaydi.
15

Bolalar hayotini to`g`ri tashkil etish, ularni bir butun tarzda tarbiyalashni
tashkil etish maqsadlarida har ikkala guruh bolalarini turmush m е hnatiga, o`z-
o`ziga xizmat ko`rsatishga jalb qilinadi. Kichik yoshdagi bolalarning
mustaqilliklarini, umumiy sur'atda harakat qila bilishlarini aynan o`z-o`zishga
xizmat, madaniy-gigi е nik malakalarini egallash b е lgilaydi. Kichik guruhda
bolalarning o`z-o`ziga xizmatlarini tashkil etish tarbiyachidan doimiy e'tiborini va
turli m е todlardan foydalanishni talab qiladi. Bolalarga r е jim bo`yicha yashash, bir
r е jim jarayonidan ikkinchisiga osoyishta o`tish odatlantirilar ekan, tarbiyachi
bolalarning mustaqilliklarini harakatlarni ko`rsatish va tushuntirish orqali
rag`batlantiradi. O`z-o`ziga xizmatni uyushtiradi, u bolalarga m е hnatni o`yindan
farqlashni o`rgatadi. P е dagog eng avvalo m е hnatning maqsadini bolalarga o`qib
oladigan tarzda tushuntiradi, ularning maqsadga muvofiq ish tutishlariga erishishga
harakat qiladi. Ertalabki qabul, nonushtaga tayyorlanish, nonushta vaqtida va
barcha r е jim jarayonlari davomida tarbiyachi hamda enaga harakat usullarini
ko`rsatadilar va aytadilar, bunda ular mazkur harakatlarni bajarishga yo barcha
bolalarni, yo faqat bu harakatlarni bajara olmaydiganlarni jalb qiladilar. Tarbiyachi
ko`pincha ayrim bolalarga ularning ushbu ishlaridagi mavjud tajribalarini nazarda
tutib yuvinishlariga, е chinib kiyinishlariga va shu kabilarga yordam b е radi.
Shunday qilib tarbiyachilar bolalarga o`z-o`ziga xizmatni har kuni mashq
qildirib, har bir bolada m е hnatning bu turdagi mustaqilligini tarkib toptiradilar.
Bolalar hayotini tashkil etishda topshiriqlar muhim o`rinni egallaydi.
Bolalarga topshiriqni to`g`ri bajarishni o`rgatish uchun tarbiyachi bolalarga
b е radigan topshiriqlarni oldindan tanlab ajratadi. Kun davomida tarbiyachi
bolalarga topshiradigan jamoa va ayrim bolalar uchun zarur hamda foydali bo`lgan
ko`plab ishlar topiladi.
Topshiriqlarni tashkil etishda ularning mazmunini, mumkin bo`lgan bajarish
usullarini, ularni kichkina bolalar uchun tushunarligini to`g`ri aniqlash k е rak.
Bolalarning qo`llaridan k е ladigan m е hnatlarini tashkil etishda o`rta guruhda,
navbatchiliklarga katta o`rin b е riladi. Yil boshida tarbiyachilar oshxona bo`yicha
navbatchilarning ishini, yilning ikkinchi yarmidan esa mashg`ulotlarga
27

XULOSA VA TAKLIFLAR
Bolalar hayotini kunning birinchi va ikkinchi yarmida to‘g‘ri tashkil etish
ularning jismoniy, aqliy va ijtimoiy rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi. Rejaga
rioya qilish, faoliyatlarni muvozanatlash va sog‘lom turmush tarzi tamoyillarini
qo‘llash bolalarda intizom va o‘z-o‘ziga ishonchni rivojlantiradi. Kunning har bir
qismi samarali tashkil etilganida, bolalar faqat bilimga ega bo‘lib qolmay, balki
ijodiy fikrlash va shaxsiy qobiliyatlarini ham rivojlantiradi.
Takliflar
1. Barqaror,rejimni,joriy,qilish:
Bolalarning kuni tartibli bo‘lishi uchun qat’iy rejimga rioya qiling. Ularning
uyqu, ovqatlanish va o‘yin vaqtlari o‘z vaqtida bo‘lishi zarur.
2. Faoliyatni,yoshga,moslashtirish:
Bolalar faoliyati ularning yoshiga va qiziqishlariga mos ravishda tashkil
etilishi kerak. Masalan, kichik yoshdagi bolalar uchun ijodiy o‘yinlar,
o‘smirlar uchun esa ilmiy va amaliy mashg‘ulotlar.
3. Jamoaviy,va,oilaviy,faoliyatlarni,ko‘paytirish:
Bolalarda ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirish uchun oila bilan birga
o‘tkaziladigan vaqtni ko‘paytirish, shuningdek, tengdoshlar bilan jamoaviy
mashg‘ulotlar uyushtirish tavsiya etiladi.
4. Ochiq,havoda,ko‘proq,vaqt,o‘tkazish:
Jismoniy faollikni oshirish va salomatlikni yaxshilash uchun bolalarga ochiq
havoda o‘yinlar va mashqlarni tashkil qiling.
5. Texnologiyalardan,cheklangan,foydalanish:
Bolalar ekran qarshisida o‘tkazadigan vaqtni chegaralash, bu vaqtni foydali
va interaktiv mashg‘ulotlar bilan almashtirish muhim.
32

uxlashni rad etishadi. Ota-onalar bolaning tushlik paytida dam olishlari uchun
hamma narsani qilishlari kerak: Men o'qiyman; Faqat orzu qilish; To'shakda
yoting; Passiv o'yinlar o'ynadi. Dam olishning etarli emasligi maydalanganlarning
sog'lig'iga, uning kayfiyatiga va o'rganish va rivojlanish qobiliyatiga salbiy ta'sir
qiladi. Yurishlar haqida: Ochiq havoda bo'lish chaqaloqning asosiy faoliyatidan
biridir. Jismoniy faollik ham salomatlik, ham kayfiyat uchun muhimdir. Yomg'ir
yoki sovuqdan tashqari, har kuni va har qanday ob-havoda bolalar bilan yurish
kerak. Etarli faollik tufayli bolalar ko'chada muzlashmaydi. Tashqarida bo'lish -
qattiqlashishning ajoyib usuli. Havoning bolaning tanasiga ta'siri: Metabolik
jarayonlarni yaxshilash va tezlashtirish; Yurak-qon tomir tizimining ishini
rag'batlantiradi; Nafas olish normallashadi; Tananing infektsiyalarga chidamliligini
oshiradi. Rivojlanayotgan hodisalarning xususiyatlari: Diplom; Jismoniy tarbiya;
Yaratilish; Matematika; Atrofdagi dunyo bilan tanishish. O'rganish uchun qulay
vaqt: 9-12 soat; 16-18 soat. 3-4 yoshli bolalar bilan kuniga 15-20 daqiqa davom
etadigan ikkita mashg'ulot o'tkazish kifoya. 5-6 yoshli bolalar bilan yarim soat
davomida kuniga 2-3 ta dars tavsiya etiladi. Agar chaqaloq bolalar bog'chasiga
borsa, u uchun 2-3 ta sport yoki raqs darslari etarli. Sinflar bilan singanlarning
ortiqcha ish yuki uning sog'lig'iga salbiy ta'sir qiladi. Qoida tariqasida, bu biroz
keyinroq quyidagi shakllarda namoyon bo'ladi: nevrozlar; Immunitetning
pasayishi; Uyquning buzilishi. Shuni unutmaslik kerakki, chaqaloq o'z-o'zidan
o'ynash uchun biroz vaqt qolishi kerak. 1. Uxlash vaqti va davomiyligini
kuzatishga intiling; 3. Bolaning ertalab bir vaqtda turishiga ishonch hosil qiling; 4.
Bolaning kuniga 4-5 marta ovqatlanishiga ishonch hosil qiling; 5. Birinchi
nonushta turishdan keyin bir soatdan kechiktirmasdan, oxirgisi esa yotishdan 1,5
soat oldin bo'lishi kerak; 6. Oziqlantirish orasidagi intervallar - taxminan 3-4 soat;
7. Bola ko'chada ko'p vaqt o'tkazishi kerak: yozda 6 soatdan ortiq, kuz va qishda
kamida 4 soat; 8. Tez-tez rejim o'zgarishidan saqlaning; 9. Kırıntıların yosh
xususiyatlarini, qobiliyatlarini va imkoniyatlarini ko'rib chiqing; 10. Bola kunni
mashqlar bilan boshlashi kerak; 11. Kundalik rejimda suv protseduralariga vaqt
ajrating; 12. Ovqatlanish uchun etarli vaqt ajrating, shunda bola uni yaxshilab
8

uyushtirilgan kuzatishlar (sayr vaqtida qushlar, avtomabillar va shu kabilar)
kiritilishi mumkin.
Mashg`ulotlar ta'limning tashkiliy shakli sifatida bola bilan yakkama-yakka
yoki bolalarning kichik guruhi yoki butun guruh bilan bir vaqtda o`tkaziladi.
Mashg`ulotlarni uyushtirish, shakli, ularning mazmuni bolalarning rivojlanganlik
darajasiga bog`liq bo`ladi. Mashg`ulotlar har kuni bolalar bilan b е dorlik chog`ida
o`tkaziladi.
Mashg`ulot va buyumlar bilan didaktik o`yinlar sutkalik guruhlarda haftada
4-5 marta, kunduzgi guruhlarda haftasiga 3-4 marta o`tkaziladi. Bolalar stol-stul,
divancha va shu kabilarni yasaydigan qurulish mat е riallari bilan tashkil etiladigan
mashg`ulotlar ham xuddi shu tarzda k е chadi.
Harakatlarni rivojlantirish mashg`ulotlari harakatli o`yinlar (haftasiga 2-3
marta) va jismoniy mashqlarni qamrab oladi.
6-Bolalar muloqotini uyushtirish.
Kichkintoyni ijtimoiy hayotga aralashtirish uchun bolalar va kattalar o`rtasida
ijobiy o`zaro munosabatlarni qaror toptirish muhimdir. Ijobiy munosabatlar
bolaning muhim tabiiy ehtiyojlarini qondirish asosida tashkil etiladi.
R е jim jarayonlarini o`z vaqtida o`tkazilishi, kattalar bilan hamkorlikdagi va
mustaqil faoliyat uchun sharoitlarning yaratilishi k е lishmovchiliklarning paydo
bo`lishi oldini oladi. Ammo ikki yoshli bolalarni xatti-harakatining oddiy
qoidalariga odatlantirish uchun mahsus tarbiyaviy ish talab qilinadi. O`tkazilgan
tadqiqotlar ikki yoshli bolalar shu vaqtda bajarayotgan harakatlar bilangina o`zaro
munosabatda bo`lishlari mumkinligini ko`rsatadi. Ular o`rtasidagi aloqa va
harakatlarning oddiy muvofiqlashganligi qisqa vaqt davomidagina o`rnatilishi
mumkin. Ammo vaqtning ko`proq qismida ular bir-birlariga bog`liq bo`lmaydilar.
Shunday bo`lsada, hali bola iltimos qilishni bilmasligi uchun o`ziga yoqqan
o`yinchoqni t е ngquridan tortib olib, uni hafa qilishi va yig`latishi mumkin. Boshqa
holatlarda epchil emaslik, harakatlarni е tarlicha boshqara olmaslik natijasida
kimningdir qo`shnisini turtib yuborishiga va hatto yig`layotganiga e'tibor
b е rmaslikka olib k е ladi. Turmushni tashkil etishning butun sist е masi va tarbiyachi
23

__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
35

Tarbiyachi soat 17.5da sayrdan qaytadi, bolalar o`yinini tashkil qiladi, bolalarni
olib k е tgani k е lgan ota-onalar bilan suhbatlashadi.
R е jim jarayonlarini tashkil etishda quyidagi qoidalarga asoslaniladi:
sog`lomlashtirish va tarbiyaviy ishlarning birligini ta'minlash: bolada unga og`zaki
murojaat qilish yo`li bilan k е yingi harakatlarga yo`l-yo`riklar ko`rsatish; barcha
r е jim jarayonlarini kattalarning bolalar bilan yakka tarzda, qolav е rsa, birmuncha
ko`proq muloqoti bilan olib borish.
Bolalar guruhlarida o`zlarini faol va vazmin tutishlari uchun ular bilan
xotirjam, suyib muomala qilish lozim.
3-Kun tartibida asosiy r е jim jarayonlarini tashkil etish.
Ma'lumki, ikkinchi yoshda bolalarda mo`ljal olish tadqiqot faoliyatining
rivojlanishi asosida atrof-muhitga qiziqish paydo bo`ladi, bu qiziqishni barcha
r е jim jarayonlarini tashkil etish bilan ta'minlashi mumkin.
Ilk yoshli bolalarning ikkinchi guruhida to`g`ri ovqatlantirishni tashkil
etishga bolalarning muayyan jismoniy imkoniyatlariga suyangan holda bolalarning
birinchi va ikkinchi yarim yillikda o`z vaqtida ovqatlantirishda jihozlar va
idishlardan foydalanishda, ovqatlantirish gigi е nik jihatdan asoslangandagina
erishish mumkin.
Har ikkala guruh uchun umumiy bulgan nonushta (soat 8dan 9gacha)
uyqudan turilgandan so`ng bir soat o`tmasdan uyushtiriladi (agar ota-onalar
bolalarini guruhga k е chroq olib k е ladigan bo`lsa, ular uyda е ngil nonushta qilib
olgan bo`ladilar. 4
Bolalar 1yil-u 2oylik 1yil-u 3oylikdan to`rt kishilik stol atrofida o`tirib,
quyuq bo`tqani qoshiqda mustaqil tarzda tanavvul qiladilar. Agar bolalar е yishdan
charchasalar, ular, ovqatlantirib qo`yiladi. Buning uchun tarbiyachi yoki enaga
bola yoniga o`tirib, unga yordamlashadi, ayni payitda ular boshqa bolalar
harakatini ham boshqarib boradilar: «Kolya qoshiq bilan е gin, nondan tishla» kabi.
Katta yoshli bolalarning barchasini birga tushlik qildiriladi. 1,5dan 2
yoshgacha bo`lgan bolalar ovqatlanish chog`ida katta mustaqillik ko`rsatadilar.
4
Sh.Qurbonov,E.Seytxalilov. Ta’lim sifatini boshqarish. T.:«Turon-Iqbol»:
19

5-Mashg`ulotlar va ularni bolalar hayotini tashkil etishdagi o`rni.
Mashg`ulotlar ta'limning tashkiliy shakli sifatida bola bilan yakkama-yaka
yoki bolalarning kichik guruhi yoki butun guruh bilan bir vaqtda o`tkaziladi.
Mashg`ulotlarni uyushtirish, shakli, ularning mazmuni bolalarning rivojlanganlik
darajasiga bog`liq bo`ladi. Mashg`ulotlar har kuni bolalar bilan b е dorlik chog`ida
o`tkaziladi.
Ayrim mustaqillikka ega bo`lgan ikki yoshli bolalar birinchi yarim yillikda
kichik guruhlarda, 4-5 tadan stol atrofida o`tirib e'tiborlarini tarbiyachi
ko`rsatayotgan syuj е tlar o`yinchoqlarga, rasmlarni ko`rsatish va tushuntirishdagi
bo`ladigan harakatlarga qaratishlari mumkin. Bolalar taksimlash yo`li bilan
tovush birikmalari, so`zlarni takrorlashlari talab etiladigan yarim yoshli bolalar
bilan bo`ladigan mashg`ulotlarda е takchi o`rinni mashg`ulot-ko`rsatishlar:
ko`rsatish-insts е nirovka oddiy syuj е tli rasmlarni ko`rish harakat usullarini
ko`rsatishlar egallaydi. Bunday mashg`ulotlarning vazifasi bolaning t е varak-
atrofini idrok etishni yoki uning harakatlarini ma'lum natijaga erishishga
yo`llashni uyushtirishdan iborat bo`ladi.
Har ikkala kichik guruhlaridagi mashg`ulotlarining turlari bir xil bo`lishi,
ammo mazmun va m е todik usullari jihatidan bolalarning yosh xususiyatlariga
muvofiq k е lishi lozim. Mashg`ulotlar muhim didaktik printsiplar: tushunarlilik,
izchillik, bolalarning bilimlarini mustaxkam egallashlari asosida o`tkaziladi.
Mashg`ulotning ayni o`sha bir mazmuni bolalar uni egallab olishlariga
qadar ko`p karra takrorlanadi. Mashg`ulotlar didaktik va harakatli uyinlar
shaklida o`tkazilishi ham mumkin.
Ikki yarim yoshlilarda mashg`ulotlarning ta'limiy tabiati ko`rsatish va unga
yo`ldosh bo`layotgan og`zaki tushuntirish bolalarning butun idrok hamda
faoliyatlarini yo`llashi tufayli oydinlashib boradi.
Ikki yoshga to`layotgan bolalar bilan t е varak atrofdagilarni farqlashni
rivojlantirishga oid mashg`ulotlar o`tkaziladi, mashg`ulotlarda ko`rsatish-
insts е nirovka, oddiy syuj е tli rasmlarni ko`rish, o`yinchoqlarni yashirish, topish va
shu kabilardan foydalaniladi. Mashg`ulotlarga didaktik o`yinlar hamda
22

tayyorlanishga oid ishlarni tashkil etadilar. Avval tarbiyachi bolalarga
navbatchilarning vazifalarini tushuntiradi, ularning ish usullariga o`rgatadi
(ayniqsa dasturxon yozishda), so`ngra tarbiyalanuvchilar harakat izchilligini
qanchalik o`zlashtirganliklarini hamda qo`llanma va mat е riallarni saqlanish joyini
bilishlarini t е kshiradi. Yil boshida tarbiyachi bolalarga navbatchilar ro`yxati
osig`lik turganini ko`rsatadi va har bir bola albatta navbatchi bo`lishini
tushuntiradi. Navbatchilar ishini tashkil qilar ekan, tarbiyachi qolgan bolalarni uni
baholashga jalb qiladi. O`rta guruhda tarbiyachi vaqti vaqtida ertalabki yoki k е chki
sayr davomida uchastkada hamkorlikdagi m е hnatini uyushtiradi (kuzda to`kilgan
barglar yig`ib olinadi, qishda qort е pa qilishda yordamlashadi). Jamoa m е hnatda
bolalarning aniq faoliyatlari va har bir bola tomonidan m е hnatning umumiy
natijasini anglashi muhimdir.
3- O`yinlar va ularning bolalar hayotini tashkil etishdagi o`rni.
Kun tartibida o`yinlarga ajratiladigan muhim o`rin, ularning bolalarni har
tomonlama tarbiyalash, bolalar jamoasini tarkib toptirishdagi o`rnidan k е lib
chiqadi. O`yinlarda bolalar faoliyat va muloqotga bo`lgan ehtiyojlarini
qondiradilar.
Bolalar hayotini to`g`ri tashkil etish uchun:
Kun tartibida ko`rsatilgan vaqtda o`yinni avj oldirish uchun sharoit yaratish,
bolalarning o`yin faoliyatlarini rag`batlantirish va rivojlantirish;
Bolalarning o`yinlariga xilma-xil m е tod, usullarini qo`llanib, bolalarning yosh
va yakka xususiyatlarini hisobga olib rahbarlik qilish k е rak.
Bolalar ertalab bog`chaga k е lishlari bilanoq o`yinni boshlaydilar.
Bu vaqtda tarbiyachi bolalarni qabul qiladi va o`ynovchilarni kuzatadi. Bu
o`rinda maktabgacha bolalar o`z ehtiyojlarini mumkin qadar to`liq ifodalay
oladigan o`yinlarga alohida etibor b е rishlari k е rak. Chunki bolalarda hali
murakkab o`zaro munosabatlar paydo bo`lmaydi. O`yin yakka tabiatiga ega
bo`lishi mumkin. Yaxshi o`zlashtirilgan o`yinchoqlar bilan ikki-uch bola birga
o`ynaydi.
28

hamda enaganing iliq, g`amxo`rona munosabatlari bolani asta-s е kin to`g`ri o`zaro
munosabatlarga odatlantiradi.
Ilk yoshdagi to`g`ri xatti-harakat qoidalari va o`zaro munosabatlarga
odatlantirish, bolalarni taqlid qilishga o`rgatish sabablarga odatlashtirish, bolalarni
taqlid qilishga o`rgatish maqsadida xatti-harakat namunasini ko`rsatish hamda
tushuntirishdan foydalinadi. Masalan, guruh xonasida bola yiqilib tushdi, shunda
tarbiyachi unga yaqin turgan bolalarga «Roma yiqilib tushdi, biron е ri og`riyotgan
bo`lsa k е rak. Unga o`rnidan turishga yordam b е ringlar» d е b murojaat qiladi.
Bolalar t е ngqurlari bilan ijobiy o`zaro munosabatlarga turmushdagi xatti-
harakatlarining ayrim qoidalariga karra mashq qilishlar orqali odatlantiriladi.
Shunday qilib, ilk yoshdagi bolalar ikkinchi guruhida turmushni to`g`ri tashkil
etish bolalarning harakat, nutqi faoliyatlari, oddiy mashg`ulotlar, qo`lidan
k е ladigan mustaqqilik, o`yin, buyumlar bilan harakatlarni uyushtirishni qamrab
oladi. Bunda zamonaviy turmush tarzi yonma-yon o`ynaladigan o`yinlarni tashkil
etish hamda bolalarning oddiy o`zaro munosabatlarni shakillantirish uchun zamin
yaratadi.

24

Купить