• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 25000UZS
Размер 278.5KB
Покупки 0
Дата загрузки 13 Декабрь 2024
Расширение doc
Категория Дошкольное и начальное образование

Продавец

orazaliyeva shaxnoza

Дата регистрации 15 Февраль 2024

36 Продаж

Maktabgacha ta’limda tarbiya berish usullari va vositalari

O‘ylaymanki, har bir onalar bunday mas’uliyatli ishga bor kuchlari bilan kirishadilar. Har bir ona bolalarga tarbiya berayotganlarida o‘z shaxsiy tarbiya vositalaridan va usullaridan foydalanishi kerak. Hozirgi jamiyatda ayrim onalar umuman olib qaraganda bolaning oila a’zolari tomonidan amalga oshirilayotgan eng katta xatolaridan biri, ularning faqatgina bola ‘’Maktabgacha ta’lim tashkilotlari’’ga borgandagina, shu tashkilot tarbiychilari tomonidan tarbiya va ta’lim beriladi deb o‘ylashlaridir. Biz onalar tomonidan tor doirada o‘ylanayotgan bunday fikrlarga hozirgi davrda aynan qarshi chiqmasdan ilojimiz yo‘q. Chunki, vatanimizning har tomonlama rivojlanishi shu murg‘ak qalbli o‘sib kelayotgan bolalar qo‘lidadir. Bolani har tomonlama rivojlantirish, barkamol qilib tarbiyalash va albatta jamiyatda o‘z o‘rnini topa olishi uchun eng avvalo, ota-onalar va so‘ngra, tarbiyachilar tomonidan amalga oshiriladigan ishlar haqida yaqqol fikrlar bildirilgan. Bola ta’lim- tarbiyasining rivojlanishida turli xil omillar ta’sir ko‘rsatadi. Qadimgi bahslardan biri insonni uning nasli shakllantiradimi yoki u oladigan ta’lim- tarbiyami? Shu savol qiynayapti. Ammo bugungi kunga qadar biror ishonchli nazariya bu bahslarga chek qo‘ymaydi. Nixoyat, bir tarafdan miyaning fiziologik tadqiqoti, ikkinchi tomondan bolalar psixologiyasini o‘rganish natijalariga ko‘ra, bola aqliy qobiliyatining rivojlanish kaliti-bu uning birinchi uch yilida, ya’ni miya hujayralarining rivojlanish davrida olgan shaxsiy tajribasidir. Tug‘ilgandan boshlab uch yilda olgan asosiy ta’lim-tarbiyasi uning kelajagi uchun ajralmas poydevor hisoblanadi. Bolaning qay darajada bilimli bo‘lishi, o‘sha davrdagi o‘qitish usuliga bog‘liq bo‘ladi. Bu davr erta ta’lim deb nomlanadi. Erta ta’limning yagona maqsadi bolani aqilli va sog‘lom, o‘tkir zexnli va gapga quloq soladigan qilib tarbiyalashdir. Barcha bolalar, agarda ularda tug‘ma, jismoniy nosog‘lomlik va aqli zaiflik bo‘lmasa, ular bir xilda ong bilan tug‘iladi, hech bir bola ona qornidan biron bir bilimni bilib tug‘ilgan emas albatta. Bolalarning qay darajada kamol topishi ota-onalarga bog‘liq. Bolalarga bu davrda kerakli bo‘lgan ta’lim tarbiya berishning asosiy sabablaridan biri bu inson miyyasi, taxminan 1,4 milliard 11 Maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalashning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat. Boladagi qiziquvchanlik va aqliy faollikning qay darajada rivojlanganligini bolaning aqliy ko‘rsatkichining yuqoriligida ko‘rish mumkin. Mashg‘ulot ta'lim tashkilotida bolalarga ta’lim berishning asosiy shaklidir. Mashg‘ulot pedagogning bolalarni kerakli bilim va malakalardan frontal holda xabardor qilishidir. Tarbiyachi bolalarga ta'lim berishni kun davomida amalga oshiradi: ularning bilimlarini boyitadi, madaniy, gigenik, xulq madaniyati, gaplashish nutqi, sanoq-hisob harakatlari kabi turli-tuman malaka va ko‘nikmalarini shakllantirib boradi. Ammo ta’lim berishda bosh rolni mashg‘ulot egallaydi. Mashg‘ulotlar maktabgacha ta'lim tashkilotida ta’limni tashkil etish shaklidir. . Ta’lim shakli deganda ta’lim beruvchi pedagog va bolalarning maxsus tashkil etilgan faoliyati tushuniladi va kun tartibida ma’lum bir vaqtda o‘tkaziladi. Ta'lim shakli bolalar soni, pedagog va bolalar o‘rtasidagi o‘zaro ta’sir xususiyatiga, o‘tkazish joyiga shuningdek, kun tarkibida egallagan o‘rniga qarab bir- biridan farq qiladi. Maktabgacha ta’lim tashkilotida ta'limning frontal (umumiy), jamoaviy va yakka tartibdagi shakllaridan foydalaniladi. Bundan tashqari, bolalarga ta’lim berish ishlari ekskursiya, didaktik o‘yinlar orqali kun davomida bolalarning mashg‘ulotdan tashqari har xil faoliyatlarida, ularning o‘yinlariga rahbarlik qilish jarayonida amalga oshirilib boriladi. Mashg‘ulot maktabgacha ta'lim yoshidagi hamma bolalar uchun majburiydir: unda dastur mazmuni belgilab berilgan, kun tartibida unga ma'lum o‘rin va vaqt ajratjlgan. Mashg‘ulot tarbiyachi rahbarligida o‘tkaziladi, tarbiyachi mashg‘ulotda bolalarni yangi bilimlardan xabardor qiladi, bolalarning amaliy mashg‘ulotlarini tashkil etadi. O‘quv materialining mazmuni asta-sekin murakkablashtirilib boriladi. Mashg‘ulot bolalarni maktabga tayyorlashda katta ahamiyatga ega. Mashg‘ulot orqali bolalar o‘quv malakasini egallab oladilar. Ularda barqaror diqqat, irodani, 33 qobiliyati yuqori bo‘lar ekan, bu kunlarga bolalarning aktiv faoliyatini talab etuvchi murakkabroq mashg‘ulot tanlanadi (elementar matematika, nutqni rivojlantirish, savodga o‘rgatish va h.k) jadval tuzganda bu mashg‘ulotlarni birinchi qo‘yish kerak, bolalardan ko‘p harakat qilishni, hissiy nagruzkani talab etuvchi mashg‘ulotlar (musiqa, jismoniy tarbiya, tasviriy faoliyat) ikkinchi qilib qo‘yiladi. Bolalar o‘zlashtirib oladigan bilimlar mazmuni tarbiyalovchi bo‘lishi kerak. Maktabgacha ta'lim tashkiloti dasturi Maktabgacha ta'lim yoshidagi bolalarda tabiat haqidagi bilimlarning (bular tabiatga muhabbat uyg‘otadi, o‘simliklar va hayvonlarga g‘amxo‘rlik bilan qarash hissini tarbiyalaydi), tarkib toptirishni nazarda tutadi: bilimlarni o‘zlashtirib olish asosida bolalarda jonajon shahriga, o‘z vataniga, xalqiga muhabbat, ulug‘ kishilarga muhabbat va hurmat, o‘lkaning ijtimoiy hayotiga qiziqish paydo bo‘ladi. Maktabgacha yoshidagi bolalarda ijtimoiy hodisalar, voqealar to‘g‘risida, umumlashgan tasavvurlar tarkib topadi. Masalan, qo‘shni o‘lkalardagi bolalarning hayoti, oddiy kishilarning mehnati, boshqa xalqlarning hayoti va do‘stligi haqidagi dastlabki tasavvurlar vujudga keladi. Tarbiyachi yangi mashg‘ulotlarning mazmunini belgilar ekan, ular u yoki bu mashg‘ulotlarda o‘zlashtirilgan bilimlar bilan qanday bog‘lanishini o‘ylab ko‘radi Mashg‘ulot quyidagi turlarga bo‘linadi: 1. Bolalarga yangi bilim beruvchi mashg‘ulotlarni o‘tkazishdan maqsad ularni yangi ilimlardan xabardor qilish, tevarak-atrofdagi narsa va buyumlar, voqealar to‘g‘risidagi bilimlarini aniqlash va kengaytirishdir. Bunday mashg‘ulotlarga yangi ob’yektni kuzatish, hikoya qilib so‘zlab berish va boshqalar kiradi. Mazkur mashg‘ulotlar hamma yosh guruhlarida o‘tkaziladi. 2. Bolalarning to‘plagan bilim va tajribalarini mustahkamlovchi va sistemaga soluvchi mashg‘ulotlar. Undan ko‘zlangan asosiy maqsad idrok etilgan narsalarning anglab olish va dastlabki umumlashtirishga o‘rgatishdir. Buning uchun tanish ob’yekt kuzatiladi, ikki narsa, solishtiriladi (xona o‘simliklari, daraxtlar, hayvonlar), didaktik o‘yinlar, suhbatlar o‘tkaziladi. Bunday mashg‘ulotni o‘tkazish 36 tarbiyani bera oladilar. Go‘dak hali yosh bo‘lishiga qaramay ota va ona munosabatlarini kuzatuvchisi va ularning bir-biriga bo‘lgan muomalasidan asosiy tarbiyani oluvchi hisoblanadi. Chaqaloq ularning bir-birlariga qanday munosabat bildirayotganini ularning yuz tuzilishidan bemalol bilib turadi. Shuning uchun bolalarga tarbiya berayotganlarida nihoyatda ehtiyotkoronalik bilan munosabat bildirishlari lozim. Bolalarda birinchi uch yilliklarida olgan bilimlari ularning kelajakda o‘z faoloyatlarini bemalol yurita olishlari uchun asosiy poydevor hisoblanadi. Bu davirda xalqimizning ongiga singib qolgan bir tushuncha “Hali yoshda” deb nomlangan tushuncha bularning o‘z farzandlariga bo‘lgan mehribonchiliklarini emas, balki jabr qilayotganliklaridan dalolatdir. Bu davrda bolaga nimani o‘rgatsa shuni to‘laqonli qabul qiladigan yosh hisoblanadi. Bolalar bilan ko‘proq muloqotda bo‘lish ham ularning tarbiyalanishi uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Bolalar hali yosh bo‘lishlariga qaramay, ular yuqoridagi fikirlarimizda ta’kidlaganimizdek hamma narsani tushunadi. Bolalar bilan suhbatlashish, ularning dunyo qarashlarini har taraflama rivojlantrib boradi. Bolalarda bu davrda ularga o‘z hayot yo‘llarini qurishida asosiy bo‘lgan sohalarga boy davr hisoblanadi. Bu yoshdan ota-onalar bolalarga kerakli ko‘nikmalarni berib borsalar, kelajakda ota-onalar ham bolalar ham qiynalmaydilar. Ota-onalar bolalarga ular uch yoshgacha bo‘lgan davrda ma’sul bo‘lsalar, o‘z vazifalarini to‘laqonli amalga oshirsalar keyingi bosqich bu tarbiyachilar bilan birga hamkorlikdagi bosqich hisoblanadi. Bu davr ham bolalar hayotida o‘ta muhim davrlardan biri hisoblanadi. Bola bu yoshida Maktabgacha ta’lim tashkilotlariga borish orqali boshqa bolalar bilan munosabat, o‘zaro aloqa o‘rnatishni o‘rganadi. Tarbiyachi tomonidan beriladigan har qanday bilim bolalar ongida tez tasavvurlarni hosil qiladi. Har bir tarbiyachi, bolalarga ularning yoshidan kelib chiqib mashg‘ulotlar olib boradilar. Mashg‘ulotlar bolalarni har tomonlama rivojlantrishga qaratilgan jarayon hisoblanadi. Tarbiyachining yurishturishi, kiyinishi, so‘zlashi va barcha amalga oshiriladigan ishlari bolalar uchun istasa istamasa o‘z ta’sirini ko‘rsatmay qolmaydi. Shuning uchun avvalo, tarbiyachining o‘zi 13 harakat namunasini ta’limning barcha bosqichlarida hamda turli yosh guruhlarida ko‘rsatish mashqlarni bola tomonidan mexanik tarzda, tushunmasdan bajarishga olib kelishi mumkin. Bunday holda ko‘proq bolaning idrok qilish organlariga ta’sir etish uning idrokini boyitadi, ayni paytda zarur aqliy jarayonini susaytiradi, muayyan mashqning barcha elementlarini mantiqiy izchillikda ongli tarzda eslab qolishga yordam bermaydi, ba’zan bolani keyinchalik mashqni ixtiyoriy bajarish imkoniyatidan mahrum qiladi. Biroq bunda bolaning yosh imkoniyatlarini (ayniqsa, kichik va o‘rta yoshdagilar) hisobga olmagan holda ko‘proq va faqat og‘zaki usuldan foydalanish ham uni harakatlarni obrazli idrok etishdan, sezgilarining ishonchliligidan, aniq obrazli tafakkur jarayonidan mahrum etadi. Shuning uchun tarbiyachi bolalarni to‘g‘ri harakatlarga o‘rgatishda ta’limning yuqori darajasiga erishishiga intilib ta’limning turli usullari: ko‘rgazmali, og‘zaki va amaliy usullaridan o‘zaro aloqadorlikda foydalanadi. Shuning uchun, u bolalarning har tomonlama rivojlanishiga, mashqlarning ular tomonidan ongli o‘zlashtirilishiga, muayyan sharoitlarda ularni mustaqil va ijodiy qo‘llashga yordam beradi. Ko‘rgazmali metodga oid usullar. Bolalarni harakatlarga o‘rgatishda ko‘rgazmalilikning turli usullaridan foydalaniladi, yaqqol ko‘rish usullari harakat yoki ayrim harakat elementlarining tarbiyachi tomonidan to‘g‘ri va aniq namoyish etilishidan: tevarak-atrofdagi hayot ko‘rinishlariga taqlid qilishdan; masofani bosib o‘tishda mo‘ljal olishdan foydalanish; ko‘rgazmali qo‘llanmalar – kinofilmlar, teleeshittirishlar, fotolavhalar, suratlar va hokazolardan foydalanishdan iboratdir. Taktil- muskul ko‘rgazmaliligi bolalarning harakat faoliyatiga jismoniy tarbiya qo‘llanmalarini kiritish bilan ta’minlanadi. Masalan, ketma-ket qo‘yilgan yoy shaklidagi darvozachalar tizzani baland ko‘tarib, yugurish ko‘nikmasini hosil qilish maqsadida qo‘llaniladi. Yugurish paytida oyoqni bu to‘siqlar osha ko‘tarib o‘tish bolaning tizzani baland ko‘tarish ko‘nikmasini egallashga yordam bcradi. Bundan tashqari predmetlar bolalarga yo‘l qo‘ygan xatosini his qilish va tushunish (mazkur holatda agar oyoqning uchi darvozachalarga tegib ketganda) imkonini beradi. Bola 27 o‘tkazish. Eng muhimi shundaki, bolalarga bilim beribgina qolmasdan, ularni olgan bilimlaridan aqliy va amaliy vazifalarni hal etishda foydalanishga o‘rgatish zarur. Ilk va bog‘cha yoshi davrida bolalarda tevarak-atrofga bo‘lgan qiziqish juda tez o‘sadi. Qiziqish bolaning aqliy rivojlanishini harakatga keltiruvchi qudratli kuchdir. Kattalar bolaning qiziquvchanligini, bilishga bo‘lgan har qanday xoxishini sezishlari va rag‘batlantirib borishlari kerak. Aqliy tarbiya vazifalari. Bolani maktab ta'limiga tayyorlashda aqliy tarbiyaning ahamiyati kattadir. Bolani bilimlarini egallab olishlari ularni aqliy faolligini rivojlantirish aqliy malaka va ko‘nikmalarini egallab olishlari ularni maktabda muvaffaqqiyatli o‘qishlari uchun bo‘lajak mehnat faoliyatiga tayyorlanishida manba bo‘lib xizmat qiladi. Odamning aqliy faoliyati-bu umumiy ham maxsus aqliy harakatlar xilma-xil sistemalarining katta miqdoridir. Ko‘pgina vazifalarni hal etishda qo‘llaniladigan keng ko‘lamdagi aqliy harakatlarni shakllantirish ayniqsa, muhimdir. Bunday harakatlarga tahlil, qiyoslash, umumlashtirish kiradi. Ham umumiy, ham maxsus aqliy harakatlarni egallash aqliy faollik va mustaqillikning rivojlanishini ta’minlaydi. Aqliy faoliyatning moslashuvchanligi va jo‘shqinligini, hodisalarni xilma-xil aloqalar va munosabatlarda ko‘ra bilishni shakllantirishga yordam beradi, «Aqliy mehnat madaniyati» tushunchasiga aqliy faoliyatning umumiy tartibliligi, rejaliligi, vazifani qabul qilish va o‘rtaga qo‘yish, uni hal etish usullarini tanlash, ishlab chiqilgan harakat rejasini izchil amalga oshirish natijalari- ni baholash mahorati kiradi. Aqliy mehnat madaniyati aqliy faoliyatning maxsus malakalari va ko‘nikmalarini, kitob bilan ishlash ko‘nikmalarini egallash darajasi, ilmiy bilish usullari va metodlarini, turli yordamchi vositalardan foydalanish bilan ham bog‘liqdir. Aqliy tarbiya vazifalaridan har biri maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalashni tashkil etishda hisobga olish lozim bo‘lgan bir qancha vazifalarni o‘z ichiga oladi. 32 tarbiya berishning tartib-qoidalari O‘rta Osiyo va jahon ma‘rifatparvar, mutafakkir olimlarning asarlariga suyangan holda komil insonni tarbiyalashga asoslanadi Kurs ishining dolzarbligi. Maktabgacha ta'lim va tarbiya berish usullari, ayniqsa bolalar yoshida ularning rivojlanishiga, ijtimoiylashuviga, axloqiy va madaniy qadriyatlarni o‘zlashtirishiga katta ta'sir ko‘rsatadi. Maktabgacha ta'limning boshlang‘ich bosqichi bolalarning jismoniy, aqliy va hissiy rivojlanishini shakllantiradi. Shu bois, bu sohada zamonaviy pedagogik metodlar va vositalarni qo‘llash dolzarb masala hisoblanadi. Pedagoglar, ota-onalar va jamiyat ushbu davrda samarali ta'lim va tarbiya usullarini qo‘llashga katta e'tibor berishlari lozim. Kurs ishining maqsadi — maktabgacha ta'limda tarbiya berishning samarali usullari va vositalarini o‘rganish, ularning bolalar rivojlanishiga qanday ta'sir qilishi va bu jarayonni yaxshilash yo‘llarini aniqlashdan iborat. Kurs ishining v azifasi  Maktabgacha ta'limda tarbiya usullarini va vositalarini tahlil qilish.  Har bir usul va vositaning bolalar rivojlanishidagi rolini ko‘rib chiqish.  Tarbiya usullarini to‘g‘ri tanlashda pedagogik yondashuvlarni o‘rganish.  Zamonaviy pedagogik metodlarning ta'lim va tarbiya jarayonidagi ahamiyatini o‘rganish. Kurs ishining obyekti. Maktabgacha ta'lim muassasalarida olib boriladigan tarbiya jarayoni, ayniqsa, bolalarning axloqiy va intellektual rivojlanishiga qaratilgan tarbiya metod va vositalari. Kurs ishining predmeti Tarbiya usullari va vositalarining maktabgacha ta'lim jarayonidagi o‘rni va ulardan foydalanish samaradorligi. Kurs ishining tuzilishi. Kurs ishi kirish, asosiy qism, 2 bob, 5 bo‘lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. 6 2.3. Maktabgacha ta'limda tarbiya berish jarayonida qo‘llaniladigan metodlar Maktabgacha ta'limda tarbiya berish jarayonida qo‘llaniladigan metodlar turli xil bo‘lib, bolalarning yoshiga, ehtiyojlariga, qobiliyatlariga va individual xususiyatlariga qarab tanlanadi. Quyida maktabgacha ta'limda keng tarqalgan metodlar va uslublar keltirilgan: 1. O‘yin metodlari  O‘yin o‘ynash — bu metod bolalarga turli rollarni o‘ynash va ijtimoiy ko‘nikmalarni o‘rganish imkonini beradi. O‘yinlar yordamida bolalar ko‘nikmalarni rivojlantiradilar, masalan, muloqot qilish, qarorlar qabul qilish va jamoada ishlash.  Teatr o‘yinlari — bolalar personajlarni tasvirlash, birgalikda harakat qilish orqali o‘z fikrlarini ifodalashni o‘rganadilar. 2. Ko‘rgazmali metodlar  Darsliklar va plakatlar — ko‘rgazmali materiallar yordamida bolalar tasavvurlarini shakllantiradi. Masalan, rang-barang suratlar, plakatlar, kartinkalar yordamida tabiat, hayvonlar yoki ranglar haqidagi bilimlar beriladi.  Kino va videomateriallar — bolalar uchun animatsion yoki ta'limiy videolar yordamida ko‘rgazmali ta'limning samaradorligi oshadi. 3. Suhbat va muzokaralar  Suhbat (interaktiv metod) — bolalar bilan muhokama qilish, ular bilan savol-javob qilish orqali ma'lumot berish. Bu metod bolalarning fikrlash va muloqot qilish qobiliyatlarini rivojlantiradi.  Muzokara — bolalar o‘z fikrlarini erkin ifodalashga, bir-birlarini tinglashga, fikrlarni aniq ifodalashga o‘rgatiladi. 4. Imitatsiya (takrorlash) metodlari  Bolalar kattalarni kuzatib, ular harakatlarini takrorlaydilar. Bu metod orqali bolalar turli xil faoliyatlarni o‘rganadilar: hayvonlarning harakatlarini takrorlash, kasb egalarining ishlarini o‘rgatish. 5. Pragmatik metodlar 39 jarayonida orttirgan saboqlari va intellektual salohiyatlarining ijobiy ko nikmasiniʻ o zida shakllantirish va o zgalarga berish jarayonidir. Tarbiya jarayonida ichki va ʻ ʻ tashqi qarama- qarshiliklar mavjud bo lib, u bevosita tarbiyalanganlik darajasiga ʻ bog liq bo ladi. Tarbiyada o quvchilarning tarbiyalanganlik darajasini ham hisobga ʻ ʻ ʻ olish kerak bo ladi. Bu jihat unutilsa, qarama-qarshiliklar kuchayadi. ʻ Tarbiyalanganlik – milliy urf-odatlar, qadriyatlarga e’tiqod bilan rioya qiladigan, noqonuniy ishlardan o zini tiya oladigan, o z hatti-harakatlari bilan o zgalar nafratini ʻ ʻ ʻ qo zg amaydigan xulq-atvordir. Faoliyat jarayonida hosil bo lgan malaka va odatlar ʻ ʻ ʻ axloq me’yorlariga rioya qilishni yengillashtiradi. Demak, tarbiyachi bola shaxsining tez rivojlanadigan davri o quvchilik yillarida ʻ uning ongiga turli-tuman faoliyat (o qish, mehnat, o yin sport, badiiy havaskorlik) ʻ ʻ yordami bilan maxsus ta’sir etishi mumkin. Tarbiya yaxlit jarayonda amalga oshiriladi, uning tarkibiy qismlari ham ayni bir vaqtda faoliyatning biror turi asosida amalga oshiriladi. Tarbiya pedagogikadagi asosiy tushunchalardan biri sanaladi. Jamiyat va pedagogikaning tarixiy rivoji davomida mazkur kategoriyani tushuntirishga turlicha yondashuvlar yuzaga keldi. Eng avvalo, yuqorida ta’kidlab o tganimizdek, keng va ʻ tor ma’nodagi tarbiya farqlanadi. Keng ma’noda tarbiya shaxsga jamiyatning ta’sir etishi, ijtimoiy hodisa sifatida qaraladi. Mazkur holatda tarbiya ijtimoiylashtirish bilan uyg unlashadi. ʻ Tor ma’nodagi tarbiya deganda, pedagogik jarayon sharoitida ta’lim maqsadini amalga oshirish uchun pedagog va tarbiyalanuvchilarning maxsus tashkil etilgan faoliyati tushuniladi. Ushbu holatda pedagoglarning tarbiyaviy faoliyati tarbiyaviy ish deb ataladi. Tarbiya mazmuni deganda, qo yilgan maqsad va vazifalar bilan bog liqlikda ʻ ʻ ta’lim oluvchilarning egallashi lozim bo lgan bilim, malaka, e’tiqod, shaxs sifati va ʻ xarakteri, xulq- atvor tizimi tushuniladi. 9 “Tillar va maktabgacha ta’lim” fakulteti “Maktabgacha ta’lim” yo‘nalishi 3-kurs 22/ 7 - guruh talabasi _______________________________________________________________ ning “Maktabgacha ta’lim-tarbiyani tashkil etish” fanidan _____________________________________________________________________ _______________________________________________________________ mavzusidagi kurs ishiga XULOSASI Mavzuning dolzarbligi:_______________________________________________ _____________________________________________________________________ _______________________________________________________________ Kurs ishining tarkibiy qismlari va uning yoritilishi: _____________________________________________________________________ _______________________________________________________________ ______ ____________________________________________________________ Kurs ishining rasmiylashtirilishi: _____________________________________________________________________ _______________________________________________________________ Ilmiy rahbarning yakuniy xulosasi: _____________________________________________________________________ _______________________________________________________________ Ilmiy rahbari: _______________________________ ___________________ (ilmiy darajasi, unvoni F.I.SH.) (imzo) “___” ___________ 2024-y. 3 orqali tarbiyachi bolalar nimani yaxshi o‘zlashtirib olganu, nima yaxshi o‘zlashtirilmaganini bilib oladi. 37 I BOB. MAKTABGACHA YOSHIDAGI BOLALAR TA’LIM-TARBIYASI 1.1. Shaxsni rivojlanishida tarbiyaning o‘rni . Tarbiyaning maqsadi ijtimoiy jamiyat taraqqiyoti, rivojlanishi, yo nalishi,ʻ ijtimoiy munosabatlar mazmunidan kelib chiqib belgilanadi. Bugungi kunda O zbekiston Respublikasida tashkil etilayotgan tarbiyaning asosiy maqsadi barkamol ʻ shaxsni tarbiyalab voyaga yetkazishdan iboratdir. Tarbiyaning maqsadi natijasi barkamol avlodni shakllantirishdir. Bu jarayon ikki tomonlama bo lib, uyushtirish va rahbarlikni, shuningdek, o quvchi shaxsning o zi ʻ ʻ ʻ tomonidan faollik ko rsatishni taqozo etadi. Bu jarayonda pedagog yetakchi vazifani ʻ bajaradi. Chunki ijtimoiy tarbiyaning umumiy maqsadlari, mohiyatini tushunadi, maqsad yo lida amalga oshirilayotgan vazifalar tizimidan yaxshi xabardor, tarbiya ʻ shakllari, metodlar va vositalarni asosli, ilmiy tarzda tanlab oladi va tarbiyaga tadbiq etadi. Inson shaxsi ko p sonli omillar ta’siri natijasida shakllanadi va rivojlanadi: ʻ ob’ektiv va sub’ektiv, tabiiy va ijtimoiy, ichki va tashqi, odamlarning ongi va shuuriga bog liq bo lgan va bo lmagan. Shu sababli insonning o zi ham tashqi ta’sirni ʻ ʻ ʻ ʻ shunchaki aks ettiruvchi sust mavjudot emas. U o zining shaxsiy shakllanishi va ʻ rivojlanishi sub’ektidir. Tarbiya – shaxsni maqsadga muvofiq takomillashtirish uchun uyushtirilgan pedagogik jarayon bo lib, tarbiyalanuvchining shaxsiga muntazam va tizimli ta’sir ʻ etish imkonini beradi. Tarbiya -shaxsda muayyan jismoniy, ruhiy, axloqiy, ma’naviy sifatlarni shakllantirishga qaratilgan amaliy pedagogik jarayon; insonning jamiyatda yashashi uchun zarur bo lgan hissiyotlarga ega bo lishini ta’minlash yo lida ʻ ʻ ʻ ko riladigan chora-tadbirlar yig indisi. ʻ ʻ Demak, tarbiya ijtimoiy hodisa bo lib, insoning shaxs bo lib shakllanishini ʻ ʻ ta’minlaydigan eng qadimiy va abadiy ma’naviy qadriyatdir. Tarbiya insoniyat paydo bo lishi bilan birga paydo bo lgan bo lib, u-siz alohida shaxs ham, kishilik jamiyati ʻ ʻ ʻ 7  Ko‘rish va bajarish — bolalar amaliy faoliyatlar (masalan, qo‘lda ishlash, qurish) orqali bilimlarni mustahkamlashadi. Bu usul bolalarning motorik harakatlarini va ijodkorligini rivojlantiradi.  Eksperimentlar — bolalar hayotdagi oddiy ilmiy tajribalar orqali ilmiy tushunchalarni o‘zlashtiradilar. 6. Musobaqalar va tanlovlar  Turli musobaqalar, tanlovlar orqali bolalar faol ishtirok etadilar. Bu metod bolalar orasida sog‘lom raqobatni rivojlantiradi va natijalarga erishishga intilishlarini oshiradi. 7. Yaratilish (ijodiy) metodlari  San'at va qo‘lda ishlash — bolalar tasviriy san'at, chizmachilik, plastilin ishlash orqali ijodiy qobiliyatlarini rivojlantiradilar.  Musiqa va raqs — musiqa, qo‘shiqlar va raqslar bolalarning estetik tafakkurini rivojlantirishga yordam beradi. 8. Individual yondashuv  Har bir bola o‘zining individual ehtiyojlariga va xususiyatlariga mos ravishda o‘qitilishi kerak. Individual yondashuv yordamida bolaning qobiliyatlari, qiziqishlari va imkoniyatlari inobatga olinadi. 9. Tajriba va kuzatish  Bolalarni turli vaziyatlarga kiritish va ular ustida kuzatuvlar o‘tkazish metodlari. Bu metod bolalar o‘z faoliyatlari va muhitga qarab o‘rganadilar va xulosa qilishni o‘rganadilar. 10. Dialogik ta'lim  Suhbat orqali o‘qitish — bolalar o‘rtasidagi savol-javoblar, o‘z fikrlarini bildirish va boshqa bolalar fikrlarini tinglash orqali o‘rganishadi. Maktabgacha ta'limda tarbiya berish jarayonida metodlarning moslashuvi va kombinatsiyasi, har bir bolaning o‘ziga xos xususiyatlarini inobatga olish juda muhimdir. Shuning uchun, pedagoglar har bir bolaga individual yondashib, eng samarali metodlarni tanlashlari kerak. 40 Tarbiyaning maqsadi – har tomonlama barkamol shaxsni shakllantirish. Tarbiyaning umumiy vazifalari:  jamiyat a’zolarining maqsadga yo naltirilgan rivojlanishi hamda ularningʻ qator ehtiyojlarini qondirish uchun shart-sharoit yaratish;  jamiyat rivoji uchun zarur bo lgan ijtimoiy madaniyatga mos yetarlicha ʻ hajmdagi “inson kapitali”ni tayyorlash;  madaniyatlarni uzatib turish orqali ijtimoiy hayotning barqarorligini ta’minlash;  ma’lum jins yoshi va ijtimoiy-kasbiy guruhlarning qiziqishlarini hisobga olgan holda ijtimoiy munosabatlar doirasida jamiyat a’zolarining harakatini tartibga solish, tushuniladi. Tarbiya-aniq maqsadlarni ko‘zlab, sistemali ravishda, ijobiy fazilatlarni tarkib toptirishi yo‘lida, tarbiyachi rahbarligida va oila hamkorligida amalga oshirilib boriladigan ijtimoiy jarayonlardan biridir. Tarbiyachi va ota-onalar tomonidan bolani har tomonlama yetuk bo‘lib yetishishi uchun berilayotgan tarbiyaga tashqi muhit ham o‘z tasirini ko‘rsatmay qolmaydi. Berilayotgan yoki bola tomonidan qabul qilinayotgan tarbiya orqali bolada yangi fazilatlar hosil bo‘ladi va tug‘ma ravishdagi kamchiliklarni ham bartaraf etsa bo‘ladi. Tarbiya doimo kelajakka qaratilgan maqsadni belgilaydi. Asosiy qism: Endi biz bolaga qanday tarbiya berish va qachondan boshlab uni tarbiyalash kerak? - degan savolga e’tibor qaratishimiz lozim. Har bir shaxs oilada tug‘ilib, ijtimoiy hayotga mana shu o‘z koshonasi orqali kirib boradi va hamma tarbiya shu oiladan boshlanadi. Demak, bu fikrdan kelib chiqib, biz bolaga tarbiya berishni nafaqat tug‘ilgandan so‘ng, balkim ona qornidaligidayoq berib borishimiz masadga muvofiq bo‘ladi. Bizning bunday usulda beradigan tarbiyamiz bolani rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Bola tug‘ilgan zahotiyoq atrof muhitga bo‘lgan moslashish hissi uyg‘onadi. Asta- sekin ulg‘aya boshlagach, har bir narsani farqlaydigan va ko‘rgan narsalariga taqlidchan bo‘lib voyaga yetadi. Bola tarbiyasi, uning yetuk va barkamol bo‘lib tarbiyalanishi onalar uchun eng muhim vazifadir. 10 Bolalarga turli hikoyalar, ertaklar orqali tarbiyaviy xulq-atvorni shakllantirish. Hikoya qilish bolalarga axloqiy me’yorlar va qadriyatlarni o‘rgatadi. f) Tajriba va kuzatuv (Eksperimental usul) Bolalar tabiatni o‘rganish, amaliy tajribalarda ishtirok etish orqali bilish faoliyatini rivojlantiradilar. Bu usul bolalarga tajriba qilishni va o‘z fikrlarini asoslashni o‘rgatadi. 2. Tarbiya berish vositalari Tarbiya berish vositalari tarbiyaviy ta’sirni kuchaytirishga yordam beruvchi vositalar bo‘lib, ular turli shakllarda bo‘lishi mumkin: a) O‘quv materiallari Bu bolalarga bilim berish uchun ishlatiladigan kitoblar, darsliklar, o‘yinchoqlar, vizual materiallar (rasmlar, videolar). Maktabgacha ta’limda vizual vositalar bolalarning bilim olish jarayonini yanada samarali qiladi. b) O‘yinchoqlar va konstruktiv vositalar Bolalar uchun maxsus ishlab chiqilgan o‘yinchoqlar (konstruktorlar, ta’minotlar, arxitektura materiallari) ularning ijodiy fikrlash va amaliy ko‘nikmalarini rivojlantiradi. c) Tashqi muhit Bolalarning o‘qish va rivojlanishida maktabgacha ta’lim muassasasining tashqi muhitiga ham katta e’tibor qaratish zarur. Tabiat bilan bog‘liq turli o‘yinlar, tabiatni kuzatish va unga ta’sir qilish usullari bu borada qo‘llaniladi. d) Ijtimoiy-tarbiyaviy vositalar Tarbiya berish jarayonida guruhdagi boshqa bolalar bilan o‘zaro muloqot qilish, birgalikda ishlarni amalga oshirish va bir-birlariga yordam berish kabi ijtimoiy munosabatlar ham muhim vosita hisoblanadi. e) Hikoya va ertaklar Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun hikoya va ertaklar tarbiyaviy vosita sifatida ishlatiladi. Ular orqali bolalar axloqiy qadriyatlarni o‘rganishadi. 20 tarbiyalangan bo‘lishi kerak. Bundan tashqari Anton Semenovich Makarenkoning “Tarbiyaviy ta’sirning g‘oyat qudratli ta’sir ko‘rsata olishiga ishonchim komil. Agar odam yomon tarbiyalangan bo‘lsa, bunda faqat tarbiyachilar aybdorligiga aminman. Agar bola yaxshi bo‘lsa, buning uchun u tarbiyadan, o‘z bolaligidan qarzdordir” – degan so‘zlari orqali hozirgi zamon tarbiyachisiga qo‘yiladigan vazifalarning nihoyatda murakkabligiga e’tibor berishimiz lozim. Ota-onalar va tarbiyachilar oldida bolani nafaqat maktabga, balki katta hayotga tayyorlashdek muhim vazifa turar ekan, ular bu vazifalarnga ma’suliyatli holda yondoshishlari lozim. Zero “O‘zbekiston kelajagi yoshlar qo‘lida”. Tarbiyachi tomonidan beriladigan har qanday bilim bolalar ongida tez tasavvurlarni hosil qiladi. Har bir tarbiyachi, bolalarga ularning yoshidan kelib chiqib mashg‘ulotlar olib borilsa, maqsadga muvofiq bo‘ladi. 14 hujayradan iborat bo‘lishi, biroq yangi tug‘ilgan chaqaloqlarda uning aksariyati hali shakllanmaganligidir. Miya hujayralari alohida-alohida tarqoq holda ishlamaydi. Miyyaning mikro sur’atiga qaraydigan bo‘lsak, tug‘ilgandan so‘ng vaqt o‘tib ongi rivolangan sari uning hujayralari orasida shoxlar paydo bo‘ladi. Shu jarayonlarda biz bolalarga ta’lim-tarbiya bersak maqsadga muvofiq bo‘ladi. Tug‘ilgandan keyin birinchi olti oy davomida miyyaning salohiyati 50%, uch yoshgacha esa 80%ga yetadi. Ana ko‘rdingizmi bu darajadagi rivojlanish shunchaki rivojlanish emas, balki natija beradigan qilib tarbiyalash lozimligini ko‘rsatib turibdi. Demak biz “bolaga tarbiya qachondan boshlab berilishi kerak?” degan savolga anniq javob oldik. Bola tug‘ilgandan boshlab unga tarbiya berish lozim. Bu haqida buyuk shaxslar ham o‘z fikrlarini bildirganlar. Xususan, Yusuf Xos Xojibning uqtirishlaricha har bir kishi jamiyatga munosib bo‘lib kamol topmog‘i kerak. Buning uchun u tug‘ilgan kundan boshlab zarur tarbiyani olmog‘i lozim. Farzandlar tarbiyasi nixoyatda erta boshlanmog‘i shart. Shundagina ularning noo‘rin hatti-harakatlariga berilishining oldi olinadi. Alisher Navoiy bolaning voyaga yetishida, kamol topishida tarbiyaning kuchi va qudratiga alohida e’tibor beriladi. Tarbiya natijasida bolaning foydali va yetuk bo‘lib o‘sishiga ishonadi. Yosh bolani juda kichik yoshidan boshlab tarbiyalamoq zarur deb uqtiradi. Allomalarimizning fikrlari yuqorida keltirilgan ma’lumotlarga to‘laqonli mos ekanligi biz va sizga yaqqol ko‘rinib turibdi. Endi bu yosh davrida bolaga qanday qilib ta’lim va tarbiya berish mumkun degan savol tug‘iladi albatta. Bu savolning javobini quyida berilgan ma’lumotlar orqali topamiz. Bola tug‘ilgandan so‘ng, u gapirishni, o‘qishni, yozishni bilmasa ham unda sezgi a’zolari juda kuchli rivojlangan bo‘ladi. Hozirgi zamon onalaridan farzandlariga bo‘lgan juda katta e’tibor talab qilinadi. To‘g‘ri, endi tug‘ilgan go‘dakka bu narsa bunday, u narsa unday deb yoki qilayotgan ishing to‘g‘ri, aksincha noto‘g‘ri deb tarbiya berib bo‘lmaydi. Lekin onalar va otalr ular uchun tarbiya manbai hisoblanadi. Bundan ko‘rinib turibdiki, avvalo ota-ona birinchi navbatda oliy darajada tarbiyalangan bo‘lishi kerak. Shundagina ular farzandlari uchun o‘zlari xoxlagandek 12 O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNAVOTSIYALAR VAZIRLIGI TOSHKENT IQTISODIYOT VA PEDAGOGIKA INSTITUTI “Tillar va maktabgacha ta’lim” fakulteti “Maktabgacha ta’lim” yo‘nalishi 3-kurs 22/ 7 - guruh talabasi ____________________________________________________________ning “Maktabgacha ta’lim-tarbiyani tashkil etish” fanidan KURS ISHI MAVZU: MAKTABGACHA TA’LIMDA TARBIYA BERISH USULLARI VA VOSITALARI Ilmiy rahbar:___________________________ “______”_____________2024-yil Chirchiq-2024 1 MUNDARIJA KIRISH .................................................................................................................................................. 5 I BOB. MAKTABGACHA YOSHIDAGI BOLALAR TA’LIM-TARBIYASI .................................. 7 1.1. Shaxsni rivojlanishida tarbiyaning o‘rni. ....................................................................................... 7 1.2. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida tashkil etiladigan tarbiya turlari va ularning shaxs kamolotiga ta’siri. ................................................................................................................................ 15 II BOB. MAKTABGACHA TA’LIMDA TARBIYA BERISH METODIKASI. .............................. 19 2.1. Maktabgacha ta’limda tarbiya berish usullari va vositalari. ......................................................... 19 2.2. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarning jismoniy va aqliy tarbiya berish usullari va vositalari. ............................................................................................................................................. 26 2.3. Maktabgacha ta'limda tarbiya berish jarayonida qo‘llaniladigan metodlar .................................. 39 XULOSA ............................................................................................................................................. 41 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR. ............................................................................................ 42 4 uchun hamma vosita va metodlarni qo‘llasa, yaxshi xulq namunalarini o rgatish anchaʻ oson kechadi. Yosh avlodni har tomonlama yetuk shaxs qilib tarbiyalash jamiyat ehtiyojlaridan kelib chiqadigan ob’yektiv zaruratdir. Aqliy tarbiya ijtimoiy tarbiyaning eng muhim jihatlaridan biri hisoblanadi. Aqliy tarbiya bu aqlni rivojlantirish maqsadida yosh avlodga muntazam va maqsad asosida pedagogik ta’sir ko‘rsatishidir. Demak, aql keng ma’noda sezish va idrok etishdan boshlab to tafakkur va xayolni o‘z ichiga oladigan bilish jarayonlari yig‘indisi bo‘lib, u yosh avlodning insoniyat to‘plagan bilimlar, ko‘nikma va malakalar , me’yorlar, qoidalar va boshqalarda ro‘y beradi. Bu holat kattalar tomonidan amalga oshiriladi va bolalarning aqliy rivojlanishini ta’minlovchi xilma-xil vositalar, metodlarni, keraqli shart- sharoitlarni yaratishni o‘z ichiga oladi. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni aqliy tarbiyalash bolalarning fikrlash faoliyatini rivojlantirishga qaratilgan kattalarning ma’lum maqsad asosidagi ta’sir etishdir. U bolalarga tevarak-atrofdagi olam haqida bilimlar berishni , ularni tizimlashtirishni, bolalarda bilishga qiziqish uyg‘otish, aqliy malaka va ko‘nikmalarni tarkib toptirishni, bilim qobiliyatlarini rivojlantirishni o‘z ichiga oladi. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni maktabga tayyorlashda aqliy tarbiyaning roli , ayniqsa, kattadir. Chunki aql his-tuyg‘ular va idrok etishdan tortib, fikrlash va tasavvur etish9g7acha bo‘lgan jarayonlar yig‘indisidir. Aqliy rivojlanish fikrning kengligida voqealarni har xil bog‘lanishlarda, munosabatlarda ko‘ra bilish, umumiylashtirish qobiliyatida namoyon bo‘ladi. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarning aqliy rivojlanishi faoliyat jarayonida, dastlab muomalada bo‘lish, narsalar bilan bajariladigan faoliyat natijasida , keyin esa o‘quv, mehnat, samarali faoliyatlar: rasm chizish, loy va plastilindan buyumlar yasash, applikatsiya , ko‘rish-yasash jarayonida amalga oshirib boriladi. Bolaning aqliy rivojlanishga ta’lim va tarbiya samarali ta’sir ko‘rsatadi. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarga aqliy tarbiya berishni to‘g‘ri tashkil etish uchun ularning aqliy rivojlanish qonuniyatlari va imkoniyatlarini bilish kerak. Aqliy tarbiyaning vazifasi uning mazmuni, metodi va 17 2.2. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarning jismoniy va aqliy tarbiya berish usullari va vositalari. Jismoniy tarbiyani tshkil etish shakllari-bu bolalarning rang-barang faoliyatini ta’lim- tarbiyaviy majmuasi bo‘lib, uning asosini harakat faoliyatiga tashkil etadi. Bolalar harakat faoliyatini tashkil etishini shakllari quyidagilardan iborat: 1. Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlar; 2. Kun tartibidagi jismoniy sog ‘ lomlashtirish ishlari : ertalabki gimnastika , harakatli o ‘ yinlar va sayr paytidagi jismoniy mashqlar , jismoniy daqiqalar , kunduzgi uyqudan so ‘ nggi jismoniy mashqlar , chiniqtirish tadbirlari ; 3. Faol dam olish:bolalar turizmi, jismoniy dam olishlari, jismoniy tarbiya bayramlari, salomatlik kunlari, ta’tillar; 4. Bolalarning mustaqil harakat faoliyati; 5. Uyga vazifa. Bolalarni harakatlarga o‘rgatishning metodik usullari . Har bir alohida metod vazifasi va uni hal etishga bir xil yondashish jihatdan birlashadigan xilma-xil usullarning butun bir kompleksidan iboratdir. Usul–metodning bir qismi, uni to‘ldiruvchi va aniqlashtiruvchi detal hisoblanadi. Tarbiyachi xilma-xil usullarni qo‘yilgan vazifalarga muvofiq umumiy, ijodiy qo‘llanishining ta’lim jarayonini boyitadi, uni individullashtiradi, bir xillikka barham beradi. Bolalarni harakat faoliyatiga o‘rgatish jarayonida metodik usullar har biri aloxida holatda harakat materialining vazifalari va mazmuni, uni bolalar tomonidan o‘zlashtirish darajasi, ularning umumiy rivojlanishi, jismoniy holati, har bir bolaning yosh va tipologik xususiyatlariga ko‘ra tanlanadi. Shu ma’noda ta’lim usullari bir tomondan bolalar vazifalarni idrok qilayotganda barcha analizatorlarga har tomonlama ta’sir etishni, ikkinchi tomondan bolalarning harakat vazifalarni ongli va mustaqil bajarishini ta’minlovchi turli birikmalarda kombinatsiyalanadi. Bolalarni harakatlarga o‘rgatishda usullarning birlashuvi ularning o‘zaro harakati bilan belgilanadi. Tarbiyachi tomonidan ko‘proq ko‘rgazmali metodga oid usullar qo‘llanilsa, masalan, 26 rivojlanishining ana shu bosqichida bolalar kattalarning vasiyligini qisman cheklashga intiladilar. O‘zini-o‘zi anglashning dastlabki shakllari xulq-atvor sabablarini shakllantirishning boshlanishi bo‘ladi. Ilmiy tadqiqotlarning ko‘rsatishicha, maktabgacha tarbiya yoshida yetakchi bo‘ladigan o‘yin faoliyatida maktabgacha yoshdagi bolaning ijtimoiy, bilish faolligi rivojlanadi. Tarbiyachilar rahbarligidagi o‘yinlar chog‘ida bolalar turli harakat usullarini, buyumlar, ularning xususiyatlari va belgilari to‘g‘risidagi bilimlarni o‘zlashtiradilar. Bolalar makon, vaqt munosabatlarini , o‘xshashlikka va bir xillikka oid aloqalarni anglab yetadilar, tushunchalarni egallaydilar. Harakatli o‘yinlar harakatlarning rivojlanishiga, makonda yo‘l- yo‘riq topishga yordam beradi. Birgalikdagi o‘yinlarda bolalar odamlar o‘rtasidagi munosabatlarni, harakatlarni muvofiqlashtirishning ahamiyatini anglab yetadilar va o‘zlashtiradilar, atrofdagi narsalar to‘g‘risidagi tasavvurlarini kengaytiradilar. 25 XULOSA Maktabgacha ta'limda tarbiya berish usullari va vositalari bolalarning intellektual, axloqiy, jismoniy va ijtimoiy rivojlanishiga bevosita ta'sir ko‘rsatadi. Shu sababli, tarbiyachilar va pedagoglar o‘quv jarayonida ushbu usullar va vositalardan samarali foydalanishlari kerak. O‘yin, ko‘rgazmali materiallar, ta'limiy o‘yinchoqlar va boshqa texnologiyalar bolalarning faolligini oshirish va ularni zamonaviy bilimlar bilan tanishtirishda yordam beradi. Maktabgacha ta'limda tarbiya berish usullari va vositalari bolalarning rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi. Ushbu usullar, masalan, tushuntirish, o‘yin, taqlid qilish va boshqalar, bolalarning intellektual va ijtimoiy qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi. Ko‘rgazmali vositalar, o‘yinchoqlar, kitoblar, va multimediya texnologiyalari kabi vositalar esa bolalarga o‘quv jarayonini yanada qiziqarli va samarali qilishda yordam beradi. Maktabgacha ta'lim tarbiyachilari va pedagoglari bolalarga zarur bilimlarni o‘rgatishda innovatsion yondashuvlardan foydalanishlari lozim. Bularning barchasi, bolalarning kreativ fikrlash, o‘zaro munosabatlar va axloqiy qadriyatlarini shakllantirishga xizmat qiladi. To‘g‘ri va samarali tarbiya usullari va vositalari orqali bolalar hayotga tayyorlanadi va mustaqil, javobgar shaxslar sifatida rivojlanadilar. Tarbiya vositalari, masalan, o‘quv materiallari, o‘yinchoqlar, san’at va musiqa orqali bolalarning kreativ fikrlashini, estetik didini va axloqiy qiyofasini shakllantiradi. Shu bilan birga, ijtimoiy va axloqiy qadriyatlarni o‘rgatish, san’at va jismoniy tarbiya orqali bolaning barcha tomonlama rivojlanishini ta'minlash maqsadga muvofiqdir. Maktabgacha ta’lim muassasalarida tarbiya berishning samarali tizimi, bolalarning individual xususiyatlarini hisobga olib, ularga yuqori sifatli ta’lim- tarbiya jarayonini taqdim etishni taqozo etadi. Bu esa kelajakda ularga o‘zining 41 tashkil etilishiga qarab belgilanadi. Pedagogika va psixologiya fani aqliy tarbiya berish vazifalarini samarali hal etishda, bir tomondan , bolaning imkoniyatlaridan unumli foydalanish, ikkinchi tomondan, bola organizmning umumiy charchashiga sabab bo‘lishi mumkin bo‘lgan ortiqcha toliqtirish bo‘lmasligi yo‘llarini topish uchun maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarning aqliy rivojlanishi qonuniyatlari va imkoniyatlarini o‘rganish bilan shug‘ullanadi. Keyingi yillarda olib borilgan psixologik- pedagogik tadqiqotlarning natijalari maktabgacha tarbiya yoshi davrida bolalarning aqliy rivojlanishida juda katta imkoniyatlar mavjudligini ko‘rsatdi. Bularning hammasi maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarga beriladigan bilim , malaka va ko‘nikmalar mazmunini yanada chuqurlashtirish, hajmini kengaytirish maqsadga muvofiq ekanligidan dalolatdir. Maktabgacha tarbiya yoshining oxiriga kelib, bolalar tevarak-atrof to‘g‘risida kattagina hajmdagi eng oddiy bilim va tushunchalarga ega bo‘ladilar, asosiy fikrlash jarayonlarini egallab oladilar. Faqat yaxshi tashkil etilgan faoliyat jarayonidagina to‘laqonli aqliy rivojlanish ro‘y beradi, shuning uchun o‘qituvchi va tarbiyachilarning asosiy vazifasi- bolaga muayyan maqsadni ko‘zlab tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatish uchun kerakli sharoit yaratishdir.Bola har doim buyumlar hamda hodisalar orasida bo‘ladi.Bola doimo biror narsa bilan tanishadi, nimanidir bilib oladi, ushlab ko‘radi,hidlaydi, tortib ko‘radi, nimagadir quloq solidi. Shu tariqa dunyoni bilib oladi. Tevarak atrofdagi buyumlar, tabiat bolaning sezgi organlari-analizatorlariga ta’sir etadi va sezgi hosil qiladi. Sezgi bolalarga buyumlarning ayrim xossalarini: sovuq- issiq, g‘adir-budur, silliq-yaltiroq, xushbo‘y ni bilim olishga yordam beradi.Bola sezgi organlari yordamida tevarak-atrofdagi narsalar to‘g‘risida bilim, tajriba to‘plab boradi. 18 javobgarlik, hissi takomillashtirilib boriladi, ularda mehnat qilish malakasi va xoxishi tarbiyalanadi. Bolalarni mustaqillikka o‘rgatish ishi muntazam amalga oshirib boriladi. MTTda kichkintoylarni tevarak-atrofdagi hayot, tabiat bilan tanishtirish, ularning nutqini, eng oddiy matematik tasavvurlarini o‘stirish mashg‘ulotlari, musiqa mashg‘ulotlari, qu- rish- yasash, jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari olib boriladi. Ilk yoshdagi bolalar bilan olib boriladigan mashg‘ulotlar katta yoshdagi kishilarning har bir bola bilan rejali suratda muomalada bo‘lishidan iborat bo‘lib, bu mashg‘ulotlarning maqsadi bolalarning nutqi va harakatini rivojlantirib borishdir; bu esa bolalarni mashg‘ulotlarga tayyorlash bosqichidir; go‘daklar ixtiyoriy diqqat o‘sib borgani sari, bunday mashg‘ulotlar bir necha bola bilan, keyinchalik esa butun guruh bolalari bilan bir yo‘la olib boriladi. Mashg‘ulotlarda ta'lim berish bolalardan aqliy va jismoniy zo‘r berishni talab etadi, ya'ni u bolani aktiv faoliyati bilan bog‘liq bo‘lib bola ma'lum natijaga erishish uchun intiladi, bu esa boladan uzoq davomli ixtiyoriy diqqatni talab etadi. Shuning uchun mashg‘ulotga tayyorlanishda bolalar yoshini, imkoniyatini e’tiborga olish zarur: mashg‘ulotning vaqtini, kun tartibidagi o‘rnini dasturning har xil bo‘limlarini to‘g‘ri al- mashtirib turishni oldindan o‘ylab, aniq belgilab olish zarur. Mashg‘ulotlarni kuning birinchi yarmida o‘tkazish maqsadga muvofiqdir, chunki birinchidan, bola ertalabki soatlarda aqliy vazifani yaxshi bajara oladi, xona tabiiy yorug‘lik bilan yaxshi ta'minlangan bo‘ladi. Har bir yosh guruhida necha marta mashg‘ulot o‘tkazilishi, uning mazmuni va har bir mashg‘ulot yosh guruhlari bo‘yicha necha daqiqa davom etishi MTT tarbiya dasturida ularning yosh xususiyatlarini e’tiborga olgan holda belgilab berilgan. Birinchi kichik guruhda mashg‘ulot bolalarni ikki guruhga bo‘lgan holda o‘tiladi. Guruhlardagi bolalar soni har doim bir xil bo‘ladi. Mashg‘ulot jadvalini tuzganda haftada bolalarning ish qobiliyati yuqoriroq bo‘ladigan kun tanlanadi. Ma’lumki haf- taning o‘rtalarida (seshanba, chorshanba, payshanba) bolalarning ish 35 13.N.M.Qayumova “Maktabgacha pedagogika”. “TDPU” nashriyoti T:. 2013 y 14.F.Qodirova, Sh Toshpo‘latova, M A’zamova. “Maktabgacha pedagogika”.-T., “Ma’naviyat”. 2013 15.Sh.Shodmonova. maktabgacha ta’lim pedagogikasi. fan va texnologiya. -T:, 2008. 16.Abdullaeva Sh A. va boshq.Pedagogika Toshkent., Fan nashriyoti.2004 y. 14. Zunnunov A., va boshqalar - «Pedagogika tarihi» oliy o‘quv yurtlari uchun O‘quv qo‘llanma. – Toshkent, «SHarq» matbaa kontserni, 2000 yil. 17. Munavvarov A.K. «Pedagogika» tahriri ostida. Toshkent. «O‘qituvchi».1996 y. 18. Tursunov I.Y. Nishonaliev U.N. «Pedagogika kursi» - Toshkent. O‘qituvchi. 1997 y. INTERNET SAYTLAR 1. www.ziyonet.uz 2. www.pedagog.uz 3. www.tarbiyachi.uz 4. www.chdpu.uz 5. www.tdpu.uz 43 “Tillar va maktabgacha ta’lim” fakulteti “Maktabgacha ta’lim” yo‘nalishi 3-kurs 22/ 7 - guruh talabasi _______________________________________________________________ ning “Maktabgacha ta’lim-tarbiyani tashkil etish” fanidan _____________________________________________________________________ _______________________________________________________________ mavzusidagi kurs ishiga TAQRIZ Mavzuning dolzarbligi:_______________________________________________ _____________________________________________________________________ _______________________________________________________________ Kurs ishining tarkibiy qismlari va uning yoritilishi: _____________________________________________________________________ _______________________________________________________________ Kurs ishining kamchiliklari: _____________________________________________________________________ _______________________________________________________________ Taqrizchining yakuniy xulosasi: _____________________________________________________________________ _______________________________________________________________ Taqrizchi: _______________________________ ___________________ (ilmiy darajasi, unvoni F.I.SH.) (imzo) “_____” ____________ 2024-y. 2 diqqatni jalb eta olish kabi qobiliyatlar rivojlanadi. Izchillik bilan ta'lim berish nati- jasida bilimga qiziqishlar rivojlana boradi. Bolalarga bilim berishning jamoa usulida olib borish katta ahamiyatga ega: birgalikdagi faoliyatda bolalar bir-birlariga faol ta’sir etishadi, o‘z tashabbusi, topog‘onligini namoyon qilish imkoniyati tug‘iladi. Bolalar oldiga umumiy zo‘r berish- ning talab etuvchi vazifa qo‘yilganda birgalikda qayg‘urishadi, jamoatchilik hissi shakllanadi. Ekskursiyalar, rasm qirqib yopishtirish, qurish yasash ishlarini birgalikda bajarish, umumiy raqs-o‘yinlarini ijro etish, badiiy asarlarni eshitish, o‘qishda paydo bo‘lgan birgalikdagi kechinmalar bolalarning birlashgan do‘stona jamoasini yaratishga yordam beradi. Mashg‘ulotda ta'lim berish orqali bolalarda maktabdagi o‘qishga qiziqish tarbiyalanadi, javobgarlik hissi, o‘zini tuta olish, mehnat qilishga intilish odati, topshirilgan ishni bajarish kabi to‘g‘ri sifatlar hosil qilinadi. Bolalarni maktab ta’limiga ruhiy jihatdan tayyorlashni ularning boshlang‘ich sinflarda dastur materialni yaxshi o‘zlashtirib olishlarini ta'minlovchi bilim va malakalar mashg‘ulotlar jarayonida hosil qilinadi. Mashg‘ulotlarda bolalarda mustaqil fikr yuritish malakasi tarkib toptiriladi, tarbiyachilarga quloq solish, ularning fikriga ergashish, hikoya qilinayotgan hikoyalardan voqeadagi asosiy g‘oyalarni ajrata olish, qisqacha umumlashtirish kabi malakalarni rivojlantirishga katta e'tibor beriladi. Mashg‘ulotda tarbiya vazifalari hal etiladi. Mashg‘ulot bolalarning yosh va o‘ziga xos xususiyatlarini e'tiborga olib ma'lum izchillikda olib boriladi. Maktabgacha ta’lim tashkiloti ta’lim-tarbiya dasturida har bir yosh guruhda hafta davomida o‘tkaziladigan mashg‘ulotlar soni va vaqti belgilab qo‘yilgan. Tayyorlov guruhlarida mashg‘ulotlar orqali bolalarda tashabbuskorlik va mustaqillik, bilimga qiziquvchanlik, faol tafakkur qilish, taqqoslash, umumlashtirish, xulosalar chiqarish kabi malakalar tarbiyalab boriladi. Bolalarda kuzatuvchanlik, 34 f) San’at va musiqa San’at, musiqa, rasm chizish va qo‘shiqlar bolalarning ijodiy rivojlanishiga yordam beradi. San’at va musiqa orqali bolalar hissiy, estetik tafakkurini shakllantiradilar. 3. Tarbiyaning amaliy ko‘rinishlari Maktabgacha ta’lim jarayonida tarbiya quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha amalga oshiriladi:  Ijtimoiy tarbiya — bolalarga o‘zaro muloqot, jamiyatda to‘g‘ri xulq-atvorni o‘rgatish.  Axloqiy tarbiya — bolalarga axloqiy me’yorlar va qadriyatlarni o‘rgatish.  Estetik tarbiya — san’at, musiqa, adabiyot orqali bolalarning estetik didini shakllantirish.  Fizik tarbiya — bolalarning jismoniy rivojlanishini qo‘llab-quvvatlash, turli o‘yinlar va mashqlar orqali.  Intellektual tarbiya — bolalarga mantiqiy fikrlash, ijodiy va tanqidiy fikrlash ko‘nikmalarini o‘rgatish. G.I.Shukina: Ta’lim usullari-bu bolaning ongiga, xulq atvoriga, ularda zarur fazilatlarni shakllantirishga, o‘z tajribalarini foydali faoliyat va xilma-xil munosabatlar bilan boyitishga maqsadli pedagogik ta’sir ko‘rsatish usullari. Ta’lim usullari faqat “teginish vositasi” bo‘lishi mumkin (A.S.Makarenko) agar o‘qituvchi ularni birlashtirishning eng yaxshi variantini to‘g‘ri topsa, agar u bolalarning rivojlanish darajasi va tarbiyasi, ularning yosh xususiyatlari, qiziqishlari, intilishlarini hisobga olsa.Ta’lim usullarini tanlashda bolalarning xulq-atvori va faoliyatining sabablarini bilish ayniqsa muhimdir.Bu yerda bolalarni oddiy kuzatish yetarli emas, maxsus diagnostika usullari kerak bo‘ladi. Turli pedagogik vaziyatlarda ta'lim usullari doimo o‘zgarib turishi kerak, bunda ta’lim jarayoniga professional va ijobiy yondashuv namoyon bo‘ladi. 21 bilan ajralib turadi. Ilmiy ma’lumotlarning dalolat berishicha, bola ularni darhol emas, balki asta-sekin va katta yoshdagi odamning rahbarligida egallaydi. Bola faoliyatining xilma-xilligi va boyligi, uni egallashdagi muvaffaqiyat oiladagi, bolalar bog‘chasidagi tarbiya va ta’lim sharoitlariga bog‘liq, bo‘ladi. (A. N. Leontev va boshqalar). Bolaning dastlabki yoshlaridan boshlab faoliyatning eng oddiy turlari uning shaxsiy qobiliyatlarini , xususiyatlarini va atrofdagi narsalarga munosabatini shakllantirishning asosi hisoblanadi. Ilk yoshdagi bolaning kattalar bilan muomalasining (hissiy va hissiy-predmetli muomalasining) eng oddiy turlari unda taassurotlarga bo‘lgan ehtiyojini rivojlantiradi, tasavvurlarini shakllantiradi. Yangi harakat usullarini egallab borgan sayin bolalarning faolligi oshib boradi. Biroq faollik darajasi, uning rivojlanishi irsiy jihatdan shart qilib qo‘yilgan zaminga, taqlid qilishga ham borliq bo‘ladi. Hayotning dastlabki yillarida kattalar bilan muomala qilishni va buyumlar bilan ish olib borishni o‘z ichiga oladigan yo‘l-yo‘riq tadqiqot faoliyati bolalar faoliyatining asosiy turlari bo‘ladi. Tarbiyachilar bolalar bilan muomalada bo‘lar ekanlar, ularni buyumlar dunyosiga olib kiradilar. Shunday yo‘l bilan bolalar o‘ziga xos buyumlar bilan bog‘liq faoliyatni egallaydilar. Bunda muomalaning o‘zi bola uchun zarur ehtiyojga aylanadi. Buyumlar bilan bog‘liq faoliyatni tashkil etish oilada ham, maktabgacha ta’lim ta’limtashkilotida ham ikki va ych yoshli bolalarni tarbiyalash vazifalaridan biri hisoblanadi, chunki bu faoliyatda barcha bilish jarayonlari, maqsadlari va xulq-atvor sabablari rivojlanadi. Bu faoliyatda bolalar tarbiyachilar rahbarligida buyumlarning xususiyatlari, ular bilan qilinadigan harakatlar to‘g‘risida dastlabki bilimlarni o‘zlashtiradilar. Bola ikki yarim yoshga to‘lganda buyumlar bilan bog‘liq faoliyat va muomala ancha yuqori rivojlanish darajasiga erishadi, o‘yin va tasviriy faoliyatga o‘tish uchun asos yaratiladi. Kattalar uyushtiradigan muloqot va faoliyatda bolalarda o‘zini-o‘zi anglashning dastlabki shakllari shakllanadi. Bola o‘zini atrofdagi odamlardan ajratadigan, o‘z imkoniyatlarini anglab yetadigan bo‘la boshlaydi. Mustaqillik 24 pedagogika fani bilimlar sistemasini o‘zlashtirib olish, ularni jamg‘arish, ijodiy tafakkurni rivojlantirish hamda yangi bilimlar hosil qilish uchun zarur bo‘lgan bilish faoliyati usul- larini egallab olish aqliy rivojlanishning asosiy ko‘rsatkichlari hisoblanadi. Aqliy tarbiyaning vazifasi uning mazmuni, metodi va tashkil etilishiga qarab belgilanadi. Pedagogika-psixologiya fani aqliy tarbiya berish vazifalarini samarali hal etishda birinchidan bolaning imkoniyatlaridan to‘g‘ri foydalanish, ikkinchidan bola organizmining umumiy charchashiga sabab bo‘lishi mumkin bo‘lgan ortiqcha zo‘riqish bo‘lmasligi yo‘llarini topish uchun Maktabgacha ta’lim yoshdagi bolalarning aqliy rivojlanishi qonunlari va imkoniyatlarini o‘rganish bilan shug‘ullanadi. Keyingi yillarda olib borilgan psixologik-pedagogik tadqiqotlarning natijalari Maktabgacha ta'lim yoshi davrida bolalarning aqliy rivojlanishida juda katta imkoniyatlar mavjudligini ko‘rsatadi. Bularning hammasi Maktabgacha ta'lim yoshidagi bolalarga beriladigan bilim, malaka va ko‘nikmalarini yanada chuqurlashtirish, hajmini kengaytirish maqsadga muvofiq. Maktabgacha ta'lim yoshining oxiriga kelib bolalar tevarak atrof to‘g‘risida kattagina hajmdagi eng oddiy bilim va tushunchalarga ega bo‘lib qoladilar, asosiy fikrlash jarayonini egallab oladilar, narsa va buyumlardagi voqealardagi muhim va muhim bo‘lmagan tomonlarini ajrata oladigan ba’zi bir sabab natijali bog‘lanishlarni bilib oladigan bo‘lib qoladilar. Ularda o‘quv faoliyatining dastlabki ko‘rsatkichlari shakllanadi. Shuning uchun bog‘cha yoshidan boshlab rivojlantirib borish katta ahamiyatga ega. Maktabgacha ta’lim yoshining dastlabki bosqichlarida bolalarda tasavvur ta’limi boladi. Hayotiy tajribaning ortib borishi va tafakkurning rivojlanishi bilan ijodiy xayol tarkib topadi. Kichik Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar uchun ko‘rgazmali- harakatli, ko‘rgazmali obrazli tafakkur xosdir. Buning asosida so‘z, mantiqiy tafakkur, tushunchali tafakkur rivojlantiriladi. Tarbiyachi bolalarda analitik-sintetik 30 Pedagogika nazariyasida ta’lim usullarining tasnifi ishlab chiqilgan bo‘lib, u usullarning o‘ziga xos xususiyatlariga va ularni o‘quv jarayonida o‘ziga xos xususiyatlariga asoslanadi.Ta’lim usullari ta’limga faol yondashishga va faoliyatning tuzilishiga asoslanadi.Psixolog L.L.Lyublinskaya Faoliyat tarkibidagi quyidagi asosiy aloqalarni aniqlaydi. -maqsad-inson nimani xoxlaydi; -insonni harakatga undaydigan sabab, buning uchun odam harakat qiladi; -maqsadga erishish uchun ishlatiladigan vositalar; -moddiy sohada yoki ma’naviy faoliyat natijalari; -insonning faoliyat natijalari va jarayoniga munosabati; Faoliyat tarkiida allaqachon ma’lum ta’lim imkoniyatlari mavjud.Faoliyatning ushbu tuzilishiga asoslanib, ta’lim usullarining to‘rt guruxi ajralib turadi: 1. Shaxs ongini shakllantirish usullari (qarashlar, baholashlar, hukmlar) 2. Faoliyatni tashkil etish usullari, aloqa, xulq-atvor tajribasi. 3. Faoliyat va xulq-atvorni rag‘batlantirish va rag‘batlantirish usullari. 4. Faoliyat va xulq-atvorni boshqarish, o‘zini-o‘zi boshqarish va o‘zini-o‘zi baholash usullari. Maktabgacha yoshdagi bolalar doimiy ravishda turli tadbirlarda qatnashadilar.Ular kichik guruxlarda o‘ynashlari, yakka tartibda va tengdoshlari bilan qum uylari va qal’alar qurishlari, sport o‘yinlarini yaxshi ko‘rishlari, kognitiv nutq va matematik musobaqalarda o‘yinlarda faol ishtirok etishlari mumkin. Faoliyat va xulq-atvorni rag‘batlantirish usullariga quyidagilar kiradi:rag‘batlantirish, jazolash, raqobat. Ushbu usullar orasida maktabgacha tashkilotida eng keng tarqalgan- rag‘batlantirish va jazolash. Nazorat qilish, o‘zini o‘zi boshqarish, shuningdek o‘zini-o‘zi baholash usullari. Ushbu bosqichda bolaga o‘zini baholash,o‘z harakatlarini talablar bilan bog‘lash o‘rgatiladi. 22 Tarbiyachi mashg‘ulot jarayonida bolalarning bilimini yangi narsalar detallar bilan boyitib boradi. 3. Bolalarning bilimini sinovchi mashg‘ulotlar.Bunday mashg‘ulotlardan maqsad tarbiyachi bolalar dastur bo‘yicha o‘zlashtirilishi lozim bo‘lgan bilim va malakalarni o‘zlashtirib oladilarmi-yo‘qmi, shuni bilib oladi va o‘zining bo‘lajak ish mazmuni, metodini belgilaydi. Mashg‘ulotning tarbiyachi o‘z xohishi bilan kvartal, yarim yil va yilning oxirida, shuningdek mudira va metodistning iltimosiga binoan o‘tkazishi mumkin. Mashg‘ulotning tuzilishi: Mashg‘ulot quyidagi tuzilishga ega: bolalarni uyushtirish,asosiy qism, yakunlovchi qism. Bolalar mashg‘ulotga qiziqib qatnashishlari va unda faol ishtirok etishlari uchun uning mazmuni va metodikasi puxta o‘ylanib olinishi kerak. Bolalar o‘quv faoliyatini qanchalik puxta egallab olsalar, tarbiyachini e’tibor bilan tinglab, o‘yindan mashg‘ulotga osonlik bilan o‘tadilar. 38 1.2. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida tashkil etiladigan tarbiya turlari va ularning shaxs kamolotiga ta’siri. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim tarbiya berish masalalari Abu Ali ibn Sino merosida yoritilganini ko rishimiz mumkin. Beruniy ota –onalarning bolalariʻ bilan birga harakat qilishlari, turli o yinlar uyushtirishlari, ular bilan o zaro suhbatlar ʻ ʻ o tkazishlari maqsadga muvofiq deb maslahat beradi. Beruniy tarbiyaning maqsadi va ʻ vazifalari haqidagi, shaxsning rivojlanish to g risidagi fikrlarining zamirida ʻ ʻ insonparvarlik g oyasi yotadi. ʻ U har bir ota –ona o z farzandlariga ana shu g oyani ʻ ʻ singdirishi zarur degan xulosaga keladi. Maktabgacha yoshdagi bolalar hayotini muhim uyushtirish, ularni vaqtdan to g ri va unumli foydalanishning asosiy garovi ekanligini ota-onalar o z ʻ ʻ ʻ farzandlariga oqtirishlari lozim. Bola tarbiyasi masalalari bo yicha Abu Ali ibn Sino ʻ “Tadbir almanozil” nomli asarini yozgan. Unda olim ota-onaning bolalarni tarbiyalashdagi vazifalarini yoritilgan. Asarda oilada onaning vazifasi va burchiga, oila munosabatlariga to‘xtalar ekan, ayniqsa ota-onalarning oilada mehnatsevarligi bilan farzandlarini ham kasb bayon etadi. Kasb hunarga o rgatish borasida muhim ʻ fikrlar Ibn Sino tarbiyaviy qarashlarida oila va oilaviy masalalarga keng o rin ʻ berilgan. Oilada farzand tarbiyasini to g ri yo lga qo yishning asosiy vositasi uning ʻ ʻ ʻ ʻ ma’naviy olamida e’tiqodni shakllantirish deb hisoblagan edi olim. Yusuf Xos Xojib “Qutadg u bilig” asarida oilaviy maishiy turmush ʻ muammolariga ham katta e’tibor beradi. Ota-onalar nazoratda bo lgan bolaning ʻ ma’suliyat hissi rivoj topadi. Shu sababli ham bola tarbiyasida ota –onaning mavqyei alohida ahamiyatga egadir. Ular tanlagan to g ri yo l farzandlarining kelajagi, ʻ ʻ ʻ kamoloti uchun muhimdir. Mirzo Ulug bekning qarashlarida bolaning bilim olishga ʻ bo lgan qiziqishi havasini oshirishda u tarbiyalanayotgan muhit muhim o rin tutadi. ʻ ʻ Kaykovus “Qobusnoma” pandnomasida o z farzandining sening haqingda qanday ʻ bo lishini xohlasang, sen ham ota-ona haqida shunday bo lg il deb yoshlarni ota- ʻ ʻ ʻ onasini hurmat qilishga e’zozlashga, mehr –oqibatli bo lishga da’vat etadi. Bola ʻ 15 ongida tarbiyachining “darvozachaga tcgib kctmaslik” haqidagi topshirig‘ining saqlanib qolishi xato qilayotgan paytida teri muskul sczgisi bilan bog‘lanadi va bola o‘z harakatining noto‘g‘riligini o‘zi aniqlay oladi. Taktil-muskul ko‘rgazmaliligi bola gavdasining alohida qismlarini boshqaruvchi tarbiyachining bevosita yordamida ham ifodalanadi (masalan, qad-qomatni to‘g‘ri muskul tonusi sezgisini uyg‘otadigan qo‘l tekkizish orqali rostlash). Biroq tarbiyachining bunday yordami qisqa muddatli bo‘lishi lozim. Aks holda muayyan dinamik (streotipni hosil qilishga xizmat qiluvchi doimiy qo‘zg‘atuvchilar tizimidagi signal) ahamiyatiga ega bo‘lib qolishi mumkin. Keyinchalik ko‘nikma og‘zaki ko‘rsatmalar yordamida mustahkamlanadi. Shunday qilib, ko‘rgazmalilik usullari bolaning harakatlarini to‘g‘ri idrok qilishi va tasavvur etishi, hissiy ongini kengayishiga, harakatlarni bajarishda o‘z o‘zini nazorat qilishning vujudga kelishiga, harakatlar sur’ati va ritmini eshitish orqali boshqarishga, sensor qobiliyatining rivojlanishiga xizmat qiladi. Og‘zaki metodga oid usullar . Harakatlarga o‘rgatishdagi og‘zaki usullar quyidagilarda ifodalanadi: bolalarga ulardagi mavjud hayotiy tajriba va tasavvurga tayangan holda yangi harakatlarni aniq, qisqa bir vaqtda bayon etish va tushuntirishda; harakatlarni aniq ko‘rsatish yoki uning ayrim elementlarni aniqlashda; tarbiyachi tomonidan ko‘rsatilgan harakatlarni qayta bajarishda yoki mashqlarni bolalar mustaqil bajarishlarida zarur bo‘ladigan ko‘rsatmalarda; yangi jismoniy mashqlar va harakatli o‘yinlarni joriy qilish yoki harakatlarni o‘rgatishda ularni tushuntirish, harakatli o‘yin syujeti va hokazolarni aniqlashtirish talab etilganda oldindan o‘tkaziladigan suhbatda; tarbiyachi jismoniy mashqlarni bajarilishidan oldin harakatlarni bajarish izchilligini anglash; darajasini aniqlash yoki syujetli harakatli o‘yinlar obrazlari haqidagi tasavvurning bor yo‘qligini tekshirish, qoidalarni, o‘yin harakatlari va boshqalarni aniqlashtirish maqsadida bolalarga beriladigan savollarida. Bundan tashqari ko‘rsatib o‘tilgan usullar turli komandalar, farmoyish va signallarni aniq, emotsional va ta’sirchan tarzda berishda ham ifodalanadi. Masalan, tarbiyachi 28 to‘g‘ri axloqiy yo‘nalishini topish, jamiyatga foydali bo‘lish va baxtli inson bo‘lish imkonini yaratadi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR. SIYOSIY ADABIYOTLAR 1. Mirziyoyev Sh.M. “Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligi garovi” mavzusidagi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 24 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruzasi. – T.: “O‘zbekiston”, 2017. 2. Sh. M. Mirziyoyev 7 fevral 2017 yil kuni “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi PF-4947 sonli farmonni 3. Sh.M Mirziyoyevning “2017-2021-yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori. T.:- 2016y. 29-dekabr 6.O‘zbekiston Respublikasining Qonuni, 23.09.2020 yildagi O‘RQ-637-son. “Ta’lim .to‘g‘risida”gi.23.09.2020. 7. O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim tashkilotlari uchun “Ilk qadam”davlat o‘quv dasturi./Takomillashtirilgan ikkinchi nashr/ Toshkent 2022yil. 8. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi Qarori “Maktabgacha ta’lim va tarbiyaning Davlat standartini tasdiqlash to‘g‘risida”gi.22,12.2020 yildagi 802-son. ASOSIY ADABIYOTLAR 9. F.R.Qodirova, Sh.Q.Toshpulatova, N.M.Qayumova, N.M.Azamova “”Maktabgacha pedagogika.Darslik 2019 yil. 10. Yusupova P. Maktabgachatarbiyapedagogikasi. T.: O‘qituvchi. 1993. 11.Xasanboeva O.U. va boshq. Maktabgachata`limpedagogikasi. T.:Ilmziyo. 2006. 12.Sh.A.Sodiqova “Maktabgacha pedagogika”. “Tafakkur sarchashmalari”T:. 2013 42 KIRISH Mamlakatimizda ta’lim tizimida davlat siyosati darajasiga juda katta e’tibor qaratilmoqda. Mustaqillik sharofati tufayli barcha sohalarda bo‘lgani kabi maktabgacha ta’lim soxasida ham katta o‘zgarishlar sodir bo‘ldi. Har qanday mamlakatning kuchi uning intellektual salohiyati bilan belgilanadi. Salohiyatga turli yo‘llar bilan erishish mumkin. Barkamol shaxs tarbiyasini tashkil etish barcha davrlarda ham ijtimoiy jamiyatning muhim talabi va asosiy maqsadi bo‘lib kelgan. Tabiiyki, hozirgi ta’lim islohotlari sharoitida ham barkamol shaxs tarbiyasi muhim ahamiyat kasb etmoqda. Jamiyat rivojining hozirgi bosqichida yuz berayotgan ijtimoiy-iqtisodiy, manaviy-ma‘rifiy o‘zgarishlar ta’lim sohasini tubdan isloh qilish, uni o‘tmishdan qolgan mafkuraviy qarashlar va sarqitlardan to‘la xalos etish, rivojlangan demokratik davlatlar darajasida, yuksak ma‘naviy va axloqiy talablarga javob beruvchi yuqori malakali, zamonaviy kadrlar tayyorlash hamda ta‘lim-tarbiya jarayonini takomillashtirish orqali samaradorlikni oshirishni taqozo etmoqda. Mamlakatimizda ta’lim tizimiga davlat siyosati darajasida e‘tibor qaratilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi prezidentining 2017-2021 yillarga Maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirirsh chora-tadbirlari to‘g‘risidagi qarorlarida maktabgacha ta’lim tizimini moddiy texnika bazasini mustahkamlash, maktabgacha ta’lim tashkilotlari tarmog‘ini kengaytirish, maktabgacha ta’lim tizimini qayta ko‘rib chiqish va yanada takomillashtirish vazifalari belgilab berilgan edi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida ta‘lim-tarbiyani tarbiyachi pedagoglar amalga oshiradi. Har bir ota-ona o‘z farzandining bilimdon, yuksak mahoratli, odobli pedagog-tarbiyachi qo‘lida ta‘lim-tarbiya olishini xoxlaydi. Jamiyat talabi darajasidagi tarbiyachi-pedagoglarni yetishtirish pedagogika oliy ta’lim tashkilotlarining “Maktabgacha ta‘lim” yo‘nalishi zimmasiga tushadi. Mutaxassislik fani bo‘lgan Maktabgacha pedagogika fanining nazariy asoslari, ta‘lim 5 tafakkur faoliyati tarkib toptiriladi bu hodisalarni, voqealarni, chuqur anglab olish, ularni muhim bo‘lgan va muhim bolmagan tomonlarini ajratishga o‘rgatish lozim. Qiziquvchanlik bolaga xos xususiyatdir. U bolani tevarak-atrofdagi voqea- hodisalarga, narsa va buyumlarga qiziqish bilan qarashga, hamma narsani ushlab his qilib, diqqat bilan tomosha qilishni kiizatishda namoyon boiadi. Tarbiyachi ku- zatishlar tashkil etib, bolalarda paydo boigan savollarga o‘z vaqtida javob berishga harakat qiladi, ularni fikrini mustaqil javob qidirishga yoilab, Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarda qiziquvchanlikning susayishiga yoi qo‘ymaydi. Aqliy tarbiyaning vazifasi bolalar qiziquvchanligini ular aqlining sinchkovligini rivojlantirish va shular asosida bilishga qiziqish hosil qilishdan iborat. Bolalar bog‘chasi oldida bolalarning aqliy qobiliyatini rivojlantirish vazifasi turibdi. Qobiliyatlar tegishli faoliyat jarayonida namoyon bo‘ladi va rivojlanadi. Insonning aqliy qobiliyati aqlining ziyraklik fahm-farosatlilik, tanqidiy ko‘z bilan qa- rash, sermulohazalik kabi sifatlari bilan ajralib turishi mumkin. Aqliy ko‘nikma va malakalarni rivojlantirish, ya’ni eng oddiy faoliyat usullari, predmetlarni tekshirish, ulardagi muhim va muhim bo‘lmagan belgilarni ajratib ko‘rsatish boshqa predmetlar bilan taqqoslash va hokazolarni tarkib toptirish Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarga aqliy tarbiya berish vazifalaridan biridir. Bu ko‘nikma va malakalar bilish faoliyatining tarkibiy qismlari bo‘lib, bolaning bilimlarini muvaffaqiyatli egallab olishga yordam beradi. Masalan: o‘simliklar va hayvonlar bilan tanishtirish bo‘yicha sistemali mashg‘ulotlar olib borilgandan keyin bolalar ayrim konkret o‘simliklar yoki hayvonlar to‘g‘risida ma'lum bir tasavvurga ega bo‘ladilar. So‘ngra bolalardagi aqliy-ko‘nikma va malakalarni rivojlantirish maqsadida tarbiyachi bolalar bilan quyidagi mashg‘ulotlarni o‘tkazishni rejalashtirishi mumkin: «Paxta o‘simligini, momaqaymoq o‘simligi bilan solishtirish», «Qafasdagi ikki xil qushni bir-biriga solishtirish» didaktik o‘yini va shunga o‘xshash tadbirlar 31 Shunday qilib, haqiqiy pedagogik jarayonni tahlil qilish ta’lim usullari bir- biridan alohida qo‘llanilmasligini ko‘rishga imkon beradi, ularning barchasi bir-biri bilan bog‘liq va vaziyatga qarab, ba’zi usullar boshqalarga o‘tadi.Shu bilan birga, yetakchi usul har doim ajralib turadi, qolganlari esa uni to‘ldiradi. Pedagogik nazariyada ta’lim usullarining tasnifi ishlab chiqilgan bo‘lib, u usullarning o‘ziga xos xususiyatlariga va ularni o‘quv jarayonida qo‘llashning o‘ziga xos xususiyatlariga asoslanadi. Ushbu usullarning barchasi yordamida bolalarni tarbiyalash ta’minlanadi: bolalarning hatti-harakatlari tuzatiladi, shaxsiy fazilatlar shakllanadi, hayotiy tajribalar ishlab hiqiladi. Shuni aytish kerakki, ularning barchasi insonni ijtimoiy birlik sifatida to‘liq rivojlantirish va tarbiyalashga qaratilgan. Yu.K.Babanskiy: “ ta’lim usuli-bu har tomonlama rivojlangan shaxsni maqsadli shakllantirish mazmuni, maqsadlari, vazifalari, mazmunini amalga oshirish uchun tarbiyachi va tarbiyalanuvchining o‘zaro bog‘liq faoliyatning umumlashtirilgan usulidir”. Maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalashda ta'lim jarayonining umumiy qonuniyatlari ham, maktabgacha yoshdagi bolalik davridagi bolaning rivojlanishining o‘ziga xosligi ham boshqariladi. Ta'lim bolaning hatti-harakati, faoliyati va dunyoga munosabatini belgilaydigan mustaqillik, kognitiv va kommunikativ faollik, ijtimoiy ishonch va qadriyat yo‘nalishlarini rivojlantirishga qaratilgan". Bolaning faoliyatdagi faol mavqei uni faqat tarbiya ob’ektiga emas, shu bilan birga tarbiya sub’ektiga ham aylantirdi. Bu bolani tarbiyalash va rivojlantirishda faoliyatning yetakchilik rolini belgilaydi. Bolalarning rivojlanishi va tarbiyalanishining yosh bilan bog‘liq davrlarida faoliyatning turli xillari yonma-yon bo‘ladi va o‘zaro ta’sir ko‘rsatadi, lekin bunda ularning roli bir xil bo‘lmaydi: har bir bosqichda faoliyatning yetakchi turi ajratiladi, unda bolaning rivojlanishidagi asosiy yutuqlar namoyon bo‘ladi. Har bir faoliyat ehtiyoj, sabablar, faoliyat maqsadi, mavzui, vositalari, buyumlar bilan amalga oshiriladigan harakatlar va nihoyat, natija 23 tarbiyasi masalasi buyuk mutafakkir masalasi Alisher Navoiy merosida ham munosib o rin egallaydi. U o zining qator asarlarida ta’lim-tarbiya masalalari umuminsoniyʻ ʻ g oya ekanligini ta’kidlaydi. ʻ Ya.A.Komenskiy o zining “Onalar maktabi” kitobini maktabga tayyorlash ʻ bobida, shunday yozadi, barcha insonlar bajaradigan ishlar, ma’lum bir tayyorgarlikni talab qiladi. Komenskiy ota-onalar uchun quyidagi vazifalarni ko rsatadi: ʻ 1. Maktabgacha yoshdagi bolalarda maktabga borganda o z tengdoshlari ʻ bilan o qigan va o ynagan xursandchilik hissini tug dirish; ʻ ʻ ʻ 2. Maktabgacha yoshdagi bolalarni maktabdagi ta’limning mohiyatini tushuntirish, maktabdagi faoliyat turlari bilan tunishtirish; 3. Maktabgacha yoshdagi bolalar bo lajak o qituvchilarga nisbatan hurmat ʻ ʻ va ishonchni shakllantirish. Ta’lim jarayonida bola imkoniyatlarining namoyon bo lishi ma’lum darajada ʻ nasliy omillar bilan ham bog liqdir. Bolalar o z temperamenti xususiyatlariga ko ra ʻ ʻ ʻ ham bir-birlaridan ajralib turadilar: - xushchaqchaq, sergap, quvnoq, xayotning o zgaruvchan sharoitlariga tez ʻ moslasha oladigan bolalar sangvennik temperamentga mansub; - qo shimcha noxush kayfiyatda yuradigan, ta’sirchan, kamgap, sust bolalar – ʻ melanxolik temperamentga kiradilar; - xotirjam, befarq, kamharakat, nutqi sust bolalar –flegmatik; - jaxldor, betoqat, serzarda, xarakatchan bolalar –xolerik hisoblanadilar. Bolalar kattalarning yordamiga muhtoj bo lishiga ham qarab bir-birlaridan farq ʻ qiladilar. Ba’zi bolalar biror hatti-harakatni bajarishni bir necha marta ko rsatish, ʻ tushuntirish kerak. Bolalar o zlarini qiziquvchanlik, aqliy faolliklariga qarab ham bir ʻ –birlaridan ajralib turadilar. Bolalarning maktabga psixologik tayyorgarligi keng va mukammal bo lib rivojlangan bo lishi darkor. Bolalarga qanchalik yaxshi bilim ʻ ʻ bersak, o ylaymizki ular kelajakda Vatanga sadoqat ruhida, yetuk inson bo lib ʻ ʻ yetishadilar. Demak, tarbiyachi bola shaxsida axloqiy his- tuyg ularni tarbiyalash ʻ 16 II BOB. MAKTABGACHA TA’LIMDA TARBIYA BERISH METODIKASI. 2.1. Maktabgacha ta’limda tarbiya berish usullari va vositalari. Ta’lim usullari -bu pedagog professional ravishda egalik qilishi shart bo‘lgan o‘quv jarayonining muhim va juda murakkab tarkibiy qismlari.Pedagogikadagi ko‘plab tushunchalar singari ta’lim va tarbiya usullari ham turli yo‘llar bilan shakllantirilgan.Biz bir nechta misollarni keltiramiz (bu olimlarning fikri, turli vaqtlarda nashr etilgan pedagogika darsliklarning mualliflari). Maktabgacha ta’limda tarbiya berish usullari quyidagi asosiy yo‘nalishlarga bo‘linadi: a) Namuna ko‘rsatish (Rol o‘ynash usuli) Bolalar o‘z atrofidagi kattalarning harakatlarini va ularning muloqotini ko‘rib, o‘rganishadi. Ular kattalarning xulq-atvorini, so‘zlashuv uslubini takrorlashga harakat qiladilar. Bu usul orqali, bolalar nafaqat bilimlarni, balki jamiyatda to‘g‘ri xulq- odobni ham o‘zlashtiradilar. b) Savol-javob (Dialogik usul) Bolalarga savollar berish orqali ularning fikrlash qobiliyatini, tafakkurini rivojlantirish mumkin. Savol-javob usuli bolalarni muloqot qilishga, o‘z fikrlarini ifoda etishga o‘rgatadi. c) O‘yin faoliyati Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun o‘yin faoliyati juda muhim tarbiyaviy vosita hisoblanadi. O‘yin orqali bolalar ko‘plab ko‘nikmalarni o‘zlashtiradilar: ijtimoiy munosabatlar, mehnat, jismoniy va hissiy rivojlanish. d) Ko‘rgazmali usul Ko‘rgazma materiallari, plakatlar, rassomlik, tasvirlar orqali bolalarga yangi tushunchalar va bilimlarni yetkazish. Bu usul bolalarning ko‘rish va eshitish orqali yangi ma’lumot olishiga yordam beradi. e) Illyustratsiya va hikoya qilish 19 ham faoliyat ko rsata olmaydi. Chunki, tarbiya inson va jamiyatning mavjudliginiʻ ta’minlaydigan qadriyat bo lib, u avloddan, avlodga o tib boraveradi. ʻ ʻ Tarbiya yordamida inson shaxsining ma’naviy jihatlarini qaror toptirish ko zda ʻ tutiladi. Dunyoqarash, e’tiqod ezgulik, go zallik, yaxshilik, odatlilik va ʻ ko nikmalarning shaxs sifatiga aylantirilishi tarbiya yordamida amalga oshiriladi. ʻ Tarbiya jarayoni o zaro bog liq bo lgan ikki faoliyatni tarbiyachi va ʻ ʻ ʻ tarbiyalanuvchi faoliyatini o z ichiga oladi. Tarbiya jarayonida tarbiyalanuvchining ʻ ongi shakllanib boradi. His-tuyg ulari rivojlanadi, ijtimoiy hayot uchun zarur bo lgan ʻ ʻ va ijtimoiy aloqalarni tashkil etishga xizmat qiladigan xulqiy odatlar hosil bo ladi. ʻ Tarbiya jarayonida bolalarning hayoti va faoliyatini pedagogik jihatdan to g ri ʻ ʻ uyushtirish g oyat muhimdir. Faoliyat jarayonida bola tashqaridan kelayotgan ʻ tarbiyaviy ta’sirlarga nisbatan ma’lum munosabatda bo ladi. Bu munosabat shaxsning ʻ ichki ehtiyoj va xoxishlarini ifodalaydi. Psixolog va pedagoglarning tadqiqotlari shaxsga tashqi omillarning (xoh salbiy, xoh ijobiy) ta’siri bolaning ularga munosabati, bog liqligini ko rsatadi. Bola faoliyatini uyushtirish emas, balki tarbiyalanuvchining ʻ ʻ bu faoliyatga nisbatan qanday anglashni baholashi, his qilishni anglashi e’tiborga molikdir. Ulardan o zi uchun nimalarni maqsad qilib olayotganligini bilishi zarur. ʻ Bularning barchasi turli kishilar bilan aloqa qilish, jamoadagi munosabatlar jarayonida murakkablashib boradi. Tarbiya jarayoni o quvchining ongini emas, balki ʻ his-tuyg ularini ham o stirib borishi, unda jamiyatning shaxsga qo yadigan axloqiy ʻ ʻ ʻ talablariga muvofiq keladigan huquqiy malaka va odatlarni hosil qilishi lozim. Bunga erishish uchun o quvchining ongiga, hissiyotiga va irodasiga ta’sir yetib boriladi. ʻ Agar bularning birortasi e’tibordan chetda qolsa, maqsadga erishish qiyinlashadi. Tarbiya jarayoniga o qituvchi rahbarlik qiladi. O quvchilar faoliyatini belgilaydi, ʻ ʻ ularni ijtimoiy jarayonda ishtirok etishlari uchun shart-sharoit yaratadi. Tarbiyani samarali yo lga qo yish uchun uning harakatlantiruvchi kuchini – tarbiya jarayonining ʻ ʻ manbasini yaxshi bilish va hisobga olish muhimdir. Bir so z bilan aytganda tarbiya ʻ jarayoni – har bir insonning hayotda yashashi (umumiy faoliyat, ta’lim, tarbiya) 8 shunday deydi: “Sakrab oyoqlarni yelka kengligida ochib turing!” yoki “To‘xtang! Bir, ikki, uch – yuguringlar!” va hokazo. Bu komandalar bolalarning javob harakat reaksiyasining tezligi va aniqligini vujudga keltiradigan turli intonatsiya va dinamikani talab qiladi. Bular qatoriga baland ovozda dona-dona qilib sanash va o‘yin boshlanmalarini ifodali talaffuz etishni ham kiritish mumkin. Xalq og‘zaki ijodi bunday narsalarga juda boydir. Qofiyali matnlarning musiqiyligi va ritmliligi bolalarda emotsional ruh uyg‘otadi, natijada bu qofiyalar ular tomonidan oson o‘zlashtiriladi va keyinchalik mustaqil o‘yinlarda foydalaniladi. Obrazli syujetli hikoya og‘zaki usullarga mansub. U harakatlardagi ifodalilikni rivojlantirish va o‘yin obraziga yaxshiroq kirish maqsadida qo‘llaniladi. Syujetli hikoya amalda ertakni qisqa hikoya (1,5–2 minut) qilishga o‘xshashdir. U bolalarda o‘yin holati va harakatlarning barchasini xuddi ko‘rib turgandek qayta tasavvur qilishga imkon beradi, emotsional holatni tiklaydi. Tarbiyachi o‘yinni odatdagicha bir xilda tushuntirish, rollarni taqsimlash va harakat o‘rnini ko‘rsatish (syujetsiz o‘yinda bo‘lganidek) o‘rniga o‘yin syujeti va qoidalarini qisqa obrazli hikoyada ochib beradi. Masalan, “Echki, echkichalar va bo‘ri” ertagini shunday boshlaydi: “Bor ekanda yo‘q ekan, chiroyli qayrilma shoxli va beozor kulrang oq ona echki bor ekan. Uning kichik bolalari bor ekan...” va hokazo. Bu usul bolalarda his- hayajon uyg‘otadi, xayolga chorlaydi. Tasavvurni oydinlashtiradi. Butun vaziyatni ijodiy tarzda bajarishga undaydi, harakatlarning obrazliligini ta’minlaydi. Syujetli hikoyadan bayon etish xarakterini o‘zgartirgan holda turli yosh guruhlarida foydalanish mumkin. Harakatli o‘yinlarda o‘yin mazmunini shakllanishiga yordam beruvchi matnlar, sherlardan foydalanish mumkin. Ular orqali bolalar tegishli harakatlarni bajaradilar. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida aqliy tarbiyani tashkil etilishi. Maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy rivojlanishi dastlab muomalada bo‘lish, narsalar bilan bajariladigan faoliyat natijasida keyin esa o‘quv mehnat, samarali faoliyatlar jarayonida (rasm chizish, loy) amalga oshirib boriladi. Hozirgi zamon 29

 MAKTABGACHA TA’LIMDA TARBIYA BERISH USULLARI VA VOSITALARI

Купить