Markazlashtirilgan manbalar hisobiga amalga oshiriladigan kapital qurilish moliyalashtirish bosqichlari - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	9000UZS
Размер	1.3MB
Покупки	0
Дата загрузки	01 Ноябрь 2023
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

Markazlashtirilgan manbalar hisobiga amalga oshiriladigan kapital qurilish moliyalashtirish bosqichlari

Купить

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
SIRTQI FAKULTETI
INVESTITSIYA VA INNOVATSIYA
FANIDAN
Kurs ishi
Mavzu: Markazlashtirilgan manbalar hisobiga
amalga oshiriladigan kapital qurilish
moliyalashtirish bosqichlari
1

Markazlashtirilgan manbalar hisobiga amalga oshiriladigan kapital
qurilish moliyalashtirish bosqichlari
Reja:
Kirish
1. Loyihani amalga oshirishning asosiy bosqichlari. Qurilishning smeta
qiymati va investitsion loyihaning umumiy xarajatlar tarkibi.
2. Sanoat ishlab chiqarishini tashkil qilish va texnologiyalarini tanlash.
3. Mahsulot va resurslarga bo’lgan talabni aniqlash .
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
2

Kirish
Kapital qo’yilmalarni qaytarish asosida byudjet ajratmalari hisobidan
ajratishda qarz mablag’larini qaytarish mexanizmi O’zbekiston Respublikasi
Moliya vazirligi, mablag’ bilan ta’minlovchi bank muassasasi va buyurtmachi
o’rtasida tuzilgan shartnoma bilan tartibga solib boriladi. Ob’ekt qurilishiga
shartnoma tanlov savdolari natijalari bo’yicha belgilangan qurilishning butun
davriga yangi qurilishga, ishlab turgan korxonalarni kengaytirish, rekonstruktsiya
qilish va texnika bilan qayta jihozlashga tuziladi. Shartnoma O’zbekiston
Respublikasining Fuqarolik kodeksi, “Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyatining
shartnomaviy-huquqiy bazasi to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Qonuni
hamda kapital qurilish sohasidagi boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlar talablariga
muvofiq tuziladi.
Markazlashtirilgan manbalar hisobiga ob’ektlar qurilishiga shartnomalar
tuzish huquqiga ega bo’lgan tashkilot buyurtmachi hisoblanadi. Markazlashtirilgan
manbalar hisobiga ob’ektlar qurilishiga shartnoma bo’yicha pudratchilar tanlov
savdolari shartlariga va tuzilgan shartnomaga muvofiq ishlar bajarilishini
ta’minlashga qodir bo’lgan yuridik shaxslar bo’lishlari mumkin. Zarurat bo’lganda
qo’shma faoliyat to’g’risidagi shartnomaga muvofiq ish ko’ruvchi yuridik shaxs
maqomiga ega bo’lmagan yuridik shaxslarning birlashmasi qurish shartnomasi
bo’yicha pudratchilar bo’lishi mumkin. Buyurtmachi va pudratchi, bosh pudratchi
va subpudratchilar, loyiha tashkilotlari va asbob-uskunalar, qurilish materiallari va
konstruktsiyalarini etkazib beruvchilar o’rtasidagi munosabatlar vositachi
tashkilotlar va boshqa oraliq bo’g’inlarning ishtirokisiz faqat shartnoma asosida
quriladi. Bunda ham moddiy-texnika resurslarini o’zaro bergan holda, ham ular
berilmagan holda subpudrat tashkilotlar tomonidan ishlarning bajarilishi bitta
ob’ekt qurilishi doirasida vositachining ishi hamda moddiy-texnika resurslarini
tashqariga realizatsiya qilish, deb hisoblanmaydi.
Pudrat shartnomasi tanlov savdolari natijalari bo’yicha aniqlangan
shartnomaviy joriy narx bo’yicha belgilangan tartibda tanlov savdolari natijalari
tasdiqlangandan keyin o’n kun muddatda tuziladi. Tanlov savdolari shartlariga
3

muvofiq qurilish muddati bir kalendar yil doirasidan tashqariga chiqadigan
ob’ektlar bo’yicha ikkinchi va keyingi yillarga ishlarning qoldiq hajmi qiymati
belgilangan tartibda aniqlashtiriladi. Qoldiq qiymatning aniqlashtirilishi asosiy
bosh shartnomaga ilova qilinadigan qo’shimcha bitim bilanrasmiylashtiriladi.
Shartnomaga ishlar hajmining ko’payishi yoki loyihaning o’zgartirilishi bilan
bog’liq o’zgartirishlar kiritilishiga yo’l qo’yilmaydi, qonun hujjatlarda belgilangan
hollar bundan mustasno.
Shartnoma bekor qilingan taqdirda barcha xarajatlar va zararlar qonun
hujjatlarida yoki shartnomada belgilangan tartibda qoplanadi. Shartnoma tuzishda
buyurtmachi va pudratchi alohida shartlar bilan qonun hujjatlariga muvofiq unda
boshqa majburiyatlarni ham nazarda tutishga haqlidir. Subpudratchilar va etkazib
beruvchilar ( ishlab chiqaruvchilar) ni tanlash bosh pudratchi tomonidan tanlov
savdolari natijalari bo’yicha tuzilgan bosh shartnoma bo’yicha majburiyatlar
saqlanib qolishi sharti bilan mustaqil amalga oshiriladi. Ob’ektlar qurilishiga
shartnoma bo’yicha majburiyatlarning bajarilishi qonun hujjatlariga muvofiq
kafillik, kafolat shaklida va boshqa shakllarda ta’minlanadi. Ob’ekt qurilishi
shartnomasida aks ettiriladigan o’zaro hisob-kitob shartlari qonun hujjatlari
talablariga muvofiq belgilanadi.
4

1. Loyihani amalga oshirishning asosiy bosqichlari. Qurilishning
smeta qiymati va investitsion loyihaning umumiy xarajatlar tarkibi.
Buyurtmachi tomonidan quyidagilar ta’minlanadi: er uchastkasini
tanlash va ajratish, birlamchi ruxsat beruvchi hujjatlarni va qurilish hududini
tayyorlash, loyiha oldi ishlarini tashkil etish, loyihaning, ish hujjatlarining
(ob’ektni foydalanishga tayyor holda qurish hollaridan tashqari) va tanlov
hujjatlarining tadiqlanadigan qismini kelishish, ekspertizadan o’tkazish va
tasdiqlash; loyihalovchi va pudratchini (bosh pudratchini) tanlov savdolari orqali
tanlash; ishlarni bajarish va moliyalashtirish jadvallari bilan birgalikda
shartnomalar tuzish; qurilish ob’ektini davlat arxitektura qurilish nazorat
organlarida ro’yxatdan o’tkazish; pudratchiga qurish uchun birlamchi ruxsat
beruvchi hujjatlarni berish; buziladigan, ko’chiriladigan yoki rekonstruktsiya
qilinadigan binolarda, shuningdek ob’ekt qurilishi hududida yashayotgan
shaxslarni ko’chirish; moliyalashtirish, pudratchi tomonidan qabul qilingan
shartnoma majburiyatlariga va shartnomada qayd etilgan boshqa funktsiyalarga
rioya qilinishi ustidan nazorat qilish; texnik kuzatish va ob’ekt qurilishi ustidan
texnik nazorat qilish; qurilishi tugallangan ob’ektni belgilangan tartibda
foydalanish uchun qabul qilish; kafolatli davrda aniqlangan nuqsonlar bartaraf
etilishi ustidan nazorat qilish.
Buyurtmachi qonun hujjatlariga va shartnoma shartlariga muvofiq boshqa
funktsiyalarni ham bajaradi.
Pudratchi tomonidan quyidagilar ta’minlanadi: ish hujjatlarini ishlab
chiqish va uning texnologiya qismini buyurtmachi bilan kelishgan holda qurilish
jarayonida (ob’ekt foydalanishga tayyor holda qurilganda) uni ekspert kuzatish; ish
hujjatlarini (ob’ekt foydalanishga tayyor holda qurilganda) texnologik izchillik va
ob’ekt qurilishining aniq shartlari bilan bog’liqlikda hajmlar va muddatlarda ishlab
chiqarishga berish; ishlarni bajarish jadvaliga muvofiq hamda belgilangan
standartlarga, qurilish normalari va qoidalariga rioya qilgan holda tasdiqlangan
loyihada nazarda tutilgan ishlarni bajarish; shartnomaga muvofiq qurilishni asbob-
5

uskunalar, konstruktsiyalar va qurilish materiallari bilan butlash; loyiha
echimlariga hamda qurilish normalari va qoidalariga rioya qilgan holda qurilish-
montaj, maxsus va ishga tushirish-sozlash ishlarini o’z vaqtida va sifatli bajarish;
ob’ektning ijroiya hujjatlarini, shu jumladan sertifikatlanishi shart bo’lgan
mahsulotga muvofiqlik sertifikatlarini, foydalanilgan qurilish materiallari va
asbob-uskunalarga texnik pasportlarni tuzish va buyurtmachiga berish;
tasdiqlangan loyihalarga, boshqa talablarga va shartnoma majburiyatlariga
muvofiq ob’ektni buyurtmachiga topshirish.
Pudratchi qonun hujjatlariga va shartnoma shartlariga muvofiq boshqa
funktsiyalarni ham bajaradi.
Buyurtmachi bilan pudratchi o’rtasidagi vazifalarni aniq taqsimlash,
shuningdek ularning mulkiy javobgarligi darajasi qonun hujjatlariga va tanlov
savdosi shartlariga muvofiq aniq bir pudrat shartnomasini tuzishda aniqlashtiriladi.
Ob’ektni foydalanishga qabul qilib olish belgilangan sifat standartlari hisobga
olingan holda “Davarxitektqurilish” qo’mitasi organlarining xulosasi asosida
buyurtmachi tomonidan ta’minlanadi.
Buyurtmachi qonun hujjatlariga va shartnomaga muvofiq: ishlarni bajarishga
birlamchi-ruxsat beruvchi hujjatlar berilishi kechiktirilganligi; geodeziya - bo’lish
asoslari hamda qurilish hududiga biriktirilgan punktlar va belgilar berilishi
kechiktirilganligi; qurilish tugallangan ob’ekt, uning ayrim navbatlari, ishga
tushirish kompleksi, binolar, inshootlar, ishlab chiqarishga tayyorlangan
mahsulotlar yoki xizmatlar shartnoma shartlariga muvofiq qabul qilib olinishi
asossiz ravishda kechiktirilganligi; shartnomaga muvofiq o’z vaqtida mablag’ bilan
ta’minlanmaganligi, bajarilgan ishlar tasdiqlanmaganligi va ularga haq
to’lanmaganligi; shartnomada nazarda tutilgan boshqa majburiyatlar
bajarilmaganligi uchun pudratchi oldida javob beradi.
Pudratchi qonun hujjatlariga va shartnomaga muvofiq: ish hujjatlari sifatsiz
ishlab chiqilganligi (ob’ektni foydalanishga tayyor holda tayyor holda qurishda);
qurilish-montaj ishlari sifatsiz bajarilganligi; ob’ekt, uning navbati, bosqichi
qurilishi o’z vaqtida tugallanmaganligi; buyurtmachi bilan tuzilgan shartnomalar
6

bo’yicha montaj tashkilotlari va boshqa ixtisoslashtirilgan tashkilotlar tomonidan
amalga oshirilayotgan asbob-uskunalarni montaj qilishga mo’ljallangan
maydonlarni topshirish muddatlari buzilganligi (agar bu shartnoma va tanlov
savdolari shartlarida nazarda tutilgan bo’lsa); buyurtmachi bilan tuzilgan
shartnomaga ilova qilingan alohida shartlarga belgilangan erlarni rekultivatsiya
qilish bo’yicha ishlar muddatlari va xajmlarining buzilganligi; qurilish jarayonida
yoki oraliq qabul qilish jarayonida buyurtmachi, mualliflik nazorati va nazorat
organlari tomonidan aniqlangan ishlar va konstruktsiyalarda yo’l qo’yilgan chala
ishlar va nuqsonlarni bartaraf etish kechikkanligi; shartnomada nazarda tutilgan
boshqa majburiyatlar bajarilmaganligi yoki zarur darajada bajarilmaganligi uchun
buyurtmachi oldida mulkiy javob beradi.
Ish pudratchi tomonidan pudrat shartnomasidan chetga chiqib yoki boshqa
nuqsonlari bo’lgan holda bajarilgan hollarda buyurtmachi, agar qonun hujjatlarida
yoki shartnomada o’zgacha hol belgilanmagan bo’lsa, o’z hoxishiga ko’ra
pudratchidan: nuqsonlar oqilona muddatda qoplashsiz bartaraf etilishini; ish uchun
belgilangan narx mutanosib miqdorda kamaytirilishini; agar nuqsonlarni bartaraf
etish yuzasidan buyurmachining huquqi shartnomada nazarda tutilgan bo’lsa,
nuqsonlarni bartaraf etish bilan bog’liq xarajatlar qoplanishini talab qilishga
haqlidir. Agar pudratchi nuqsonlarni tomonlar tomonidan belgilangan muddatda
bartaraf etmasa, buyurtmachi yoki foydalanuvchi tashkilot nuqsonni bartaraf etish
ishlari qiymatini undirib olgan va nuqson o’z vaqtida bartaraf etilmaganligi uchun
ko’rilgan zarar qoplangan holda nuqsonni pudratchi hisobidan o’z kuchlari bilan
bartaraf etishga haqlidir. Bajarilgan ishlar va ko’rsatilgan xizmatlar uchun o’z
vaqtida haq to’lanmagan taqdirda shartnomaga muvofiq aybdor tomon boshqa
tomonga qonun hujjatlarida va shartnomada belgilangan tartibda neustoyka
(jarima, penya) to’laydi.
Neustoyka (jarima, penya) to’lanishi, shuningdek majburiyatlar zarur
darajada bajarilmaganligi uchun zararlar qoplanishi tomonlarni shartnoma
bo’yicha majburiyatlar bajarilishidan ozod etmaydi, qonun hujjatlarda nazarda
tutilgan hollar bundan mustasno.
7

Buyurtmachi pudratchining aybi bilan shartnomani bekor qilishga majbur
bo’lgan taqdirda pudratchining kafili (u mavjud bo’lgan taqdirda) buyurtmachi
bilan pudratchi o’rtasida tuzilgan shartnoma shartlariga muvofiq ob’ekt qurilishini
qurilish to’liq tamom bo’lgungucha davom ettirish majburiyatini o’z zimmasiga
olishi yoki unga berilgan kafolatdan kelib chiquvchi moliyaviy majburiyatlarni
bajarishi mumkin. Kafil ishni o’z kuchlari bilan tamomlashi yoki o’z hoxishiga
ko’ra istalgan pudratchini jalb etgan holda tamomlashi mumkin.
Ob’ektni foydalanishga tayyor holda qurishi pudratchining loyihada nazarda
tutilgan ishlarinig butun hajmini, shu jumladan maxsus va ishga tushirish-sozlash
ishlarini bajarish, ob’ektni texnologiya va muhandislik asbob-uskunalari bilan
butlash bo’yicha majburiyatlarini nazarda tutadi hamda tayyor qurilish mahsuloti
yaratishning yagona uzluksiz kompleks jarayoni sifatida amalga oshiriladi.
Ob’ektlarni foydalanishga tayyor holda qurishda buyurtmachi va pudratchi
qatnashchilar hisoblanadi. Ob’ektni foydalanshga tayyor holda qurish
markazlashtirilgan manbalar hisobiga amalga oshiriladigan yangi qurilishda, ishlab
turgan korxonani kengaytirish, rekonstruktsiya qilish va texnika bilan jihozlashda
majburiy hisoblanadi. Loyihalarni boshqa manbalar hisobiga amalga oshirishda
ob’ektlarni foydalanishga tayyor holda qurish tomonlarning kelishuvi bo’yicha
yoki tanlov savdolari shartlariga qarab qo’llanilishi mumkin. Foydalanishga tayyor
holda qurish shartnomasi bo’yicha majburiyatlarni bajarish uchun pudratchi
subpudratchi tashkilotlarni jalb etishi mumkin, ularga nisbatan pudratchi bosh
pudratchi hisoblanadi.
Qurilishni qurilish-montaj ishlarini bajarish uchun zarur bo’lgan materiallar,
konstrktsiyalar va buyumlar bilan, shuningdek barcha namunaviy asbob-uskunalar
va apparatlar, nostandartlashtirilgan, texnologik va energetika asbob-uskunalari
bilan, shu jumladan maxsus materiallar bilan ta’minlash pudratchining vazifasi
hisoblanadi. Pudratchi shartnomada belgilangan kafolatli davrda ob’ektdan
loyihada nazarda tutilgan parametrlarda foydalanilishi uchun buyurtmachi oldida
mulkiy javob beradi. Foydalanishga tayyor holda qurishda ob’ektni mablag’ bilan
ta’minlash mablag’ bilan ta’minlash jadvaliga muvofiq buyurtmachining avansi
8

(30 foizgacha), joriy mablag’ bilan ta’minlash (avans berish hisobga olingan holda
50 foizgacha), pudratchining o’z mablag’lari va bankning kreditlari hisobiga
amalga oshiriladi.
Pudratchi bilan uzil-kesil hisob-kitob qilish buyurtmasi tomonidan qurilish
tamom bo’lgandan va ob’ekt foydalanishga topshirilganidan, shu jumladan kredit
olish va ular bo’yicha pudrat qurilish tashkilotlari tomonidan foizlar to’lash bilan
bog’liq xarajatlar qoplangandan keyin amalga oshiriladi. Ob’ektlarni foydalanishga
tayyor holda qurishda tugallanmagan ishlab chiqarish harajatlari ob’ekt
foydalanishga topshirilgunga qadar pudratchining balansida bo’ladi va uning soliq
solinadigan bazasiga kiritilmaydi.
Investitsiya loyihasini markazlashtirilgan manbalar hisobiga mablag’ bilan
ta’minlash har qaysi ob’ekt bo’yicha ajratilgan kapital qo’yilmalar limitlari
doirasiga qat’iy amal qilgan holda, O’zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi
va Moliya vazirligi bilan kelishilgan qurilishlarning aniq mo’ljalli ro’yxati va
qurilishlarning belgilangan tartibda tasdiqlangan titul ro’yxati asosida amalga
oshiriladi.
Belgilangan tartibda tasdiqlangan qurilishlarning aniq mo’ljalli ro’yxati
kapital qo’yilmalarning tasdiqlangan limitiga muvofiq ob’ektlar qurilishining aniq
ro’yxatida nazarda tutilgan qurilish uchun banklarning kreditlarini jalb etishda
pudratchi uchun asos bo’lib hisoblanadi. Ajratilgan mablag’lardan buyurtmachi
tomonidan qurilishlarning to’til ro’yxatida nazarda to’tilmagan maqcadlarda
foydalanishiga yo’l qo’yilmaydi.
Mablag’ bilan ta’minlashni ochish uchun buyurtmachi tomonidan xizmat
ko’rsatuvchi bankka quyidagilar taqdim etiladi : qurilishlarning aniq mo’ljalli
ro’yxati (loyiha - qidiruv ishlarining aniq ro’yxati); qurilishning titul ro’yxati;
buyurtmachi bilan pudratchi o’rtasida tuzilgan shartnoma nusxasi; pudrat
tashkilotining qurilish tavakkalchiliklarini sug’urtalash yuzasidan shartnomasi
nusxasi: qurilish-montaj ishlarini bajarishga “Davarxitektqurilish” qo’mitasining
ruxsati.
Buyurtmachi va pudrat tashkiloti o’rtasida investitsiya loyihasini amalga
9

oshirish yuzasidan tuzilgan shartnomada va unga ilova qilinadigan mablag’ bilan
ta’minlash jadvalida quyidagilar hisobga olinishi zarur;
a) qurilish yangidan boshlanayotgan tayyor holda foydalanishga
topshiriladigan ob’ektlarni qurishda:
- qurilishning dastlabki ikki oyi mobaynida avans to’lovlari tanlov savdolari
natijalari bo’yicha belgilangan ishlar qiymatining 30 foizigacha miqdorda teng
ulushlarda ajratilishi;
- jam bo’lgan holda avans to’lovi ham hisoblanadigan avans berishni
hisobga olgan holda ob’ekt qiymatining 50 foizgacha miqdorda joriy
moliyalashtirishni amalga oshirish.
1-jadval
Markazlashtirilgan manbalar hisobiga amalga oshiriladigan kapital
qurilishni moliyalashtirish va kreditlash sxemasi
Bosqichl
ar Tadbirlar Muddatlar Mas’ullar
1 -bosqich Tasdiqlangan Investitsiya
dasturiga muvofiq
buyurtmachilar qurilishlarning
aniq va titul ro’yxatlarini,
kelgusi yillar loyihalash
ishlarining aniq ro’yxatlarini
belgilab tartibda kelishib
oladilar va tasdiqlaydilar 10
yanvargacha Buyurtmachilar
, pudratchilar
2 -bosqich Xizmat ko’rsatuvchi bankda
moliyalashtirish boshlanadi Yanvar Buyurtmachilar
, xizmat
ko’rsatuvchi
banklar
3 -bosqich Yilning dastlabki ikki oyida
teng ulushlarda ishlar
qiymatining 30 foizigacha Yanvar-fevral Moliyalashtiruv
chi organlar,
buyurtmachilar,
10

miqdorda avans ajratiladi xizmat
ko’rsatuvchi
banklar
4 -bosqich Ob’ekt moliyalashtirish va
ishlarni bajarish jadvallariga
muvofiq berilgan avans hisobga
olingan holda ob’ekt
qiymatining 50 foiziga
miqdorda joriy
moliyalashtiriladi Moliyalashtiris
h va ishlarni
bajarish
jadvallariga
muvofiq Moliyalashtiruv
chi organlar,
buyurtmachilar,
xizmat
ko’rsatuvchi
banklar
5-bosqich Pudratchi tomonidan qurilish
ob’ekti qiymatining qolgan 50
foizini moliyalashtirish uchun
xzimat ko’rsatuvchi bankda
kredit rasmiylashtiriladi Moliyalashtiris
h va ishlarni
bajarish
jadvallariga
muvofiq Pudratchilar,
xizmat
ko’rsatuvchi
banklar
6-bosqich Qurilish ob’ektni qiymatining
45 foizi miqdorida haq to’lanadi Ob’ekt qabul
qilingan
kundan
boshlab bir oy
mobaynida Moliyalashtiruv
chi organlar,
buyurtmachilar,
xizmat
ko’rsatuvchi
banklar
7-bosqich Qurilish ob’ekti qiymatining 5
foizi miqdorida haq to’lanadi. Kafolatli
muddat
tugagandan
keyin Moliyalashtiruv
chi organlar,
buyurtmachilar,
xizmat
ko’rsatuvchi
banklar
Tasdiqlangan Investitsiya dasturi bo’yicha kapital qo’yilmalarni
moliyalashtirish limitining (avans to’langandan va 50 foizgacha miqdorda joriy
moliyalashtirilgandan keyin) qolgan qismi tasdiqlangan limitlar doirasida
11

markazlashtirilgan manbalar hisobiga aniq mo’ljalli qurilishlar ro’yxatlarga
kiritilgan ob’ektlarda ishlaydigan pudrat tashkilotlarini kreditlash uchun kredit
resurslari hosil qilish manbai sifatida vaqtinchalik asosida, oyma-oy xizmat
qiluvchi banklarga beriladi.
Investitsiya loyihasini amalga oshirish qatnashchilari o’rtasidagi hisob-
kitoblar ular o’rtasida tuzilgan shartnomada nazarda tutilgan tartibda amalga
oshiriladi. Hisob-kitoblarni amalga oshirish uchun har oyda, hisobot davridan
keyingi oyning 5-kunidan kechikmay, buyurtmachilar tomonidan moliya organiga
mazkur Nizomga muvofiq tasdiqlovchi hujjatlar bilan birga belgilangan shakl
bo’yicha markazlashtirilgan kapital qo’yilmalardan foydalanilishi to’g’risida
hisobotlar taqdim etiladi.
Ob’ektni foydalanishga tayyor holda qurishda buyurtmachi tomonidan
moliya organiga mablag’ bilan ta’minlash jadvaliga muvofiq qiymatining 50 foizi
doirasida ob’ekt qurilishiga avans beri shva joriy mablag’ bilan ta’minlash uchun
mablag’ ajratishga buyurtmanoma taqdim etiladi. Quyida markazlashtirilgan
manbalar hisobiga amalga oshirilayotgan kapital qurilishni mablag’ bilan ta’milash
va kreditlash jadvali keltirilgan.
Loyiha oldi izlanishlarining muhim bosqichlaridan biri - bo’lg’usi
investitsion loyihani amalga oshirish qiymatini baholash hisoblanadi. Loyiha
qiymatini aniqlash uchun asos bo’lib loyihani alohida qismlari (qurilish, texnologik
va tashkiliy) bo’yicha va ularni amalga oshirish bo’yicha ishlanmalar xizmat
qiladi. Bunday tarzda olingan ishlar va texnologik uskuna harid qilish qiymati
loyihaning texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlarini hisoblab chiqishga, ularni boshqa
shunday turdagi loyihalar bilan taqqoslashga, loyihalashtirishdagi afzalliklar va
kamchiliklarni aniqlashga, kapital qo’yilmalarning samaradorligini oshirish
bo’yicha asosiy vazifalarni shakllantirishga imkon beradi. Loyiha smeta hujjatlari
loyiha byudjetini shakllantirish va uni bajarilishi ustidan nazorat qilishga asos
bo’lib xizmat qiladi.
Smeta asosida qurilish ishlari xarajatlari: texnologik, energetik, ko’tarma-
transport va boshqa uskunalar, korxona faoliyat ko’rsatishi uchun zarur bo’lgan
12

boshqa asboblar va ishlab chiqarish inventarlari haridi xarajatlari; ushbu
uskunalarni o’rnatish ishlari xarajatlari; qurilish maydonini o’zlashtirish
xarajatlari; texnik va mualliflik nazoratini amalga oshirish xarajatlari; loyiha
hujjatlarini ishlab chiqish xarajatlarini o’z ichiga oluvchi kapital qo’yilmalar hajmi
aniqlanadi.
Qurilish-montaj ishlarining smeta qiymati buyurtmachilar va pudratchilar,
uskunalar etkazib beruvchilar bilan shartnomalar tuzish va shartnoma bahosini
aniqlash hamda ular o’rtasida hisoblashishni amalga oshirish uchun ishlatiladi.
Smeta qiymati ko’rsatkichlari ishlab chiqarish va noishlab chiqarish
ob’ektlarini qurish va rekonstruktsiya qilish bo’yicha loyihaviy echimlar
variantlarini baholash va ulardan iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofig’ini tanlash
uchun zarur bo’ladi. Bundan tashqari, smeta qiymati qurilishni tashkil etish va
ishlarni bajarish variantlarini taqqoslash, konstruktiv va bajariladigan ishlar
hajmini aniqlash hamda qurilish materiallar va uskunalarni tanlash uchun
ishlatiladi.
Qurilishning smeta qiymatini haqqoniy belgilash loyihani o’z vaqtida
amalga oshirilishiga xizmat qiladi. Qurilish qiymatini dastlabki hisob-kitobi
yiriklashtirilgan me’yorlar bo’yicha loyiha oldi bosqichida texnik-iqtisodiy
asosnomani ishlab chiqish davomida amalga oshiriladi. Ishlab chiqarish ob’ektlari
uchun iqtisodiyot tarmoqlari va tarmoqning ichki sohalari korxonalari texnologik
modellari asosida ishlab chiqilgan qurilish bazis qiymatining yiriklashtirilgan
me’yorlari (QBQYM) qo’llanilishi mumkin. Ijtimoiy-madaniy soha ob’ektlari
bo’yicha ularning qiymatini joriy va kelgusi narxlarda aniqlash uchun
loyihalashtirishning dastlabki bosqichida ob’ekt-namoyondalar asosida ishlab
chiqiladigan QBQYM dan foydalanish tavsiya etiladi.
Loyihalashtirilayotgan korxonalar, bino va inshootlar, ob’ektlar, ularning
qismlari va ish shaklarining smeta qiymati loyihalar (eskiz loyihalar) va ishchi
hujjatlar tarkibida ularni loyihalashtirish jarayonida aniqlanadi. Buning uchun
loyihalash va izlanish ishlari smetalarini o’z ichiga oluvchi qurilishning yig’ma
smetasi, ob’ekt va lokal smetalar tuziladi.
13

Yig’ma smeta hisob - korxona, bino va inshootlar qiymatini belgilab
beruvchi asosiy hujjat hisoblanadi. U ob’ekt bo’yicha va lokal smetalar hamda
ob’ekt bo’yicha va lokal smetalarda aniqlashtirilmagan qo’shimcha xarajatlar
bo’yicha smeta hisobi asosida tuziladi.
Qurilishning yig’ma smeta hisobi 12 ta bobni o’z ichiga oladi:
- qurilish maydonini tayyorlash;
- asosiy qurilish ob’ektlari;
- xo’jalik ichidagi yordamchi ishlab chiqarish va xizmat qo’rsatish
ahamiyatidagi ob’ektlar;
- energetika xo’jaligi ob’ektlari;
- transport xo’jaligi va aloqa ob’ektlari;
- suv ta’minoti, oqava suvlar va gaz ta’minoti tarmoqlari va inshootlari;
- hududni obodonlashtirish va ko’kalamzorlashtirish;
- vaqtinchalik bino va inshootlar;
- boshqa ish va xarajatlar;
- kadrlarni tayyorlash;
- loyihalash va tadqiqot ishlari.
Qurilishning yig’ma smeta hisobida alohida moddada ko’zda to’tilmagan
ishlar va xarajatlar uchun mablag’lar zahirasi tashkil qilinadi.
Qurilishning smeta qiymatini aniqlash uchun uchta usuldan foydalaniladi:
bazis-kompensatsion, resursli va resurs-indeksli usullar.
Bazis-kompensatsion usulda smeta hujjatlari mavjud smeta me’yorlariga
asosan tuziladi. Bu erda ob’ekt qiymati haqiqatda qilingan xarajatlardan
shakllanadi va faqat qurilish yakunlangandan keyin to’liq aniqlanishi mumkin.
Ushbu usul yordamida qiymat ikki bosqichda aniqlanadi:
- birinchi (loyihalashtirish) bosqichda – bazis darajada bazis qiymatning
inflyatsiya munosabati bilan kutiladigan o’sishi ehtimoli bilan;
- ikkinchi (qurilish jarayoni) bosqichda – ishlar, xizmatlar, uskunalar va
boshqalarga haq to’lashda birinchi bosqichda belgilangan narx va tariflarning real
o’zgarishi natijasida qo’shimcha xarajatlar hisobga olinadi.
14

Qurilishning jami qiymati uning bazis darajasi va ishlatiladigan resurslar
uchun narx va tariflarni o’sishi natijasidagi barcha boshqa qo’shimcha xarajatlar
yig’indisidan iborat bo’ladi.
Resursli usul loyihani amalga oshirish uchun zarur bo’lgan xarajatlar
(resurslar) elementlarini joriy (kutilayotgan) narxlar va tariflarda
kalkulyatsiyalashdan iborat. Tannarx (ishlab chiqarishni kelgusi xarajatlari)
kalkulayatsiyasi materiallar, buyum va konstruktsiyalarga bo’lgan ehtiyojning
natural birliklardagi ifodasi, qurilish maydoniga etkazib berish va masofa, qurilish
mashinalarini ekspluatatsiya qilish vaqti, ishchilarning ish haqi to’g’risidagi
ma’lumotlar asosida amalga oshiriladi.
Resurslarga bo’lgan ehtiyojni aniqlash uchun:
- ob’ektlarni loyihalashtirishda tuziladigan materiallarga bo’lgan talab
qaydnomasi;
- loyihalashtirish hujjatlarining “Qurilishni tashkil etish” bo’limida
keltiriladigan ishchilarning mehnat sarfi va qurilish mashinalarining ishlatish vaqti
haqidagi ma’lumotlar;
- materiallar sarfining ishlab chiqarish me’yorlari;
- resurs bo’yicha smeta me’yorlari yig’indisidan foydalaniladi.
Tegishli ishlar qiymatini aniqlashda ishlatiladigan resurslar odatda, bino
(inshoot)ning butun yoki bir qismi bo’yicha, yig’indi ko’rinishida hisoblanadi.
Jami resurs ko’rsatkichlari baholanishi lozim. Resurslar sarfi bo’yicha yig’ma
ko’rsatkichlarni hisoblash uchun dastlab, ob’ektda bajariladigan har bir ish
bo’yicha resurslar hajmi ajratib ko’rsatilgan lokal resurs qaydnomasini tuzib olish
zarur bo’ladi.
Investor uchun resurslar qiymatini aniqlashda narxlarning ham bazis, ham
joriy (kutilayotgan) darajasida amalga oshirish maqsadga muvofiq. Faqat joriy
narxlar darajasini qo’llashga yo’l qo’yiladi.
Mehnat resurslari bo’yicha jami ma’lumotlar quyidagicha baholanadi:
- bazis darajada - me’yorlarda ko’zda tutilgan o’rtacha smeta ish haqi
asosida;
15

- joriy (kutilayotgan) darajada - qurilish-montaj ishlarida va yordamchi
xo’jaliklarda band bo’lgan ishchilarning haqiqatdagi o’rtacha mehnat haqi asosida,
ammo me’yorda belgilangan mahsulot tannarxiga kiritiladigan o’rtacha ish haqi
miqdoridan oshmagan holda.
Qurilish mashinalari bo’yicha jami ma’lumotlar quyidagicha baholanadi:
- bazis darajada - qurilish mashinalari ekspluatatsiyasi smeta me’yorlari va
narxlari bo’yicha;
- joriy (kutilayotgan) darajada - qurilish mashinalarini ekspluatatsiya qilish
bo’yicha joriy narxlar haqidagi ma’lumotlar asosida.
Material resurslar quyidagicha baholanadi:
- bazis darajada - materiallar, buyumlar va konstruktsiyalarni smeta narxlari
bo’yicha;
- joriy darajada - materiallar, buyumlar va konstruktsiyalarning transport va
tayyorlov-saqlash xarajatlarining haqiqatdagi narxlari bo’yicha.
Ustama xarajatlar quyidagicha aniqlanadi:
- xarajat moddalari bo’yicha kalkulyatsiyalash orqali ma’lum bir qurilish
tashkiloti uchun individual ustama xarajatlar me’yorlari asosida;
- qurilish va montaj ishi turlari bo’yicha ustama xarajatlar ko’rsatkichlari
tizimi asosida;
- ustama xarajatlarga oid amaldagi me’yorlar asosida.
Ustama xarajatlarni hisoblash variantini buyurtmachi (investor) va pudratchi
tashkilot qabul qiladi. Ustama xarajatlarni aniqlash asosi bo’lib to’g’ri
xarajatlarning smeta qiymati yoki haqiqatdagi quruvchi-ishchilar va
mexanizatorlarning mehnat haqiga ajratilgan mablag’ miqdori xizmat qiladi.
Ish haqining haqiqiy miqdorini quyidagi usullar orqali aniqlash mumkin:
- ishchilarning smetadagi ish haqini, qo’shimcha ish haqini hisobga olgan
holda, uning statistik o’zgarish indeksiga ko’paytirish orqali;
- statistik hisobotlar yoki buxgalteriya hisobining haqiqiy ish haqi haqidagi
ma’lumotlari asosida.
Lokal resurs smetasi hisobidagi smeta foydasi quyidagicha aniqlanadi:
16

- ma’lum tashkilot uchun smeta foydasida ko’zda to’tiladigan xarajatlar
moddalarini kalkulyatsiyalash orqali olingan individual me’yor bo’yicha;
- umumtarmoq me’yor bo’yicha.
Smeta foydasi miqdorini hisoblash variantini tanlash to’g’risida yakuniy
qaror buyurtmachi va pudratchi tashkilot tomonidan qabul qilinadi. Smeta
foydasini aniqlash asosi bo’lib quruvchi ishchilar va tashkilotchilar ish haqining
haqiqiy miqdori yoki pudrat ishlarining tannarxi xizmat qiladi.
Resurs-indeksli usul - bu resurs mexanizmini resurslar (material, texnik,
mehnat, uskuna, xizmat) indekslari tizimi bilan uyg’unligidir.
Indekslar mahsulotlar qiymati, narxi yoki resurslarning joriy (kutiladigan)
darajadagi qiymatini narxlarning bazis darajasiga nisbatidir. Ular miqdoriy
ko’rsatkichlarda bo’lmaydi va odatda, o’nli kasrda ikki xonadan ko’p bo’lmagan
xonada ifodalanadi.
Investitsion jarayonning turli bosqichlarida qurilish qiymatini aniqlash
uchun joriy va kutilayotgan indekslar tizimidan foydalanish tavsiya etiladi. Joriy
indkslarni aniqlash uchun informatsion asos bo’lib statistik hisobotlar, birlamchi
buxgalteriya hisobi ma’lumotlari, hamda narx shakllanishi hududiy markazlari
tomonidan tashkil etilgan maxsus statistik kuzatuvlar natijalari xizmat qiladi.
Kutiladigan indekslar quyidagilar orqali topiladi:
- o’tgan kvartal yoki oylarda narxlar dinamikasi ko’rsatkichlarini statistik
qayta ishlash orqali;
- inflyatsiya va energiya tashuvchilarga bo’lgan narxlarning o’sish omillari
va ularning tahlili;
- investorlar va pudrat tashkilotlari tomonidan olib boriladigan inflyatsiyaga
qarshi tadbirlar va narxni muvofiqlashtirish bo’yicha tadbirlarning narxlar
darajasiga ta’sirining miqdoriy tahlili.
Bazis davrda aniqlangan smeta qiymatini har bir qatori (bo’limi) ni tegishli
joriy (kutiladigan) indeksga ko’paytirish, keyinchalik smeta bo’yicha jami natijani
qo’shish orqali joriy (kutiladigan) narxlar darajasiga keltiriladi.
Resursli va resurs-indeksli usullardan, ularning mulkiy va tashkiliy
17

shaklidan qat’i nazar, investitsion jarayonning barcha ishtirokchilari – buyurtmachi
(investor), loyiha va pudrat tashkilotlari foydalanishi mumkin. Ushbu usullarning
qo’llanilishi texnik-iqtisodiy asoslashni hisobga olgan holda, texnik hujjatlarni
ishlab chiqishning barcha bosqichlarida amal qiladi.
Kapital qurilishda shartnomaviy narxlash O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Maxkamasining 12 sentyabr 2003 yildagi 395-sonli “Kapital qurilishda xo’jalik
munosabatlari mexanizmini takomillashtirish chora-tadbirlar to’g’risida”gi
qaroriga asosan amalga oshiriladi. Mazkur qarorga asosan O’zbekistonda kapital
qurilishdagi shartnomaviy narxlar yagona uslubiyati barcha mulk shakllari uchun
qabul qilingan. Shartnomaviy narxlar - bozordagi mavjud sharoitlarni hisobga
olgan material qiymatning kon’yunkturasi, ishlatiladigan mashina va mexanizmlar
qiymati hamda pudrat tashkilotlarini foydasini anglatadi.
Shartnoma O’zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi, “Xo’jalik
yurituvchi sub’ektlar faoliyatining shartnomaviy - huquqiy bazasi to’g’risida”gi
O’zbekiston Respublikasi Qonuni hamda kapital qurilish sohasidagi boshqa
me’yoriy-huquqiy hujjatlar talablariga muvofiq tuziladi.
2. Sanoat ishlab chiqarishini tashkil qilish va texnologiyalarini
tanlash.
Korxona ishlab chikarish rejasi bulimi biznes rejaning yadroviy bulimlaridan
biri xisoblanadi. Ishlab chikarish faoliyatni texnik iktisodiy jixatdan asoslari biznes
xarakteridan kelib chikib belgilanadi. Bu erda rejada ishlab chikarilishi kerak
bulgan maxsulot buyicha mavjud kuzda tutilgan jarayonlar va aktivlar tasvirlab
beriladi. Agar korxona kayta ishlovchi yoki sanoat maxsulotlari ishlab
chikaradigan bulsa, ishlab chikarish rejasi zarur. Bu bulimda ishlab chikarish va
texnologik jarayon tula tasvirlangan bulishi kerak. Rejadagi tadbirlar boskichlar
buyicha juda anik shaklga ega bulishi lozim. Masalan, yangi turdagi maxsulotni
ishlab chikish, tayyorlash muddati, iste’mol bozorini tashkil etish, bozorga
maxsulotni olib chikish davri va xokazo. Bundan tashkari bu bulimda ishlab
chikarish kuvvati, xodimlar soni, xom ashyo materiallar manbai va sotishdan
18

keyingi xizmatlar strategiyasi kursatilgan bulishi kerak. Agar ishlab chikarish
jarayonining ma’lum bir kismi, biror bir tashkilot yoki korxonaga topshiriladigan
bulsa, ularni xam xisobga olish lozim. Bunda ularning joylashgan urni, fikri,
tuzilgan shartnomalar, ishlab chikarish uchun zarur bulgan mashina va
kurilmalarning joylanishi, xom ashyo etkazib beruvchilar, xom ashyo tarkibi
xakidagi ma’lumotlar, ularning manzilgoxlari, etkazib berish yullari, ishlab
chikarish xarajatlari va ishlab chikarish kurilmalariga kushimcha extiyojlar
kursatilishi zarur.
Agar suz noishlab chikarish soxasi biznes rejasi xakida borsa, bu bulimni
soxa faoliyati mazmunidan kelib chikib nomlanishi maksadga muvofiktsir.
Masalan, savdo va xizmat kursatish korxonalarida «Sotish rejasi» deb yuritilishi
mumkin. Bu uz navbatida maxsulot sotib olish, zaxira nazorati, ombor maydoniga
extiyoj kabi jarayonlarni oladi.
Korxona ishlab chikarish rejasi bulimini ishlab chikishda kuyidagi
savollarga tula javob bermogimiz kerak va bu bulimni ishlab chikishda kuyidagi
savollar yoritilishi shart:
-Ishlab chikarish xarajati xajmini joriy va rejadagi mikdori;
-Ishlab chikarish jarayonini nazorat kilish tartibi va ishlab chikarilayottan
maxsulotlar sifati;
- Xom ashyolarni sotib olish bilan boglik bulgan xarajat-lar;
Xom-ashyo va materiallarni asosiy etkazib beruvchilari:nomi, joylashgan
urni, maxsulot etkazib berish sharti, afzal-liklari va kamchiliklari. Kutilayotgan
uzgarishlar;
-Joy mavjudligi, joyga bulgan tula extiyoj, uni ta’minlash yullari (shaxsiy
yoki ijarada);
- Korxonada mavjud ishlab chikarish kuvvatlari, shulariingkaysi kismi
korxona uziga karashliligi, afzalligi, kamchiligi,taklif etilayotgan uzgarishlar;
-Ishlab chikarish uchun zarur bulgan kurilmalar ruyxati, kelgusida
kurilmalar sotib olish uchun ajratilayotgan kapital mablaglar;
-Mavjud xodimlar va ularning malaka darajasi, ish xaki,kadrlar kelgusida
19

tayyorlanadimi, mavjud xodimlar xolati,mexnat resurslariga bulgan rejadagi
extiyoj, kadrlar kunimsizligi, mexnat bozori taxlili, urnini koplash, urganilayotgan
dasgurga exgiyoj ;
Biznes rejasini «Sotish rejasi» bulimini ishlab chikishda yukorida javob
berilgan asosiy savollardan tashkari kushimcha kuyidagi savollarga xam javob
berishimiz kerak:
- Ki ml a r tovarlarni sotib oladi;
- Zaxira tizimi nazorati kanday amalga oshirilmokda;
- Ombor maydoniga bulgan extiyoj kanday va u kay tartibda ta’minlanadi.
Yukoridagi ma’lumotlarni sotish rejasi bulimida bulishi zarur. Sababi
korxonani me’yoriy faoliyat kursata olishi va doimiy ravishda foyda bilan
ga’minlanishini imkoniyati kursatiladi.
Mahsulot va resurslarga bo’lgan talabni aniqlash.
Korxonalar xo’jalik faoliyatining natijalari ko’p jihatidan ulardagi mavjud
resurslardan qanday foydalanganligiga bog’liq bo’ladi. Shu sababli korxonalardagi
mavjud resurslardan samarali foydalanish tahlili moliyaviy holat tahlilining muhim
ajralmas qismi hisoblanadi. Korxonadagi mavjud resurslardan samarali foydalanish
tahlili quyidagi qismlardan tashkil topgan bo’ladi:
1. Mehnat resurslari bilan ta’minlanganlik va ulardan samarali foydalanish
tahlili.
2. Material resurslar bilan ta’minlanganlik va ulardan samarali foydalanish
tahlili.
3. Korxonalarning asosiy fondlar bilan ta’minlanganlik va ulardan samarali
foydalanish tahlili.
Korxona faoliyati samaradorligi ko’pincha ishlab chiqarilgan mahsulot(ish
va xizmat)lar xajmi bilan aniqlanadi. Mahsulot (ish va xizmat)lar xajmini quyidagi
bog’lanishda berish mumkin:
N ya,t,r
= M
x + MX
x + A
x + D
x + P
Bu erda N ya,t,r
– Yalpi, tovar va realizatsiya qilingan mahsulot xajmi;
M
x – korxonaning shu mahsulot xajmini ishlab chiqarish uchun qilingan
20

material xarajatlari;
MX
x – mehnat xaqiga, ajratmalari bilan birgalikda qilingan xarajatlar;
A
x – amortizatsiya xarajatlari; D
x – davr xarajatlari;
P – olingan moliyaviy natija.
Realizatsiya qilingan mahsulot deganda (N r
) xaridor va buyurtmachilarga
ortib jo’natilgan mahsulotning (joriy yoki taqqoslanadigan) baholardagi xajmi
tushuniladi.
Tovar mahsuloti deganda (N t
) barcha ishlab chiqarish bosqichlaridan
o’tgan, to’la butlangan, texnik nazorat bo’limidan o’tgan va omborga topshirilib,
sotishga mo’ljallangan mahsulot xajmi tushuniladi.
Yalpi mahsulot deganda (N ya
) tovar mahsuloti xajmiga tugallanmagan
ishlab chiqarish xarajatlari qo’shilgan qiymatdagi mahsulot xajmi tushuniladi.
Bundan tashqari sanoatning ayrim tarmoqlarida normativ ishlav berish
qiymati (NIQ) va normativ sof mahsulot (NSM) tushunchalari xam qo’llaniladi.
Normativ ishlav berish qiymati (NIQ) tikuvchilik tarmog’ida qo’llanilib
ishlav berish qiymatiga normativ foydani qo’shish orqali aniqlanadi.
Normativ sof mahsulot (NSM) material sig’imi yuqori bo’lgan tarmoqlarda
qo’llanilib, ajratmalari bilan birgalikdagi mehnat xaqi xarajatlariga normativ
foydani qo’shish orqali aniqlanadi.
Korxonaning mehnat resurslari bilan ta’minlanishi va ulardan samarali
foydalanishidan barcha ko’rsatkichlar: ya’ni, barcha ishlarning o’z vaqtida
bajarilishi, mashina va uskunalardan foydalanish darajasi va natijada mahsulot
ishlab chiqarish xajmi, uning tannarxi, foyda va boshqa bir qancha ko’rsatkichlar
bog’liq bo’ladi. Mahsulot xajmiga ta’sir qiluvchi mehnat omillari tarkibida
quyidagi ko’rsatkichlar o’rganiladi:
1. Korxonaning mehnat resurslari bilan qanchalik ta’minlanganlik
ko’rsatkichlari;
2. Ish vaqti fondidan samarali foydalanishini ifodalovchi ko’rsatkichlar;
3. Bir xodimga to’g’ri keladigan o’rtacha yillik ishlab chiqarilgan mahsulot
va uning o’zgarishiga ta’sir qiluvchi omillar;
21

4. Mehnat haqi fondidan foydalanishga baho beruvchi ko’rsatkilar;
5. Mahsulot xajmining o’zgarishiga ta’sir qiluvchi mehnat omillari va ichki
rezervlarni qidirib topish.
6. Mahsulot ishlab chiqarish xajmiga quyidagi mehnat omillari ta’sir qiladi:
1. Ishchilarning o’rtacha ro’yxatdagi sonining o’zgarishi;
2. Bir ishchi tomonidan ishlangan o’rtacha kishi-kunlarining o’zgarishi;
3. Ish kuni davomiyligi(uzunligi)ni o’zgarishi;
Bir ishchi tomonidan bir soatda ishlab chiqargan mahsulot xajmining
o’zgarishi.
22

Xulosa
Tashki investorlar ishlab chikarish rejasining strategik elementlariga
kizikadilar, ya’ni xakikiy va rejadagi ishlab chikarish kuvvatlaridan foydalanish
darajasi, infrastruktura xolati, tarmokning mexnat munosabatlari, strategik
itgifokchilari (sheriklari) texnologik imkoniyatlari va zaxira (manbai)lari bilan.
Investor uchun eng zaruri yangi kapitalni mikäoridir. Uni kelgusi ishlab
chikarishni rivojlanishini ta’minlashga, yangi bozor tashkil etishga ishonch xosil
kildirishi va mavjud bozorlarni saklab kolishidan foyda kurishining kafolati bulib
xizmat kiladi. Korxona uchun esa ishlab chikarish rejasi katta axamiyatga ega.
Ishlab chikarish va moliyaviy manbalarni boshkarishni osonlashtiradi. Ayniksa,
ishlab chikarish kuvvatini ishchi kuchi, moliya va material manbalarga bulgan
extiyojni aniklaydi.- Ishlab chikarish rejasi maxsulot nomenklaturasi va sotish
xajmi va marketing prog r a mmas iga asoslanishi kerak. Bu bulimda xar bir
maxsulotlar turi buyicha mexnat va materiallarni nisbiy normativi aniklanishi
kerak.
Mexnat resursi va kurilmalarga bulgan extiyoj ishlab chikarish xajmiga
asoslangan xolda aniklanadi. Ulardan xarajat smetasi, ishchi kuchidan foydalanish
rejasi ishlab chikarish grafigini tuzishda foydalaniladi.
Agar ishlab chikariladigan maxsulotlar yoki kursatiladigan xizmatlarni
kelgusida yanada takomillashtirish zarur bulsa, biznesni doimiy ravishda ilmiy
izlanish va tajriba konstruktorlik ishlari bilan boglik ravishda olib borilishi
shartdir. Shu maksadda asosiy e’tiborni izlanuvchanlik va yangiliklarni joriy etish
bulimida kuyidagi masalalarni yoritishga karatmogimiz lozim:
- Joriy etish va ishlab chikish jarayoninning xozirgi x olati;
-Ish xajmi, jarayonni yakunlash uchun zarur bulgan xodim, moddiy texnika
baza, xarajat va moliyalashtirish manbalari va kutilayotgan muammolar ;
-Kuzda tutilayotgan va utkazilayotgan yangi ilmiy izlanishlar: vazifa,
mablag, extiyoj, xarajat va moliyalashtirish manbalari va undan kutilayotgan
yutuklar.
Bu bulimda maxsulotlar rakobatbardoshligini oshirishdagi ilmiy izlanish va
23

tajriba konstruktorlik ishlari axamiyatini anik kursata bilishi zarur. Yoritishda
afzalligiga, koplash muddatini yukoriligiga aloxida e’tibor berish kerak. Yangi
turdagi maxsulot yoki yangi texnologiya jarayonlari yaratilishini, mavjud
maxsulotlarni modernizatsiya va modifikatsiya kilishni aloxida ajratib kursatish
lozimdir.
Shu jumladan korxonadan barcha turdagi kapital mablaglar talab kiluvchi
tadbirlar xam ushbu bulimda kursatilish kerak.
24

Foydalanilgan dabiyotlar ro’yxati.
1. Subramanyam K.R. Financial statement analysis. 11 th
edition. New York,
Mc Graw- Hill Education, 2014. - 814 pages.
2. Kazakova N.A. Finansoviy analiz. Uchebnik. M.: Yurayt, 2018. – 470 s.
3. Jilkina A.N. Finansoviy analiz. Uchebnik. M.: Yurayt, 2018. – 285 s.
4.Raximov M. Iqtisodiyot sub`ektlari moliyaviy holatining tahlili. O‘quv
qo‘llanma. T.; Iqtisod-Moliya, 2015. -392 b.
5.Raximov M. Iqtisodiyot sub`ektlari moliyaviy holatining tahlili. Uslubiy
qo‘llanma. T.; Iqtisod-Moliya, 2015. -156 b.
6.Pardayev M.Q., Isroilov J.I., Isroilov B.I. Iqtisodiy tahlil. O‘quv
qo‘llanma. T.:Print Line Group, 201 7 .- 533 b.
25

Markazlashtirilgan manbalar hisobiga amalga oshiriladigan kapital qurilish moliyalashtirish bosqichlari

Купить