Маркетинг ижтимоий-иқтисодий асослари

Маркетинг  ижтимоий-
иқтисодий асослари 
1. Иқтисодиётни ривожлантиришда маркетинг фанининг 
тутган ўрни ва аҳамияти
2.  Маркетинг тушунчаси, мохияти.  Маркетингнинг
  асосий ривожланиш бос қ ичлари
3.Маркетинг назарияси концепцияси ва унинг эвалюцияси
          4.Маркетинг элементлари таркиби ва маркетинг–микс тушунчаси 1. ИҚТИСОДИЁТНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА 
МАРКЕТИНГ ФАНИНИГНИНГ 
ТУТГАН ЎРНИ ВА АҲАМИЯТИ
“ Маркетинг” фани  хужалик юритувчи 
субектларни бозорда иқтисодий 
мақсадларга эришиш қуроли (яъни фойда 
оладиган бозорлар хиссасига эришиш) 
сифатида қарашга алохида эътибор 
беради. 
Маркетинг фани  рақобатни, истеъмолчи 
хулқ-атворини, товарни сифати, унинг  
рақобатбардошлиги, ра\батлантиришни, 
рекламани ва бозорни  чуқур урганади •
Маркетинг фанининг 
предмети  сифатида 
тадқиқодлар олиб бориш 
маркетинг фаолиятинин барча 
жабхаларини уз ичига олади ва 
улар бўйича  қарорлар кабул 
қилиш  билан  боғлиқ 
жараёнлари иштирок этади Маркетинг фанининг объекти 
сифатида маркетинг 
фаолиятининг асосий 
йўналишлари ўрганилади  Маркетинг фаолиятининг асосий 
йўналишлари  қ уйидагилардир:
1 •
Бозорни ва сотишни тахлил  қилиш:
2 •
Маҳсулотни тахлил  қилиш
3 •
Баҳони тахлил  қилиш
4 •
Маҳсулот ҳаракатини тахлил  қилиш
5 •
Маҳсулотни харидорларга етказиш:      Маркетинг фаниниг 
вазифалари 

  режалаштириш ва маҳсулотни яратиш;

маҳсулотнинг нави ва стандартларини 
белгилаш;

маҳсулот хариди ва уни гуруҳлаштириш;

сотиш;

омборга жойлаш;

транспорт хизмати; 

маркетинг фаолиятини молиялаш;

хатарлар ва бозорга оид ахборотлар 
тўплашни  ўрганишдан иборат. 2 .Маркетинг тушунчаси ва 
мохияти
Маркетинг тушунчаси  бозор сохасини хар 
қандай фаолияти билан боғлиқ бўлиб
•
ингл .  “ Маркет”  –  бозор, 
•
“ инг”  –  фаол, фаолият, харакат 
маъносини англатади Маркетинг қуйдаги масалаларини 
урганишни уз олдига мақсад қилиб қуйган
•
бозорда вужудга келадиган иқтисодий муносабатларни 
фаоллаштириш услубларини
•
товарларни ишлаб чиқариш хамда реализация қилиш 
муаммоларини комплекс, тизимли ечиш услубларини
•
бозорда вужудга келадиган узгаришларга тезда 
мослашиш
•
истеъмолчиларга табақали  ёндошиш
•
рақобатдош янги товарларни вужудга келтириш ва 
уларни ишлаб чиқаришни ташкил этиш
•
конюнктурани урганиш ва башорат қилиш
•
таъсирчан рекламани ривожлантириш Маркетингнинг  роли ва аҳамияти 

- халк хужалигидаги  ахолининг 
турмушини  моддий ва маданий даражасини 
юксалтиришга каратилган ижтимоий ишлаб 
чиқаришни ривожлантириш, хамда унинг 
самарадорлигини ошириш, 

фан- техника  тараккиётини жадаллашириш,

  мехнат унумдорлигини  ошириш, 

халқ хўжалигини барча тармоқларида  иш 
сифатини  бутун чоралар билан яхшилаш 
асосида изчиллик билан амалга оширишдан 
иборат.  Ф.Котлер фикрича маркетинг
•
Айрбошлаш 
ёрдамида 
мухтожлик ва 
эхтиёжни 
қондиришга 
қаратилган 
иқтисодий 
фаолият тури  И.К.Беляевский шундай деган: 
•
“ Маркетинг  – бу 
бозорни 
•
ўрганиш, 
тартибга
•
  солиш ва 
бошқариш 
•
тизимидир”. Жан-Жак Ламбен  шундай таъриф 
беради: 
•
“ Маркетинг 
ташкилотлар ва 
кишиларни хохиш 
•
ва эхтиёжини товарлар 
ва хизматларни эркин 
рақобатли 
айирбошлашни
•
  таъминлаш йули 
орқали қондиришга 
йуналтирилган 
ижтимоий жараёндир”,   Багиев  Г.Л фикрича
•
“ Маркетинг  – 
бу бир вақтнинг 
узида бизнес 
фалсафаси ва 
фаол 
жараёндир” Маркетинг  жараёни қуйдаги ижтимоий-
иқтисодий категорияларни узаро 
таъсирига асосланади
Мухтожлик   – 
кишини бирон 
бир нарсани 
етишмаслигин
и хис 
етишидир . Ехтиёж  –  индивид 
шахснинг маданий 
даражасига асосан 
махсус шаклга  
кирган 
мухтожликдир .Талаб  – бу 
харид 
қувватига 
ега булган 
эхтиёж.
Товар  – бу эхтиёжни ёки мухтожликни 
қондира оладиган хамда бозорга 
еътиборни тортиш, сотиб олиш, 
ишлатиш ёки истеъмол қилиш 
мақсадида таклиф етилган барча 
нарсалардир.   Маркетинг асосида бозорни  х ар тарафлама 
у рганиш йуналишларининг асосийларидан 
қ уйидагиларни к у рсатиб  у тиш зарур:
•
  талабни  у рганиш;
•
  бозор таркибини ани қ лаш;
•
  товарни  у рганиш;
•
  рақобат шароитларини тадқиқ қилиш;
•
  сотиш шакли ва услубларини та х лил 
етиш. 3.  Маркетингнинг асосий 
ривожланиш бос қ ичлари
•
Маркетингни 
асосий 
элементларини 
ташкил топиши 
(1809-1884)  Сайрус 
Макормик  номи 
билан боғланади Марк ети нг ни   ри вож лани ш  тари х и дан асоси й  лав х алар
Сана, йиллар
   Маркетингда р у й берган узгаришлар
1902 йилларда АҚШда  муста қ ил  равишда  маркетинг 
курсини  уқ итиш бошланди
1908 йилларда Илк  бор  тижорат  маркетинг  ташкилоти 
т у зилди.  АҚШнинг  йирик  саноат 
компанияларида  биринчи  маркетинг 
б у лимлари ташкил этилди
1920 йилларда
Хал қ аро савдо палатаси т у зилди
1926 йилларда АҚШда  Миллий  маркетинг  ва  реклама 
ассоциацияси  ташкил  топди,  унинг  асосида 
кейинчалик  Америка маркетинг ассоциацияси 
деб  қ айта номланди
  Сана, йиллар
   Маркетингда р у й берган узгаришлар
1930-1940 
йилларда Дунёнинг  кўпгина  иқтисодий  ривожланган 
давлатларида  миллий  маркетинг 
ассоциациялари ташкил топди
1950-1960 
йилларда хал қ аро  маркетинг  федерацияси, 
Жамоатчилик  фикрлари  масалалари  ва 
маркетинг  бўйича  Европа  жамияти  ва  Европа 
маркетинг  А қадемияси  каби  хал қ аро 
маркетинг ташкилотлари т у зилди
1980 
йилларнинг    II 
ярми Мамлакатимизнинг  иқтисодий  олий  уқ ув 
муассасаларида  маркетинг  курси  уқ итила 
бошлади
1990 
йилларнинг 
охирлари
ва хозирда Мамлакатимизда  маркетинг  бўйича  хорижий 
адабиётлар  таржима  қилинган  холда  ва 
Узбекистонлик  муаллифлар  томонидан 
кўплаб чоп этилмоқда Маркетинг назарияси концепцияси ва 
унинг эвалюцияси
бозор муносабати шароитларида фаолият 
курсатаётган фирма, ташкилот ёки шахснинг иш 
юритиш, тадбиркорликни ташкил етиш 
фалсафаси ёки корхонанинг якуний мақсади - 
даромад олиш ва истеъмолчилар эхтиёжини 
қондириш учун фойдаланилувчи маркетинг 
фаолиятининг асосий воситалари, қоида ва 
ғоялари тизимидир. Маркетинг концепцияси  Маркетинг концепциясини ишлаб чиқиш 
одатда  қ уйидаги бос қ ичларни  қ амраб олади:

ички ва таш қ и му х ит стратегик 
та х лилини амалга ошириш;

маркетинг фаолияти ва корхонанинг 
ма қ садларини ани қ лаш;

маркетинг стратегиясини ани қ лаш;

режалаштирилаётган натижаларга 
еришиш ма қ садида маркетинг 
фаолияти элементларини танлаш. Маркетинг ва тадбиркорлик сохасида дунё 
илми ва амалиёти маркетинг эвалюциясида 
қуйидаги  концепцияларни  асослади ва тавсия 
этди:  

ишлаб чиқариш концепцияси;

товар концепцияси;

сотиш концепцияси;

анъанавий маркетинг концепцияси;

ижтимоий-ахло қ ий маркетинг 
концепцияси;

узаро ало қ авий  маркетинг 
концепцияси. 4.Маркетинг элементлари таркиби 
ва маркетинг–микс тушунчаси
Маркетинг тизимида  қу йилган ма қ садга
  эришиш учун харидорлар 
ва бошқа субъектларга таъсир 
этиш  учун маркетинг 
воситалари, яъни маркетинг усуллари 
йигиндиси, услублари
  зарурдир. 
Шундай воситалардан   маркетинг-микс, 
маркетинг
  комплекси булиб хисобланади .  Marketing Mix  - 4Р

Product, 

Price, 

Placement, 

Promotion 
Махсулот , 

Нарх , 

Сотиш 
каналлари

Силжитиш   Marketing Mix  - 7Р

Product, 

Price, 

Placement, 

Promotion

personnel

physical assets

procedures 
Махсулот , 

Нарх , 

Сотиш каналлари

Силжитиш 

Персонал

Жисмоний фаолликлар

жараенлар . Товар микси
товар сиёсатини шакллантиради, 
товар билан бо ғ лиқ б у лган чора-
тадбирларни уз ичига олади. Бу чора-
тадбирлар: дизайн, уни безатилиши, 
махсулот сифати,  у рови, харидорл а рга 
хизмат к у рсатиш, кафолат хизмати 
сиёсати, товар диверсификацияси, 
ассортимент сиёсати ва хоказо лар . Шартнома (микси)сиёсати
товарни олди-сотди акти шартлари 
келишувини ва битим куринишида уларни 
расм и йлаштиришни амалга оширади. 
Бундай чора-тадбирларига: нарх сиёсати, 
устама ва чегирма тизими, товар етказиб 
бериш ва уни т у лов шартлари, шунингдек 
кредит сиёсати киради. Тақсимот сиёсати
товарни  ишлаб чиқариш  жойидан 
истеъмолчига   етказиб беришни амалга 
оширади. Бу сиёсат сотиш каналини 
асослаш ва тахлил қилиш, маркетинг-
логистика, савдо сиёсати, сотиш воситалари 
сиёсати, ишлаб чиқариш кучларини 
жойлаштириш сиёсати, истеъмолчилар ва 
бозорларни жойлашуви сиёсати, етказиб 
бериш сиёсати, тайёр махсулотларни 
омборларга жойлаштириш сиёсати ва 
бошқаларни уз ичига олади. Коммуникатив сиёсатни
вазифаси харидор эхтиёжини  қ ондириш 
ва фойда олиш мақсадида талабни 
шакллантириш ва товар  хамда  хизматни 
силжитиш буйича му қ обил ва самарали 
фаолиятни таъминлаш  учун маркетинг 
тизимини барча объектларини корхона – 
махсулот тайёрловчилар билан узаро 
харакатини ташкил этишдан иборатдир.