• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 20000UZS
Размер 518.3KB
Покупки 6
Дата загрузки 27 Февраль 2024
Расширение docx
Категория Дошкольное и начальное образование

Продавец

Kamron Zaripov

Дата регистрации 30 Ноябрь 2023

263 Продаж

Matematika mashg'ulotida bolalarni mustaqil fikrlashga o'rgatish

46yordam beradi. Ko‘pgina rivojlangan davlatlarda, jumladan AQSh, Yaponiya, Izroil, Singapur, Rossiya da ta ‘ lim muassalarida bolalarni ijodiy va ixtirochilik qobiliyatlarini rivojlantirish maqsadida mazkur yondashuv metodlaridan samarali foydalanib kelinmoqda. STEAM yondashuvi tufayli bolalar tabiatni tushunib, dunyoni muntazam o‘rganishadi va shu bilan qiziqishlarini, muhandislik fikrlash uslubini, tanqidiy vaziyatlardan chiqish qobiliyatini, jamoaviy ish qobiliyatini rivojlantirish va liderlik, o‘z-o‘zini namoyon qilish asoslarini o‘rganishadi, o‘z navbatida, bolalar rivojlanishining tubdan yangi darajasini ta ‘ minlaydi. O‘z-o‘ziga ishonchni shakllantirish. Bu yondashuvda bolalar o‘z qo‘llari bilan yaratgan ko‘prik va yo‘llar, samolyotlar va avtomobillarni "ishga tushirib", suv osti va havo tuzilmalarini "rivojlantirib", sinovdan o‘tkazib, har safar ular maqsadga yaqinlashib borishadi. Yaxshi natija bermagan “mahsulot”ni qayta-qayta sinovdan o‘tkazib, takomillashtirib borishadi. Natijada barcha muammolarni o‘zi hal qilish, maqsadga erishish bolalar uchun ilhom, g‘alaba, adrenalin va quvonch olib keladi. Har bir g‘alaba, o‘zlarining qobiliyatlariga ko‘proq ishonch uyg‘otadi. Faol muloqot va jamoaviy ish. STEAM dasturlari ham faol muloqot va guruh ishi bilan ajralib turadi. Muhokama bosqichida ular fikr bildirishga qo‘rqmaslikka o‘rganadilar. Ko‘pincha, stol atrofida o‘tirmaydi, o‘zlarining dizaynlari asosidagi “mahsulot”larni sinovdan o‘tkazadi va rivojlantiradi. Ular hamma vaqt hamkorlikni ta ‘ minlaydigan jamoada tarbiyachilar va ularning do‘stlari bilan muloqot qilish bilan band bo‘lishadi. Texnik fanlar bo‘yicha qiziqishlarni rivojlantirish. va maktabgacha maktab yoshidagi STEAM ta ‘ limi vazifasi qiziqishning rivojlanishi uchun dastlabki shart- sharoitlarni yaratishdir. Bolalar uchun tabiat fanlari va texnik fanlar bo‘yicha, qilgan ishni yaxshi ko‘rish, qiziqishni rivojlantirish uchun 53 XULOSA VA T AK L I F L A R Respublikamiz Mustaqilligining 27 yilligini munosib kutib olish va yuqori saviyada nishonlash bayram tadbirlarida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoevning so‘zlagan ma ‘ ruzasida mamlakatni rivojlantirishning yangi davri boshlanganligini ko‘rsatib berdi. Boshqa sohalar qatorida ta ‘ lim tizimini tubdan isloh qilish, yoshlarga ta ‘ lim va tarbiya berishning yangi va yangi shakllarini paydo bo‘lganligi fikrimiz dalilidir. Bunga yana bir misol tariqasida maktabgacha ta ‘ lim tizimida bo‘layotgan o‘zgarishlarni ta ‘ kidlab o‘tish joiz. Mazkur jarayonlarni chuqur anglagan bois mazkur magistrlik dissertatsiya mavzusini “Maktabga tayyorlov guruhi bolalarining matematik tasavvurlarini rivojlantirishning metodik asoslari” mavzusiga bag‘ishladik. Mazkur tadqiqot jarayonida matematik termin sifatida “matematik faollik” iborasini qo‘lladik. Chunki, maktabgacha ta ‘ lim muassasasi tarbiyalanuvchilarining matematik tasavvurlarini rivojlantirish jarayonida aynan ularning matematik faolligi oshishi kuzatildi. Tadqiqot jarayonida belgilangan qoidalar sinovdan o‘tkazildi va pedagogik kuzatuv, suhbatlar tashkil etildi. Olingan ma ‘ lumotlarga muvofiq ko‘pchilik respondentlar uchun ta ‘ limning boshlang‘ich bosqichi qiziqish uyg‘otdi. Tadqiqotchi- pedagoglarning kuchlanishi mazkur bosqichda asosan matematik ta ‘ limga jamlandi. Eksperimental tadqiqot davomida tadqiqot muallifi hamkasblari tomonidan pedagogik amaliyotda foydalanilgan uslubiy ishlanmalar o‘z aksini topdi. Nafaqat mahalliy pedagoglarning uslubiy tajribasi, balki yevropalik pedagoglarning tajribasi ham tahlil qilindi. Ta ‘ limni bunday usullari va yo‘llari pedagoglar tomonidan shu kabi vaziyatlar va shunga o‘xshash o‘quvchilar kontingentida qo‘llanildi. Unda tarbiyalanuvchilarning yoshi, matematik bilimlar darajasi, maktabgacha tayyorlov yoshdagilarning matematik tafakkuri va tayyorlik darajasi nazarda tutildi. Respublikamizda o‘sib kelayotgan yosh avlodning intellektua 5bolalarning aqliy o‘sishdagi ehtiyojlariga mos keladi. Hozirgi kunda matematik tushunchalarni rivojlantirishga yuzasidan bir necha yo‘nalishda izlanishlar olib borilmoqda. Matematik tushunchalarni shakllantirishning asosini metodistlar turli xil tushunchalar yig‘indisi: qo‘shish, mulohaza qilish, mantiqiy bog‘lanishni aniqlash, bilish masalalarini yechishga namoyon bo‘lgan umumiy qobiliyatlari bilan bog‘laydi. Shuningdek, bola shakllangan matematik tushunchalar asosida yangilikni, masalani qiziqarli yechish usullarini, doim qo‘llab kelgan standart usullardan voz kechib, masalaning yangi yechimlarini o‘ylab topishi, amaliy masalani yechish yo‘llarini oldindan aytib bera olish qobiliyatiga ega bo‘lsa, matematik tushunchalar rivojlangan bo‘ladi. Hozirgi zamon pedagoglari o‘rgatish, rivojlanish manbai tarbiyachilarning bilimi va kompetensiyasiga bog‘liq, deb hisoblaydilar. Bunda ikki ko‘rsatkichdan foydalanish tavsiya etiladi: 1) bolaning yangi bilimlarni kattalar yordamida egallashi. 2) bolada o‘zlashtirilgan bilimlarni mustaqil qo‘llash, tadbiq etish qobiliyatini rivojlantirish. Kurs ishinng maqsadi. Maktabgacha tayyorlov guruhi bolalarida matematik tasavvurlarni rivojlantirishnng metodik asoslarini ishlab chiqish va usuliy tavsiyalar tayyorlash. Kurs ishinng vazifalari.  Maktabgacha ta ‘ lim muassasalari bolalarida matematik tasavvurlarni Davlat talablari asosida shakllantirish metodik muammo ekanligini asoslash;  Maktabgacha ta ‘ lim muassasalari tayyorlov guruhlarida bolalarning matematik tasavvurlarini rivojlantirishning hozirgi zamon holatini tahlil qilish; 423 -topshiriq. Grafik diktant. Tarbiyachi tomonidan geometrik figuralar ketma-ketlikda aytib turiladi. Bolalar qog‘ozda shu figuralarni tasvirlashlari kerak. topshiriq. Ikki xonali sonlarni aytib ber. Tarbiyachi bolalarga 5 ta ikki xonali sonlarni aytishni taklif qiladi. Bolalardan qaysi biri 5 ta ikki xonali sonlarning nomini xatosiz ayta olsa, topshiriq bajarilgan hisoblanadi. topshiriq. Endi bolalar shakllarni joylashuvini chamalab, tahlil qilamiz va qaysi belgilari o‘zgarganini aytamiz. Shakllarning ba ‘ zi belgilari bilan bir-biridan farqini ayting. 1. bitta belgisi bo‘yicha; 2. ikkita belgisi bo‘yicha; 3. uchta belgisi bo‘yicha o‘zgarsin. 4-topshiriq. Shakllarni shunday joylashtirginki, xar qaysi qator va ustunda ikkita bir xil shakl bo‘lmasin. 36bolalarning aqliy faolligini rivojlantirishda turli mantiqiy o‘yinlardan foydalanish, mustaqillik, aqliy malaka va ko‘nikmalarni egallab olishlari va maktabda muvaffaqiyatli o‘qishlari uchun zamin yaratishdan iboratdir. Xulosa qilib aytganda, o‘yin - aqliy rivojlanishida muammosi bo‘lgan bolaning kattalar va tengdoshlari bilan muloqoti, hamkorlik maktabidir. Samimiylik, o‘zaro qo‘llab-quvvatlash, quvnoqlik kayfiyatlarini yaratish bilan o‘yin orqali bola taraqqiyotiga erishiladi. Individual mashqlar uchun «Juftini top», «Kartochkaga mos shakl tanla», “Figurali mozayka” va boshqa o‘yinlardan foydalanish maqsadga muvofiq. Bolalar shakllarning rangli va kontur tasvirlarini mos qo‘yishadi, shaklga mos shakl tanlashadi. Yil oxirida bolalar sodda geometrik shakllarni nafaqat farq qilishadi va aytishadi, balki ularning ba ‘ zi belgilari bo‘yicha orientir oladigan bo‘lishadi. Bolalarni buyumlar shaklini geometrik shakllar bilan taqqoslashga o‘rgatish mumkin. Shu maqsadda maxsus mashqlardan foydalaniladi. Masalan, tarbiyachi stolga geometrik shaklni qo‘yadi, bolalar esa shu shakldagi buyumlarni tanlashlari kerak. Geometrik shakl-namuna ayrim bolalarga berilishi ham mumkin, ular shaklni va o‘zlari tanlagan buyumni ko‘rsatishadi. Mashqlarni «Xuddi shu shakldagi buyumni top», «Men nimani aytsam, shuni top», «Topshiriq» va boshqa o‘yinlar shaklida o‘tkazish maqsadga muvofiq. Tarbiyachi har qaysi shakldagi buyumdan ikki-uchtadan tanlaydi. Asta-sekin ularning miqdorini to‘rt-beshtaga yetkazish mumkin. Asta sekinlik bilan bolalarni uzunligi, kengligi har xil bo‘lgan bir necha predmetni (10 tagacha) bir-birining ustiga uzunligi, kengligiga, qalin- yupqaligiga ko‘ra ortib va kamayib boradigan tartibda qo‘yib qiyoslashni o‘rgatish (eng keng, torroq, yana torroq, eng tor lenta). Predmetlar qanday tartibda terib chiqilganini tushuntirib berishga o‘rgatish, turli uzunlikka, kenglikka, balandlikka ega predmetlarni ko‘payib borish yoki kamayib borish tartibida (10 tagacha bo‘lgan predmetlardan foydalanib) terib chiqishga 24belgilangan, biror maqsadga qaratilgan real voqelikdir. Bu mashg‘ulotlarda bolalar legolardan, kubiklardan, turli materiallardan foydalanadilar. Maktabgacha ta ‘ lim muassasasalarda konstruktorlardan (taxtali, plastmassa, metall va keramikadan) foydalanadilar. Bu to‘plamlar orqali turli konstruksiyalar yasash mumkin. Tarbiyachi rahbarligida bolalar oddiy birlashtirish usulidan suratlar bo‘yicha turli xil harakatli konstruksiyalar yasaydilar. Asosiy diqqat bolalarni ma ‘ lum qismlarini birlashtirish malakalarini shakllantirishga qaratiladi. Bunda bolalarni qo‘llarini muskullari ishtirok etadi, qo‘l muskullari hali yaxshi rivojlanmagan bo‘ladi. Tarbiyachi rahbarligi ostida bolalar yangi birlashtirish yo‘llarini va turli xil harakterdagi konstruksiyalarni rasmga, chizmaga qarab yaratishga o‘rganadilar. Bu ishlarni bolalarga taklif etishdan oldin, tarbiyachining o‘zi bu konstruktorlar, ularga berilgan metodik ko‘rsatmalar bilan yaxshilab tanishib, o‘rganib chiqishi zarur. Bolalarga qurilish materiallari va konstruktorlar to‘plami hammasi birdaniga berilmaydi, balki asta- sekin, ketma-ket bolalarning o‘zlashtirishlariga qarab beriladi. O‘yin davomida bolalar fazoda o‘lcham olish, kattaliklar, munosabat, to‘plam tushunchalarni nutqlarida keng qo‘llaydilar. Elementar matematika mashg‘ulotlariga qo‘yiladigan didaktik talablar. Tarbiyachi mashg‘ulotga tayyorlanar ekan, dastur mazmunini sinchiklab o‘rganadi. Matematik bilimlar bolalarga qat ‘ iy aniqlangan izchillikda beriladi, bunda yangi materiallar har bir vazifa bir qator kichik topshiriqlarga bo‘linadi. Bu kichik topshiriqlar ketma-ket o‘rganiladi. Masalan, tayyorlov guruhi bolalarini buyumlarni bo‘laklarga bo‘lish bilan tanishtirish bunday ketma- ketlikda amalga oshiriladi: bolalar birinchi mashg‘ulotda buyumlarni ikkita teng qismga bo‘lishni mashq qiladilar va yarim nima ekanini o‘zlashtiradilar; ikkinchi mashg‘ulotda bolalarning teng ikkiga bo‘linadigan buyumlar haqidagi tushunchalari kengaytiriladi va shunga mos lug‘ati faollashtiriladi; tarbiyachi 50mustaqil tanlash imkonini bersin. Har bir guruhda 6 ta markazlar bo‘lib, ularning har birida izlanish va o‘yinlar uchun yetarli miqdordagi materiallar saqlanadi. Qurilish, konstruksiyalash va matematika markazi da turli xil va shakldagi qurilish elementlari mavjud bo‘lib, bolalar ulardan o‘z fantaziyasiga tayangan xolda inshootlar bunyod etadilar: misol uchun ko‘rgan tarixiy obidalari, uylar, garajlar, ferma va shu kabilar. Qurilish bilan mashg‘ul bo‘lgan bolalar bu yerda juda ko‘p narsalarni o‘zlashtirib oladilar. U bolalarning matematik qobiliyatlarini rivojlantirishga, ijtimoiy ko‘nikmalarni egallashga yordamlashadi, muammolarni xal etish tajribasini beradi. Bu yerda, shuningdek, ijodiy yondashishni namoyon etish va bajariladigan ishga diqqatni jalb etishni o‘rganish mumkin. Ushbu markazga tarbiyachilar va bolalar xoxish-istagiga ko‘ra ko‘plab turli narsalarni – o‘yinchoq mashinalar, yuk mashinalari, samolyotlar, gazlama bo‘laklarini qo‘shib qo‘yish mumkin. Syujet-rolli o‘yinlar va dramalashtirish markazida bolalarda haqiqiy hayotdan olingan kichik sahna ko‘rinishlarini o‘ynashga xoxish-istak uyg‘otish uchun albatta kerakli kiyimlar va boshqa narsalar bo‘lishi zarur. Bular ularda atrofda nimalar sodir bo‘layotganini anglash, ularni ajrata olish hamda hayotda o‘z o‘rinlarini tushunib yetishlariga yordam beradi. Til va nutq markazida kitoblar va eshitish hamda yozish uchun o‘quv qurollari mavjud bo‘ladi. Bu tinch burchak bo‘lib, unda bolalar kitoblarni qarab chiqishlari, bir-birlariga o‘qib berishlari mumkin. Shuningdek, bu yerda tarbiyachi yoki ko‘ngilli yordamchi bolalarga kitobni ovoz chiqarib o‘qib berishi mumkin. Unda bolalarga kitobchalarni o‘z qo‘llari bilan yasash, mavzu(syujet)larni o‘ylab topish va ijro etish, hikoyalar eshitish taklif etiladi. Ilm-fan va tabiat markazi da boshqotirma va konstruktor kabi bolalar yig‘ishi va bo‘laklarga ajratishi mumkin bo‘lgan narsalar bo‘lishi lozim. Bu yerda, shuningdek, bolalarning bir xilda taqqoslashlari, turlicha tasniflashlari, sanashlari uchun yordam beradigan o‘yinlar ham bo‘lishi kerak. Ushbu 13Ikkinchidan, muhitning shunday munosabatlarni ajratish kerakki, bu munosabatlarni qo‘llashi bolaga aniq buyumlardan matematik ob ‘ ektlarga o‘tish (masalan, buyumlarni ma ‘ lum belgilari bo‘yicha guruhga kiritishva shu asosda to‘plam munosabatlarini, qism-butun munosabatlarni hosil qilish) imkonini beradi. O‘yinchoqlar, turli geometrik shakllardan foydalanib mashg‘ulot o‘tish bolalarning bilim va ko‘nikmalarini yanada mustahkamlaydi. Ularda o‘yin kompetensiyasi rivojlanadi. Uchinchidan , maktabgacha tayyorlov guruhi bolalari o‘z nutqida matematik amallarni qo‘llashda anchagina qiynaladilar. Bolada kommunikativ kompetensiyalarni rivojlantirish maqsadida har bir mashg‘ulotlarda bolalarda matematik nutqni rivojlantirishga erishish muhim. Bunda matematik atamalarni boshqa turdagi mashg‘ulotlarda qo‘llash ham yaxshi natija beradi. Integratsiyalashgan mashg‘ulotlar bolalarga yozish, hisob-kitob, rasm chizish hamda og‘zaki nutqni rivojlantiribgina qolmasdan, ularning 1-sinfga aqliy jihatdan tayyor holda kelishini ta ‘ minlaydi. To‘rtinchidan, bolada bilish kompetensiyasi – atrofdagi olamni ongli ravishda idrok qilish va olingan bilim, ko‘nikma, malaka va qadriyatlardan o‘quv va amaliy vazifalarni hal qilish uchun foydalanish ko‘nikmalarini rivojlantirish zarur. Bu ko‘nikmalar asosida bolalar maktabda daftar kataklariga raqamlarni yozishga qiynalmaydilar. Tarbiyachi tomonidan to‘g‘ri tashkil etilgan matematika mashg‘ulotlari va mashg‘ulotlardan tashqari amaliy ishlar maktabda raqamlarni yozishda xatoliklarga yo‘l qo‘ymasliklari uchun zamin yaratadi. Bunda tarbiyachilar raqam elementlarini yozishni o‘rgatishlari lozim. Buning ham turli usullari mavjud. Raqam elementlarini yozishda raqamlarni buyumlarga o‘xshatish yaxshi natija beradi. Masalan, 1 raqami barmoqqa, ikki soni oqqushga o‘xshaydi va h.k. 12idrok qilish va olingan bilim, ko‘nikma va qadriyatlardan o‘quv va amaliy vazifalarni hal qilish uchun foydalanish malakalari rivojlantiriladi. Ijodiy rivojlanish - bolalarda dunyoni badiiy his qilish va unga estetik munosabatda bo‘lish hislari shakllantiradi. Bu ishlar musiqiy hamda ma ‘ naviy- ma ‘ rifiy tadbirlarda amalga oshiriladi. Shuningdek, tasviriy faoliyat, musiqa va applikatsiya mashg‘ulotlarida bolalar ijodiy jihatdan rivojlantiriladi. Bu rivojlanish natijasida bolada hayotiy vaziyatlarni oqilona hal etish malakalari ham shakllanadi. Maktabgacha tayyorlov guruh bolalarini o‘qitish o‘ziga xos xususiyatga ega. Bu yoshda yechilishi kerak bo‘lgan vazifalar bog‘chada hal qilinmasa, maktab ta ‘ limi samarali va muvaffaqiyatli bo‘lmaydi. Bu vazifalardan biri oddiy bilimlar va tafakkur usullaridan murakkab bilimlarga o‘tishdan iborat. Bu xildagi o‘tish saviyasi, ayniqsa, matematik bilimlarni egallash uchun zarurdir. Bunday saviyaning yetarli bo‘lmasligi ko‘pgina qiyinchiliklarga sabab bo‘ladi. Ma ‘ lumki, maktabgacha yoshdagi bolalarga matematika o‘qitishda oddiydan murakkabga o‘tish saviyasining mazmuni quyidagilarni tashkil etadi: Birinchidan , bola shunday faoliyat va masalalarni o‘zlashtirishi kerakki, ularda matematik operatsiyalarni qo‘llashning zarurligi yaqqol ko‘rinib turadi.Bunda bolada ijtimoiy kompetensiya – hayotiy vaziyatlarda kattalar va tengdoshlar bilan muloqotda axloq qoidalari va me ‘ yorlariga rioya qilgan holda o‘zini tutish mahoratini rivojlantirish zarur. Bola o‘ziga tushunarli bo‘lmagan vaziyatlardan kattalar yordami bilan chiqa oladi. Bu bir tomondan, bolaningamaliy faoliyati bilan bevosita bog‘liq (tenglashtirish, taqqoslashga oid) masalalar, ikkinchi tomondan, ularga shunday shartlar kiritiladiki, bunda mazkur masalalarni matematik vositalardan foydalanmay turib, (masalan, fazoda ajratib qo‘yilgan ikki to‘plamni amalda tenglashtirish va solishtirish) amalga oshirish mumkin bo‘lmaydi. 54bilimlarini oshirish bilan birga ularda matematik qiziqishlarini va malakalarini oshirish maqsadida N.U.Bikbaeva ish olib bordi va natijalar asosida 1995 yilda o‘zining “Maktabgacha yoshdagi bolalarda matematik tasavvurlarni shakllantirish” nomli qo‘llanmasini ishlab chiqdi. Tajriba tomonidan aniq sharoitlarda pedagogik ta ‘ sirning tegishli usullari va yo‘llaridan foydalanilishiga sinaluvchilarning reaksiyasini aniqlovchi turli muqobil vaziyatlar yaratildi. Bunda mashg‘ulotlar natijaviyligining ijobiy dinamikasi o‘sdi, bu o‘z navbatida, dissertatsiya ishida taklif qilingan tavsiyalarning ommaviy amaliyotda foydalanishning maqsadga muvofiq ekanini ishonchli isboti hisoblanadi. 29usullari, samarali yo‘llarni qo‘llash orqali mashg‘ulotlarni o‘tkazishlari, zamonaviy yondashuvlar va innovatsiyalarni amalga oshirishlari, mashg‘ulot ishlanmalarini ishlab chiqishga qo‘yilgan zamonaviy talablarni o‘zlashtirishlari, mashg‘ulotlar jarayonida integratsiya va innovasiyalardan foydalanishlari zarur. Shuningdek, ular mashg‘ulotlarda tarbiyalanuvchilarning faolligini oshirishga xizmat qiladigan interfaol ta ‘ lim shakllari, metodlari va vositalaridan samarali foydalanishlari, mashg‘ulotlarni tashkil etish va o‘tkazishda rivojlangan mamlakatlardagi jahon tajribalaridan foydalanish ko‘nikmalarini egallashlari, mashg‘ulotning didaktik ta ‘ minotini takomillashtirish kompetensiyalariga ega bo‘lishlari bolalarda matematik tasavvurlarni rivojlantirishda asos bo‘lib xizmat qiladi. Bular tarbiyachilarning kasbiy pedagogik tayyorgarlik darajasini orttirishga xizmat qiladi. Chunki ta ‘ lim tizimiga, jumladan maktabgacha ta ‘ lim tizimiga xam yangi pedagogik texnologiyalar, interfaol usullar kirib kelmoqda. Bu usullar sirasiga ta ‘ limiy o‘yinlarning bir qancha turlaridan matematik tasavvurlarni rivojlantiruvchi interfaol o‘yinlar, idrokni o‘stirishga qaratilgan o‘yinlar, diqqatni rivojlantirishga qaratilgan o‘yinlar, xotirani o‘stirishga qaratilgan o‘yinlar, tafakkurni o‘stirishga qaratilgan o‘yinlar, o‘yin vositalari yordamida va o‘yin vositalarisiz amalga oshiriladigan o‘yinlar va individual mashqlar misol bo‘ladi. Pedagogik nuqtai nazardan to‘g‘ri tashkil etilgan o‘yin bolaning axloqiy, irodaviy xususiyatlarini shakllantirish bilan birga unda bilim olishga, atrofdagi olam sirlarini ochishga qiziqish uyg‘otadi. Shuning uchun maktabgacha ta ‘ lim muassasalarida o‘yin texnologiyalaridan keng foydalanish kerak. O‘yin texnologiyasi an ‘ anaviy ta ‘ limdagi o‘yin metodidan o‘zining aniq maqsadi, amalga oshirish kerak bo‘lgan jarayonlarning mantiqiy ketma-ketligi va o‘zaro bog‘liqligi, oldindan belgilangan natijalarga erishish kafolati bilan farq qiladi. Birinchi navbatda matematik tasavvurlarni rivojlantiruvchi interfaol o‘yinlarga e ‘ tiborimizni qaratamiz. Tarbiyachi tayyorlov guruhi bolalariga 8- maktabgacha ta ‘ lim muassasalari uchun pedagog kadrlarni tayyorlash va malakasini oshirish o‘quv reja va dasturlarini zamonaviy pedagogik texnologiya va metodlarni inobatga olgan holda takomillashtirish; - 2200 ta maktabgacha ta ‘ lim muassasalarining moddiy-texnika bazasini mustahkamlash, jumladan qishloq aholi punktlarida yangi maktabgacha ta ‘ lim muassasalarini qurish, ularni zamonaviy talablarga javob beradigan inventar, uskunalar, o‘quv-metodik qo‘llanmalar, multimedia resurslari bilan ta ‘ minlash. - Qaror bilan belgilangan kompleks tadbirlarning amalga oshirilishi natijasida quyidagilarga erishilishi kutilmoqda: - yuqori sifatli maktabgacha ta ‘ limni ta ‘ minlash, bolalarni sifatli maktabga tayyorlashni tubdan yaxshilash, ta ‘ lim-tarbiya jarayoniga muqobil dasturlarni joriy etishga; - bolalarni maktabga tayyorlashning muqobil shakli bo‘lgan 6100 ta qisqa muddatli guruhlar tashkil etishga; - 3−6 yoshdagi maktabgacha ta ‘ lim muassasalariga qamrab olinmagan bolalarni ularning ota-onalarini metodik qo‘llanmalar bilan ta ‘ minlash orqali maktab ta ‘ limiga tayyorlashni tashkil etishga; - maktabgacha ta ‘ lim muassasalari tarmog‘ini 50 ta yangi qurilish hamda mavjud muassasalarning 1167 tasini rekonstruksiya qilish va 983 tasini mukammal ta ‘ mirlash orqali kengaytirishga; - qishloq joylardagi maktabgacha ta ‘ lim muassasalarida ota-onalar badal to‘lovini 30 foizgacha kamaytirishga; - bolalarning maktabgacha ta ‘ limga qamrovini 1,5 barobarga oshirishga. 21xulk-atvor ko‘nikmalari, ma ‘ suliyat xissi, ishchanlik, o‘zini tuta bilish, mas ‘ uliyat bilan ishlash odati xosil kilinadi. Bolalarga kerakli bilim va malakalarni mashg‘ulot jarayonida, yangi pedagogik texnologiya materiallaridan va tarbiyaning samarali metod usullaridan foydalanilsa, bolani yosh, ruxiy fiziologik xususiyatlari inobatga olinsa, tarbiya berishning samaradorligi oshadi. Maktabgacha ta ‘ limda mashg‘ulotlarning quyidagi turlari olib boriladi: Bolalarni bilimlarini sinovchi mashg‘ulotlar – ushbu mashg‘ulotlarni o‘tkazishdan maqsad, tarbiyachi bolaning dasturda belgilangan bilim va malakalarini egallash darajasini bilib oladi va keyingi ishlari davomida shularni inobatga oladi. Asosan bunday mashg‘ulotlar faol usulda og‘zaki savol-javoblar, ko‘rgazmali usullarni qo‘llash orqali amalga oshiriladi. Mujassam mashg‘ulotlar – bu mashg‘ulot bolalar bog‘chasi tajribasida keng tarqalgan bo‘lib, bunday mashg‘ulotlarda bolalarga kompleks ravishda yangi bilimberiladi. Mujassam mashg‘ulotlarni tashkil etishda mazmunan bog‘langan holda bilimlar beriladi. Masalan: matematika mashg‘ulotlarni mujassamlashtirishda musika, tasviriy faoliyat, tabiat bilan tanishtirish, sensor rivojlantirish mashg‘ulotlaridan foydalanish mumkin.Tarbiyachilar mashg‘ulot o‘tkazishda mashg‘ulotni loyixalashtiradilar. Mashg‘ulotga tayyorlanish mazmuni quyidagilar bosqichlarni o‘z ichiga oladi. Mashg‘ulotni rejalashtirish. Kerakli jixozlarni oldindan tayyorlash. Bolalarni mashg‘ulotga tayyorlash. Maktabgacha tayyorlov guruh bolalarida matematik tasavvurlarni rivojlantirishda mustakil faoliyatni talab qiladigan mashg‘ulotlar, ayniksa, o‘yin bilan bog‘liq mashg‘ulotlar yaxshi samara beradi. Bolalarda elementar matematik tasavvurlarni shakllantirishda mashg‘ulotlardan tashqari tarbiyachi o‘rgatishning har xil usullaridan, 31biladilar, 20 ta tayoqcha, doiracha yoki boshqa bir xil turdagi kattaligi har xil predmetlarni kattalashib va kichiklashib boruvchi tartibda qo‘yib chiqadilar. Narsalar kattaligini 3 xil o‘lchamda nomini ayta oladilar (uzunlik, kenglik, balandlik). Bu ko‘nikmalarga ega bo‘lishlari uchun bolalarga shu turdagi o‘yinlar taklif etiladi. Navbatdagi o‘yinlar guruhi diqqatni rivojlantirishga qaratilgan o‘yinlar bo‘lib, ular voqelikning ma ‘ lum jihatlariga qarata diqqatni to‘plashga o‘rgatadi (diqqatni to‘plamasdan hech bir ishni bajarish mumkin emas). Bu o‘yinlar turkumi orqali bolalar diqqatining turg‘unligi, ko‘chuvchanligi, bo‘linuvchanligi kabi xususiyatlari shakllantiriladi. Diqqatning turg‘unligi biror narsa ustida uzoq vaqt diqqatni to‘plab tura olish, demakdir. Ma ‘ lumki, aqliy rivojlanishida muammolari bo‘lgan bolalar diqqati muqim bo‘lmay, bolalarda ish jarayonida muqimlilik bo‘lmaydi. Ya ‘ ni bolalar bir faoliyatda uzoq shug‘ullana olmaydilar. Diqqatni ko‘chirish - uni bir faoliyatdan ikkinchisiga o‘tkaza olishdir. Diqqatning bo‘linuvchanligi bir vaqtning o‘zida kishining ikki yoki undan ko‘proq narsa bilan shug‘ullana olishida namoyon bo‘ladi. Bolalarning bo‘linuvchan diqqati asta-sekin ixtiyoriy diqqatga o‘tadi. Ixtiyoriy diqqat jarayoni ayni paytda bola uchun qiziqarli narsaga diqqatni qaratishda yuzaga keladi. Bunday o‘yinlarga geometrik shakllarni bir biridan farqini topib, ikkinchi bosqichda bir necha geometrik shakllar asosida yaxlit obrazli figura xosil qilish so‘raladi. Bolalar tezlik bilan to‘rtburchak, uchburchaklardan qandaydir yaxlit buyumlarni hosil qilishi kerak. Keyingi rejada bolalarning diqqati figuralarning nechtaligi, ularning o‘lchamlariga ko‘chiriladi. Shuningdek, bu o‘yinlar orqali bolalarning tafakkuri ham rivojlantiriladi. O‘yinlarning yana bir turi xotirani o‘stirishga qaratilgan o‘yinlardir. Bunday o‘yinlar o‘quvchilarni o‘z oldiga maqsad qo‘ya olishga o‘rgatadi: biror narsani eslab qolish, ana shu maqsadni amalga oshirish vositalarini izlab topish shular jumlasidandir. Bolalarga ilgari o‘rganilgan mavzu eslatiladi. Yangi mavzu bilan tanishtirishdan oldin oldingi mavzuni 22jumladan, amaliy, ko‘rsatmali, og‘zaki, o‘yin usullaridan foydalanadi. Usulni tanlashda bir qator omillar mazkur bosqichda yechiladigan dastur masalalari, bolalarning yosh va individual xususiyatlari, zarur didaktik vositalarning mavjudligi va boshqalar hisobga olinadi. Tarbiyachining metod va usullarning asosli tanlanishiga, ulardan ratsional foydalanishga doimo e ‘ tibor berib turishi quyidagi natijalarni ta ‘ minlaydi:  elementar matematik tasavvurlarning muvaffaqiyatli shakllanishi va ularning nutqda aks ettirilishi;  tenglik va tengsizlik munosabatlarini (buyumni soni, o‘lchami, shakli bo‘yicha) idrok qilish va ajratish, natijaviy munosabatlar (o‘lchami yoki soni bo‘yicha orttirish yoki, kamaytirish)ni, analiz qilinayotgan ob ‘ ektlarning miqdori, shakli, kattaligini umumiy belgi sifatida ajratish, aloqa va bog‘lanishlarini aniqlash malakasi;  bolalar o‘zlashtirgan amaliy ish usullari (masalan, qarshi qo‘yish, sanash, o‘lchash bilan taqqoslash)ni yangi sharoitlarda qo‘llashga yo‘naltirish va mazkur vaziyatda ahamiyatga ega bo‘lgan belgilar, xossalar, bog‘lanishlarni aniqlash, topishning amaliy usullarini mustaqil izlashga yo‘naltirish. Masalan, «Geometrik figuralar», «Kattalik», «Miqdor va sanoq» bo‘limlariga oid masalalarni bir vaqtda hal qilish imkonini beradi . Bu xil mashqlar mashg‘ulotlarning samaradorligini oshiradi. Didaktik o‘yinlardan eng ko‘p foydalaniladi. Bola bilish mazmunini o‘yin shakliga kirgan o‘rgatuvchi masalani (o‘yin mazmunida), o‘yin harakatlari va qoidalari oldindan nazarda tutilmagan holda o‘zlashtiradi. Didaktik o‘yinlarning hamma turi (buyumli, stolda o‘ynaladigan bosma va og‘zaki turlari) elementar matematik tasavvurlarni shakllantirishning samarali vosita va usullaridir. Buyumli va so‘z o‘yinlari matematika mashg‘ulotlarida va ulardan tashqarida o‘tkaziladi, stolda o‘ynaladigan - 25uchinchi mashg‘ulotda bolalarga buyumlarni teng to‘rt qismga bo‘lish usullarini tanishtiradi, shuningdek, butunning qismga munosabatini ko‘rsatadi; keyinroq bolalarga geometrik figuralarni ikki va to‘rt qismga bo‘lishning har xil usullarini ko‘rsatadi, bolalar butun bilan qism orasidagi munosabatlarni o‘rnatishadi. Shunday qilib, dasturning har bir bo‘limi ketma-ket o‘tkaziladigan bir necha (uch-olti) mashg‘ulotda amalga oshiriladi. Bolalarning bilimlari mashg‘ulotdan mashg‘ulotga kengayadi, aniqlashtiriladi va mustahkamlanadi. Yangi materialni o‘rganish jarayonida o‘tgan materialni takrorlash bolalarning bilimlarini chuqurlashtiribgina qolmay, balki ular e ‘ tiborini yangi materialga qaratishga, uning puxta o‘zlashtirilishiga imkon beradi. Odatda yangi mavzuni uch-besh mashg‘ulot davomida, oldin uniig birinchi qismida, keyinroq ikkinchi qismida o‘rganiladi. Mavzuni ikki hafta, ba ‘ zan uch hafta o‘tganidan keyin takrorlash kerak. Eski materialga qaytish davri borgan sari dasturning har bir o‘rganilgan bo‘limi o‘quv yili oxiriga qadar tarbiyachining fikr doirasida bo‘lib turishi kerak. Shu munosabat bilan bir mashg‘ulotning o‘zida dasturning bir bo‘limiga yoki har xil bo‘limning, ya ‘ ni «Miqdor va sanoq», «Kattalik», «Geometrik shakllar», “Fazo” va “Vaqt” boshqa bo‘limlariga oid masalalar o‘rganilishi va takrorlanishi mumkin. O‘rgatishning hamma bo‘limlari bo‘yicha dasturni bolalar izchil o‘rganishini va ularda elementar matematik bilimlar tizimini shakllantirishni ham ta ‘ minlash mumkin. O‘qitish tajribasida, mashg‘ulotlarning birinchi qismida 8-10 daqiqa davomida yangi material o‘rgatiladi, ikkinchi qismida (9-12 daqiqa davomida) oldingi mashg‘ulotlarda olingan bilim va ko‘nikmalar mustahkamlanadi, oxirida esa bolalarga ilgari o‘zlashtirilgan bilimlar 3-4 daqiqa takrorlantiriladi. Yangi materialni o‘zlashtirish bolalardan ko‘proq zo‘riqishni talab qiladi. Shu sababli mashg‘ulot oxirida tanish materialni kiritish bir oz bo‘shashish imkonini beradi. Masalan, tayyorlov guruhidagi mashg‘ulotlarning birinchi qismida 10 sonining o‘zidan kichik ikki sondan iborat tarkibi bilan tanishtirish, ikkinchi qismida doira va oval chiza olish 45sifatida rivojlanmoqda va amaliyot yondashuvni qo‘llashda beshta sohani yagona o‘quv sxemasiga integratsiyalashga asoslangan. Bunday ta ‘ limning shartlari uning uzluksizligi va bolalarning guruhlarda o‘zaro muloqot qilish qobiliyatini rivojlantirish bo‘lib, bunad ular fikrlarni to‘plashi va fikrlar almashadi. Shuning uchun, asosiy ta ‘ lim dasturiga quyidagilar: Lego-texnologiyalar, bolalar tadqiqotlari kabi mantiqiy fikrlashni rivojlantirish modullari kiradi.S T E A M : S - S U B J E C T - fan T - TE CH N OL OG Y - texnologiya E - E N G E N E R ING - muxandislik A – ART- san ‘ at M – M A T H E M A T I C S - matematika, ya ‘ ni ilm-fan, texnologiya,muhandislik, san ‘ at va matematikani birlashtiruvchi zamonaviy yondashuv. STEAM bolalarda quyidagi muhim xususiyatlar va ko‘nikmalarni rivojlantirishga quyidagicha yordam beradi:  Mua mmolarni keng qamrovli tushunish;  Ijodi y fikrlash;  Muh andislik yondashuv;  Tanq idiy fikrlash;  Ilmi y metodlarni tushunish va qo‘llash;  Diza yn asoslarini tushunish. Bu yondashuv kelajakda bolalarda hayotiy muammolarni hal etishda 40kesgunimizcha nechta olma bo‘lgan. 2- Xonaning to‘rt burchagida to‘rtta mushuk turibdi. Ularning ro‘parasida - Tarbiyachi xatni o‘qidi: - Qadrli Zumrad, senga biz Qimmatxon va uning onasi xat yozyapmiz. Bizning boshimizga tashvish tushib qoldi. Yovuz sehrgar bizni qorong‘u zindonga tashladi. Kim sehrgarning topshiriqlarini bajara olsa, kalitini topishi va bizni qutqarishi mumkin. Agar bajara olishmasa, bog‘chadagi bolalardan yordam so‘rashsin. Bolalar topshiriqlarni bajaradilar va bizga yordam beradilar. Chunki bu bolalar juda zukko bolalar». Tarbiyachi 1-topshiriqni bayon qiladi. 1- topshiriq. Hafta kunlari nomini bilish. Vazifalar: A) Bir qizchaning akasi dushanba kuni safarga ketdi. Ertaga va indinga kelmasligini, keyingi kun esa qaytishini aytdi. Aka qaysi kuni keladi? (masalani tarqatma kartochkalar bilan yechish). Tarbiyachi bolalarga tushuntiradi. 1 2 3 4 5 6 7 . Bolajonlar hafta kunlari nechta ekan? Bolalar: Hafta kunlari yettita. Ular dushanba, seshanba, chorshanba, payshanba,juma, shanba va yakshanba kunlari. Qizchaning akasi payshanba kuni qaytib keladi. Chunki, dushanba kunidan keyin, seshanba, keyin chorshanba, va undan keyin payshanba kuni keladi. - Raxmat sizga bolajonlar. Siz birinchi topshiriqni uddaladingiz. Endigi navbat ikkinchi topshiriqqa. 2- topshiriq. Doskaga sonlar qatoriga raqamlar qo‘yilgan. A) Tarbiyachi bolalarga sonni aytadi, bolalar ulardan oldin va keyin keladigan sonlarni aytishini taklif qiladi. Aytilgan sondan kattasi va kichigini aytish so‘raladi. Masalan , 2 va uning o‘ng va chap tomondagi qo‘shnisini Maktabgacha yoshdagi (6-7 yoshli) bolaning umumiy muhim kompetensiyalari quyidagilarni tashkil etadi: 10- bolalar rivojlanishida individual farqlanishlar mavjudligi sababli, har bir bolaga moslashuvchan bo‘lib, individual variativlik asosida yondashish. Davlat talablari tug‘ilgandan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalarning beshta asosiy rivojlanish sohalariga bo‘lingan. Har bir rivojlanish sohasi o‘z o‘rnida kichik sohalarga bo‘lingan bo‘lib, ular har bir yosh guruhiga mos bir nechta talablardan (kutilayotgan rivojlanish ko‘rsatkichlaridan) iborat. Davlat talablari bolaning quyidagi rivojlanish sohalari bo‘yicha belgilanadi: - jismoniy rivojlanish va sog‘lom turmush tarzining shakllanishi; - ijtimoiy-hissiy rivojlanish; - nutq, muloqot, o‘qish va yozish malakalari; - bilish jarayonini rivojlanishi; - ijodiy rivojlanish. - «Bilish jarayonining rivojlanishi» sohasi quyidagi kichik sohalarga bo‘linadi: - intellektual-anglash malakalari; - elementar matematik malakalar; - tadqiqiy-bilish va samarali refleksiv faoliyat. Kommunikativ kompetensiya – muloqot vositalaridan turli vaziyatlarda foydalana bilish ko‘nikmasi. O‘yin kompetensiyasi – bolaning o‘yin jarayoni va uni tashkil qilishda tajriba, bilim va ko‘nikmalardan ijodiy foydalanishi. O‘quv-tarbiyaviy faoliyat uchun asos hisoblanadi. Ijtimoiy kompetensiya – hayotiy vaziyatlarda kattalar va tengdoshlar bilan muloqotda axloq qoidalari va me ‘ yorlariga rioya qilgan holda o‘zini tutish mahorati. Bilish kompetensiyasi – atrofdagi olamni ongli ravishda idrok qilish 14Davlat talablariga binoan, 6-7 yoshli bolalar hayotda - son va sanoqning ahamiyatini tushunishi; - geometrik shakllar va figuralarni bilishi; - 20 gacha bo‘lgan ayrim matematik harakatlarni bajarishi; - 10 gacha qo‘shish va ayirishli sodda matematik vazifalarni yechishi (son va belgilarni qo‘llagan xolda +, -, =); - son qatori haqida tushunchaga ega bo‘lishi, - guruhlarni teng yoki teng emasligini tahlil qilishi (qanchaga ko‘p?, qanchaga kam?); - hajmi, balandligi va qalinligiga qarab predmetlarni ketma ketlikda joylashtira olishi; - shartli belgi asosida suyuq, sochiluvchan va qattiq materialni o‘lchay olishi kerak. Bolada son va sanoqning ahamiyatini tushuntirish ishlari matematika mashg‘ulotlarida va mashg‘ulotlardan tashqari vaqtlarda olib boriladi. Mashg‘ulotlarda berilgan nazariy materiallar sayr, nutq o‘stirish mashg‘ulotlari, tasviriy faoliyat, badiiy adabiyot bilan tanishtirish mashg‘ulotlarida, shuningdek, ota- onalar bilan hamkorlik asosida uyda va bog‘chadan tashqarida (do‘konda, bozorda...) mustahkamlanadi. Geometrik shakllar va figuralar bilan tanishtirish ham mashg‘ulotlardan tashqari didaktik o‘yinlar, pazllar, geometrik shakllar asosidagi grafik diktantlar orqali mustahkamlanishi kerak. Shuningdek, tasviriy faoliyat mashg‘ulotlarini mujassamlashtirish davomida geometrik shakllar asosida naqshlar chizish, bir necha shakllar yordamida yaxlit jismlarni tayyorlash, applikatsiya mashg‘ulotlarini integratsiyalash yordamida geometrik shakllar to‘g‘risidagi tasavvurlar boyitiladi. Shuningdek, geometrik shakllar bilan tanishtirishda dutor, rubob, nog‘ora, doira, tanbur, chang kabi o‘zbek xalq cholg‘ularining har birini tavsifidan foydalanish katta ahamiyatga 55 Adabiyotlar ro ‘ yxati 1.O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. - T.: O‘zbekiston, 2014. 2. O‘zbekiston Respublikasining «Ta ‘ lim to‘g‘risida»gi Qonuni. T.: 1997. 3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 29 dekabrdagi PQ-2707- sonli «2017-2021 yillarda maktabgacha ta ‘ lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi Qarori 4. Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 5 avgustdagi 372-son «O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta ‘ limi vazirligi faoliyatini takomillashtirish to‘g‘risida»gi Qarori. 5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8 maydagi PQ-4312-sonli “O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta ‘ lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi” 6. Mirziyoev Sh.M. “Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz” mavzusidagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag ‘ ishlangan Oliy Majlis palatalarining qo ‘ shma majlisidagi nutqi. T.: “O‘zbekiston”, 2016. 7. Mirziyoev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat ‘ iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. -T.: “O‘zbekiston”, 2017. Elektron ta ‘ lim resurslari 8. www.uzedu.uz. 9. www.multimedia.uz 10 www.ziyonet.uz. 11 www.mtv.uz. 12 www.kitob.uz. 13 www.jlmt.uz. 14 www.multimedia.uz 15 www.gov.uz 27ko‘nikma va malakalar bilish faoliyatining tarkibiy qismlari bo‘lib, bolaning bilimlarini chuqur egallab olishga yordam beradi. Eng muximi shundaki, bolalarga bilim beribgina kolmay, ularni olgan bilimlaridan aqliy va amaliy vazifalarni hal etishga foydalanishga o‘rgatish. Maktabgacha ta ‘ lim muassasalarining oila bilan ishlash tizimida anik maksad, mazmun bulishi kerak. Maktabgacha ta ‘ lim muassasaning ota-onalar bilanishlashidan jamoa tarzida va individualma-individual xolda ishlash shakllarini moxirlik bilan qo‘shib olib borish, keng aholi ommasi orasida pedagogik tashvikot ishlarini tashkil qilish tufayli bolalarni tarbiyalashda ijobiy natijalarga erishish mumkin. Bolalar maktab ta ‘ limiga tayyorgarligiga ta ‘ sir etuvchi omillar xakida gapirar ekanmiz, maktabgacha ta ‘ lim yoshidagi bolalarga ta ‘ lim va tarbiya berishda ota- onalar bilan xamkorlik o‘ta muhim sanaladi. Bu ishlar maktabgacha ta ‘ lim muassasalari xodimlari va tarbiyachi-pedagoglar bilan birgalikda olib borilsa, bundan keyin maktabgacha ta ‘ lim sohasini yanada takomillashtirish yullarini izlab topilsa, maksadga muvofiq bo‘lar edi. Oilaviy tarbiyaning ijtimoiy tarbiya bilan aloqasini mustaxkamlashda maktabgacha ta ‘ lim muassasasi xodimlarining pedagog olimlar, bu soxada ilmiy ish olib boruvchi tadkikotchi va metodistlar bilan doimiy muloqotining o‘rni juda kattadir. 2. 2 Maktabgacha ta ‘ lim muassasalari tayyorlov guruhi bolalarida matematik tasavvurlarni rivojlantirishda interaktiv usullardan foydalanish imkoniyatlari Xalq ta ‘ limi tizimini boshqarishning samarali mexanizmlarini joriy etish o‘sib kelayotgan yosh avlodni ma ‘ naviy-axloqiy va intellektual rivojlantirishni sifat jihatdan yanga darajaga ko‘tarishning eng muhim sharti hisoblanadi, shuningdek, o‘quv-tarbiya jarayonida ta ‘ limning innovatsion shakllari va 11va olingan bilim, ko‘nikma, malaka va qadriyatlardan o‘quv va amaliy vazifalarni hal qilish uchun foydalanish. Bolaning kompetensiyalari bola rivojining quyidagi sohalarida belgilanadi:  jismoniy rivojlanish va sog‘lom turmush tarzining shakllanishi;  ijtimoiy-hissiy rivojlanish;  nutq, muloqot, o‘qish va yozish malakalari;  bilish jarayonining rivojlanishi;  ijodiy rivojlanish. Jismoniy rivojlanish va sog‘lom turmush tarzining shakllanishi sohasida bolalarga mashg‘ulotlarni mujassamlashtirish, hayot bilan bog‘lab olib borish, bolalarda o‘z-o‘zini xavfli kasalliklardan,noxushliklardan himoya qilish ko‘nikmalarini rivojlantirish ishlari olib boriladi. Ijtimoiy-hissiy rivojlanish da bolalarga asosan hikoyalar va ertaklar asosida bir- biriga nisbatan altruizm, g‘amxo‘rlik, yordam berish, mehr-oqibat, atrofidagilar va oila a ‘ zolarga ijobiy munosabatning shakllanishi ko‘zda tutiladi. Shuningdek, muloqot vositalaridan turli vaziyatlarda foydalana bilish ko‘nikmalari rivojlantiriladi. Nutq, muloqot, o‘qish va yozish malakalari nutq o‘stirish, tevarak – atrof bilan tanishtirish, tasviriy faoliyat bilan shug‘ullanish, badiiy adabiyot mashg‘ulotlarida nutq, muloqot, kommunikatsiya, o‘qish va yozish malakalari rivojlantiriladi. Bilish jarayonining rivojlanishi - maktabgacha ta ‘ limda barcha faoliyat davomida amalga oshiriladi. Bunda bolaning intellektual imkoniyatlari rivojlantiriladi. Mashg‘ulotlar, mashg‘ulotlardan tashqari tadbirlar, sayohatlar davomida bolalarning bilishga bo‘lgan ehtiyojlari qondirib boriladi. Bu ishlar asosan, matematik tasavvurlarni rivojlantirish, atrofdagi olamni ongli ravishda 16sabzavotlarni solishtirish asosida o‘rgatiladi. Shartli belgi asosida suyuq, sochiluvchan va qattiq materialni o‘lchay olish malakalari asosan, tajriba va amaliy ishlar davomida rivojlantiriladi. Bolaning anglash va sezish ko‘nikmalari asosida suyuqliklar (suv, sut...larni bankalarga stakan, plastmassa idishchalar yordamida o‘lchab solish), sochiluvchan moddalar (qum, un, tuz, shakar...)ni bilishi, qattiq jismlarni boshqa materiallardan farqlashi ularni o‘lchay olishi asosan, tajribalar asosida amalga oshiriladi. Bu ishlarni ochiq havoda, qum, tuproq, maxsus gil yordamida sochiluvchan materiallarni o‘lchash imkoniyatlari kengaytiriladi. Darhaqiqat, bolani maktabga tayyorlash murakkab jarayon hisoblanadi. Chunki bolaning 1-sinfga tayyor holda borishi nafaqat ustozlar, balki oilaning yoshi katta a ‘ zolari, ota-onalar zimmasidagi eng mas ‘ uliyatli vazifa hisoblanadi. Maktabgacha ta ‘ lim muassasalari bolalarida Davlat talablari asosida matematik tasavvurlarni shakllantirish ishlariga metodik muammo sifatida e ‘ tibor qaratilishi va mavjud muammolarning bartaraf etilishi maktabgacha ta ‘ limning sifatli va samarali bo‘lishini ta ‘ minlaydi . 1.2. Maktabgacha ta ‘ lim muassasalari tayyorlov guruhlarida bolalarningmatematik tasavvurlarini rivojlantirishning hozirgi holati. Maktabgacha ta ‘ lim uzluksiz ta ‘ limning asosiy bo‘g‘ini hisoblanadi. Avvallari bu tizim jamiyatning turli sohalarida mehnat qilayotgan ota- onalarning ijtimoiy faoliyati uchun shart-sharoit yaratishgagina xizmat qilgan bo‘lsa, endilikda maktabgacha ta ‘ lim muassasalarining ish mazmuniga qo‘yilgan talablar xam o‘zgartirildi. Asosiy vazifalardan biri kichkintoylarni maktab bosqichida o‘qishga tayyorlashdir.Yosh avlodni o‘z xalqi, jamiyati va yurtiga fidoiylik ruhida kelajak taqdiri uchun mas ‘ ullikni his eta oladigan, boy milliy madaniy merosimiz va qadriyatimizga hurmat va asrab avaylash ruhida tarbiyalash jamiyatimiz oldida turgan kechiktirib bo‘lmas vazifa ekan, 26malakasi qaraladi, 4 va 8 sonlarining ikkita kichik sondan iborat tarkibi o‘rganilishi, bilimlar mustahkamlanishi mumkin. Uchinchi qismda «Nima o‘zgardi?» o‘yinida buyumlar to‘plamini sanash (masalan, mashinalarning qatori nechtaligini, har qaysi qatorda nechtadan mashina borligini, hamma mashinalar nechtaligini aniqlash)ga doir mashqlar bajarilishi mumkin. Mashg‘ulotning tuzilishi dastur bo‘limlarining hajmi, mazmuni, ko‘rgazmaliligi, tegishli bilim va ko‘nikmalarniig o‘zlashtirilish saviyasi va boshqa omillarga bog‘liq. Bolalarni bilimlarni egallab olishlari ularni akliy faolligini rivojlantirish, aqliy malaka va ko‘nikmalarni egallab olishlari, ularning maktabda muvaffakiyatli o‘qishlari uchun bo‘lajak intellektual faoliyatga tayyorlanishda manba bo‘lib xizmat kiladi. Maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalashning asosiy vazifalari kuyidagilardan iborat: 1. Bolalarda tabiat va jamiyat to‘g‘risidagi bilimlar tizimini, ilmiy dunyokarashni shakllantirish. 2. Bilimga doir ruhiy jarayonlarni rivojlantirish: sezgi, idrok, xotira, xayol, tafakkur, nutq. Bilishga doir psixik jarayonlarni rivojlantirish akliy tarbiyaning muxim vazifasidir. 3. Bilishga kizikish va akliy kobiliyatlarni aqliy mehnat madaniyatini rivojlantirish. Akliy tarbiyaning vazifasi bolalar qiziquvchanligini ular aqlining sinchkovligini rivojlantirish va shular asosida bilishga qiziqish hosil qilishdan iborat. 4. Aqliy malaka va ko‘nikmalarni rivojlantirish, ya ‘ ni eng oddiy faoliyat usullari predmetlarni tekshirish ulardagi muxim va muxim bo‘lmagan belgilarni ajratib kursatish boshka predmetlar bilan takkoslash maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarga akliy tarbiya berish vazifalaridan biridir. Bu 30matematik bilimlarni rivojlantirishda turli mashg‘ulotlardan va o‘yinlardan foydalanadi. Asosan nazariy ma ‘ lumotlar (qoidalar...) matematika mashg‘ulotlarida berilsa, shu ma ‘ lumotlarni mustahkamlash va bolalarga eslatish va takrorlatish uchun turli xildagi o‘yinlardan foydalaniladi. Ilg‘or ta ‘ lim texnologiyalari asosida tashkil etiladigan mashg‘ulotlar bolalarda intellektual malakalarning mukammal shakllanishiga zamin yaratadi. «Texnologiya» B yunoncha so‘z bo‘lib, «tecne» - «mahorat», «san ‘ at» va «logos» - «tushuncha», «o‘rganish» demakdir. “Texnologiya” so‘zi zamirida jarayonlarni amalga oshirish usullari va vositalari xaqidagi bilimlar yig‘indisi, shuningdek, ob ‘ ektda sodir bo‘ladigan sifat o‘zgarishlari tushuniladi. O‘yin texnologiyasi ham o‘yin metodidan o‘zining aniq maqsadi, amalga oshirish kerak bo‘lgan jarayonlarning mantiqiy ketma- ketligi va o‘zaro bog‘liqligi, oldindan belgilangan natijalarga erishish kafolati bilan farq qiladi. Maktabgacha ta ‘ lim muassasalarida bolalarga matematik bilimlarni izchillikda va mukammal tarzda yetkazib berish uchun ham interfaol usullarni qo‘llash zaruriyati mavjud. Tarbiyachining vazifasi bolalar ko‘zi o‘ngida o‘yin vaziyatining ko‘rgazmali manzarasini gavdalantirishdan, o‘yin obrazlarini yorqin tasvirlashdan, bolalar tasavvuri va hislariga ta ‘ sir etishdan, ularning ijodiy tashabbusni faollashtirishdan iboratdir. Tayyorlov guruhlarida o‘yinlar rollarni taqsimlashdan boshlanadi. Idrokni o‘stirishga qaratilgan o‘yinlar bolada narsalarning rangi, shakli, kattaligiga ko‘ra tahlil qilish malakasini shakllantiradi. Bunday o‘yinlar qatoriga “Shakllar ichidan qizil ranglilarni top”, “O‘lchamiga qarab guruhla”, “Nechta burchaklilar bor?”, “Figurali domino”... o‘yinlari kiradi. Maktabgacha yosh oxiriga kelib, bolalar rang qatoridagi 7 xil rangni bemalol farqlay oladilar. Ular asosiy geometrik shakllar (doira, oval, to‘rtburchak, to‘g‘ri to‘rtburchak, uchburchak)ni bilishlari lozim. Namunaga ko‘ra yoki nomi aytilgan ma ‘ lum bir shakldagi narsalarni ajrata olishlari kerak. Bolalar narsalarning kattaligini farqlashda ularning o‘lchami bo‘yicha terib chiqishni 3to‘g‘risida"gi qarori qabul qilindi. Mavzuning dolzarbligi. Respublikamizda bugungi kunda jami 7104 ta maktabgacha ta ‘ lim muassasasi faoliyat yuritadi. Ulardan 5604 tasi (79%) – davlat, 63 tasi idoraviyva 1437 tasi (21%) – nodavlat muassasalardir. 3-7 yoshdagi bolalarning umumiy sonidan (2,5 mln) 932 310 nafari (37,7 %), shundan shaharlarda 500 236 nafari (20,2 %) va qishloq joylarida 432 074 nafari (17,4 %) maktabgacha ta ‘ lim bilan qamrab olingan. Umuman, mamlakat bo ‘ yicha 3-7 yoshdagi har 100 nafar bolaga maktabgacha ta ‘ lim muassasalarida 28,1 ta joy to ‘ g ‘ ri keladi. Kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki, ba ‘ zi kamchiliklar qatorida maktabgacha ta ‘ lim tayyorlov guruhlari bolalarining matematik tasavvurlarini davlat talablari asosida shakllantirish ishlari ham talab darajasida emas. Bunga sabab bir jihatdan maktabgacha ta ‘ lim muassasalarida ta ‘ lim tarbiya berishda o‘quv vositalari, shart–sharoitlarning yetarli emasligi bo‘lsa, ikkinchidan, metodik jihatdan yetuk bilimli, tajribali mutaxassislarning yetishmasligidir. Maktabgacha ta ‘ lim muammolari bolalarda matematik tasavvurlarni rivojlantirishning metodik, ilmiy- usuliy jihatdan asoslanmaganligidir. “O ‘ zbekiston Respublikasi maktabgacha ta ‘ lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi”ga binoan sohadagi muammolarni bartaraf etish va 6 yoshli bolalar uchun majburiy bir yillik bepul umumiy boshlang ‘ ich ta ‘ limga tayyorlash bilan to ‘ liq qamrab olinishning ta ‘ minlanishi va ularni maktab ta ‘ limiga sifatli tayyorlab berish vazifalari ko ‘ zda tutadi.Maktabgacha ta ‘ lim tizimini takomillashtirish bo‘yicha ko‘pgina olimlar tadqiqotlar olib borganlar. Bu olimlar matematik tushunchalarning ongli va tushunarli bo‘lishi uchun bolalarda kechadigan psixik jarayonlar haqida ish olib borganlar. Matematik tushunchalarni rivojlantirish muammosi psixologik nuqtai nazardan quyidagi masalalarni o‘z ichiga oladi. Tushunchaning tuzilishi va shaklining paydo bo‘lishi. Tushunchalarni shakllantirish uchun aqliy harakatlar va aqliy faoliyat yo‘llari va usullarini 2KirishMaktabgacha ta ‘ lim sohasi uzluksiz ta ‘ lim tizimining dastlabki bo‘g‘ini bo‘lishi bilan birga keyingi ta ‘ lim tizimida, bolani maktabga tayyorlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Bugungi kunda bu ta ‘ lim sohasi davlat siyosati darajasiga ko‘tarilishi bejiz emas. Bu borada davlatimiz tomonidan qabul qilingan qator farmon, qaror va farmoyishlar maktabgacha ta ‘ lim tizimini tubdan isloh qilishga yo‘naltirilganligi barchaning e ‘ tiboridadir. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8 maydagi PQ-4312-sonli “O ‘ zbekiston Respublikasi maktabgacha ta ‘ lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi”, 2016 yil 29 dekabrdagi “2017-2021 yillarda maktabgacha ta ‘ lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-2707-sonli, 2017 yil 30 sentabrdagi “Maktabgacha ta ‘ lim tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5198-sonli Farmoni, 2017 yil 9 sentabrdagi «Maktabgacha ta ‘ lim tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PQ-3261-sonli qarori, shuningdek, Maktabgacha ta ‘ lim vazirligining 2018 yil 18 iyundagi 1-mh sonli “Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan davlat talablari” hamda “Ilk qadam” maktabgacha ta ‘ lim muassasasining Davlat o‘quv dasturini amalda joriy etish kabi davlat hujjatlarida bu sohaga oid masalalarini hal etish nazarda tutilgan. Prezidentimiz Shavkat Miromonovich Mirziyoev bu tizimni chuqur tahlil qilib, shu paytgacha nazardan chetda bo‘lgan eng kichik jihatlarigacha e ‘ tibor qaratdi. Bugungi kunda maktabgacha ta ‘ lim muassasalarining ta ‘ lim dasturlari va o‘quv- tarbiyaviy rejalariga qo‘yilgan davlat talablarini takomillashtirish dolzarb masalaligicha qo layotganligi aniqlandi. Aksariyat maktabgacha ta ‘ lim muassasalarining moddiy- texnika bazasi zamon talablariga javob bermayapti. Bolalarni maktabgacha ta ‘ limga qamrab olish ko‘rsatkichi hamon pastligicha qolmoqda. Mavjud muammolarni amaliy bartaraf etish maqsadid a «2017 − 2021 yillarda maktabgacha ta ‘ lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari 6 Maktabgacha ta ‘ lim muassasalari tayyorlov guruh bolalarida matematik tasavvurlarini rivojlantirish usul va vositalarini ishlab chiqish;  Maktabgacha ta ‘ lim muassasalari tayyorlov guruh bolalarida matematik tasavvurlarini rivojlantirishda interaktiv usullardan foydalanish imkoniyatlarini aniqlash:  Maktabgacha ta ‘ lim muassasalari tayyorlov guruh bolalarida matematik tasavvurlarini rivojlantirish samaradorligini tajriba-sinovda tekshirish;  Maktabgacha ta ‘ lim muassasalari tayyorlov guruh bolalarida matematik tasavvurlarini rivojlantirish bo‘yicha metodik tavsiyalar ishlab chiqish.Kurs ishinng obyekti . Maktabgacha ta ‘ lim muassasalarida matematika mashg‘ulotlari. Kurs ishinng predmeti. Maktabgacha ta ‘ lim muassasalari tayyorlov guruh bolalaridamatematik tasavvurlarini rivojlantirish usul, vosita va yo‘llari. Tadqiqotning tarkibiy tuzilishi . Kirish, 2 bob, xulosa va adabiyotlar ro‘yxatidan tashkil topgan. 23bosma o‘yinlar odatda mashg‘ulotdan bo‘sh vaqtlarda o‘tkaziladi. Nutq o‘stirish mashg‘ulotlarida ham harf yoki tovushlardan bo‘g‘inlar, bo‘g‘inlardan so‘zlar, so‘zlardan gaplar, gaplardan matnlar hosil bo‘lishi haqida ma ‘ lumot beriladi. Bu ma ‘ lumotlar orqali ham bolalar kichik, o‘rta va katta kabi matematik tushunchalarning mohiyati tushuntiriladi. Matematik tushunchalarni, sanoq va tartib sonlar, buyumlarning o‘lchovlari va sifatlarini, miqdoriy tushunchalarni, narsa va buyumlarning bir-biriga munosabatini, ularning joylashuvini, shaklini va hajmini, vaqt mo‘ljallarini o‘z nutqlarida to‘g‘ri qo‘llash malakalari rivojlantiriladi. Musiqa mashg‘ulotlarida ham bolalar matematik munosabatlarga duch keladilar. Ular qo‘shiq va kuylarni ijro etishda ma ‘ lum ritmga tushadilar. Bu ritmlar ham ma ‘ lum notalardan tuziladi. Shuningdek, ular notalarning nechtaligi, doira sadolarining nechtaligi haqida fikr yuritadilar. Qo‘shiq kuylash va raqsni boshlashdan avval bolalarga start beriladi. Masalan: Bir, ikki, uch.. boshladik. Ba ‘ zida bolalar qo‘shiqlarga qarsak chalish orqali jo‘r bo‘ladilar. Musiqa asboblarining geometrik figuralariga o‘xshashlik jihatlari ham mavjudki, bolalar e ‘ tiborini shularga qaratish ham ularning tasavvurini yanada boyitadi. Masalan doira, zarb asboblarining aylana shakliga o‘xshashligi, karnay va surnaylarning konus va o‘lchamlarining (uzun, qisqaligi), balalaykaning uchburchak shaklidaligi, changning to‘rtburchak shakliga o‘xshashi, cholg‘u asboblarining klavishalarining o‘lchamlari va shakllariga e ‘ tibor qaratiladi. Bunda ham matematika ishtirok etadi. Maktabgacha ta ‘ lim muassasalarida qurish-yasash mashg‘ulotini tashkil etishda ham matematikadan keng foydalaniladi. “Qurish-yasash” turli predmetlarni, qism va elementlarni ma ‘ lum bir holatga keltirish, ma ‘ nosini bildiradi. Qurish- yasash faoliyati - amaliy faoliyat bo‘lib, oldindan 38«Juft kartochkalar» kabi o‘yinlarni o‘tkazish tavsiya qilinadi. Olti yoshli bolalar «o‘ziga» nisbatan to‘la ishonch bilan mo‘ljal oladilar. Ammo hali ularning ko‘pchiligi buyumlarning, boshqa odamlarning o‘ng va chap tomonlarini farq qilishda qiynaladilar. Ularni, masalan, o‘zi tomoniga yuzi bilan aylangan o‘rtog‘ining o‘ng qo‘li uning chap qo‘li qarshisida bo‘lish holi ajablantiradi. Nega bunday bo‘ladi? Oldingi ish natijasida bolada quyidagi bilim va malakalarning puxta stereotipi (andozasi) yig‘ilib qoladi: o‘ngda (o‘ngroqda, o‘ngga), o‘ng qo‘l turgan tomonda bo‘ladi. Bu fazo «o‘zidan» mo‘ljal olishda mutlaqo to‘g‘ri. Ammo endi vaziyat o‘zgardi. «Bolaga boshqa odamdan yoki boshqa buyumlardan mo‘ljal olish taklif qilinadi. Demak, munosabat nuqtasi sub ‘ ektning o‘zidan tashqarida belgilanadi. Bu yerda oldingi tajriba fazoviy vaziyatlarning yangi variantlari bilan ziddiyatlikka kirishgandek bo‘ladi. Haqiqatda esa, masalan, bola o‘zi bilan juft bo‘lib, turgan bola o‘zidan o‘ng tomonda turganini yaxshi biladi. Ammo teskari fazoviy munosabatlarni («Agar Malik mendan chap tomonda turgan bo‘lsa, u holda men undan o‘ng tomonda turgan bo‘laman») tushunish tayyorlov guruh bolalari uchun ham unchalik oson emas. Bu yerda «boshqa odamga nisbatan» mo‘ljal olish vaziyati mavjud. Buni to‘g‘ri tahlil qilish uchun bola eng oldin o‘rtog‘ining o‘ng va chap qo‘li (tomoni)ni aniqlashi kerak. Katta guruhda bolalar bu malaqani egallab olishgan, endi esa shu malaka puxta va ustivor ko‘nikma bo‘lishi kerak. Olti yoshli bolalar o‘ng va chap tomonni boshqa odamga nisbatan aniqlashni xuddi o‘ziga nisbatan «o‘ng va chap tomonini aniqlagandek aniqlashini yaxshi tushunib olmoqlari kerak (chap tomon o‘ng qo‘l turgan tomonda; o‘ng tomon chap qo‘l turgan tomonda). Aniqlashning samarali usuli hayolan o‘rtog‘ining orqasiga turishdan iboratdir. Shunday qilib, «yuzi bilan orqasiga» boshlang‘ich holatidan, ya ‘ ni bola o‘rtog‘ishshg orqasida turgan holatida boshqa odamga nisbatan o‘ng va chap tomonni aniqlash kerak; shundan keyin «yuzma-yuz» holatida, ya ‘ ni boshqa bola qarshisiga turib, 33Bolalar topshiriqlarni bajarishga qiynalmasa, unga birmuncha murakkabroq topshiriq beriladi, agar qiynalsa, soddaroq topshiriq berish lozim. «Buyum o‘zi haqida nima deydi?», «Qismlariga ko‘ra buyumning nomini ayt», «Raqamli va shaklli domino» kabi o‘yinlardan, shuningdek, kubchalar, qirqma rasmlardan foydalanish mumkin. O‘yin - aqliy rivojlanishida muammosi bo‘lgan bolaning kattalar va tengdoshlari bilan muloqoti, hamkorlik maktabidir. Samimiylik, o‘zaro qo‘llab-quvvatlash, quvnoqlik kayfiyatlarini yaratish bilan o‘yin orqali bola taraqqiyotiga erishiladi. Masalan, bolaga 10 ichida matematik amallar bajarish taklif etiladi.1+1=2 2+1=3 3+1=? 4+1=? 5+1=? 6+1=? 7+1=? 8+1=? 9+1=? ... Keyingi etapda topshiriqlar mazmuni murakkablashtiriladi. 5+2=? 2+7=? 5+2=? 4+3=? 5-2=? 9-7=? 5+3=? 2+6=? ... Ta ‘ limiy o‘yinlar. Bolani didaktik material bilan o‘tkaziladigan o‘yinlarda yangi narsalarni o‘rganishga bo‘lgan ishtiyoqini tarbiyalash, narsalarning o‘lchami, shakli, rangi haqidagi tushunchalarini boyitish vazifalari amalga oshiriladi. “Mozaika”, “Domino”, “Pazl”, “Tangramma” o‘yinlari (doira, uchburchak, kvadrat) xos shakllarning o‘zaro munosabatlari ichida to‘g‘ri mo‘ljal olishga, bir necha qismlardan (qirqma rasmlar, kubiklar) bir butunni hosil qilishga, bir xildagi narsalarning bitta sensor belgisi (rang, shakl, o‘lcham) bo‘yicha mosligi va farqlarini aniqlashga, qiyoslashga va guruhlashga o‘rgatishni ko‘zda tutadi. Bunday o‘yinlar aqliy tarbiyalashning muhim vositasi hisoblanadi. Ta ‘ limiy o‘yinlar bolalarda bilish jarayonlarini, fikrlash qobiliyatlarini shakllantiradi. Didaktik o‘yinlarning muhim jihati bolalarning fikrlash faolligini, mustaqilligini va nutqini rivojlantirishidir. 49-Til va nutq markazi - Ilm-fan va tabiat markazi - San ‘at markazi - Musiqa va ritmika markazi . Rivojlanish markazlari bolalarga o‘zlarining shaxsiy ko‘nikmalari va qiziqishlaridan kelib chiqqan holda ta ‘ lim-tarbiya jarayonini mustaqil individuallashtirish imkoniyatini beradi. Masalan, san ‘at markazida bir bola qog‘oz qirqadi, boshqa bola esa shu qog‘ozdan qaychi bilan o‘zi o‘ylagan shaklchani kesib oladi. Stol ustida o‘ynaladigan o‘yinlar markazida bir bola to‘rtta yog‘och kubikdan shakl yasaydi, boshqa birovi esa yigirma besh bo‘lakli karton qog‘ozli tasvirni tuzishni ma ‘ qul ko‘radi. Tarbiyachi jarayonda bolalarni kuzatadi va ularning rivojlanishiga daxldor fikrlarni yozib boradi. Ancha vaqtdan so‘ng u bolalarga vazifani murakkablashtiruvchi materiallarni taklif etadi yoki vaziyatga qarab ana shu vazifalarni bajarishda bolaga to‘g‘ridan to‘g‘ri yordam b eradi. Bunday yo‘l tutish tufayli bola samarali tarzda rivojlanadi. Tarbiyachilar rivojlanish markazlarida bolalarning yordamchilari rolini o‘ynaydilar, mashg‘ulotlar olib boriladigan joyda imkoniyatlar kengligini ta ‘ minlaydilar va har bir bola individual rivojlanishi darajasini egallay olgan xolda faoliyat turlarini rejalashtiradilar. Kun tartibi turli mashg‘ulot turlarini o‘zida qamrab olishi lozim: kichik guruhlarda, birgalikda va tarbiyachi hamkorligida individual tartibda (individual) yoki mustaqil (ular tomonidan tanlagan mashg‘ulotlarga vaqt ajratish kerak, chunki bolalar ongli tanlab olishni o‘rganadilar, o‘z qiziqish va qobiliyatlarini amalga oshiradilar). Bolalarning o‘z tanlovlarini amalga oshirishi, muammolarni hal etishi, atrofdagi kishilar bilan birgalikda harakat qilishi, indivdual maqsad qo‘yishi va unga erishishni bilishlari lozim. Guruhlardagi markazlar shunday tarzda yaratilishi kerakki, u bolaga 51markazda bolalarning tabiat hodisalari haqida bilib olgan tushunchalari va ko‘chadan topilgan narsalar bilan mashg‘ul bo‘lishlari uchun foydalaniladi. San ‘ at markazi bolalarning o‘z ijodiy qobiliyatlarini sinovdan o‘tkazish va amalga oshirishga rag‘batlantiradi, ularga yangi materiallar bilan tanishishdan qoniqish olish imkoniyatlarini beradi, bolalarning sezish qobiliyatini boyitadi. Bu yerda bo‘yoq, qog‘oz, qaychi, bo‘rchalar, qalamlar, gazlama bo‘laklari va kesish hamda yelimlash uchun turli qiyqimlar mavjud. Shuningdek, tabiiy materiallar – yog‘och, barg, qum-tuproqni ham qo‘shib qo‘yish foydadan xoli emas. Ushbu markazdagi mashg‘ulotlar ijodiy qobiliyat, so‘z orqali va so‘zsiz muloqot, umumiy va nozik harakatlanish, aqliy qobiliyatni rivojlantirishga yo‘naltirilgan. Musiqadan va ritmika markazi butun kun davomida mashg‘ulotlarni birlashtirish uchun foydalanish mumkin. Kuylash, harakatlar, qarsak chalish, o‘yinlar, musiqa asboblari chalish va yozilgan kuy-qo‘shiqlarni tinglash har qanday dasturni yaxshigina to‘ldiradi. Musiqaviy mashg‘ulotlar zehnni charxlaydi, ritmga, sanashga o‘rgatadi va nutqni rivojlantiradi; umumiy va nozik harakatlanishni (motorikani) rivojlantiradi va ijodiy qobiliyatni namoyish etishga imkon beradi. Maktabgacha ta ‘ lim sifat va samaradorligini yanada oshirish maqsadida tayyorlov guruhlari uchun mashg‘ulotlar haftaligi tashkil etish mumkin. Bunda mashg‘ulotlar odatdagi tartib bo‘yicha davom etadi. Lekin har bir haftaga nom beriladi. Masalan: Matematika haftaligi, Nutq o‘stirish haftaligi, Tabiat haftaligi, Tasviriy faoliyat haftaligi, Badiiy adabiyot haftaligi kabi. Bu haftaliklar davomida bolalarga matematika, nutq o‘stirish, tabiat, tasviriy faoliyat, badiiy adabiyotga oid ko‘nikmalarni rivojlantirish ishlari kuchaytiriladi. Shuningdek, Matematika haftaligida har bir mashg‘ulot matematika bilan, Nutq o‘stirish haftaligida har bir mashg‘ulot nutq o‘stirish mashg‘uloti bilan, Tabiat haftaligida har bir mashg‘ulot tabiat bilan tanishtirish mashg‘uloti bilan, Tasviriy faoliyat haftaligida har bir mashg‘ulot 41toping . Endi 6, 8, 4, 3 sonlarining qo‘shnilarini toping va ayting. B) Jadval bilan ishlash . 5 sonini shakllar ichidagi sonlar bilan taqqoslash.5 < 5 > 5 = C) Kartochkalar bilan ishlash. < , > belgilarini to‘g‘ri joylashtir. 8 7; 9 ; 7 9; 8 8; 4 7; 9 3 32mustahkamlashda shunday o‘yinlardan foydalaniladi. Masalan, “Nechta shaklni bilasiz?”, “Kim uzoq sanaydi?”, “Sonlarning qo‘shnilarini top” kabi o‘yinlar xotira mashqlari sanadi. Tafakkurni o‘stirish o‘yinlarining maqsadi obrazli-harakatli, ko‘rgazmali- obrazli, mantiqiy tafakkur turlarini egallashdan iborat. Bunday o‘yinlar mobaynida bolalarda mantiqiy tafakkur elementlari shakllana boshlaydi, ya ‘ ni ular xulosalar qila oladilar, mantiq qonunlariga ko‘ra fikrlaydilar. Bola ijodiy qobiliyatining o‘sishi deganda tasavvur xayolning taraqqiyoti va noan ‘ anaviy tafakkur qila olish tushuniladi. Ijodkorlik ko‘p jixatdan o‘z his - tuyg‘ulari, olam haqidagi tasavvurlarini turli usullar bilan bayon eta olishga bog‘liq. Buning uchun esa bola har bir narsada uning turli tomonlarini ko‘ra olishi, narsaga xos alohida belgilarning barchasini his qilishi, obrazni ko‘z oldiga keltira olishi kerak. Shu sababli bunday o‘yinlar puxta reja asosida muntazam o‘tkazib turilishi kerak. Deyarli har bir o‘yin uchun uni o‘tkazishning soddaroq yoki murakkabroq ko‘rinishlaridan foydalanish lozim. 4rivojlantirish. Bu muammoga, L.S.Vigotskiy, A.N.Leontev, S.L.Rubinshteyn, O.K.Tixomirov va boshqalarning tadqiqot ishlari bag‘ishlangan. P.Ya.Galperin, Yu.M.Kolyagin, Z.I.Kalmikov, V.A.Kruteskiy, A.M.Matyushkin, N.F.Talizina, L.M.Fridman, E.G ‘ oziyev, Z.Nishonova va boshqalar ham ushbu muammolarni o‘rganganlar. M.A.Danilov, L.V.Zankov va boshqalarning tadqiqotlarida bolaning o‘quv faoliyati qulay sharoitda, ularning aqliy faoliyatini rivojlantirishning turli yo‘llari ko‘rsatilgan. Demak, ta ‘ lim usullari matematik tushunchalarni shakllantirishga qaratilishi, ishning turli usullarini mujassamlashtirishi lozimdir. Bolada matematik tushunchalarni shakllantirish masalasiga psixologlar, pedagog va metodistlar Yu.Kolyagin, Yu.Klyutkin, L.M.Fridman, A.M.Leushina, D.Galanin, V.Davidov, G.Vasuro, V.Sverdlov, K. Dunker, J.Piaje, I.Vasilevaning tadqiqotlari katta ahamiyatga ega. Bularning fikricha, matematik tushunchalarni shakllantirish muammosi murakkabdir. Har bir fikr izlanish va yangilikni yaratish hamda uni ommalashtirishga qaratilgan mustaqil harakatdan iborat. Ular bolaning turlicha fikrlashi uning oldida turgan yangi muammolarni mustaqil yechishga, yangi bilimlarni tez o‘zlashtirishga, imkoniyatlarini ishga solishga undaydi, deb hisoblaydilar. A.M.Leushina bolalarda buyumlarning miqdoriy tomonlarini abstraktlashtirish va bir xil buyumlarni yagona to‘plamga birlashtirish masalasini sekin-asta rivojlantirish imkonini beradigan mashqlar tizimini ishlab chiqdi. A.N.Leontev va S.L.Rubenshteynning xulosalariga qaraganda, matematik tushunchalarni shakllantirishda faoliyat shakllarining ishlanmasi hamda ta ‘ lim tamoyillarining bir-biriga bog‘liqlikda o‘tkazilishi eng samarali o‘nalishdir. N.S.Leytes bolalik davrida aqliy qobiliyatlarning namoyon bo‘lishini ham ijodkorlik deb bilgan. O‘z mashg‘ulotlarida bola o‘zlashtirganini yoki birovning topshirganini shunchaki takrorlamaydi, u – ijod sub ‘ ektidir. Bolalardagi aqliy faollik tonusining o‘zi qobiliyatlarning erta uyg‘onishi bilan ularni izlanishlarni chuqurlashtirish va kengaytirish, “noma ‘ lumlikka sakrash”larga undaydi. Aynan ijodiy sa ‘ y-harakatlar 18Ta ‘ limni tashkil qilishni ilmiy ishlab chiqish (darsni va ta ‘ limning mashg‘ulotdan tashqari shakllarini qanday o‘tkazish?) Mashg‘ulot ishlarini qanday tashkiliy metodlarda o‘tkazish kerak? Mashg‘ulot jarayonidagi ta ‘ limiy va tarbiyaviy masalalarni qanday qilib yanada samaraliroq hal qilish kerak?). Bolalarga bilim berish maqsadlari, metodlari, vositalari va shakllari metodik tizimning asosiy komponentlaridir. Mashg‘ulotlar o‘quv yili boshidan boshlab haftasiga 1 martadan (1 yilda 36 marta) o‘tkaziladi. Sentabr oyida bir mashg‘ulotning davomiyligi 10 minutdan oshmasligi kerak. Oktabr oyidan boshlab mashg‘ulot davomiyligi sekin-asta 15 minutga yetkaziladi. O‘rta guruhda mashg‘ulotlar sentabr; oyidan boshlab, haftasiga 1 marta o‘tkaziladi. Mashg‘ulot 20 daqiqa davom etadi. Yil davomida 36 ta mashg‘ulot o‘tkaziladi. Bolalar harakatli-ko‘rsatmali shaklda berilgan o‘quv materiallarini yaxshi o‘zlashtiradi. 5 yoshga qadam qo‘ygan bolalarni o‘qitishda didaktik o‘yinlardan keng foydalanish kerak. Topshiriqlarning bajarilish jarayonida tarbiyachi bolalarni o‘z harakatlarini (nima qilganlarini va qanday qilganlarini, natijada nima hosil bo‘lganini) tushuntirib berishga undaydi. 6 yoshli bolalarda o‘z xulq-atvorini boshqarish qobiliyati paydo bo‘ladi; erkin xotira, diqqat rivojlanadi. Shu yoshda topshiriqni bajarishga, o‘z ishiga ijobiy baho olishga intiladilar. Ular o‘quv topshiriqlariga katta qiziqish bilan qaraydilar. Bolalar katta guruhda birinchi o‘nlik sonlarini yaxshi o‘zlashtirishlari kerak. Har xil buyumlar to‘plamini sanash, ularning qatorda kelish tartiblarini aniqlash jarayonida sonlar mohiyatini o‘zlashtirish amalga oshiriladi. Bolalar bilan bajariladigan hamma i shlar ular oldingi bosqichlarda olgan bilimlar va ularni hisobga olish asosida tashkil qilinadi. O‘rganishni o‘tilganlarni takrorlashdan boshlash kerak. Har qaysi yangi bilim oldin o‘zlashtirilgan bilimlar tizimiga kiritilishi zarur. Mashqlar miqdori yetarli bo‘lgandagina bolalarda puxta malaka va ko‘nikmalar shakllanishi mumkin. Bolalarni buyumlar, o‘yinchoqlar, geometrik figuralar, kartochkalar va rasmlardagi 34O‘yin vositalari sifatida turli o‘yinchoqlar, konstruktorlar (koptok, piramida, kub...) yordamchi vositalar sifatida misol bo‘la oladi. O‘yin vositalarisiz amalga oshiriladigan o‘yinlar xontaxta ustida, xonada va dalada o‘ynaladigan o‘yinlar, kompyuter va televizor o‘yinlari kabi texnik vositalar mavjudki, bular o‘yin vositalari ham bolalarga matematik ko‘nikmalarni rivojlantirishda katta yordam beradi. Maktabgacha ta ‘ limda yoshi kattalarning to‘plagan tajribasini kichik yoshdagilarga singdirish jarayonida o‘yinlar ta ‘ lim metodi sifatida namoyon bo‘ladi. O‘yin metodlariga qarab maktabgacha ta ‘ lim vazifalaridan kelib chiqib, predmetli, syujetli- ishchan, drammalashtirilgan o‘yinlardan keng foydalaniladi. Maktabgacha ta ‘ limda rivojlantiruvchi pedagogik o‘yinlarni o‘quv tarbiya jarayonida qo‘llash quyidagi o‘ziga xos xarakterga ega bo‘ladi. Birinchidan , rivojlantiruvchi pedagogik o‘yinlar maxsus topshiriqlar majmuasidan iborat bo‘ladi. Ikkinchidan, o‘yin faoliyatidagi topshiriqlar rangli kublar, g‘ishtchalar, kvadratlar, plastilin, karton qog‘ozlar, konsruktor-mexanik to‘plamlarida turli ornament, rasm va bezakli predmetlar vositasida amalga oshiriladi. Uchinchidan , topshiriqlar mustaqil bajarilishini ta ‘ minlash maqsadida ularni oddiydan murakkabga tomon, aniq vaqt oralig‘ida sifatli bajarilishini ta ‘ minlash darkor. Maktabgacha ta ‘ lim muassasalarida interfaol o‘yinlardan foydalanish ijobiy natijalarga olib keladi. Bu o‘yinlar jarayonida bola passiv ob ‘ ektdan faol sub ‘ ektga aylanadi. Tarbiyachining asosiy vazifasi esa o‘yinni tashkil etish, bolalar ijodiga sharoit yaratishdan iborat. Interfaol o‘yinlar jarayonida bola mustaqil fikrini to‘g‘ri bayon etishga, boshqalarni tinglashga o‘rganadi, boshqacha qilib aytganda interfaol o‘yinlar orqali kelajakda har bir bola uchun zarur bo‘lgan ijobiy sifatlar shakllantiriladi. Interfaol o‘yinlarni samarali o‘tkazish uchun quyidagi qoidalarga 48turlari bilan ta ‘ minlashlari uchun ularning o‘ziga xos, boshqalardan ajralib turadigan rivojlanish ko‘rsatkichlari to‘g‘risida to‘liq tasavvurga ega bo‘lishlari lozim. Shuningdek, tarbiyachilar bir xil yoshdagi turli bolalarning qobiliyatlari va qiziqishlaridagi farqlarga e ‘ tibor bilan munosabatda bo‘lishlari kerakligini mutaxassislar alohida ta ‘ kidlashadi. Bunda bola rivojlanishining o‘ziga xosligiga doir, bolalar qiziqishlariga javob beruvchi faoliyat turlari, ya ‘ ni ularning aqliy, ijtimoiy va ma ‘ naviy yetuklik darajasi nazarda tutiladi. Bunday faoliyat turlari bolalarning tabiatga qiziqishlariga, tajribadan qoniqish hosil qilishlariga va o‘z g‘oyalarini tajribada sinab ko‘rish xoxish-istaklariga qaratilgandir. Bunda bolalarda paydo bo‘lgan savollarga o‘zlari javob topishiga yordam berish muhim ahamiyatga ega. Negaki, savolga javob izlash barobarida bolada qiziqish, dalillash va e ‘ tibor berish avtomatik tarzda faollashadi. Bunda tarbiyachining roli savolni soddalashtirmasdan va bolani ko‘p axborot bilan chalg‘itmasdan uni qoniqtiradigan javob topish yo‘llarini birgalashib qidirishdan iboratdir. Rivojlanish markazlaridagi ta ‘ lim jarayonida bolalarning o‘zlari tegishli rivojlanish markazini ixtiyoriy tanlay boshlaydilar. Bolalarni mustaqil guruhlarda ishlashi, individuallashtirishda tarbiyachi shunday faoliyat turlarini o‘ylab topadiki, unda barchaga birdek ko‘rsatma berilsa-da, biroq har bir bola undan kelib chiqqan holda o‘zi mustaqil ravishda muvaffaqiyatga erishishiga imkon beriladi. Individuallashtirish darajasini optimallashtirish mumkin. Epchillik va topqirlik talab etiladigan faoliyat turini tanlagan va bolalarni diqqat bilan kuzatgan holda tarbiyachi zaruriyat tug‘ilib qolsa topshiriq va materiallarni o‘zgartirishi yoki moslashtirishi mumkin. “Ilk qadam” o‘quv dasturi asosida maktabgacha ta ‘ lim muassasalarida quyidagi rivojlanish markazlari faoliyati yuritilishi nazarda tutiladi: - Qurish-yasash, konstruksiyalash va matematika markazi - Syujet-rolli o‘yinlar va dramalashtirish markazi O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTAMAXSUS TA ‘ LIMI VAZIRLIGI URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI SIRTQI “MAXSUS SIRTQI” BO‘LIMI “Maktabgacha ta ‘ lim” yo ‘ nalishi 3-kurs 203 -guruh talabasi Axmadova Komilaning “MATEMATIK TASAVVURLARNI SHAKLLANTIRISH NAZARIYASI VA TEXNOLOGIYASI ” fanidan tayyorlagan KURS ISHI Mavzu: Mantiqiy o’yinlar va topshiriqlar maktabgacha ta’lim yoshdagi bolalarni matematik rivojlanish omili sifatida Urganch-2022 9Dasturning samarali amalga oshirilishi unda ko‘zda tutilgan ko‘rsatkichlar ijrosining borishini tizimli monitoring qilib borish orqali davlat organlarining doimiy nazoratida bo‘ladi. Qarorning amalga oshirilishi davlat siyosatining asosiy ustuvor yo‘nalishlaridan biri sifatida respublikaning uzluksiz ta ‘ lim tizimini yanada isloh qilish borasidagi rivojlanish yo‘lining uzviy va bosqichma-bosqichligini ta ‘ minlaydi. O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta ‘ lim vazirligining 2018 yil 18 iyundagi 1-mh sonli “Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan davlat talablari” hamda “Ilk qadam” maktabgacha ta ‘ lim muassasasining Davlat o‘quv dasturiga asosan, quyidagi vazifalar belgilandi: maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanishi, ta ‘ lim-tarbiyasi mazmuni va sifatiga qo‘yiladigan talablarni belgilash; - milliy, umuminsoniy va ma ‘ naviy qadriyatlar asosida bolalarga ta ‘ lim-tarbiya berish, rivojlantirishning samarali shakllari va usullarini joriy etish; - ta ‘ lim-tarbiya jarayoniga pedagogik vazamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish; - kadrlarni maqsadli va sifatli tayyorlash uchun ta ‘ lim, fan va ishlab chiqarishning samarali integratsiyasini ta ‘ minlash. Davlat talablari quyidagi tamoyillar asosida tatbiq etiladi: - bolaning noyobligi; - «Men» konsepsiyasi va shaxsiy ta ‘ limini yaratishda bolaning faol roli; - Bolaning huquqlarini himoya qilish va ta ‘ minlashning muhimligi; - bola ta ‘ limi va rivojlanishida kattalarning asosiy roli; 202.1 Maktabgacha ta ‘ lim muassasalari tayyorlov guruhi bolalarida matematik tasavvurlarni rivojlantirish usul va vositalari Maktabgacha ta ‘ lim muassasalari tayyorlov guruhi bolalarida matematik tasavvurlarni rivojlantirishda mashg‘ulotlarni to‘g‘ri tashkil etish juda katta ahamiyatga ega. Ma ‘ lumki, maktabgacha ta ‘ lim muassasalarida mashg‘ulotlar kun davomida o‘tkazilib boriladi. Kunning birinchi kismiga mo‘ljallangan mashg‘ulotlar ancha yaxshiroq samara beradi. Mashg‘ulot jarayonida bolalarda mustakil fikrlash ko‘nikma va malakalari hosil qilinadi, tarbiyachining so‘zini tinglash, o‘rtoqlari bilan gaplashmaslik har bir tarbiyachi tomonidan berilgan savollarga javob berishga harakat qilish, aytilgan fikrlarni takrorlash tarbiyachi tomonidan o‘rgatib boriladi. Har bir yosh guruhlarda necha marta mashg‘ulot o‘tkazish bolalar bog‘chasi ta ‘ lim- tarbiya dasturida belgilab boriladi. Matematika mashg‘ulotlari kunning birinchi yarmida tashkil etiladi. Mashg‘ulotlar – maktabgacha ta ‘ lim muassasalarida o‘qitishni tashkil etishning asosiy shaklidir. Ular maktabgacha ta ‘ lim yoshidagi hamma bolalar uchun majburiy bo‘lib, ular uchun dastur mazmuni belgilangan, kundalik rejimda doimiy vakt ajratilgan, ularning kancha vakt davom etishi tayinlangan. Maktabgacha ta ‘ lim muassasada mashg‘ulotlar bolalarni maktabga tayyorlashda katta axamiyatga egaligi sababli bu mashg‘ulotlarda bolalar o‘quv faoliyati ko‘nikmalarini hosil kiladilar, ancha intizomli bo‘lib, yanada uyushadilar. Ularda barqaror diqqat, irodaviy zo‘r berish qobiliyati rivojlanadi. Sistemali o‘qish natijasida bilishga qiziqish paydo bo‘ladi. Ular bir-birlariga faol ta ‘ sir etadilar, tashabbus ko‘rsatish imkoniga ega bo‘ladilar. Bolalar oldiga ko‘pchilikdan kuch- g‘ayrat talab qiladigan vazifalar kuyilganda birgalikdagi kechinmalar paydo buladi, muammoli vaziyatlarni birga hal etish, jamoaga hurmat tuyg‘usi vujudga keladi. Mashg‘ulotlardagi o‘qitish jarayonida bolalarda maktabga va o‘qishga kizikish tarbiyalanadi, to‘g‘ri va 28usullarini qo‘llashga ko‘maklashadi. Mamlakatimizda ayni paytda vujudga kelgan shart-sharoitlar o‘qitishning shakli, mazmuni va uni amalga oshirish mexanizmlarini qayta ko‘rib chiqishni va bu jarayonga tegishli o‘zgartirishlarni kiritishni taqozo etmoqda. Xususan, shu kunlarda maktabgacha ta ‘ lim tizimini takomillashtirishga qaratilgan chora- tadbirlarni amalga oshirish uchun tarbiyachilarining malakasini oshirish mazmuni va shakllarini takomillashtirish zarurati paydo bo‘ldi. “Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan davlat talablari” hamda “Ilk qadam” maktabgacha ta ‘ lim muassasasining Davlat o‘quv dasturini amalda joriy etish, shu asosda maktabgacha ta ‘ lim muassasalari tarbiyachilari malakasini oshirish jarayonlarining mazmunini takomillashtirish hamda ularning kasbiy kompetentligini muntazam oshirib borishni nazarda tutadi. Shuningdek, maktabgacha ta ‘ lim muassasalari tarbiyachilariga ta ‘ limda innovasion texnologiyalar, mashg‘ulotlarni metodik jihatdan to‘g‘ri tashkil etishning mazmun va mohiyatini ochib beradi. Maktabgacha ta ‘ lim muassasalarining tayyorlov guruhlarida elementar matematik tasavvurlarni shakllantirish mashg‘ulotlarini o‘tkazish va bu mashg‘ulotlarni samarali tashkil etish, bolalarning matematik tushunchalarini, sensor tuyg‘ularini o‘stirish, bolalarga son-sanoq, kattalik, geometrik shakl, tevarak-atrofda mo‘ljal olish, vaqtni chamalash haqida tushunchalar berishni ko‘zda tutadi. Dastur asosida olib boriladigan ishlarni to‘laqonli amalga oshirish esa, tarbiyachilardan mashg‘ulotlarni tashkil etish va o‘tkazishga oid kasbiy bilim va ko‘nikmalarini malaka talablari asosida chuqurlashtirish, yangilash va ta ‘ lim-tarbiya jarayonida zamonaviy texnologiyalardan foydalanish yo‘llarini egallashlarini nazarda tutadi. Buning uchun maktabgacha ta ‘ lim muassasalari tarbiyachilarining zamonaviy pedagogik texnologiyalari va metodlari haqidagi bilim, ko‘nikma va malakalarini rivojlantirishlari, mashg‘ulotlarni tashkil etish 39«o‘ng-chap»ni farqlash kerak. Keyinroq esa har qanday boshlang‘ich holatda, xatto o‘rtog‘i orqasi bilan turganda ham, «o‘ng-chap» tomonlar aniqlanadi. Tayyorlov guruhlarida elementar matematika mashg‘ulotida mantiqiy tafakkur ham o‘stiriladi. Tayyorlov guruhlarida elementar matematika mashg‘ulotidamantiqiy tafakkurni o‘stirish uchun dastur mazmuni quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 1. O‘quv yili davomida quyidagi olingan bilimlarni mustahkamlash: - masala yechish malakasi; - narsalarni 3 belgisiga ko‘ra turkumga ajratish malakasi; - son qatori bilan ishlash malakasi; - ikki xonali sonlarni bilish; - masala tuzish malakasi; - grafik diktant yozish malakasi; - xafta kunlarini bilish malakasi. 2. Bolalarni diqqati, xotirasi, mantiqiy tafakkuri, ijodiy tasavvurlarini rivojlantirish. Quyida bolalarning mantiqiy tafakkurini rivojlantiruvchi ba ‘zi usullarberilgan. 1- mashq. Xazil topshiriqlar. A) Bir qirg‘oqda jo‘ja, ikkinchi qirqoqda o‘rdakcha, o‘rtada bor orolcha. Kim orolchaga birinchi bo‘lib yetib boradi? B) Stolda ikkita olma, yettita nok bor. Stolda xammasi bo‘lib nechta sabzavot bor? C) Hovlida xo‘roz va tovuq aylanib yuribdi. Xo‘roz oyog‘i ikkita, tovuqnikito‘rtta. Xammasi bo‘lib nechta oyoq bor? D) Stolda ikkita yarimtalik, to‘rtta choraktalik olmalar bor. Ularni 17bu barcha ta ‘ lim-tarbiya ishi bilan shug‘ullanuvchi xodimlardan katta mas ‘ uliyatli ishlarni bajarishni talab etadi. O‘zbekiston Respublikasi kadrlar tayyorlash Milliy dasturi uzluksiz ta ‘ limni bir butun tizimini yaratish vazifasini ilgari surdi va mutaxassislar tayyorlash sifatiga qo‘yiladigan talablarni yanada oshirdi. Yana shunga bog‘liq holda Respublikadagi pedagogika oliy o‘quv yurtlaridagi ta ‘ lim va tarbiya jarayonini takomillashtirish masalasi dolzarb masalaga aylandi. So‘ngi yillarda mamlakatimizda maktabgacha ta ‘ lim muassasalarida matematika o‘qitish o‘z ko‘lami va ahamiyati jihatidan nihoyatda katta bo‘lgan o‘zgartirishlar amalga oshirildi. Maktab oldiga yangi maqsadlarning qo‘yilishi maktabgacha ta ‘ lim muassasalarida matematik ta ‘ lim berish mazmunining tubdan o‘zgarishiga olib keldi.Hozirgi kunda maktabgacha ta ‘ lim muassasalarida matematik ta ‘ lim berish usulining mazmuni quyidagilardan iborat: Matematika o‘qitishda ko‘zda tutilgan maqsadlarni asoslash. (Nima uchun matematika o‘qitiladi, o‘rgatiladi Maktabgacha ta ‘ lim muassasalarida matematika o‘qitish mazmunini ilmiy ishlab chiqish (nimani o‘rgatish?). Ya ‘ ni, bolalarga bilimlar qanday berilganda, bu bilimlar hozirgi zamon talablariga mos keladigan bo‘ladi. Matematik bilim berish usullarini ilmiy ishlab chiqish (qanday o‘qitish kerak?), ya ‘ ni bolalar hozirgi kunda zarur bo‘lgan bilimlarni, malakalarni, ko‘nikmalarni va aqliy faoliyati, qobiliyatlarini egallab oladigan bo‘lishlari uchun o‘quv ishlari metodikasi qanday bo‘lishi kerak? Matematik bilimlarni egallash jarayonida bolalar shaxsining rivojlanishi va shakllanishini amalga oshirish uchun qanday o‘qitish kerak? Matematik bilim berish vositalarini darsliklar, didaktik materiallar, ko‘rsatma- qo‘llanmalar, pedagogik texnologiyalar va texnik vositalarni ishlab chiqish (nima yordamida o‘qitish). 435- topshiriq . Kalit yashiringan joy misollarda belgilangan. Har bir misolni yechish orqali biz kalit yashiringan joy nomini bilib olamiz. Kalit javonning qaerida yashiringan ekan, topaylikchi. Misolning javobi qanday harf bilan boshlansa, o‘sha harflar bizga kalit yashiringan joy nomini bildiradi. 10 – 7 = 3 misolning javobi – 3 3 soni U harfi bilan boshlanadi. 5 + 3 = 8 misolning javobi - 8 8 soni S harfi bilan boshlanadi. 6 – 2 = 4 misolning javobi - 4 4 soni T harfi bilan boshlanadi. Misollarda UST so‘zi yashiringan ekan. Qani ko‘ramiz haqiqatdan ham kalit javon ustidami? Barakalla bolajonlar, kalitni birgalashib topdik. Ko‘rdingizmi bilimli bolalar barcha muammolarni tezda hal qiladilar. Sizlar aqlli va dono bolalarsiz. Mashg‘ulotning yakuni. Kalitni Zumradoyga berishadi. Zumradoy bolalarga minnatdorchilik bildirib, shu kalit yordamida Qimmatxon va uning onasini qutqarishini aytib chiqib ketadi. «Ilk va yoshdagi bolalarning rivojlanishiga qo‘yiladigan davlat talablari» va «Ilk qadam» o‘quv dasturining ishlab chiqilishi uzluksiz ta ‘ lim tizimida ta ‘ limni samarali amalga oshirish uchun keng imkoniyatlar yaratdi. O‘quv dasturda ta ‘ lim muassasasida rivojlantiruvchi muhitni tashkil etishda bolalarning o‘ziga xos belgilarga ega bo‘lgan yoshga doir xususiyatlari va ehtiyojlarini hisobga olish muhim ahmiyat kasb etishi qayd etiladi. Shu bilan birga rivojlantiruvchi muhit mazmuniga quyidagilar ko‘rsatiladi: ta ‘ lim muassasasining ko‘rgazmali - rivojlantiruvchi muhiti mazmuni madaniy- tarixiy qadriyatlar: milliy va mintaqaviy an ‘ analar; tabiat, iqlimdan kelib chiquvchi xususiyatlarga mos bo‘lishi lozim; muhit mazmuni birlamchi dunyoqarash asoslarini shakllantirish, bolaning 19tasvirlarni sanash (qayta sanash, qo‘shib sanash, ajratib sanash)ga, ob ‘ ektlar miqdorlarini sezish bilan aniqlashga mashq qildirish kerak. Mazkur guruhda haftada 1 tadan mashg‘ulot o‘tkaziladi. Maktabga tayyorlov guruhi bola 7 yoshga qadar son, buyumlarning shakli va kattaligi haqida nisbatan ko‘proq bilimlarni o‘zlashtirgan bo‘lishi, fazoda (2 va 3 o‘lchovli) va vaqt bo‘yicha mo‘ljal ola bilishi kerak. Tarbiyachi bolalarda matematik bilimlarga ustivor (turg‘un) qiziqish, ulardan foydalanish malakasi va ularni mustaqil egallashga intilishni tarbiyalashga harakat qilishi kerak. Shu yoshda bolalarda mustaqil fikrlashni, fazoviy tasavvurni rivojlantirish, ayniqsa, muhim. Maktabgacha tayyorlov guruhi uchun elementar matematik tasavvurlarni rivojlantirishda bolalarning oldingi bosqichlarda olgan bilimlarini sistemalashtirish, kengaytirish va chuqurlashtirishni nazarda tutadi. Elementar matematika mashg‘ulotlari oldida bir qator maqsadlar qo‘yilgan. Bular: ta ‘ limiy, tarbiyaviy va amaliy maqsadlardir. 35e ‘ tibor berish lozim: 1. Mashg‘ulot oldidan bolalar o‘yin qoidalari va mazmunini qay darajada tushunganliklarini aniqlash. 2. Bolalarning yosh xususiyatlari va bir-birlariga bo‘lgan munosabatlarini hisobga olish. 3. Har bir bolaning qobiliyati va psixologik xususiyatlarini e ‘ tiborga olish. 4. O‘yin jarayonida bolalarga qiziq bo‘lgan materiallardan foydalanish. 5. Diqqat va e ‘ tiborni jalb etadigan usullarni izlab topish. 6. Bolalarga rollarni to‘g‘ri taqsimlash. 7. O‘yindan qanday maqsadda foydalanish mumkinligini bilish. 8. O‘yinning asosiy bosqichlari haqida tasavvurga ega bo‘lish va natijalarini prognoz qilish. O‘yinni yakunlash. O‘yin aqliy yuklamani kamaytiradigan xolga keltiradigan umumiy xulosa bilan tugallanadi. Tarbiyachi o‘yinni baholashida uning ijobiiy tomonlarini ta ‘ kidlaydi, o‘z rollarini muvaffaqiyatli bajargan, jasurlik, chidamlilik, faollik, o‘zaro o‘rtoqlik yordami ko‘rsatgan bolalar nomini aytadi, ularni rag‘batlantiradi va ba ‘ zi kamchiliklar, qoidalarning buzilishi hamda bolalarning shu bilan bog‘liq harakatini ko‘rsatib o‘tadi. Katta guruh bolalarida mustaqillik, tashkilotchilik malakasini tarbiyalash maqsadida tarbiyachi ularga kichik guruh bolalari bilan o‘yin tashkil etishini taklif etadi. O‘yin kichik guruh tarbiyachisi kuzatuvi ostida o‘tkaziladi. Maktabgacha ta ‘ limda elementar matematik tasavvurlarni shakllantirish bo‘yicha tashkil etiladigan o‘yinlarning maqsadi: Bolalarga maktabgacha ta ‘ lim muassasalarida matematika mashg‘ulotlarini samarali tashkil etish yuzasidan miqdor, son-sanoq, kattalik, geometrik shakl, tevarak-atrofda mo‘ljal olish va vaqtni chamalash kabi tushunchalarni o‘rgatishga oid ishlarni rejalashtirish va o‘rgatish usullari, MundarijaKirish .………………………………………………… ……. .…..….…3 I bob. Maktabgacha ta ‘ lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida matematik tasavvurlarni shakllantirishning nazariy asoslari 1.1 Maktabgacha ta ‘ lim muassasalari bolalarida Davlat talablari asosida matematik tasavvurlarni shakllantirish metodik muammo sifatida… …………… ……………………………………………………….. ….7 1.2 Maktabgacha ta ‘ lim muassasalari tayyorlov guruhlarida bolalarning matematik tasavvurlarini rivojlantirishning hozirgi holati… ……………….…1 6 II bob. Maktabgacha ta ‘ lim muassasalari tayyorlov guruhi bolalarida matematik tasavvurlarni rivojlantirish metodikasi. 2.1 Maktabgacha ta ‘ lim muassasalari tayyorlov guruhi bolalarida matematik tasavvurlarni rivojlantirish usul va vositalari… . …… .............. ...…2 0 2.2 Maktabgacha ta ‘ lim muassasalari tayyorlov guruhi bolalarida matematik tasavvurlarni rivojlantirishda interaktiv usullardan F oydalanish imkoniyatlari ………………………………… ……...…… ..................... …..…. 27 Xulosa ………………………………………..…………… …..…. …………… 54 Foydalanilgan adabiyotlar ……………………………… …. .……………… 56 52tasviriy faoliyat bilan, Badiiy adabiyot haftaligida har bir mashg‘ulot badiiy adabiyot bilan mujassamlashtirilishi ko‘zda tutiladi. Shuningdek, ta ‘ lim tayyorlov guruhi bolalarining matematik tasavvurlarini rivojlantirish uchun matematika haftaliklarida shashka musobaqalari, intellektual tadbirlar, guruhlararo musobaqalar tashkillashtirilishi taklif etiladi. Pedagoglarning vazifasi – bolalarning muloqotga kirishishga bo‘lgan qiziquvchanligini rag‘batlantiruvchi muhitni yaratish va bolalarning o‘zgaruvchan ehtiyojlariga qarab, o‘z vaqtida kerakli sharoitlarni moslashtirishdan hamda ularni kuzatishdan iborat. Individual yoki kichik guruhlar uchun topshiriqlar ota- onalar bilan suhbatlashgandan so‘ng, qaysidir ko‘nikmalarga alohida e ‘ tibor berish uchun ishlab chiqiladi. Ota-onalar va oilaning boshqa a ‘ zolari mashg‘ulotlarga kelar ekanlar, ular o‘z farzandlarida ishtiyoqning ortib borayotganligini, intilishning o‘sayotganligin his etadilar va ta ‘ lim jarayoni qanday ketayotganligini, kelajakda bilimli, ijodkor kishilar bo‘lish uchun bolalar qanday o‘zaro muloqot qilayotganliklari, kelishayotganliklari, izlanayotganliklari, tanlayotganliklari va bilim hamda ko‘nikmalarni egallayotganliklarining guvohi bo‘ladilar. Bu ishlarning izchillikda amalga oshirilishi ta ‘ lim sohasidaning sifat va samaradorligini oshirish uchun muhim omil sifatida xizmat qiladi. Bolalarning maktabga har tomonlama tayyor holda kelib bilim olishlari uchun zamin yaratadi. 44muvaffaqiyatli ijtimoiy moslashuviga yordam berishi lozim. Albatta ta ‘ limni ham shaklan, ham mazmunan yangilashga qaratilgan bu kabi innovatsiyalar ota-onalardan tortib barcha pedagoglar bola tarbiyasi, uning ta ‘ lim olishga tayyorgarligiga zamon talablaridan kelib chiqqan holda yondashuvini talab etadi. Maktabgacha ta ‘ lim muassasalari guruhlarida tashkil etiladigan rivojlanish markazlaridagi jarayonlar bolalarning doimiy ravishda yangi bilimlarni o‘zlashtirishga, mustahkamlashga yordam beradi. Bolalarni o‘z bilimini mustaqil ravishda to‘ldirib borish, kechayotgan yangilanish jarayonlariga munosib moslashib borishga o‘rgatish rivojlanish markazlarining asosiy maqsadidir. Dastur asosida tashkil etiladigan rivojlanish markazlari bolalarda quyidagilarni tarkib toptiradi: o‘zgarishlarni qabul qilish va amalga oshirish; tanqidiy fikrlash; tanlashni amalga oshirish; muammolarni eta olish; ijodiy, tafakkur va ixtirochilik imkoniyatlarini namoyon etish; odamlar, jamiyat, mamlakat, atrof-olam to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilish. Inson faoliyati barcha sohalarida dinamik rivojlanayotgan texnologiyalar joriy etilmoqda. Zamonaviy bolalarning 65 foizi bugungi kunda mavjud bo‘lmagan kasblarni egallaydi. Kelajakdagi mutaxassislar texnologiya, ilm-fan va muhandislikning turli xil sohalaridan kompleks ta ‘ lim va bilimlarga muhtoj bo‘ladi. STEAM farzandlarimizga - ixtirochilar, kashfiyotchilarning kelajak avlodi, olim sifatida tadqiqotlar olib borish, texnologiyani shakllantirish, muhandis sifatida loyihalash, rassom sifatida yaratuvchi, matematik sifatida analitik fikr yuritishni o‘yin orqali yuzaga keltiradi. Bugungi kunda STEAM-ta ‘ lim dunyodagi asosiy tendensiyalardan biri 37o‘rgatish, masalan: baland, past, yanada past, yanada pastroq, eng past, butunni 2 ta, 4 ta teng qismga bo‘lishni, butun bilan qismni taqqoslashni o‘rgatish, shartli o‘lchov bilan tanishtirish, taqqoslanayotgan predmetlardan biriga teng bo‘lgan o‘lcham yordamida ikkita predmetni uzunligi (kengligi, balandligi) ga qarab taqqoslashga o‘rgatish, narsalarni ko‘z bilan chamalab, miqdori, kattaligi (o‘zun (qisqa), keng (tor), enli (ensiz), baland (past), qalin (yupqa) kabi namuna va unga teng bo‘lgan bolalar uchun tanish narsalar yoki harakatlar natijasida qiyoslanuvchi narsalarning o‘lchamini aniqlashga o‘rgatish ishlari mazmunan murakkablashtirib boriladi. Tayyorlov guruhida bolalarni tevarak-atrofda mo‘ljalga olishga o‘rgatishda ularni qog‘oz varag‘i sathida predmetlarning qanday joylashganligini (chaproq, o‘ngroq, o‘rtasida, yuqoriroq, pastroq aniqlashga) o‘rgatish, daftar sathini aniqlash va shakllarni shtrixlar orqali chizishni mashq qilish, bolalarga predmetlarni pol, qattiq qog‘oz, daftar varag‘i ustiga joylashni mashq qildirish, tevarak-atrofdagi narsalarning vaziyatini aniqlashga doir mashqlarni tashkil etish orqali o‘rgatiladi. Maktabga tayyorlov guruhida bolalarning harakat yo‘nalishida ularniig o‘zi va buyumlar orasidagi, buyumlarning o‘zi orasidagi fazoviy munosabatlarda, shuningdek, qog‘oz varag‘ida (tekislikda) mo‘ljal olish malakalari rivojlantiriladi va mustahkamlanadi. Bolalar bilan ishlash metodikasi «chapdan-o‘ngdan», «ustida-ostida» kabi qarama-qarshi yo‘nalishlarni ajratishga asoslanishi kerak. Bolada qog‘oz varag‘ida mo‘ljal olish malakalarini shakllantirish uchun bunday topshiriq beriladi: varaqning yuqori chekkasiga 4 ta yulduzcha va pastki chekkasiga shuncha yulduzcha qo‘yish. Shundan keyin tarbiyachi bolalarga nima qaerda turganini gapirib berishni taklif qilishi mumkin. Bundan keyin topshiriqlarning murakkabroq variantlaridan (figuralar miqdorini orttirish, ular o‘rinlarini almashtirish usullaridan) foydalanish maqsadga muvofiq. Shuningdek, «Kim eslab qoladi?», «Nima o‘zgardi?», «Nimalari bilan farq qiladi?», 47asosdir. STEAM –bolalar uchun juda qiziqarli va dinamik bo‘lib, bolalarning zerikishlariga to‘sqinlik qiladi. Ular vaqt o‘tayotganini sezmaydilar, lekin ham charchamadilar. Raketalar, avtoulovlar, ko‘priklar, osmono‘par binolarni qurish, elektron o‘yinlar, fabrikalar, logistika tarmoqlarini yaratish, dengiz osti kemalari, ilm- fan va texnologiyaga qiziqishi ortib borada. Loyihalar uchun ijodiy va innovatsion yondashuvlar. STEAM ta ‘ limi oltita bosqichdan iborat: savol (vazifa), muhokamalar, dizayn, qurilish, test va takomillashtirish. Ushbu bosqichlar muntazam ravishda loyiha yondashuvining asosidir. O‘z navbatida hamkorlik yoki turli imkoniyatlardan birgalikda foydalanish ijodkorlik asosi hisoblanadi. Shunday qilib, bir vaqtda bolalarda fan va texnologiyalarni qo‘llash, yangi innovatsiyalarni yaratishi mumkin. Oqilona tashkil etilgan sog‘lom ijtimoiy-ma ‘ naviy muhit bolalarda izlanishga, tashabbus ko‘rsatishga va ijodkorlik qobiliyatlarini namoyon etishga rag‘bat uyg‘otadi. Bunda tarbiyachilar bola rivojlanishi qanday kechayotganligi to‘g‘risida aniq tasavvurga ega bo‘lishlari, buning uchun esa ularni doimiy raviщda nazorat qilib borishlari zarur bo‘ladi. Tarbiyachi o‘quv materialini bolalarning yosh xususiyatlarini inobatga olgan holda ularga munosib tarzda yetkazadilar. maktabgacha ta ‘ lim muassasalari pedagogik jamoasining o‘rni shundan iboratki, ular har bir bolaning qiziqishi, qobiliyati va ehtiyojini inobatga olgan holda mos keladigan maqsadlar qo‘yishlari, bolalardagi tabiiy qiziqishlarni qo‘llab-quvvatlashlari, ularda borliqni birgalikda o‘zlashtirish ko‘nikmalarini shakllantirishlari kerak. Bola rivojlanishining o‘ziga xosligini inobatga olishda avvalo shuni tushunib yetish kerakki, barcha bolalar rivojlanishning ma ‘ lum bosqichlarini bosib o‘tadilar, biroq bunda har bir bola noyob va takrorlanmasdir. Tarbiyachilar bolalarni aynan bir xil, o‘xshash narsalar va faoliyat 15ega. Bunda bolalarga milliy-ma ‘ naviy qadriyatlar haqida xam ma ‘ lumotlar berib boriladi. 20 gacha bo‘lgan ayrim matematik harakatlarni bajarish malakalari ko‘rgazmalar, didaktik o‘yinlar yordamida rivojlantiriladi. Bolalar 20 ichida sodda matematik amallarni bajaradilar. Ular 20 gacha sanash va teskari sanash, 20 ichida raqamlar ketma-ketligi, ularning qo‘shnilarini biladilar. 10 gacha qo‘shish va ayirishli sodda matematik vazifalarni yechishi (son va belgilarni qo‘llagan xolda +, -, = ) - didaktik o‘yinlar, mashg‘ulotlar va ko‘rgazmali qurollar (stol bosma o‘yinlari, sodda masalalar, raqamlar kassasi) yordamida o‘rgatiladi. Son qatori haqida tushunchaga ega bo‘lishi avvalambor bolaning son va raqamlar, ularning mazmun-mohiyati, nimani anglatishi, sonlarning o‘ng va chap tomon qo‘shnilarini o‘rgatish, kichik sonlardan katta sonlar tomon o‘sib borish va kamayib borish tartibi haqidagi tushunchalarni rivojlantirish orqali o‘rgatiladi. Guruhlarni teng yoki teng emasligini tahlil qilishi malakalari (qanchaga ko‘p?, qanchaga kam?) –to‘plam, solishtirish, munosabat tushunchalarishakllanishi asosida quriladi. Bu tushunchalarni shakllantirishda ham ota-onalar bilan hamkorlik, bolani o‘rab turgan atrof-muhit, olingan bilimlarning tasdig‘ini amaliy faoliyatda ko‘rish, avvalambor, guruh va to‘plam tushunchalarini ongli bilish asosida ularni solishtirish, bir-biridan farqlash malakalari rivojlantiriladi. Hajmi, balandligi va qalinligiga qarab predmetlarni ketma-ketlikda joylashtira olishi – asosan, qurish-yasash, konstruksiyalash, matematika va geometriyaga oid didaktik o‘yinlar yordamida rivojlantiriladi. Shu bilan birga bu tushunchachalar ko‘chada sayohat davomida mashinalar, yo‘l va trotuarlar, binolar, kundalik turmushda uchraydigan narsa va buyumlar,meva va 7I bob. Maktabgacha ta ‘ lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida matematik tasavvurlarni shakllantirishning nazariy asoslari 1.1. Maktabgacha ta ‘ lim muassasalari bolalarida Davlat talablari asosida matematik tasavvurlarni shakllantirish metodik muammo sifatida. O‘zbekiston Respublikasida xalq ta ‘ limi tizimida maktabgacha ta ‘ lim eng asosiy tizim hisoblanadi. Ushbu soha uzluksiz ta ‘ lim tizimining birlamchi bo‘g‘ini hisoblanib, u har tomonlama sog‘lom va barkamol bola shaxsini tarbiyalash va maktabga tayyorlashda g‘oyat muhim ahamiyat kasb etadi. Mustaqillik yillarida respublikada ta ‘ lim-tarbiya tizimi va barkamol avlodni tarbiyalash davlat siyosatining asosiy ustuvor yo‘nalishlari darajasiga ko‘tarildi. Biroq o‘tkazilgan tahlillar maktabgacha ta ‘ lim sohasida olib borilayotgan ishlarning samarasi va natijasi yetarli darajada emasligini ko‘rsatmoqda. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoevning Maktabgacha ta ‘ lim tizimini tubdan isloh qilish yuzasidan qabul qilingan qaror va farmoyishlari bugungi kunda maktabgacha ta ‘ lim dasturlari va o‘quv-tarbiyaviy rejalariga qo‘yilgan davlat talablarini takomillashtirish, maktabgacha ta ‘ limga qamrab olinayotgan bolalarni maktab ta ‘ limiga to‘laqonli ravishda tayyorlab berish ishlarini o‘z ichiga oladi. Bu qarorlar ichida “2017-2021 yillarda maktabgacha ta ‘ lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ- 2707-sonli qaror dastur sifatida faoliyat boshladi. Bolalarni maktabgacha ta ‘ limga qamrab olish ko‘rsatkichini qo‘tarish, mavjud muammolarni amaliy bartaraf etish maqsadida dastur asosida keng ko‘lamli kompleks tadbirlarni amalga oshirish ko‘zda tutilgan: - bo lalarning har tomonlama intellektual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlanishi uchun ilg‘or xorijiy tajribalarni inobatga olgan holda zarur shart- sharoitlar yaratish;
Купить