Dokument ma'lumotlari

Narxi 12000UZS
Hajmi 172.0KB
Xaridlar 4
Yuklab olingan sana 14 Fevral 2024
Kengaytma doc
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Mehnat

Sotuvchi

univer cafe

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

75 Sotish

Mehnatni ratsional tashkil etishda jismoniy tarbiyaning ahamiyati

Sotib olish
Mavzu:Mehnatni ratsional tashkil etishda jismoniy tarbiyaning ahamiyati MUNDARIJA: KIRISH …………………………………………………………………………. I-BOB. ISHLAB CHIQARISHDA KASBIY AMALIY JISMONIY TAYYORGARLIK … ………………………………………………………….. 1.1 Mehnatni ratsional tashkil etishda jismoniy tarbiyani ahamiyati… ………….. 1.2 O’zbekiston Respublikasi quralli kuchlarida jismoniy tayyorgarlik ………… II-BOB. MEHNATNI TASHKIL ETISH SHAKLLARI TUSHUNCHASI, ULARNING TURLARI VA SHARTLARI, SAMARALI QO'LLANILISHI ………………………………………………………………. 2.1 Mehnat taqsimotining funktsional shakli …………………………………… 2.2 Tabiatning soglomlashtiruvchi kuchlari va gigiyenik omillar ……………… XULOSA ……………………………………………………………………….. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ……………………………………… 2 KIRISH Mavzuning dolzarbligi: Qadim qadimdan s harq mutafakkirlari ma’naviy boy, jisman barkamol, komil inson masalasiga azal-azaldan alohida e’tibor byerganlar. Komillik fazilatlaridan eng ulug`i tanning inson jismining, barkamolligidadir dyeyiladi. Insonning matonati, diyonati, riyozati, qanoati, ilmi, sabri, intizomi, nafsi, vijdoni, haqqoniyligi, nazari, ibrati, iffati, hayosi, idroki, zakovati, iqtisodi, itoati, haqshunosligi, avf eta olishi, vatanni syevishi kabi ijobiy hislatlari (A. Avloniy “Turki guliston yohud axloq” Toshkyent “O`qituvchi” 1992. 13-byet)ga faqat sog`lom jism, tani-sihatlilik orqali erishiladi dyeb qaralgan. Mamlakatimiz jismoniy tarbiya tizimini xalqchilligi dyeganda, biz milliy o`yinlar tarzida xalq ommasi orasida kyeng tarqalgan jismoniy mashqlar, milliy sport turlari, ommaviy sport, olimpiadalar dasturidan o`rin olgan “katta sport” bilan ko`p millatli ryespublikamiz xalqlarini shug`ullanish imko-niyati borligi tushuniladi. Ilmiyligi shundaki, jismoniy tarbiya sohasi bo`yicha ilmiy tadqiqot ishlarining kyeng tarqalganligi va uni amaliyot bilan bog`lab olib borilayotganligi, jismoniy tarbiya naza-riyasi va amaliyotining ilmiy fanlari hisoblangan pyedagogika, psixbologiya, anatomiya, fiziologiya, biomyexanika, sport myetrologiyasi, sport tibbiyoti, davolash fizkulpturasining va boshqalarga tayanganligi, ularning ilmiy yutuqlari? xalqimiz hayotiy ehtiyojini qondirishga yo`naltirilgan. Jismoniy tarbiya tizimi bir-biri bilan uzviy bog`liq bo`lgan pog’onalarga bo`linib, hozirgi kunda ham tarbiya jarayonining turli dasturlarining bajarilishi shu pog’onalarda amalga oshirilmoqda: 1) maktabgacha ta’lim (davlat va nodavlat maktabgacha tarbiya bolalar muassasalari) pog’onasi; 2) maktab yoshidagilar jismoniy tarbiyasi (umumiy o`rta ta’lim I-IX sinflar) pog’onasi; 3) o`rta maxsus, kasb-hunar ta’limi (akadyemik litsyeylar, kasb-hunar kollyedjlari) pog’onasi; 4) oliy ta’lim pog’onasi; 3 5) armiya pog’onasi; 6) oliy ta’lim va armiyadan so`ngi havasmandlik asosidagi jismoniy tarbiya pog’onasi; Jismoniy tarbiya tizimi o`zida quydagi asosiy elyemyentlarni birlashtiradi: 1) jismoniy tarbiyaning maqsadi, vazifalari va printsiplarining maqsadga muvofiqligi; 2) jismoniy tarbiya tizimida qo`llaniladigan vositalar – gimnastika, o`yinlar, sport, turizm va boshqalar tipidagi jismoniy mashqlar; 3) turli shakldagi pyedagogik jarayon mobaynida qo`llaniladigan usuliyat (ta’lim jarayoni, usuliyatlari, sport tryenirovkasi va mustaqil mashg`ulotlarida foydalaniladigan)lar; 4) jismoniy tarbiya maqsadida kishilarni uyushtirish shakllari; 5) jismoniy tarbiya mazmuni va natijalarida ifodalangan jamiyat va davlat talablari (normalar va dasturlar). Jismoniy tarbiya tizimining tahlili masalalariga oid nazariy matyerial rus olimlari A.D. Novikov, L.P. Matvyeyev, G.D. Harabugi va qator boshqa mualliflarning darsliklarida to`la yoritilgan 1 . Kurs ishining maqsadi: Ishlab chiqarishni tashkil etishda jismoniy tarbiyaning ahamiyati . Kurs ishining vazifalari:  Ishlab chiqarishni tashkil etishda jismoniy tarbiyani ahamiyat  Ishlab chiqarishni tashkil etish shakllari tushunchasi, ularning turlari va shartlari, samarali qo'llanilishi Kurs ishining ob’ekti: - Mehnatni ratsional tashkil etishda jismoniy tarbiyaning ahamiyati . Kurs ishining predmeti: - Mehnatni ratsional tashkil etishda jismoniy tarbiyaning ahamiyati va vositalari. Kurs ishining ilmiy ahamiyati: Yoshlarni kuchli, quvvatli qilib jismoniy fazilatlarni rivojlantirib o’q yoy otishga, suzishga o’rganish haqida xodislarda ham 1 Salomov R.S. “Jismoniy madaniyat nazariyasiga kirish”, o‘quv qo‘llanma T.: O‘zDJTI nashriyoti 2019 y. 4 aytib o’tilgan. Jismoniy tayyorgarlikning muhim tomonlaridan biri, suzishning qancha hayotiy zarurligi uning amaliy ahamiyatga ega ekanligi haqida qobusnoma ham aytilgan. M.N.Kaykovus shunday dedi: O’n yashar bo’lganimizda otam ot utsida mashq qilish, nayza urish, zubin otish, chavgon urish, kamon otish kabi hunarlarni o’rgatib boshladi. Kurs ishining tarkibiy tuzilishi : kirish, 2 bob, 4 ta reja, xulosa va adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. 5 I-BOB. ISHLAB CHIQARISHDA KASBIY AMALIY JISMONIY TAYYORGARLIK 1.1 Ishlab chiqarishni tashkil etishda jismoniy tarbiyani ahamiyati. Ishlab chiqarishni tashkil etishda - nazariya va amaliyotga asoslangan holda korxonada ish jarayoni unsurlarini uyushtirish tartibi va tamoyillari. Mehnatni tashkil etishe.ning iqtisodiy vazifalariga milliy iqtisodiyotda inson va moddiy resurslardan oqilona foydalanish, mahsulot ishlab chiqarishni va uning sifatini oshirish; sanitariyagigiyena va ruhiyfiziologik vazifalariga ishchixodimlar so- g lig ini muhofaza etish, mehnat sharoitlarini belgilangan standart va me yorlargaʻ ʻ ʼ mosligini ta minlash; ijtimoiy vazifalariga mehnatning mazmuni, uning ʼ ijodiyligini, kishilarning ma naviy kamol to-pishini rivojlantirish, ularning ijtimoiy ʼ muhofazasini tashkil etish; tashkiliy vazifalariga har bir ish joyini tashkil etishda ergo-nomik talablarga muvofiklikni ta minlash kiradi ʼ 2 . Dastlab, amerikalik muhandis va olim F.U.Teylor (1856-1915) mehnatni "ilmiy boshqarish" muammosini amaliy jihatdan asoslab bergan va o z ʻ konsepsiyasining asosiy qoidalari va tamoyillarini "Fabrikani boshqarish" (1919) va "Korxonani ilmiy bo-shqarish asoslari" (1911) deb nomlangan asarlarida bayon qilgan. Keyinchalik amerikalik F. K. Gilbert (1868— 1924), X. Emerson (1853- 1931), Genri Ford (1863—1947) ham mazkur mu-ammo yechimiga o z hissalarini ʻ qo shishgan. ʻ Mehnatni tashkil etish. — mehnat munosabatlarini tashkil etish hamda mehnatning ashyoviy unsurlarini tashkil etishga ajratiladi. Bu darajalarning har biri mehnat taqsimoti va unga mos keladigan mehnat kooperatsiyam kabi tushunchalar bilan bog liq. Bozor iqtisodiyoti sharoitida Mehnatni tashkil etishe. quyidagi ʻ tamoyillar asosida amalga oshiriladi: shaxs ni kamol toptirish (har bir insonda individual sifat ko rsatkichlari rivojlanishini ta minlash); xavfsizlik (ishchi o z ish ʻ ʼ ʻ joyida, sog lig iga, daromadiga, ish bilan ta minlanishiga kafolat beruvchi ʻ ʻ ʼ xavfsizlikka ishonch hosil qilishi); ad o lat (korxona mehnat natijalarida har bir ishchining manfaatlari ifodalanishi). Mehnat, dastlab, ishlarning tarkibi, mazmuni, hajmi va intensivligiga, ish vaqtidan foydalanish darajasi va asbob-uskunalar 2 Salomov R.S. “Jismoniy madaniyat nazariyasiga kirish”, o‘quv qo‘llanma T.: O‘zDJTI nashriyoti 2019 y. 6 murakkabligiga qarab inson imkoniyatlari hamda kasbiy tayyorgarligiga binoan tashkil etishni talab qiladi. Mehnat sharo-itlarini tashkil etish — dam olish va mehnat rejimi, ishlab chiqarish madaniyatini oshirish kabi tadbirlar bilan aloqador. Mehnatni tashkil etishe. tizimida kadrlarni kasb talablarga asosan tanlash, shaxsiy sifatlarini inobatga olish, kadrlarni tay-yorlash, joy-joyiga qo yish, malakasiniʻ oshirish kabi masalalar hal etiladi. Ayniqsa, mehnatning ijtimoiyiqtisodiy rag batlari, xodimlarning jamoa ʻ boshqaruvida ishtirok etishini ta minlash muhim ahamiyatga ega; ish o rnini ʼ ʻ jihozlash — barcha asosiy va yordamchi texnologiya uskunalari, moslamalar, asboblar, ish mebellari va maxsus qurilmalarni optimal joylashtirishga alohida e tibor beriladi. ʼ Mehnatni tashkil etishe.ning muhim yo nalishi — intizomdir. Kishilarning ʻ qo yilgan maqsadga erishish yo lidagi mehnati, harakati va intilishlarining ʻ ʻ birlashuvi, ish joyiga o z vaqtida kelishi va ketishi bilan birga belgilangan ʻ texnologiyaga rioya qilishi, mahsulot sifatini, ishlab chiqarishdagi mehnat rejimini ta minlash, mehnat unumdorligini oshirishga intilish institutizom talablariga kiradi. ʼ Mehnat institutizomi yuzlab va minglab xodimlarni umumiy reja asosida ishlaydigan va umumiy maqsadga intiladigan yagona jamoaga birlashtiradi. Mehnatni tashkil etishe.ning eng ilg or usullarini qo llash va mehnatni to g ri ʻ ʻ ʻ ʻ tashkil etish, bozor iqtisodiyoti sharoitlarida raqobatda yengib chiqishning asosiy omillaridan biri hisoblanadi, korxonlarda ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga yo l ochadi. ʻ Metalurgiya, mashinasozlik, g’isht zavodlari va boshqa korxonalardagi issiq sexlaridagi mehnati jarayonlari ko’pincha katta jismoniy yuklama hamda ishlovchilarning organizmiga yuksak harorat ta’siri bilan bog’liq bo’ladi.Po’lat quyuvchilar smena davomida ish vaqtining 46 foizgacha bo’lgan vaqtini og’ir jismoniy mehnat va intensiv issiqlik nurlanishi bilan bog’liq bo’lgan operatsiyalarga sarf etadilar. Asosiy og’irlik, yulanish ularning yurak, qon-tomir, muskul sistemalariga va haroratni mo’tadillashga xizmat qiluvchi a’zolarga tushadi. Prokat sexlarida issiq prokat tsanoklari oldidagi havoning harorati yoz 7 vaqtida 55-60 S ga etadi. Ish jarayonida mebel parchalarini bir joydan ikkinchi joyga olib qo’yish kerak. Bu operatsiyalarni zur diqqat e’tibor bilan bajarishga majbur etadi. Asosiy og’irlik, qo’l, elka, bel muskullariga tushadi. Oyoq muskullariga esa katta tsatik kuchlanish tushadi. Issiq sexlaridagi mehnatning o’ziga xos xususiyatlari jismoniy tayyorlashda quyidagi vazifalarni hal etishni taqozo etadi.  Kuch-quvvati, ayniqsa qo’l, elka va gavda muskullari kuchini rivojlantirish.  Umumiy chidamlilik harakat mahorati hamda reaktsiya tezligini rivojlantirish.  Organizmning qizib ketishiga hamda birdan o’zgaradigan harorat ta’siriga nisbatan chidamligini yuksaltirish. Bu fazilatlarni quyidagi vositalar yordamida amalga oshirish mumkin.  Kuch quvvatni oshiradigan mashqlar «turli xil og’rliklar shtanga, toshlar» bilan yunon-rum, erkin kurash, gimnatsik to’sin.  Anchagina issiqlik ajrashi bilan bog’liq bo’lgan mashqlar uzoq vaqt yugirish, basketbol, futbol, qo’l to’pi, chavgon va boshqa o’yinlar.  Yurak qon-tomir va nafas olish tuzilmalarini mustahkamlash, o’pka foliyatini yaxshilash uchun bajariladigan mashqlar «piyoda va suv sayyoxligi, kayiq xaydash, suzish, yugurish, sport o’yinlari va h.k.»  Yuksak tashqi xatarorat sharoitida bajariladiga jismoniy mashqlar «yugurish, sport o’yinlari, voleybol, futbol, basketbol» va h.k. Bunday amaliy jismoniy mayyorgarlik hunar kasb kollejlari va akademik litseylarida amalga oshiriladi. Maxsus mashq ko’rganlik darajasini bundan tashqari ishlab chiqarish jismoniy madaniyat jamoalaridagi sport seksiyalari mashg’ulotlari yordamida saqlab turish ta’minlanadi. Bunday paytda tanlangan sport turi kasb xususiyatlariga to’g’ri kelishi kerak. Mashg’ulotlar shakli sifatida majmuaviy darslardan, maxsus mashg’ulotlardan sport musobaqalaridan, sayyoxli yurishlardan foydalanish mumkin. 8 Qishloq xo’jalik mexanizatorlaningi jsmoniy tayyorgarligi - Qishloq mexanizatorlarining mehnat kam harakatli va turli ob-havo sharoitlarida o’tadi ish paytida gavda holati bir xil va uzoq muddatli statik kuchlanishlar bilan bog’liq bo’ladi, qishloq xo’jalik texnikasini boshqarish murakkab harakat malakalarini talab qiladi. Mehnat faoliyatining o’ziga xos tomonlari yuqorida aytilgan xususiyatlarni hisobga olib, mexanizatorlarning amaliy jismoniy tayyorgarligi quyidagi vazifalarni hal qilish kerak. 1. Kuch-quvvatni, ayniqsa elka va gavda muskullarini rivojlantirish. 2. Statik chidamlilik va reaktsiya tezligini rivojlantirish. 3.Harjatlarni muvofiqlashtirishning ko’z bilan chamalashni va dala sharoitlarida tezlik bilan mo’ljal ola bilash kobliyatini takomillashtirish. 4.Turli xil tabbiy to’siqlardan o’ta olish mahoratini berish. 5.Noqulay meteorologik ta’sirlarga organizm ko’nikishini adaptatsiyasini oshirish. Maxsus gimnastika mashqlari, arqon, yog’ochga tirmashib chiqish, to’simga tortishish, tosh ko’tarish mashqlari, klatsik va erkin kurash, yugurish, sakrash, uloqtirish, suzish, qayiq xaydash, otda yurish, velosiped xaydash, futbol va basketbol sport o’yinlari yuqorida qo’yilgan vazifalarni hal etishga asosiy vazifa bo’lib xizmat qiladilar. Organizmni chiniqtirish uchun mashg’ulotlarni asosan ochiq havoda o’tkazish kerak. Amaliy tayyorgarlik hunar kasb bilim yurtlarida qishloq xo’jaligi o’rta va oliy o’quv yurtlarida jismoniy madaniyat jamoasida tashkil qilinadigan sport to’garaklarida maxsus dasturlar bo’yicha. Shuningdek, rejalashtirilgan turli tadbirlar vositasida amalga oshiriladi. Kompleks dars, iktisoslashtirilgan mashg’ulot, musobaqalar, guruh bo’lib bajariladigan va amaliy elementlarni o’z ichiga olgan ertalabki badantarbiya mashg’ulotlarini eng ma’qullangan shakllangan formalari hisoblanadi. Guruh bo’lib bzjariladigan badantarbiyalar bajariladigan davrdabahor yoz, ko’zda ayniqsa qulaydir. 9 1.2 O’zbekiston Respublikasi qur o lli kuchlarida jismoniy tayyorgarlik O’zbekiston Mustaqil bo’lgach o’zining mustaqilligini xismoya qiluvchi qurolli kuchlariga ham ega bo’ldi. qurolli kuchlarimizning qo’shinlari armiyasi va flotida xizmat qiluvchilarning harbiy ta’lim va tarbiya berishning muxum va ajralmas kisim bo’lgan jismoniy tayyorgarlikning ilmiy jihatdan asoslangan tizimi ishlab chiqilmoqda. «Xozirgacha O’zbekiston harbiylari sobiq ittifoq harbiylarining jismoniy tayyorgarlik tizimidan foydalanib kelgan edilar. Lekin u nihoyatda murakkab bo’lib bizni yigitlarimizni jismoniy tayyorgarligi unga bardosh bera olmay qolgan edi.Biz o’z yigitlarimizni jismoniy tayyorgarligini inobatga olgan jismoniy tayyorgarlik tizimini ishlab chiqishimiz kerak. O’zbekiston qurollida kuchlarida xizmat qiluvchilarning jismoniy tayyorgarligi tizimi quyidagi umumiy va maxsus vazifalarni hal etishini nazarda tutishi kerak. 1. Umumiy vazifalar:  harbiylar uchun zarur bo’lgan chidamiylikni, kuchliilikni, epchillikni va harbiy harakat vaqtidagi tezkorlikni rivojlantirish,  tashabbuskorlik va topqirlikni dadillik va qat’iylikni, o’z kuchiga ishonch va jangchi uchun zarur bo’lgan boshqa qator fazilatlarini tarbiyalash,  sog’likni mustahkamlash va chiniqtirish, jismoniy rivojni yaxshilash, jangovor faoliyat vaqtida paydo bo’ladigan noqulay faktorlargavujudning qizib ketishi, kuchli radiatsiya ta’siri va boshqalarga nisbatan organizmni chidamligini oshirish 3 ,  yurib va yugurib tez harakat qilish, uzoq masofaga kross yugurish, suzish to’siqlaridan uchish, granata uloqtirish, qo’l jangi malakalarini shakllantirish jismoniy tayyorgarlikning maxsus vazifalari har xil qo’shin turi «ukchilar, tankchilar, artileriya bo’linmalari, harbiy dengiz floti va boshqalar uchun har xil, ular asosan jismoniy, irodaviy va ruhiy boshqa fazilatlar, hamda harakat malakalari tegishli harbiy mutaxassislikda talab etilganday yuksak darajaga etishishga bevosita qaratilgan bo’ladi. 3 Salomov R.S. “Jismoniy madaniyat nazariyasiga kirish”, o‘quv qo‘llanma T.: O‘zDJTI nashriyoti 2019 y. 10 Amir Temur o’gitlarida sog’lom avlodni tarbiyalashga oid ko’rsatmalar haqida. Yoshlarni yurt vatan himoyasiga tayyorlash qadim qadimdan beri eng muxum muqaddas burchlardan hisoblangan. Bu borada o’tmishning eng dono siymolari bosh qotirib bunday muqaddas burchni tan olish yo’llarini o’rganib, tahlil qilib o’zlarining qimmatli maslaxatlarini aytib bizga meros qilib qoldirganlar, jumladan ijtimoiy boshqalardan hisoblangan yurt vatan ximoyasidagi acosiy tayyorgarliklardan biri kishilarni jismoniy tayyorgarligi muxum ahamiyatga ega ekanligi ta’kidlab o’tgan. Jumladan u «shunday degan» olimpiya o’yingoxida mashq qilayotgan o’n kurashchi olimpiadalarini ko’rib ularni baqquvatliklari, epchil, chaqqon, tezkkor harakatlarini kuzatib, agar yunonitsonda ana shunday alp bahodirlardan 6-mingta bo’lsa yurtimizga har qanday bosqichidan himoya qila olamiz degan. Bunga amal qilgan yunonlarning kuch kudrati tarixdan bizga ma’lum. Yoshlarni kuchli, quvvatli qilib jismoniy fazilatlarni rivojlantirib o’q yoy otishga, suzishga o’rganish haqida xodislarda ham aytib o’tilgan. Jismoniy tayyorgarlikning muhim tomonlaridan biri, suzishning qancha hayotiy zarurligi uning amaliy ahamiyatga ega ekanligi haqida qobusnoma ham aytilgan. M.N.Kaykovus shunday dedi: O’n yashar bo’lganimizda otam ot utsida mashq qilish, nayza urish, zubin otish, chavgon urish, kamon otish kabi hunarlarni o’rgatib boshladi. Bu hunarlarni o’rgangandan so’ng ularni namoyish qilganimdan keyin otam zarur hunar qolganligi aytdi. Bu shunday hunar ediki zarur bo’lgan vaqtda o’zi uchun faqat o’zi qiladigan. Boshqa kishi uni o’rniga o’tib qila olmaydigan hunarni aytib. Bu hunar suvda quloch otib suzishini va bu hunarga albatta o’rganish zarurligini jalb qildi. Dar xakikat suzish harbiy amaliy ahamiyatga ega ekanligini 2-jaxon urushi yana bir karra ko’rsatib, bu narsaga amal qilmaslik o’rta osiyolik jangchilarga juda qimmatga tushgani eslash o’rinlidir urushda qurbon bo’lgan jangchi ota bobolarimiz akalarimizning 60 foizga yaqin daryolardan kechayottanda suzishni bilmay suvga cho’kib kettanlar. Yoshlarni harbiylikka, mustaqil muqaddas zamin, yurt vatan himoyasiga tayyorlashda bunday tarix soboqlarini unutmasligimiz kerak. 11 Lashkar tuzishda soxibkiron Amir Temur bobomiz ham o’z tadbiriga ega bo’lib uch qoidaga amal qilgan. Birinchidin-yigitning kuch quvvatiga, ikkinchidan - qilichni o’ynata olishga, uchinchidan-aql zakovatiga, kamolatiga e’tibor qilgan. Shu uch fazilat jamuljam bo’lsa navkarlik xizmatiga olingan. Necha kam kuch- quvvatli yigit har qanday qiyinchilik, azobu-uqubatlarga chidamli bo’ladi. qilich o’ynata oladigan kishi raqibini mag’lub eta oladi. Oqil navkar har joyda aql- idirokni ishga solib mashg’ulotni bartaraf etmog’i mumkin. Bu qoidalarga amal qilgan Amir Temur harbiy yurishlarida qanday muvaffaqiyatlarga erishgani bizga ma’lum. Nosog’lom odam nima kilaoladi? Barcha zamonlarda ham kuch-quvvatga Amir Temur hayotida extiyoj katta bo’lgan zero u salomatlik sog’lomlik kuch quvvat qadri o’rni kuch quvvatga bergan ahamiyati haqida timsolidir. Sog’lom odam kuchli bo’ladi hamda yaxshi ishlar qila oladi. Chunki u yashagan davrda har qanday tadbir bilan kuch-quvvatning ham o’z o’rni bo’lgan. Undan tashqari yaxshi o’gitlar ham qoldirgan. «Askari quvvatli mamlakat boy bo’lur, boy mamlakatning askari quvvatli bo’lur». O’gitning nechog’lik hayotiy ekanligi bugun zarurdir. Yoshlarni jismoniy barkamolikka zrishtirish va bunday ishni yurt, Vatan uchun nechog’lik zaruryati jismoniy barkamollik harbiy ilmlarni o’zlashtirishga, o’rganishga nechog’lik muxim ekanligi Buyuk Turon zaminida yashab o’tgan barcha donishmandlarni diqqat markazida bo’lgan. Jumladan Farobiy, Ibn Sino, Yusuf Xos Xojib, Navoiy, Oybekning romanida chavgon o’yini orqali bulajak harbiy rahbariyatlarni aniqlash mumkinlgi to’g’risida aytilgan. Shuni ham takidlash lozimki xalq ogzaki ijodi, ertaklar, dostonlarda yoshlarni baquvvat, jasur, o’z yurtini, elini, himoya qilishga tayyorlashni ko’p tomonlari yaxshi ifodalanib bu borada xalqimizning orzu niyatlari batavsil bayon qilingan. Bularga Alpomish, Rustamxon, Go’ro’g’li, Muqbil toshotar va boshqalar misol bo’la oladi. XIX asrlarga kelib bizga yoshlarni harbiy jismoniy tayyorgarlik, haqidagi bilim tajribalarni Evropa xalqlari davlatlari bilan bog’lanib ketdi. Bu jarayon albatta ham salbiy ham ijobiy tomonlari bor. Salbiy tomoni biz bu borada ota-bobolarimiz qoldirgan boy merosdan uzoqlashdik ijobiy tomoni biz yoshlarni 12 harbiyga tayyorlashda jismoniy tarbiyadan foydalanishni Evropa xalqlari tajribasidan baxramand bo’ldik. Jumladan engil harbiy tayyorgarlikda jismoniy tayyorgarlikni ahamiyati to’g’risida ba’zi fikrlarni aytib o’tgan shulardan birida shunday deydi Hozirgi paytda qilinayotganidek yigirma yoshli yigitlarni qora terga botirib o’zlari ham terlab pishib ishda dag’allashib ketgan suyaklarini, muskullarini va paylarini avvalgi serharakat va epchil holiga qaytarishga bexuda urishishdan ko’ra barcha sinflardagi o’quvchilarning a’zolaridagi elatsiklik va epchillik yo’qolmasdan turib, ularga gimnastika snaryadlarida erkin gimnastika va mashqlarni muntazam ravishda hamda asosli o’rganish yaxshirok zmasmikan? Avvalo odamlarni moyil qilib keyin esa harbiy xizmatda ularni tag’in qaddi-qomati kelishgan va serharakat qilishga intilish bemanilik emaslik axir? Basharti boshlang’ich va o’rta maktablarda bu mayinlikning oldi olinsa askarlar uch chandon yaxshi bo’lishini chinligini tushunmaydilar». deb takrorlaydi. Sobiq ittifoqda ham harbiyga tayyorlashda katta etibor berilar zdi. O’zbekiston mustaqillikka erishgach bizni xalqimiz uchun mustaqil muqaddas zaminimizni, yurtimizni himoya qilishni mustaqillikni himoya qilishni mustaqillikni saqlab qolish va uni yanada mustahkamlash endi o’z zimmamizda tushdi. Biz endi yoshlarimizni mustaqil ravishda ota-bobolarimiz qoldirgan barcha boy merosiy tajribalardan foydalangan holda, har tomonlama tarbiyalab ta’minlashimiz muxim davlat ahamiyatiga ega bo’lgan tadbirlardan biri bo’lib qoladi. Bu borada Prezidentimizning «Sog’lom avlod uchun» farmoniga nihoyatda katta ahamiyatga ega 4 . 4 Salomov R.S. “Jismoniy madaniyat nazariyasiga kirish”, o‘quv qo‘llanma T.: O‘zDJTI nashriyoti 2019 y. 13 II-BOB. MEHNATNI TASHKIL ETISH SHAKLLARI TUSHUNCHASI, ULARNING TURLARI VA SHARTLARI, SAMARALI QO'LLANILISHI 2.1 Mehnat taqsimotining funktsional shakli Mehnat faoliyat i dega n da insonni biror m e hnat turi bilan band bo‘l i sh i tu shiniladi . Mehnat faoliyati insonning hal qilinadigan vazifalar va bajariladigan ishlari yig‘indisidan tashkil topadi. Mehnat faoliyatining mohiyatini umumlashgan, hamda konkret shaklda olib qaraladigan bo‘lsa, bir-biri bilan bog‘liq ikki muhim vazifani hal qilishning ob’ektiv zarurati bilan belgilanadi. Bu vazifalardan biri — insonlarning moddiy mehnat elementlari bilan o‘zaro harakatga kirishuvini aniklashdan iborat bo‘lsa, ikkinchisi — birgalikda yoki o‘zaro bog‘langai faoliyat qatnashchilari o‘rtasida munosabatlari shakllanishidan iboratdir. Xuddi mana shu narsa mehnat faoliyatini tashkil etish predmeti hisoblanadi. Buning mohiyati mehnat faoliyatini tashkil etish vazifasiga (keng ma’noda olganda) mehnat sub’ektini (ayrim xodim yoki mehnat jamoasi) aniqlash, uni zarur mehnat predmetlari va vositalari bilan ta’minlash, qulay mehnat sharoitlarini yaratib berish, mehnat (ishlarini bajarish) jarayonlarini tashkil etish, mehnatga haq to‘lash kabi masalalarini o‘rganish bilan bog‘liqdir. «Tashkil etish» tushunchasi frantsuzcha organisation, lotincha organizo -«tartibga keltiraman» so‘zidan kelib chiqqan. Mazkur tushuncha yaxlit bir butunlik ichida o‘zaro aloqalarning yuzaga kelishi hamda takomillashishiga olib keladigan jarayon yoki harakatlar jamlamasini anglatadi. Tashkil etish deganda birgalikda amalga oshiruvchi muayyan qoida va tamoyillar asosida, biror aniq maqsad sari harakat qiluvchi kishilarning birlashgan faoliyati tushuniladi. Shunga ko‘ra , funktsional nuqtai nazardan, tashkil etish ichki tartiblarni o‘rnatish va takomillashtirish jarayoni demakdir . Binobarin, mehnatni tashkil etish atamasi kishilar faoliyatini tartibga solish va muayyan tizimga keltirish ni anglatadi . Biroq, bunday ta’rif haddan tashqari umumiy bo‘lganligi uchun uni mukammal deb bo‘lmaydi. «Mehnatni tashkil qilish» tushunchasining paydo bo‘lish tarixiga to‘xtal gandi , albatta, ushbu masalaning asoschisi sifatida F. Teylorning (1856- 14 1915) nomi tilga ol inadi . F. Teylor mehnatni «ilmiy boshqarish» muammosini amaliy jihatdan asoslab bergan bo‘lib, u iqtisodiyotda muhim o‘rin tutadi. Ammo, F. Teylor ko‘zda tutgan fan sohasini iqtisodiyotda haddan tashqari toraytirib qo‘ygan. «Oqilonalashtirish» atamasi mazkur fanni to‘g‘ri nomlash muammosini murakkablashtirdi, bu atama dastlab Germaniyada qo‘llanilgan bo‘lib, keyinchalik u muayyan darajada boshqa mamlakatlar g a ham yoyildi. Mazkur atama shu qadar noaniq va umumiy tusdagi mazmunga egaki, uni har qanday yaxshilanishga nisbatan qo‘llash mumkin. Shuni ham aytish kerakki, rivojlangan xorijiy mamlakatlarda hozirgi vaqtda «mehnatni ilmiy tashkil et ish» yoki «mehnatni tashkil et ish» atamalari deyarli qo‘llanilmayapti. Bu muammo juda ko‘pgina MD H mamlakatlari, jumladan, O‘zbekistonda ham mavjuddir. Undan turli darajalarda o‘rin tutadigan xilma-xil hodisalarni nomlash uchun foydalaniladi. «Tashkil etish» atamasi ayrim korxona, muassasa, firma va umuman jamiyatga nisbatan qo‘llaniladi. Shu bilan birga, gap turli ob’ektlar: mehnat, ishlab chiqarish, boshqarish to‘g‘risida borishi mumkin. Jamiyatning ijtimoiy - iqtisodiy tuzilishi, ayni kishilarni mehnatga jalb etish, mehnatning ijtimoiy taqsimoti, ijtimoiy mahsulotni taqsimlash usuli va ishchi kuchini tiklash xususiyatlari ko‘rib chiqilayotganda «mehnatni ijtimoiy tashkil et ish» tushunchasidan foydalaniladi. 15Илмийлик (ходимлар фаолиятини ташкил эт ишда фаннинг с ў нгги юту қ ларидан фойдаланиш) Комплекслик (ходимлар фаолиятини ташкил эт ишни унинг барча й ў налишлари б ў йича ва барча ходимларга нисбатан комплекс тарзда такомиллаштириш) Узлуксизлик (ходимлар фаолиятини ташкил эт иш техникавий тара ққ иётга эргашиши ва ишлаб чи қ аришнинг ў згарувчан шароитларга мос келиши лозим) Меъёрийлик (ходимлар фаолиятини ташкил эт иш ишлари уларнинг айрим томонларини тартибга соладиган муайян меъёрий негиз асосида амалга оширилиши керак) Тежамлилик (камро қ сарф-харажат қ илиб, к ў про қ натижаларга эришиш)ТА М О Й И Л Л А Р 1-chizma. Mehnat faoliyatini tashkiliy ta’minlash tamoyillari «Mehnatni tashkil etish» atamasidan ayrim korxonaga tatbiqan foydalanilganda uni keng va tor ma’noda talqin etish mumkin. Keng ma’noda mehnat, ishlab chiqarish va boshqarishni tashkil etish bilan bog‘liq masalalarning barchasini anglatadi. Mazkur tushunchani shunday talqin qilish tarafdorlari korxonada mehnat faoliyatini tashkil etishga uni yaxlit bir butun deb yondashadilar. Boshqa mualliflarning fikricha, «mehnatni tashkil etish» tushunchasining mazmunini bunday anglash tegishli hodisaning ijtimoiy ahamiyati nuqtai nazaridan to‘g‘ri bo‘lsa-da, korxonalarda ishlab chiqarish jarayonida jonli mehnatning mavjudligi uchun uni to‘liq va atroflicha o‘rganishni qiyinlashtiradi. Tor ma’noda mehnatni tashkil etish deganda jonli mehnatni tashkil etish, mehnatni taqsimlash va kooperatsiyalash, ish joylarini tashkil etish, mehnat usullari, sharoitlari va dam olish tartiblarini oqilonalashtirish, mehnatni me’yorlash, xodimlarni tayyorlash va malakalarini oshirish, moddiy pag‘batlantirish, mehnat intizomini mustahkamlash kabi bir qator amaliy tadbirlar majmuasi tushuniladi. Bundan shunday xulosa chiqarish mumkinki, samarali mehnat faoliyatini tashkil etish (mehnat predmeti va vositalarining mavjudligini taqazo etadi); mehnat sharoitlarini tashkil qilish (texnologik va ekologik omillarini taqozo etadi); mehnat munosabatlarini tashkil etish (xodimlar o‘rtasidagi munosabatlarni shakllantirishni talab etadi); mehnatga haq to‘lashni tashkil etish, mehnatni o‘lchash, normalash hamda mehnat sarfini uning sifatiga qarab baho berishni taqazo etadi. Bu muammolarning echilishi mustaqil ahamiyatga ega bo‘lishdan tashqari, mehnat faoliyatini tashkil etishning ajralmas funktsiyasi sifatida ham qaraladi. Ishlab chiqarish munosabatlarida mehnat faoliyatini tashkil qilish masalasi eng asosiy ko‘rsatkichlardan biridir. Ishlab chiqarish munosabatlarida ishchi kuchi va mehnat qurollari, mehnat predmetlari orasidagi o‘zaro bog‘liqlik yuzaga keladi. O‘zaro bog‘liqlik va ta’sir, mehnat faoliyatini qay holatda tashkil etilganligi natijasidir. Mehnat faoliyatini tashkil etish, bir tomondan uning asoslarini (huquqiy, ma’naviy-psixologik, iqtisodiy, ijgimoiy) yuzaga kelishi, ikkinchi 16 tomondan mehnat faoliyati mexanizmini shakllantirilishini taqozo etadi (2.1- rasmga qarang). 2.-rasm. Mehnat faoliyatining asoslari Huquqiy asoslar — ishlab chiqarish munosabatlaridagi mehnat faoliyatini tashkil qilishga xizmat qiladigan huquqiy mezonlar (fuqarolik, ma’muriy, egalik huquqlari, korxona ishlab chiqarish bilan bog‘liq huquqiy hujjatlar). Xodimlar faoliyatini tashkiliy ta’minlash elementlari 2.1-chizmada keltirilgan bo‘lib, ularning har biri alohida ahamiyatga ega. 1. Mehnat taqsimoti va kooperatsiyasi. Korxona miqyosida mehnat taqsimoti amalga oshirilib, uning kooperatsiyasi puxta o‘ylab ko‘rilgandan keyin korxona ichida mehnatni chuqur taqsimlash va kooperatsiyalashni amalga oshirish – alohida uchastkalar, xodimlar o‘rtasida mehnatni taqsimlash, xodimlarni joy-joyiga qo‘yish, ular faoliyatining o‘zaro bog‘lanishi va sinxronizatsiyasini ta’minlash imkonini beradi. 2. Mehnat jarayonlarini tashkil etish. Mehnat faoliyatini tashkiliy jihatdan ta’minlash mehnat jarayonlarini tashkil etish, ya’ni aniq ish turini bajarishda qo‘llaniladigan usullarni belgilab olishni nazarda tutadi. Mehnat jarayonlarini o‘rganib chiqish va uni amalga oshirishga qancha ish vaqti sarflanishi zarurligini aniqlash eng yaxshi ish usullarini tanlash, ish joylarini oqilona taqsimlash imkonini beradi. 17Меҳнат фаолиятининг асослари Ҳуқуқий Маънавий- психологик Иқтисодий Ижтимоий 3. Mehnatni me’yorlash. Mehnat me’yorini belgilamasdan turib, xodimlar faoliyatini tashkiliy jihatdan ta’minlab bo‘lmaydi. Mehnatni me’yor lash xodimlar faoliyatini tashkiliy jihatdan ta’minlashning turli variantlarini baholash vositasi bo‘lib xizmat qiladi. Har qanday tashkiliy o‘zgarish ish vaqti sarflariga ma’lum darajada ta’sir etishi tufayli mehnatni me’yorlash ushbu o‘zgarishlarni miqdoran baholab, eng oqilona variantni tanlash imkonini beradi. 4. Ish joylarini tashkil etish. Mehnat jarayoni ma’lum vaqt va makonda amalga oshiriladi. Ish joyi mehnatni makoniy qo‘llash ob’ekti bo‘ladi. Ish joyi ishlab chiqarish jarayonining birlamchi bo‘g‘ini va tashkiliy-texnikaviy negizidir. Aynan unda ushbu jarayon uch asosiy elementining birlashishi ro‘y beradi va uning bosh maqsadi – mehnat buyumining moddiy jihatdan o‘zgartirilishiga erishiladi. Shu sababli ishlab chiqarish topshiriqlarini o‘z vaqtida va sifatli bajarish uchun har bir ish joyi aniq ishning tabiatiga ko‘ra muayyan tarzda tashkil qilingan bo‘lishi. 5. Mehnat sharoitlari. Mehnat sharoitlarini yaratish xodimlar faoliyatini ma’naviy va moddiy jihatdan ta’minlashning ajralmas qismi bo‘ladi. Mehnat sharoitlari insonning salomatligi va ish qobiliyatiga katta ta’sir ko‘rsatadigan muhim omildir. Mehnat sharoitlarini yaxshilash, ishning qiziqarliligini oshirib, mehnatga ijodiy munosabatda bo‘lishiga ko‘maklashib, katta ijtimoiy vazifani ham bajaradi. 6. Mehnat va dam olish tartiblari. Bir qator mualliflar mehnat va dam olish tartiblarini takomillashtirish masalalarini mehnat sharoitlarini oqilonalashtirishning yagona muammosi doirasida ko‘rib chiqadilar. Biz bunday yondashuvga e’tiroz qilmaymiz, lekin ushbu masalalar ma’lum xususiyatlarga ega ekanligi va nisbatan mustaqil l igi tufayli ularni xodimlarning faoliyatini tashkiliy jihatdan ta’minlashning alohida elementi deb qarash maqsadga muvofiq dir . 7. Xodimlarni tanlash, tayyorlash va malakasini oshirish. Tashkiliy vazifalarni hal qilishda xodimlarni tayyorlash va ularning faolli k darajasini oshirish katta ahamiyatga ega. Bozor munosabatlarini rivojlantirish xodimlarni tayyorlash va malakasini oshirishga yondashishni tubdan o‘zgartiradi. Yangi sharoitlarda 18 xodimlar bilan ishlash sohasida vaziyatga moslashuvchanlik zarur, ya’ni kasbiy tuzilma ishlab chiqarishning texnikaviy negizi o‘zgarib borishiga muvofiq ravishda o‘zgaruvchan bo‘lishi lozim. 8. Mehnatni rag‘batlantirish. Mehnatni moddiy va ma’naviy rag‘batlantirish tizimini yaratish ish haqi, lavozim maoshi turlari va tizimlaridan foydalanish, mukofotlash tizimlarini ishlab chiqish kabilarni nazarda tutadi. Mehnatni rag‘batlantirishni tashkil etish mehnat faoliyatida yuksak ko‘rsatkichlarga erishish maqsadida ish vaqtidan oqilona foydalanish, ilg‘or ish usullarini o‘zlashtirish, ish joylarini yaxshiroq tashkil etish, ishda zaruriy aniqlik va uyushqoqlikni ta’minlashga qaratilishi lozim. 9. Ijtimoiy-mehnat munosabatlari. Hozirgi vaqtda «ijtimoiy-mehnat munosabatlari» atamasi ilmiy iste’molga kirib qoldi va faol ravishda ishlatilmoqda. U nomlayotgan realliklarni tarkibiy element sifatida xodimlarning mehnat faoliyatini tashkiliy jihatdan ta’minlashga kiritish o‘rinlidir. 10. Mehnat intizomi. Korxona xodimlarining umumiy mehnat natijalari har bir xodimning shaxsiy mehnat natijalariga bog‘liqdir. Shu sababli ularning birgalikda faoliyat olib borishlari uchun muayyan tartibni saqlab borish, ishning boshlanishi va tugallanishi, tanaffuslar va hokazolarga rioya etish lozim. Bundan tashqari esa mehnat intizomini saqlab borishning aniq mexanizmi ham zarur. Mehnatni tashkil etish mehnat taqsimoti va kooperatsiyasiga asoslanadi. Korxonadagi hamkorlik mehnat taqsimotining tabiati va chuqurligiga bog'liq. Shaxsiy ishchilar o'rtasidagi hamkorlik ikki yo'l bilan amalga oshiriladi: ishlab chiqarish faoliyati cheklangan shaxsiy mustaqil ishchilarning o'zaro hamkorligi sifatida (mehnatni tashkil etishning individual shakli), shuningdek, jamoaviy ish joyiga ega bo'lgan va umumiy ishlab chiqarish vazifasini bajaradigan, ishlov beriladigan mehnat ob'ektining umumiyligi bilan bog'liq bo'lgan ishchilar guruhining hamkorligi sifatida. tez-tez va birlashtirilgan mehnat vositalari bilan, butun jamoaning kelishilgan harakatlaridan foydalangan holda va mehnat natijalari uchun umumiy javobgarlikni (mehnatni tashkil etishning kollektiv shakli). Shunday qilib, mehnat jarayonini tashkil qilish uning shakllaridan biri shaklida 19 harakat qilishi mumkin: individual yoki jamoaviy. Mehnatni tashkil etishning ushbu turlari jihozlarning tarkibi, ishlarning tarkibi (yoki bajarilgan funktsiyalar soni), ijrochilar tarkibi, mehnatga haq to'lanadigan ko'rsatkichlar va boshqa ko'rsatkichlar bilan tavsiflanadi. Iqtisodiy amaliyotda mehnat jarayonlarining yangi tashkiliy shakllari doimiy ravishda paydo bo'lib, ishlab chiqarish talablariga javob bermaydigan eskirgan shakllar yo'qolib bormoqda. Shu sababli, ish vaqtlari va mehnatdan oqilona foydalanishni ta'minlaydigan va korxonaning samarali ishlashi uchun shart-sharoitlar yaratadigan ularni qo'llash uchun mehnat jarayonlarining tashkiliy shakllarini rivojlantirishning asosiy yo'nalishlarini doimiy ravishda tahlil qilish va aniqlash kerak. Ishchilarni guruhlarga birlashtirish zarurati muayyan mehnat turlarini, individual ishlarni bajarishning texnik, texnologik va tashkiliy xususiyatlari bilan oldindan belgilab qo'yilgan. Ularning asosiylari quyidagilardan iborat: jihozlarni, uskunalarni talab qiladigan uskunalarga xizmat ko'rsatish va ulardan foydalanish turli ijrochilarning kelishilgan qo'shma harakatlari; Ijrochilarning birgalikdagi sa'y-harakatlarini talab qiladigan katta jismoniy yoki ruhiy stressning mavjudligi (katta qismlarni, mashinalar va qurilmalarni yig'ish, qayta ishlash va o'rnatish va boshqalar); Katta ishlab chiqarish vazifalarini bajarish zaruriyati, ularni alohida ijrochilar o'rtasida alohida elementlarga ajratish mumkin emas yoki qiyin (ta'mirlash ishlari); Mehnatni tashkil etishning individual shakli asbob-uskunalar va ijrochilarning sust ishlashiga olib keladigan ishlarni bajarish (mashina avtomatik ishlarining katta qismi bilan ishlash, ishlab chiqarish topshirig'iga kiritilgan har xil murakkablikdagi ishlar); Bir vaqtning o'zida bir nechta ijrochilarning ishtiroki bilan ishni bajarish uchun zarur bo'lgan vaqtni qisqartirish zarurati; Ishchilar uchun doimiy ish joyining yo'qligi va individual ishchilarning majburiyatlarini aniq belgilash qobiliyati (yuklash va tushirish, transport ishlari); Vazifani alohida ijrochi bajara olmasa va bir guruh ishchilarning (qazib olish sanoatida) birgalikdagi harakatlarini talab qiladigan bir xil texnologik ishlarni bajarish. Ilmiy-texnik taraqqiyot sharoitida individual mehnat jarayonlariga yo'naltirilgan mehnatni tashkil etish shakllari ko'pincha zamonaviy yuqori 20 mexanizatsiyalashgan va avtomatlashtirilgan texnologiyalarga zid keladi, bu esa bir yoki boshqa kasb egalarining yakuniy maqsadga kelishilgan holda birgalikdagi faoliyatini talab qiladi va shu sababli jamoaviy mehnat jarayonlarini tashkil qilishni nazarda tutadi. Texnik va tashkiliy jihatdan tashqari, jamoaviy mehnat jarayonlaridan foydalanish zarurati iqtisodiy va ijtimoiy sabablarga ko'ra ham belgilanadi. Shunday qilib, muayyan sharoitlarda mehnatni tashkil etishning kollektiv shaklidan foydalanish mehnat unumdorligini oshirishga, ishlab chiqarish tannarxini pasayishiga, bajarilgan ishlarning sifatini yaxshilashga, moddiy resurslardan tejamli foydalanishga, uskunalardan to'liq va samarali foydalanishga, ish vaqtini va boshqalarga olib keladi. Mehnatni tashkil etishning kollektiv shaklining ijtimoiy afzalliklari quyidagilardan iborat: mehnatning yanada qulay shart-sharoitlarini yaratish, mehnatning monotonligini pasaytirish, uning mazmunini, xilma-xilligini oshirish, ishning o'zgarishini ta'minlash, ishchilarning kasbiy profilini kengaytirish va ularning malakasini oshirish, jamoaning har bir a'zosining ishning yakuniy natijalariga qiziqishi va javobgarligini oshirish. , o'zini o'zi boshqarish va o'zini o'zi tashkil etishni rivojlantirish va boshqalar. Binobarin, mehnatni tashkil etishning kollektiv shaklidan samarali foydalanishning eng muhim shartlari: uni qo'llashning texnik, texnologik va tashkiliy shart-sharoitlarini har tomonlama hisobga olish, uni amalga oshirish uchun har tomonlama iqtisodiy va ijtimoiy asoslash. Mehnatni tashkil etishning kollektiv shakli quyidagi turlarga ega: qo'shilgan xizmat, bog'lanish, guruh, brigada, uchastka, ustaxona va boshqalar, qaysi bo'linmalarning qaysi guruhida ishlarning umumiy hajmi belgilanadi, uning ishlashi qayd qilinadi va jami (jamoaviy) hisoblanadi. daromad. Kollektiv mehnatning eng keng tarqalgan shakli - bu ishlab chiqarish jamoalari. Ishlab chiqarish brigadasi - bu bir xil yoki turli kasbdagi ishchilarni birlashtiradigan, umumiy ishlab chiqarish vazifalarini birgalikda bajaradigan va mehnat natijalari uchun jamoaviy javobgar bo'lgan asosiy mehnat jamoasi. Brigadalar ishlab chiqarishni boshqarish tizimidagi bo'g'inlardir, ular ishning asosiy miqdoriy va sifat ko'rsatkichlarini rejalashtiradilar, mahsulot (ish) ishlab chiqarish uchun mehnat xarajatlari me'yorlarini belgilaydilar, 21 ularga tegishli ishlab chiqarish maydonchalari, asbob-uskunalar, asbob-uskunalar, xom ashyo, materiallar, ishchilarning moddiy qiziqishini ta'minlaydilar. jamoaviy mehnatning yuqori natijalarida. Bunday jamoani tashkil etish quyidagi printsiplarga asoslanishi kerak. Muvofiqlashtirilgan qo'shma harakatlar printsipi: jamoalar xodimlar o'rtasida yaqin va doimiy munosabatlarni, ularning mehnat harakatlarining vaqt va makonini sinxronlashtirishni, turli xil mehnat funktsiyalarini bajarilishini ta'minlashi kerak. Ushbu tamoyil jamoa a'zolari uchun yanada qulay ish sharoitlarini yaratishga va uning samaradorligini oshirishga imkon beradi. Kosmosdagi mehnat jarayonining izchilligi individual ish joylarining joylashuvini, ularning kollektiv ish joyi doirasida bir-biri bilan aniq bog'liqligini belgilaydi. Xuddi shu ishchilar doimiy ravishda individual ish joylarida ishlashlari yoki bir- birlarini almashtirishlari mumkin. Bu brigada bir-birini almashtirish printsipini qo'llashni nazarda tutadi. Ish joyini unda bajarilgan ishlarning ma'lum bir mazmuni bilan bog'lashning doimiyligiga ko'ra, u ixtisoslashgan yoki ixtisoslashtirilmagan (universal) bo'lishi mumkin. Agar individual mehnat tashkiloti sharoitida ishlaydigan ishchi ish joyining ixtisoslashishiga ta'sir qila olmasa, chunki bu bo'lim rahbarining vakolatiga kirsa, u holda mutaxassis bu ishni ixtisoslik printsipi asosida amalga oshirishi mumkin. Shu bilan birga, kosmosda mehnat jarayonini tashkil etish bir xil ishlarni bir nechta ish joyida bajarish imkoniyatini ham belgilaydi. Bir nechta bunday ish joylarining mavjudligi va ular bo'yicha ish hajmini taqsimlash qobiliyati jamoaga bir nechta ish joylarida bir vaqtning o'zida parallel ravishda ishlash printsipini qo'llash imkonini beradi. Jamoalar vaqt o'tishi bilan ishni tashkil qilishni yaxshilashlari mumkin. Texnologik jarayonning individual bosqichlari brigadasida ketma-ket bajarilishi va mehnat ob'ektlarining harakatini bir ish joyidan ikkinchisiga oldingi ish joyida ish hajmining to'liq hajmini (masalan, qismlarning butun qismini qayta ishlashdan oldin) to'liq bajarilgunga qadar tashkil etish imkoniyati brigada tomonidan iplar bilan ishlash printsipini qo'llash bilan bog'liq. Ishlab chiqarish bo'linmasining ish rejimi va ijrochilarning smenali ishi o'rtasidagi tafovut jamoalarda ishni tashkil qilishning 22 yana bir printsipi - bir necha smenada uzluksiz ishlash printsipi tufayli ta'minlanadi. Xalq xo'jaligida har xil turdagi brigadalar ishlab chiqilgan va ishlamoqda, ular uchta guruh tasnifi belgilari bilan ajralib turadi: tashkiliy, texnologik va iqtisodiy Ushbu shakl bilan xodimlar ishlab chiqarish jarayonida yoki amalga oshirilayotgan faoliyatdagi roli bo'yicha bir-biridan farq qiluvchi bir hil guruhlarga bo'linadi deb taxmin qilinadi. Eng ko'p funktsional xodimlar guruhiga ishchilar kiradi: yordamchi va asosiy. Agar birinchisi ishlab chiqarishning asosiy funktsiyalari bilan shug'ullanadigan bo'lsa va ikkinchi guruh ushbu funktsiyalarning bajarilishini ta'minlaydi (ta'mirlash, sozlash, boshqarish). Boshqa toifalar xodimlar bajaradigan funktsiyalarga ko'ra ajralib turadi. Bularga mutaxassislar, menejerlar, xodimlar, texnik ijrochilar, xizmat ko'rsatuvchi kichik xodimlar, shogirdlar va boshqalar kiradi. Agar korxonada funktsional mehnat taqsimoti mavjud bo'lsa, biz xodimlarning barcha toifalari samarali ishlatilgan deb ayta olamiz. Faoliyatning ushbu turi bilan marketing, menejment, loyihalash, kadrlarni boshqarish, tovarlarni ishlab chiqarish va boshqalar funktsiyalarini aniq ajratish uchun asos bo'lib ishchilar, muhandislar va texnik xodimlar va ishlaydiganlarning ixtisoslashishi hisobiga samaradorlik oshishi kutilmoqda. Texnologik mehnat taqsimoti Mehnatni texnologik taqsimlash bilan ishchilarni bosqichlar va bosqichlar, ish turlari va boshqalar, shuningdek ishlab chiqarish operatsiyalari bo'yicha ajratish ko'zda tutilgan. Bu ishlab chiqarish texnologiyasiga va ishning o'ziga xos xususiyatlariga bog'liq. Mehnatning bunday taqsimlanishi mehnat tarkibining darajasiga ta'sir qiladi. Va agar tor ixtisoslik monotonlikka moyil bo'lsa, unda keng doirada ish yomon bajarilish ehtimoli yuqori. Shuning uchun tashkilotchini oldida mas'uliyatli vazifa turibdi: texnologik asosda mehnat faoliyatini taqsimlashning maqbul darajasini topish. Ushbu shakl uchta navga ega: mavzu, bosqichma-bosqich va tezkor mehnat taqsimoti. Ish sharoitlari Mehnat sharoitlari deganda inson faoliyati amalga oshiriladigan mehnat muhiti va mehnat jarayonining omillari majmui tushuniladi. Mehnat sharoitlari turlari gigienik mezonlar asosida to'rt sinfga bo'linadi: Optimal 23 sharoitlar. Bunday sharoitda xodimning sog'lig'i saqlanadi, yuqori darajadagi ishlash saqlanadi. Qabul qilinadigan shartlar. Bunday holda, ish muhitining omillari ishchilar uchun gigiena standartlarining ruxsat etilgan darajasidan oshmaydi. Agar biron bir o'zgarishlar yuz bersa, u holda tartibga solinadigan dam olish vaqtida xodimning tanasi tiklanadi. Zararli sharoitlar. Mehnat jarayonining kümülatif omillari sog'liqqa zararli yoki jiddiy ta'sir ko'rsatadi, shuningdek, mehnat jarayonida odamning ishiga ta'sir qiladi. Xavfli sharoitlar. Ishlab chiqarish omillari ishchilarga ta'sir ko'rsatadigan darajada hayot darajasiga yoki jarohatlarga, jarohatlarga xavf tug'diradigan darajada ishlab chiqarish omillari. An'anaga, bular qatoriga, masalan, atom energiyasi bilan shug'ullanadigan sanoat tashkilotlari kiradi. Albatta, bunday sharoitda ishlash taqiqlanadi. Ammo baxtsiz hodisa bo'lsa, bunday joylarda favqulodda choralar ko'rish kerak. Ish xavfsizligi Barcha mehnat turlari xavfsiz bo'lishi kerak, ya'ni xodim xavfli ishlab chiqarish omillariga duch kelmasligi kerak. Faoliyatning xavfsizligi to'g'risidagi qonunning asosiy manbalari quyidagilar: Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar to'g'risidagi xalqaro akt (1996 y.). XMT konventsiyasi. Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasi (7-modda - mehnat va odamlarning sog'lig'ini himoya qilish). Shuningdek, u eng kam ish haqini belgilaydi. 37-moddada xavfsiz va gigiena sharoitida ishlash huquqi belgilangan. Bundan tashqari, majburiy mehnat taqiqlanadi. Mehnat kodeksining 219- moddasida har bir xodimning ish joyiga, mehnat sharoitlari, ijtimoiy sug'urta to'g'risida ishonchli ma'lumot olish huquqi belgilangan. Shuningdek, inson salomatligi yoki hayoti uchun xavf tug'dirganda ishdan bosh tortishi mumkin. Har bir xodim individual va jamoaviy himoya vositalari va boshqalar bilan ta'minlanishi kerak. Mehnatning boshqa turlari Mehnat natijasi, shuningdek, mehnat ikki turga bo'linadigan mezondir: O'tmish va tirik. Birinchi holda, bu ob'ektlar va mehnat vositalarida amalga oshiriladi. Ikkinchi holatda, bu xodimning ma'lum bir vaqtda sarflanadigan mehnatidir. Mahsulotsiz va samarali. Ikkinchisi tabiiy va moddiy manfaatlarga olib keladi, birinchisi - ijtimoiy va ma'naviy foyda keltiradi, ammo ular jamiyat uchun hech qanday foydali va ahamiyatli emas. Reproduktiv va ijodiy ishlarni ham ta'kidlash kerak. Reproduktiv natijalar oldindan 24 ma'lum natijalarga olib keladi, chunki u barcha ko'paytiriladigan funktsiyalar standartida farq qiladi. Hamma ham ijodiy faoliyat bilan shug'ullana olmaydi. Barchasi bilim darajasi, malakasi va innovatsiya qobiliyatiga bog'liq. 2.2 Tabiatning soglomlashtiruvchi kuchlari va gigiyenik omillar Havo, quyosh nuri, suv jismoniy tarbiya jarayonida tabiatning soglomlashtiruvchi kuchlari tarzida jismoniy tarbiyaning vositasi sifatida foydalaniladi. Hayotiy sharoit, muhit insonni turli sharoitda moddiy nye’mat yaratish, yashashga majbur qiladi. Bunga ko’nikish, unga tayyor bo’lish muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun tabiatning in’omi – havo, suv, quyosh nuri inson ish qobiliyatini oshirish, salomatligini mustahkamlashning asosiy vositasidir. Jismoniy tarbiya jarayoni ochiq xavoda, quyosh nuri ostida, suv va boshqalardan foydalanib jismoiy mashqlar bajarish samara byeradi. Cho’milish, oftobda toblanish, havoning issiq-sovugi jismoniy mashqlar bilan inson organizmiga turlicha ta’sir ko’rsatadi. Mashgulotlar davomida bu vositalardan tizimli foydalanishning muhim ahamiyat kasb etadi. Ishni shunday tashkillash lozimki, jonajon Ryespublika-mizning gyeografik, iqlimiy va ekologik holatini hisobga olib barcha viloyat va hududlarda tabiatning soglomlashtiruvchi kuchlaridan foydalanishning ilmiy asoslangan tizimini ishlab chiqish muammosi hal qilinishi lozim. Masalan, quyosh nuridan foydalanishda soat 10.00 dan 12.00 gacha alohida, 16.00-17.30 gacha yoshi, jinsi va boshqa individual xususiyatlarini hisobga olinmasdan toblansa uning ta’siri turlicha bo’ladi. Jismoniy mashqlarning mye’yori, yo’qlamaning umumiy miqdori, mashqning intyensivligini e’tibordan chyetda qoldirish tabiat-ni soglomlashtiruvchi kuchlaridan foydalanishda salbiy nati-jalarga olib kyelishni unutmasligimiz lozim. Shugullanuvchilarga quyosh vannasi, suvda chiniqishning nazariy bilimlari va ulardan tizimli foydalanish, havoning o’zgarishi organizmning issiq-sovuqqa, kyeskin o’zgarishlarga tyez moslashshishi individning yoshligidan yo’lga qo’yishni samarasi katta. Har tomonlama chiniqtirish tabiat omillarini turli 25 jismoniy mashqlarni bajarish bilan qo’shib olib borilishi tashqi muhitning salbiy ta’sirlariga organizmning qarshilik ko’rsata olish qobiliyatini yanada oshiradi. Jismoniy tarbiya jarayonida erishilgan chiniqishning samarasi “ko’chuvchan” bo’ladi, ya’ni u insonning boshqa faoliyati (asosan, myehnat, harbiy xizmat)da namoyon bo’ladi va jismoniy tarbiyaning hayotiy-amaliyligini oshiradi. Qolavyersa, ruhiy-irodaviy hislatlarini ham kuchaytiradi. Ayniqsa, chayqalish, tyebranish, mye’yorsiz yuklamaga chidash, vaznsizlik holatiga tyez moslashishdyek vazifalar oson hal bo’ladi. Gigiyenik omillar jismoniy tarbiya vositasi sifatida Gigiyenik omillar shaxsiy va jamoat gigiyenasi talab-larini o’z ichiga olib, myehnat gigiyenasi, ovqatlanish, dam olish va tashqi muhitning zararli faktorlari va boshqalar jismoniy mashqlarni bajarish (dars, mustaqil mashq qilish, tryenirovka) mashgulotlarida gigiyenik talab va normalarga rioya qilishni taqazo etadi. Ular jismoniy mashqlar ta’sirchanligini, Samara-dorligini oshirishini ilmiy, amaliy jixatdan isbotlagan. Gigiyenik sharoitni yetarli darajada ta’minlash, jismoniy tarbiya uchun foydalaniladigan moddiy-tyexnik baza, sport anjomlari, jixozlar va mavjud kiyim- boshning holatiga bogliq. Jismoniy mashqlar, tabiatning soglomlashtiruvchi kuchla-ri va gigiyenik omillarni ratsional qo’llash inson salomat-ligini mustahkamlaydi va jismoniy qobiliyatlarni rivojlan-tiradi. Jismoniy mashqlar bilan shugullanish mashgulotlari inson hayotiy faoliyatining organik qismiga aylansagina jismoniy tarbiya tizimining soglomlashtirilishiga yo’nalti-rilgan printsipni amalga oshirishning imkoni bo’ladi. Boshqa tomondan, kyerak bo’lgan gigiyenik normalarga rioya qilinsagina jismoniy mashqlar kyerak bo’lgan samarasini byeradi. Jismoniy tarbiyaning maxsus vositasi hisoblanmasa ham gigyenik omillar jismoniy tarbiyaning vazifasini to’laqonli hal qilish uchun ahamiyat kasb etadi. Pyedagogik jarayon qanchalik puxta tashkil- lanmasin, ovqatlanish, uyqu kun tartibiga rioya qilinmasa, shuningdyek, mashgulotlar tibbiyot talablariga javob byermay-digan joy va jihozlar bilan 26 o’tkazilsa, ular albatta samarasiz bo’ladi. Mana shuning uchun maktablardagi jismoniy tarbiya dasturlariga gigiyenaga oid bilimlar mazmunini ifodalovchi nazariy ma’lumotlar uchun mavzular tavsiya qilingan. Ular jismoniy tarbiya jarayonidan tashqaridagi insonning hayotiy faoliyatini tashkillovchi va jismoniy tarbiya jarayoni tarkibidagi vositalardir. Jismoniy mashqlar, basharti ular jismoniy tarbiyaning konuniyatlari nyegizida qo’llanilmaydigan bo’lsa, salbiy natija byerishi, zarar kyeltirish mumkin. Pyedagog konkryet sharoitlarda jismoniy mashqlarning ta’sirini bilishi va xisobga olishi, bunda odamning organizmi yaxlit bir narsa ekanligi va har kanday harakat uning kupgina organ va tizimlarining faoliyatiga ta’sir kilish xamda unga yaxlit bir ta’sir utkazishini kuzda tutish kyerak. Har xil jismoniy mashqlarning samarasi turli xil yoki turli xildagi jismoniy mashqlar bir xil tarbiyaviy ta’sir ko’rsatishi amaliyotda isbotlangan. Dyemak, bu jismoniy mashqlar doimiy bir xil ta’sir xususiyatiga ega emasligining isbotidir. Tarbiya jarayonida jismoniy mashqlarning samarali ta’sirini byelgilay oladigan omillarni bilish pyedagogik jarayonni boshqarishni osonlashtiradi. Bu omillar quydagicha guruhlanadi: 1. O’qituvchi va o’quvchilarning shaxsiy tavsifi omili. Ta’lim jarayoni ikki tomonlama – o’quvchilar o’qiydi, o’qituvchi o’qitadi. Shuning uchun jismoniy mashqlarning ta’siri kyeng darajada kim o’qitayotganligiga va kimlarni o’qiyotganligiga, axloqiy sifatlariga va iqtidori (intyellyekti)ga, jismoniy rivojlanganligiga va tayyorgarligi darajasiga, shuningdyek, birlamchi bajara olish malakasi, qiziqishi, harakat faolligi hamda boshqalarga bogliq. 2. Ilmiy omillar – jismoniy tarbiyaning qonuniyatlarini tomonidan anglanishi mye’yorini haraktyerlaydi. Jismoniy mashqlarning pyedagogik, psixologik, fiziologik xususiyatlari qanchalik chuqur ishlab chiqilgan bo’lsa, pyedagogik vazifalarni hal qilish uchun ulardan shunchalik samarali foydalanish mumkin. 3. Myetodik omillar – jismoniy mashqlardan foydalanishda amal qilinadigan juda kyeng qamrovdagi talablar guruhini umumlashtiradi. 27 Jismoniy mashqni o’qitish davomida yoki boshqa pyedagogik vazifani hal qilish uchun qo’llanayotgan usuliyat (jismoniy qabiliyatni ochsin, o’zlashtirishni osonlashtirsin) masalan, jismoniy qobiliyatlarni rivojlantirishda quyidagilar hisobga olinadi, birinchidan jismoniy mashqdan kutilayotgan samara, ya’ni bu mashq bilan qanday vazifalar (bilim byerish, tarbiyalash, yoki soglomlashtirish)ni hal qilish; ikkinchidan, jismoniy mashqni tuzilishi, statik yoki dinamik mashqmi, tsiklik, atsiklik harakatmi yoki boshqasimi; uchinchidan, mumkin bo’lgan takrorlash usuliyatlari (bo’laklarga ajratib yoki mashqni to’la bajarish bilan o’rgatish maqsadga muvofiqmi, takrorlashlar oraligida faol dam olishni qo’llash kyerakmi yoki passiv dam olishni ta’minlay oladimi va hokazolar). Jismoniy mashqlarning bunday haraktyeristikasi qo’yilgan pyedagogik vazifalarni hal qilish uchun jismoniy tarbiya vositalari va myetodlarini tanlash imkonini byeradi. Jismoniy mashqlarning samarasi optimal yo’qlamani byelgilay olish orqaligina bo’lishi mumkin. Faoliyatda yo’qlamaning davomiyligi hamda uning intyensivligi, takrorlash chastotasi (intyerval va dam), takrorlashlar oraligidagi dam olishning haraktyeriga bogliq. Yuklamani boshqarishda yuqorida ko’rsatilayotgan hollarning o’zaro munosabati hisobiga olinishi shart. Masalan, mashqning bajarilish davomiyligining ortishi uning intyensivligining pasayishiga olib kyelishi qonuniyati bilan byelgilangan. Jismoniy mashqning natijasi uning ijro usuliga bogliq. Masalan, arqonga uch usul bilan tirmashib chiqish erkin usul bilan tirmashib chiqishdan samaraliroqdir, chunki uch usul qo’llanganda balandroqqa chiqish imkoni bo’ladi. Jismoniy mashq bajargandan so’ng organizmda maxsus funktsional o’zgarish vujudga kyeladi va u ma’lum vaqtgacha organizmda iz qoldiradi, saqlanib turadi. Vujudga kyelgan o’zgarish fonida kyeyingi mashqning ta’sir samarasi yanada boshqacharoq bo’lishi mumkin. Dastlabki va so’ngi mashqda mashgu-lot samaradorligi ortishi yoki pasayishi mumkin. Jismoniy mashqlarning mazmuni va shakli. Barcha xodisa va jarayonlarga o`xshash jismoniy mashqlar o`zining mazmuni va shakliga ega. Jismoniy mashqni bajarishda sodir bo`ladigan myexanik, biologik, psixologik jarayonlarning to`plami 28 jismo-niy mashqlarning mazmunini vujudga kyeltiradi, ularning ta’siridan harakat faoliyati uchun qobiliyat rivojlanadi. SHuningdyek mashq mazmuniga uning bo`laklarini to`plami, masalan, uzunlikka sakrashda tanaga tyezlik byerish, dyepsinish havoda uchish, yerga tushish zvyenolari hamda mashqni bajarishda hal qilinadigan vazifalar, shuningdyek mashqni bajarishdan organizmda sodir bo`ladigan funktsional o`zgarishlar haqidagi nazariy bilim va amaliy harakat malakalari kiradi. Bu elyemyentlarning barchasi jismoniy mashqning umumiy mazmu-nini vujudga kyeltiradi. Jismoniy mashqning shakli ularning ichki va tashqi strukturasini muvofiqligida ko`rinadi. Mashqning ichki strukturasiga shu faoliyatni bajarishda ishtirok etadigan skyelyet muskullari, ularning qisqarishi, cho`zi-lishi, buralishi va h.k., biomyexanik, bioximik bog`lanishlari – enyergiya sarflanishi, yurak-tomir, nafas olish, nyerv boshqaruvi va boshqa organalardagi jarayonlar, ularning o`zaro bog`liqligining, o`z ichiga oladi. Biologik, myexanik, psixologik va boshqa jarayonlarning mashq bajarishda birini biri bilan aloqasi, o`zaro kyelishilganligi yugurish mashqlarida boshqacha bo`lsa, shtanga ko`tarishda boshqacha, yaoni ichki struktura turlicha bo`ladi. Mashqning tashqi shakli, tashqi strukturasi esa o`sha mashqning tashqi ko`rinishi, harakatni bajarish paytiga kyetgan vaqt yoki kuch sarflash myeoyori va harakat intyensivligini ko`rinishi bilan haraktyerlanadi. Jismoniy mashqlar shakli va mazmuni o`zaro bog`liq bo`lib, bir-birini taqazo etadi. Mazmunning o`zgarishi shaklni o`zgarishiga olib kyeladi. Mazmun shaklga nisbatan asosiy rolni o`ynaydi. Masalan, har-xil masofada tyezlik sifatining namoyon bo`lishi yugurish tyexnikasining ham turlicha bo`lishiga sababchi bo`ladi (qadamning kattaligi, chastotasi, tananing holati va h.k.). Shakl mazmunga ta’sir ko`rsatadi. Aniq ma’lum bir harakat uchun namoyon bo`layotgan jismoniy sifatlar shu jismoniy mashqni bajarishdagi malakaga ta’sir qiladi. Shuning uchun suzuvchi kuchi bilan gimnastikachi kuchi, shtangachi kuchi biri-biridan farqlanadi. Jismoniy mashqni shakli va mazmunining ratsional muvofiqligiga erishish jismoniy tarbiya nazariyasi va amaliyotining asosiy 29 muammolaridandir. Bu muammo qisman harakat malakasi va ko`nikmasiga, shuningdyek jismoniy sifatlariga ham ta’luqlidir 5 . 5 Salomov R.S. “Jismoniy madaniyat nazariyasiga kirish”, o‘quv qo‘llanma T.: O‘zDJTI nashriyoti 2019 y. 30 XULOSA Yoshlarni kuchli, quvvatli qilib jismoniy fazilatlarni rivojlantirib o’q yoy otishga, suzishga o’rganish haqida xodislarda ham aytib o’tilgan. Jismoniy tayyorgarlikning muhim tomonlaridan biri, suzishning qancha hayotiy zarurligi uning amaliy ahamiyatga ega ekanligi haqida qobusnoma ham aytilgan. M.N.Kaykovus shunday dedi: O’n yashar bo’lganimizda otam ot utsida mashq qilish, nayza urish, zubin otish, chavgon urish, kamon otish kabi hunarlarni o’rgatib boshladi. Bu hunarlarni o’rgangandan so’ng ularni namoyish qilganimdan keyin otam zarur hunar qolganligi aytdi. Bu shunday hunar ediki zarur bo’lgan vaqtda o’zi uchun faqat o’zi qiladigan. Boshqa kishi uni o’rniga o’tib qila olmaydigan hunarni aytib. Bu hunar suvda quloch otib suzishini va bu hunarga albatta o’rganish zarurligini jalb qildi. Dar xakikat suzish harbiy amaliy ahamiyatga ega ekanligini 2-jaxon urushi yana bir karra ko’rsatib, bu narsaga amal qilmaslik o’rta osiyolik jangchilarga juda qimmatga tushgani eslash o’rinlidir urushda qurbon bo’lgan jangchi ota bobolarimiz akalarimizning 60 foizga yaqin daryolardan kechayottanda suzishni bilmay suvga cho’kib kettanlar. Yoshlarni harbiylikka, mustaqil muqaddas zamin, yurt vatan himoyasiga tayyorlashda bunday tarix soboqlarini unutmasligimiz kerak. Biz endi yoshlarimizni mustaqil ravishda ota-bobolarimiz qoldirgan barcha boy merosiy tajribalardan foydalangan holda, har tomonlama tarbiyalab ta’minlashimiz muxim davlat ahamiyatiga ega bo’lgan tadbirlardan biri bo’lib qoladi. Bu borada Prezidentimizning «Sog’lom avlod uchun» farmoniga nihoyatda katta ahamiyatga ega. 31 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Sh.Mirziyoev “ Yangi O‘zbekiston strategiyasi”. Toshkent –“O‘zbekiston” 2017 Toshkent 2. Sh.Mirziyoev Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz.Toshkent –“O‘zbekiston” 2016.56 b. 3. Sh.Mirziyoev Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz.Toshkent –“O‘zbekiston” 2016.488 b. 4. O‘zbekiston R yespublikasi «Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida»gi qonuni (o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritilgan yangi tahriri 47 modda) O‘zbyekiston Ryespublikasining birinchi Pryezidyenti I.Karimov tamonidan 2015 yil 4 syentyabr kuni imzolandi va O‘RQ-394-son bilan byelgilab qo‘yildi 5. O‘zbekiston Ryespublikasi pryezidyenti Shavkat Mirziyoyev «Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» gi yangi qarorni imzoladi. 2017 yil 4 iyun № PQ-3031. 6. Salomov R.S. Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati. I-jild. Darslik. T.: «ITA-PRESS», 2014. 296 bet. 7. Salomov R.S. Sharipov A.K. Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati. II- jild. Darslik. T.: «ITA-PRESS», 2015. 182 bet. 8. Abdullaev. Sh.Xankeldiev. «Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi» (1-jild)/ Toshkent / «NAVRUZ» nashriyoti, 2017. - 400 bet. 9. Abdullaev. Sh.Xankeldiev. «Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi» (2-jild)/ Toshkent / «NAVRUZ» nashriyoti, 2018. - 418 bet. 10. 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947 sonli Farmoni. 11. Daminov I. A., Qosimov O'. R. Sportchilarni tayyorlash texnologiyalari (Engil atletika misolida). Lesson-Press. Toshkent / 2021. 216 b. Elektron ta’lim resurslari 1. www.tersu.uz 2. www.pedagog.uz 3. www.ziyonet.uz 32 1-ilova Tasdi k layman Kafedra mudiri _____________ «__» _______ 20__y. Kurs ishi (loy iha)ni bajarish y uzasidan t opshiri q lar _______________________________________________ fani b o‘ yicha guru h ___ talaba __________________ ra x bar ___________________________ TOPSHIRI Q 1. Ishlanadigan loyi h a (mavzu) ________________________________________ __________________________________________________________________ 2. Boshla ng ich ma’lumotlar ___________________________________________ _______________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ ________________________ 3. qo‘ llanmalar __________________________________________ _______________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ ________________________ 4. Chizma q ismining tuzilishi ________________________________ 1. ____________________________________________________ 2. ____________________________________________________ 3. ____________________________________________________ 4. ____________________________________________________ 5.Yozma q ismining tuzilishi _______________________ _______________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ ________________________6. qo‘ shimcha q ismining tuzilishi ____________________ _____________________________________________________ 7. Kurs (ishi) loyi h asini bajarish rejasi _______________________ 1 2 3 4 5 x imoyalandi Ra x bar __________________ 33 (imzo) 34 2-ilova TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI KURS ISHI (loyi h asi)ga MULO X AZA Talaba ________________________________________________ (ismi va familiyasi) Mavzu ____________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ _____________________________________________ 1. Mavzuning dolzarbligini asoslash_____________________________________ _______________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ ___ 2. q ismlar b o‘ yicha bajarilgan ish tavsifnoma (ishning nazariy va amaliy a x amiyati, zamonaviy-ilmiy uslublardan foydalanganligi) _______________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ ____ 3. Muallif ishga ba h o (musta k illigi, intizomliligi va bosh k alar) _______________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ _____ 4. Umumiy xulosalar (ishning topshiri q ga mos kelishi, talab darajasiga javob berishi, h imoyaga qo‘ yilish imkoni) _______________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________«____» _________ 20__yil Ra x bar ________________ 35 3-ilova TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI KURS ISHI (loyi h asi)ga TA Q RIZ Talaba _____________________________________________ (ismi va familiyasi) Mavzu ____________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________ ___________________ 1. Mavzuning dolzarbligini asoslash ____________________________________ __________________________________________________________________ 2. Ishning tarkibini ba h olash __________________________________________ _______________________________________________________________________________________ ___________________ 3. Mavzuning ba h olanishi va uning afzallik tomonlarini k o‘ rsatish _______________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ 4. Ishda foydalanilgan adabiyotlarga ba h o berish _______________________________________________________________________________________ _____________________________________________ 5. Ilmiy munozara yuritish q obiliyatiga ba h o berish _______________________________________________________________________________________ _____________________________________________ 6. Xulosa va takliflarning ochi q ligi va dalillari asoslanganligi _______________________________________________________________________________________ _____________________________________________7. Jadval va grafiklar, chizmalar sifatiga berilgan ba h o, ishni rasmiylashtirishning talab darajasiga javob berishi __________________________________________ __________________________________________________________________ 8. Ishdagi kamchiliklar _______________________________________________ _______________________________________________________________________________________ ___________________ 9. Mualifning q aysi taklifini ishlab chi q arishga joriy etish ma q sadga muvofi q __________________________________________________________________ _____________________________________________________ 10. Ishning qo‘ yilgan talab darajasiga mos t o‘g‘ risida umumiy xulosa __________ 36 _______________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ Ta q rizchining (F.I.Sh.) ish joyi, unvoni __________________________________ __________________________________________________________________ «__» _________ 20__ yil ___________ imzo (mu x r) Tasdi q layman Fakultet dekani ____________ Termiz Davlat Universiteti, Sport faoliyati va bosharuvi fakulteti «Sport bosharuvi» kafedrasida bajarilgan kurs ishlarini ba h olash mezonlari № Mezonlar Maksimal ball T o‘ plagan ball 1 Mavzuning dolzarbligi 5 bal 2 Ishning ilmiy-uslubiy yangiliklari va ijodiy yondoshish darajasi 10 bal 3 Mavzu b o‘ yicha natijalarning ilmiy t o‘ garaklarda, konferensiyalarda ishtirok etishi 5 bal 4 Tushuntirish k ismining rasmiylashtirilishi (natijalarning ilmiy texnikaviy, ishlab chi k arish i q tisodiy, madaniy so h alarga mosligi va ishning ilmiy, ijodiy ta h lil etilishi) 20 ball 5 Ilmiy-amaliy xulosalar 10 ball 6 Imlo xatolari (orfografik) 5 ball 7 Tinish belgilari (punktiatsion) xatolari 5 ball 8 Uslubiy xatolari (stilistik) 5 ball 9 x usni xati (kolligrafiya) 5 ball 1 0 Talabaning h imoya k ilish darajasi, pedagogik ma h orati 15 ball 11 Savollarga ani q va t o‘ li q javob berishi 10 ball 12 K o‘ rgazmali va texnik vositalari 5 ball Jami 100 37 Ushbu ba h olash mezonlari kafedra yi g‘ ilishida mu x okama q ilinib ma ’ q ullangan . B - a №_ «__» _______ 20__ yil Kafedra mudiri: ________________________________ 38

Mehnatni ratsional tashkil etishda jismoniy tarbiyaning ahamiyati

Sotib olish