Mezolit davri xronologiyasi - Tarix - Referatlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	34.1KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	05 Dekabr 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Referatlar
Fan	Tarix

Mezolit davri xronologiyasi

Sotib olish

Mezolit davri xronologiyasi
Reja:
I.KIRISH.
Mezolit davri haqida umumiy tushuncha.
II.Asosiy qism.
1.Mezolit davri tabiiy iqlim shartoiti.
2.Mezolit davrida ibtidoiy jamoalardagi o`zgarishlar va muhim
kashfiyotlar.
3.Mezolit davrida san`at va din.
III.Xulosa.
Mezolit davrining insoniyat tarixida tutgan o`rni.

Mezolit davri insoniyat tarixidagi o`rta tosh davri , geologik jihatdan pleystatsin
davridan golotsinga o`tish davridir. Mezolit so`zi ( yunonchadan mezos – o`rta , litos-
tosh ) ilk bor Allen Braun tomonidan 1883-yilda paleolit va neolit davri oralig`I tosh
qurollari majmuasini belgilash maqsadida qo`llanilgan. Hozirgi paytda ushbu
atamaning ekvivalenti sifatida ayrim xorijiy mamlakatlar arxeologiyasida epipaleolit
yoki golotsen paleoliti kabi atamalar ham qo‘llaniladi. Evrosiyo hududlarida mezolit
davrining sanasi nisbiy (makonlar stratigrafiyasi- madaniy qatlam ) va mutlaq
davrlashtirish asosida mil. avv. XII va mil. avv. VII-VI ming yilliklar doirasida
belgilangan. Bu sana bevosita Old Osiyo, xususan, Markaziy Osiyo hududilari uchun
mos keladi. Er yuzining boshqa hududlarida, xususan, Evrosiyoning shimoliy
hududlari va ayrim janubiy mintaqalarida mezolit davri an’analari mil.avv. V-IV ming
yilliklarga qadar ham davom etgan.
Uzoq vaqt davomida mezolit faqat boshqa ikki bosqich o'rtasidagi o'tish davri
sifatida qaraldi. Ushbu mulohaza 20-asrning boshlarida, tadqiqotchilar turli davrlar
o'rtasida aniq madaniy uzluksizlik mavjudligini aniqlagandan so'ng o'zgarishni
boshladi . Mezolit davri XIX asrning oxirlarida fanga ma`lum bo`ldi. Mazkur davrga
mansub bo`lgan dastlabki yodgorlik 1887 yilda fransuz arxeologi D. P`et tomonidan
Maz.d. Azil g`oridan topilgan va o`rganilgan. Mezolit davrining xususiyati, chegarasi
va atalishi haqida arxeologlar orasida hozirgacha qizg`in baxslar mavjud. Bir guruh
olimlar bu davrga qadimgi tosh asrining alohida bosqichi sifatida qarasalar, boshqalari
tosh asridan so`nggi bosqichi deb biladilar. Ammo keyingi tadqiqotlar tosh qurollar
shakli, qo`llanilishi va ishlash texnikasidagi o`zgarishlar va yangi xususiyatlarni
aniqlashi natijasida tosh davrining o`rta bosqichi ekanligi e`tirof etildi. Mezolit
davrining quyi va yuqori chegarasini belgilashda ham turli fikr va mulohazalar
mavjud. Ko`pgina olimlar mezolit davrining chegarasini aniqlashda geografik
muhitga suyansa, boshqalari toshni ishlash texnikasiga asoslanadilar. Uchinchi guruh
olimlar esa bu masalada xo`jalik mashg`ulotlarini birinchi o`ringa qo`yadilar. Mezolit
davri tabiiy sharoiti muzlikning erishi bilan o`zgardi. Muzlikning shimolga chekinishi

natijasida ko`plab ko`llar, o`simliklar o`sishi uchun yaroqli erlar, botqoqliklar
ko`paydi. Dastlabki bosqichda ya`ni 10 000-8500 yillar davomida iqlim subtropik
bo`lib, paleolitga ancha yaqin edi. Keyinchalik miloddan avvalgi 8500-5000 yillar
davomida issiq va quruq iqlim shakllana boshladi. Janubda iqlim yaxshilanib, bu
paytda ko`plab shoxli hayvonlar va yashil o`simliklar tarqaldi. Evropa hududida esa
keng bargli yashil o`rmonlar bilan qoplandi. Bu davrda Boltiq dengizi va Shimoliy
Evropa ko`llari hozirgi qiyofaga keladi. Muzlik siljishi (Muzlik yiliga taxminan 160
metr siljigan.) bilan odamlar ham shimol tomon harakat qiladi.
Bu mezolitni ifodalash uchun yangi atama yaratilgan: epipaleolit (paleolitdan
yuqorida). Biroq, bu atama olimlar o'rtasida notekis qabul qilindi, bugungi kunda ham
davom etmoqda. Mezolit davriga oid arxeologik adabiyotlarda ham turli to'lqin mavj
ud. Masalan, A. A. Farmatsevt mezolitni tipologik jihatdan neopaleolitdir va neolitga
yaqin deydi. A. N. Rogachea esa mezolit golotsen paleolit, ya`ni i epipaleolit, qisqasi,
paleolitga yaqinroq deydi. A. P. Okladnikov esa bir-biriga nisbatan "epipaleolit" va
"mezolit" atamalaridan foydalanadi. A. P. Okladnikovning fikricha, “epipaleolit”
atamasi paleolit madaniyatining ayrim sohalarida mezolit madaniyatiga tegishli. 1
Mezolit davriga kelib tabiiy- geografik muhit keskin o`zgardi. So`nggi
paleolit va mezolit davrining ilk bosqichlarida hukmron bo`lgan oxirgi Vyurm
muzligi erib , yer yuzida global isish boshlandi va pleystatsin golotsin bilan
almashadi . Ko`pchilik olimlarning ilmiy farazlariga ko`ra bu tabiiy jarayon mil. avv.
8300-yillar avval sodir bo`lgan . Natijada yer yuzining shimoliy hududlarida hayvonot
va o`simlik dunyosi keskin o`zgaradi. Muzlik oldi hududlarida yashovchi
hayvonlarning ayrimlari , xususan jundor karkidon , mamont , ho`kizqo`y so`nggi
paleolit davrining oxirlaridayoq va keyinchalik esa boshqalari ham qirilib ketdi,
qolgan qismi esaa shimolga ko`chadi. Hayvonot olamidagi o`zgarishlar , ya`ni yirik
hayvonlarning o`rniga mayda va chopqir, ziyrak hayvonlar turining ko`payishi
paleolit davri ovchilik an`analarini qiyinlashtirdi. Natijda bu turdagi hayvonlarga ov
1
М . Ж . Ж У Р А К У Л О В УРТА ОСИЁ ИБТИДОИЙ АРХЕОЛОГИЯСИ TОШКEНТ —Укитувчи» — 1984 73-бет

uchun yangi vosita o`q-yoydan foydalanishga olib keldi. Mazkur hududlarda va
janubiy hududlarning tog`li joylarida ot, ho`kiz , sayga o`rmon hududlarida esa los,
bug`u, cho`chqa, bo`ri, tulki va boshqalar yashagan. Yer yuzining janubiy
mintaqalarida mazkur davr tabiiy geografuk jihatdan keskin o`zgarishlar sezilmaydi
va fauna va florada tub o`zgarishlar kuzatilmaydi. Iqlim o'zgarishi ko'plab ijtimoiy
o'zgarishlarga sabab bo'ldi. Odamzod sovuqligi sababli panoh topgan g'orlardan
chiqib keta oldi va asta-sekin ochiq havoda kichik aholi punktlarini barpo etdi. Ushbu
bosqichda ko'chmanchilik hali ham ustun bo'lgan bo'lsa-da, har bir lagerda vaqt
ko'paydi.
Taxminan 12000 yil oldin boshlangan global iqlimning o'zgarishi o'sha davr
odamlari uchun hayotning yangi shakllarini qabul qilishning asosiy omili bo'lgan.
Muzlik davri oxirida u iqlimni mo'tadil holga keltirdi va o'simlik va hayvonot
dunyosining ko'payishiga imkon berdi. Sovuqqa moslashgan ba'zi turlari, masalan,
mamont yo'q bo'lib ketdi, bunda odamning ov harakati sezilarli darajada hissa qo'shdi.
Yangi iqlimga yaxshiroq moslashgan boshqa turlar tarqalishni boshladi.
Odamlar ilgari hukmronlik qilgan sovuqdan panoh bo'lib xizmat qilgan g'orlardan
chiqib ketishga muvaffaq bo'lishdi. Mezolit davrida oziq-ovqat va xomashyo olishga
imkon beradigan joylarda joylashgan ochiq osmon ostidagi lagerlar ko'paygan.
Yuqori paleolitga hos bo'lgan prizma shaklidagi nukleuslardan yupqa va uzun
plastinkalarni to`qmoq hamda bug`u shoxi yordamida uchirib olish texnikasi
mezolitga kelib takomillashdi. Nukleuslarni hajmi nisbatan kichrayib , shakllari ham
o`zgarib uchi chiqarilgan qalamga o`xshashlari paydo bo`ladi. Bu arxeologiya fanida
bu turdagi nukleuslar qalamsifat deb ataladi.Olingan plastinkalar kichikroq va
ingichka bo'ladi. Janub rayonlarida, jumladan, Markaziy Osiyoda mikrolitlardan
mezolit yodgorliklarida keng qo llaniladi. Mikrolit deganda mezolit davridagiʻ
qalamsifat uzalardan uchirib olingan palstinksalarni bo`lakchalari sigment , trapetsiya,

va uchburchaksimon shakllarga aylantirilgan kichik hajamdagi mehnat qurollari
tushuniladi. Ularning hajmi 1- 2 sm dan oshmagan. 2
Muzlik davrining oxiri butun dunyoda o'simliklar o'sishini anglatardi. Dastlab
dashtlar paydo bo'ldi, so'ngra serhosil o'rmonlar. Buning yordamida odamlar o'z
dietasiga yangi tarkibiy qismlarni kiritishga muvaffaq bo'lishdi. Engels o`q-yoyni
ixtiro qilinishi ustida to`xtalib, o`q- yoyning ixtiro qilinishi orqali odamlarda parranda
asosiy iste`mol taomiga aylanganini aytib o`tadi. Yoy va nayza juda ham o`tkir
quroldirki , bu asbob ixtiro qilinishi uchun juda ko`p mehnat va katta tajriba kerak,-
deydi. 3

Temir qilich varvarlik davrida va miltiq sivilizatsiya davrida eng kuchli qurol
bo`lganidek , o`q – yoy ham yovvoyilik davrida shunaqa muhim ixtiro bo`lgan, deb
aytadi Engles. 4
Kamon va o`qlardan iborat yangi qurollarning ixtiro qilinishi natijasida ov
unumdorligini o`sishi, xo`jalikning yangi formalarining vujudga keltirib chiqarishi
lozim edi. Ayrim qulay hollarda ovda kamon ishlatilishi natijasida bevosita
iste`moldan ancha ortiq o`lja topish mumkin edi. Bunday hollarda odamlar yarador
hayvonlarni yoki ularning bolalarini olib kelishlari va o`zlari to`q bo`lsa bu
hayvonlarni zaxiraga g`amlab qo`yish maqsadida boqishlari lozim bo`lgan.
Hayvonlarning qo`lga o`rgatilishi shu tariqa boshlangan. Chorvachilikning bu ilk
bosqichini arxeologik yo`l bilan o`rganish qiyin. Makonlardan topilgan suyaklar ilk
chorvachilikni o`rganishda birdan- bir manba bo`lishi mumkin. Ammo bu sharoitda
unda boqilgan hayvonlar yovvoyi hayvonlar deyarli farq qilmagan. Ularning o`rtasida
farq bo`lishi uchun necha ming yillar o`tishi lozim edi. O`z qiyofasi bilan
urug`doshlariga o`xshamay qolgan birinchi uy hayvoni it hiosoblanadi. Itning
ajdodlari qanday bo`lganligi haqida savol zoologiyada hamon ochiq qolmoqda.
2
Мирсоатов .Т.М Мирсоатова. С.Т УРТА ОСИЁ АРХЕОЛОГИЯСИ Фаргона-2002 62-бет
3
J . KABIROV A . SAGDULLAYEV O ` RTA OSIYO ARXEOLOGIYASI TOSHKENT ‘ O ` QITUVCHI ’ 1990 58- BET
4
К.МАРКС и Ф.ЕНГЕЛЬС. Танланган Асарлар 3-Том. 236-237-Бетлар Тошкент ‘Узбекистан’ Нашриёти 1981.

Bir qancha mamlakatlarning azil va tardenoiuz qatlamlarida it suyaklari
topilgan. Mezolit davrida yashagan odamlar it go`shtini yeganliklari aniq
tasdiqlovchi dalillar (tig` tekkan suyaklari) bir qancha joydan jumladan Qrim
g`orlarida ham uchraydi. Shu munosabat bilan odamlar birinchi navbatda it ovqat
manbai , go`shtning jonli zaxirasi sifatida qo`lga o`rgatilgan, deb taxmin qilinadi. 5
O‘simliklar dunyosida ham issiqtalab o‘simliklar salmog‘i oshdi.
Daryolarning sersuv bo`lishi baliqchilikning vujudga kelishiga va dastlabki
qayiqlarning paydo bo`lishiga olib keldi. Bu esa ibtidoiy odamning turmush tarzini
o‘zgartirdi. Ibtidoiy ovchilar hayvonlar (asosan bug‘ular) izidan yurib, yangi yangi
yerlarni o‘zlashtirib bordilar. Shu sababli, mezolit davri odamlari keng hududlarga
tarqalganlar. Mezolit davrida O‘rta Osiyoning deyarli barcha hududlari yashash uchun
qulay bo`lgan. Amudaryo bilan Sirdaryo oraliqlarida mezolit davriga oid yodgorliklar
ko‘p uchraydi. Bu davr jamoasida diniy tasavvurlar ma’lum bir shaklga kirdi. Bu
haqda mezolit davri mozorlari, qoyatosh rasmlari darak beradi. O‘rta Osiyodagi
mezolit davri yodgorliklaridan 3 tasida - Qayla, Tutkaul, Machay makonlarida
mozorlar topilgan. Ular mezolit davrining so‘ngi bosqichiga taalluqli. Qayla g'orida 2
mozor o‘rganilgan. Skeletlar chalqanchasiga yotqizilib, oyoqlari biroz bukilgan,
ustiga oxra sepilgan. Yonlarida dengiz chig‘anoqlaridan yasalgan taqinchoqlar
topilgan. Bosh suyagi ustiga ham mayda tosh munchoqlar tizib chiqilgan. Boshqa
mozorlarda ham shu holat kuzatilgan. Bularni barchasi narigi dunyoga ishonishni
bildiradi. Jahon arxeologiyasida mezolit davri 2 bosqichga: Azil va Tardenuazga
bo`linadi. Ular Fransiyadan topilgan makonlar nomlari bilan atalgan. Azil davri tosh
qurollarining asosiy xususiyatlaridan biri - mikrolit qurollarning yasalishidir
(yunoncha mikros-kichik). Ular asosan o‘q uchi vazifasini bajargan. Ularning
ko‘pchiligi tol bargiga o‘xshash bo`lgan. 6
Tardenauz makonlarida mikrolit qurollar
juda ko‘p uchraydi. Ular juda mayda bo`lib, ba’zilari 1 smga yetar-yetmas bo`lgan, 2
5
А. В .АРЦИХОВСКИЙ АРХЕОЛОГИЯ АСОСЛАРИ ‘ УКИТУВЧИ ’ НАШРИЁТИ ТОШКЕНТ -1970 49-50-бетлар
6
N.A.EGAMBERDIEVA ‘ARXEOLOGIYA’ TOSHKENT-2011 38-39-BETLAR

sm lilari esa kam uchraydi. Mikrolitlar turli xil geometrik shaklda bo`lgan
(uchburchak, trapetsiya, romb). Ularning ishlatilishi haqida 2 xil fikr mavjud: 1) tayoq
uchidagi yoriqqa tiqilgan va kamon o‘qi yasalgan. 2) suyak yoki yog‘och qurollarga
taqab o‘tkir tig‘ hosil qilingan. O‘rta Osiyo mezoliti industriyasini o‘rganish orqali
olimlar ulardagi rivojlanish jihatlarini aniqladilar. Shu asosda ularni ilk, o‘rta va
so‘nggi bosqichga bo`ldilar. Ilk mezolit bosqichi yodgorliklarida mikrolit texnikasi
endigina paydo bo`lgan. Bunday yodgorliklarda geometrik shakldagi (segment,
trapetsiya, uchburchaksimon) tosh buyumlar kam uchraydi. Mikroparaqalar kam. Bu
davr yodgorliklarida so‘nggi paleolitga doir qirg‘ichchalar, o‘zaklar, paraqalar ko‘p
tarqalgan. O‘rta mezolit bosqichida geometrik shakldagi mikrolit qurollarning yirik va
qalinroq turli tiplari paydo bo'ladi. Qirg`ichchalarning har xil shakldagilari vujudga
keladi. Bunday qurollar ko‘pincha tosh siniqlarining qirra tomonlariga va
paraqalarning uchqir tomonlariga tig‘ chiqarish usuli bilan yasalgan, ularning hajmlari
ancha kichiklashtirilib, takomillashtirilgan. O‘zaklardan pichoqsimon uchirma ajratib
olish texnikasi vujudga keladi. O‘rta mezolit davri yodgorliklarining yana bir
xususiyati qayroqtoshlardan yasalgan qurol va qirg‘ichlarning borligidir. So‘nggi
mezolit davrida mehnat qurollarining ko‘pchilik turlari maydalashgan. Qalamsimon
mitti o‘zaklar soni ko‘paygan. Tosh bigiz paydo bo`lgan. Ikkala uchli tomonlari
yo‘nilgan shakldagi paraqalar va mikroparaqalar soni ko'payadi. Bu davr
yodgorliklarida qurollarni yasash texnikasi murakkablasha boradi. Bu bosqichlarga
oid yodgorliklar quyidagi guruhlarga ajratilgan: 1. Ilk mezolit bosqichi miloddan
avvalgi XI-X ming yilliklarni o‘z ichiga oladi. Qo‘shilish madaniyatida o‘z aksini
topgan. 2. O‘rta mezolit bosqichi miloddan avvalgi IX—VIII ming yilliklar bo`lib,
Obishir madaniyatida o‘z aksini topgan. 3. So‘nggi mezolit bosqichi miloddan avvalgi
VII-VI ming yilliklar bo`lib, Machay madaniyatida o‘z aksini topgan. 7
Shuningdek bu
davrda, mezolit davri odamlari o'zlarining mehnat qurollarini yasash uchun ko'proq
tabiiy xom ashyolarga umid qilishlari mumkin edi. Bu o'roq, qo'l tegirmoni kabi oziq-
7
N.A.EGAMBERDIEVA ‘ARXEOLOGIYA’ TOSHKENT-2011 40-BET

ovqat mahsulotlarini qayta ishlash uchun yangi idishlar ixtiro qilinishi bilan uning
sifati va miqdori yaxshilanishiga olib keldi.
Ushbu qurollarning aksariyati paleolit davrida bo'lgani kabi toshdan yasalgan.
Asosiy farq, ta'kidlanganidek, sifatning oshishi edi. Mezolit davrida tarixdagi birinchi
transport vositalari ixtiro qilindi, bu ba'zi bir iqtisodiy faoliyatni va ov va baliq
ovlarini o'tkazishni osonlashtirdi.Ushbu transport vositalaridan biri, yuqorida aytib
o'tilgan kemalardan tashqari, chanalar edi. Dastlab ularni odamlar tortib olishdi,
ammo keyinchalik hayvonlar ishlatila boshlandi.
Yuqori paleolitning oxiri ham uning badiiy namoyonlarining yo'q bo'lib ketishi va
yangi mavzular va uslublarning paydo bo'lishini taxmin qildi. Mutaxassislarning
ta'kidlashicha, mezolit davri san'ati bilan shug'ullanish qiyin, shuning uchun ham turli
xil davriyliklar mavjud.
San'atdagi asosiy o'zgarishlar g'orlar devorlarida yasalgan parietal san'atda va
harakatlanuvchi san'atda shaxsiy narsalarda yuz berdi. Bundan tashqari, birinchi
keramika buyumlari ham paydo bo'ldi.
Mezolit davri san'ati ratsionalistik va kontseptual uslubga ega bo'lib, mavhum
va geometrik asosga ega edi.
Ushbu uslubiy o'zgarishlarning eng yaxshi namunalari Fransiya Pireneyida va
Ispaniyaning Kantabriya sohilida joylashgan Aziliya madaniyati bilan bog'liq.
Arxeologik topilmalarda tasmalar, ramiform qatorlar yoki nuqtalar bilan bezatilgan
toshlar, ularning barchasi mavhum va sehrli ramziy ma'noga ega.
Tosh san'atidagi mavzu ov manzaralari, kundalik hayot va marosimlarni
namoyish etish uchun rivojlandi. Xuddi shunday, ajdodlar vakillari ham topilgan.
Ispaniyada Levante hududida mezolit rassomlari harakatni aks ettiruvchi ko'proq
sxematik modellar bilan sahnalarni tark etishdi. G'orlar ichida juda murakkab ov, raqs
va marosim sahnalari bo'yalgan. Ushbu rasmlarning ba'zilari harbiy qarama-
qarshiliklarni aks ettiradi.

Mezolit davri odamlari ko'p xudojo'y dinlarga amal qilib, sehrli fikrlashni
rivojlantirdilar. Animizm o'sha davrdagi jamiyatlar orasida eng ko'p tarqalgan e'tiqod
edi.
Topilgan arxeologik qoldiqlar mezolit davri odamlari tabiat hodisalaridan
tashqari baliq ovi va ov bilan bog'liq g'ayritabiiy mavjudotlar mavjudligiga
ishonganliklarini isbotladi.
Ushbu tarixiy bosqichda birinchi qabristonlar paydo bo'ldi. O'lim va ajdodlarga
sig'inish rivojlana boshladi. Diniy tushunchalar keng yoyildi. ‘Narigi dunyo’
tushunchasi paydo bo`ldi, ko`mish marosimi bilan bog`liq bo`lgan turli urf-odatlar
yuzaga kela boshladi. Bular kishilarda murakkab tasavvur va fikrlashning paydo
bo`lganligidan dalolat beradi. Odamlar tasavvurining kengayishi abstrakt
tushunchalarning yuzaga kelishi san`atning shakl va mazmun xarakterida ham sezila
boshladi. San`at mavzusi kengaydi, janrlar ortdi. Ovchilarniong epchillik bilan olib
borayotgan hujumlari, ov paytidagi shijoat, hayajon ibtidoiy jamoa rassomi
tomonidan ifodali talqin etilgan. O`rta Osiyoda Surxondaryo va Farg`ona,
Ozarbayjonda Qobistondan topilgan suratlarda ham shu holni ko`ramiz.
Surxondaryodagi Zarautsoy va Farg`onadagi Soymali tosh suratlari ham mashhurdir.
Bu suratlarda ovchilarning hayvonlarga hujumi aks ettiriladi. Zarautsoydagi niqob
kiyib o`ljasiga yaqinlashayotgan ovchilarning aks ettiruvchi surat o`tmish hayotining
manaviy dunyosini bilishga xizmat qiladi. Zarautsoyda buqa va echkilarni ovlash
manzarasi aks etgan. Tadqiqotchilar fikricha, bu yodgorlik mezolit va neolit
davrlariga, ya’ni mil.avv. VIII-IV ming yilliklarga mansubdir. Sarmishsoy suratlari-
Qoratog` janubiy yonbag`ri qoyalarida ko`p sonli qadimiy suratlarni saqlagan
yodgorlik bo`lib, Sarmishsoy darasidan 5-6 km masofadagi 3500 dan ortiq toshga
ishlangan rasmlar to`plamidir. Bir tasvirda ovchi yovvoyi buqalarga kamondan o`q
uzmoqda, qoyaning chap qismidagi tasvirda esa raqs tushayotga ayol tasvirlangan 8
.
Shuningdek, O‘zbekistondagi qoyatosh rasmlarining eng ajoyib namunalariga
8
Худжаназаров М. «Наскалные изображения Сармишсая » , Ташкент , 1999 83-бет

Zarautsoy, Sarmishsoy, Bironsoy, Qorachorvoqsoy, Ko‘ksaroy, Ilonsoy, Teraklisoy,
Tutlisoy, Sho‘rbuloqsoy, Xo‘jakent va boshqalarni kiritish mumkin. Ular jami 100
dan ortiq joydan topilgan. Mazkur joylardagi qoyatosh suratlarda turli hayvonlaming
tasvirlari, odamlarning harakatlari, ov manzaralari aks etgan. Ko‘pincha bu tasvirlarda
o‘sha davr odamlarining diniy qarashlari bilan bog`liq tushunchalar aks
etgan .Qoyatoshlarga ishlangan tasvirlar arxeologik yodgorliklaming bir turi sifatida
ajdodlarimiz madaniyati tarixini o‘rganishda juda muhim ahamiyat kasb etadi.
Qoyatosh rasmlari orqali qadimgi davr kishilarining xo‘jalik hayoti haqida,
hayvonlami ov qilish, qo‘lga o'rgatish va xonakilashtirish, chorvachilikning vujudga
kelishi, uning turlari haqida ma’lumotga ega bo‘lish mumkin. Shuningdek qoyatosh
rasmlar qadimgi ajdodlarimizning g`oyaviy qarashlari va diniy e`tiqodlarini
o`rganishda muhim ahamiyatga ega. Hech shubha yo`qki, qadimiy tasviriy sanat
yodgorliklari g`oyat qimmatli tarixiy hujjatlar hisoblanadi. Bu hujjatlar bizga eng
qadimgi zamondagi odamning fikrlash jarayonini anglab yetishga, mezolit davri
manaviy madaniyati xususiyatlari bilan tanishishga imkon beradi.

Xulosa qilib shuni aytish kerakki , miloddan avvalgi 12-7 ming yilliklarni o`z
ichiga olgan mezolit davri insoniyat rivojlanishi tarixidagi muhim davrlardan
hisoblanadi. Bu davrda ibtidoiy jamoa tuzumida hayot kechirgan odamlar muzlikning
orqaga siljishi bilan yangi hududlarni o`zlashtirgan, o`q-yoyni kashf etib, ov
unumdorligini oshirgan va ehtiyojni to`laroq taminlash imkonini beruvchi ortiqcha
mahsulotlarni paydo bolishi uchun zamin yaratgan. Bu davrda inson aqliy jihatdan
ham ancha yetuklashdi. Ularda diniy an`analar ham paleolit davriga nisbatan ancha
o`zgardi va jasadni ko`mish an`analari paydo bo`ldi. Endi ular toshlarga ishlov
berishning yangi usullarini ishlab chiqa boshlashdi va avvalgi qo`pol tosh qurollar
o`rnini mayda va ixcham tosh qurollari egallay boshladi. Ularning aqliy jihatdan
o`sganini qoyatosh rasmlardan ham anglashimiz mumkin. Bu davr yer yuzining turli
hududlariga turli vaqtlarda kirib keldi va rivojlandi. Ma`lumki, mezolit boshlanishi
bilan buyuk muzlik davri tugadi va havo iliqlasha boshladi. Yer yuzining janubida
hayot juda ham yaxshi taraqqiy etdi va mezolit davri bu yerda ancha erta boshlandi.
Shimoliy hududlarda esa bu davr kechroq boshlandi. Bu davrning insoniyat
taraqqiyotida o`rni va ahamiyati beqiyosdir.

MAVZU BO`YICHA TESTLAR:
1. Mezolit so`zi qaysi tildan olingan ?
A. Yunoncha*
B. Lotincha
C. Fransuzcha
D. Inglizcha
2. Mezolit so`zini kim birinchi qo`llagan?
A. Allen. Braun *
B. Desmond. Klark
C. Alpisboyev. D
D. Kabirov.J
3. 1887 yilda fransuz arxeologi D. P`et tomonidan qaysi g`oridan topilgan?
A. Maz.d. Azil *
B. Kalibangan
C. Lasko
D. Kapova
4. Mezolit davrida muzlik yiliga taxminan necha metr siljigan?

A. 160 metr*
B. 150 metr
C. 140 metr
D. 100 metr
5. Kim tomonidan mezolit golotsen paleoliti deb nomlangan?
A. A. N. Rogachea *
B. D. P`et
C. A.S. Farmatsevt
D. Allen. Braun
6. Nechanchi yilda fransuz arxeologi D. P`et tomonidan Maz.d. Azil g`oridan
topilgan?
A. 1887-yilda*
B. 1897-yilda
C. 1907-yilda
D. 1908-yilda
7. Jahon arxeologiyasida mezolit davri nechta bosqichga bo`lingan?
A. 2 ta*
B. 3 ta

C. 5 ta
D. 4 ta
8. Jahon arxeologiyasida mezolit davri qaysi bosqichlarga bo`linadi?
A. Azil va Tardenuaz *
B. Quyi va yuqori
C. Ilk va so`nggi
D. Bo`linmaydi.
9. Qo‘shilish madaniyati qaysi davrlarga oid ?
A. miloddan avvalgi XI-X ming yilliklar*
B. miloddan avvalgi XI-XIII ming yilliklar
C. miloddan avvalgi VII-VI ming yilliklar
D. miloddan avvalgi IX—VIII ming yilliklar
10. Obishir madaniyati qaysi davrlarga oid yodgorlik hisoblanadi ?
A. miloddan avvalgi IX—VIII ming yilliklar*
B. miloddan avvalgi XI-X ming yilliklar
C. miloddan avvalgi VII-VI ming yilliklar
D. miloddan avvalgi VIII-VI ming yilliklar
11. Machay madaniyati qaysi davrlarga oid yodgorlik hisoblanadi ?

A. miloddan avvalgi VII-VI ming yilliklar*
B. miloddan avvalgi IX—VIII ming yilliklar
C. miloddan avvalgi XI-X ming yilliklar
D. miloddan avvalgi VIII-VI ming yilliklar
12. Qoratog` janubiy yonbag`ri qoyalarida ko`p sonli qadimiy suratlarni saqlagan
yodgorlik bu?
A. Sarmishsoy suratlari*
B. Boysuntog` suratlari
C. Zarautsoy suratlari
D. Teraklisoy suratlari
13. Allen Braun tomonidan nechanchi yilda paleolit va neolit davri oralig`i tosh
qurollari majmuasini belgilash maqsadida qo`llangan ?
A.1883-yilda*
B.1889-yilda
C.1885-yilda
D.1887-yilda
14. Mezolit davrida yashagan odamlar it go`shtini yeganliklari aniq
tasdiqlovchi dalillar (tig` tekkan suyaklari) bir qancha joydan jumladan qaysi
hududdagi g`orlarida ham uchraydi ?

A. Qrimdagi*
B. Sibirdagi
C. Hisordagi
D. Boysundagi
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. N.A. EGAMBERDIEVA ‘ARXEOLOGIYA’ TOSHKENT-2011
2. Мирсоатов. Т.М Мирсоатова. С.Т УРТА ОСИЁ АРХЕОЛОГИЯСИ Фаргона-
2002
3. Худжаназаров М. «Наскалные изображения Сармишсая», Ташкент, 199
4. J . KABIROV A . SAGDULLAYEV O ` RTA OSIYO ARXEOLOGIYASI TOSHKENT
‘ O ` QITUVCHI ’ 190
5. М. Ж. Ж У Р А К У Л О В УРТА ОСИЁ ИБТИДОИЙ АРХЕОЛОГИЯСИ.
TОШКEНТ —Укитувчи» — 1984

6. МАРКС и Ф.ЕНГЕЛЬС. Танланган Асарлар 3-Том. 236-237-Бетлар Тошкент
‘Узбекистан’ Нашриёти 1981
7. А. В .АРЦИХОВСКИЙ АРХЕОЛОГИЯ АСОСЛАРИ ‘ УКИТУВЧИ ’
НАШРИЁТИ ТОШКЕНТ -1970

Mezolit davri xronologiyasi

Sotib olish