Dokument ma'lumotlari

Narxi 80000UZS
Hajmi 348.6KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 06 Dekabr 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Botanika

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

53 Sotish

Mikrobiologiya fanida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanishning metodik asoslari

Sotib olish
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI NAVOIY INNOVATSIYALAR UNIVERSITETI BIOLOGIYA TA’LIM YO‘NALISHI 5 -KURS BIO-1204-21S- GURUH TALABASI SHARIFOV G‘AYRAT ABDULXAKIMOVICHNING BIOLOGIYA O‘QITISH METODIKASI II FANIDAN TAYYORLAGAN KURS ISHI MAVZU: MIKROBIOLOGIYA FANIDA AXBOROT- KOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISHNING METODIK ASOSLARI Ilmiy rahbar:PhD Hasanova L. NAVOIY – 202 6 2 MUNDARIJA KIRISH ……………………………………………………………………....…..3 I BOB. MIKROBIOLOGIYA FANIDA AXBOROT-KOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARINING NAZARIY ASOSLARI 1. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) tushunchasi va turlari ….…6 2. Mikrobiologiya fanida AKTning metodik ahamiyati ……………….………..16 3. Ta’lim jarayonida AKTdan foydalanishning nazariy asoslari ……….……….23 II BOB. MIKROBIOLOGIYA FANIDA AKTNI QO‘LLASH AMALIY METODIKASI 2. 1. Laboratoriya mashg‘ulotlarida AKTdan foydalanish …………………..…..26 2. 2. O‘quv jarayonida interaktiv metodlardan foydalanish ……………….…….30 2. 3. Mikrobiologiya fanida AKT samaradorligini baholash metodikasi ……..…34 XULOSA ………………………………………………………………....…..…39 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ……………………………..………..40 3 Kirish Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Mikrobiologiya fani tabiiy fanlar sirasiga kirib, insoniyat hayoti va sog‘lig‘iga bevosita ta’sir ko‘rsatadigan sohalardan biridir. Bugungi kunda fan va texnologiya tez sur’atlar bilan rivojlanayotgan bir paytda, ta’lim jarayonida zamonaviy vositalardan foydalanish zarurati ortib bormoqda. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) ta’limning sifatini oshirish, darslarni interaktiv va qiziqarli qilish imkonini beradi. Mikrobiologiyada laboratoriya mashg‘ulotlari talabalarga amaliy ko‘nikmalarni shakllantirishga xizmat qiladi. Shu bilan birga, eksperimentlarni xavfsiz va samarali o‘tkazish, laboratoriya jarayonlarini nazorat qilish AKT yordamida osonlashadi. Elektron darsliklar, virtual laboratoriyalar va interaktiv modellar talabalarning mustaqil ishlashini rag‘batlantiradi. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev shunday deydi: “Mamlakatimiz taraqqiyoti va kelajagi uchun eng muhim yo‘nalishlardan biri – ta’lim tizimini raqamlashtirish, zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etishdir. 1 ” Shu sababli, mikrobiologiya fanida AKTni metodik asosda qo‘llash bugungi kunda juda dolzarb va istiqbolli masala hisoblanadi.Zamonaviy ta’lim tizimida AKTni qo‘llashning metodik asoslarini tadqiq etish ilmiy va amaliy nuqtai nazardan ahamiyatlidir. Bu jarayon talabalarning nazariy bilimlarini amaliy faoliyat bilan mustahkamlashga yordam beradi. Shu bois, mikrobiologiya fanida AKTdan foydalanish metodikasini o‘rganish va uni samarali qo‘llash dolzarbligi kundan-kunga oshib bormoqda. Shuningdek, interaktiv o‘qitish usullari laboratoriya xavfsizligini ta’minlash va talabalarning ijodiy faoliyatini rivojlantirish imkoniyatini beradi. Bu kurs ishining mavzusi dolzarbligi, aynan zamonaviy ta’lim jarayonida AKTning pedagogik va amaliy ahamiyatini aniqlash bilan belgilanadi. Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Mikrobiologiya fanida AKTning qo‘llanilishi borasida xalqaro va mahalliy olimlar tomonidan bir qator 1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti – “Prezident raqamli texnologiyalar sohasidagi natijalar va rejalar bilan tanishdi.” President.uz 20 - dekabr 2023. president.uz 4tadqiqotlar olib borilgan. Xorijiy adabiyotlarda virtual laboratoriya mashg‘ulotlari, elektron darsliklar va simulyatsiyalar yordamida fan samaradorligini oshirish tajribalari yoritilgan. Mahalliy tadqiqotlarda esa, talabalarning amaliy ko‘nikmalarini rivojlantirishda AKTning roli, laboratoriya xavfsizligi va interaktiv metodlar tahlil qilingan. Shu bilan birga, mikrobiologiya fanida AKTni metodik jihatdan integratsiyalashning aniq tavsiyalari yetarlicha ishlab chiqilmagan. Bu esa ilmiy tadqiqotlarni davom ettirish va yangi metodik tavsiyalar ishlab chiqish zaruratini yuzaga keltiradi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, AKTni dars jarayoniga to‘g‘ri integratsiyalash talabalarning bilim darajasini oshirish va laboratoriya mashg‘ulotlarini samarali tashkil etishga yordam beradi. Shu bois, kurs ishida mavzuni o‘rganish darajasi yetarlicha ilmiy asoslangan bo‘lsa-da, uning amaliy qo‘llanilishi va metodik tavsiyalari hali mukammal shakllanmagan. Shuningdek, mavjud adabiyotlar tahlili asosida AKT yordamida talabalarning mustaqil faoliyatini oshirish va darslarning interaktivligini ta’minlashning samarali usullari aniqlanishi mumkin. Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Kurs ishining nazariy ahamiyati shundaki, u mikrobiologiya fanida axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini (AKT) qo‘llashning metodik asoslarini ilmiy jihatdan tahlil qiladi. Ish davomida zamonaviy pedagogik yondashuvlar, interaktiv darsliklar, elektron laboratoriya mashg‘ulotlari va virtual simulyatsiyalar orqali ta’lim jarayonini samarali tashkil etish imkoniyatlari ko‘rib chiqiladi. Shu bilan birga, kurs ishida AKTning ta’lim jarayonidagi pedagogik afzalliklari, talabalar bilimini mustahkamlash va laboratoriya mashg‘ulotlarini xavfsiz tashkil etishdagi roli yoritiladi. Nazariy jihatdan ish mikrobiologiya fanida AKTni qo‘llash bo‘yicha mavjud ilmiy tadqiqotlarni umumlashtirish va metodik tavsiyalar ishlab chiqishga xizmat qiladi. Amaliy ahamiyati esa laboratoriya mashg‘ulotlarini interaktiv va samarali o‘tkazish, talabalarning mustaqil faoliyatini rivojlantirish va laboratoriya xavfsizligini ta’minlash bilan bog‘liqdir. Ish natijalari asosida darslarni 5rejalashtirish va AKTdan foydalanish bo‘yicha konkret metodik tavsiyalar ishlab chiqish mumkin. Bu esa o‘qituvchilarga laboratoriya jarayonlarini optimallashtirish, talabalarning ijodiy va amaliy ko‘nikmalarini oshirish imkonini beradi. Shu bilan birga, amaliy tavsiyalar ta’lim sifatini oshirish, darslarni qiziqarli va samarali qilish hamda talabalarda mustaqil o‘rganish ko‘nikmalarini shakllantirishda yordam beradi. Nazariy va amaliy ahamiyatning uyg‘unligi kurs ishining ilmiy va metodik qiymatini oshiradi, mikrobiologiya fanini o‘qitishda AKTni samarali integratsiyalashga yo‘l ochadi. Kurs ishi mavzusining obyekti – mikrobiologiya fanini o‘qitish jarayoni, jumladan laboratoriya mashg‘ulotlari va talabalarning amaliy ko‘nikmalarini shakllantirish. Kurs ishi mavzusining predmeti – mikrobiologiya fanida axborot- kommunikatsiya texnologiyalarini qo‘llashning metodik asoslari, ya’ni talabalarning bilim va ko‘nikmalarini samarali oshirish usullari va AKTning pedagogik imkoniyatlari. Kurs ishi mavzusining maqsadi – mikrobiologiya fanida AKTni qo‘llashning nazariy va amaliy asoslarini aniqlash, laboratoriya darslarining samaradorligini oshirish va ta’lim jarayonini interaktiv qilish metodik tavsiyalarini ishlab chiqish. Kurs ishi mavzusining vazifalari  Mikrobiologiya fanida o‘qitishning metodik asoslarini o‘rganish;  AKT tushunchasi va turlarini, shuningdek pedagogik afzalliklarini tahlil qilish;  Laboratoriya mashg‘ulotlarida AKTni qo‘llashning nazariy va amaliy asoslarini aniqlash;  Ta’lim loyihalari va interaktiv metodlar asosida dars samaradorligini oshirish yo‘llarini ishlab chiqish;  Talabalarning bilim, ko‘nikma va mustaqil faoliyatini baholash uchun AKTdan foydalanish usullarini aniqlash. 6Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish qismi, ikki bob va xulosa hamda foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. I BOB. MIKROBIOLOGIYA FANIDA AXBOROT-KOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARINING NAZARIY ASOSLARI 1. 1. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) tushunchasi va turlari Axborot va kommunikatsiya texnologiyalari axborot texnologiyalari (AT) uchun kengaytirilgan atama bo'lib, u yagona aloqa rolini va telekommunikatsiyalar ( telefon liniyalari va simsiz signallar) va kompyuterlar, shuningdek, foydalanuvchilarga ma'lumotlarga kirish, saqlash, uzatish, tushunish va boshqarish imkonini beradigan zarur korporativ dasturiy ta'minot , o'rta dastur , saqlash va audiovizual integratsiyani ta'kidlaydi . 2 AKT shuningdek , audiovizual va telefon tarmoqlarining yagona kabel yoki aloqa tizimi orqali kompyuter tarmoqlari bilan yaqinlashuviga ishora qilish uchun ham ishlatiladi . Telefon tarmoqlarini kabellar, signallarni taqsimlash va boshqarishning yagona yagona tizimidan foydalangan holda kompyuter tarmog'i tizimi bilan birlashtirish uchun katta iqtisodiy imtiyozlar mavjud. AKT - bu radio, televizor, uyali telefonlar, kompyuter va tarmoq uskunalari, sun'iy yo'ldosh tizimlari va boshqalarni o'z ichiga olgan har qanday aloqa moslamasini, shuningdek, video konferentsiya va masofaviy o'qitish kabi turli xizmatlar va jihozlarni o'z ichiga olgan soyabon atama . AKT shuningdek, qog'oz aloqa kabi analog texnologiyani va aloqani uzatuvchi har qanday rejimni o'z ichiga oladi. AKT keng mavzu bo'lib, tushunchalar rivojlanmoqda. U ma lumotni raqamli ʼ shaklda (masalan, shaxsiy kompyuterlar, shu jumladan smartfonlar, raqamli televidenie, elektron pochta yoki robotlar) elektron shaklda saqlaydigan, oladigan, manipulyatsiya qiladigan, qayta ishlaydigan, uzatadigan yoki qabul qiladigan har qanday mahsulotni qamrab oladi. Axborot asri uchun malakalar 2 Muhamedov I., Eshboyev E., Zokirov N. va boshqalar. Mikrobiologiya, immunologiya, virusologiya. — Toshkent: O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi, 2006. — 512 b. 7asosi XXI asrda AKT mutaxassislari uchun kompetentsiyalarni tavsiflash va boshqarish uchun ko‘plab modellardan biridir. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) — bu axborot yaratish, uzatish, saqlash va qayta ishlash jarayonlarini avtomatlashtirishga yordam beruvchi vositalar, usullar va tizimlar majmuasidir. “Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari” iborasi akademik tadqiqotchilar tomonidan 1980-yillardan boshlab qo‘llanila boshlandi. “ICT” qisqartmasi 1997 yilda Dennis Stivenson tomonidan Buyuk Britaniya hukumatiga bergan hisobotida ishlatilgan va keyin 2000 yilda Angliya, Uels va Shimoliy Irlandiya uchun qayta ko‘rib chiqilgan Milliy o‘quv dasturida qo‘llanilgandan keyin mashhur bo‘ldi. 3 2012 yilda Qirollik jamiyati “ICT” atamasidan Britaniya maktablarida foydalanishni to‘xtatishni tavsiya qildi, chunki u ko‘plab salbiy ma’nolarni jalb qilgan. 2014 yildan boshlab Milliy o quv dasturida o‘quv rejasiga kompyuterʻ dasturlash qo‘shilishi aks ettirilgan va “hisoblash” so‘zi keng qo‘llanila boshlandi. Bu iboraning xilma-xilligi butun dunyo bo‘ylab tarqaldi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti “Axborot va kommunikatsiya texnologiyalari bo‘yicha ishchi guruhi” va ichki “Axborot va kommunikatsiya texnologiyalari idorasi”ni yaratdi. Monetizatsiya jihatidan 2017-yilda butun dunyo bo‘ylab IT-ga sarflangan mablag‘ taxminan 3,8 trillion AQSh dollariga baholangan va 2009-yildan buyon yiliga 5% dan kam o‘smoqda. 2018-yilda AKTning o‘sishi 5% ni tashkil etdi, eng katta o‘sish yangi texnologiyalar (IoT, Robotics, AR/VR va AI) sohasida kutilmoqda. AQSh federal hukumatining 2014 yilgi IT byudjeti qariyb 82 milliard dollarni tashkil etdi. IT xarajatlari korporativ daromadning ulushi sifatida 2002 yildan beri 50% ga o‘sdi va bu byudjetlarga og‘irlik qilmoqda. O‘rtacha IT byudjeti quyidagi taqsimotga ega: 34% xodimlar xarajatlari (ichki), 16% dasturiy ta'minot xarajatlari (tashqi/sotib olish), 33% apparat xarajatlari (tashqi/sotib olish), 17% tashqi xizmat ko‘rsatuvchi provayderlar 3 Mirhamidova P. Mikrobiologiya va biotexnologiya asoslari. — Toshkent: Ilm-Ziyo, 2014. — 380 b. 8xarajatlari. 2022-yilda sarflangan mablag‘ning taxminiy miqdori 6 trillion AQSh dollaridan sal ko‘proqni tashkil etdi. Texnologik imkoniyatlar jihatidan, axborotni saqlash imkoniyatlari 1986 yilda 2,6 ekzabaytdan 1993 yilda 15,8 ekzabaytga, 2000 yilda 54,5 ekzabaytdan ortiq, 2007 yilda 295 ekzabaytgacha o‘sdi. 2007 yilda erdan Oygacha bo‘lgan ma’lumot 1,25 stek CD-ROM ekvivalentiga, 2014 yilda esa erdan Quyoshgacha bo‘lgan 4500 ta bosma kitoblarga tenglashtirildi. Dunyoning bir tomonlama eshittirish tarmoqlari orqali ma’lumot olish imkoniyati 1718 yilda 432 ma’lumotni tashkil qilgan.Ikki tomonlama telekommunikatsiya tarmoqlari orqali ma’lumot almashish imkoniyati 1993 yilda 281 petabayt, 2000 yilda 2,2 ekzabayt, 2007 yilda 65 ekzabayt va 2014 yilda 100 ekzabaytga yetdi. Inson tomonidan boshqariladigan kompyuterlar yordamida axborotni hisoblash imkoniyati 1986 yilda MIPS ×08 g bo‘lsa, 2007 yilda 6,4 × 10^12 MIPSga yetdi.AKTning tarixi, tarqalishi va texnologik imkoniyatlari ko‘rsatadiki, u zamonaviy ta’lim, ilm-fan va amaliyotning ajralmas qismiga aylangan. Mikrobiologiya kabi fanlarda AKT vositalari yordamida laboratoriya mashg‘ulotlari va ma’lumotlarni tahlil qilish samaradorligi sezilarli darajada oshadi. Quyida 20 2 3-yilda umumiy qo shilgan qiymatda AKT sektorining ulushiʻ bo yicha ʻ OECD mamlakatlari ro yxati keltirilgan. ʻ Daraja Mamlakat AKT sektori %da Nisbiy o'lcham 1 Janubiy Koreya 10.7 2 Yaponiya 7.02 3 Irlandiya 6.99 4 Shvetsiya 6.82 5 Vengriya 6.09 6 Amerika Qo'shma Shtatlari 5.89 7 Hindiston 5.87 8 Chex Respublikasi 5.74 9Daraja Mamlakat AKT sektori %da Nisbiy o'lcham 9 Finlyandiya 5.60 10 Birlashgan Qirollik 5.53 11 Estoniya 5.33 12 Slovakiya 4.87 13 Germaniya 4.84 14 Lyuksemburg 4.54 15 Shveytsariya 4.63 16 Fransiya 4.33 17 Sloveniya 4.26 18 Daniya 4.06 19 Ispaniya 4.00 20 Kanada 3.86 21 Italiya 3.72 22 Belgiya 3.72 23 Avstriya 3.56 24 Portugaliya 3.43 25 Polsha 3.33 26 Norvegiya 3.32 27 Gretsiya 3.31 28 Islandiya 2.87 29 Meksika 2.77 AKT rivojlanish indeksi Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish indeksi (AKT rivojlantirish indeksi) dunyoning turli mamlakatlarida AKTdan foydalanish darajasini baholash va ularni taqqoslash imkonini beradi. 2014-yilda Xalqaro elektr aloqa ittifoqi (ITU) IDIning so‘nggi reytingini e’lon qildi. Ushbu reytingda birinchi o‘rinda Daniya, uchinchi o‘rinda Janubiy Koreya turadi. Reytingning eng yaxshi 30 davlatiga hayot sifati o‘rtachadan yuqori bo‘lgan eng yuqori daromadli mamlakatlar kiradi. Ular orasida Avstraliya, Bahrayn, Kanada, Yaponiya, Makao 10(Xitoy), Yangi Zelandiya, Singapur va Qo‘shma Shtatlar mavjud. So‘rovda qatnashgan deyarli barcha mamlakatlar ushbu yil IDI reytingini yaxshilagan. 2001-yil 21 dekabrda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi 56/183 rezolyutsiyasini ma’qulladi. Ushbu rezolyutsiyada axborot jamiyati bo‘yicha Butunjahon sammiti (WSIS) bugungi axborot jamiyati oldida turgan imkoniyatlar va muammolarni muhokama qilish maqsadida o‘tkazilishi tasdiqlandi. Bosh Assambleya sammitni Birlashgan Millatlar Tashkilotining Mingyillik Deklaratsiyasining Mingyillik Rivojlanish Maqsadlariga erishish maqsadi bilan bog‘ladi.Shuningdek, ushbu maqsadlarga erishish uchun hukumatlardan tashqari barcha manfaatdor tomonlar, jumladan fuqarolik jamiyati va xususiy sektor, ko‘p tomonlama yondashuvni qo‘llashni ta’kidladi. AKTni dunyoning yashashga yaroqli har bir hududiga joylashtirish va kengaytirishga yordam berish maqsadida 2015-yilda global liderlar 2000-yilda kelishib olgan BMT Mingyillik rivojlanish maqsadlariga erishishning oxirgi muddatini belgilashgan. Ta'lim sohasida Bugungi jamiyat zamonaviy sinflarga kompyuterlarning tez kirib kelishini o'z ichiga olgan kompyuterga asoslangan turmush tarzini ko'rsatmoqda. Ta’lim jarayonida samarali natijalarga erishish uchun axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) pedagogikaga to‘liq integratsiyalashgan bo‘lishi kerak. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, savodxonlik va matematikani o‘rgatishda AKTdan “Writing to Learn” usuli bilan birgalikda foydalanish an’anaviy metodlardan yoki faqat AKTdan foydalanishga qaraganda sezilarli darajada yaxshiroq natijalar beradi. Bu o‘quvchilarning bilimlarini mustahkamlash, 11mustaqil fikrlash va muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Ta’lim, fan va madaniyat masalalari bo‘yicha tashkiloti (YUNESKO) ta’limda tenglik va foydalanish imkoniyatini ta’minlash bo‘yicha keng qamrovli sa’y-harakatlar olib bormoqda. Ushbu tashkilot AKTni ta’lim jarayoniga integratsiyalashgan holda qo‘llashni targ‘ib qiladi. YuNESKOning ta’lim AKT bo‘yicha nashrida tashkilotning pozitsiyasi shunday ifodalangan: Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari ta’limga universal kirish, ta’limda tenglik, sifatli ta’lim va o‘qitish, o‘qituvchilarning kasbiy mahoratini oshirish hamda ta’limni yanada samarali boshqarish, boshqaruv va ma’muriyat faoliyatiga hissa qo‘shish imkonini beradi. YuNESKO ta’limda AKTni targ‘ib qilish uchun yaxlit va kompleks yondashuvni qo‘llaydi. Kirish, qo‘shilish va sifat muammolari ushbu yondashuv orqali hal qilinishi mumkin. Tashkilotning ta’lim sohasida AKT bo‘yicha tarmoqlararo platformasi bu masalalarga uning uchta sektori orqali e’tibor qaratadi: Aloqa va axborot, ta’lim, hamda fanning birgalikdagi faoliyati. Bu yondashuv AKTni ta’lim jarayoniga samarali integratsiyalash va o‘quv jarayonini optimallashtirishga xizmat qiladi. Ruandadagi maktabdagi OLPC noutbuklari Kompyuterlarning ta'lim va ta'lim amaliyotini yaxshilash va isloh qilish kuchiga qaramasdan, noto'g'ri tatbiq qilish keng tarqalgan muammo bo'lib, o'qituvchilar va repetitorlar AKTni kundalik ta'limga to'g'ri integratsiyalashayotganini ko'rsatadigan kam dalillar bilan ko'paygan mablag'lar va texnologik yutuqlar qo'lidan kelmaydi. An'anaviy o'qitish amaliyotiga 12ishonish va ta'limda kompyuterlarga individual munosabat, shuningdek, o'qituvchilarning kompyuterdan foydalanish qulayligi va ularning barchasidan foydalanish qobiliyati kabi ichki to'siqlar sinfda AKT integratsiyasida turli xil samaradorlikka olib keladi. Qochqinlar uchun mobil ta'lim Asosiy maqola: Qochqinlar uchun mobil ta'lim Til o'rganishni osonlashtirishda maktab muhiti muhim rol o'ynaydi. Biroq, til va savodxonlik to'siqlari qochqinlarning maktabga, ayniqsa lagerdan tashqariga kirishiga va ularga borishiga to'sqinlik qiladi. Til o'rganish uchun mobil ilovalar til o'rganishning asosiy vositalaridir. Mobil yechimlar qochqinlarning til va savodxonlik muammolarini uchta asosiy yo'nalishda qo'llab-quvvatlashi mumkin: savodxonlikni rivojlantirish, chet tillarini o'rganish va tarjimalar. Mobil texnologiyalar dolzarbdir, chunki kommunikativ amaliyot qochqinlar va immigrantlar uchun asosiy boylikdir, chunki ular yangi til va yangi jamiyatga sho'ng'ishadi. Yaxshi mo'ljallangan mobil til o'rganish faoliyati qochqinlarni asosiy madaniyatlar bilan bog'laydi va ularga haqiqiy kontekstda o'rganishga yordam beradi. Rivojlanayotgan mamlakatlar Afrika Vakillar 2017-yil mart oyida YuNESKOning Mobil ta lim haftaligida M-Learning bo yicha siyosat forumida uchrashadilar.ʼ ʻ AKT 1960-yillardan beri Afrikaning Sahroi Kabirida ta limni yaxshilash ʼ vositasi sifatida qo llanila boshlandi . ʻ Televidenie va radiodan boshlab, u ta'limni sinfdan yashash xonasiga va an'anaviy sinf xonasidan tashqarida bo'lgan 13geografik hududlarga kengaytirdi. Texnologiya rivojlanib, kengroq qo'llanilgach, Afrikaning Sahroi Kabiridagi sa'y-harakatlar ham kengaytirildi. 1990-yillarda maktablarga kompyuter texnikasi va dasturiy ta minotini kiritish bo yicha kengʼ ʻ ko lamli sa y-harakatlar amalga oshirildi, maqsad ham o quvchilarni, ham ʻ ʼ ʻ o qituvchilarni sinfda kompyuterlar bilan tanishtirish edi. O‘shandan beri ko‘plab ʻ loyihalar mintaqada AKT qo‘llanilishini kengaytirishni davom ettirishga harakat qildi, jumladan, 2015-yilga kelib ikki millionga yaqin talaba va o‘qituvchilarga 2,4 milliondan ortiq noutbuk tarqatgan “ Bola boshiga bitta noutbuk” (OLPC) loyihasi. AKTning sinfga kiritilishi, odatda M-Learning deb ataladi , o'qituvchilarning imkoniyatlarini kengaytirdi va Sahroi Kabirdagi Afrikada talabalar taraqqiyotini kuzatish qobiliyatini yaxshiladi. Xususan, mobil telefon bu harakatda eng muhim rol o'ynadi. Mobil telefondan foydalanish keng tarqalgan va mobil tarmoqlar mintaqadagi internet tarmoqlariga qaraganda kengroq maydonni qamrab oladi. Qurilmalar talaba, o'qituvchi va ota-onalarga tanish bo'lib, muloqotni kengaytirish va o'quv materiallaridan foydalanish imkonini beradi. Talabalar uchun imtiyozlardan tashqari, M-learning o'qituvchilarni yaxshiroq tayyorlash imkoniyatini ham taqdim etadi, bu esa ta'lim xizmatlari sohasida yanada izchil o'quv dasturiga olib keladi. 2011 yilda YuNESKO M- learning tashabbusini muhokama qilish uchun manfaatdor tomonlarni to'plash maqsadida "Mobil ta'lim haftaligi" deb nomlangan yillik simpoziumni boshladi. Amalga oshirish muammolardan xoli emas. Mobil telefon va internetdan foydalanish boshqa rivojlanayotgan mamlakatlarga qaraganda Sahroi Kabirdagi Afrikada ancha tez o'sib borayotgan bo'lsa-da, rivojlangan dunyoning qolgan qismi bilan solishtirganda taraqqiyot hali ham sekin, smartfonning kirib borishi 2017 yilga borib atigi 20% ga yetishi kutilmoqda. Bundan tashqari, ta'lim olishda gender, ijtimoiy va geo-siyosiy to'siqlar mavjud va bu to'siqlarning jiddiyligi mamlakatlarga ko'ra turlicha. Umuman olganda, 2012-yilda Afrikaning Sahroi Kabirdagi 29,6 million bola maktabga bormagan, bu nafaqat geografik tafovut, balki siyosiy beqarorlik, ijtimoiy kelib chiqishi ahamiyati, ijtimoiy tuzilma va 14gender tengsizligi tufayli. Maktabga borgach, o'quvchilar o'qituvchi malakasi, tayyorgarlik va tayyorgarlik, o'quv materiallaridan foydalanish imkoniyati va axborotni boshqarishning etishmasligi kabi sifatli ta'lim uchun to'siqlarga duch kelishadi. Zamonaviy jamiyat va rivojlanayotgan mamlakatlarda o'sish Zamonaviy jamiyatda AKT doimo mavjud bo'lib, uch milliarddan ortiq odam Internetga kirish imkoniyatiga ega. Taxminan 10 ta Internet foydalanuvchisidan 8 tasi smartfonga ega bo'lganligi sababli, ma'lumotlar va ma'lumotlar keskin o'sib bormoqda. Bu tez o'sish, ayniqsa, rivojlanayotgan mamlakatlarda, AKT kundalik hayotning asosiy toshiga aylanishiga olib keldi, bunda texnologiyaning ba'zi qirralarisiz hayot ish yuritish, ish va kundalik vazifalarning ko'pini ishlamay qoldiradi. 4 2014 yilda e'lon qilingan eng so'nggi nufuzli ma'lumotlar shuni ko'rsatadiki, "internetdan foydalanish barqaror o'sishda davom etmoqda, 2014 yilda dunyo miqyosida 6,6% (rivojlangan mamlakatlarda - 3,3%, rivojlanayotgan mamlakatlarda - 8,7%)); rivojlanayotgan mamlakatlarda Internetdan foydalanuvchilar soni besh yil ichida (2009–2014) ikki baravar ko'paydi, hozirda butun dunyo aholisining uchdan ikki qismi Internetda yashaydi. Cheklovlar Biroq, to'siqlar hali ham katta. "Hali internetdan foydalanmayotgan 4,3 milliard kishining 90 foizi rivojlanayotgan mamlakatlarda yashaydi. 2,5 milliard odam istiqomat qiluvchi dunyoning 42 ta eng kam bog'langan davlatida (LCC) AKTdan foydalanish, ayniqsa, ushbu mamlakatlarning qishloq aholisining katta qismi uchun deyarli imkonsizligicha qolmoqda". AKT hali ba ziʼ mamlakatlarning chekka hududlariga kirib bormagan, ko plab rivojlanayotgan ʻ mamlakatlarda har qanday internet turi yetishmaydi. Bu, shuningdek, telefon liniyalarining mavjudligi, xususan, uyali aloqa qamrovining mavjudligi va 4 Mirhamidova P. Mikrobiologiya va biotexnologiya asoslari. — Toshkent: Ilm-Ziyo, 2014. — 380 b. 15ma'lumotlarni elektron uzatishning boshqa shakllarini o'z ichiga oladi. So'nggi "Axborot jamiyatini o'lchash hisoboti"da ehtiyotkorlik bilan aytilishicha, yuqorida aytib o'tilgan uyali ma'lumotlar qamrovining o'sishi ko'rinib turibdi, chunki "ko'p foydalanuvchilar bir nechta obunalarga ega, global o'sish ko'rsatkichlari ba'zan piramidaning eng quyi qismida joylashganlarning ulanish darajasining real yaxshilanishiga olib kelmaydi; taxminan 450 million kishi uyali aloqada bo'lib, dunyo bo'ylab yashaydi. xizmat." So‘nggi o‘n besh yil ichida axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) global miqyosda jadal rivojlandi va internetga kirish hamda mobil aloqa o‘rtasidagi tafovut sezilarli darajada kamaydi. 2015 yil BMT Mingyillik Rivojlanish Maqsadlariga (MRM) erishishning so‘nggi muddati bo‘lgan davr sifatida e’tirof etildi. Global liderlar 2000 yilda bu maqsadlarni belgilab bergan bo‘lishsa-da, yangi ma’lumotlar AKTning tez rivojlanayotganini va hali mavjud bo‘lgan bo‘shliqlarni ko‘rsatdi. Shu o‘n besh yil ichida dunyo bo‘yicha internet foydalanuvchilari soni 3,2 milliarddan 5,6 milliardga yetdi, ya’ni jahon aholisi taxminan 70 foizi internetdan faol foydalanmoqda. Mobil qurilmalar soni ham sezilarli oshib, 2015 yildagi 3,5 milliarddan 2025 yilda 5,78 milliardga yetdi. Bu esa mobil internet orqali ta’lim va boshqa ijtimoiy faoliyatlarni amalga oshirish imkoniyatini kengaytirdi. AKT yangi shaklga ega bo‘lishda davom etmoqda. Nanotexnologiya, aqlli gadjetlar va portativ elektron qurilmalar ushbu jarayonga katta hissa qo‘shmoqda. Zamonaviy elektron dunyoda Apple Watch kabi aqlli soatlar, Nike+ FuelBand kabi aqlli bilaguzuklar va Google TV kabi aqlli televizorlar hayotimizning ajralmas qismiga aylandi. Ish stoli kompyuterlari o‘tgan davrning bir qismiga aylanib, noutbuklar va mobil qurilmalar hisoblashning asosiy vositasiga aylanishi natijasida AKT doimiy o‘zgaruvchan dunyoda o‘zini namoyon etishda davom etmoqda.Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari nafaqat ta’lim va ish jarayonlarida, balki yangi ijtimoiy harakatlarda ham muhim rol o‘ynaydi. Bryus Bimberning ta’kidlashicha, internet “muammolar guruhini shakllantirish va 16harakat qilish jarayonini tezlashtirmoqda”, ya’ni tezlashtirilgan plyuralizm hodisasini yaratmoqda. Shu bilan birga, AKT ijtimoiy harakat yetakchilariga yordam berish va davlat hokimiyatini monitoring qilish vositasi sifatida ishlatiladi, bu esa jamiyatdagi o‘zgarishlarni rag‘batlantiradi. Internetning siyosiy nutq va davlat siyosatiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri aralashuvi, uni ijtimoiy va siyosiy jarayonlarni qo‘llab-quvvatlash vositasiga aylantiradi.Bundan tashqari, AKTning uy xo‘jaligidagi roli ham e’tiborga molik. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, AKT ayollarning jamiyat va uy xo‘jaligidagi o‘rnini qayta ko‘rib chiqishga, an’anaviy gender talablari bilan bog‘liq cheklovlarni kamaytirishga yordam beradi. 2017 yilda chop etilgan tadqiqotga ko‘ra, AKTdan foydalanish ayollarni turli turmush tarzlariga va gender roliga oid konservativ tushunchalarga qarshi ochib beradi, ayniqsa madaniy jihatdan an’anaviy mintaqalarda. 2015–2025 yillar oralig‘ida AKT nafaqat texnologik jihatdan rivojlandi, balki ijtimoiy, pedagogik va siyosiy jarayonlarda ham yangi imkoniyatlar yaratdi. Bu davr AKTning metodik va pedagogik integratsiyasini yanada dolzarb qildi, chunki talabalar, o‘qituvchilar va jamiyatning turli qatlamlari ushbu texnologiyalardan samarali foydalanish orqali bilim olish va o‘zgarishlarni boshqarish imkoniyatiga ega bo‘ldilar. 1. 2. Mikrobiologiya fanida AKTning metodik ahamiyati Mikrobiologiya fani o‘zining murakkabligi va amaliy yo‘nalishlari bilan ajralib turadi. Talabalar nafaqat nazariy bilimlarni o‘zlashtirishi, balki laboratoriya mashg‘ulotlari orqali amaliy ko‘nikmalarni rivojlantirishi zarur. Shu sababli axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini (AKT) qo‘llash mikrobiologiya fanida metodik jihatdan muhim vosita hisoblanadi. AKT talabalarga murakkab jarayonlarni tushuntirishda vizual va interaktiv vositalarni taqdim etadi, laboratoriya mashg‘ulotlarini xavfsiz va samarali qilish imkonini yaratadi. Elektron darsliklar, interaktiv slaydlar, videomateriallar va virtual laboratoriya simulyatsiyalari mikroorganizmlarning hayotiy jarayonlarini talabalarga aniq va amaliy tarzda tushuntiradi. Bakteriyalar, viruslar va zamburug‘larning rivojlanish 17sikli, ularning mutatsiyalari va antibiotiklarga sezgirligi simulyatsiyalar orqali tushunarli ko‘rinishda taqdim etiladi, bu esa o‘quv jarayonini qiziqarli va samarali qiladi. 1.2.1-rasm Ta'limda AKT: o'qitish va ta'lim jarayonini 1. Nazariy bilimlarni mustahkamlash Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari mikrobiologiya fanida talabalarning nazariy bilimlarini mustahkamlashda muhim vosita hisoblanadi. Elektron darsliklar, videomateriallar va interaktiv slaydlar murakkab mikroorganizmlarning hayotiy jarayonlarini tushuntirishda qo‘llaniladi. Masalan, bakteriyalar, viruslar va zamburug‘larning rivojlanish sikli, ularning mutatsiyalari va antibiotiklarga sezgirligi elektron simulyatsiyalar orqali ko‘rsatiladi. Bu talabalarning tushunishini vizual tarzda yaxshilaydi. Talabalar murakkab jarayonlarni bir necha marotaba qayta ko‘rib, tushunishni mustahkamlashi mumkin. Nazariy bilimlarning mustahkam bo‘lishi laboratoriya mashg‘ulotlarida yanada samarali ishlash imkonini yaratadi. Shu bilan birga, talabalarning qiziqishi ortadi va o‘rganish jarayoni interaktiv va qiziqarli bo‘ladi. Elektron resurslar yordamida murakkab nazariy tushunchalar sodda va amaliy misollar 18bilan taqdim etiladi. Bu esa talabalarning nazariy bilimlarni tezroq o‘zlashtirishiga xizmat qiladi. AKTning vizual vositalari nazariy bilimlarni yodlash jarayonini ham osonlashtiradi. Talabalar murakkab jarayonlarni animatsiyalar va interaktiv diagrammalar orqali yaxshiroq tushunadi. Shu tarzda, AKT nazariy bilimlarni o‘rganishda nafaqat yordamchi vosita, balki asosiy metodik element sifatida xizmat qiladi. 5 2. Laboratoriya mashg‘ulotlarini xavfsiz va samarali tashkil etish AKT laboratoriya mashg‘ulotlarini xavfsiz va samarali tashkil etishda muhim ahamiyatga ega. Aqlli mikroskoplar, sensorli laboratoriya jihozlari va interaktiv monitoring tizimlari talabalarga eksperimentlarni to‘g‘ri bajarish imkonini beradi. Talabalar xavfli reaksiyalarni oldindan simulyatsiya orqali o‘rganishi mumkin, bu esa laboratoriya xavfsizligini ta’minlaydi. Virtual laboratoriya sharoitida talabalar xatolarni xavfsiz tarzda aniqlaydi va ularni tuzatishni o‘rganadi. Shu bilan birga, o‘qituvchi real vaqt rejimida laboratoriya jarayonini kuzatib, talabalarning ishlash sifatini baholaydi. Laboratoriya jihozlarining interaktivligi talabalarning e’tiborini jamlashga yordam beradi. Bu esa laboratoriya mashg‘ulotlarini yanada samarali va qiziqarli qiladi. Talabalar turli mikroorganizmlarning o‘sishini va ularning xulq-atvorini virtual sharoitda kuzatib, amaliy ko‘nikmalarni rivojlantiradi. Shu tarzda, AKT xavfsizlik va samaradorlikni birlashtiradi. Talabalar tajriba jarayonida yuzaga keladigan qiyinchiliklarni oldindan ko‘rib chiqadi va ularni to‘g‘ri hal qilishni o‘rganadi. 3. Mustaqil o‘rganish va individual yondashuvni rivojlantirish AKT talabalarning mustaqil o‘rganishini rivojlantiradi va individual yondashuvni ta’minlaydi. Onlayn platformalar, elektron testlar va interaktiv mashg‘ulotlar talabalarga o‘z vaqtida va o‘z qobiliyatlariga mos ishlash imkonini beradi. Talabalar murakkab mikrobiologik jarayonlarni o‘z tezligida o‘rganadi va qiyinchilik yuzaga kelganda qayta ishlaydi. Virtual laboratoriya sharoitida talaba 5 To‘xliyev D.T., Qobilov G.U. Mikrobiologiya. — Toshkent: Fan va texnologiya, 2008. — 400 b. 19eksperimentlarni qayta-qayta sinab ko‘rishi mumkin. Shu tarzda, har bir talabaga individual yondashuv ta’minlanadi. Talabalar o‘z qiziqishlariga mos ravishda turli laboratoriya mashg‘ulotlarini tanlaydi va o‘rganadi. AKT mustaqil o‘rganish jarayonini qulay qiladi, chunki talaba istalgan vaqtda va istalgan joyda bilimlarni mustahkamlashi mumkin. Talabalar simulyatsiyalar orqali o‘z xatolarini tahlil qiladi va tajribadan o‘rganadi. Bu esa ularning mustaqil fikrlash va qaror qabul qilish ko‘nikmalarini oshiradi. AKT shuningdek, talabalarning o‘rganish jarayonida motivatsiyasini oshiradi va qiziqishni kuchaytiradi 4. Jamoaviy hamkorlik va kommunikatsiyani rivojlantirish AKT talabalarni jamoaviy ishlashga rag‘batlantiradi. Talabalar laboratoriya jamoalari va ilmiy tadqiqot loyihalari orqali onlayn platformalarda hamkorlik qiladi, tajriba almashadi va muammolarni birgalikda hal qiladi. Shu tarzda bilimlarni o‘zlashtirish jarayoni nafaqat individual, balki jamoaviy tajriba orqali ham rivojlanadi. Onlayn forumlar va chatlar orqali talabalar muammolarni muhokama qiladi va bir-biriga maslahat beradi. AKT jamoaviy fikrlash va muloqot ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Talabalar turli hududlardan va institutlardan bo‘lishiga qaramay, bir loyihada birgalikda ishlay oladi. Jamoaviy ishlar talabalarga mas’uliyatni o‘rganish va guruh ichida samarali ishlash ko‘nikmalarini shakllantirish imkonini beradi. Shu bilan birga, AKT talabalarning kommunikatsiya va muammolarni hal qilish qobiliyatlarini oshiradi. 5. Natijalarni vizualizatsiya qilish AKT mikrobiologiya fanida natijalarni vizual tarzda ko‘rsatish imkonini beradi. Molekulyar biologiya va genetika sohalarida 3D modellash, interaktiv grafiklar va animatsiyalar talabalarga DNK, RNK, oqsillar va boshqa mikrobiologik jarayonlarni o‘rganishda aniq tasavvur hosil qilishga yordam beradi. Murakkab jarayonlarni vizual tarzda ko‘rish talabalarning tushunishini sezilarli darajada oshiradi. Talabalar tajriba natijalarini grafik va diagrammalar orqali tahlil qiladi, bu esa ilmiy fikrlash va mantiqiy tafakkurni rivojlantiradi. Animatsiyalar orqali talaba mikrob hayotiy jarayonlarini bir necha marotaba kuzatib, xatolarini aniqlay 20oladi. Shu bilan birga, vizualizatsiya laboratoriya mashg‘ulotlarini yanada qiziqarli va interaktiv qiladi. Talabalar turli parametrlarga mos holda eksperiment natijalarini solishtiradi va tahlil qiladi. Bu esa ularning o‘rganish jarayonini chuqurlashtiradi va bilimlarni mustahkamlashga xizmat qiladi. AKT natijalarni vizual tarzda taqdim etish orqali murakkab kontseptsiyalarni sodda va tushunarli qiladi. 6. O‘qituvchilar uchun metodik qo‘llab-quvvatlash Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari o‘qituvchilar uchun ham metodik vosita hisoblanadi. Elektron platformalar dars rejalari, laboratoriya mashg‘ulotlari va testlarni avtomatlashtirish imkonini beradi. Shu bilan birga, o‘qituvchilar talabalarning individual yutuqlari va qiyinchiliklarini real vaqt rejimida kuzatadi va pedagogik yondashuvni moslashtiradi. AKT o‘qituvchilarga dars jarayonini boshqarishda samarali vosita bo‘lib xizmat qiladi. Interaktiv platformalar yordamida o‘qituvchi talabalarning o‘rganish tezligi va natijalarini tahlil qiladi. Bu metodik jarayonni yanada samarali qiladi. O‘qituvchilar elektron resurslar orqali darslarni rejalashtirish va laboratoriya mashg‘ulotlarini yanada aniq tashkil etish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Shu tarzda, pedagogik jarayon va talabalarning bilim darajasi yaxshiroq boshqariladi. AKT o‘qituvchilarga metodik jihatdan darslarni optimallashtirish va talabalarning individual ehtiyojlariga moslashtirish imkonini beradi. 7. Ijodiy va tadqiqot faoliyatini rivojlantirish AKT talabalarning ijodiy va tadqiqot faoliyatini rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Virtual laboratoriya va simulyatsiyalar orqali talabalar turli eksperimentlarni rejalashtiradi, xulosalar chiqaradi va natijalarni tahlil qiladi. Talabalar o‘z eksperimentlarini dizayn qiladi, ma’lumotlarni yig‘adi va ularni interaktiv vositalar yordamida vizual tarzda taqdim etadi. Bu ilmiy tadqiqot yondashuvini shakllantirish va talabalarda muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. AKT talabalarga eksperimentlarni xavfsiz tarzda va qayta-qayta bajarish imkonini beradi. Shu bilan birga, talaba 21natijalarni tahlil qilishi, grafiklar va diagrammalar orqali xulosalar chiqarishi mumkin. Bu ilmiy fikrlash va analitik ko‘nikmalarni rivojlantiradi. Talabalar ijodiy yechimlar izlaydi, yangi metodlarni sinaydi va o‘z ilmiy tadqiqotlarini mustaqil olib boradi. AKT tadqiqot faoliyatini qo‘llab-quvvatlab, talabalarda ijodiy yondashuv va eksperiment qilish istagini kuchaytiradi. 8. O‘quv jarayonini interaktiv va qiziqarli qilish AKT mikrobiologiya fanida o‘quv jarayonini interaktiv va qiziqarli qilish imkonini beradi. Elektron resurslar, videomateriallar, animatsiyalar va interaktiv mashg‘ulotlar darslarni talaba uchun tushunarli va qiziqarli qiladi. Talabalar murakkab jarayonlarni kuzatish orqali o‘z bilimlarini mustahkamlaydi. Interaktiv laboratoriya mashg‘ulotlari orqali talaba eksperimentni o‘zi boshqaradi va natijalarni tahlil qiladi. Shu tarzda, o‘quv jarayoni nafaqat nazariy bilimni, balki amaliy ko‘nikmalarni ham rivojlantiradi. AKT talabalarni faollikka undaydi va dars jarayonini monotonlikdan chiqaradi. Talabalar turli simulyatsiyalarni sinab ko‘rib, eksperimentni turlicha yo‘llar bilan amalga oshiradi. Bu o‘quv jarayoniga qiziqish va motivatsiyani oshiradi. Shu bilan birga, interaktiv vositalar o‘qituvchi uchun darslarni boshqarishni osonlashtiradi. Talabalar turli qiyinchiliklarni o‘z vaqtida hal qiladi va bilimlarni mustahkamlaydi. AKT laboratoriya mashg‘ulotlarida xavfsizlikni ta’minlashga yordam beradi. Aqlli mikroskoplar, sensorli laboratoriya jihozlari va interaktiv monitoring tizimlari talabalarga eksperimentlarni aniqlik bilan bajarish imkonini beradi. Shu bilan birga, talabalarga tajribalarni oldindan simulyatsiya qilish va xavfli reaksiyalarni amaliyotga kirmasdan o‘rganish imkoniyati beriladi. Bu laboratoriya xavfsizligini oshiradi va talabalarning mustaqil fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. AKT talabalarning mustaqil faoliyatini rivojlantirishga xizmat qiladi. Onlayn platformalar, elektron testlar va interaktiv mashg‘ulotlar talabalarga o‘z vaqtida va o‘z qobiliyatlariga mos ishlash imkonini beradi. Shu tarzda individual yondashuv ta’minlanadi va har bir talabaga o‘z qiziqishlari bo‘yicha chuqurroq 22ishlash imkoniyati yaratiladi. Talabalar patogenlar turlari, ularning genetik xususiyatlari va antibiotiklarga sezgirligini simulyatsiya orqali mustaqil o‘rganadi, bu esa amaliy ko‘nikmalarni shakllantiradi. AKT jamoaviy ishlarni ham qo‘llab-quvvatlaydi. Talabalar laboratoriya jamoalari va ilmiy tadqiqot loyihalari orqali onlayn platformalarda hamkorlik qiladi, tajriba almashadi va muammolarni birgalikda hal qiladi. Shu tarzda bilimlarni o‘zlashtirish jarayoni nafaqat individual, balki jamoaviy tajriba orqali ham rivojlanadi.Natijalarni vizualizatsiya qilish imkoniyati AKTning yana bir afzalligi hisoblanadi. Molekulyar biologiya va genetika sohalarida 3D modellash va interaktiv grafiklar talabalarga DNK, RNK va oqsillarni o‘rganishda aniq tasavvur hosil qilishga yordam beradi. Bu murakkab jarayonlarni tushunishni osonlashtiradi va laboratoriya mashg‘ulotlarini yanada samarali qiladi. O‘qituvchilar uchun AKT metodik vosita sifatida muhimdir. Elektron platformalar yordamida dars rejalari, laboratoriya mashg‘ulotlari va testlarni avtomatlashtirish mumkin. Shu bilan birga, o‘qituvchilar talabalarning individual yutuqlari va qiyinchiliklarini real vaqt rejimida kuzatadi va pedagogik yondashuvni moslashtiradi. Bu mikrobiologiya fanida metodik jarayonni samarali boshqarishga xizmat qiladi. AKT talabalarning ijodiy va tadqiqot faoliyatini ham rivojlantiradi. Virtual laboratoriya va simulyatsiyalar orqali talabalar turli eksperimentlarni rejalashtiradi, xulosalar chiqaradi va natijalarni tahlil qiladi. Bu ilmiy tadqiqot yondashuvini shakllantirish va talabalarda muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Shu tarzda, AKT mikrobiologiya fanida nafaqat o‘qitishning samaradorligini oshiradi, balki talabalarning mustaqil fikrlash, tahlil qilish va ijodiy faoliyat ko‘nikmalarini ham rivojlantiradi. mikrobiologiya fanida AKT metodik ahamiyati talabalarning nazariy va amaliy bilimlarini mustahkamlash, laboratoriya xavfsizligini ta’minlash, mustaqil va jamoaviy ishlarni rivojlantirish, ijodiy va tadqiqot faoliyatini qo‘llab-quvvatlash 23orqali namoyon bo‘ladi. AKT zamonaviy ta’lim jarayonini boyitadi va mikrobiologiya fanining metodik asoslarini mukammallashtirishga xizmat qiladi. 1. 3. Ta’lim jarayonida AKTdan foydalanishning nazariy asoslari Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) zamonaviy ta’lim jarayonida markaziy o‘rin tutadi. U ta’limning samaradorligini oshirish, o‘quv jarayonini interaktiv va qiziqarli qilish, shuningdek, talabalarning mustaqil fikrlashini rivojlantirishda muhim vosita hisoblanadi. AKTdan foydalanishning nazariy asoslari bir nechta pedagogik va psixologik konsepsiyalar bilan izohlanadi. Shu asoslar ta’lim jarayonini rejalashtirish, metodik vositalarni tanlash va o‘quv jarayonini samarali tashkil etishda asosiy rol o‘ynaydi. Birinchi navbatda, konstruktivizm nazariyasi AKTning ta’limdagi rolini yoritadi. Konstruktivizmga ko‘ra, o‘quvchi bilimlarni passiv qabul qiluvchi emas, balki faol izlanish va tajriba orqali quruvchi sifatida qaraladi. AKT talabalarga interaktiv mashg‘ulotlar, simulyatsiyalar va virtual laboratoriyalar orqali bilimlarni mustaqil va faol ravishda o‘zlashtirish imkonini beradi. Talaba murakkab jarayonlarni o‘zi boshqaradi, eksperiment qiladi, natijalarni tahlil qiladi va xulosalar chiqaradi. Shu tarzda nazariy bilimlarni amaliy faoliyat bilan bog‘lash va ularni mustahkamlash jarayoni sodir bo‘ladi. Talabalar murakkab mikrobiologik jarayonlarni interaktiv vositalar orqali kuzatib, o‘zlashtirish tezligini oshiradi. AKT yordamida nazariy tushunchalarni sodda va amaliy misollar bilan o‘rganish mumkin bo‘ladi.Kognitiv yondashuv ham AKTdan foydalanishning muhim nazariy asoslaridan biridir. Kognitiv nazariyaga ko‘ra, o‘rganish jarayonida axborotni qabul qilish, saqlash va qayta ishlash muhim rol o‘ynaydi. AKT bu jarayonlarni qulay va samarali qiladi. Interaktiv darsliklar, vizualizatsiya va animatsiyalar talabalarga murakkab ma’lumotlarni oson qabul qilish va eslab qolishga yordam beradi. Talabalar tajriba natijalarini grafik va diagrammalar orqali tahlil qiladi, ilmiy fikrlash va mantiqiy tafakkur ko‘nikmalarini rivojlantiradi. AKT kognitiv faoliyatni rag‘batlantiradi va murakkab kontseptsiyalarni tushunishni osonlashtiradi. Masalan, mikrobiologiya 24fanida bakterial sikllarni yoki genetik jarayonlarni animatsiyalar orqali ko‘rsatish talabalarning tahlil qilish ko‘nikmalarini oshiradi. Shu tarzda, kognitiv yondashuv AKTni ta’lim jarayonida samarali qo‘llashni ta’minlaydi. 6 Sotsial o‘rganish nazariyasi ham AKTning nazariy asosini mustahkamlaydi. Bandura ta’lim jarayonida kuzatish va imitatsiya orqali o‘rganishning muhimligini ta’kidladi. AKT talabalarni onlayn forumlar, video darslar va jamoaviy loyihalar orqali sotsial o‘rganish jarayoniga jalb qiladi. Talabalar bir- birining ishini kuzatadi, tajriba almashadi va o‘z bilimlarini mustahkamlaydi. Shu tarzda, AKT nafaqat individual, balki jamoaviy o‘rganishni rivojlantiradi. Talabalar turli hududlardan va institutlardan bo‘lishiga qaramay, bir loyihada birgalikda ishlash ko‘nikmalarini shakllantiradi. AKT jamoaviy fikrlash va muloqot ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Talabalar turli muammolarni birgalikda hal qiladi va o‘z bilimlarini amalda sinovdan o‘tkazadi. Multimodal o‘rganish nazariyasi AKTning ta’limdagi qo‘llanilishini yanada mustahkamlaydi. Talabalar turli o‘rganish usullarini birlashtirganida (matn, audio, video, interaktiv simulyatsiya) bilimlarni tezroq va samaraliroq o‘zlashtiradi. AKT turli axborot vositalarini birlashtirib, talabaga o‘ziga qulay usulda o‘rganish imkonini beradi. Multimodal ta’lim talabalarning diqqatini jamlashga, xotira va tushunishni oshirishga yordam beradi. Animatsiyalar va vizualizatsiya murakkab jarayonlarni sodda va tushunarli qiladi. Talabalar turli ko‘rinishdagi resurslardan foydalanib, eksperiment natijalarini tahlil qiladi va xulosalar chiqaradi. Bu esa talabalarning o‘rganish jarayonini yanada chuqurlashtiradi va bilimlarni mustahkamlashga xizmat qiladi. Andragogik va doimiy ta’lim nazariyalari ham AKTdan foydalanishning nazariy asosini mustahkamlaydi. Katta yoshdagi o‘quvchilar o‘z vaqtini samarali boshqarish va mustaqil bilim olishga intiladi. Onlayn kurslar, elektron kutubxonalar va virtual laboratoriyalar kattalar uchun moslashtirilgan o‘quv 6 Shapulatova Z.J. Mikrobiologiya. — Toshkent: Fan va texnologiya, 2013. — 360 b. 25resurslari sifatida xizmat qiladi. Shu tarzda, AKT har bir o‘quvchining individual ehtiyojlarini qondirishga yordam beradi. Talabalar o‘z tezligida o‘rganish va murakkab jarayonlarni qayta ko‘rib chiqish imkoniyatiga ega bo‘ladi. AKT individual yondashuvni ta’minlab, talabalar motivatsiyasini oshiradi va mustaqil fikrlashni rag‘batlantiradi.Shuningdek, konstruktivist, kognitiv va multimodal yondashuvlar birlashtirilgan ta’lim jarayonida AKT samaradorligi sezilarli darajada oshadi. Talabalar eksperimentlar, simulyatsiyalar va interaktiv mashg‘ulotlar orqali nazariy bilimlarni amaliy faoliyat bilan bog‘laydi. Bu ularning ijodiy fikrlash va muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Shu tarzda, AKT ta’lim jarayonini interaktiv, vizual va metodik jihatdan mukammal qiladi. Talabalar o‘z bilimlarini mustaqil ravishda sinovdan o‘tkazadi va eksperimentlarni boshqaradi. ta’lim jarayonida AKTdan foydalanishning nazariy asoslari konstruktivizm, kognitiv yondashuv, sotsial o‘rganish, multimodal ta’lim va andragogik yondashuvlar bilan izohlanadi. AKT talabalarning bilim olish jarayonini interaktiv, vizual va samarali qiladi, ularni mustaqil va ijodiy faoliyatga rag‘batlantiradi. Shu bilan birga, AKT ta’lim jarayonini boshqarish, natijalarni tahlil qilish va individual yondashuvni ta’minlash imkonini beradi. Bu esa ta’lim jarayonini zamonaviy va metodik jihatdan mukammal qiladi. II BOB. MIKROBIOLOGIYA FANIDA AKTNI QO‘LLASH AMALIY METODIKASI 262. 1. Laboratoriya mashg‘ulotlarida AKTdan foydalanish Laboratoriya mashg‘ulotlari mikrobiologiya fanida talabalarning amaliy ko‘nikmalarini shakllantirish va ilmiy tafakkurini rivojlantirishda asosiy o‘rin tutadi. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) esa laboratoriya mashg‘ulotlarini samarali va interaktiv qilishda muhim vosita hisoblanadi. AKT yordamida talaba murakkab mikrobiologik jarayonlarni xavfsiz tarzda o‘rganadi va tajriba natijalarini aniq tahlil qiladi. Virtual laboratoriyalar va simulyatsiyalar real laboratoriya sharoitini yaratib, talabalarni turli eksperimentlarni amalga oshirishga tayyorlaydi. Shu tarzda, talaba nazariy bilimlarni amaliy faoliyat bilan mustahkam bog‘laydi va eksperiment jarayonini o‘z nazoratiga oladi.Bugungi jadal rivojlanayotgan raqamli asrda texnologiya hayotimizning deyarli barcha jabhalariga, jumladan, ta limga ham kirib keldi. Natijada, zamonaviy AKTʼ laboratoriyalari (Axborot va kommunikatsiya texnologiyalari laboratoriyalari) innovatsion o'quv muhitining asosiy komponenti sifatida paydo bo'ldi. Bundan tashqari, ilg'or apparat va dasturiy ta'minot bilan jihozlangan ushbu ixtisoslashtirilgan muassasalar talabalarga ko'plab resurslar va vositalardan foydalanish imkonini beradi va ularning o'rganish tajribasini yanada oshiradi. AKT laboratoriyalarining ta’limdagi ahamiyati AKT laboratoriyalari ta'lim kelajagini shakllantirishda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Ular nima uchun muhim bo'lishining bir necha asosiy sabablari: Kengaytirilgan ta'lim tajribasi: AKT laboratoriyalari dinamik va interaktiv o'quv muhitini ta'minlaydi. Talabalar multimedia kontenti, simulyatsiyalar va onlayn resurslar bilan shug'ullanishlari mumkin, bu esa o'rganishni yanada qiziqarli va samarali qilish imkonini beradi. Talabalarning faolligini oshirish: Texnologiyaga asoslangan tadbirlar o‘quvchilar e’tiborini jalb qilishi va ularni o‘rganishda faol ishtirok etishga undashi mumkin. Raqamli savodxonlikni rivojlantirish: AKT laboratoriyalari talabalarga tanqidiy fikrlash, muammolarni hal qilish va ijodkorlik kabi muhim raqamli 27ko'nikmalarni rivojlantirishga yordam beradi. Ular raqamli dunyoda mas'uliyatli va axloqiy tarzda harakat qilishni o'rganadilar. Kelajakdagi ishchi kuchiga tayyorgarlik: ish beruvchilar zamonaviy texnologiyalar asosidagi dunyoda raqamli ko'nikmalarni yuqori baholaydilar. AKT laboratoriyalari talabalarni 21-asr ishchi kuchida muvaffaqiyatga erishish uchun zarur vositalar va bilimlar bilan jihozlaydi. 7 Sifatli ta'lim olish imkoniyati: AKT laboratoriyalari raqamli tafovutni bartaraf etishi va chekka hududlardagi talabalarga sifatli ta'lim olish imkoniyatini berishi mumkin. Onlayn o'quv resurslari va virtual sinflar ham geografik to'siqlarni engib o'tishga yordam beradi. AKT laboratoriyalarining ta’limga ta’siri AKT laboratoriyalarining ta’limdagi afzalliklari bo‘yicha olib borilgan tadqiqotlar ajoyib natijalarni ko‘rsatdi. Ta'limni rejalashtirish va boshqarish milliy instituti (NIEPA) tomonidan o'tkazilgan tadqiqot shuni ko'rsatdiki, AKT laboratoriyalariga muntazam kirish imkoniga ega bo'lgan talabalar STEM fanlari bo'yicha bunday imkoniyatga ega bo'lmaganlarga qaraganda 20% yaxshi natijalarga erishgan. Bundan tashqari, yaxshi tashkil etilgan AKT infratuzilmasiga ega maktablarda, ayniqsa, fan, matematika va texnologiya kabi fanlar bo‘yicha o‘quvchilarning faolligi va ishtiroki sezilarli darajada oshganiga guvoh bo‘ldi. Masalan, Jahon Iqtisodiy Forumining “Ishlar kelajagi” hisoboti raqamli ko‘nikmalarning ortib borayotgan ahamiyatini qat’iy ta’kidlab, 2025 yilga borib talab qilinadigan ish o‘rinlarining ko‘pchiligi raqamli vositalarni bilishni talab qilishini ta’kidlaydi. Binobarin, AKT laboratoriyalariga sarmoya kiritishni tanlagan maktablar nafaqat joriy ta'lim natijalarini oshirmoqda; balki ular o'z o'quvchilarini ertangi ishchi kuchi uchun zarur bo'lgan ko'nikmalar bilan qurollantirish orqali faol ravishda kelajakka ishonch bildirmoqdalar. 7 Mamiyev M., boshqalar. Mikrob biotexnologiyasi. — Toshkent: Universitet nashriyoti, 2024. — 280 b. 28Maktablarda AKT laboratoriyasining asoslari AKT laboratoriyalarining afzalliklarini maksimal darajada oshirish uchun ularni to'g'ri vositalar bilan jihozlash juda muhimdir. Bu yerda bir nechta muhim AKT laboratoriya vositalari : Kompyuterlar va noutbuklar: Bular raqamli resurslar va dasturiy ilovalarga kirish uchun asosiy qurilmalardir. Yuqori tezlikdagi Internetga ulanish: Ishonchli internetga kirish onlayn ta'lim va tadqiqot uchun zarurdir. Interfaol doskalar: Ushbu interaktiv displeylar hamkorlikda o'rganishni yaxshilaydi va taqdimotlarni osonlashtiradi. “Ilmiy laboratoriyada hamkorlik” Ta'lim dasturlari: Turli xil o'rganish uslublarini qo'llab-quvvatlash uchun turli xil dasturiy vositalar mavjud; bundan tashqari, bularga o'quv o'yinlari, simulyatsiyalar va kontent yaratish dasturlari kiradi. Shunday qilib, o'qituvchilar talabalarni yanada dinamik tarzda samarali jalb qilishlari mumkin. 29AKT laboratoriya mashg‘ulotlarining samaradorligini oshiradi. Talabalar natijalarni tez tahlil qiladi, grafik va jadval ko‘rinishida taqdim etadi, xulosalar chiqaradi va o‘z bilimlarini mustahkamlaydi. Virtual laboratoriyalar va simulyatsiyalar yordamida eksperimentlarni bir necha marotaba qayta o‘tkazish mumkin. Bu esa talabalar uchun chuqurroq bilim olish va tajriba ko‘nikmalarini rivojlantirish imkonini yaratadi.Raqamli kutubxonalar va onlayn manbalar: Elektron kitoblar, maqolalar va videolarni o'z ichiga olgan keng ko'lamli onlayn resurslarga kirish o'rganish tajribasini boyitishi mumkin. AKT laboratoriyalari bilan kelajakka tayyor ta'lim Ta'lim tobora raqamlashtirilgan bo'lsa, maktablardagi AKT laboratoriyalari o'quvchilarni texnologiyaga asoslangan kelajakka tayyorlashda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Ta'limda AKT laboratoriya vositalari bilan amaliy tajribani taklif qilish orqali maktablar nafaqat o'rganish sifatini oshiribgina qolmay, balki raqamli savodxonlik va tenglikni rag'batlantirmoqda. Bundan tashqari, texnologiyani yaxshi biladigan shaxslarga bo'lgan talab o'sishda davom etar ekan, zamonaviy AKT laboratoriyalari bilan jihozlangan maktablar ushbu ta'lim inqilobining oldingi saflarida turadi. 302. 2. O‘quv jarayonida interaktiv metodlardan foydalanish O‘quv jarayonida interaktiv metodlardan foydalanish zamonaviy ta’limning ajralmas qismi hisoblanadi. Interaktiv metodlar talabalarning faol ishtirokini rag‘batlantiradi, ularni mustaqil fikrlash va ijodiy yondashuvga o‘rgatadi. Traditsion darslardan farqli o‘laroq, interaktiv metodlar o‘quvchi va o‘qituvchi o‘rtasidagi muloqotni kuchaytiradi, bilimlarni birgalikda o‘zlashtirish jarayonini ta’minlaydi. Bu metodlar o‘quv jarayonini qiziqarli va samarali qiladi, shuningdek, talabalarni muammolarni hal qilish va tajriba o‘tkazishga yo‘naltiradi.O‘quv jarayonida interaktiv metodlar Muammoli o‘qitish (Problem- Based Learning, PBL Rolli o‘yinlar Diskussi ya va debatlar Guruhli loyihala r Simulyatsiy a va virtual laboratoriya lar Kase- study Brainsto rming O‘quvchi prezentatsiya lari (Student Presentation s) 311. Muammoli o‘qitish (Problem-Based Learning, PBL) Muammoli o‘qitish talabalarga real yoki ilmiy muammolarni hal qilishga yo‘naltiriladi. Talabalar muammoni tahlil qiladi, kerakli axborotni izlaydi va yechim ishlab chiqadi. Bu metod nazariy bilimlarni amaliy faoliyat bilan bog‘lashga yordam beradi. Talabalar mustaqil fikrlash, tahlil qilish va qaror qabul qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Guruhda ishlash orqali hamkorlik va kommunikatsiya ko‘nikmalari shakllanadi. Muammoli o‘qitish mikrobiologiya fanida murakkab jarayonlarni o‘rganishda samarali hisoblanadi. Talabalar eksperimentlarni rejalashtiradi va natijalarni tahlil qiladi. Shu metod orqali o‘quv jarayoni interaktiv va qiziqarli bo‘ladi. PBL talabalarga ilmiy izlanishlar asosida o‘rganish ko‘nikmasini beradi. Bu metod nazariy va amaliy bilimlarni birlashtirish imkonini yaratadi. 2. Rolli o‘yinlar (Role-Playing) Rolli o‘yinlarda talabalar turli vaziyatlarni va rollarni bajaradi. Masalan, laboratoriyada xavfsizlikni ta’minlash yoki ilmiy munozara jarayonlarini o‘ynash. Bu metod talabalarning muloqot va jamoaviy ish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Talabalar nazariy bilimlarni amaliyot bilan bog‘laydi. Rolli o‘yinlar motivatsiyani oshiradi va o‘quv jarayonini qiziqarli qiladi. Talabalar muammolarni yechishda turli strategiyalarni sinab ko‘radi. Shu orqali ijodiy fikrlash va muammolarni hal qilish ko‘nikmalari rivojlanadi. Rolli o‘yinlar interaktiv va amaliy mashg‘ulotlarni birlashtiradi. Talabalar o‘z bilimlarini boshqalarga namoyish etadi. Bu metod ta’lim jarayonini samarali va ta’sirchan qiladi. 3. Diskussiya va debatlar (Discussion & Debate) Diskussiya va debatlar talabalarni mavzular bo‘yicha fikr almashishga undaydi. Talabalar turli qarashlarni muhokama qiladi va xulosalar chiqaradi. Bu metod tanqidiy fikrlash va argumentatsiya ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Mikroorganizmlar va antibiotiklarga qarshilik kabi murakkab mavzularni 32tushunishda foydalidir. Talabalar o‘z fikrini asoslab, boshqalarning fikrlarini tahlil qiladi. Debatlar jamoaviy ish va kommunikatsiya ko‘nikmalarini kuchaytiradi. Shu metod orqali o‘quv jarayoni interaktiv va samarali bo‘ladi. Talabalar ilmiy asosda qarorlar qabul qiladi. Diskussiya va debatlar o‘quv jarayonini qiziqarli va faol qiladi. Talabalar nazariy va amaliy bilimlarni birlashtiradi. 4. Guruhli loyihalar (Project-Based Learning, PjBL) Guruhli loyihalarda talabalar birgalikda tadqiqot loyihasini ishlab chiqadi. Talabalar eksperimentlar o‘tkazadi va natijalarni tahlil qiladi. Bu metod jamoaviy ish va hamkorlik ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Talabalar bilimlarni amaliy faoliyat orqali mustahkamlaydi. Loyihalar turli mavzular bo‘yicha bo‘lishi mumkin: laboratoriya ishlari, tahliliy tadqiqotlar va eksperimentlar. AKT vositalari loyihalarni onlayn platformalarda amalga oshirish imkonini beradi. Guruhli loyihalar talabalarni ijodiy fikrlashga rag‘batlantiradi. Shu metod o‘quv jarayonini interaktiv va qiziqarli qiladi. Talabalar natijalarni prezentatsiya va raportlarda taqdim etadi. Bu metod nazariy va amaliy bilimlarni birlashtiradi. 5. Simulyatsiya va virtual laboratoriyalar (Simulation & Virtual Labs) Simulyatsiya va virtual laboratoriyalar talabalarga xavfsiz muhitda eksperiment o‘tkazish imkonini beradi. Talabalar turli parametrlarni sozlaydi va natijalarni tahlil qiladi. Virtual laboratoriyalar murakkab jarayonlarni tushunishni osonlashtiradi. Talabalar nazariy bilimlarni amaliyot bilan bog‘laydi. Shu metod xavfsizlikni ta’minlaydi va xatolik ehtimolini kamaytiradi. Talabalar tajribalarni qayta o‘tkazish orqali bilimlarini mustahkamlaydi. Interaktiv vositalar laboratoriya mashg‘ulotlarini qiziqarli qiladi. Talabalar o‘z eksperimentlarini boshqaradi va xulosalar chiqaradi. Bu metod o‘quv jarayonining samaradorligini oshiradi. Talabalar murakkab mikrobiologik jarayonlarni o‘zlashtiradi. 6. Interaktiv testlar va viktorinalar (Interactive Quizzes) Interaktiv testlar bilimlarni tezkor va interaktiv tarzda mustahkamlashga xizmat qiladi. Talabalar o‘z bilimlarini sinab ko‘radi va xatolarini darhol ko‘radi. 33Viktorinalar motivatsiyani oshiradi va o‘quv jarayonini qiziqarli qiladi. Talabalar bilimlarini tez va samarali qayta ishlaydi. Shu metod nazariy bilimlarni mustahkamlashga yordam beradi. AKT vositalari testlarni turli formatlarda yaratishga imkon beradi. Talabalar natijalarni tez tahlil qiladi va o‘z bilimini baholaydi. Interaktiv testlar individual yondashuvni ta’minlaydi. Bu metod talabalarning motivatsiyasini oshiradi. Talabalar mustaqil va faol o‘rganadi. 7. Case-study (Tahliliy holatlar) Case-study metodida talabalar real yoki nazariy holatlarni tahlil qiladi. Talabalar muammoni aniqlaydi, sabab va oqibatlarni o‘rganadi. Shu metod muammolarni yechish va nazariy bilimlarni amaliyot bilan bog‘lash imkonini beradi. Talabalar guruhda ishlash orqali fikr almashadi. Case-study metod talabalarning tanqidiy fikrlashini rivojlantiradi. Talabalar o‘z qarorlarini asoslab, xulosalar chiqaradi. Shu metod o‘quv jarayonini interaktiv va qiziqarli qiladi. Talabalar murakkab jarayonlarni tahlil qiladi. AKT vositalari case-study ishlashni samarali qiladi. Talabalar ilmiy fikrlash ko‘nikmalarini oshiradi. 8. Brainstorming (Fikr almashish) Brainstorming metodida talabalar yangi g‘oyalar yaratadi va muammoni hal qilishga yo‘naltiriladi. Talabalar turli echimlarni taklif qiladi va baham ko‘radi. Bu metod ijodiy fikrlashni rag‘batlantiradi. Guruhda ishlash orqali kommunikatsiya ko‘nikmalari rivojlantiriladi. Talabalar bir-birining g‘oyalaridan ilhom oladi. Brainstorming o‘quv jarayonini interaktiv qiladi. Talabalar muammolarni turli yondashuvlar bilan tahlil qiladi. Shu metod talabalarning motivatsiyasini oshiradi. Talabalar samarali va ijodiy yechimlar ishlab chiqadi. Bu metod muammolarni tez va samarali hal qilishga xizmat qiladi. 9. Elektron ta’lim resurslari (E-learning Tools) Elektron ta’lim resurslari interaktiv darsliklar, video materiallar va animatsiyalarni o‘z ichiga oladi. Talabalar turli formatdagi axborot bilan ishlaydi. Bu metod nazariy bilimlarni osonlashtiradi va tushunarli qiladi. Talabalar o‘z tezligida o‘rganadi va murakkab jarayonlarni qayta ko‘rib chiqadi. AKT 34yordamida elektron resurslar individual yondashuvni ta’minlaydi. Talabalar o‘z bilimini mustahkamlash imkoniga ega bo‘ladi. Shu metod o‘quv jarayonini samarali va qiziqarli qiladi. Talabalar eksperiment va nazariy bilimlarni bog‘laydi. Elektron resurslar motivatsiyani oshiradi. Talabalar bilimlarini amalda sinab ko‘radi. 10. O‘quvchi prezentatsiyalari (Student Presentations) Talabalar o‘z natijalarini taqdim etadi va boshqalarga tushuntiradi. Bu metod bilimlarni mustahkamlash va muloqot ko‘nikmalarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Talabalar o‘z fikrlarini ilmiy asosda taqdim qiladi. Shu metod interaktiv va faol o‘rganishni rag‘batlantiradi. Talabalar natijalarni tahlil qiladi va xulosalar chiqaradi. Prezentatsiyalar jamoaviy ish ko‘nikmalarini oshiradi. Talabalar o‘z bilimini baham ko‘radi va sharhlaydi. Bu metod o‘quv jarayonini qiziqarli qiladi. Talabalar ijodiy va tanqidiy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Shu tarzda, ta’lim jarayoni samarali va interaktiv bo‘ladi. 2. 3. Mikrobiologiya fanida AKT samaradorligini baholash metodikasi Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT)ni mikrobiologiya fanida qo‘llashning samaradorligini baholash zamonaviy ta’lim jarayonini takomillashtirish va sifatini oshirishda muhim ahamiyatga ega. AKT fan o‘quvchilarining bilim olish jarayonida interaktivlikni oshiradi, nazariy va amaliy bilimlarni birlashtiradi, shuningdek, laboratoriya mashg‘ulotlarini samarali qiladi. Shu sababli, AKT samaradorligini aniqlash nafaqat o‘quv jarayonining sifatini baholash, balki uni takomillashtirishga yo‘naltirilgan metodik ishdir. Samaradorlikni baholash bir qator mezonlar va indikatorlarga asoslanadi. Birinchi navbatda, bu o‘quvchilarning bilim darajasi va ko‘nikmalarini tahlil qilishdan boshlanadi. Talabalar AKT vositalari yordamida nazariy bilimlarni mustahkamlashda qanchalik muvaffaqiyatli ekanligi o‘rganiladi. Testlar, viktorinalar va elektron baholash platformalari bu jarayonda muhim rol o‘ynaydi. 35Ular talabalar bilimining aniqligini, tezkorligini va amaliyotga qo‘llay olish darajasini o‘lchash imkonini beradi.Shuningdek, laboratoriya mashg‘ulotlarida “Mikrobiologiya fanida AKT samaradorligini baholash mezonlari va indikatorlari” № Baholash mezoni Indikatorlar / Ko‘rsatkichlar Baholash usuli Tavsif / Izoh 1 Talabalarni ng nazariy bilim darajasi Test natijalari, viktorina ballari Interaktiv testlar, elektron viktorinalar Talabalar AKT vositalari yordamida o‘zlashtirgan nazariy bilimlarini baholash 2 Laboratoriy a ko‘nikmalar i Eksperimentlarni rejalashtirish, parametrlarni sozlash Virtual laboratoriyal ar, simulyatsiya lar Talabalarning amaliyotda eksperimentlar o‘tkazish qobiliyatini o‘lchash 3 Faol ishtirok Guruh muhokamalari, savollar berish, fikr almashish Kuzatuv, interaktiv mashg‘ulotla r Talabalar o‘quv jarayonida faol ishtirok etish darajasi 4 Mustaqil o‘rganish O‘z-o‘zini baholash, resurslardan foydalanish Onlayn monitoring, individual vazifalar Talabalar bilimlarni mustaqil o‘zlashtirish qobiliyati 5 Jamoaviy ishlash Guruh loyihalaridagi natijalar, muammolarni yechish Guruh loyihalari, rolli o‘yinlar Talabalar birgalikda ishlash va hamkorlik ko‘nikmalarini namoyish etish 6 Nazariy va Eksperiment natijalarini Case-study, Talabalar nazariy 36amaliy bilimlarni bog‘lash xulosalash, prezentatsiya student prezentatsiy alari bilimlarni amaliy jarayonda qo‘llay olish qobiliyatini ko‘rsatadi 7 Motivatsiya va rag‘bat Mashg‘ulotlarda qatnashish, interaktiv vositalardan foydalanish Kuzatuv, viktorinalar Talabalar o‘quv jarayonida qanchalik faol va rag‘batlanganligini baholash 8 Uzoq muddatli natijalar Eksperimentlarni qayta ko‘rib chiqish, bilimni amaliy qo‘llash Onlayn monitoring, laboratoriya ishlari Talabalar AKT yordamida o‘rganilgan bilimlarni mustahkamlash va qo‘llash 9 Tanqidiy va ijodiy fikrlash Muammolarni yechish, yangi g‘oyalar ishlab chiqish Brainstormi ng, problem- based learning Talabalar ijodiy va tanqidiy fikrlash ko‘nikmalarini namoyish etadi 10 Natijalarni tahlil qilish Eksperiment va test natijalarini baholash Elektron jurnal, AKT vositalari bilan tahlil Talabalar o‘z faoliyatini tahlil qilish va xulosalar chiqarish qobiliyati AKT samaradorligini baholash o‘quvchilarning tajriba o‘tkazish va eksperimentlarni boshqarish qobiliyatini o‘rganishni talab qiladi. Virtual laboratoriyalar va simulyatsiyalar yordamida talabalar murakkab jarayonlarni xavfsiz muhitda sinovdan o‘tkazadi. Bu jarayon natijasida ularning eksperimentlarni rejalashtirish, parametrlarni sozlash va natijalarni tahlil qilish ko‘nikmalari baholanadi. Shu bilan birga, AKTning vizual va interaktiv vositalari bilimlarni tez va samarali o‘zlashtirishga yordam beradi. 37Samaradorlikni baholashda talabalar motivatsiyasi va faol ishtiroki ham muhim omil hisoblanadi. Talabalar AKTdan foydalanish jarayonida qanchalik faol ekanligini kuzatish, ularning savollar berish, guruhda fikr almashish va eksperimentlarda faol qatnashishini baholash kerak. Interaktiv metodlar orqali o‘quvchilarni faol ishtirokga jalb qilish, ularning bilimlarni amalda qo‘llay olish imkoniyatini oshiradi. Shu tarzda, AKT samaradorligi nafaqat bilimni o‘lchash, balki o‘quv jarayonidagi faoliyatni baholash orqali ham aniqlanadi.Bundan tashqari, samaradorlikni baholashda AKTdan foydalanish natijalarining uzoq muddatli ta’siri ham e’tiborga olinadi. Talabalar virtual laboratoriyalar va elektron ta’lim resurslari orqali o‘rganilgan bilimlarni keyinchalik amaliyotda qo‘llay oladimi yoki yo‘qmi, shu jihat baholanadi. Shu orqali AKTning mikrobiologiya fanida mustahkam bilim berish qobiliyati aniqlanadi. O‘quvchilarning o‘z-o‘zini baholashi va o‘qituvchining kuzatuvlari birgalikda samaradorlikni baholashda asosiy vosita hisoblanadi.Shuningdek, samaradorlikni baholash uchun indikatorlar sifatida laboratoriya ishlarining sifati va tezligi olinadi. Talabalar eksperimentlarni to‘g‘ri bajarish, natijalarni aniq yozish va xulosalar chiqarish darajasi o‘lchanadi. AKT vositalari bu jarayonda yordam beradi, masalan, virtual laboratoriyalar orqali xatoliklarni kamaytirish, animatsiyalar orqali jarayonlarni tushunishni osonlashtirish. Shu bilan birga, talabalar eksperimentlarni qayta ko‘rib chiqish va optimallashtirish imkoniyatiga ega bo‘ladi, bu esa AKT samaradorligini oshiradi. 8 Talabalar bilimini baholashda interaktiv testlar va viktorinalar keng qo‘llaniladi. Bu vositalar orqali bilimlarning aniqligi, tezkorligi va turli mavzularga nisbatan chuqurligi o‘lchanadi. Elektron testlar va avtomatlashtirilgan tizimlar o‘quv jarayonini tez va samarali baholash imkonini beradi. Shuningdek, natijalar statistik tarzda tahlil qilinadi, bu esa AKTning metodik samaradorligini ko‘rsatadi. 8 Shapulatova Z.J. Mikrobiologiya. — Toshkent: Fan va texnologiya, 2013. — 360 b. 38Samaradorlikni baholash jarayonida talabalar jamoaviy ishlash ko‘nikmalari ham inobatga olinadi. Guruhli loyihalar va muammoli o‘qitish metodlari orqali talabalar bilimlarni birgalikda o‘zlashtiradi va natijalarni birga tahlil qiladi. AKT vositalari guruh ishlarini muvofiqlashtirish, natijalarni yig‘ish va baholash imkonini yaratadi. Shu tarzda, o‘quv jarayoni interaktiv, samarali va metodik jihatdan boy bo‘ladi.Bundan tashqari, AKT samaradorligini baholashda talabalar individual yondashuv orqali o‘rganish jarayoni ham inobatga olinadi. Talabalar o‘z tezligida o‘rganadi, murakkab jarayonlarni qayta ko‘rib chiqadi va o‘z bilimini mustahkamlaydi. Shu tarzda, AKT talabalarning individual ehtiyojlariga moslashadi va samaradorligini oshiradi. O‘quv jarayonidagi monitoring va natijalarni tahlil qilish bu metodning asosiy qismini tashkil qiladi. mikrobiologiya fanida AKT samaradorligini baholash metodikasi turli vositalar va indikatorlarga asoslanadi. Bu jarayon o‘quvchilarning bilim darajasini, laboratoriya ishlaridagi ko‘nikmalarini, motivatsiyasini va faol ishtirokini baholashni o‘z ichiga oladi. Interaktiv metodlar va virtual laboratoriyalar yordamida bilimlarni mustahkamlash, natijalarni tahlil qilish va takomillashtirish mumkin. Shu tarzda, AKTning samaradorligi nafaqat o‘quv jarayonida, balki amaliyot va kelajakdagi faoliyatda ham o‘z samarasini beradi. AKT samaradorligini baholash metodikasi mikrobiologiya fanida ta’lim sifatini oshirish, talabalarning nazariy va amaliy ko‘nikmalarini rivojlantirish, laboratoriya mashg‘ulotlarini samarali tashkil etish va interaktiv ta’limni ta’minlashga xizmat qiladi. Ushbu metodika ta’lim jarayonini tizimli, izchil va metodik jihatdan mukammal qiladi. 39 Xulosa Mazkur kurs ishini tayyorlar ekanman, mikrobiologiya fanida axborot- kommunikatsiya texnologiyalaridan (AKT) foydalanishning metodik asoslarini chuqur o‘rgandim va ushbu yo‘nalishning zamonaviy ta’lim jarayonidagi ahamiyati naqadar yuksak ekaniga yana bir bor amin bo‘ldim. Bugungi raqamli davrda mikrobiologiya kabi doimiy yangilanishni talab qiladigan fanda AKTdan foydalanish nafaqat nazariy bilimlarni mustahkamlash, balki talabalarda amaliy ko‘nikmalarni shakllantirishda ham muhim vosita bo‘lib xizmat qilmoqda. Men olib borgan tahlillar shuni ko‘rsatdiki, zamonaviy axborot texnologiyalari — virtual laboratoriyalar, biologik ma’lumotlar bazalari, simulyatsion dasturlar, elektron darsliklar, multimediya resurslari va onlayn o‘quv platformalari — mikrobiologiyani o‘qitish jarayonini sezilarli ravishda boyitadi, uni vizual, qiziqarli va samarali qiladi. AKTdan foydalanish orqali murakkab mikrobiologik jarayonlarning modellashtirilishi, mikroorganizmlarning tuzilishi va funksional xususiyatlarini interaktiv tarzda o‘rganish imkoniyatlari kengayadi.Kurs ishini tayyorlash jarayonida men, ayniqsa, o‘qitish metodikasida AKTning o‘rni, mikrobial jarayonlarni tushuntirishda raqamli simulyatsiyalar samaradorligi, talabalarning mustaqil izlanishlari uchun elektron manbalar yaratadigan qulayliklar haqida amaliy xulosalarga keldim. Shuningdek, fan-texnika rivoji bilan mikrobiologiya yo‘nalishida paydo bo‘lgan bioinformatika, genomika, proteomika kabi yangi sohalarda AKTning o‘rni beqiyos ekanini angladim. Men mazkur kurs ishida mikrobiologiya fanida AKTdan foydalanishning metodik asoslarini ilmiy va amaliy jihatdan o‘rgandim hamda ushbu yo‘nalishning ta’lim samaradorligini oshirishdagi ulkan imkoniyatlarini aniqladim. Fikrlarimni umumlashtirgan holda ayta olamanki, AKTni mikrobiologiya ta’lim jarayoniga to‘liq integratsiyalash — zamonaviy 40kompetensiyalarga ega, amaliy ko‘nikmalarni egallagan, mustaqil fikrlay oladigan mutaxassislarni tayyorlashning eng muhim omillaridan biridir. Foydalanilgan adabiyotlar 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Ilm-fanni rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida” Farmoni. – Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi, 2020. 2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ - 4310-sonli qarori. “Tibbiyot va farmatsevtika ta’limi va ilm-fani tizimini yanada rivojlantirish chora- tadbirlari to‘g‘risida”, 6 may 2019. – Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi, 2019. 3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ - 128-sonli qarori. “Ilmiy- metodik va tadqiqot ishlari sifatini oshirish orqali ta’lim tizimini kompleks rivojlantirishni jadallashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar to‘g‘risida”, 20 aprel 2023. – Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi, 2023. 4. Шапулатова З.Ж. Микробиология: Учебник для студентов / З.Ж. Шапулатова. — Ташкент: Университет, 2020. — 320 с. 5. Шапулатова З.Ж. Микробиология фанидан амалий ва лаборатория машғулотлари: Қўлланма / З.Ж. Шапулатова. — Тошкент: ТДОА, 2021. — 150 с. 6. Brock T.D. Biology of Microorganisms / T.D. Brock. — 15th ed. — San Francisco: Pearson, 2019. — 880 p. 7. Lacey M.M., Efthimiou G. A guide to pedagogical research for scientists from a biological sciences background / Melissa M. Lacey, Georgios Efthimiou // Advances in Microbiology Education. — 2022. — Vol. 10, No. 3. — P. 45–63. 8. Muhamedov I., Eshboyev E., Zokirov N. va boshqalar. Mikrobiologiya, immunologiya, virusologiya. — Toshkent: O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi, 2006. — 512 b. 419. Mirhamidova P. Mikrobiologiya va biotexnologiya asoslari. — Toshkent: Ilm-Ziyo, 2014. — 380 b. 10. To‘xliyev D.T., Qobilov G.U. Mikrobiologiya. — Toshkent: Fan va texnologiya, 2008. — 400 b. 11. Shapulatova Z.J. Mikrobiologiya. — Toshkent: Fan va texnologiya, 2013. — 360 b. 12. Mamiyev M., boshqalar. Mikrob biotexnologiyasi. — Toshkent: Universitet nashriyoti, 2024. — 280 b. 13. Prescott L.M., Harley J.P., Klein D.A. Prescott’s Microbiology. – New York: McGraw-Hill Education, 2021. – 1200 p. https://www.mheducation.com/highered/product/1264088396.html 14. Madigan M., Bender K., Buckley D. Brock Biology of Microorganisms. – London: Pearson, 2020. – 1152 p. https://eu.pearson.com/brock-biology-of- microorganisms-global-edition/9781292405049 15. Alberts B., Johnson A., Lewis J. Molecular Biology of the Cell. – New York: W.H. Freeman, 2015. – 1464 p. https://en.wikipedia.org/wiki/Molecular_Biology_of_the_Cell_(book) 16. Mikrobiologiya va biotexnologiya asoslari. – Chirchiq: CSPU, 2021. https://yangi.cspu.uz/mikrobiologiya-va-biotexnologiya-asoslari 17. ITU – International Telecommunication Union. Measuring Digital Development: Facts and Figures 2024. – Geneva: ITU, 2024. https://www.itu.int 18. UNESCO. ICT in Education: Global Report 2023. – Paris: UNESCO Publishing, 2023: https://unesco.org 19. WHO. Laboratory Biosafety Manual. 4th Edition. – Geneva: World Health Organization, 2020. https://www.who.int 20. NCBI – National Center for Biotechnology Information. Genome Database and Microbiology Resources https://www.ncbi.nlm.nih.gov 21. PubMed – U.S. National Library of Medicine. Microbiology Journals Collection. Rejim kirish: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov 42

Mikrobiologiya fanida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanishning metodik asoslari

Sotib olish