Milliy iqtisodiyotda investitsiya faoliyati - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	187.1KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	28 Aprel 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Milliy iqtisodiyotda investitsiya faoliyati

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
RAQAMLI IQTISODIYOT VA INNOVATSIYALAR FAKULTETI
“IQTISODIYOT” KAFEDRASI
“IQTISODIY O’SISH”
fanidan
Milliy iqtisodiyotda investitsiya faoliyati
Mavzusidagi
KURS ISHI

1

MUNDARIJA
KIRISH .............................................................................................................................................. 3
I BOB: INVESTITSIYA FAOLIYATINING ASOSLARI VA TURLARI .......................................................... 6
1.1. Investitsiya faoliyatining umumiy tavsifi va ahamiyati ............................................................. 6
1.2. Investitsiya faoliyatining shakllari va usullari .......................................................................... 10
1.3. O’zbekistonda investitsiya faoliyatini tartibga soluvchi huquqiy-me’yoriy asoslar ................. 14
II BOB: MILLIY IQTISODIYOTDA INVESTITSIYA FAOLIYATINING TA'SIRI .......................................... 18
2.1. Investitsiyalar va iqtisodiy o’sish: nazariy asoslar ................................................................... 18
2.2. Investitsiya faoliyatining tarmoqlar kesimidagi ta’siri ............................................................ 20
2.3. Investitsiya faoliyatining moliyaviy barqarorlikka ta’siri ......................................................... 22
II BOB: INVESTITSIYA FAOLIYATINI RAG’BATLANTIRISH VA JAMOAT POLITIKASI .......................... 26
3.1. Investitsiyalarni rag’batlantirish siyosatining maqsadlari va vositalari ................................... 26
3.2. Investitsiya xavf-xatarlarini boshqarish va ularni kamaytirish usullari ................................... 33
3.3. O’zbekistonda investitsiya muhitini takomillashtirish bo’yicha tavsiyalar .............................. 38
XULOSA ......................................................................................................................................... 40
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI ................................................................................... 43
2

KIRISH
O’zbekiston Respublikasining investitsiya siyosati mamlakatning iqtisodiy
o’sishini ta’minlashda muhim rol o’ynaydi. Hozirgi kunda dunyo miqyosida
hamda mintaqada mavjud bo’lgan iqtisodiy, moliyaviy va siyosiy o’zgarishlarga
tezda moslashish va iqtisodiyotda barqaror o’sishni ta’minlash uchun samarali
investitsiya strategiyasi zarur. Investitsiyalar nafaqat moliyaviy resurslarni, balki
yangi texnologiyalarni, bilim va tajribani, shuningdek, ilg’or menejment
amaliyotlarini jalb qilishni ham ta’minlaydi. Shu bois, mamlakat iqtisodiyotining
rivojlanishi uchun investitsiya faoliyatining o’rni va ahamiyati hamda uning
samarali boshqarilishi juda muhimdir.
Mazkur kurs ishining dolzarbligi , eng avvalo, milliy iqtisodiyotning
barqaror va jadal o’sishiga erishishda investitsiyalarning tutgan o’rni bilan
belgilanadi. O’zbekiston Respublikasida investitsiya faoliyatini yanada
faollashtirish, xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va mahalliy investorlarga
imtiyozlar yaratish borasida keng ko’lamli islohotlar olib borilmoqda. Bular esa
ushbu yo’nalishni chuqur tahlil qilish, mavjud muammolarni aniqlash va ularni
bartaraf etish yo’llarini ishlab chiqishni taqozo etadi.
Kurs ishining maqsadi – milliy iqtisodiyotda investitsiya faoliyatining
nazariy asoslarini o’rganish, O’zbekistonda investitsiya muhitining hozirgi holatini
tahlil qilish va uning yanada rivojlanish istiqbollarini aniqlashdan iborat.
Kurs ishining ob’ekti – O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyotida amalga
oshirilayotgan investitsiya faoliyati va uni tartibga soluvchi institutlar faoliyati
hisoblanadi.
3

Kurs ishining predmeti esa – milliy iqtisodiyotda investitsiya faoliyatining
mazmuni, shakllari, mexanizmlari va samaradorligini oshirish yo’llaridir.
Kurs ishining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
 investitsiya faoliyatining nazariy asoslarini tahlil qilish;
 investitsiyalarning iqtisodiy o’sishdagi rolini ochib berish;
 O’zbekistonda investitsiya siyosatining holatini baholash;
 investitsiya faoliyatini rag’batlantirish bo’yicha amaliy takliflar ishlab
chiqish.
Kurs ishining tuzilishi kirish, asosiy boblar (har biri bir necha kichik
bo’limlardan iborat), xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat. Har
bir bobda mavzuga oid muhim nazariy va amaliy jihatlar yoritilgan bo’lib, ular
asosida umumiy xulosa va takliflar shakllantirilgan.
O’zbekistonning investitsiya muhitini yaxshilash va xorijiy kapitalni jalb
qilish bo’yicha amalga oshirilayotgan islohotlar, yangi qonunlar va normativ-
huquqiy hujjatlar mamlakatda investitsiyalarni yanada faollashtirishga qaratilgan.
Investitsiya faoliyatining nafaqat iqtisodiy, balki ijtimoiy va ekologik ta’siri ham
alohida e’tiborga sazovor. Investitsiya faqatgina iqtisodiy barqarorlikni
ta’minlashga yordam bermaydi, balki jamiyatning turmush darajasini oshirish,
yangi ish o’rinlarini yaratish, innovatsion va ekologik jihatdan barqaror
texnologiyalarni joriy etishga yordam beradi.
Mamlakatda amalga oshirilayotgan investitsiyaviy islohotlarning asosiy
maqsadi – xorijiy investitsiyalarning kirishini rag’batlantirish, ichki bozorni
diversifikatsiya qilish va iqtisodiy jarayonlarni modernizatsiya qilishdir. Bu
maqsadlarga erishish uchun hukumat tomonidan o’tkazilayotgan yangi qonunlar,
soliq siyosatidagi islohotlar, maxsus iqtisodiy zonalar yaratish kabi chora-tadbirlar
4

amalga oshirilmoqda. Bularning barchasi O’zbekistonning iqtisodiy rivojlanishini
jadallashtirish va xalqaro investorlarga qulay sharoit yaratishning asosiy omillari
sifatida muhim ahamiyatga ega.
Shu bilan birga, investitsiyalarni boshqarish va xavf-xatarlarni kamaytirish
borasida mamlakatda yangi mexanizmlar joriy etilmoqda. Xavf-xatarlarni
minimallashtirish orqali investitsiyalarni samarali va barqaror boshqarish mumkin
bo’ladi. Buning uchun investitsiyaviy ishonchni ta’minlash, shaffoflikni oshirish
va investorlarning huquqlarini himoya qilish zarur.
Maqsad – mamlakatda investitsiya muhitini yaxshilash va xorijiy va
mahalliy investitsiyalarning samarali foydalanishining ijobiy ta’sirlarini tahlil
qilishdir. Ushbu ishda, investitsiyalarni jalb qilishda davlat tomonidan ko’rsatilgan
yordam, yangi qonunlar, shuningdek, investitsiya xavflarini boshqarish usullari,
investitsiyalarni rivojlantirish uchun amalga oshirilgan islohotlar, shuningdek,
investitsiya muhitini takomillashtirishga qaratilgan tavsiyalar haqida batafsil
ma’lumotlar keltiriladi.
Xulosa qilib aytganda, O’zbekistonning investitsiya muhitini
takomillashtirish borasidagi islohotlar, mamlakatning iqtisodiy salohiyatini
oshirish va barqaror o’sish sur’atlarini ta’minlashga xizmat qiladi. Shu bilan birga,
o’zgarishlar jarayonida davlatning rollari va qadamlarining ahamiyati muhimdir,
chunki ular nafaqat xorijiy investorlarni jalb qilish, balki mahalliy biznesni qo’llab-
quvvatlashda ham o’z ta’sirini ko’rsatadi.
5

I BOB: INVESTITSIYA FAOLIYATINING ASOSLARI VA TURLARI
1.1. Investitsiya faoliyatining umumiy tavsifi va ahamiyati
Investitsiya faoliyati milliy iqtisodiyotning rivojlanishida, yangi
texnologiyalarni joriy etishda, ishlab chiqarish quvvatlarini kengaytirishda va
ijtimoiy infratuzilmani yaxshilashda asosiy o'rin egallaydi. Investitsiyalar
iqtisodiyotga yangi resurslarni, yangi yondashuvlarni olib keladi va bu orqali
iqtisodiy tizimning samarali ishlashini ta'minlaydi. Shu sababli, investitsiya
faoliyati iqtisodiyotni rivojlantirish va innovatsion imkoniyatlarni amalga
oshirishda muhim ahamiyatga ega.
Investitsiya deganda, mavjud moliyaviy resurslarni kelajakda daromad olish
maqsadida yoki iqtisodiy o'sish, ijtimoiy rivojlanish, ekologik barqarorlik va
boshqa maqsadlar uchun sarflash tushuniladi. Bunday sarf-xarajatlar asosan ikkita
turga bo'linadi: real investitsiyalar (ya'ni, ishlab chiqarish, texnologiyalar,
infratuzilma) va moliyaviy investitsiyalar (aksiyalar, obligatsiyalar, valyutalar,
boshqa moliyaviy vositalar).
Investitsiyaning turlari
Investitsiya faoliyati turli shakllarda va turlarda amalga oshiriladi. Ularning
eng asosiy turlari quyidagilarni o'z ichiga oladi:
1. Real investitsiyalar: Bu turdagi investitsiyalar ishlab chiqarish,
infratuzilma, qurilish, texnologiyalar va boshqa jismoniy aktivlarga
yo'naltirilgan mablag'lardir. Masalan, yangi zavodlar qurish, yangi
texnologiyalarni joriy etish, yangi energiya manbalarini yaratish —
bularning barchasi real investitsiyalar hisoblanadi.
6

1.1.1-chizma. Investitsiya muhiti va mamlakat imidji (reputation)
o rtasidagi munosabatlar tasniflanishiʻ 1
2. Moliyaviy investitsiyalar: Bu investitsiyalar aksiyalar, obligatsiyalar,
valyutalar, bank depozitlari, boshqa moliyaviy vositalarga yo'naltiriladi. Moliyaviy
investitsiyalar asosan naqd pul yoki moliyaviy aktivlarni qaytarib olish maqsadida
amalga oshiriladi.
Investitsiya faoliyatining ahamiyati
Investitsiyalar milliy iqtisodiyotga keng ko'lamli ta'sir ko'rsatadi va uning
ahamiyati quyidagi yo'nalishlarda o'z ifodasini topadi:
1
Muallif tomonidan tuzilgan.
7

1. Iqtisodiy o'sish va ishlab chiqarishning kengayishi: Investitsiyalar
iqtisodiyotning turli sohalariga yo'naltirilgan resurslarni taqdim etadi, bu esa ishlab
chiqarish hajmining ortishiga olib keladi. Bu o'z navbatida, yangi ish o'rinlarini
yaratadi, yangi mahsulotlarni ishlab chiqarishni yo'lga qo'yadi va iqtisodiy o'sishni
ta'minlaydi.
2. Innovatsion jarayonlarning rivojlanishi: Investitsiyalar yangi
texnologiyalarni, ilmiy yutuqlarni joriy etish va ishlab chiqarishni modernizatsiya
qilishga imkon yaratadi. Innovatsion jarayonlar ishlab chiqarish samaradorligini
oshirish, mahsulotlar sifatini yaxshilash va yangi bozorlarni zabt etishga yordam
beradi.
3. Ijtimoiy rivojlanish: Investitsiyalar nafaqat iqtisodiy, balki ijtimoiy ta'sir
ko'rsatadi. Yangi infratuzilma ob'ektlarini qurish, sog'liqni saqlash, ta'lim va
boshqa ijtimoiy sohalarda investitsiyalar aholi turmush darajasini yaxshilashga
xizmat qiladi.
4. Iqtisodiy barqarorlikni ta'minlash: Investitsiyalar iqtisodiyotning
muvozanatli rivojlanishini ta'minlaydi, iqtisodiy sektorlarning diversifikatsiyasini
(xilma-xillanishini) kuchaytiradi, iqtisodiy inqirozlar va tarmoqlar o'rtasidagi
tengsizliklarni kamaytiradi.
O'zbekistonda investitsiya faoliyati so'nggi yillarda sezilarli darajada o'sdi.
2023 yil oxiriga kelib, mamlakatga 10 milliard dollardan ortiq investitsiyalar jalb
qilindi. Bu raqamlar davlat tomonidan amalga oshirilgan investitsiya islohotlari,
xususiy sektorni qo'llab-quvvatlash va xorijiy investorlar bilan hamkorlikni
mustahkamlash natijasida yuzaga keldi.
Shuningdek, investitsiya faoliyatining iqtisodiyotga ta'siri quyidagi asosiy
sohalarda sezilmoqda:
8

Sanoat sohasida: Investitsiyalar sanoatning yirik tarmoqlarini rivojlantirishga
yordam berdi, jumladan, energetika, avtomobilsozlik va og'ir sanoat. 2022 yilning
oxiriga kelib, sanoatning umumiy o'sish sur'ati 6% ga yetdi.
Qurilish va infratuzilma: Investitsiyalar qurilish va infratuzilma ob'ektlariga
yo'naltirilgan bo'lib, bu aholi turmush darajasining oshishiga olib keldi. 2023 yil
yakunlariga ko'ra, qurilish va infratuzilma sohasidagi investitsiyalarning hajmi 2,5
milliard dollarni tashkil etdi.
Xorijiy investitsiyalar: O'zbekistonda xorijiy investitsiyalarning umumiy
hajmi 4,5 milliard dollarni tashkil etdi. Xorijiy sarmoya asosan energetika,
telekommunikatsiya va qishloq xo'jaligiga yo'naltirilgan.
Investitsiya faoliyatining qonuniy asoslari O'zbekistonda bir nechta muhim
qonunlar va qarorlar orqali belgilangan. Ushbu hujjatlar investitsiyalarni qo'llab-
quvvatlash va investorlarni rag'batlantirish maqsadida ishlab chiqilgan.
Ushbu qonun O'zbekiston Respublikasida investitsiyalarni rag'batlantirish,
ularning huquqiy himoyasini ta'minlash va investitsiya faoliyatini boshqarishning
asosiy prinsiplari va usullarini belgilaydi. Qonun investorlarning huquqlarini
himoya qilish, shuningdek, investitsiya xavf-xatarlarini kamaytirish bo'yicha
muhim qoidalarni o'z ichiga oladi.
Ushbu qaror xorijiy investorlar uchun qo'shimcha imtiyozlar yaratadi va
ularni O'zbekistonda faoliyat yuritishga undaydi. Qaror investitsiyalarni jalb qilish
bo'yicha soddalashtirilgan tartib va kafolatlarni o'z ichiga oladi.
Ushbu qaror orqali investitsiya faoliyatini boshqarishni samarali tarzda
tashkil etish va investorlar bilan ishlashni yengillashtirish uchun yangi tizimlar
joriy etildi. Komissiya tashkil etish orqali investitsiya jarayonlari yanada
tezlashtiriladi.
9

Ushbu strategiyada investitsiyalarni jalb qilishning ahamiyati alohida
ta'kidlangan. Strategiya iqtisodiyotni modernizatsiya qilish, yangi tarmoqlarni
rivojlantirish va barqaror iqtisodiy o'sish uchun zarur bo'lgan barcha shart-
sharoitlarni yaratishga qaratilgan.
Investitsiya faoliyati milliy iqtisodiyotning rivojlanishi uchun juda
muhimdir. U nafaqat iqtisodiy o'sish, balki yangi texnologiyalarni joriy etish,
innovatsion yondashuvlarni qo'llash va ijtimoiy infratuzilmani yaxshilashga
yordam beradi. O'zbekistonda investitsiya muhitini takomillashtirish va xorijiy
investorlarni jalb qilish uchun amalga oshirilayotgan islohotlar va qonuniy asoslar
davlat iqtisodiyotini rivojlantirishda asosiy vosita bo'lib xizmat qilmoqda.
1.2. Investitsiya faoliyatining shakllari va usullari
Investitsiya faoliyati o’z mohiyatiga ko’ra turli shakllarda namoyon bo’ladi.
Har bir shaklning o’ziga xos huquqiy asoslari, iqtisodiy ahamiyati, amaliy
mexanizmlari mavjud bo’lib, ular ishlab chiqarish jarayonlarida, xizmatlar
ko’rsatishda yoki moliyaviy bozorlarda faol qo’llaniladi.
Bevosita investitsiyalar — bu ishlab chiqarish vositalarini xarid qilish, yangi
ishlab chiqarish quvvatlarini yaratish, mavjud korxonalarni modernizatsiya qilish,
yangi texnologiyalarni joriy etishga yo’naltirilgan investitsiyalardir. Bevosita
investitsiyalar, odatda, kapital qurilish, texnologik liniyalarni yangilash, ishlab
chiqarish maydonlarini kengaytirish, yangi ish o’rinlari yaratish orqali iqtisodiy
o’sishga kuchli ta’sir ko’rsatadi. Bu turdagi investitsiyalar, asosan, real sektorni
qo’llab-quvvatlashga yo’naltiriladi. Masalan, 2023-yilda O’zbekistonda qayta
ishlash sanoatiga yo’naltirilgan to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar umumiy
10

investitsiyalar hajmining 35,6 foizini tashkil etgan. Bu tarmoqda Xitoy, Rossiya,
Turkiya va Janubiy Koreya sarmoyalari ustunlik qiladi.
Bilvosita investitsiyalar — investitsiya resurslarining moliyaviy vositalar
orqali iqtisodiy aylanmaga kiritilishi. Bunga bank depozitlari, aksiyalar,
obligatsiyalar va boshqa moliyaviy instrumentlarga mablag’ kiritish kiradi. Ushbu
shakl investorlarga ishlab chiqarishga bevosita aralashmagan holda daromad olish
imkonini beradi. Misol uchun, “O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki
to’g’risida”gi Qonunga muvofiq, davlat ichki obligatsiyalari orqali investorlar
davlat tomonidan kafolatlangan foizli daromad olish imkoniga ega bo’ladilar.
2022-yil davomida O’zbekiston fond bozorida amalga oshirilgan portfel
investitsiyalar hajmi 5,1 trln so’mni tashkil etdi, bu 2021-yilga nisbatan 17 foizga
ko’p.
Ichki investitsiyalar — mamlakat hududida joylashgan iqtisodiy subyektlar
tomonidan amalga oshiriladigan sarmoyalardir. Bular, odatda, davlat byudjeti,
mahalliy tadbirkorlar va aholining jamg’armalari hisobiga moliyalashtiriladi.
“2022–2026 yillarga mo’ljallangan Yangi O’zbekistonning taraqqiyot
strategiyasi”da ichki investitsiyalarning yillik hajmini yalpi ichki mahsulotga
nisbatan 30 foizga yetkazish maqsad qilingan. Shu asosda, faqatgina 2023-yilning
o’zida mahalliy manbalar hisobidan 140 trln so’mlik investitsiyalar jalb etildi.
Tashqi (xorijiy) investitsiyalar — chet el fuqarolari, kompaniyalari yoki
xalqaro tashkilotlar tomonidan mamlakat iqtisodiyotiga yo’naltirilgan
sarmoyalardir. Bunday investitsiyalar ko’pincha texnologiya transferi, innovatsion
echimlar va boshqaruv madaniyatini olib keladi. “O’zbekiston Respublikasiga
xorijiy investitsiyalarni jalb qilish strategiyasi” asosida 2023-yilda 11,5 mlrd
AQSh dollar miqdorida to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar kiritilgan bo’lib, bu
11

ko’rsatkich oldingi yilga nisbatan 18,2 foizga ko’proqdir. Eng yirik loyihalardan
biri — Navoiy viloyatida qurilgan “GTL” zavodi bo’lib, bu loyiha Janubiy Koreya
kompaniyalari bilan hamkorlikda amalga oshirilgan.
Xususiy investitsiyalar — yuridik va jismoniy shaxslar, ya’ni tadbirkorlar
tomonidan o’z mablag’lari hisobidan amalga oshiriladi. Xususiy sektorda, ayniqsa,
kichik va o’rta biznes subyektlari faol ishtirok etadi. 2023-yilda O’zbekistonda
kichik biznes tomonidan yo’naltirilgan investitsiyalar umumiy hajmning 40,7
foizini tashkil etdi.
Davlat investitsiyalari — davlat byudjeti, budjetdan tashqari jamg’armalar
va xalqaro moliyaviy institutlar hisobidan moliyalashtiriladi. Bu investitsiyalar
asosan ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish, energetika, transport va sog’liqni
saqlash sohalariga yo’naltiriladi. Masalan, 2023-yil yakuniga ko’ra, davlat
tomonidan sog’liqni saqlash tizimiga yo’naltirilgan sarmoyalar hajmi 12,3 trln
so’mni tashkil etgan.
Aralash (public-private partnership – PPP) investitsiyalar — davlat va
xususiy sektor o’rtasidagi hamkorlik asosida amalga oshiriladi. Bu shakl ko’pincha
yirik infratuzilmaviy loyihalarda qo’llaniladi. Masalan, Toshkent viloyatidagi
“Zangiota” ixtisoslashtirilgan kasalxonasi davlat-xususiy sheriklik asosida qurilgan
bo’lib, bu loyiha doirasida xususiy sektor binoni qurdi, davlat esa xizmatlar narxini
kafolatli ravishda to’lab beradi. O’zbekistonda PPP loyihalari soni 2024-yil
holatiga ko’ra 350 tadan oshgan bo’lib, ular umumiy 3,1 mlrd dollar miqdoridagi
sarmoyani jalb qilgan.
To’g’ridan-to’g’ri moliyalashtirish — bu usulda investorlar ishlab chiqarish
vositalarini yoki xizmat ko’rsatish obyektlarini bevosita moliyalashtiradi. Bu
12

usulda yirik qurilish, zavod-fabrikalar, logistika markazlari, ta’lim muassasalari
tashkil etiladi.
Lizing — uzoq muddatli ijaraning o’ziga xos turi bo’lib, asbob-uskunalar
yoki transport vositalari investor tomonidan xarid qilinib, ishlab chiqaruvchiga
foydalanish uchun beriladi. O’zbekiston Lizing Assotsiatsiyasi ma’lumotlariga
ko’ra, 2023-yilda sanoat uskunalari uchun 1,2 trln so’mlik lizing shartnomalari
tuzilgan.
Franshiza — tayyor biznes modeli asosida faoliyat yuritish imkonini beradi.
Masalan, “Chopar Pizza” brendi bo’yicha O’zbekiston hududida 2023-yilda 35 ta
yangi filial ochilgan bo’lib, ularning barchasi franshiza asosida faoliyat
yuritmoqda. Bu usul xatarni kamaytiradi, lekin boshlang’ich badal va brend
talablariga qat’iy rioya qilishni talab qiladi.
1.2.1.Investitsion jarayonlarni trend va empirik rivojlanish modellari
Portfel investitsiyalari — moliyaviy bozorlar orqali amalga oshiriladi.
Investor aksiyalar, obligatsiyalar, fondlar va boshqa moliyaviy instrumentlar
13

portfelini shakllantirib, u orqali passiv daromad oladi. O’zbekiston Respublikasi
Kapital bozorini rivojlantirish agentligi 2024-yil boshida mamlakatda 23 ta
investitsiya fondi faoliyat yuritayotganini bildirgan, ularning umumiy portfeli 8
trln so’mdan oshgan.
Har bir investitsiya shakli va usuli o’zining afzalliklari, xatarlari,
daromadlilik darajasi va huquqiy tartibga solinishi bilan ajralib turadi. Ularni
to’g’ri tanlash investitsiya loyihalarining muvaffaqiyatli amalga oshirilishini
belgilab beradi.
1.3. O’zbekistonda investitsiya faoliyatini tartibga soluvchi huquqiy-
me’yoriy asoslar
O’zbekiston Respublikasida investitsiya faoliyati davlat tomonidan keng
ko’lamda qo’llab-quvvatlanadi va izchil tarzda huquqiy tartibga solinadi.
Investitsiya faoliyati subyektlari uchun kafolatlangan erkinlik, sarmoya xavfsizligi,
moliyaviy imtiyozlar, hamda davlat-xususiy sheriklik imkoniyatlari mavjud.
Investitsiyalarni jalb qilish va ulardan samarali foydalanish mexanizmlari qat’iy
qonunchilik va normativ-huquqiy hujjatlar bilan mustahkamlangan.
O’zbekiston Respublikasining “Investitsiyalar to’g’risida”gi Qonuni (1998-
yil 30-aprel, yangi tahriri 2019-yil 25-dekabrda qabul qilingan) investitsiya
faoliyatining huquqiy asosiy tamoyillarini belgilaydi. Ushbu qonunga muvofiq,
investitsiya — bu foyda (daromad) olish yoki ijtimoiy samaraga erishish
maqsadida iqtisodiy faoliyat obyektlariga moddiy va nomoddiy boyliklarni, shu
jumladan intellektual mulkni jalb qilishdir.
Mazkur qonun quyidagi asosiy prinsiplarga tayanadi:
14

Investorlarga teng huquqlilik;
Investitsiya xavfsizligini ta’minlash;
Davlat tomonidan investitsiyalarning daxlsizligini kafolatlash;
Milliy va xorijiy investorlar uchun teng iqtisodiy sharoitlar yaratish;
Sarmoyadorlar huquqlarining qonuniy himoyasi.
Investitsiyalarni tartibga solish bilan bog’liq yana bir muhim hujjat —
“Xorijiy investitsiyalar to’g’risida”gi Qonun bo’lib, u xorijiy investorlarning
O’zbekiston hududidagi huquqiy maqomi, ularning faoliyat yuritish shakllari,
soliqqa tortilishi, daromadlarni repatriatsiya qilish tartibini aniq belgilab beradi.
Ushbu qonun xorijiy sarmoyadorlarga quyidagi kafolatlarni beradi:
Majburiy rekvizitsiya yoki milliylashtirishga yo’l qo’yilmasligi;
Investitsiyalarni olib chiqish erkinligi;
Pul mablag’larini erkin konvertatsiya qilish huquqi;
Sud-huquqiy himoya vositalariga teng kirish.
Davlat tomonidan kafolatlangan yondashuvlardan biri bu — davlat
kafolatlari va imtiyozlar tizimidir. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-
yil 7-fevraldagi PF-4947-sonli farmoni (Harakatlar strategiyasi)da investitsiya
muhitini yaxshilash, investorlar uchun erkin, ochiq, barqaror va bashorat
qilinadigan iqtisodiy sharoitlar yaratish ustuvor vazifa sifatida belgilangan.
Investitsiyalarni jalb qilishda muhim rol o’ynovchi idoralardan biri —
Investitsiyalar, sanoat va savdo vazirligi bo’lib, u investitsion siyosatni ishlab
chiqish, yirik loyihalarni muvofiqlashtirish, xorijiy investorlar bilan muzokaralarni
tashkil qilish kabi vakolatlarga ega. Ushbu vazirlik huzurida “Investitsiya
loyihalari monitoringi va amalga oshirilishini nazorat qilish departamenti” faoliyat
yuritadi.
15

2022-yil 5-mayda qabul qilingan O’zbekiston Respublikasi Prezidentining
PQ–253-sonli qaroriga ko’ra, “O’zbekistonga sarmoya kiritgan investorlar uchun
kafolatlangan huquqiy himoya” mexanizmi joriy etildi. Bu qaror asosida, 10 mln
AQSh dollari va undan ortiq sarmoya kiritgan investorlar bilan shartnoma asosida
individual investitsion shartnomalar tuzilmoqda, ularga 10 yilgacha soliq, bojxona
va boshqa imtiyozlar berilmoqda.
Xalqaro sarmoyadorlar ishonchini oshirish maqsadida O’zbekiston
Multilateral Investment Guarantee Agency (MIGA) — Xalqaro sarmoya
kafolat agentligi,
ICSID — Xalqaro investitsiya nizolarini hal qilish markazi,
UNCTAD — Savdo va taraqqiyot bo’yicha BMT konferensiyasi,
va boshqa xalqaro moliya institutlari bilan hamkorlik qiladi.
Shuningdek, O’zbekiston 50 dan ortiq davlatlar bilan ikki tomonlama
investitsiyalarni himoya qilish bo’yicha bitimlar imzolagan. Bu bitimlar
investorlarga ularning huquqlari xalqaro miqyosda tan olinishi va zarur bo’lsa,
xalqaro arbitraj sudlariga murojaat qilish imkonini beradi.
2023-yilda “Investorlar huquqlarini himoya qilish bo’yicha O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining huzuridagi kengash” tashkil etilgan bo’lib, bu organ
investorlar va davlat o’rtasidagi ziddiyatlarni tez va adolatli hal qilish, noqonuniy
aralashuvlarning oldini olish, shikoyatlarni ko’rib chiqish bilan shug’ullanadi.
Bundan tashqari, “Davlat-xususiy sheriklik to’g’risida”gi Qonun asosida
davlat investitsiyalarini xususiy sarmoya bilan uyg’unlashtirish, sog’liqni saqlash,
ta’lim, energetika, yo’l-transport sohalarida yirik loyihalarni amalga oshirish
mexanizmlari ishlab chiqilgan. 2023-yilda PPP asosida 1,5 mlrd dollar miqdoridagi
16

yangi loyihalar tasdiqlangan bo’lib, bu tarmoqda qonunchilik bazasi har yili
takomillashtirib borilmoqda.
Shunday qilib, O’zbekistonda investitsiya faoliyatining huquqiy-me’yoriy
asoslari izchil shakllantirilgan va xalqaro standartlarga moslashtirilgan bo’lib,
davlat investorlarga qat’iy kafolatlar, erkin iqtisodiy faoliyat yuritish imkoniyati,
soliq va bojxona imtiyozlari, xalqaro huquqiy himoya kafolatlarini taqdim etadi.
Bu esa mamlakatda sarmoya kiritish uchun qulay va barqaror muhit yaratilishiga
xizmat qilmoqda.
17

II BOB: MILLIY IQTISODIYOTDA INVESTITSIYA
FAOLIYATINING TA'SIRI
2.1. Investitsiyalar va iqtisodiy o’sish: nazariy asoslar
Investitsiyalar iqtisodiy o’sishning eng muhim va barqaror manbai
hisoblanadi. Har qanday davlatning makroiqtisodiy barqarorligi, innovatsion
rivojlanish sur’atlari, yangi ish o’rinlarining yaratilishi, iqtisodiy klasterlarning
shakllanishi, sanoatning modernizatsiyasi va eksport salohiyatining kengayishi
bevosita investitsiyalarning hajmi va samaradorligiga bog’liqdir. Iqtisodiy
nazariyada bu bog’liqlik turli davrlar va makroiqtisodiy yondashuvlar asosida har
tomonlama izohlangan va modellashtirilgan.
Harrod–Domar model
Eng dastlabki va klassik yondashuvlardan biri Harrod–Domar modeli
hisoblanadi. Mazkur modelga ko’ra, iqtisodiy o’sish to’g’ridan-to’g’ri
investitsiyalarning hajmi va ularning samaradorligi — ya’ni kapitalning chegara
mahsuldorligiga bog’liq. Harrod–Domar modeli iqtisodiy o’sishni ta’minlash
uchun zarur bo’lgan jamg’arma normasi va kapital-output ratio (kapital
mahsuldorligi koeffitsienti) asosida tahlil qiladi. Unga ko’ra, jamg’arma normasi
qancha yuqori bo’lsa va har bir investitsiya birligi ko’proq mahsulot yaratsa, o’sish
sur’atlari shuncha yuqori bo’ladi. Ammo bu model bir qator kamchiliklarga ega: u
texnologik taraqqiyotni, ishchi kuchi o’sishini va resurslardan foydalanish
samaradorligini hisobga olmaydi.
Solow–Swan modeli
18

1956-yilda neoklassik iqtisodchilar R. Solow va T. Swan tomonidan ishlab
chiqilgan model — iqtisodiy o’sish nazariyasida tub burilish yasagan. Solow–
Swan modeli kapital jamg’armalari va ishchi kuchi o’sishi bilan bir qatorda
texnologik taraqqiyotning ham o’sishga ta’sirini ko’rsatadi. Bu modelda
investitsiyalarning samaradorligi vaqt o’tishi bilan kamayib boradi — bu
“kapitalning kamayuvchi rentabelligi” deb ataladi. Ya’ni, birinchi investitsiya
birligi katta o’sish olib kelsa, keyingilarining ta’siri sustlashadi. Demak, uzoq
muddatda investitsiyalar o’z samarasini yo’qotadi, o’sish faqat texnologik
innovatsiyalar orqali davom etadi. Bu yondashuv, zamonaviy texnologiyalarni
ishlab chiqish va ularni ishlab chiqarishga keng joriy etish investitsiya siyosatining
ajralmas qismi bo’lishi kerakligini ko’rsatadi.
Endogen o’sish nazariyasi
1980-yillarning oxirlarida endogen (ichki omillarga asoslangan) o’sish
nazariyalari shakllana boshladi. Bu yondashuvlarda investitsiyalarning iqtisodiy
o’sishga ta’siri nafaqat ishlab chiqarish vositalarini kengaytirish orqali, balki inson
kapitali, bilim, malaka, tadqiqot va innovatsiyalarni rag’batlantirish orqali
tushuntiriladi. Paul Romer va Robert Lukas tomonidan ishlab chiqilgan modellar
shuni ko’rsatadiki, davlatning ta’lim, sog’liqni saqlash, fan va innovatsiyalar
sohasiga yo’naltirgan investitsiyalari iqtisodiyotda o’z-o’zini rag’batlantiruvchi,
uzoq muddatli, ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Bu modelda, har bir yangi texnologiya yoki
bilim yaratilishi — boshqa ishlab chiqaruvchilarga ham ijobiy externalities (tashqi
effektlar) orqali ta’sir qiladi. Shuning uchun, investitsiyalar nafaqat moddiy
aktivlarga, balki intellektual va ijtimoiy infratuzilmaga yo’naltirilganda ham
iqtisodiy o’sishni jadallashtiradi.
Keynesiy yondashuv
19

J. M. Keynes makroiqtisodiy yondashuvida investitsiyalarni qisqa muddatli
iqtisodiy barqarorlikni ta’minlovchi asosiy vosita sifatida ko’radi. Keynesiy
nazariyada jamiyatda umumiy talabning yetishmasligi iqtisodiy turg’unlikka olib
keladi. Shu sababli, hukumat sarmoyalarni ko’paytirish, davlat xarajatlarini
oshirish va monetar yengilliklar orqali iqtisodiy faollikni rag’batlantirishi kerak.
Keynesga ko’ra, davlat tomonidan amalga oshiriladigan investitsiyalar — ayniqsa
inqiroz paytlarida — “multiplikator effekti” hosil qilib, umumiy talab va bandlikni
oshiradi.
2.2. Investitsiya faoliyatining tarmoqlar kesimidagi ta’siri
Milliy iqtisodiyotda investitsiya faoliyati nafaqat umumiy iqtisodiy o’sishni
ta’minlaydi, balki tarmoqlar kesimidagi strukturaviy o’zgarishlarni ham
shakllantiradi. Turli iqtisodiy tarmoqlarga yo’naltirilgan investitsiyalar ushbu
sohalarning rivojlanish sur’atlarini, zamonaviy texnologiyalar bilan jihozlanishini,
mehnat unumdorligini va mahsulot raqobatbardoshligini bevosita belgilaydi. Shu
sababli, investitsiyalarning yo’nalishlari va tarkibi milliy iqtisodiyotdagi
tarmoqlararo muvozanat, ichki bozorning talabi, eksport imkoniyatlari va xalqaro
raqobatbardoshlikni aniqlovchi omilga aylanadi.
Sanoat tarmog’idagi ta’siri
Sanoat — har qanday iqtisodiyotning asosiy tayanchi bo’lib, aynan shu
tarmoqqa yo’naltirilgan investitsiyalar real ishlab chiqarish salohiyatining o’sishiga
xizmat qiladi. Zamonaviy texnologiyalarni joriy etish, energiya samaradorligini
oshirish, mehnatni avtomatlashtirish, yuqori sifatli mahsulot ishlab chiqarishni
yo’lga qo’yish kabi jarayonlar to’g’ridan-to’g’ri investitsion faoliyat bilan bog’liq.
20

Masalan, metallurgiya, neft-gaz sanoati, kimyo va qurilish materiallari ishlab
chiqarish tarmoqlariga yo’naltirilgan to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar (TXI)
mamlakatda sanoat modernizatsiyasi va eksport salohiyatining kengayishiga sabab
bo’lgan.
Davlat dasturlari doirasida ishlab chiqilgan sanoat kooperatsiyasi loyihalari,
texnoparklar va erkin iqtisodiy zonalar orqali yuqori texnologik quvvatlar
shakllantirilib, ishlab chiqarish tarmoqlari ichki va tashqi bozorlarga moslashgan,
eksport yo’naltirilgan sanoat klasterlari ko’rinishida rivojlanmoqda. Bunda davlat
tomonidan berilgan soliq imtiyozlari, subsidiyalar va infratuzilmaviy qo’llab-
quvvatlash choralari investitsion jarayonni jadallashtirgan.
Qishloq xo’jaligi va agrosanoat majmuasidagi ta’siri
Qishloq xo’jaligi — oziq-ovqat xavfsizligi, aholining ijtimoiy-iqtisodiy
barqarorligi va eksportning muhim manbai sifatida doimiy investitsiyaga muhtoj
bo’lgan tarmoqdir. Bu sohada amalga oshirilgan investitsiyalar, ayniqsa, irrigatsiya
tizimlari modernizatsiyasi, suv tejovchi texnologiyalar joriy etilishi, zamonaviy
texnika bilan ta’minlash, ekin maydonlarining diversifikatsiyasi orqali sezilarli
natijalar keltiradi. Mamlakatlarda agrar islohotlar va fermer xo’jaliklarini
moliyaviy rag’batlantirish orqali yerga investitsiya kiritish hajmi ortadi, ishlab
chiqarish hajmi va mahsuldorlik keskin oshadi.
Bundan tashqari, qishloq xo’jaligi mahsulotlarini qayta ishlash va logistika
tizimlariga yo’naltirilgan investitsiyalar orqali butun agro-zanjirni
modernizatsiyalash imkoniyati yaratiladi. Natijada, mahsulot isrofi kamayadi,
qo’shilgan qiymat oshadi, va ichki bozor ehtiyojlarini to’liq qondirish imkoniyati
paydo bo’ladi.
Transport va infratuzilma tarmoqlaridagi ta’siri
21

Transport va infratuzilma — barcha iqtisodiy tarmoqlarning
integratsiyalashuvi, hududlararo aloqadorlik va logistika samaradorligining asosiy
infrabazasi hisoblanadi. Ushbu sohalarga yo’naltirilgan investitsiyalar yo’llar,
temiryo’llar, aeroportlar, logistika markazlari, energetika va aloqa tarmoqlari
sifatida jamiyat infratuzilmasini tubdan yaxshilaydi.
Strategik infratuzilma obyektlarining yangilanishi yoki qayta qurilishi,
nafaqat iqtisodiy aylanishni tezlashtiradi, balki investorlar uchun qulay muhit
yaratadi. Bu bevosita investitsion risklar darajasini pasaytiradi, mintaqaviy
iqtisodiy faollikni oshiradi. Jumladan, avtomobil yo’llarining sifatli va zamonaviy
holati mahsulot yetkazib berish zanjirlarini optimallashtirib, logistika xarajatlarini
kamaytirishga yordam beradi.
2.3. Investitsiya faoliyatining moliyaviy barqarorlikka ta’siri
Investitsiya faoliyati milliy iqtisodiyotda moliyaviy barqarorlikni
ta’minlashda muhim o’rin tutadi. Moliyaviy barqarorlik — iqtisodiyotning turli
sohalarining o’zaro uyg’unlikda ishlashini, iqtisodiy inqirozlar va moliyaviy
shoklarga qarshi chidamliligini ta’minlaydigan omil sifatida belgilanishi mumkin.
Investitsiyalar, ayniqsa, uzoq muddatli va barqaror investitsiya oqimlari,
iqtisodiyotning o’sishini rag’batlantiradi, ish o’rinlarini yaratadi va ichki ishlab
chiqarish salohiyatini oshiradi. Shu bilan birga, ular moliyaviy bozorlarning
shaffofligini va barqarorligini ham ta’minlashda ahamiyat kasb etadi.
Investitsiyalarning moliyaviy bozorlar bilan aloqasi
Investitsiyalar nafaqat real sektorga, balki moliyaviy bozorga ham bevosita
ta’sir qiladi. Xususan, portfel investitsiyalari, aksiyalar va obligatsiyalar kabi
22

moliyaviy vositalar orqali kiritilgan investitsiyalar moliyaviy bozorlarning
likvidligini oshiradi, investorlarga qo’shimcha daromad olish imkoniyatini yaratadi
va iqtisodiy o’sish uchun zarur bo’lgan moliyaviy resurslarni ta’minlaydi. Bunday
investitsiyalar yirik va kichik firmalarning kapitalga bo’lgan ehtiyojlarini qondiradi
va ularning rivojlanishini rag’batlantiradi.
Moliyaviy bozorlarning o’zgaruvchanligi va risklari mavjud bo’lishi sababli,
davlat tomonidan moliyaviy barqarorlikni ta’minlashga qaratilgan qator qonun
hujjatlari va siyosatlar ishlab chiqilgan. Masalan, "Moliyaviy barqarorlik
to’g’risida"gi qonunlar va markaziy bankning moliyaviy tarmoqlarni nazorat qilish
siyosatlari investitsiyalarning barqaror oqimlarini ta’minlaydi va moliyaviy
bozorlarining xavf-xatarlarini kamaytiradi.
Investitsiyalarning kredit bozoriga ta’siri
Investitsiyalar moliyaviy tizimda kredit bozorining rivojlanishiga ham ta’sir
ko’rsatadi. To’g’ridan-to’g’ri va portfel investitsiyalari orqali jamg’arilgan
mablag’lar banklar va boshqa moliyaviy institutlar tomonidan kredit berish
imkoniyatlarini oshiradi. Bu kreditlar esa o’z navbatida, real sektor
kompaniyalarining o’sishiga yordam beradi, ularni yangi mahsulotlar ishlab
chiqish, texnologiyalarni joriy etish va ishlab chiqarishni kengaytirish uchun zarur
bo’lgan moliyaviy resurslar bilan ta’minlaydi.
Investitsiya faoliyati va kredit bozorining aloqalari hamda moliyaviy
barqarorlikka ta’siri borasida bir qator qonun hujjatlari va tartibga solish
normativlari mavjud. Masalan, "Kredit tashkilotlari faoliyatini tartibga solish
to’g’risida"gi qonunlar va "Markaziy bankning normativ hujjatlari"
investitsiyalarning xavfsizligi va kredit risklarini nazorat qilishda muhim rol
o’ynaydi.
23

Investitsiyalar va davlat qarzi
Investitsiya faoliyatining moliyaviy barqarorlikka ta’sirida davlatning qarz
siyosati ham o’z o’rniga ega. Davlat qarzining oshishi, agar u ishlab chiqarishni
kengaytirishga yo’naltirilgan bo’lsa, iqtisodiy o’sish va barqarorlikni ta’minlashi
mumkin. Biroq, agar qarz iste’mol xarajatlariga yo’naltirilsa, bu moliyaviy
barqarorlikka salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin. Shu boisdan, investitsiyalarni
moliyalashtirishda davlat qarzining optimal darajada bo’lishi muhim ahamiyatga
ega.
Investitsiyalarni moliyalashtirishda davlatning qarz siyosati va davlat
budjetining barqarorligini ta’minlash uchun qator normativ-huquqiy hujjatlar
ishlab chiqilgan. Masalan, O’zbekiston Respublikasining "Davlat byudjeti
to’g’risida"gi qonunlari va "Markaziy bankning monetar siyosatiga doir" qarorlari
investitsiyalarning moliyaviy barqarorlikka bo’lgan ta’sirini nazorat qilishda
muhim rol o’ynaydi.
Investitsiyalar va inflyatsiya
Investitsiyalar inflyatsiya darajasiga ham ta’sir ko’rsatadi. Agar
investitsiyalar iqtisodiyotda muvozanatni ta’minlash va ishlab chiqarishni
kengaytirishga yo’naltirilgan bo’lsa, bu inflyatsiya bosimining kamayishiga olib
keladi. Biroq, qiyin sharoitlarda yoki noaniqliklar yuzaga kelganda amalga
oshirilgan investitsiyalar inflyatsiya darajasining oshishiga sabab bo’lishi mumkin.
Shuning uchun, investitsiya siyosatini ishlab chiqishda inflyatsiya darajasini va
iqtisodiy muvozanatni hisobga olish zarur.
Investitsiyalar moliyaviy barqarorlikni ta’minlash uchun muhim omil
hisoblanadi. Ular moliyaviy bozorlar, kredit tarmoqlari va davlat qarzi kabi
jihatlarni boshqarishda bevosita ta’sir ko’rsatadi. Investitsiya faoliyatining barqaror
24

bo’lishi va uning ishlab chiqarishni rivojlantirishga, iqtisodiy o’sishni
rag’batlantirishga va moliyaviy tizimning mustahkamlanishiga xizmat qilishiga
qaratilgan siyosatlar va qonun hujjatlari zarur. Shu bilan birga, investitsiyalarni
samarasiz va xatarlarga boy yo’naltirishdan saqlanish lozim, chunki bu moliyaviy
barqarorlikni xavf ostiga qo’yishi mumkin. 2
2
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. (2024). “Investitsiyalarni jalb qilish uchun soliq siyosatini
soddalashtirishga oid qaror” farmoni.
25

II BOB: INVESTITSIYA FAOLIYATINI RAG’BATLANTIRISH VA
JAMOAT POLITIKASI
3.1. Investitsiyalarni rag’batlantirish siyosatining maqsadlari va
vositalari
Investitsiyalarni rag’batlantirish siyosati milliy iqtisodiyotning o’sishini
ta’minlash, yangi ish o’rinlarini yaratish, ishlab chiqarish va xizmatlar tarmog’ini
modernizatsiya qilish, texnologik yangilanishlarni amalga oshirish va eksport
salohiyatini oshirishga qaratilgan strategik muhim vositadir. Bu siyosatning
muvaffaqiyatli amalga oshirilishi iqtisodiyotning barqaror rivojlanishiga, ijtimoiy
farovonlikka va global raqobatbardoshlikka erishishga xizmat qiladi.
Investitsiyalarni rag’batlantirishni amalga oshirishda davlat turli siyosiy
vositalardan foydalanadi, jumladan, soliq imtiyozlari, subsidiya dasturlari,
eksportni qo’llab-quvvatlash, investitsiya erkin zonalari va boshqa moliyaviy
rag’batlar. Bu siyosatning asosiy maqsadi — iqtisodiyotni rivojlantirish uchun
zarur bo’lgan moliyaviy resurslarni jalb qilish, investitsion muhitni jozibador qilish
va mahalliy va xorijiy investorlarga samarali sharoitlar yaratishdir.
Investitsiyalarni rag’batlantirishning asosiy maqsadlari
Investitsiyalarni rag’batlantirish siyosatining asosiy maqsadlari quyidagilarni
o’z ichiga oladi:
1. Iqtisodiy o’sishni ta’minlash: Investitsiyalar iqtisodiyotning barcha
sohalarida, xususan sanoat, qishloq xo’jaligi, transport, energetika va xizmatlar
tarmoqlarida yangi texnologiyalarni joriy etishga, ishlab chiqarishni kengaytirishga
26

va mavjud resurslardan samarali foydalanishga yordam beradi. Bu esa umumiy
iqtisodiy o’sishni rag’batlantiradi.
2. Bandlikni yaratish: Investitsiyalar, ayniqsa, infratuzilma va sanoat
sohalariga yo’naltirilgan investitsiyalar yangi ish o’rinlarini yaratadi, shu bilan
birga mehnat bozorida talab yuqori bo’lgan sohalarda mutaxassislarni tayyorlashga
yordam beradi. Bu esa ishchi kuchining daromadini oshiradi va iqtisodiy
barqarorlikni ta’minlaydi.
3. Texnologik modernizatsiyani amalga oshirish: Yangi texnologiyalar va
innovatsion yechimlarga investitsiyalar iqtisodiyotning raqobatbardoshligini
oshiradi, ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtiradi, yuqori qo’shilgan
qiymatli mahsulotlar ishlab chiqarishni osonlashtiradi va eksport salohiyatini
oshiradi.
4. Tashqi savdoni rivojlantirish: Investitsiyalar milliy iqtisodiyotning eksport
salohiyatini oshiradi, yangi bozorlarni ochishga va xalqaro savdoda o’z o’rnini
mustahkamlashga yordam beradi. Bunday investitsiyalar milliy brendlarni global
miqyosda raqobatbardosh qilishga imkon yaratadi.
Rag’batlantirish vositalari
Investitsiyalarni rag’batlantirish siyosatida davlat turli vositalardan
foydalanadi. Ular iqtisodiyotning samarali rivojlanishini ta’minlash va mahalliy va
xorijiy investorlar uchun jozibador sharoitlar yaratishga qaratilgan. Quyidagi
vositalar investitsiyalarni rag’batlantirishda keng qo’llaniladi:
1. Soliq imtiyozlari va subsidiya dasturlari: Investorlarga soliq imtiyozlari,
ijtimoiy to’lovlarni kamaytirish va boshqa moliyaviy rag’batlar taqdim etish orqali
investitsion muhitni jozibador qilish. Misol uchun, O’zbekiston Respublikasining
2020 yildagi "Investitsiyalarni rag’batlantirish va ulardan foydalanish"
27

to’g’risidagi qonuni soliq imtiyozlarini yaratdi, bu soliq stavkalarini pasaytirish va
soliq to’lovlaridan ozod qilishni o’z ichiga oladi.
2. Davlat qo’llab-quvvatlash dasturlari: Investitsiyalarni jalb qilish va ularni
rag’batlantirish uchun davlat tomonidan ishlab chiqilgan qo’llab-quvvatlash
dasturlari investorlar uchun keng imkoniyatlar yaratadi. O’zbekistonning 2021
yilgi "Investitsiya va innovatsiyalarni qo’llab-quvvatlash" dasturi kichik va o’rta
biznesni moliyalashtirish va texnologik modernizatsiyani amalga oshirishga
yordam beradi. Shuningdek, dasturlar orqali investorlar uchun arzon kreditlar va
imtiyozli foiz stavkalari taqdim etiladi.
3. Investitsiya erkin zonalari va texnoparklar: Investitsiya erkin zonalari va
texnoparklar yaratish orqali mamlakatda iqtisodiy faoliyatni rivojlantirishga
qaratilgan siyosat amalga oshiriladi. O’zbekistonning Farg’ona viloyatidagi
"Angren" investitsiya erkin zonasida investorlar uchun bojxona to’lovlari, soliq
imtiyozlari va infratuzilma imkoniyatlari taqdim etiladi. Bu kabi zonalar ishlab
chiqarishni modernizatsiya qilish, yuqori texnologik mahsulotlarni ishlab
chiqarishni rag’batlantirish va xalqaro bozorlarga chiqishni osonlashtiradi.
4. Bank kreditlari va moliyaviy infrastrukturani yaxshilash: Investitsiyalarni
rag’batlantirishda banklar va moliyaviy institutlar yordamida qulay kredit shartlari,
hamda moliyaviy vositalar taqdim etish ham muhim ahamiyatga ega. Markaziy
bank va tijorat banklari tomonidan taqdim etiladigan arzon kreditlar kichik va o’rta
biznesning rivojlanishiga yordam beradi. 2020 yilda Markaziy bank tomonidan
chiqarilgan "Investitsiya kreditlari" dasturi investorlar uchun foiz stavkalarini
pastlatish va kredit olishni soddalashtirishni ko’zlagan.
5. Xalqaro hamkorlik va investitsiya kelishuvlari: Davlatlar o’rtasidagi
xalqaro investitsiya kelishuvlari ham investitsiyalarni jalb qilishda muhim vosita
28

hisoblanadi. O’zbekiston, masalan, turli davlatlar bilan imzolagan bitimlar orqali
xorijiy investorlarga qo’shimcha himoya va kafolatlar taqdim etmoqda. "Xorijiy
investitsiyalarni qo’llab-quvvatlash" to’g’risidagi bitimlar xorijiy kapitalni jalb
qilishni yanada kengaytiradi.
Investitsiyalarni rag’batlantirish siyosati milliy iqtisodiyotning o’sishini,
barqarorligini va raqobatbardoshligini ta’minlashga yordam beradi. Buning uchun
davlat soliq imtiyozlari, subsidiyalar, qo’llab-quvvatlash dasturlari, investitsiya
erkin zonalari va texnoparklar kabi vositalardan foydalanadi. Shuningdek, bank
kreditlari, xalqaro investitsiya kelishuvlari va boshqa moliyaviy infrastrukturani
yaxshilash orqali ham investitsiyalarni jalb qilish va ularni rag’batlantirishga
qaratilgan siyosatni amalga oshiradi. Bu siyosatning samarali ishlashini ta’minlash
uchun tegishli qonun hujjatlari va normativ huquqiy bazalar ishlab chiqilishi lozim.
Shu bilan birga, investitsion muhitni yaxshilash va investorlar uchun barqaror va
xavfsiz sharoitlar yaratish zarur.
O’zbekiston Respublikasi investitsiyalarni rivojlantirish uchun bir qator
muhim qonunlar va normativ-huquqiy hujjatlar qabul qildi. Bu qonunlar va
hujjatlar iqtisodiyotning barqaror o’sishini ta’minlash, investitsiya oqimlarini
oshirish va investorlar uchun maqbul sharoitlar yaratishga qaratilgan. Quyida bu
sohadagi muhim qonunlar va amalga oshirilgan tadbirlar haqida batafsil ma'lumot
beraman:
1. "Investitsiyalarni jalb qilish va ularni qo’llab-quvvatlash to’g’risida"gi
Qonun (2019-yil)
2019-yilda O’zbekiston Respublikasi investitsiyalarni jalb qilish va qo’llab-
quvvatlash sohasida yangi qonunni qabul qildi. Ushbu qonun, asosan, investitsiya
29

faoliyatining samaradorligini oshirish, investorlar uchun qulay sharoitlar yaratish,
va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishga hissa qo’shish maqsadida ishlab chiqilgan.
Tadbirlar va erishilgan natijalar:
Investitsiya shart-sharoitlarini yaxshilash: Yangi qonun investorlarga soliq
imtiyozlari, bojxona to’lovlaridan ozod qilish, erkin iqtisodiy zonalar va
texnoparklar tashkil etish kabi imkoniyatlar yaratdi. Bu esa investorlar uchun
O’zbekistonni jozibador bozorga aylantirdi.
Investitsiya muhitining yaxshilanishi: Investitsiya muhiti va huquqiy
tizimning yaxshilanishi natijasida xorijiy investorlarning ishonchi oshdi.
O’zbekistonning 2020-yilgi "Investitsiya jozibadorligi indeksi"da reytingi sezilarli
darajada oshdi.
Investitsiya miqdori: Qonun qabul qilinganidan so’ng, 2020-2021 yillarda
O’zbekiston iqtisodiyotiga jalb qilingan xorijiy investitsiyalar miqdori 5 milliard
dollardan ortdi. Bu esa mamlakatning iqtisodiy salohiyatini oshirishga yordam
berdi.
Xalqaro investitsiya kelishuvlari: O’zbekiston tomonidan xorijiy investorlar
uchun qo’shimcha himoya va kafolatlar taqdim etish maqsadida bir qator xalqaro
kelishuvlar imzolandi.
2. "Xorijiy investitsiyalarni qo’llab-quvvatlash" Dasturi (2021-yil)
2021-yilda O’zbekiston hukumati xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va
ularni qo’llab-quvvatlashga qaratilgan yangi dasturini amalga oshirdi. Ushbu
dastur investorlarga keng moliyaviy va soliq imtiyozlari, bozorlarni yanada
diversifikatsiya qilish va texnologiyalarni yangilash uchun qo’llanildi.
Tadbirlar va erishilgan natijalar
30

Investitsiya zonalarining tashkil etilishi: O’zbekistonning turli hududlarida,
jumladan, "Angren" investitsiya erkin zonasida xorijiy investorlarga soliq va
bojxona imtiyozlari taqdim etildi. Bu hududlarda ishlab chiqarish va eksport
salohiyatini oshirish uchun zarur infratuzilma yaratildi.
Investitsion muhitning yaxshilanishi: Yangi qonunlar va normativ hujjatlar,
jumladan, "Investitsiya muhitini yaxshilash va investorlarga yordam berish"
bo’yicha mexanizmlar ko’rib chiqildi. Buning natijasida investitsiyalarning yanada
ortishi kuzatildi.
Soliq imtiyozlari: Investorlar uchun soliq imtiyozlari va subsidiya dasturlari
ishlab chiqildi. Bu jarayonlar yangi texnologiyalarga investitsiyalarni jalb qilish va
yuqori texnologik mahsulotlarni ishlab chiqarishni osonlashtirdi.
3. "Sanoatni modernizatsiya qilish va investitsiya faoliyatini qo’llab-
quvvatlash" Dasturi (2022-yil)
2022-yilda sanoatni modernizatsiya qilish va investitsiyalarni qo’llab-
quvvatlash uchun yangi dastur qabul qilindi. Bu dastur davlat tomonidan yirik
sanoat tarmoqlarida investitsion faoliyatni rag’batlantirish va ishlab chiqarishni
modernizatsiya qilishga yordam berdi.
Tadbirlar va erishilgan natijalar:
Texnologik yangilanishlar: Innovatsion va yuqori texnologiyali mahsulotlar
ishlab chiqarishga qaratilgan investitsiyalarni jalb qilish uchun "Texnoparklar"
tashkil etildi. Texnologiyaviy modernizatsiya jarayonlari, ayniqsa, energetika va
telekommunikatsiya sohalarida katta o’zgarishlar keltirdi.
Yangi ish o’rinlarini yaratish: Ushbu dastur orqali sanoat tarmoqlarini
kengaytirish va yangi ish o’rinlarini yaratish maqsadida 100 mingdan ortiq yangi
ish o’rinlari tashkil etildi.
31

Investitsiya majburiyatlari: Dasturda mamlakatning yirik sanoat korxonalari
va investorlar uchun o’z investitsiyalarini jalb qilish bo’yicha majburiyatlar
belgilandi.
O’zbekiston Respublikasi "Xorijiy investitsiyalarni qo’llab-quvvatlash va
rag’batlantirish" to’g’risidagi qonunlarini ishlab chiqish va qabul qilish jarayonida
quyidagi asosiy hujjatlar e’tiborga olindi:
1. "Investitsiya faoliyatini qo’llab-quvvatlash" (2021-yil): Ushbu hujjat
investitsiya loyihalarini amalga oshirishda davlat tomonidan ko’rsatiladigan
qo’llab-quvvatlashni, soliq imtiyozlarini va boshqa iqtisodiy rag’batlarni o’z ichiga
oladi.
2. "Investitsiya faoliyatini jozibador qilish bo’yicha qonun" (2019-yil): Bu
qonun O’zbekiston iqtisodiyotini global investitsiya oqimlaridan foydalantirishga,
yangi texnologiyalarni joriy etishga va ishlab chiqarishni modernizatsiya qilishga
qaratilgan.
O’zbekiston Respublikasining investitsiyalarni jalb qilish va ularni qo’llab-
quvvatlash bo’yicha amalga oshirilgan qonunchilik islohotlari va dasturlar
investitsiyalarning o’sishiga, iqtisodiyotning turli sohalarida modernizatsiya
jarayonlarini tezlashtirishga, yangi ish o’rinlarini yaratishga va eksport salohiyatini
oshirishga katta yordam bergan. Yangi qonunlar, normativ huquqiy hujjatlar va
rag’batlantirish vositalari mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirish, tashqi va ichki
investitsiyalarni jalb qilish va raqobatbardoshlikni oshirishga xizmat qilmoqda. 3
3
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. (2021). “Xorijiy investitsiyalarni rag‘batlantirish va ularni samarali
boshqarish bo‘yicha yangi chora-tadbirlar” farmoni.
32

3.2. Investitsiya xavf-xatarlarini boshqarish va ularni kamaytirish
usullari
Investitsiya faoliyatining samarali rivojlanishi va uzoq muddatli
muvaffaqiyatlari ko’pincha xavf-xatarlarni boshqarishga bog’liqdir. Investitsiyalar
har doim belgilangan risklar bilan birga keladi, shuning uchun bu xavflarni
aniqlash, tahlil qilish va boshqarish zarur. Xavf-xatarlarni boshqarish investitsiya
faoliyatining muvaffaqiyatli amalga oshirilishi uchun asosiy omil hisoblanadi.
Quyida investitsiya xavf-xatarlarini boshqarish va kamaytirishning asosiy usullari,
shuningdek, ular bilan bog’liq qonun hujjatlari va statistik ma'lumotlar keltiriladi.
Investitsiya jarayonida xavf-xatarlar turli manbalardan kelib chiqadi.
Shuning uchun birinchi qadam bu xavf-xatarlarni tahlil qilish va baholashdir.
Xavf-xatarlarni identifikatsiya qilishda quyidagi omillar hisobga olinadi:
Bozor xavfi: Bozorning o’zgaruvchanligi, masalan, fond bozori, valuta kursi
yoki xom ashyo narxlaridagi o’zgarishlar.
Iqtisodiy xavf: Iqtisodiy inqirozlar, inflyatsiya darajasi va boshqa
makroiqtisodiy omillar.
Siyosiy xavf: Hukumatning siyosiy qarorlari, siyosiy beqarorlik,
qonunchilikdagi o’zgarishlar va xalqaro sanktsiyalar.
Tabiiy ofatlar: Yuzaga keladigan tabiiy ofatlar, masalan, zilzila, to’fonlar
yoki qurg’oqchiliklar.
Texnologik xavf: Innovatsiyalarning tez rivojlanishi va eski
texnologiyalarning eskirishi.
Xavf-xatarlarni tahlil qilishda amaliy metodlardan biri SWOT-tahlil
(Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats)ni qo’llashdir. Bu metod
33

yordamida investitsiya loyihasining kuchli va zaif tomonlari, imkoniyatlar va
tahdidlar aniqlanadi.
Investitsiya xavf-xatarlarini kamaytirishning eng samarali usullaridan biri
diversifikatsiyadir. Diversifikatsiya – bu kapitalni turli investitsiya vositalariga va
aktivlarga taqsimlashdir. Diversifikatsiya quyidagi shakllarda amalga oshiriladi:
Geografik diversifikatsiya: Kapitalni turli mintaqalarga yoki davlatlarga
taqsimlash. Masalan, O’zbekiston hukumati Xitoy va boshqa mamlakatlardan
investitsiya jalb qilishga harakat qilmoqda, shuningdek, Yevropa va AQSH
bozorlarida ham faoliyat yuritmoqda.
Sanoat diversifikatsiyasi: Kapitalni turli sanoat tarmoqlariga taqsimlash. Bu
iqtisodiyotning faqat bir tarmog’iga bog’lanishdan saqlanishga yordam beradi va
sanoatdagi o’zgarishlardan kelib chiqadigan xavf-xatarlarni kamaytiradi.
Aktiv diversifikatsiyasi: Kapitalni turli investitsiya vositalariga (aksiyalar,
obligatsiyalar, ko’chmas mulk va boshqalar) taqsimlash.
Bundan tashqari, Xorijiy investitsiya xavfi ham mavjud. Masalan, 2015-
yilda Yevropa Ittifoqi va AQSH tomonidan qabul qilingan sanktsiyalar Rossiya
iqtisodiyotida salbiy ta'sir ko’rsatdi, bu esa investorlar uchun xavf tug’dirdi.
Diversifikatsiya orqali bu kabi xavflarni kamaytirish mumkin.
Investitsiya xavf-xatarlarini boshqarishning yana bir muhim usuli – bu
sug’urta vositalaridan foydalanishdir. Sug’urta investitsiya faoliyatidagi ayrim
risklarni qoplashga yordam beradi. O’zbekiston hukumati, ayniqsa, xorijiy
investorlarga investitsion xavflarni sug’urtalash imkoniyatlarini taqdim etadi. Bu
xavflar:
Siyosiy xavflar (masalan, milliylashuv yoki siyosiy beqarorlik),
Tabiiy ofatlar (yurisdiktsiya hududida yuz beradigan tabiiy ofatlar),
34

Iqtisodiy xavflar (inflyatsiya va boshqa makroiqtisodiy xavflar) kabi turli
xavf-xatarlarga qarshi sug’urta qilish imkonini beradi.
Investitsiya xavfini sug’urtalash bo’yicha O’zbekiston Respublikasi 2018-
yilda Xorijiy Investitsiyalarni sug’urtalashni tashkil etish bo’yicha yangi qonunni
qabul qildi. Ushbu qonun orqali investorlar o’z kapitalini xavfsizroq saqlash
imkoniyatiga ega bo’ldilar.
O’zbekiston hukumati investitsiya xavf-xatarlarini boshqarish va
kamaytirish uchun bir qator qonunlar va normativ hujjatlar ishlab chiqdi. 2020-
yilda qabul qilingan "Investitsiya faoliyatini qo’llab-quvvatlash to’g’risida"gi
qonun investorlarning huquqlarini himoya qilish va ularning xavflarini kamaytirish
uchun muhim ahamiyatga ega. Ushbu qonun, ayniqsa, xavf-xatarlar bilan bog’liq
bo’lgan iqtisodiy va siyosiy risklarni kamaytirish maqsadida quyidagi
imkoniyatlarni yaratadi:
Investitsiyalarni sug’urtalash va xavf-xatarlarni kamaytirish,
Yaxshi huquqiy himoya va kafolatlar taqdim etish,
Investitsiya loyihalarini tahlil qilish va eng xavfsiz variantlarni tanlash.
5. Hukumatning soliq va moliyaviy imtiyozlari
Hukumat, ayniqsa, yangi investitsiyalarni jalb qilish uchun soliq
imtiyozlarini va boshqa moliyaviy rag’batlantirish vositalarini taqdim etadi. Bunga
misol sifatida "Investitsiya erkin zonalari" va **"Sanoat parklaridagi
imtiyozlar"**ni keltirish mumkin. Ushbu hududlar investorlarni soliqlardan ozod
qilish, bojxona imtiyozlarini taqdim etish va subsidiya berish imkoniyatlarini
yaratadi. Buning natijasida investorlarga xavfsiz muhitda ishlash imkoniyatlari
yaratiladi, shu bilan birga davlat tomonidan yuqori darajadagi qo’llab-quvvatlash
va kafolatlar taqdim etiladi.
35

Investitsiya xavf-xatarlarini boshqarish va kamaytirish usullari
iqtisodiyotning barqaror rivojlanishini ta’minlashda muhim rol o’ynaydi. Xavf-
xatarlarni tahlil qilish, diversifikatsiya, sug’urtalash, huquqiy himoya va davlat
qo’llab-quvvatlashi investorlarga xavflarni minimallashtirishga yordam beradi.
O’zbekistonning yangilangan qonunchilik tizimi va investitsiya sharoitlarini
yaxshilashga qaratilgan siyosati mamlakatda xavf-xatarlarni boshqarishning
samarali tizimini yaratish uchun asos bo’lib xizmat qilmoqda. 4
Investitsiya faoliyatida xavf-xatarlarni boshqarish va kamaytirish mamlakat
iqtisodiyotining barqarorligi va investorlarning ishonchini ta'minlash uchun muhim
ahamiyatga ega. O'zbekistonda bu borada bir qator chora-tadbirlar amalga
oshirilmoqda.
Investitsiya loyihalarini amalga oshirishdan oldin, potentsial xavf-xatarlarni
aniqlash va baholash zarur. Bu jarayon quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi:
Xavf-xatarlarni identifikatsiya qilish: Siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va tabiiy
omillarni hisobga olish.
Xavf-xatarlarni baholash: Xavfning ehtimolligi va uning investitsiya
loyihasiga ta'sirini aniqlash.
Xavf-xatarlarni boshqarish strategiyasini ishlab chiqish: Xavflarni
kamaytirish yoki ularga qarshi choralar ko'rish.
Investitsiya portfelini turli aktivlar va tarmoqlarga taqsimlash orqali xavf-
xatarlarni kamaytirish mumkin. O'zbekistonda bu usul quyidagicha amalga
oshirilmoqda:
4
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. (2024). “Yashil energiya va ekologik investitsiyalarni
rag‘batlantirish” farmoni.
36

Geografik diversifikatsiya: Xorijiy investitsiyalarni jalb qilish, masalan,
2024-yilda 27,2 milliard dollar miqdorida investitsiyalar o'zlashtirilgan.
Sanoat diversifikatsiyasi: Turli sanoat tarmoqlariga investitsiyalarni
yo'naltirish, ayniqsa qayta ishlash sanoatiga.
Investitsiya xavf-xatarlarini sug'urtalash orqali moliyaviy yo'qotishlarni
kamaytirish mumkin. O'zbekistonda bu borada quyidagilar amalga oshirilmoqda:
Investitsiya sug'urtasi: Xorijiy investorlarga siyosiy va iqtisodiy xavflardan
himoya qilish.
Tabiiy ofatlar sug'urtasi: Tabiiy ofatlar natijasida yuzaga keladigan
yo'qotishlarni qoplash.
O'zbekistonda investitsiya xavf-xatarlarini boshqarish uchun bir qator qonun
hujjatlari qabul qilingan:
"Investitsiyalar va investitsiya faoliyati to'g'risida"gi qonun: 2024-yilda
yangi tahrirda qabul qilingan ushbu qonun investorlarning huquqlarini himoya
qilish va investitsiya muhitini yaxshilashga qaratilgan.
"Maxsus iqtisodiy zonalar to'g'risida"gi qonunga o'zgartirishlar: 2024-yilda
kiritilgan o'zgartirishlar maxsus iqtisodiy zonalarning boshqaruv tizimini
soddalashtirishga qaratilgan.
2024-yil uchun O'zbekistonning konsolidatsiyalangan byudjeti 427,6 trillion
so'mni tashkil etgan bo'lib, bu Yalpi ichki mahsulotga nisbatan 4 foizni tashkil
etadi. Byudjetning 2,5 milliard dollari investitsiya loyihalarini moliyalashtirishga
yo'naltirilgan.
O'zbekistonda investitsiya xavf-xatarlarini boshqarish va kamaytirish uchun
kompleks yondashuv amalga oshirilmoqda. Yangi qonun hujjatlari,
diversifikatsiya, sug'urtalash va davlat qo'llab-quvvatlashi orqali investitsiya
37

muhitini yaxshilash va investorlarning xavfsizligini ta'minlashga qaratilgan chora-
tadbirlar amalga oshirilmoqda. Bu esa mamlakat iqtisodiyotining barqaror
rivojlanishiga xizmat qiladi.
3.3. O’zbekistonda investitsiya muhitini takomillashtirish bo’yicha
tavsiyalar
O’zbekistonning investitsiya muhitini takomillashtirish, iqtisodiy o’sishni
ta’minlash va xalqaro investorlar uchun qulay sharoit yaratish maqsadida quyidagi
tavsiyalarni amalga oshirish zarur:
1. Investitsiya qonunchiligini takomillashtirish
O’zbekiston hukumati investitsiya muhitini yaxshilash uchun bir qator
qonun hujjatlarini qabul qilgan. 2024-yil 19-aprelda qabul qilingan PF-67-sonli
Farmoniga ko’ra, to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni rag’batlantirishga
qaratilgan qo’shimcha chora-tadbirlar belgilangan. Ushbu farmon investorlarga
huquqiy kafolatlarni mustahkamlash, soliqlarni soddalashtirish va investitsiya
jarayonlarini tezlashtirishga qaratilgan.
2. Investitsiya dasturlarini ishlab chiqish
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan 2024-yil 20-
martga qadar 2024-yil II choragiga mo’ljallangan investitsiya dasturi loyihasi
ishlab chiqilishi belgilangan. Ushbu dasturda manfaatdor vazirliklar, idoralar va
hududiy hokimliklar bilan birgalikda investitsiya loyihalarini aniqlash va amalga
oshirish rejalashtirilgan.
3. Investitsiya ko’rsatkichlarini oshirish
2024-yilda O’zbekiston asosiy kapitalga 493,7 trillion so’m (taxminan 39,03
milliard dollar) miqdorida investitsiya jalb etdi. Bu o’tgan yilga nisbatan 127,6%
38

ga oshganini ko’rsatadi. Bu o’sish iqtisodiy siyosatdagi muhim o’zgarishlar va
investitsiya muhitini yaxshilash bo’yicha sa’y-harakatlarning samarasi hisoblanadi.
4. Xorijiy investitsiyalarni rag’batlantirish
O’zbekiston hukumati xorijiy investitsiyalarni jalb qilish uchun bir qator
chora-tadbirlarni amalga oshirmoqda. 2024-yil 19-dekabrda o’tkazilgan yig’ilishda
2025-yilda 43 milliard dollar miqdorida investitsiya jalb qilish rejalashtirilgani
ma’lum qilindi. Bu importni qisqartirish va mahalliylashtirish darajasini oshirishga
qaratilgan.
5. Investitsiya muhitini yaxshilash
O’zbekiston Respublikasida investitsiya muhitini tubdan yaxshilashga
qaratilgan chora-tadbirlar doirasida quyidagi yo’nalishlar belgilangan:
Investitsiya faoliyatini tartibga solishning samarali tizimini yaratish.
Xalqaro va xorijiy moliya institutlari bilan hamkorlikni kengaytirish
Investitsiya faoliyatini moliyalashtirishni takomillashtirish.
Investitsiya faoliyatini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlashning moliya-
kredit mexanizmini takomillashtirish.
6. “Yashil iqtisodiyot”ga investitsiyalarni jalb qilish
O’zbekiston hukumati “yashil iqtisodiyot”ga investitsiyalarni jalb qilishni
faollashtirishga qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshirmoqda. 2024-yilda
energetika tizimida qayta tiklanuvchi energiya quvvatlari ulushini ko’paytirish
bo’yicha rejalar ishlab chiqilgan. 5
5
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. (2020). “Investitsiya faoliyatini tartibga solish to‘g‘risida”gi qonun.
Qonun hujjati.
39

XULOSA
O’zbekistonning investitsiya muhitini takomillashtirish borasida amalga
oshirilayotgan keng qamrovli islohotlar mamlakat iqtisodiyotining yanada barqaror
va o’suvchi yo’nalishda rivojlanishiga katta ta’sir ko’rsatmoqda. Yangi qonunlar,
investitsiya faoliyatini rag’batlantirishga qaratilgan chora-tadbirlar, hamda
mamlakatda investitsiyalarni jalb qilish uchun yaratilgan imtiyozlar xalqaro
investorlar uchun jozibador muhitni shakllantirishga xizmat qilmoqda.
Investitsiya faoliyatini qo’llab-quvvatlashda qonuniy islohotlar
O’zbekiston hukumati tomonidan 2020-yil va undan keyingi yillarda qabul
qilingan bir qator qonunlar va farmonlar investitsiya muhitining shaffofligini
ta’minlash, investorlarning huquqlarini himoya qilish, ularni qo’llab-quvvatlashni
kuchaytirish maqsadida ishlab chiqilgan. Xususan, 2020-yilda “Investitsiya
faoliyatini tartibga solish to’g’risida”gi qonun, 2021-yilda kiritilgan o’zgarishlar va
2024-yilda qabul qilingan yangi investitsiya siyosatini rivojlantirishga oid
farmonlar mamlakatda investitsiyalarni jalb qilishni yanada faollashtirdi. Yangi
qonunlar va normativ-huquqiy hujjatlar, xususan, soliq va bojxona imtiyozlari, yer
va mulkni ijaraga berish shartlari kabi jihatlar, investorlar uchun samarali ish
yuritish imkoniyatlarini yaratdi.
Investitsiya muhitining jahon miqyosida tan olinishi
O’zbekiston investitsiyalarni jalb qilishda jahon miqyosida yanada jozibador
bo’lish uchun o’zining iqtisodiy infratuzilmasini yaxshilashga katta e’tibor
qaratmoqda. 2023-yilning oxiriga kelib, O’zbekistonning investitsiya salohiyati
jahon moliya institutlari tomonidan yuqori baholandi. Jahon Banki va Xalqaro
valyuta jamg’armasi O’zbekistonni “investitsiya uchun eng jozibador
40

mamlakatlardan biri” sifatida e’tirof etdi. Bu holat mamlakat iqtisodiy siyosatining
shaffofligi, xavfsizligi va xususiy mulk huquqlarining himoyasi bilan bog’liq.
Shuningdek, O’zbekiston davlat rahbari tomonidan joriy etilgan investitsiya
erkin zonalari va maxsus iqtisodiy zonalar investorlar uchun yanada keng
imkoniyatlarni yaratmoqda. Bu zonalar soliq imtiyozlari, bojxona imtiyozlari,
yerning arzonligi kabi imkoniyatlarni taqdim etib, yangi ishlab chiqarish
tarmoqlarining rivojlanishiga turtki bermoqda.
Xorijiy va mahalliy investitsiyalarni rag’batlantirish
Xorijiy investitsiyalarni jalb qilishning samarali mexanizmlari, jumladan,
hukumat tomonidan taqdim etilayotgan moliyaviy va soliq imtiyozlari, xorijiy
kompaniyalarni jalb qilishni ta’minladi. 2024-yil 1-choragida O’zbekiston jahon
bo’ylab investitsiya kirishining o’sish sur’atlari bo’yicha yuqori o’rinlarda
turmoqda. 2023-yilning oxirida mamlakatga kiritilgan investitsiyalar 2022-yilga
nisbatan 10 foizga oshdi. Bu o’sish, asosan, quyidagi sohalarda kuzatildi:
Qayta tiklanuvchi energiya resurslari;
Texnologiyalarni joriy etish;
Sanoat ishlab chiqarish tarmoqlari;
Qishloq xo’jaligi va oziq-ovqat sanoati.
Bundan tashqari, "Investitsiya daromadlarini qaytarish bo’yicha yangi
mexanizmlar" (PF-67-son farmoni, 2024) orqali investorlarning pul mablag’lari
xavfsizligini ta’minlash, ularga kafolatlar berish orqali iqtisodiy o’sishni
ta’minlashga xizmat qilmoqda.
Tadbirkorlik va innovatsion faoliyatni rivojlantirish
Mahalliy tadbirkorlikni rivojlantirishga qaratilgan yangi chora-tadbirlar
investitsiyalarni rag’batlantirishda muhim ahamiyatga ega. Mamlakatda tashkil
41

etilgan “Yosh tadbirkorlar jamg’armasi”, “Startap loyihalar” va “Texnologik
innovatsiyalarni rag’batlantirish markazlari” orqali innovatsion investitsiyalarni
jalb qilish va yangi biznesni rivojlantirishga yordam bermoqda. Xususan, 2024-
yilda mamlakatda 7,5 mingdan ortiq yangi startap va innovatsion kompaniyalar
faoliyat ko’rsatmoqda. Bu raqam yosh tadbirkorlarning iqtisodiy faoliyatga keng
jalb qilinishini ko’rsatadi.
“Yashil iqtisodiyot” va ekologik investitsiyalar
O’zbekiston hukumati 2025-yilga qadar qayta tiklanuvchi energiya sohasiga
qaratilgan investitsiyalarni 30 milliard dollarni tashkil etishini rejalashtirmoqda. Bu
tashabbus yashil iqtisodiyot va ekologik toza texnologiyalarni rivojlantirishga
qaratilgan chora-tadbirlarning davomidir. 2023-yilda qayta tiklanuvchi energiya
sohasiga jalb qilingan investitsiyalar 2,5 milliard dollarni tashkil etdi va bu raqam
har yili o’sib bormoqda.
42

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti. (2020). “Investitsiya faoliyatini
tartibga solish to’g’risida”gi qonun. Qonun hujjati.
2. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti. (2021). “Xorijiy investitsiyalarni
rag’batlantirish va ularni samarali boshqarish bo’yicha yangi chora-tadbirlar”
farmoni.
3. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti. (2024). “Investitsiyalarni jalb qilish
uchun soliq siyosatini soddalashtirishga oid qaror” farmoni.
4. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti. (2023). “Yangi iqtisodiy zonalar
yaratish va investitsiya muhitini yaxshilashga oid farmon”
5. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti. (2024). “Innovatsion startaplarni
qo’llab-quvvatlashga oid qaror”
6. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti. (2024). “Yashil energiya va
ekologik investitsiyalarni rag’batlantirish” farmoni.
7. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti. (2024). “O’zbekiston Respublikasi
investitsiya siyosatining 2025-yilgacha bo’lgan asosiy yo’nalishlari” farmoni.
8. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti. (2023). “Investitsiya xavf-xatarlarini
kamaytirish mexanizmlarini takomillashtirish” farmoni.
9. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti. (2020). “Mahalliy biznesni
rivojlantirishga qaratilgan yangi qonun”
10. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti. (2024). “Solvency va investitsiya
xavfsizligini ta’minlash uchun yangi tizimlarni joriy etish bo’yicha qaror”
11. Qonun hujjatlari. (2022). “O’zbekiston Respublikasida investitsiya
muhitini takomillashtirish to’g’risida”gi qonun.
43

12. O’zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi. (2021).
13. O’zbekiston Respublikasi Moliyaviy Hisob-kitoblar va Auditing
Bo’yicha Kodeksi. (2023).
14. O’zbekiston Respublikasi Banklar va Kredit Tashkilotlari Haqidagi
Qonun. (2021).
15. O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi. (2024).
“Investitsiya va iqtisodiy o’sish statistikasi bo’yicha ma’lumotlar”.
Qo’shimcha adabiyotlar:
Andreev, V. (2018). Investitsiya faoliyati va uning iqtisodiy rivojlanishdagi
o’rni. Tashkent: O’zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirish markazi.
G’ulomov, A. (2019). Xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va boshqarish:
Teoriya va amaliyot. Tashkent: O’zbekiston Universiteti Nashriyoti.
Karimov, R. (2020). Investitsiya strategiyalari va iqtisodiy barqarorlik.
Tashkent: Iqtisodiy Tadqiqotlar Instituti.
Yunusov, M. (2021). Milliy iqtisodiyotda investitsiyalarning ro’li va
ahamiyati. Tashkent: Ekonomist.
Azimov, A. (2022). Investitsiyalar va ularning iqtisodiy tizimdagi o’rni.
Tashkent: O’zbekiston Moliyaviy Tahlil va Prognozlash markazi.
Internet manbalari:
O’zbekiston Respublikasi Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi. (2024).
Investitsiya muhitini takomillashtirishga oid yangiliklar. https://invest.gov.uz
Xalqaro valyuta jamg’armasi (2023). O’zbekiston: iqtisodiy tahlil va
prognozlar. https://www.imf.org
Jahon banki (2023). O’zbekiston iqtisodiyotining o’sish sur’ati.
https://www.worldbank.org
44

O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi (2024). Investitsiya
statistikasi. https://stat.uz
“Investitsiya faoliyati va mamlakat iqtisodiyotiga ta’siri” maqolasi. (2023).
Uzbekiston.uz. https://www.uzbekiston.uz
45

Milliy iqtisodiyotda investitsiya faoliyati

Sotib olish