Milliy iqtisodiyotda raqamli iqtisodiyotni qo’llash - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	20000UZS
Размер	89.4KB
Покупки	0
Дата загрузки	03 Июнь 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

Продавец

Nurali Axmedov

Дата регистрации 24 Октябрь 2024

0 Продаж

Milliy iqtisodiyotda raqamli iqtisodiyotni qo’llash

Купить

Milliy iqtisodiyotda raqamli iqtisodiyotni qo’llash
MUNDARIJA
KIRISH……………………………………………………3
I BOB Milliy va Raqamli iqtisodiyot tushunchalari……5
1.1 Raqamli iqtisodiyot tushunchasi………………………..5
1.2 Raqamli iqtisodiyotning afzalliklari ……………………7
1.3 Raqamli iqtisodiyot O'zbekistonda……………………..8
II BOB Milliy iqtisodiyotda raqamli iqtisodiyotni
qo’llash…………………………………………………….10
2.1 Raqamli iqtisodiyotni tadbiq etishni yo’lga qo’yish bo’yicha Prezident
murojatnomasi…………………………………..10
2.2 Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish maqsadida raqamli infratuzilmani
yanada modernizatsiya qilish chora-
tadbirlari……………………………………………………23
XULOSA……………………………………………………28
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………….30
1

KIRISH
Dunyoda raqamli iqtisodiyot o‘sishining sur’atlari yiliga deyarli 20
foizni tashkil etmoqda. Taraqqiy etgan davlatlarda raqamli iqtisodiyotning
yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 7 foizga yetgan. Ular hozirning o‘zida
raqamli iqtisodiyotning joriy qilinishidan juda katta naf ko‘rishmoqda.
Xususan, Amerika Qo‘shma Shtatlari yiliga 400 milliard AQSh dollaridan
ko‘proq raqamli xizmatlarni eksport qilmoqda. Mazkur davlat yalpi ichki
mahsulotining 5 foizidan ko‘prog‘i bevosita internet va axborot-
telekommunikatsiya texnologiyalari bilan bog‘liq sohalarga to‘g‘ri keladi.
2025 yilgacha AQSh sanoatni raqamlashtirishdan qo‘shimcha 20 trln. dollar
daromad olishi kutilmoqda. Bunday iqtisodiy samaradorlik, ayniqsa iste’mol
tovarlari ishlab chiqarish (10,3 trln. dollar), avtomobil sanoati (3,8 trln.
dollar) va logistikada (3,9 trln. dollar) yuqori bo‘lishi ta’kidlanmoqda. Turli
tadqiqotlar natijalari bo‘yicha raqamli iqtisodiyotning dunyo iqtisodiyotidagi
salmog‘i 4,5 foizdan 15,5 foizgachani tashkil etadi. Jahon axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari sektorida yaratilayotgan qo‘shilgan
qiymatning deyarli 40 foizi va blokcheyn texnologiyalari bilan bog‘liq
patentlarning 75 foizi Amerika Qo‘shma Shtatlari va Xitoy Xalq
Respublikasi xissasiga to‘g‘ri keladi. Mamlakatimiz Prezidenti
Sh.M. Mirziyoevning 2020 yil 13 fevral kuni axborot texnologiyalarini
rivojlantirishga bag‘ishlangan tadbirda keltirgan statistik ma’lumotlariga
muvofiq AQShda raqamli iqtisodiyotning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi
10,9 foiz, Xitoyda 10 foiz, Hindistonda 5,5 foizni tashkil etadi.
O‘zbekistonda bu ko‘rsatkich 2 foizdan ham oshmaydi.
Raqamlashtirishning ahamiyati va ta’sirini qanchalik ortib borayotganligini
baholash uchun so‘nggi o‘n yillikdagi bir nechta yirik texnologik
kompaniyalar va raqamli platformalarning jahon bozoridagi kapitallarining
ulushini ko‘rish kifoya. Xususan, BMTning savdo va rivojlanish
konferensiyasi ma’lumotlarida qayd etilganidek, bu ko‘rsatkich 2009 yilda
16 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2018 yilning oxiriga kelib 56 foizga yetgan.
2

Dunyo hamjamiyatida ro‘y berayotgan bunday jadal o‘zgarishlar va
raqobatning keskinlashuvi jarayonida innovatsiyalar va raqamli
texnologiyalarni keng joriy etmasdan turib, yaqin va uzoq kelajakda
mamlakatimiz iqtisodiyotini barqaror rivojlantirish, uning raqobatdoshligini
ta’minlay olmasligimiz ayni haqiqat bo‘lib, bu esa, o‘z navbatida, ilmiy va
amaliy harakatlarni kuchaytirishni talab etadi.
Mamlakatimizda ilm-fanni yanada ravnaq toptirish, yoshlarimizni
chuqur bilim, yuksak ma’naviyat va madaniyat egasi etib tarbiyalash,
raqobatbardosh iqtisodiyotni shakllantirish borasida boshlagan ishlarimizni
jadal davom ettirishmaqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Sh.M. Mirziyoevning 2020 yil 24 yanvardagi Oliy Majlisga yo‘llagan
Murojaatnomasida 2020 yilga “Ilm, ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni
rivojlantirish yili” deb nom berish taklifi ilgari surilishi tom ma’noda
O‘zbekiston hayotida global taraqqiyotga hamohang ravishda tarixiy burilish
davri boshlanganini tasdiqladi.
Jahon iqtisodiyotining globallashuvi va texnologik rivojlanish
sharoitida O‘zbekistonning iqtisodiy rivojlanishini raqamli iqtisodiyotsiz
tasavvur qilish qiyin. Tadqiqotlar natijalariga ko‘ra, 2022 yilga kelib global
YaIMning chorak qismi raqamli sohada bo‘lishini taxmin qilinmoqda.
Lekin, xalqaro axborot kommunikatsiya texnologiyalari rivojlantirish
indeksi bo‘yicha O‘zbekiston 170 dan ortiq davlat ichida 103-o‘rinni egallab
turishining o‘zi mamlakatimizda bu sohada hali o‘z yechimini kutayotgan
masalalar va qilinishi lozim bo‘lgan ishlar ko‘pligidan dalolat beradi.
Davlatimiz rahbarining ta’kidlashicha , “…yurtimiz xalqaro axborot
kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish indeksi bo‘yicha 2019 yilda
8 pog‘onaga ko‘tarilgan bo‘lsa-da, hali juda ham orqada. Aksariyat vazirlik
va idoralar, korxonalar raqamli texnologiyalardan mutlaqo yiroq, desak, bu
ham haqiqat. Albatta, raqamli iqtisodiyotni shakllantirish kerakli
infratuzilma, ko‘p mablag‘ va mehnat resurslarini talab etishini juda yaxshi
3

bilamiz. Biroq, qanchalik qiyin bo‘lmasin, bu ishga bugun kirishmasak,
qachon kirishamiz?!
I BOB Milliy va Raqamli iqtisodiyot tushunchalari
1.1 Raqamli iqtisodiyot tushunchasi
So'ngi vaqtlarda "raqamli iqtisodiyot" tushunchasi juda ko'p marta
qo'llanilmoqda. Darhaqiqat, ko'plab rivojlangan mamlakatlarda raqamli
iqtisodiy ularning rivojlanish omillariga sezilarli darajada ta'sir o'tkazgan.
Jamiyat hayotida raqamli iqtisodiyot muhim rol o'ynaydi.
Demak, ushbu maqola raqamli iqtisodiyot haqida bo'ladi. Una "Raqamli
iqtisodiyot nima?", "Raqamli iqtisodiyot vazifalari va maqsadlari", "Raqamli
iqtisodiyotni O'zbekistonda rivojlanishdagi to'siqlar" kabi muhim savollarga
javob izlashga harakat qilamiz.
Ushbu mavzuni yoritishdan avval, kundalik hayotimizda ro'y berishi
mumkin bo'lgan bir holatni qarab chiqsak. Tasavvur qiling, juma kuni ishdan
uyga keldingiz, oila a'zolaringiz davrasidasiz, birdan shanba va yakshanba
dam olish kunlari mashinada Samarqand viloyati va Samarqand shahriga
sayohat qilish fikri paydo bo'ldi. Lekin Sizning shaxsiy mashinangiz yo'q.
Shunda Siz kompyuter yoki smartfoningiz orqali mashinalarni ijaraga
taqdim etuvchi kompaniyalar saytlari yoki mobil ilovalariga kirib, ism-
sharifingiz, haydovchilik guvohnomangiz raqamini kiritib, ikki kunga 6
kishilik oilaviy mashina buyurtma berdingiz. Endi sayohat yo'nalishi tanlash
kerak. Qayerlarga boriladi, qaysi muzey, tarixiy obidalarga tashrif
buyuriladi. Shunda Siz sayyohlik xizmatini ko'rsatadigan agentliklar saytlari
yoki mobil ilovalariga kirib, oila a'zolaringiz sonini kiritib, o'zingizga va oila
a'zolaringizga qiziq bo'ladigan sayyohlik yo'nalishini tanlaysiz. Shunda
shanba kuni ertalab uyingiz oldida 6 kishilik mashina, smartfoningizda
muzey va tarixiy obidalarga kirish chiptalari va mehmonxonada tunab qolish
uchun oldindan buyurtma qilingan joy bo'ladi. Siz hech qayerga bormasdan,
hech kimga qo'ng'iroq qilmasdan ikki kunga oilaviy, mashinada, sayohatni
tashkil qildingiz. So'ng Samarqandga yo'l oldingiz. U yerda ikki kun
4

aylangan so'ng, yakshanba kuni uyga qaytishda ozgina charchaganingizni
sezdingiz, bundan tashqari dushanba kuni ishga borish kerak. Shunda Siz
smartfoningizni olib darrov o'zingizga va oila a'zolaringizga Afrosiyob
tezyurar poyezdlariga chipta olib, vokzalga borasiz va uyga yo'l olasiz,
mashina vokzalda qoldiriladi...
Raqamli iqtisodiyot tushuncha nisbatan uzoq bo'lmagan vaqtda, 1995-yili
Massachusets universiteti amerikalik olimi Nikolas Negroponte tomonidan
aniqlab berilgan. Olim axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini intensiv
rivojlanishi ortidan eski iqtisodiyotdan yangi iqtisodiyotga o'tishda, qanday
o'zgarishlar ro'y berishi mumkinligini aytib o'tgan.
Raqamli iqtisodiyot - bu xo'jalik faoliyatini yuritish bo'lib, bunda ishlab
chiqarish va xizmat ko'rsatishdagi asosiy omil raqamlar ko'rinshidagi
ma'lumotlar bo'lib, katta hajmdagi axborotlarni qayta ishlash va shu qayta
ishlash natijasini analiz qilish yordamida har xil turdagi ishlab chiqarish,
xizmat ko'rsatish, texnologiyalar, qurilmalar, saqlash, mahsulotlarni yetkazib
berishda oldingi tizimdan samaraliroq yechimlar tadbiq qilishdir. Boshqacha
qilib aytgancha, raqamli iqtisodiyot bu onlayn xizmatlar ko'rsatish, elektron
tulovlar amalga oshirish, internet savdo, kraudfanding va boshqa turdagi
sohalarni raqamli kompyuter texnologiyalarini rivojlanishi bilan bog'langan
faoliyatdir.
Asosan raqamli iqtisodiyotni rivojlanishining asosiy elementi sifatida
elektron tijorat, internet banking, elektron tulovlar, internet reklama va shu
bilan birga, internet o'yinlari ko'riladi.
Axborot texnologiyalarini rivojlanishi va tadbiq qilinishi evaziga kundalik
hayotimizda juda ko'plab qulayliklar paydo bo'lmoqda. Deylik
ovqatlanmoqchimiz, lekin uni tayyorlashni xohlamaymiz, muommo emas,
internetdan uyga ovqat yetkazib berish xizmati orqali xohlagan taomni
onlayn buyurtma qilishimiz mumkin. Yoki do'stimizga pul o'tkazishimiz
kerak, bunda atelabga bank yoki moliya muassasalariga borishga hojat yo'q,
biz pulni mobil bank orqali o'tkazishimiz mumkin. Shu kabi ko'plab xizmat
5

turlarini onlayn, smartfon yoki kompyuter orqali amalga oshirishimiz
mumkin.
1.2 Raqamli iqtisodiyotning afzalliklari
Albatta, axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanishi,
zamonaviy texnologiyalarning hayotimizga tadbiq etilishi har bir inson
hayotida ko'plab ijobiy imkoniyatlar berishi mumkin. Raqamli
texnologiyalar rivojlanishi ortidan inson, unga kerakli xizmatdan tezroq
foydalanishi, internet orqali o'ziga kerakli mahsulotlarni arzon sotib olish
bilan ko'plab pul mablag'larini tejashi mumkin. Masalan biron bir kitobning
elektron ko'rinishda sotib olish Sizga, shu kitobni chop etilgan ko'rinishini
sotib olish ancha arzonga tushishi mumkin. Yoki bo'lmasa oddiy iste'molchi
o'zi ham tadbirkor bo'lishi, uyidan chiqmagan holda onlayn savdo-sotiq bilan
shug'ullanishi mumkin.
Raqamli iqtisodiyotning rivojlanishini boshqa afzalliklari quyidagicha
bo'lishi mumkin:
 ishlab chiqarishda mehnat samadorligini oshishi;
 kompaniyalarning raqobatbardoshligini o'sishi;
 ishlab chiqarishdagi harajatlarning kamayishi;
 yangi ish o'rinlari yaratilinishi;
 yangi zamonaviy kasblar paydo bo'lishi;
 kambag'allikni yengish va ijtimoiy tengisizlikni yuqolishi.
Bular raqamli iqtisodiyotning bor yo'gi bir nechta afzalliklari holos. Raqamli
iqtisodiyotning rivojlanishi bizning kundalik hayotimizga ijobiy ta'sir qiladi,
oddiy foydalanuvchiga ko'plab qo'shimcha imkoniyatlar beradi va qolaversa,
bozorni o'sishi va rivojlanishini ta'minlab berishi mumkin.
Raqamli iqtisodiyot keltirib chiqarishi mumkin bo'lgan xavflar
Kiber hujum xavfi, shaxsiy ma'lumotlar himoyasi bilan bog'liq muommolar;
"raqamli qullik" (millionlab insonlar ma'lumotlaridan keyinchalik ularni
o'zlarini tutishini boshqarish uchun foydalanish);
6

ishsizlikni oshishi, axborot texnoloiyalarini rivojlanishi va uni tadbiq
qilinishi ortidan bir qancha sohalar va kasblar yo'q bo'lib ketishi mumkin.
Raqamli iqtisodiyoti rivojlangan dunyo davlatlari
"Raqamli" davlatlar bugungi kunda Norvegiya, Shvetsiya va Shvetsariya
hisoblanishadi. Raqamli iqtisodiyot rivojlangan 10 ta davlatlar qatoriga
AQSH, Buyuk Britaniya, Daniya, Finlandiya, Singapur, Janubiy Koreya va
Gonkong kiradi.
Raqamli iqtisodiyotda davlatning o'rni
Dunyo tajribasini o'rganish natijasida shu narsa aniq bo'ldiki, raqamli
iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda raqamli iqtisodiyotda
davlat(hukumat) bozor "o'yin" qoidalarini o'yinning barcha ishtirokchilari
uchun belgilaydi va bunda davlatning eng muhim vazifasi sifatida o'yin
ishtirokchilari uchun bir xil, teng huquqli va imkoniyatli sharoit yaratib
berish hisoblanadi. Ya'ni, bozorda katta kompaniya bo'ladimi yoki kichik
biznes, ular teng huquqli hisoblanadi. Ularga bir xil imkoniyatlar beriladi.
Davlat qoidalarga amal qilinishi va oxir oqibatda oddiy iste'molchi sifatli,
zamonaviy xizmat yoki mahsulot olishi ta'minlanadi. Demak, raqamli
iqtisodiyot rivojlanishi uchun davlat hamma uchun teng sharoit yaratib
berishi, iloji boricha bozor qoidalari, qonunlar, shartnomalar shaffof bo'lishi,
qonunlar bozor talabidan kelib chiqqan holda(ya'ni bozordagi rivojlanish
tendensiyalarini oldindan aniqlay olishi va kerakli normativ hujjatlarni qabul
qilishi) o'yin ishtirokchilari uchun erkinlik berishi zarur.
1.3 Raqamli iqtisodiyot O'zbekistonda
Dunyo mamlakatlari kabi O'zbekistonda ham raqamli iqtisodiyot
rivojlanmoqda. Kundalik hayotimizga axborot texnologiyalarni tadbiq
qilinishi ortidan oddiy insonlar uchun ko'plab imkoniyatlar yaratilmoqda.
Hozirga kunda uydan chiqmasdan ko'plab oziq-ovqat mahsulotlari va
taomlariga buyurtma berishimiz, ularni uyimizgacha yetkazib berishlari
mumkin.
7

Lekin shuni ta'kidlash kerak-ki, O'zbekistonda raqamli iqtisodiyot
O'zbekiston potensialiga nisbatan bir necha barobar sekinroq rivojlanmoda.
Ya'ni imkoniyat bor, kerakli resurslar mavjud lekin rivojlanish ancha sust.
Bunga sabab sifatida raqamli iqtisodiyotni O'zbekistonda rivojlanishini bir
qancha to'siqlarini ko'rsatib o'tish mumkin.
 ko'plab sohalardagi monopoliya;
 internet tezligini pastligi va uni sifatsizligi;
 axborot texnologiyalari sohasida qonununchilikning zamondan orqada
qolganligi;
 fuqarolarda kompyuter savodxonligining o'ta pastligi;
 qonunchilikning shaffof emasligi;
 axborot texnologiylari bo'yicha mutaxassislarning yetishmasligi yoki
ularni boshqa mamlakatlarga ketib qolishi;
 axborot madaniyati, axborot gigiyenasi pastligi;
 axborot texnologiyalari xavfsizligi yaxshi emasligi;
 boshqaruv organlarida sohani tushunadigan mutaxassislarning kamligi
yoki(ba'zilarida) ularning umuman yo'qligi;
 ilm-fan va ayniqsa aniq fanlarning rivojlanishi sustligi(yoki
rivojlanishdan to'xtab qolganligi).
Yuqorida keltirilgan muommolar bosqicha-bosqich, tizimli, dunyo
tajribasidan kelib chiqib hal qilinsa, O'zbekiston ham bemalol raqamli
iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda biri bo'la oladi.
II BOB Milliy iqtisodiyotda raqamli iqtisodiyotni qo’llash
2.1 Raqamli iqtisodiyotni tadbiq etishni yo’lga qo’yish bo’yicha
president murojatnomasi
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga yo‘llagan
Murojaatnomasida 2020 yil — “Ilm, ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni
rivojlantirish yili” deb e’lon qilindi. Ushbu Murojaatnomani nafaqat
joriy yilga qo‘llanma va yo‘llanma sifatida, balki yaqin o‘rta muddat
8

uchun O‘zbekistonning taraqqiyot yo‘lini belgilab beruvchi dastur,
fundamental ahamiyatga ega bo‘lgan hujjat sifatida baholash mumkin.
Ilmsiz, ma’rifatsiz jamiyat va mamlakat taraqqiyotini tasavvur qilish
mushkul. Yusuf Xos Hojib o‘zining “Qutadg‘u bilik” asarida “Bilimsiz
kishi mevasiz daraxtdir, mevasiz daraxtni och kishi nima qilsin?!” , deb
ilm-ma’rifatning o‘rni naqadar dolzarb va muhimligini ko‘rsatib o‘tgan.
Davlatimiz rahbari tomonidan ilm-ma’rifatga alohida urg‘u berilishi va bu
orqali raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish masalasi kun tartibiga qo‘yilishi
iqtisodiy-ijtimoiy, siyosiy jihatdan kuchli, bozor iqtisodiyoti qonunlari to‘liq
amal qiladigan demokratik davlat qurishga qaratilgan muhim qadam
ifodasidir. Ta’kidlash lozimki, Prezidentimizning “Axborot texnologiyalari
va kommunikatsiyalari sohasini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida” 2018 yil 19 fevraldagi Farmoni Hukumatimiz tomonidan
raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish bo‘yicha muhim chora-tadbirlar
ishlab chiqilishiga va hayotga tatbiq etilishiga asos bo‘ldi.
“Ilm, ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili” Davlat
dasturi tasdiqlandi
Ba’zilar raqamli iqtisodiyot nega kerak va nima beradi, deb o‘ylashi
mumkin. Raqamli iqtisodiyot deganda, faqatgina Blokcheyn (Blockchain)
texnologiyasini va ulardan xalqaro moliya bozorlarida foydalanish
masalalarini yoki kriptovalyutalarni tushunish kerak emas. Albatta,
Blokcheyn texnologiyasi, kriptovalyutalar ham raqamli iqtisodiyotning bir
bo‘lagi. Lekin raqamli iqtisodiyot (Digital Economy) deganda, raqamli
kommunikatsiyalar, IT yordamida olib boriladigan iqtisodiyot tushuniladi.
9

Bunda, yashirin iqtisodiyotga barham berish vositasi sifatida ham qarash
mumkin. Chunki birinchidan, barcha operatsiyalar elektron ro‘yxatdan
o‘tilishiga, ikkinchidan shaffof bo‘lishiga erishiladi. Qolaversa, ishlab
chiqarishda yangi IT texnologiyalar qo‘llanilishi tufayli mahsulot va
xizmatlarning tannarxi pasayadi.
Jahon bankining “Raqamli dividendlar” nomli tadqiqoti xulosalari
mamlakatlar iqtisodiyotini rivojlantirishda raqamli iqtisodiyotning naqadar
dolzarb va muhim masala ekanligini ko‘rsatadi. Xususan, internet
tezligining 10 foizga o‘sishi mamlakat YaIM o‘sishiga olib keladi.
Rivojlangan davlatlarda bu ko‘rsatkich 1,21 foizni tashkil etsa,
rivojlanayotgan mamlakatlarda 1,38 foizga teng. Demak, internet tezligi
2 barobar oshadigan bo‘lsa, YaIM hajmi 13-14 foiz ortishiga erishish
mumkin.
Raqamli iqtisodiyot rivojlangan davlatlarda YaIM hajmi ham,
YaIMning aholi son boshiga ulushi ham yuqoridir. Shu jihatdan,
davlatimiz rahbarining bu masalaga katta e’tibor qaratishi bir maqsadni
ko‘zlaydi, u ham bo‘lsa, birinchidan, aholining yashash darajasini
yuksaltirish, ikkinchidan, aholining real daromadlarini oshirish va
xalqimizni rozi qilishdir Ma’lumki, bugungi kunda raqamli iqtisodiyot
qo‘shimcha qiymat yaratishda ham muhim ahamiyat kasb etmoqda. Turli xil
algoritmlar, jarayonlar va raqamli axborotlar korporativ biznesning strategik
rivojlanishida asosiy hal qiluvchi kuchga ega bo‘lmoqda. Raqamli
nomoliyaviy omillar banklarning raqobatbardoshligini belgilab bermoqda,
samaradorligiga ta’sir ko‘rsatyapti.
Raqamli texnologiyalar rivojlanishi oxir-oqibat nomoddiy aktivlar, ya’ni
fizik jihatdan mavjud bo‘lmagan nomonetar aktivlar oshishiga olib
kelmoqda. Masalan, 1975 yilda Amerikaning yirik korporatsiyalari
nomoddiy aktivlari 17 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2019 yilga kelib, bu
ko‘rsatkich 85 foizdan ortdi. Aniqroq tushuntiradigan bo‘lsak,
buxgalteriya balansidagi moddiy va nomoddiy aktivlar o‘rni almashdi. O‘z
10

navbatida, raqamli aktivlar rivojlanishida ijtimoiy tarmoqlarning o‘rni
muhim. Ijtimoiy tarmoqlar raqamli biznesning taraqqiy etishiga ham keng
imkoniyatlar yaratib beradi.
Raqamli iqtisodiyotning zamonaviy ko‘rinishi sifatida mobil to‘lov
tizimlarini ko‘rsatish mumkin. Bunda hammamizga ma’lumki, mijozlarning
smartfonlari bankdagi hisob raqamlarga bog‘langan bo‘ladi. Bu esa
mijozlarga onlayn xaridlarni amalga oshirish, mobil qurilmalar yordamida
pul mablag‘larini erkin o‘tkazish imkonini beradi. To‘lov tizimlari va bank
axborot tizimlari raqamli aktivlardan keng foydalanadi. Raqamli
aktivlarning asosiy komponentlari sifatida intellektual mulk ob’yektlari
hisoblanadi. Intellektual faoliyat natijalariga egalik huquqiga faqatgina
kompaniya ega bo‘ladi. Bunday aktivlarga misol qilib, ixtiro patentlar,
kompyuter dasturlariga mutlaq huquq va ma’lumotlar bazasini keltirish
mumkin. Raqamli aktivlarni boshqarishda axborot xavfsizligini ta’minlash
muhim omil sanaladi. Bunda asosiy e’tibor raqamli ma’lumotlarga ruxsatsiz
kirish, ularni axborot vositachilaridan himoya qilgan holda xavfsizligini
ta’minlash va axborotlar uzatishning soddaligini ta’minlashga qaratilishi
lozim. Raqamli aktivlarni boshqarishning muhim muammolaridan biri — bu
ularning huquqiy himoyasidir. Ta’kidlash lozimki, qisqa vaqtlarda va
originaldan kamroq xarajat qilib raqamli aktivlar nusxasini yaratish hamda
ishga tushirish mumkin. Bu, albatta, raqamli aktivlarning umumiy
daromadiga ta’sir qiladi. Raqamli aktivlarni boshqarishda bulutli
texnologiyalardan foydalanish asosiy shartlardan bo‘lib, texnik, huquqiy va
tashkiliy jihatdan axborotlar himoyasi bo‘yicha usullarni ishlab chiqish
hisoblanadi.
Jahonda ro‘y berayotgan so‘nggi trendlarni o‘rganish foydadan xoli
bo‘lmaydi. Chunki dunyoda buxgalteriya balansidagi moddiy va nomoddiy
aktivlar o‘z o‘rnini jadal almashtirishi davrida biz ham asosiy e’tiborni faqat
mahsulotlar eksportiga qaratmasdan, balki nou-xau, blokcheyn
texnologiyalari faoliyatini zamonga hamohang ravishda o‘rganib, raqamli
11

iqtisodiyot imkoniyatlaridan keng foydalanishni yangi bosqichga olib
chiqishimiz maqsadga muvofiq, deb hisoblaymiz.
2020 yil – Ilm-ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili, deb
e’lon qilinishi mamlakatimizda yaqin kelajakda aholi, ayniqsa,
yoshlarning intellektual salohiyatini yuksaltirish va axborot
texnologiyalari sohasini qo‘llab-quvvatlash davlat siyosatining ustuvor
masalalaridan biri bo‘lib qolishidan dalolat beradi.
Bugungi kunda insoniyat taraqqiy etishi ko‘p jihatdan axborot
texnologiyalarining rivojlanish shiddatlariga bevosita bog‘liq.
XX asrning oxirida, internet tarmog‘i jamiyat hayotining turli sohalariga
kirib kelishi bilan “elektron hukumat”,“elektron savdo”, “raqamli
iqtisodiyot” kabi atamalar paydo bo‘ldi.
“Raqamli iqtisodiyot” atamasi ilk bor 1995 yilda Massachusets
universitetida faoliyat olib borgan amerikalik informatik olim, Nikolas
Negroponte tomonidan o‘z hamkasblariga zamonaviy axborot-
kommunikatsiya texnologiyalariga asoslangan iqtisodiyotning eski
iqtisodiyotdan ustunligiga bag‘ishlangan ma’ruzasida tilga olingan.
An’anaviy iqtisodiyotdan ko‘pgina ustunliklarga ega raqamli iqtisodiyot
qisqa davrda dastlab rivojlangan mamlakatlarda, keyinchalik dunyo bo‘ylab
keng ommalashdi.
2017 — 2021-YILLARDA O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINI
RIVOJLANTIRISHNING BESHTA USTUVOR YO‘NALISHI
BO‘YICHA HARAKATLAR STRATEGIYASINI “ILM, MA’RIFAT
VA RAQAMLI IQTISODIYOTNI RIVOJLANTIRISH YILI”DA
AMALGA OSHIRISHGA OID DAVLAT DASTURI TO‘G‘RISIDA
12

Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlarni
xalq manfaatlari yo‘lida izchil davom ettirish maqsadida 2017 — 2021-
yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor
yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasini “Ilm, ma’rifat va raqamli
iqtisodiyotni rivojlantirish yili”da amalga oshirishga oid davlat dasturi
loyihasi keng jamoatchilik ishtirokida atroflicha muhokama qilingan holda
tayyorlandi.
Muhokamalar jarayonida xalqimiz, fuqarolik jamiyati institutlari
faollik ko‘rsatib, mingdan ortiq tele- va radiokanallar orqali to‘g‘ridan
to‘g‘ri efirlarda ular bilan bevosita muloqotlar tashkil etildi, fuqarolarimiz
bildirgan taklif-tavsiyalar tegishli soha mutaxassislari va ekspertlar
ishtirokida chuqur tahlil qilindi.
Xususan, jamoatchilik muhokamasi doirasida uch mingdan ortiq
takliflar kelib tushdi, ular asosida Davlat dasturi loyihasiga yuzga yaqin
konseptual va tahririy o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritildi. Shuningdek,
ko‘pchilik takliflar muhokama uchun e’lon qilingan Davlat dasturi
loyihasidagi chora-tadbirlarni qo‘llab-quvvatlash va ularni amalga oshirish
jarayonlarini takomillashtirishni nazarda tutadi.
2017 — 2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning
beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi ijrosini
ta’minlash, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil
24-yanvardagi Oliy Majlisga Murojaatnomasi, parlament palatalari qo‘shma
majlisi va tashkiliy yig‘ilishlarida belgilangan vazifalarni samarali va o‘z
vaqtida amalga oshirish maqsadida:
2.2 Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish maqsadida raqamli
infratuzilmani yanada modernizatsiya qilish chora-tadbirlari
1. 2017 — 2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini
rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar
strategiyasini “Ilm, ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili”da
13

amalga oshirishga oid davlat dasturi (keyingi o‘rinlarda — Davlat
dasturi) ilovaga muvofiq tasdiqlansin.
2. Davlat va jamiyat qurilishi tizimini takomillashtirish sohasida:
2020-yildan boshlab O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi
Qonunchilik palatasi va Senati faoliyatida fuqarolarning Internet
tarmog‘idagi murojaatlari asosida parlament va deputat so‘rovlarini
shakllantirish, saylovchilar bilan bevosita muloqot qilish maqsadida elektron
portal va mobil ilovadan foydalanish imkonini beruvchi “Elektron
parlament” tizimi joriy etilsin;
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasida yil
yakuniga ko‘ra qabul qilingan har bir qonun xalq tomonidan qanday
baholanganini va uning samaradorlik darajasini monitoring qilish hamda
mavjud kamchiliklarni bartaraf etish bo‘yicha tegishli choralarni ko‘rish
amaliyoti shakllantirilsin;
2020-yilda Samarqand viloyati xalq deputatlari Kengashining
faoliyatini “namunali Kengash” sifatida yo‘lga qo‘yish bo‘yicha amaliy
tashkiliy chora-tadbirlar ko‘rilsin hamda mahalliy vakillik organlari
faoliyatida Kengash so‘rovi instituti joriy qilinsin;
2020-yil 1-iyuldan boshlab O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi
Qonunchilik palatasi majlislarida davlat organlari va xo‘jalik boshqaruvi
organlari rahbarlarining o‘z faoliyati bo‘yicha, shuningdek, Hukumat
a’zolari va tarmoqlar rahbarlarining Birlashgan Millatlar Tashkilotining
Barqaror rivojlanish maqsadlarini bajarish, ilm, ma’rifat va raqamli
iqtisodiyotni rivojlantirish borasida olib borilayotgan ishlar to‘g‘risidagi
axborotlarini muntazam ravishda eshitish tartibi amaliyotga tatbiq qilinsin;
2020-yil 1-avgustdan boshlab O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi
Senatida O‘zbekistonning xorijiy davlatlardagi elchilari hisobotini eshitish,
shuningdek, aholini tashvishga solayotgan muammolarni tezkorlik bilan hal
qilish maqsadida o‘rganilgan masalalar bo‘yicha bevosita joylarga borib,
14

vazirlik va idoralar rahbarlari ishtirokida Senat kengashi va qo‘mitalarining
sayyor majlislarini o‘tkazish tizimi yo‘lga qo‘yilsin;
2020-yil 1-iyulga qadar “Mening fikrim” veb-portalining mobil
ilovasini ishga tushirish choralari ko‘rilsin, shuningdek, veb-portalga kelib
tushayotgan murojaatlarni deputatlar, mutaxassislar va keng jamoatchilikni
jalb qilgan holda ommaviy axborot vositalarida muhokama qilish tashkil
etilsin.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalari va Vazirlar
Mahkamasiga manfaatdor vazirlik va idoralar bilan birgalikda ushbu
yo‘nalishda belgilangan vazifalarning o‘z vaqtida bajarilishini, shu jumladan
parlamentning qonun ijodkorligi va nazorat faoliyatini kuchaytirishga
qaratilgan chora-tadbirlar dasturi, to‘g‘ridan to‘g‘ri amal qiluvchi qonunlarni
ishlab chiqish bo‘yicha “yo‘l xarita”si, Aholining elektoral madaniyatini
yuksaltirish konsepsiyasi hamda O‘zbekistonda fuqarolik jamiyatini
rivojlantirishning o‘rta va uzoq muddatli istiqbolga mo‘ljallangan
strategiyasi qabul qilinishini ta’minlash tavsiya etilsin.
3. Qonun ustuvorligini ta’minlash va sud-huquq tizimini yanada
isloh qilish sohasida:
2020-yil 1-maydan boshlab sud hukmlari, qarorlari, ajrimlari yoki
hal qiluv qarorlari qonuniy kuchga kirgan ishlarni prokuror tomonidan
tomonlarning (prokurordan tashqari) murojaati mavjud bo‘lgandagina
suddan talab qilib olish tartibi amaliyotga joriy etilsin;
2020-yil 1-apreldan boshlab 1995-yilgacha O‘zbekistonga kelgan va
shundan buyon fuqaroligi bo‘lmagan shaxs guvohnomasi asosida doimiy
istiqomat qilayotgan hamda O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi bo‘lish
istagini bildirgan shaxslarni O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi deb tan olish
tartibi joriy etilsin;
2020-yil 1-noyabrga qadar odil sudlovga erishish imkoniyatlarini
kengaytirish maqsadida apellatsiya va kassatsiya instansiyalari isloh qilinib,
nazorat tartibida ish yuritish instituti bekor qilinsin;
15

2020-yil 1-iyunga qadar tadbirkorlik sohasidagi ijtimoiy xavfi katta
bo‘lmagan jinoyat turlari dekriminalizatsiya qilinsin, shuningdek, bojxona
sohasidagi qonun hujjatlarini buzish jinoyatini birinchi marta sodir etgan,
tovar uchun to‘lovni ixtiyoriy ravishda to‘lagan va bojxona
rasmiylashtiruvini amalga oshirgan shaxslarni jinoiy javobgarlikdan ozod
qilish tartibi joriy etilsin;
2020-yil 1-dekabrdan boshlab ma’muriy huquqbuzarliklar
to‘g‘risidagi ishlarni ko‘rib chiqish vakolati jinoyat ishlari bo‘yicha sudlar
vakolatiga o‘tkazilsin;
2020-yil 1-dekabrdan huquqbuzarliklarni sodir etgan shaxs
tomonidan Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning tegishli moddasi
sanksiyasida nazarda tutilgan jarimani sud va vakolatli idoralarda ish
ko‘rilgunga qadar ixtiyoriy to‘lashni rag‘batlantirish tizimi joriy etilsin.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi, Sudyalar oliy kengashi, Bosh
prokuraturasi, Ichki ishlar vazirligi, Adliya vazirligiga manfaatdor vazirlik
va idoralar bilan birgalikda ushbu yo‘nalishda belgilangan vazifalarning o‘z
vaqtida bajarilishini, shu jumladan tizimlashtirilgan “Sudlar
to‘g‘risida”gi qonunning yangi tahriri, shuningdek, sudyalar hamjamiyati
organlari faoliyatini tartibga soluvchi hamda O‘zbekiston
Respublikasining Jinoyat va Jinoyat-protsessual kodekslari , Ma’muriy
javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksiga fuqarolar va tadbirkorlik subyektlari
huquqlari kafolatlarini kuchaytirishga qaratilgan o‘zgartirish va
qo‘shimchalarni kiritishni nazarda tutuvchi qonun loyihalari ishlab
chiqilishini ta’minlash topshirilsin.
4. Keng jamoatchilik istaklarini va xalqaro ekspert jamoatchiligi
tavsiyalarini inobatga olgan holda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi
palatalari, Vazirlar Mahkamasi va Inson huquqlari bo‘yicha milliy
markazining quyidagi takliflariga rozilik berilsin:
2020-yil 1-apreldan boshlab Toshkent shahri va Toshkent viloyatida
ko‘chmas mulkni olishda O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari uchun ushbu
16

hududlarda doimiy propiskaga ega bo‘lish talab qilinmasligini ko‘zda
tutuvchi tartibni joriy etish;
O‘zbekiston Respublikasida doimiy yashovchi va respublikaning
boshqa mintaqalarida doimiy propiskaga ega bo‘lgan O‘zbekiston
Respublikasi fuqarolari tomonidan Toshkent shahri va Toshkent viloyatidagi
yangi qurilgan uylarda ko‘chmas mulk oldi-sotdisi shartnomalarini
rasmiylashtirish uchun davlat bojining alohida stavkasini bekor qilish.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi:
a) 2020-yil 1-aprelga qadar qonun hujjatlariga mazkur banddan kelib
chiqadigan o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritilishini ta’minlasin, unda, shu
jumladan quyidagilarni nazarda tutsin:
doimiy propiskaga qo‘yishda O‘zbekiston Respublikasi Uy-joy
kodeksining bir kishi uchun turar-joy maydonining ijtimoiy normasi
to‘g‘risidagi qoidalariga rioya etish bo‘yicha talablarni;
propiskaga qo‘yish bilan bog‘liq jarayonlar va ularni “yagona
darcha” tamoyili asosida amalga oshirish mexanizmlari raqamlashtirilishini
ta’minlashni;
hududlarda oliy ta’limning talab yuqori bo‘lgan yo‘nalishlarida
o‘qitishni tashkil etish, shu jumladan Toshkent shahrida joylashgan yetakchi
oliy ta’lim muassasalarining filiallarini ochishni;
b) O‘zbekiston Respublikasida 2030-yilgacha urbanizatsiyani
rivojlantirish konsepsiyasini ishlab chiqishda respublika aholisi uchun
Toshkent shahri bilan bir qatorda qo‘shimcha ravishda “o‘ziga tortuvchi
markazlar”ni yaratish maqsadida tabiiy va ijtimoiy-iqtisodiy salohiyatga ega
eng yirik shaharlarni belgilashni nazarda tutsin.
5. Iqtisodiyotni rivojlantirish va investitsiyalarni faol jalb qilish
sohasida:
2020-yildan boshlab paxta xomashyosi ishlab chiqarish va majburiy
sotish rejasini, uning narxini davlat tomonidan belgilash amaliyoti bekor
qilinsin va davlatga majburiy g‘alla sotish hajmi 25 foizga kamaytirilsin;
17

2020-yilda soliq to‘lovchilar tomonidan ortiqcha to‘langan soliq
summasi belgilangan muddatda qaytarilmagan holda ushbu summa uchun
soliq to‘lovchilarga budjet hisobidan Markaziy bankning asosiy stavkasiga
teng miqdorda foizlar to‘lash hamda ichki bozorda sotilgan mahsulot
bo‘yicha qo‘shilgan qiymat solig‘ining bir qismini qaytarish tartibi samarali
yo‘lga qo‘yilsin;
2020-yilda litsenziyalar va boshqa ruxsat beruvchi hujjatlar kamida
ikki baravarga qisqartirilsin;
2020-yil 1-iyundan boshlab davlat ulushiga ega bo‘lgan banklar
transformatsiyasi bo‘yicha “yo‘l xarita”larini amalga oshirishga kirishilsin,
shu jumladan aholi va xo‘jalik yurituvchi subyektlarga ko‘rsatilayotgan bank
xizmatlari sifatini oshirish hamda zamonaviy chakana bank xizmatlari
turlarini ko‘paytirish choralari ko‘rilsin;
2020-yil 1-iyunga qadar eksportni oldindan moliyalashtirishga
qaratilgan Eksport-kredit agentligi tashkil qilinsin;
2020-yilda “raqamli markirovka va onlayn kassa” loyihasini o‘z
vaqtida va to‘liq bajarish hamda “E-ombor” tovarlarni hisobga olishning
elektron tizimini ishlab chiqish va joriy etish bo‘yicha amaliy choralar
ko‘rilsin;
2020-yil 1-iyundan boshlab mahalliy eksport qiluvchilarga yuklarni
avtomobil va havo transporti orqali eksport qilish xarajatlarining bir qismini
davlat tomonidan qoplash, shuningdek, tadbirkorlarning infratuzilma barpo
etish bo‘yicha xarajatlarining bir qismi uchun kompensatsiya to‘lash
mexanizmlari joriy etilsin;
2020-yilda kamida 800 mingta keng polosali Internet portlari
yaratilsin va 12 ming km optik tolali aloqa liniyalari yotqizilsin.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, Markaziy banki,
Hisob palatasi, Savdo-sanoat palatasiga manfaatdor vazirlik va idoralar bilan
birgalikda ushbu yo‘nalishda belgilangan vazifalarning o‘z vaqtida
bajarilishini, shu jumladan “Davlat moliyaviy nazorati to‘g‘risida”gi,
18

“Davlat qarzi to‘g‘risida”gi va “Rasmiy statistika to‘g‘risida”gi qonun
loyihalari, Avtomobil yo‘llarini rivojlantirish va Moliyaviy xizmatlar
ommabopligini oshirish strategiyalari, Tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga
solish va Suv xo‘jaligini rivojlantirish konsepsiyalari, Qishloq xo‘jaligida
raqamli texnologiyalarni keng joriy etish bo‘yicha amaliy chora-tadbirlar
dasturi ishlab chiqilishini ta’minlash topshirilsin.
6. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi:
ikki oy muddatda har bir hududda tadbirkorlikka o‘qitish kurslarini
tashkil etish bo‘yicha “yo‘l xarita”sini va mazkur kurslarning
bitiruvchilariga eng ilg‘or loyiha uchun grantlar ajratish tartibini tasdiqlasin;
Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi tasarrufiga o‘tkazilgan 30
ta kollej bazasida, shuningdek, Toshkent shahrining har bir tumanida kamida
bittadan “Ishga marhamat” monomarkazlari va kasbga tayyorlash
markazlarini tashkil etib, ularda, birinchi navbatda, ishsizlar va kambag‘al
oilalar a’zolarining tadbirkorlik asoslari bo‘yicha va kasbga o‘qitilishini
ta’minlasin.
Xuddi shu kabi monomarkazlar va kasbga tayyorlash markazlari
Qoraqalpog‘iston Respublikasi va viloyatlarning shahar va tumanlarida ham
bosqichma-bosqich tashkil etilishi ta’minlansin.
7. O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va sanoat vazirligi
huzuridagi Kichik biznesni rivojlantirish agentligi, Mahalla va oilani
qo‘llab-quvvatlash vazirligi, Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, Savdo-
sanoat palatasi va O‘zbekiston Yoshlar ittifoqi Qoraqalpog‘iston
Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari
bilan birgalikda kasbga o‘qish istagini bildirgan yolg‘iz va ko‘p bolali
ayollar, ishsizlar, yoshlar uchun kundalik hayotda ehtiyoj yuqori bo‘lgan
sohalar, xususan tikuvchilik, pazandalik, sartaroshlik va boshqa yo‘nalishlar
bo‘yicha kasbga o‘rgatish kurslarini tashkil etish choralarini ko‘rsin.
Mahalla va oilani qo‘llab-quvvatlash vazirligi Bandlik va mehnat
munosabatlari vazirligi bilan birgalikda bir oy muddatda “Mahalla
19

guzarlarida kasbga o‘qitish dasturi”ni ishlab chiqib, talabgorlar ro‘yxatini
shakllantirsin.
Belgilansinki, kasbga o‘rgatish kurslari doirasida o‘qitilgan yolg‘iz
va ko‘p bolali ayollar, ishsizlar va yoshlar kabi aholining ijtimoiy himoyaga
muhtoj qatlamlari uchun Bandlikka ko‘maklashish davlat jamg‘armasi
hisobidan Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan tartibda mablag‘
ajratiladi.
8. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi raisi, viloyatlar,
Toshkent shahar, tuman (shahar) hokimlari O‘zbekiston Respublikasi
Moliya vazirligi, Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi bilan birgalikda:
budjet mablag‘lari hisobidan ilg‘or tadbirkorlik loyihalariga grantlar
ajratish tizimini yo‘lga qo‘ysin;
2020-yil 1-mayga qadar har bir hududda kamida bittadan “Eng
yaxshi kasbga tayyorlash o‘quv dasturi” bo‘yicha nodavlat tashkilotlari
o‘rtasida tanlov o‘tkazib, uning g‘oliblariga o‘z ishini tashkil qilish uchun
Bandlikka ko‘maklashish davlat jamg‘armasidan grant ajratish tartibini
ishlab chiqsin.
9. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi va viloyatlar
hokimliklari O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va sanoat vazirligi bilan
birgalikda ikki oy muddatda tadbirkorlik yaxshi rivojlangan va aholi zich
joylashgan hududlar atrofida qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallanmagan va bo‘sh
turgan yer maydonlarini aniqlasin hamda ularda kichik sanoat zonalarini
tashkil etish va ularni infratuzilma bilan ta’minlash uchun loyiha hujjatlarini
ishlab chiqish choralarini ko‘rsin.
Belgilansinki:
yangi tashkil etiladigan kichik sanoat zonalariga barcha zarur
infratuzilmalarni yetkazib berish uchun kichik sanoat zonalarini boshqarish
direksiyalariga O‘zbekiston Respublikasi Davlat budjeti mablag‘laridan 100
milliard so‘m ajratiladi;
20

yangi tashkil etilgan kichik sanoat zonalaridagi yer uchastkalari
tadbirkorlarga O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan
belgilanadigan tartibda xususiylashtirilib beriladi va bundan tushgan
mablag‘lar kichik sanoat zonalarini boshqarish direksiyalari tomonidan
yangi kichik sanoat zonalarini barpo etishga sarflanadi.
10. Fermer, dehqon xo‘jaliklari va tomorqa yer egalarini qo‘llab-
quvvatlash jamg‘armasi Mahalla va oilani qo‘llab-quvvatlash vazirligi,
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi va viloyatlar hokimliklari
bilan birgalikda bir oy muddatda har bir tumanda dehqonchilik bilan
shug‘ullanish istagini bildirgan aholi ro‘yxatini shakllantirsin, qishloq
xo‘jaligi oborotidan chiqib ketgan yerlarni talabgorlarga taqsimlab bersin va
ularni kooperatsiyalarga biriktirsin. Bunda, mazkur shaxslarga
qonunchilikda nazarda tutilgan imtiyozlar taqdim etilsin va yerlarni oborotga
qaytarish uchun barcha zarur chora-tadbirlar ko‘rilsin.
11. O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va sanoat vazirligi
huzuridagi Kichik biznesni rivojlantirish agentligi, Axborot texnologiyalari
va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi ikki oy muddatda biznesga
hamda tadbirkorlikni boshlash istagidagi fuqarolar va o‘zini o‘zi band
qilmoqchi bo‘lganlarga servis ko‘rsatuvchi interaktiv mobil ilovalar yaratish
uchun tanlovlar e’lon qilib, eng yaxshi loyihalarga grantlar ajratish tizimini
yo‘lga qo‘ysin.
kambag‘allik tushunchasini, uni hududiy xususiyatlaridan kelib
chiqqan holda aniqlash metodologiyasi va mezonlarini ishlab chiqish;
aholida, ayniqsa, yoshlar va ayollarda biznes yuritish va
tadbirkorlikning zamonaviy ko‘nikmalarini shakllantirish bo‘yicha kompleks
chora-tadbirlarni amalga oshirish;
eng avvalo, joylardagi ijtimoiy muammolarni hal qilish imkonini
beruvchi tadbirkorlik tashabbuslarini qo‘llab-quvvatlashning samarali
mexanizmlarini joriy etish;
21

tadbirkorlik subyektlariga moliyaviy resurslardan, shu jumladan
mikromoliyalashtirish xizmatlari va davlat xaridlaridan foydalanishda keng
imkoniyatlar berish uchun sharoit yaratish;
band bo‘lmagan aholini qayta tayyorlash va ishsiz fuqarolarni talab
yuqori bo‘lgan kasblarga o‘qitish bo‘yicha keng qamrovli dasturlarni amalga
oshirish.
13. Belgilansinki, 2020-yil 1-iyundan boshlab tadbirkorlik
subyektlariga litsenziyalar va ruxsat etish xususiyatiga ega boshqa
hujjatlarni berishda kadrlarning professional malakasi, taqdim etilgan
hujjatlar va dasturlarning qonun hujjatlarida belgilangan talablarga, bino va
inshootlarning — sanitariya-epidemiologik talablarga va yong‘in xavfsizligi
talablariga javob bermasligi sababli rad etishga yo‘l qo‘yilmaydi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. MIRZIYOYEV
2.2 Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish maqsadida raqamli
infratuzilmani yanada modernizatsiya qilish chora-tadbirlari
Iqtisodiyotga jalb etilayotgan xorijiy investitsiyalarning tarmoq
tarkibida jiddiy o’zgarishlar sodir bo’lmoqda. Xorijiy investitsiyalarning
iqtisodiy faoliyat turlari bo’yicha jalb etilishiga e’tibor beradigan bo’lsak,
iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida iqtisodiyotga yo’naltirilgan
xorijiy investitsiyalar tarkibida tog’-kon sanoat ulushi yetakchi o’rinni
saqlab turibdi va shu bilan birgalikda pasayish tendensiyasiga ega. 2016 yil
tog’-kon sanoatining ulushi jami xorijiy investitsiyalarning iqtisodiy faoliyat
turlari bo’yicha 31,1 foizini tashkil etgan bo’lsa, bu ko’rsatkich 2017 yilda
56,8 foizini tashkil etdi. Ammo ishlab chiqarish sanoati esa kapayish
tendensiyasiga ega bo’lib, 2016 yilda 27,4 foizni tashkil etgan bo’lsa, bu
ko’rsatkich 2017 yilda 14,8 foizni tashkil etdi. Bundan tashqari qishloq
xo’jaligini rivojlantirishga qaratilgan hukumatning sa’y-harakatlariga
qaramasdan qishloq xo’jaligiga yo’naltirilgan xorijiy investitsiyalar hajmi
tarmoq ehtiyojiga nisbatan past darajada saqlanib turibdi.
22

2017 yilda asosiy kapitalga xorijiy investitsiya va kreditlarni xorijiy
investorlar bo’yicha tarkibi Rossiya Federatsiyasi yetakchilik qilmoqda. Bu
mamlakat investitsiyalari ishtirokida tabiiy gaz qazib chiqarishda – 9016,3
mlrd. so’m, axborot va aloqa – 467,4 mlrd. so’m, boshqa nometall mineral
mahsulotlar ishlab chiqarishda – 10,5 mlrd. so’m, metallurgiya sanoatida –
10,4 mlrd. so’m va boshqa ko’plab faoliyat turlari bo’yicha investitsiyalar
o’zlashtirildi. Xitoy Xalq Respublikasi investitsiyalari ishtirokida rezina va
plastmassa mahsulotlari ishlab chiqarishda – 458,8 mlrd. so’m, tabiiy gaz
chiqarish – 451,5 mlrd. 0 10 20 30 40 50 60 Rossiya Yaponiya ITB OTB
XTA Jahon banki 55,6 15 6,6 4,3 4,2 3,4 3 1,9 1,8 1,6 1,3 1,3 Foizda Xorijiy
investorlar “ Халқаро молия ва ҳисоб ” илмий электрон журнали . № 6,
декабрь , 2018 йил 8 so’m, aloqa – 544,0 mlrd. so’m, boshqa nometall
mineral mahsulotlar ishlab chiqarish – 149,7 mlrd. so’m va boshqa o’nlab
faoliyat turlari bo’yicha o’zlashtirildi. Yaponiya davlati investitsiyalari
hisobidan o’zlashtirilgan investitsiyalar loyihalari quyidagilardan iborat:
quruqlikdagi va quvur transportida – 445,3 mlrd. so’m, elektr, gaz, va bug’
bilan ta’minlash, havoni konditsiyalashda – 387,9 mlrd. so’m, kimyo
mahsulotlari ishlab chiqarishda – 209,5 mlrd. so’m hamda aloqa faoliyat
turida – 90,0 mlrd. so’m. Uzoq yillar mobaynida Markaziy Osiyo
mamlakatlari bo’yicha olingan natijalarga qaraganda, to’g’ridan-to’g’ri
xorijiy investitsiyalarning iqtisodiy o’sishga hissa qo’shishi va bu mezbon
mamlakatning avtoritar rejim sifatida tavsiflangan O’zbekistonga
qaramasdan, demokratik rejimga ega bo’lishi muhimdir. Markaziy
Osiyoning ko’pgina mamlakatlari qishloq xo’jaligi va ishlab chiqarish
sohasida to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni o’zlashtirishdi,
O’zbekiston esa tog’-kon, qishloq xo’jaligi, energetika, xizmat ko’rsatish,
to’qimachilik va sayyohlik sohalarida ko’plab to’g’ridan-to’g’ri xorijiy
investitsiyalarni o’zlashtirdi. Shunga qaramay, har ikki holatda ham tabiiy
resurslar ko’pligi sababli mamlakatlar to’g’ridan-to’g’ri xorijiy
investitsiyalarni jalb qilishdi. Nihoyat, Markaziy Osiyo mamlakatlari uchun
23

qonun ustuvorligini ta’minlash muhimdir, biroq O’zbekistonga nisbatan
amalga oshirilgan huquqiy islohotlar ko’proq xorijiy investitsiyalarni jalb
qilish uchun yetarli emas edi, biroq O’zbekiston hukumati mintaqaning
boshqa mamlakatlariga nisbatan muvaffaqiyatli atrof-muhit siyosatini
qo’lladi
2018 yilga kelib ham mamlakatimizda investitsiyaga doir qator
ijtimoiyiqtisodiy islohotlar amalga oshirildi. 2018 yil 21 iyunda O’zbekiston
Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev raisligida tarmoqlar va
hududlarda investitsiya loyihalarini amalga oshirish holati, to’g’ridan-to’g’ri
xorijiy investitsiyalarni jalb etish va o’zlashtirish natijalari tahliliga
bag’ishlangan videoselektor yig’ilishi bo’lib o’tdi.[13] Mamlakatimizda
investitsiya muhiti yaxshilangani natijasida iqtisodiyot tarmoqlari va
hududlarga to’g’ridan-to’g’ri sarmoyalar faol kirib kelmoqda. Xususan,
2018-yilning besh oyida 776 ta yangi qo’shma va xorijiy korxona ro’yxatdan
o’tkazildi. Bu o’tgan yilning mos davriga nisbatan 496 taga ko’pdir.
Yig’ilishda Prezidentimiz investitsiyalarni, eng avvalo, to’g’ridan-to’g’ri
xorijiy investitsiyalarni jalb etish va samarali o’zlashtirishni ta’minlash –
barcha darajadagi rahbarlarning eng muhim vazifasi ekanini alohida
ta’kidladi. Xorijiy davlatlarga tashriflar va muzokaralar natijasida qiymati 17
milliard dollar bo’lgan 182 ta istiqbolli loyihani amalga oshirish to’g’risida
birlamchi kelishuvga erishilgan. Ushbu investitsiyalarni o’zlashtirish biznes-
reja va texnikiqtisodiy asoslarni tayyorlash bilan bog’liq. Shu bois bu
boradagi ishlarni jadallashtirish, xorijiy investitsiyalarni istiqbolli
loyihalarga yo’naltirish va yuqori samaradorlikka erishish bo’yicha
ko’rsatmalar berildi. Keng imkoniyatlari bo’lishiga qaramay, Buxoro
viloyatida xorijiy investitsiyalar ishtirokida 10 ta loyiha, Navoiyda 9 ta,
Qashqadaryoda atigi 1 ta loyiha amalga oshirilmoqda. Ayniqsa,
Qashqadaryoda 13 tumanda, Farg’onada 11, Surxondaryoda 10, Toshkent,
Buxoro, Jizzax viloyatlarida 8 tadan, Xorazm, Navoiy viloyatlarida 7 tadan,
Qoraqalpog’iston va Samarqandda 6 tadan, Andijon va Sirdaryoda 5 tadan,
24

Namangan viloyatida 4 ta tumanda xorijiy investitsiya ishtirokida birorta
ham loyiha rejalashtirilmagani tanqid ostiga olindi. Shuning uchun bu
ishlarni keskin faollashtirish lozim. Investitsiya qo’mitasining viloyat,
shahar va tuman bo’limlari xorijiy investitsiyalarni olib kelishi “ Халқаро
молия ва ҳисоб ” илмий электрон журнали . № 6, декабрь , 2018 йил 10 va
xorijiy investorlarga barcha masalalar bo’yicha amaliy ko’mak berishi kerak.
Shuningdek, tuman va shahar hokimlari, sektorlar rahbarlarining har biri o’z
hududiga to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiya jalb etishga hissa qo’shishi
zarur, deb Prezidentimiz ta’kidlab o’tdilar. Barcha zamonaviy texnologiyalar
uchun, ayniqsa, raqamli boshqaruv tizimi nuqtai-nazaridan omma uchun
shunday ko rinishdagi «ijtimoiy stress-test» zarurdir. Yuqorida aytib‟
o„tilgan fikrlar va g oyalar tufayli, ushbu ijtimoiy yo„nalishlarning ijtimoiy
‟
muhit uchun muhimligi tushunarli bo lgandir. Lekin ularning raqamli
‟
iqtisodiyot respublika dasturida qanday o„ringa ega bo„lishi lozimligi
noaniq bo„lib qolaveradi. Respublikada raqamli iqtisodiyotni
rivojlantirishning ilk pallasida, moddiy, ma naviy, dasturiy, texnik va
‟
ijtimoiy zahiralar cheklanganligi sababli, sa yi- “
‟ Халқаро молия ва ҳисоб ”
илмий электрон журнали . № 1, февраль , 2019 йил 6 harakatlarni qaysi
yo„nalishga qaratish zarurligi haqida qaror qabul qilish zarur bo„lishi
ehtimoli juda katta, ya ni, oldimizda ikki yo l turibdi: ularning biri
‟ ‟
texnologiyalarni ijtimoiy moslashtirish bilan shug„ullanish, ikkinchisi esa
mahalliy texnologik asoslarni raqamli iqtisodiyot vositasida rivojlantirish
yo li.Bizning fikrimizcha esa, raqamli iqtisodiyot va 4.0 Industriyaning
‟
O zbekistonda korporativ miqyosdagi joriy qilinish yo nalishlariga takliflar
‟ ‟
sifatida quyidagi sohalarni ko rsatishimiz mumkin:
‟  Professional hizmatlar
– on-demand professional services – buxgalter hizmatlari, dizaynar
hizmatlari, maslahatchilar, tarjimonlar va boshqalar.  On-layn bank
hizmatlari (Banking).  Blokcheyn vositasidagi soliq va soliqqa tortish
hizmatlari.  Jamoaviy moliyalashtish – collaborative finance –
kraudfonding (crowdfunding), o zaro kreditlash (peer-to-peer lending).
‟ 
25

Moliya bozori operatsiyalari va electron tijorat.  Ko chmas mulk savdosiva‟
tenderlar.  Ishki va tashqi halqaro turizm sohalari.  Korporativ va shaxsiy
transport hizmatlari.  Uyda ko rsatiladigan hizmatlar – on-demand
‟
household services.  Uy-joydan birgalikda foydalanish - peer-to-peer
accommodation).  Transportdan birgalikda foydalanish - peer-to-peer
transportation).  3D-printerlarni barcha sohalarga joriy qilish.  Ta lim
‟
sohasida ommaviy ochiq on-layn hizmatarni (MOOC – massive open online
cources) joriy qilish. Raqamli iqtisodning yana boshqa bir hizmatlari, shu
jumladan, big data, sun iy intellect, mashina vositasida ta lim berish,
‟ ‟
kraudsorsing, kraudfunding, blokcheyn va bulutli texnologiyalar ham
kelajak iqtisodiyotida va korporativ boshqaruvda hal qiluvchi ahamiyat kasb
etishini hayotning rivojlanish tendentsiyalari yaqqol ko rsatib turibdi.
‟
26

XULOSA
Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish O„zbekiston Respublikasi uchun
ham uning dunyo miqyosidagi raqobatbardoshligini belgilab beradigan
strategik ahamiyatga molik masalalardan biri hisoblanadi. Bu esa
davlatimizga raqamli iqtisodiyotning rivojlanishini uchun shart-sharoitlar
yaratish, uni eng kerakli sohalarga yo naltirish va bu jarayonni imkoniyat‟
darajasida rag„batlantirish zarurligi demakdir.Milliy iqtisodiyotimizning
yana bir muhim ajralib turadigan jihati shundaki, YIM asosiy qismi davlat
korporatsiyalari (yoki davlat ishtiroki ulushi katta bo„lgan kompaniyalar)
tomonidan yaratiladi. Bunday sharoitlardaprofilli vazirliklar yoki davlat
korporatsiyalari rahbarligi ostida industrial raqamli platformalar yaratish eng
“ Халқаро молия ва ҳисоб ” илмий электрон журнали . № 1, февраль ,
2019 йил 5 oqilona qadam bo lib hisoblanadi. Bunday platformalar raqamli
‟
iqtisodiyotning tez rivojlanishi va unga mos keluvchi texnologiyalarning
keng tarqalishi uchun zarur infratuzilma bazisini yaratadi. Fikrimizcha,
raqamli iqtisodiyot platformalari tuzishda asosiy e tiborni quyidagi
‟
yo„nalishlarga qaratish zarur: telekommunikatsiyalar, energetika, transport,
sog likni saqlash, soliq va soliqqa tortish, dori-darmonlar
‟
logistikasi,ma lumotlarni qayta ishlash, turizm, tashqi iqtisodiy faoliyat,
‟
ko chmas mulk savdosi va ishlab chiqarish. Aynan shu sohalarning
‟
rivojlanishi kerakli infratuzilma va mos texnologik bazis yaratishga imkon
beradi.So ngra ularni iqtisodiyotning boshqa sohalarga ko„chirgan holda
‟
O„zbekistondaraqamli iqtisodiyotni maksimal darajada tez shaklllantirish
mumkinboladi. Bunday yondashuv bugungi kunda respublikamiz uchun eng
maqsadga muvofiq bo„lib ko„rinadi, lekin u ham kamchiliklardan xoli emas,
albatta. Ammo mos keluvchi strategiya tanlashda unga asoslanishi lozim
bo„lgan raqamli iqtisodiyot konsepsiyasini shakllantiish uchun taxmin
qilingan yo„l risklarini ham, raqamli iqtisodiyot risklarini ham hisobga olish
lozim. Rivojlangan mamlakatlar raqamli iqtisodiyotining ko„plab dasturlari
(AQSH, Avstriya, Avstraliya, Buyuk Britaniya, Koreyava boshqalar) asosiy
27

e tiborni “raqamli tibbiyot” va “aqlli shahar” ijtimoiy yo„nalishlariga‟
qaratgan. Bunday loyihalarni rivojlantirish yo nalishi jiddiy iqtisodiy
‟
samaraga ega emas, ammo bu tanlov bir qator dalillar vositasida bir qadar
asoslanishi mumkin:  birinchidan, har qanday keng ko„lamli rivojlanish
dasturi g„arb turidagi ochiq jamiyatda omma tomondan ma qullanishi va
‟
qo„llab-quvvatlanishi lozim. Shu sababli, raqamli iqtisodiyotning
rivojlanishi ijtimoiy loyihalar belgisi ostida borgani ma qul;
‟  ikkinchidan,
yirik sanoatlarda raqamli texnologiyalar joriy qilish ertamikechmi, o„z-
o„zidan iqtisodiy maqsadga muvofiqlik tufayli ro„y beradi. Ijtimoiy
loyihalar esa davlat va halq tomonidan qo„llab-quvvatlashga ehtiyoj sezadi;
 uchinchidan, ko„pchilik rivojlangan mamlakatlar raqamli iqtisodiyotni
ma lum bir ko„rinishda amalga oshirishga imkon beradigan sezilarli
‟
texnologik asoslarga keng aholi ommasining bilimli ekanligiga tayanadi.
Bizda esa raqamli iqtisodiyotni yaratish aholining keng qatlamlari uchun
tushunarli tarzda amalga oshirilgani ma qul;
‟  to„rtinchidan, raqamli
texnologiyalarni sanoatda joriy qilish (masalan, ishlab chiqarishda buyumlar
interneti, 3D-printerlarni ishlab chiqarishga keng miqyosda joriy qilish
kabilar) ancha tor doiradagi vazifalarni hal qilishi ko„zda tutilgan. “Raqamli
tibbiyot” va “aqlli shahar” ijtimoiy loyihalarini amalga oshirish esa ko„proq
murakkablik va xilma-xillikni talab qiladi hamda bunday loyihalar keng halq
ommasi tomonidan qo llab-quvvatlanadi.
‟
28

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI:
1. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston Respublikasini
yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi PF-
4947-son Farmoni. // “Xalq so’zi”, 8 fevral 2017 yil. “ Халқаро молия ва
ҳисоб ” илмий электрон журнали . № 6, декабрь , 2018 йил 11
2. “Chet el investitsiyalari to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasining
qonuni. 1998 yil 30 aprel. 3-modda.
3. Dictionary of International Trade. Global Marketing Strategies, 2015,
p.82
4. G’ozibekov D. G’. Investitsiyalarni moliyalashtirish masalalari. – T.:
“Moliya”, 2003, 45 bet.
5. Qo’ziyeva N.R. Xorijiy investitsiya ishtirokidagi korxonalar faoliyatini
rag’batlantirishning moliya-kredit mexanizmini takomillashtirish
yo’nalishlari. Iqt. fan. dok. ilm. dar. olish uchun yoz. diss. avtoref. – T.:
BMA, 2008, 11 bet.
6. FozilchayevSh.Q., XidirovN.G’. Investitsiya va lizing asoslari. O’quv
qo’llanma. – T.: Moliya, 2017 yil, 22 bet.
7. www.stat.uz(O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika qo’mitasi rasmiy
veb sayti).
8. O’zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot Vazirligi ma’lumotlari asosida
tayyorlangan: www.mineconomy.uz
9. O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika qo’mitasi veb sayti:
https://stat.uz/uz/432-analiticheskie-materialy-uz/2030-asosiy-
kapitalgainvestitsiyalar
10. Saidmamatov O., Salaev S., Eschanov B., Shimin L (2014). Renewable
energy potential of developing countries: The drivers towards a green
economy (a case study from Uzbekistan), International Journal of Green
Economics, 8 (2): 134 – 143.
11. Polyxeni Kechagia and Theodore Metaxas. FDI in Central Asia:
Uzbekistan. Munchin Personal RePEc Archive. University of Thessaly,
29

Department of Economics, Greece, 2016.
https://mpra.ub.unimuenchen.de/71326/1/MPRA_paper_71326.pdf
12. O’zbekiston Milliy axborot agentligi:
http://uza.uz/uz/politics/xorijiyinvestitsiyalarni-jalb-etish-va-investitsiya-
loyihal-21-06-2018
13. YANGILIKLAR XABARNOMASI №121. TIV Jamoatchilik va OAV
bilan aloqalar boshqarmasi. 2018 yil 22 iyun.
30

Milliy iqtisodiyotda raqamli iqtisodiyotni qo’llash

Купить