Milliy istiqlolchilik harakatining O‘zbekistonda o‘rganilishi - Milliy istiqlol g'oyasi - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	30000UZS
Hajmi	58.2KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	11 Mart 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Milliy istiqlol g'oyasi

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

96 Sotish

Milliy istiqlolchilik harakatining O‘zbekistonda o‘rganilishi

Sotib olish

Milliy istiqlolchilik harakatining O‘zbekistonda
o ‘ rganilishi
Reja:
KIRISH
1. Sobiq ittifoq davrida milliy istiqlolchilik harakatini o’rgangan
tadqiqotchilar
2.Mustaqillikdan keyingi davrda o’zbekistonda milliy istiqlolchilik
harakatining o’rganilishi
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
KIRISH ................................................................................................................................................... 2
I BOB. SOBIQ ITTIFOQ DAVRIDA MILLIY ISTIQLOLCHILIK HARAKATINI O’RGANGAN
TADQIQOTCHILAR ............................................................................................................................. 4
XULOSA .............................................................................................................................................. 18
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI: .......................................................................... 19
III. Internet saytlar va resurslar ................................................................................................................. 21

KIRISH
O zbekiston mustaqillikka erishganidan so ng tariximizni erkin, xolis,ʻ ʻ
haqqoniy o rganish uchun sharoit yuzaga keldi va shu asosda o zlikni anglash
ʻ ʻ
hamda milliy ma naviyatimizni tiklashga kuchli ehtiyoj paydo bo lib, tarix fani
ʼ ʻ
oldiga yangi talablar qo yildi.
ʻ
Ma naviy hayotimizni yangilash, uning asosi bo lgan milliy g oyani
ʼ ʻ ʻ
shakllantirishda tarix fanining o rni beqiyosdir. Jamiyatni qayta qurish jarayonida
ʻ
tarixni bilish haqida O zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom
ʻ
Karimov respublika tarixchi olimlar bilan bo lgan uchrashuvda: “...o zlikni
ʻ ʻ
anglash tarixni bilishdan boshlanadi”, “tarix – xalq ma naviyatining asosidir”,
ʼ
“...ma naviyatini tiklashi, tug ilib o sgan yurtida o zini boshqalardan kam sezmay,
ʼ ʻ ʻ ʻ
boshini baland ko tarib yurishi uchun insonga, albatta, tarixiy xotira kerak”
ʻ 1
, - deb
ta kidlagan edi.
ʼ
Mavzuning dolzarbligi. Mustaqillikka erishilishi bilan O‘zbekistonda
davlat va jamiyat hayotining barcha soha va yo‘nalishlarida chuqur, tub
o‘zgarishlar bilan bog‘liq bo‘lgan tarixiy taraqqiyotning sifat jihatidan yangi
bosqichi boshlandi. Bu tabiiy, ob’ektiv ravishda belgilangan jarayon edi.
Shunga o'xshash o'zgarishlar, ularni amalga oshirish sur'ati, shakllari va
usullarida sezilarli farqlarga qaramay, butun postsovet hududida amalga
oshirilmoqda. Agar kengroq qarasak, bu jarayon Sharqiy Yevropaning barcha
sotsialistik lagerning bir qismi bo'lgan mamlakatlarida ham kuzatilmoqda. 2
Sobiq SSSRning qulashi nafaqat yer yuzidagi so'nggi mustamlakachi
davlatning tugashini anglatardi. Tarix xalqlar ustidan sun’iy modellashtirilgan va
1
Islom Karimov. Tarixiy xotirasiz kelajak yo q. – Toshkent: Sharq, 1998. – B. 5, 8,21.
ʻ
2
Mansurxo ja
ʼ Xo jaev, ʼ Shermuhammadbek qo rboshi, ʼ Sharq. T:, 2008, B. 18-19
2

majburlangan butun tuzumga nisbatan o'zining qattiq, ammo adolatli hukmini
chiqardi. Binobarin, O‘zbekiston davlat mustaqilligini tiklashi bilan boshqa
davlatlar kabi strategik, taqdirli vazifa – jahon tajribasi, xalq tarixi va an’analarini
hisobga olgan holda insoniyat taraqqiyotining asosiy sivilizatsiya yo‘liga qaytish
vazifasini qo‘ydi. Buning uchun eski tuzum kishanidan qutulish, davlat va
ijtimoiy-siyosiy hayot tuzilmalari va mexanizmlarini qaytadan shakllantirish zarur
edi 3
.
Mustaqillik sharoitida Vatanimiz tarixini mukammalroq o rganish, sovetʻ
davridagi tarixiy voqealar to grisida mavjud noto g ri xulosalarni qayta ko rib
ʻ ʻ ʻ ʻ
chiqish zaruriyati tug ildi. Jumladan, “bosmachilik harakati” deya salbiy bo yoq
ʻ ʻ
bilan nomlangan “milliy istiqlolchilik harakati” faoliyati, tarixi yuzasidan
bildirilgan fikrlarni kompleks ravishda qayta o rganish va qayta baholash ham
ʻ
ilmiy, ham siyosiy jihatdan muhim ahamiyat kasb etdi. Chunki, milliy
istiqlolchililar, ularning faoliyati sovet davri tarixida salbiy bo yoq bilan
ʻ
tasvirlangan, buni o zgartirishning esa o sha davrda iloji bo lmagan edi. Zero,
ʻ ʻ ʻ
O zbekiston mustaqillikka erishgandan keyingina ushbu harakat tarixini qayta
ʻ
o rganishga e tibor kuchaydi.
ʻ ʼ
Tadqiqotning maqsadi. Sovet davrida vatanimiz tarixchilari ham asosan
“milliy istiqlolchilik harakati” tarixi haqida yozilgan ilmiy asarlarida turk va rus
tarixchilarining tadqiqotlariga tayanganlar. Demak, sobiq sovet tarixshunosligi,
jumladan, o zbek tarixshunosligida ham “milliy istiqlolchilik harakati” haqidagi
ʻ
konsepsiyaning shakllanishi, rivojlanishi va xarakteriga rus va turk olimlari
asarlarining ta siri katta bo lganligini e tirof etishimiz lozim. Shuning uchun ham
ʼ ʻ ʼ
mustaqillik yillaridagi tadqiqotlar bilan birgalikda rus tarixchilarining Amir Temur
haqidagi asarlarini ilmiy tahlil etish, yutuq va kamchiliklarni tarixiy manbalar
asosida ko rsatib berish va ularning o rni hamda ahamiyatini aniqlash hozirgi kun
ʻ ʻ
tarixshunoslik oldida turgan muhim vazifalaridan biri bo lib qolmoqda.
ʻ
3
Validiy A.Z. Turkiston xalqlarining milliy mustaqillik uchun kurashlar tarixidan. – T., 1997.
3

Davriy (xronologik) chegaralanishi. Ushbu ish 1917-yilgi “milliy
istiqlolchilik harakati”ning boshlanishidan to mustaqillik yillaridagi olib borilgan
tadqiqotlar davrini o z ichiga oladi.ʻ
Tadqiqot obyekti. Mazkur kurs ishining tadqiqot obyekti markazida XX-
XXI asr tarixshunosligida “milliy istiqlolchilik harakati”, uning faoliyatiga oid
mavjud fikrlar, qarashlar va xulosalar turadi.
I BOB. SOBIQ ITTIFOQ DAVRIDA MILLIY ISTIQLOLCHILIK
HARAKATINI O’RGANGAN TADQIQOTCHILAR
Oktyabr to ntarishi
ʻ va Turkiston muxtoriyati halokatidan so ng ʻ Turkistonda
birinchilardan bo lib milliy-ozodlik harakati bayrog ini ko targan zot, so zsiz,
ʻ ʻ ʻ ʻ
Ergash qo rboshi
ʻ hisoblanadi. Katta Ergashbek ham, Kichik Ergashbek ham
Xo qandning
ʻ Bachqir deparasidan. Bachqir xalqi azaldan o z jangovarligi bilan ʻ
atrof qishloqlar aholisidan farq qilib turadi. Bachqirliklar Qo qon
ʻ xonligi davrida
urushlar holatida xalq lashkari – qoracherikning eng zarbdor kuchlari hisoblangan.
Shuningdek, taxt uchun kurash asnosida taxt da vogarlari bachqirliklardan ko p
ʼ ʻ
marotaba foydalanganlar. Soxta Po latxon bosh
ʻ ko tarib chiqqanda ular yoppasiga ʻ
Po latxonga yigit bo lganlar. Xudoyorxonning ukasi,
ʻ ʻ Marg ilon hokimi ʻ
Sultonmurodbek Marg ilondan Qo qonga qochib kelib, Miyon
ʻ ʻ Hazratning
hovlilariga yashiringan paytda uni bu yerdan chiqarib olishga hech kimning yuragi
dov bermaganda, uni bachqirliklargina bu dargohdan yulib olib chiqib keta
olganlar. Ergashbeklar mana shunday jangovar muhitda tarbiya olib, o zlari ham
ʻ
jangari yigitlar bo lib
ʻ yetishdilar. Haqsizlikka chiday olmaydigan bu o t ʻ yigitlar
yo qsullar, kamsitilganlar
ʻ tarafini olib, mirshablar, politsiya, amaldorlar bilan ko p ʻ
olishdilar. Birinchi jahon urushi boshlanib, Rossiya birin-ketin mag lubiyatga
ʻ
uchray boshlagach, asrlar mobaynida istilo qilingan yerlarning mazlum xalqlari
paytdan foydalanib, ozodlik urushi boshlashidan, u holda ikki frontda jang qilishga
4

to g ri kelishidan cho chigan Oq podshoʻ ʻ ʻ ma murlari chet o lkalar, jumladan, ʼ ʻ
Turkistonda ko zga ko ringan, bo lajak ozodlik
ʻ ʻ ʻ urushlarida yo lboshchilik ʻ qilishi
mumkin bo lgan
ʻ kishilarni yo qotish, qamash, ʻ Sibir qilishga kirishdilar. Ular
Ergashbeklarni ham odam o ldirishda ayblab, Sibirning uzoq
ʻ Turuxan o lkasiga ʻ
surgun qildilar. Mustaqillikgacha bo lgan
ʻ tarixiy va badiiy adabiyotlarda ham
Ergashbek odam o ldirish, ot o g irlashda ayblanib yo llarda
ʻ ʻ ʻ ʻ qaroqchilik qilib
qamalganligi yoziladi. 1915-yil oxirida bir amallab Bachqirga qochib keladilar.
Ularning qaytishi xabari tezlik bilan tarqalib, depara qishloqlari ahli, ularning
ziyoratiga kelib ketadilar. Yuragida o ti
ʻ bor, sarguzashttalab bir qancha yoshlar
Ergashbeklar safida bo lishni xohlab, o z yonlariga olishlarini so raydilar. Shu
ʻ ʻ ʻ
tariqa ular qisqa muddatda yuzga yaqin yigitga ega bo ldilar. Ushbu yigitlar
ʻ
ichidan eng saralari, chunonchi, Bibiubaydalik Eshmuhammadbek, O rganjilik
ʻ
Mulla Umar, Naymanchalik Oybola va boshqalar Ergashbekdan fotiha olib
o zlariga yigit to plab, o z deparalarida
ʻ ʻ ʻ harbiy kuchga aylandilar. Ko p o tmay, ʻ ʻ
front orqasidagi ishlarga mardikor olinishi munosabati bilan 1916-yil
qo zg alonlari
ʻ ʻ boshlandi. O tgan ʻ asrning oltmishinchi yillarida ham Ergash
qo rboshining ba zi safdoshlari hayot edi. Shulardan biri Sarimsoqboy
ʻ ʼ
Xudoyorovning eslashicha, Ergash qo rboshi ham bu qo zg alonda o ttizga yaqin
ʻ ʻ ʻ ʻ
yigiti bilan ishtirok etib, Yangiqo rg on volostnoyi (volost politsiya uchastkasi
ʻ ʻ
boshlig i) ni va
ʻ ikki mirshabni yo q ʻ qilgan. Qo zg alon ʻ ʻ bostirilgach, Oqtovga
chiqib ketgan, oqpodsho taxtdan ag darilgach,
ʻ yana Bachqirga qaytgan ekan.
Qo qonda muxtoriyatli
ʻ hukumat tashkil topgach, uning harbiy mutasaddilari
Asadulla Xo jayev
ʻ va Chanishevlar ehtiyotkorlik bilan ish ko radilar. Ularning ʻ
ehtiyotkorligi hukumatning “Sho royi
ʻ Islomiya”, “Sho royi ʻ Ulamo” firqalariga
mansub a zolarida
ʼ norozilik uyg otadi. ʻ 4
Farg onadagi milliy-ozodlik harakatining ma naviy g oyaviy rahbarlaridan
ʻ ʼ ʻ
bo lmish
ʻ tasavvuf shayxi, Naqshbandiya suluki shayxul-mashoyixi Fazl Miyon
4
Mansurxo ja
ʼ Xo jaev, ʼ Shermuhammadbek qo rboshi ʼ . – T.: Sharq, 2008. – B. 18-19
5

Qudrat Hazratlari, hukumat a zosi Kamol Qozi va boshqa ulamolar tashabbusiʼ
bilan Ergash Qo rboshi
ʻ Muxtoriyatli hukumat militsiya boshlig i-qo rboshilik ʻ ʻ
lavozimiga taklif qilinadi. [1] Muxtoriyatli hukumat “El bayrog i” gazetasini
ʻ nashr
etadi, moliya ishini muvofiqlashtirish uchun 30 million so mlik zayom chiqaradi,
ʻ
o z milliy armiyasini yaratishga kirishadi, xalq
ʻ militsiyasini tashkil etadi. Militsiya
boshlig i
ʻ lavozimiga Ergash Qo rboshi ʻ tayinlanadi. 5
Shu o rinda Ergash Qo rboshi nomi bilan bog liq bir masalaga munosabat
ʻ ʻ ʻ
bildirib o tishimizga to g ri keladi: tarixdan ma lumki, tinchlik, ozodlik harakati
ʻ ʻ ʻ ʼ
jabhasida Ergash nomli ikki shaxs faoliyat ko rsatgan. Ularning har ikkisi xam
ʻ
Qo qonning Bachqir
ʻ deparasidan. Biri Katta Ergash, ikkinchisi Kichik Ergash
degan nom bilan mashhur. Bizga tanishish nasib etgan barcha manbalarda
militsiya boshlig i
ʻ lavozimiga Katta Ergash tayinlanganligi ta kidlangan holda, ʼ
turk jurnalisti Ali Bodomchi qalamiga oid “1917-1934-yillarda Turkistonda
milliy-istiqlol harakatlari va Anvar Poshsho” asarida, hukumat e lon qilingandan
ʼ
bir necha kun keyin Qo qon qo rboshisi Kichkina Ergashbek Ijroiya
ʻ ʻ qo mitasining ʻ
qarori bilan poytaxt “Qo qon” jandarmi qo mondoni va militsiya mudiri etib
ʻ ʻ
tayinlanadi”, degan yozuvni uchratamiz. Turkiston Muxtoriyatining tashkil topishi
va boshqaruv tizimi turli adabiyotlarda turlicha yoritiladi. Muxtoriyat tashkil
topgan kunlardan boshlaboq sovetlar unga qarshi shiddatli hujum boshladi. Hujum
moliya jabhasida boshlandi: Turkiston Xalq Komissarlari Soveti Turkiston
muxtoriyatiga aloqador va unga hayrixoh bo lgan
ʻ boylarning mol-mulklarini
musodara etish haqida topshiriq berdi. Qo qon
ʻ soveti raisi Babushkin muxtoriyatni
beshigidayoq bo g ib
ʻ ʻ tashlash maqsadida Farg ona va Toshkentga murojaat qilib, ʻ
“shaharni himoya qilish” uchun harbiy yordam so radi. Skobelev (hozirgi
ʻ
Farg ona) shahri hokimi Doriomedovning qarshiligiga
ʻ qaramay, Farg ona soveti ʻ
qarori bilan shahar harbiy drujinasi boshlig i K.Osipov 120
ʻ askar, 4 zambarak, 4
pulemyot bilan Qo qonga yetib keldi. Ko p o tmay Samarqand,
ʻ ʻ ʻ Qizilqiya
5
https://www.trt.net.tr/uzbek/madaniyat-va-san-at/2021/09/26/1234567890- 1710675
6

drujinalari shaharga kirib keldi. Shahar ichida muxtoriyatchilar bilan bolsheviklar
o rtasida jang boshlangach, 18-fevralda Turkiston o lkasi harbiy komissari 26ʻ ʻ
yoshli Ye.Perfilev shahar temir yo liga 11 eshelon piyoda, otliq va artileriya
ʻ
qismlari bilan kirib keldi. Konibodom bekatida ularga arman dashnoqlari otryadi
qo shildi.
ʻ 19-fevral kuni Ergash Qo rboshiga ʻ ultimatum yuborilib, uch soat ichida
qurol-yarog ni
ʻ tashlab, taslim bo lish talab etiladi. Ergash qo rboshi bu talabni ʻ ʻ
bajarmasligini bildirib, rad javobi yubordi. Ye.Perfilev barcha zambaraklardan
Qo qon aholisi ustiga o t ochishni, shu
ʻ ʻ jumladan, yondiradigan snaryadlardan
foydalanishni buyurdi.
Katta Ergash avvalo Turkiston o’lasida hokimiyatni qo’lga olishi shart edi.
Buni o’z oldiga maqsad qilib qo’ydi.
Hokimiyatni qo lga olish uchun, avvalo, qal ani egallash shart edi.
ʻ ʼ
Xudoyorxon o rdasining tashqi qismiga 1876-1878-yillarda qurilgan qal a
ʻ ʼ
mustahkam istehkom bo lib, davr talablariga to liq mos kelardi. Ergashbek,
ʻ ʻ
yakkama-yakka jang, o q otish,
ʻ qilich solish, dala jangi borasida bir oz tajriba
ortirgan bo lsada,
ʻ mustahkam qal ani ʼ zabt etish darajasida harbiy taktika va
strategiya ilmiga ega emas, bundan tashqari uning qo lida to p-zambaraklar ham
ʻ ʻ
yo q edi. Shu tufayli bir necha hamla bilan ham qal ani
ʻ ʼ olishga muvaffaq bo la ʻ
olmadi. Bu orada bolsheviklarga katta madad kuchi yetib kelib, shaharni to p,
ʻ
pulemyot, miltiqlardan yalpi o qqa tutish boshlandi. Ergash Qo rboshi
ʻ ʻ shaharni
tashlab chiqib ketishga majbur bo ldi va Bachqirga kelib, yigit to play boshladi.
ʻ ʻ
Bir necha oy davomida yigitlar adadi ikki yarim mingga yetdi. Atrof deparalarning
taqdiri Ergashbeknikiga o xshash
ʻ jasur, tashkilotchi sardorlari: Yaypan
(Qorayozibobo)dan Islom Polvon, Oltiariqdan To ychi Polvon va Sulton
ʻ
G oziboy, Beshariqdan Hamdam
ʻ Xoji, Kistako zdan ʻ Abdulahad Mahsum,
So xdan
ʻ Yorbek ota, Voruhdan Usmon dev o z yigitlari ʻ bilan kelib qo shildilar. ʻ
Ergashbek ularni qabul qilib, fotiha berib, o z
ʻ hududlariga qo rboshi etib tayinladi. ʻ
Tarixchi olim Qahramon Rajabovning yozishicha, 1918-yil boshlarida Katta
7

Ergash Qo rboshi qo l ostida 20 tadan 2000 tagacha yigiti bo lgan 70 taʻ ʻ ʻ qo rboshi ʻ
qizillarga qarshi 50 marotabadan oshiq zarba berib, g alabaga erishganlar. 1918-
ʻ
yil kuzi arafasida uning qo shinlari
ʻ soni 24,0 mingtani tashkil etgan edi. Ergash
eshon bo lgani uchun joylarda islom shariati nomidan ish
ʻ yuritardi. Qizillar bilan
dastlabki to qnashuvlar
ʻ mart oyidayoq boshlandi. Qo qonni ʻ talab, mazaxo rak ʻ
bo lib
ʻ qolgan bir guruh armani dashnoqlar va qizil gvardiyachilar qishloqma-
qishloq bosqinchilik qilib, Bibiubayda yaqinidagi Palaxon qishlog iga yetib
ʻ
keldilar va uyma-uy yurib talonchilikni boshladilar. Bundan xabar topgan
Eshmuhammadbek o z yigitlari bilan bebosh to daga
ʻ ʻ qarshi jangga kiradi 6
.
Qishloq erkaklari ham Eshmuhammadbekka yordamga chiqadilar. Ular birgalikda
beboshlarni qirib tashlaydilar, 13 kishi jangda o ldiriladi, besh oltitasi
ʻ qochib
qolishga ulguradi, to rttasi
ʻ asir olinadi. Eshmuhammadbek ham oltita qurbon
beradi. Eshmuhammad Ergashbekka chopar yuborib, bo lgan voqeani eshittirib
ʻ
qo yadi.
ʻ Ertasi kuni Qo qondan ʻ Sinitsin boshliq jazo otryadi yo lga ʻ chiqadi.
Otryadda 320 jangchi, ikki pulemyot va bitta dala to pi
ʻ bor edi. Ergashbek ham
jazo otryadi yuborilishini oldindan his etib, o sha
ʻ paytda qo lida ʻ mavjud bo lgan ʻ
300 yigiti bilan Bachqirdan chiqib keladi 7
. Sinitsin otryadi Bibiubayda yaqinidagi
chakalakzorda Eshmuhammadbek pistirmasiga duch keladi. Jang ayni qizigan
paytda har ikki tomonga yordam yetib keladi: Bachqirdan Ergashbek, Qo qondan
ʻ
esa D.Ye.Konovalovning temiryo l
ʻ qizil gvardiyasi jangga kiradilar. Jang
Ergashbek foydasiga hal bo lib,
ʻ Konovalov va Sinitsin qolgan-qutgan yigitlari
bilan Qo qonga quruq qaytishga majbur bo ladilar. Shu tariqa, katta-kichik
ʻ ʻ
janglarda Ergashbekning obro yi yanada oshib, yigitlari miqdori bir necha barobar
ʻ
ko payib, nihoyat shu yil mart oyida Bachqirda bo lib o tgan ulamolar va milliy-
ʻ ʻ ʻ
ozodlik harakati kuchlari qurultoyida Katta Ergashbek Amiral Muslimin
(musulmonlar amiri) etib saylanadi. Shundan so ng ko p o tmay Ergash Qo rboshi
ʻ ʻ ʻ ʻ
Chustni zabt etadi. Ergash Qo rboshi
ʻ Farg ona ʻ vodiysidagina emas, balki butun
6
Xasanov M. Turkiston muxtoriyati haqiqat va uydirma. – Toshkent, 1990. – B. 24-27.
7
Shamsiddinov G. bosmachilik haqida o’ylar. – T. 1993. – B.74.
8

Turkistonda ozodlik bayrog ini birinchi bo lib ko targan kurashchi edi. U 1918-ʻ ʻ ʻ
yilda ham eng qizg in faoliyat ko rsatgan
ʻ ʻ qo rboshidir. Ammo shunday bir ʻ
vaziyatda qizil askarlar Katta Ergashga nisbatan bor e’tiborini qaratishdi. 8
Farg‘ona viloyati harbiy komissari Buravsevning 1918 yil 30 iyulda
Turkiston MIK nomiga yuborgan ma’lumotiga ko‘ra, “Qo‘qon uyezdida taniqli
qaroqchi Ergashning shaykasi (Katta Ergash qo‘rboshining guruhi -S.S.) harakat
qilmoqda. Bu yerga tashlangan militsiya va qizil askar kuchlari ojizlik qildi.
Namangandan zambaraklar bilan qo‘shimcha qizil askar qismlari yuborildi” 1918
yil 2- sentyabrda Namangan uezdining To‘raqo‘rg‘on volostidagi Sharq
qishlog‘ida qo‘rboshi Katta Ergash o‘zining 2400 yigitdan iborat dastasiva
qo‘rboshi Qobul bilan birgalikda Sergeyev boshchiligidagi qizil askarlar otryadi
bilan jangga kirdi. To‘p va pulemyotlari bo‘lgan qizilaskarlar bu jangda
mag‘lubiyatga uchrab,orqaga chekindilar. 1918- yil martida Qo'qon uyezdining
Bachqir qishlog'ida o'tkazilgan TJNda Katta Ergash butun Farg'ona vodiysi
harakatining rahbari etib saylandi. Unga qo'shinlarning bosh qo'mondoni – “Amir
al-Muslimin” unvoni berildi. Madaminbek va Shermuhammadbek esa uning
o'rinbosarlari etib saylandilar. Biroq ushbu vaziyat ham kurashninmg kuchayishi
uchun bir sabab bo’lib xizmat qilmadi.
Farg‘ona vodiysining yirik shaharlariga eltuvchiyo‘llar ham ular qo‘lida edi.
Mana shunday vaziyatda 1918-yil kuzida Toshkentdan Turkiston Respublikasi
XKS rais V.D.Figelskiy va harbiy komissar K. P. Osipov Farg‘ona viloyatiga
kelishdi.
Figelskiyning o‘zi guvohlik berishicha Katta Ergash qo‘rboshining
istehkomlaridan biri joylashgan Xonobodqishlog‘i (Bachqirdan 3,5 chaqirim
shimoli-sharqda) 5 soatlik jangdan so‘ng yer yuzidan supurib tashlandi.
Istehkomdagi 800 mujohiddan atigi 15 nafari tirik qoldi. Istiqlolchilik harakatiga
umumiy rahbarlik 1918 yilning oxiriga kelib Madaminbek qo‘liga o‘tgach, endi
8
https://www.trt.net.tr/uzbek/madaniyat-va-san-at/2021/09/26/1234567890- 1710675
9

Katta Ergash va uning ta’siridagi ba’zi yirik qo‘rboshilar, xususan, Xolxo‘ja
Eshon Madaminbekka bo‘ysunishdan bosh tortdilar. Ahvol shu darajaga borib
yetdiki, 1919 yil 14 aprelda “Isfara yonida Madaminbek va Ergash qo‘shinlari
o‘rtasida o‘zaro jang bo‘ldi. Bu jangda mag‘lubiyatga uchragan Ergash So‘x
qishlog‘iga chekindi. Shunday qilib, 1919 yilning boshiga kelib Farg‘ona
vodiysida istiqlolchilik harakatining ikkita yirik markazi vujudga keldi. Birinchi
yirik markaz Madaminbek boshchiligida bo‘lib, viloyatning Skobelev, Andijon va
Namangan uyezdlarini qamrab olgandi. Madaminbekning qarorgohi Marg‘ilon
shahridan uncha uzoq bo‘lmagan Toshloq yaqinidagi Garbuva qishlog‘ida
joylashgan edi. “1919 yil yanvarda Madaminbek qo‘lostida 16000 kishidan iborat
qo‘shin bo‘lgan”, -deb ta’kidlanadi Farg‘ona viloyati Soveti nomiga 1919 yil
yanvarda yo‘llangan o‘ta shoshilinch ma’lumotnomada. Madaminbek yigitlari
1919 yil fevral oyiga kelib, 20000 kishidan ortib ketdi. Istiqlolchilik harakatining
ikkinchi yirik markazi qo‘rboshi Katta Ergash boshchiligida Qo‘qon uyezdida
bo‘lib, Katta Ergashning qarorgohi Yangiqo‘rg‘on volostidagi Bachqir qishlog‘ida
bo‘lgan. Uning asosiy o‘rinbosari qo‘rboshi Eshmat qirg‘iz edi. To‘ychi, Umar,
Hamdam (Mavlonboyev) uning eng obro‘li qo‘rboshilaridan hisoblangan. O‘sh
uezdida Katta Ergash qo‘rboshining ta’siri nisbatan kuchli bo‘lgan. Asosan qirg‘iz
mujohidlari harakat qilgan Oloy vohasida Muhiddinbek va Jonibek Qozi boshqa
qo‘rboshilarga rahbarlik qildilar. Madaminbekning dastlabki muvaffaqiyatlari
uning obro -e tiborini oshirdi. Musulmonʻ ʼ lashkarboshilarining navbatdagi
qurultoyida harakati sustlashgan Katta Ergash Qo rboshi
ʻ o rniga Madaminbek ʻ
“Amir Al Muslimin” etib saylandi. Xafa bo lgan Ergash Qo rboshi
ʻ ʻ qurultoy
qaroriga bo ysunmasligini e lon qildi va o z holicha, hech kimga itoat qilmay
ʻ ʼ ʻ
kurashni davom ettirishni ma lum
ʼ etdi. 9
1919-yilda bo lib o tgan janglardan birida u yarador bo ladi – qizil
ʻ ʻ ʻ
merganlardan biri jang asnosi uning boshiga o q uzadi. Ergashbek boshidan
ʻ
9
Mansurxo ja
ʼ Xo jaev. ʼ Shermuhammadbek qo rboshi, ʼ – T.:Sharq, 2008. – B.18-19.
10

qo ymaydigan salla uningʻ hayotini saqlab qoladi, biroq salla o q ʻ zarbini
yumshatsada, har holda jarohat qoldiradi 10
.
Tabiblar peshonadagi o qni
ʻ bir amallab olib tashlashga muvaffaq bo ladilar. ʻ
Ushbu jarohat ta siridanmi, yoki boshqa sabablarga binoanmi, har holda Ergash
ʼ
Qo rboshining shundan
ʻ keyingi faoliyati bir oz sustlashadi, o zi ham odamovi, ʻ
sustkash, parishonxotir, bo lib
ʻ qoladi. Safdoshlarining guvohlik berishicha,
kechagi bergan buyrug i esdan chiqib, ba zan
ʻ ʼ uning aksi mazmundagi buyruqlarni
beradigan, o z
ʻ xonasiga kirib olib, uzoq vaqt bir nuqtaga tikilib o tiradigan ʻ bo lib ʻ
qoladi. Biroq, shunda ham qurolini tashlamadi. Bir necha bor sovetlar bilan sulh
tuzdi. 1920-yil yanvar-fevral oylaridagi jang operatsiyalarida yaqqol ko’rish
mumkin. Yanvar oyi o’rtalarida Bachqir qishlog’ida betaraf turgan Ergash
qo’rboshiga hujum uyishtirildi. Uning kuchlari tor-mor qilindi, Bachqir qishlog’i
kultepaga aylantirildi. Ergash qo’rboshi qochishga ulgurdi, ammo tezda qo’lga
olindi va qatl etildi.
II BOB. MUSTAQILLIKDAN KEYINGI DAVRDA O’ZBEKISTONDA
MILLIY ISTIQLOLCHILIK HARAKATINING O’RGANILISHI
Turkiston qo`rboshilari: jangovar faoliyati va qismati, harakatning g’oyaviy
mafkurachilari. Istiqlolchilarni yagona bayroq ostiga birlashtirishda qo`rboshilarni
10
Ziyoyeva D. H. Turkiston milliy ozodlik harakati T., 2000. – B. 121.
11

tutgan o`rni. Farg’ona, Samarqand, Buxoro va Xorazm qo`rboshilari. Qo`rboshilar
siyosiy qiyofasiga chizgilar. Jadid ziyolilari va islom ulamolari istiqlolchilarning
g’oyaviy rahnamolari va mafkurachilari. «Turkiston milliy birligi» tashkiloti va
uning faoliyati.
Farg’ona vodiysida Madaminbek va SHermuhammadbek faoliyati 11
Madaminbekning istiqlolchilar safiga qo`shilishi. Istiqlolchilarning Madaminbek
tomonidan yagona bayroq ostiga birlashtirilishi. Madaminbek - amir al-muslimin.
eski Marg’ilon, Namangan, Andijondagi janglar. Rus krest’yanlar armiyasi bilan
ittifoq. Andijon, O`sh va Jaloloboddagi mag’lubiyatlar. Farg’ona muvaqqat
muxtoriyat xukumatining tuzilishi va faoliyati. 1920 - yil yanvardagi
mag’lubiyatlar. 1920-yil 6-martda Skobelyev shahrida Madaminbek va 2-
Turkiston o`qchi diviziyasining qo`mondoni N.Veryovkin-Roxal’skiy o`rtasida
tuzilgan sulx. Madaminbekning xoinona o`ldirilishi.
Shermuhammadbek (1893-1970)ning kurash maydoniga kirishi. 1920 yil
maydagi oyibota qishlog’i qurultoyi. Shermuhammadbekning “amir al-muslimin”
deb e`lon qilinishi. Turkiston-turk mustaqil islom jumhuriyatining tuzilishi va
hukumat tarkibi. Turkiston-turk mustaqil islom jumhuriyati Muvaqqat
Konstitutsiyasining qabul qilinishi (1922yil 15-20 aprel. Samarqand).
Shermuhammadbekning Buxoro va Xorazm istiqlolchilari bilan aloqasi.
Shermuhammadbekning xorijiy davlatlar bilan diplomatik munosabatlari.
Shermuhammadbekning Buxoroga chekinishi (1922 yil dekabr’) va Afg’onistonga
o`tishi (1923 yil bahori). Shermuhammadbekning Afg’oniston va Turkiyadagi
hayoti va faoliyati.
Istiqlolchilar kurashining yangi davri va uning o’ziga xos xususiyatlari.
Farg’ona vodiysida Shermushammadbekning istiqlol uchun kurashi. Parpibek,
Isroilbek, Mahkam xoji, Aliyorbek, Muhiddinbek, Omon Polvon va boshqa
qo’rboshilarning faoliyati. Sharqiy Buxoroda Ibrohimbek va Xorazmda Junaidxon
11
Mansurxo jaʼ Xo jaev, ʼ Shermuhammadbek qo rboshi. – ʼ T: Sharq, 2008, B. 36.
12

boshchiligidagi janglar (20-yillarning 2-yarmi). Istiqlolchilar qo’shini asosiy
kuchlarining tor-mor qilinishi. Istiqlolchilik harakatining butunlay mag’lubiyatga
uchrashi. Sharakatning yakunlari va saboqlari.
Turkistondagi qo’rboshilar o’rtasida shubhasiz Madaminbek (1892—1920)
katta irin tutadi. Madaminbekning asl ismi Muhammad Aminbek bilib, u
Marg’ilon atrofidagi Sikchilik qishlog’ida hozirgi Toshloq tumanining Sadda
qishloq fuqarolar yig’ini xududidagi o’rtahol Ahmadbek oilasida 1892 yilda
tug’ildi.
Madaminbekning bir akasi va ikki opasi bo’lgan. Ma`rifatli oilada voyaga
etgan Madaminbek to’g’ri sizli, distlariga sadoqatli, mulohazali va diyonatli bilib
o’sdi. U yoshligidanoq el-yurtga tanilgan insonlardan bo’lgan.
Madaminbek o’z qishlog’idagi maktabda savod chiqargach, tijorat bilan
shug’ullanayotgan mahalliy boylar va ruslarning savdo do’konlarida ishladi. U
yoshligidan tojik, rus, fransuz tillarini puxta o’rgangan.
Birinchi jahon urushi arafasida mustamlakachi Rossiya Hukumatidan norozi
bilib, yoniga o’ziga o’xshagan yigitlarni tiplab bosh ko’tardi. Politsiya
Madaminbekni 1914-yili qamoqqa oldi. Uning qamalishi xususida bir-biriga zid
va chalkash fikrlar bor. Lekin ularning birortasi ham hujjatlarga asoslanmagan.
Ko’pincha u o’z xotinini o’ldirgani uchun qamalgan deyishadi. Aslida bunday
emas. Qamalgunga qadar uning Qumrixon degan xotini bo’lganligi to’g’ri. Ammo
Madaminbekni Sibirdagi Nerchinsk degan joyga katorgaga olib ketishgach, ko’p
itmay u ayol boshqa turmush qilib ketadi. Sud esa Madaminbekning o’zi tan
olmagan ayblarni ham unga tinkab, 14 yil katorga ishlariga hukm qiladi.
Madaminbek aslida chor Rossiyasi hukmronligiga qarshi kurashganligi uchun ham
kamoqqa olingan edi.
1917-yildagi fevral inqilobidan keyin siyosiy mahbus sifatida Madaminbek
ozod qilindi va u Marg’ilonga qaytib keldi. Shunda "Sho’roi Ulamo" jamiyatining
rahbarlari Madaminbekni shahar militsiyasi boshlig’i – qo’rboshisi lavozimiga
13

bejiz tavsiya etishmaydi. Agar u qotil va o’g’ri bo’lganida nufuzli ulamo va
ziyolilar unga bu lavozimni taklif etishmasdi. Shunisi xarakterliki, Turkistonda
bolsheviklar hokimiyatni ziravonlik bilan egallagach, Farg’ona viloyati harbiy
komissari K.Osipov Madaminbekni Marg’ilon militsiyasi boshlig’i etib tayinlash
haqidagi buyruqqa qil qiyadi va tegishli qurol-yarog’ bilan ta`minlaydi.
Madaminbek 1918 - yil yanvar oyining oxirigacha shu lavozimda xizmat qildi 12
.
Madaminbek Qo’qon xoni bilish uchun emas, yurtida tinchlik o’rnatish va
behisob qon tikilishini to’xtatish uchun qiliga qurol ushladi. Madaminbekning
istiqlolchilar safiga kirib kelishi ham p’z mujohid birodarlaridan ancha farq qiladi.
1918-yilning boshigacha dunyo ko’rib, fikr-mulohaza yuritib hayotning ko’p
mashaqqatlarini tortgan 25 yoshlar atrofidagi bu yigit Marg’ilonda haqiqat va
adolat himoyachisiga aylanar ekan, dastlab sovet xokimiyati tomonida turgan edi.
Biroq sovet rojimining xalqqa qarshi siyosati Madaminbekni ozodlik uchun
kurashga undadi. Madaminbek atrofida Marg’ilon va Toshloqdagi jasur, chapani
yigitlar tiplanishdi. "Yakkatut volosti Garbuva (Garbobo) qishlog’idagi
Madaminbek guruhining qarorgohiga ommaviy ravishda mahalliy yoshlar kelib
qo’shilardi", - deb 1918-yilda yoziladi hujjatlarning birida.
Ma’noli qilib aytganda, qadim Turonyurtda asrlardan buyon mavjud bo’lgan
va rus mustamlakasi natijasida unutilayozgan javonmardlik harakati "axiylik"
qaytadan alanga olgandek bo’ldi.
Madaminbekning rafiqasi Saodatxon ayaning xotirlashicha, u o’rta bo’yli,
tiladan kelgan, ikki yuzi qizil, qora kizlari charahab turgan, xotirjam gapiradigan
odam bo’lgan. Madaminbek juda xudojiy va namozxon edi, har qanday sharoitda
bilsa ham besh mahal namozni kanda qilmasdi. Shu bilan birga Madaminbek kitob
iqishni ham yaxshi kirgan. Fuzuliyning devonini qaerga borsa doim izi bilan
birga olib yurgan. Ba`zi manbalarda yozilishicha, Madaminbek Chilpon she`rlarini
sevib iqigan.
12
A’zamxo’jayev S. Turkiston muhtoriyati. – T.: Ma’naviyat, 2000. – B. 89.
14

1918-yil bahorida istiqlolchilar safiga uzil-kesil itgan Madaminbekning qo’l
ostida dastavval 1000-1500 ta yigit bor edi. "Dehqondan so’nggi xalatini tortib
olgan" sovet hokimiyatiga qarshi kurashish Madaminbekning asosiy matlabi
bo’lgan. Milliy ozodlik harakati safiga Madaminbek singari salohiyatli
sarkardaning kelib qo’shilishi juda katta ahamiyatga ega bo’ldi. Bu paytga kelib
boshqa qo’rboshilar "sovetlar bilan hamkorlik qilish"dek noyob va achchiq
tajribaga ega emas edilar. Ular Turkistonda ruslar hukmronligini tugatishni iz
oldilariga maqsad qilib kiyishgan bilishsada, harbiy tayyorgarliklari ancha past
bo’lgan.
Madaminbek iz qishini bilan asosan Marg’ilon shahri va uning atrof
tumanlarida faoliyat ko’rsatgan. Madaminbek qil ostida Soli Maqdum, Ismoil
Polvon, Usmonbek, Fayoz Maxdum, Qozoqjon bek, Xoshim Polvon kabi yirik
kirboshilar bilgai. Soli Maxdum Madaminbekning irinbosari va ing qili bidgan
mohir qo’rboshi edi. Bulardan tashqari Madaminbek qil ostida yana 1918-1919
yillarda Baliqchidan Mamajon boyvachcha, Ikkisuv oralig’idan Boytuman Ҳoji,
Buloqboshidan Mulla Juman, Valikdan Mirkarim, Nurulla Mahsum va
Abdullajon, Uchqirg’ondan Nazariddin mingboshi, Loshmondan Tixtavoy ponsod,
Qumariqdan Boltaboy, Yozyovondan Yusuf Polvon, Qorasoqoldan Ergash kichik,
Qoratepadan Qurbon, Varzikdan Abdullajon va boshqa qo’rboshilar ham faoliyat
ko’rsatishgan.
"1919-yil yanvarida Madaminbek qil ostida 16.000 kishidan iborat armiya
bo’lgan", - deb ta`kidlanadi Farg’ona viloyati soveti nomiga 1919-yil 27-yanvarda
yillangan ita shoshilinch ma`lumotnomada. 1919 - yil o’rtalariga kelib esa
Madaminbek Qo’l ostida 25.000 yigit sovet hokimiyatiga qarshi istiqlol janglarini
olib borishgan. Bu paytda Shermuhammadbekda 20.000 yigit, Katta Ergash
qo’rboshida bilsa 15.000-16.000 yigit bo’lgan. 13
Qizil armiya qismlari bilan bo’lgan bir qator janglarda Katta Ergash
13
https://www.trt.net.tr/uzbek/madaniyat-va-san-at/2021/09/26/1234567890- 1710675
15

qo’rboshi mag’lubiyatga uchragach, tarqoq xoldagi Qirboshilar kuchini 1918 yil
kuzida Madaminbek yagona qil ostiga birlashtirishga muvaffaq bo’ldi.
"Muhammad Aminbek marg’ilonlik bilib, nihoyat siyosatdon, botir, tadbirli
qaxramon edi, - deb ta`riflaydi uni xorijda yashovchi yurtdoshimiz Shahobiddin
Yassaviy. Ozod Turkiston quruvchi, nomdor bo’lgan baxtsiz, bu buyuk, toymas
qimondonni tanitmoq uchun har qancha sizlasak, arzishga egadir. Ҳaqiqatan, din,
vatan va millat fidosi bo’ldi". Madaminbek doimo "Turkiston-Turkiston xalqining
yurtidir. Dushmanni yurtimizdan haydaymiz!", - derdi. Bir siz bilan aytganda,
"Millatim – jonim mening!" shiori Madaminbek faoliyatining asosiy mohiyati
bo’lgan.
"o’z oldiga sovet hokimiyatini ag’darish va Farg’ona muxtoriyatini tiklash
vazifasini qiygan Madaminbek tadbirkor siyosatchi va uddaburon tashkilotchi
fazilatlariga ega edi", - deb tan olinadi o’sha davrga oid rasmiy hujjatlarning
birida.
Madaminbek yigitlari o’rtasida harbiy intizom kuchli edi. Madaminbekchilar
bosqinchi va ig’rilarni izlari ushlab jazosini berishardi. Masalan, 1919-yil boshida
Toshloqda Isxoq ishboshi va Tojiboy kunjarafurush mayda bosqinchilik
guruhlarini tuzgani uchun Madaminbek yuborgan odamlar tomonidan otib
tashlandi.
Madaminbek siymosida sarkardalik, davlat va siyosat arbobiga xos sifatlar
izaro uyg’unlashib ketgan edi, U Farg’ona vodiysidagi istiqlolchilarning xaqiqiy
ma`nodagi doxiysi, tan olingan yilboshchisi edi. Madaminbek vodiydagi sovet
hokimiyati organlariga muqobil ravishda iz siyosiy boshqaruv usulini joriy qildi.
Bunday boshqaruv usulini yana Farg’ona vodiysida Katta Ergash va
Shermuhammadbek, Buxoro respublikasida Ibrohimbek, Mulla Abdulqaxhor va
Anvar Posho, Xorazm respublikasida esa faqat Junaidxon kabi sardorlargina joriy
etgan edilar.
"U bizning rahbarlik faoliyatimizda yil qiygan xato va kamchiliklarimizdan
16

ustalik bilan foydalanardi. Uning iz boshqaruv apparati, izining tribunali, izining
"genshtabi" bo’lgan: u qonunlar chiqargan", - deb e`tirof qiladi Madaminbekka
qarshi kurashgan dushmanlaridan biri Gramatovich. Bu fikrni Madaminbekni jang
maydonlarida yaxshi bo’lgan qizil komissar M.Polikovskiy ham iz xotiralarida
tasdiqlaydi.
1918 - yil noyabr oyining boshida Andijon uezdidagi Oyimqishloqda
(Qorasuvdan 14 chaqirim shimoli-g’arbda) Farg’ona vodiysi qo’rboshilarining
navbatdagi qurultoyi bo’ldi. Qurultoyda istiqlolchilik harakatining rahbarlari sovet
hokimiyatiga qarshi kurashning dastlabki yakunlarini chiqardilar, Qurultoyda
qo’rboshilar dastalarining izaro hamkorlikda ish olib borishlari zarurligi
ta`kidlandi, yaqinlashib qolgan qish mavsumidagi jang harakatlari kelishib olindi.
Farg’ona vodiysi hududi harbiy harakatlarni muvofiklashtirish uchun yirik
qo’rboshilar o’rtasida quyidagi tarzda taqsimlandi: Andijon uezdida Maxkam Ҳoji,
qarorgohi Anguzbak; Ish uezdida Xolxija, qarorgohi Novqat; Namangan uezdida
Omon Polvon; Qiqon uezdida Ergash, qarorgohi Damkil atrofida; Skobelev
uezdida Madaminbek. Qurultoyda Katta Ergash qo’rboshi irniga istiqlolchilarning
Oliy bosh qimondoni qilib Madaminbek saylandi. 14
Madaminbek 1918 yilning oxiridayoq mustaqil harakat qilishga urinayotgan
yirik qo’rboshilarning faoliyatlarini boshqarishga muvaffaq bo’ldi.
Shermuhammadbek, Nurmuxammadbek, Xolxija eshon, Mahkam Ҳoji,
Raxmonqul, Omon Polvon va qirg’iz mujohidlarining boshlig’i Muxiddinbek
singari qo’rboshilarni yagona qimondonlik ostiga birlashtirish undan juda katta
kuch - g’ayratni talab qildi. O”z qishlog’i va tumanida "o’ziga bek" bo’lgan bu
qo’rboshilarning qarshiligi va o’zboshimchaligini Madaminbek sindirishga erishdi.
U Xolxija eshonning shuhratparastligi va kaltabinligiga qarshi ancha kurashdi.
Katta Ergash qo’rboshi bilan Madaminbekning munosabatlari ham tez-tez o’zgarib
turardi. Sal yuqorida ta`kidlab itilganidek, ba`zan ular birgalikda harakat qilishsa,
14
Mansurxo jaʼ Xo jaev, ʼ Shermuhammadbek qo rboshi, ʼ T.:Sharq, 2008. – B. 56.
17

goh- gohda murosalari kelishmay izaro tiqnashardilar. Albatta, ushbu nohush
xolatlar Turkiston mintaqasida istiqlolchilik harakatining yanada rivojlanishi va
avj olishiga halaqit berardi 15
.
Madaminbek qishini safida xalqning barcha tabaqalariga mansub kishilar bor
edi. Bu erda qishinning asosini tashkil qo’lgan oddiy yigitlardan tashqari islom
ulamolari – eshonlar va mullalar, ziyolilar va jadid munavvarlari, savdogarlar va
baqqollar, sobiq chor hukumati va sovet organlarida ishlagan xodimlar, hatto
mahalliy kommunistlar, oq gvardiyachi ofitserlar, turk zobitlarini uchratish
mumkin edi. «Madaminbek boylar va mahalliy aholi tomonidan tila ravishda
qo’llab quvvatlanmoqda», - deb aytgan edi 1918-yil oktabrida Marg’ilon
shahrining favqulodda komissari Sugrubov. Madaminbek har qanday
aksilinqilobchi va sovetlardan norozi odamni u qaysi millat vakili bo’lganligi va
diniy e`tiqodidan qat`i nazar xursandchilik bilan kutib olardi. Qisqa muddat ichida
Madaminbek iz atrofiga aqlli maslahatchilarni tipladi va ularning kimagi bilan
yaxshi tayyorlangan xodimlarni Farg’ona vodiysining hamma joylariga iz vakillari
sifatida yubordi. Madaminbek yuborgan bunday vakillar vodiyning barcha
shaharlari va katta qishloqlarida bilib, tub xalqlarni mustabid sovet rejimi va
bosqinchi qizil armiyaga qarshi kurashga ogohlantirdilar.
XULOSA
Xulosa o’rnida shuni aytishimiz kerakki, Katta Ergash qo’rboshining hayotiy
yo’li boshqa qo’rboshilarnikidan farq qilgan. Chunonchi u bazi qo’rboshilarga
o’xshab sulh yo’lini qidirmadi, ammo kurash yo’lida ham jadal bormadi. Ushbu
shaxs o’z harbiy harakatlari orqali yurt mustaqilligining tanho asoschisi bo’lish
uchun kurashdi. Lekin Turon farzandining taqdiri fojeali yakun topdi.
15
A’zamxo’jayev S. Turkiston muxtoriyati milliy demokratik davlat qurish tajribasi. – T., 2000. – B. 41
18

Biz bosib o‘tgan yo‘limizni, erishgan marralarimizni tanqidiy baholar
ekanmiz, oldimizda hali ham murakkab vazifalar, hal etilishi lozim bo‘lgan jiddiy
muammolar borligini aniq anglashimiz kerak.
Avvalambor, yurt xavfsizligini ta’minlash, do‘stni badbaxtdan ajrata bilish,
loqaydlik, loqaydlik kabi eski qoldiqlardan voz kechish, hamma narsani o‘z-
o‘zidan hal qiladi, kimnidir hal qiladi, degan fikrdan voz kechishimiz kerak.
tashqaridan bizni himoya qiladi, hayotimizni osonlashtiradi.
Barcha soha va tarmoqlarda keng ko‘lamli islohotlarni yanada samarali
chuqurlashtirish, liberallashtirish, aholi bandligini ta’minlash, kichik biznes va
fermerlik harakati uchun huquqiy kafolatlar va keng imkoniyatlar yaratish hamda
amalga oshirish siyosatini yuritish bugungi kunda davlat va jamiyat oldidagi eng
dolzarb vazifalardandir. , bu orqali aholi daromadlari, ish haqi, pensiyalar,
nafaqalar va stipendiyalar ko'paymoqda.
Shubhasiz, fuqarolik jamiyatini barpo etish, so‘z va matbuot erkinligini
ta’minlash, jamiyatda demokratik tamoyillarni qaror toptirish, davlat boshqaruvini,
sud-huquq tizimini davr talablari asosida isloh qilishga qaratilgan ijobiy
jarayonlarni bosqichma-bosqich yakunlaymiz. va inson huquqlari va manfaatlarini
himoya qilish."Mustaqillikka erishganimiz madaniyatimiz asl manbalariga qaytish
imkonini berdi. Biz jamiyatda chuqur o zgarishlarni amalga oshirishda ulardanʻ
kuch olamiz.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
I. Normativ huquqiy hujjatlar va metodologik
ahamiyatga molik nashrlar
1. Islom Karimov. Tarixiy xotirasiz kelajak yo q. – Toshkent: Sharq,
ʻ
1998. – 132 b.
19

II. Ilmiy tadqiqotlar va adabiyotlar
1. Mansurxo jaʼ Xo jaev. ʼ Shermuhammadbek qo rboshi. – ʼ Toshkent:
Sharq, 2008. – 146 b.
2. Mustanov Sanjar. Turkistonda milliy istiqlolchilik harakatining
vujudga kelishi. International Conference on Developments in Education Hosted
from Saint Petersburg, 2022.
3. R.Shamsuddinov, Sh.Karimov. Vatan tarixi, III qism. T.: Sharq,
2010. 118 b.
4. Rajabov Q. Farg ona
ʼ vodiysidagi istiqlolchilik harakati: mohiyati va
asosiy rivojlanish bosqichlari. – T., 2015. – 89 b.
5. Rajabov Q. Istiqlolchilik harakati. – T., 2015. – 137 b.
6. Q. Usmonov, M. Sodiqov, S. Burxonova, O’zbekiston tarixi. T.: Iqtisod-
Moliya. 2006. – 270 b.
7. “Наша газета”, 22 декабрь 1918.
8. Агзамова Г. Ўзбекистон шаҳарлари. XVI-XIX асрнинг ўрталари. – Т.:
Ўзбекистон, 1999. – 221 б.
9. Агзамова Г.А. Сўнгги ўрта асрлар Ўрта Осиё шаҳарларида
ҳунармандчилик ва савдо. – Т.: Ўзбекистон, 2000. – 54 б.
10. Аҳмедов Б. Кўчманчи ўзбеклар давлати. // Тарихдан
сабоқлар.Тошкент, 1994. – 84 б..
11. Аҳмедов Б.А. Ўзбекистон тарихи манбалари. – Т.: Ўқитувчи, 2001. –
246 б.
12. Аҳмедов Б.А.. Тарихдан сабоқлар. – Т.: Ўқитувчи, 1994.
13. Бартольд В.В. Узбекские ханства. Соч. Т. II. Часть 1. – М.:
Восточная Литература, 1963. – 292 c.
14. Бартольд. В.В. Туркестан в эпохи монгольского нашествия / Соч. в 9
томах. Т. I. – М.: Восточной литературы, 1963. – 759 c.
20

15. Замонов А., Тўхтабеков К. Бухоро хонлигида сиёсий ва ижтимоий
иқтисодий жараёнлар (шайбонийлар сулоласи даври). – Т.: Turon Iqbol, 2018.
– 172 б.
16. Замонов А.Т. Бухоро хонлигининг қўшин тузилиши ва ҳарбий
бошқаруви (шайбонийлар сулоласи даври). Т.: Баёз, 2018. – 208 б.
17. Замонов А.Ўрта аср тарихий шахслари ҳаётининг айрим номаълум
саҳифалари. Илмий-оммабоп асар. – Тошкент: Bayoz. 2019.
18. Зиё А. Ўзбек давлатчилиги тарихи. Энг қадимги даврлардан Россия
босқинига қадар. – Т.: Шарқ, 2001.
19. Зияев Ҳ. Ўрта Осиё ва Сибирь (XVI-XX асрлар). Тошкент, 1962.
III. Internet saytlar va resurslar
1. https://uz.wikipedia.org/wiki/Bayt_ul-Hikmat
2. https://www.trt.net.tr/uzbek/madaniyat-va-san-at/
2021/09/26/1234567890- 1710675
3. https://cyberleninka.ru/article/n/bayt-al-hikma-ning-tarkibi-va-
vazifalari/viewer
21

Sotib olish