Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 85.1KB
Покупки 0
Дата загрузки 01 Декабрь 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Биология

Продавец

Akobir Marupov

Дата регистрации 01 Декабрь 2024

0 Продаж

Modul dasturining turlari va ularning uziga xos xususiyatlari

Купить
M U N D A R I J A Boblar va paragraflarning nomlanishi betlar Kirish................................................................. 3 I Bob. Biologiyani o‘qitishda, pedagogik munosabatlar va o'quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etish 5 1.1. Biologiyani o‘qitishda o'quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish yo'llari 5 1.2. Pedagogik munosabatlar tipining o'ziga -xos xususiyatlari 7 1.3 O'quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etish shakllari 10 II Bob Pedagogik texnologiyalarning tavsifi va lokal darajadagi pedagogik texnologiyalardan foydalanish 12 2.1. Pedagogik texnologiyalarning umumiy tavsifi 12 2.2 . Biologiyani o'qitishda lokal darajadagi pedagogik texnologiyalardan foydalanish 17 III Bob. Ta’lim-tarbiya jarayonini insonparvarlashtirish, ta’limda differensiallashtirish va rivojlantiruvchi ta`lim 22 3.1 . Ta’lim-tarbiya jarayonini insonparvarlashtirish va demokratlashtirish texnologiyasi 22 3.2. Biologik ta’limda differensiallashtirish va individuallashtirish texnologiyasi 25 3.3. Rivojlantiruvchi ta`lim texnalogiyasi 30 Xulosa................................................................ 33 Foydalanilgan adabiyotlar va manbalar roʻyxati........................ 34 Ilovalar (agar boʻlsa)................................................ 1 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. I. KIRISH Biologiya fani, tabiat va uning qonuniyatlarini o'rganish orqali insonning atrof-muhit bilan o'zaro aloqasini tushunishga yordam beradi. Ushbu fan o'quvchilarga nafaqat nazariy bilimlar, balki amaliy ko'nikmalarni ham taqdim etadi. Bugungi kunda ta'lim jarayonida yangi metodologiyalar va texnologiyalarni joriy etish, o'quvchilarning qiziqishini oshirish va ularning bilim olish jarayonini samarali tashkil etish muhim ahamiyatga ega. Shunday metodlardan biri — modulli ta'lim texnologiyasi. Ushbu kurs ishida biologiya darslarida modulli ta'lim texnologiyasining individual guruhda ishlash dasturidan foydalanishning afzalliklari, qo'llanilishi va samaradorligi tahlil qilinadi. O'quvchilarning bilim olish jarayonidagi faol ishtirokini ta'minlash, ularning ijodiy fikrlash va muammolarni hal qilish qobiliyatlarini rivojlantirish maqsadida ushbu metodologiyaning ahamiyati yoritiladi. Natijada, modulli ta'lim orqali biologiya fanini o'rganish nafaqat bilim beruvchi, balki o'quvchilarni jamiyatda faol ishtirok etuvchi shaxslar sifatida tarbiyalovchi jarayon sifatida ko'riladi. Kurs ishi mavzusining dolzarblik: Ta'limning individualizatsiyasi va differensiatsiyasi: Modul dasturlari har bir o'quvchining o'ziga xos ehtiyojlari, qobiliyatlari va o'rganish uslublarini hisobga olgan holda ta'limni shaxsiylashtirish imkonini beradi. Bu, ayniqsa, katta guruhdagi o'quvchilar bilan ishlashda muhimdir. O'quv jarayonining moslashuvchanligi: Modul dasturlari o'quv jarayonining moslashuvchanligini ta'minlaydi. O'quvchilar o'zlarining sur'atlariga va ehtiyojlariga mos ravishda o'rganishlari mumkin, bu esa o'rganish samaradorligini oshiradi. Ta'lim mazmunining yangilanishi: Modul dasturlari ta'lim mazmunini doimiy ravishda yangilab turish imkonini beradi. Yangilangan ma'lumotlar va texnologiyalarni o'quv jarayoniga tezda kiritish mumkin. 2 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. O'qitishning samaradorligini oshirish: Modul dasturlari o'qituvchilarga o'quv jarayonini samarali boshqarish, o'quvchilarning yutuqlarini kuzatish va ularga individual yordam berish imkonini beradi. O'quvchilarning mustaqil o'rganish ko'nikmalarini rivojlantirish: Modul dasturlari o'quvchilarning mustaqil o'rganish, ma'lumotlarni qidirish va tahlil qilish ko'nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Kurs ishi mavzusining vazifalar: Ushbu mavzu bo'yicha tadqiqotlar quyidagi vazifalarni hal qilishga qaratilgan: Modul dasturlarining turli turlarini aniqlash va tasniflash: Mazmuniga, tuzilishiga, o'quvchilarning ehtiyojlariga moslashuvchanligiga ko'ra modul dasturlarini turli xil turlarga bo'lish. Har bir modul dasturi turiga xos bo'lgan xususiyatlarni o'rganish: Har bir turdagi modul dasturining afzalliklari va kamchiliklarini, qo'llanilish sharoitlarini va samaradorligini aniqlash. Modul dasturlarini loyihalashtirish va ishlab chiqish metodologiyasini o'rganish: Modul dasturlarini yaratish jarayoni, uning tarkibiy elementlari va baholash mezonlari bilan tanishish. Modul dasturlarining ta'lim jarayoniga integratsiyasi strategiyasini ishlab chiqish: Modul dasturlaridan samarali foydalanish uchun o'qituvchilar va o'quvchilarga qo'llanma yaratish. Modul dasturlarining samaradorligini baholash mezonlarini ishlab chiqish: O'quv jarayoniga kiritilgan o'zgarishlarni baholash uchun ob'ektiv va ishonchli mezonlarni yaratish. Modul dasturlarini amaliy qo'llanilishi misollari va tajribalarini tahlil qilish: Modul dasturlarining turli ta'lim muassasalarida qo'llanilishi natijalari va samaradorligi bo'yicha tahlillar o'tkazish. Ushbu vazifalarni bajarish orqali modul dasturlarini ta'lim jarayoniga samarali integratsiyalash va o'quv jarayonining sifatini oshirish mumkin. 3 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. I Bob. Biologiyani o‘qitishda, pedagogik munosabatlar va o'quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etish II. ASOSIY QISM 1.1 Biologiyani o‘qitishda o'quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish yo'llari Ta’lim jarayonida o‘quvchi o'qituvchining bevosita rahbarligida, ta’lim mazmuni, metodlari, vositalari va shakllari yordamida organik olamning qonuniyatlari, hodisa va voqealaming mohiyati, o'ziga xos xususiyatlarini o'rganadi va bilim, ko'nikma hamda malakalarni egallaydi. Bundan ko'rinib turibdiki, o'quvchilar uchun o'quv jarayoni bilish jarayoni, uning faoliyati esa bilish faoliyatidir. O'qituvchi ta’lim jarayonida o'quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etadi, boshqaradi, nazorat qiladi, baholaydi va o'qitishdan ko'zda tutilgan ta’limiy, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi maqsadlami amalga oshirish orqali shaxsning har tomonlama rivojlanishiga zamin yaratadi. O'qituvchi uchun ta’lim jarayoni o'quvchilarning faoliyati bilan uzviy bog'langan va mazkur jarayonni tahlil qiladigan, umumlashtirib, tegishli hollarda o'zgartirishlar kiritadigan ish jarayoni, kasbiy pedagogik faoliyati sanaladi. Darsda o'quvchilarning bilish faoliyati va o'qituvchining pedagogik faoliyati bir-biriga uyg'un ravishda tashkil etilgandagina o'qitishdan ko'zda tutilgan maqsadlarga erishish mumkin. O'quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish dars strukturasining asosini tashkil etadi. Shu sababli bu masalani chuqurroq o'rganish maqsadga muvofiq. Polshalik didaktik olim V.Okonning «Umumiy didaktikaga kirish» nomli ( Введение в общую дидактику ) kitobida o'quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etishning quyidagi yo'llari ko'rsatilgan: 1. Bilimlarni o'zlashtirish jarayonida o'quvchilarning bilish faoliyati quyidagi bosqichlarda tashkil etiladi: • o'quv materiali bilan dastlabki tanishish; 4 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. • o'quv materiallarini o'rganish; www.ziyouz.com kutubxonasi • o'zlashtirilgan bilimlarni awal o'zlashtirilgan bilimlar bilan taqqoslash; • bilimlarni tizimga solish va mustahkamlash; • o'zlashtirilgan bilimlarni yangi holatlarda qo'llash. 2. O'quvchilarning bilish faoliyatini mustaqil ish asosda tashkil etish: • muammoli vaziyatlarni keltirib chiqarish; • o'quv topshiriqlarining maqsadini aniqlash; • mustaqil izlanish orqali savollarga javoblar topish; • nazariy bilimlar va amaliy ko'nikmalar asosida javoblarning to'g'riligini tekshirib ko'rish; • bilimlarni tizimga solish va mustahkamlash; • bilim, ko'nikma va malakalami yangi vaziyatlarda qo'llash. 3. O'quvchilarning bilish faoliyatini ko'nikmalarni shakllantirish maqsadida tashkil etish: • o'quv faoliyatini amalga oshirish maqsadi, borishini aniqlash; • o'quv faoliyatning modelini tuzish; • jaoliyatni bajarish namunasini ko'rsatish; • o'quvchilar tomonidan ishni bajarish; • Faoliyatni takrorlash va xatosiz bajarishni o'rganish. 4. O'quvchilarning bilish faoliyatini axloqiy sifatlarni shakllantirish maqsadida tashkil etish: • o'qituvchining ko'rsatmasi yoki tavsiyasiga binoan, tavsiya etilgan adabiyotlami topish; • qo'shimcha o'quv adabiyotlar bilan tanishish; • o'rganilgan axborotlarni tahlil qilish va baholash; • adabiyot muallifming jamiyatning ma’naviy-ma’rifiy sohasida yoki fan rivojiga qo'shgan hissasini aniqlash va baho berish; • o'quvchilarning o'z xulqi va axloqiy sifatlarini rivojlantirish yuzasidan umumiy xulosasi. 5 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. Ta’lim jarayonini tarbiya bilan, bilim, ko'nikma va malakalami bir-biri bilan ajratilgan holda shakllantirishga mo'ljallangan o'quv faoliyatini tashkil etish mumkin emas. O'quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etganda, ta’lim-tarbiya jarayonini yaxlit, bir tizim holatida, bilim, ko'nikma va malakalami bir-biri bilan uzviy ravishda shakllantirish lozimligini qayd etish zarur. Yuqorida qayd etilgan vazifalarni hal etish va an’anaviy ta’lim tizimidagi kamchiliklarga barham berish, ta’lim-tarbiya jarayonining samaradorligini oshirish uchun o'quvchilarning bilish faoliyatini 0 ‘qitish bilan bir qatorda, individual va kichik guruhlarda o'qitishni tashkil etish maqsadga muvofiq. O'quvchilarning bilish faoliyati individual tarzda tashkil etilganda o'quvchilar o'quv materialini mustaqil o'zlashtiradilar, ulaming aqliy rivojlanishi, qiziqishi, ehtiyoji, iqtidori, bilimlarni o'zlashtirish darajasi hisobga olingan holda tuzilgan o'quv topshiriqlarini mustaqil bajaradi va o'z bilish faoliyatining subyektiga aylanadi. 1.2 Pedagogik munosabatlar tipining o'ziga -xos xususiyatlari Pedagogik munosabatlar O'qitovcki faoliyati O'quvchi faoliyati Subyekt - obyekt munosabatlarda. Yangi mavzu materiali eng oson o‘zlashtiriladigan usulda, tayyor axborot shaklida bayon etiladi. Tegishli hollarda savol- javob o'tkazadi, bilimlarni mustahkamlab, baholashni amalga oshiradi. Passiv, faqat axborotlarni qabul qilishga, shu holatda eslab qolish, savollarga javob berish, ko'reatmaga binoan ish ko'rish Subyekt - subyekt munosabat larda Dars foydalanilayotgan texnologiyalari talablari asosida tashkil etiladi. Yangi mavzu materiali o'quvchilar Tavsiya etilgan o'quv topshiriqlari asosida o ‘z o'quv faoliyatini tashkil etadi, muammoli 6 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. tomonidan mustaqil o'rganish uchun o'quv topshiriqlarini tavsiya etadi Tegishli hollarda yordam uyushtiradi, savol-javob o'tkazadi, bilimlarni mustahkamlash, o'z-o'zini, o'zaro nazorat va o'qituvchi nazorati orqali baholashni amalga oshiradi. vaziyatlardan chiqishning eng muqobil variantini ishlab chiqadi, awal o'zlashtirgan bilim va ko'nikmalaridan foydalanib, yangi bilimlarni o'zlashtiradi, o‘z faoliyatini o'rtoqlarining faoliyati bilan taqqoslab, o'z-o'zini rivojlantirish rejasini tuzadi. O'quvchilarning bilish faoliyatini individual tashkil etish quyidagi bosqichlardan iborat bo'ladi: • o'quv topshirig'ining didaktik maqsadini aniqlash; • mustaqil izlanish maqsadini va maqsadni amalga oshirish yo'llarini aniqlash; • o'z mustaqil ishini tashkil etish; • o'quv materialini mustaqil o'rganish; • o'rganilayotgan obyektlami taqqoslash, o'xshashlik va farqlarni, o'ziga xos xususiyatlarni aniqlash; www.ziyouz.com kutubxonasi • olingan natijani loyihalash, uning maqsadga muvofiqligini tekshirish; • natijani tahlil qilish, tegishli hollarda unga o'zgartirishlar kiritish. O'quv topshiriqlarini individual bajarish jarayonida o'quvchilarning aqhy faoliyati jalb etiladi, o'z bilimi, kuchi va qobiliyatiga bo'lgan ishonch ortadi va har bir shaxs o'z imkoniyati darajasida rivojlanadi. Shu tarzda tashkil etilgan bilish faoliyatida vaqtdan unumli foydalaniladi, samaradorlik ortadi. Modulli ta’lim texnologiyasi, hamkorlikda o'qitish texnologiyasining metodlaridan foydalanib tashkil etilgan darslarda o'quvchilarning bilish faoliyati individual tarzda tashkil etiladi. 7 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. Biologiyani o'qitishda o'quvchilarning bilish faoliyatini individual tarzda tashkil etish asosan darsdan va sinfdan tashqari ishlarda ham foydalaniladi. Masalan, o'quvchilarning uy vazifasini bajarishida ularga tafovutlab yondashish imkoniyatlari mavjud. O'quvchilarga muayyan mavzular bo'yicha kuzatish va tajribalar o'tkazish, ma’ruza va referatlar va turli mavzularda o'tkaziladigan tanlovlar uchun materiallar tayyorlash shular jumlasidandir. Ta’lim-tarbiya jarayonida darsda o'rganiladigan mavzuning mazmuni e’tiborga olingan holda darsda o'quvchilarning kichik guruhlarda mustaqil ishlashi, o'quv bahslar tashkil etish, aqliy hujum, didaktik o'yinlar, taqdimot, o'z-o'zini baholash, tashrif kabilardan foydalanish, masala va mashqlar yechishni yo'lga qo'yish o'qituvchining diqqat markazida bo'lmog'i lozim. O'quvchilarning bilish faoliyati kichik guruhlarda tashkil etish quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi: • darsda vujudga keltirilgan muammoli vaziyatlarni hal etish yo'llarini belgilash; • o'quv topshiriqlarining didaktik maqsadi, bajariladigan topshiriqlar bilan tanishish; • kichik guruh a’zolari bilan hamkorlikda maqsadni amalga oshirish yo'llarini loyihalash, mustaqil ishlami tashkil etish; • o'rganilayotgan obyektni awal o'rganilgan obyektlar bilan taqqoslash; • natijalarni loyihalash va uning maqsadga muvofiqligini tekshirish; • natijani tahlil qilish, tegishli hollarda unga o'zgartirishlar kiritish. • o'quvchilarning bilish faoliyati kichik guruhlarda tashkil etilganda guruhdagi har bir o'quvchi iqtidori, qiziqishi, bilim saviyasi, bilimlarni o'zlashtirish darajasini aniqlash, o'quvchilar o'rtasida hamkorlik, o'quv muloqoti, bahsi, munozara, o'zaro yordamni amalga oshirish ko'zda tutiladi. Biologiyani o'qitishda hamkorlikda o'qitish texnologiyasining barcha metodlaridan, modulli ta’lim texnologiyasining o'quvchilarning kichik guruhlarda ishlashiga mo'ljallangan modul dasturlaridan foydalanish shular jumlasiga kiradi. Biologiya darslarida o'quvchilarning bilish faoliyati yalpi o'qitishni individual va kichik guruhlarda ishlash shakllari bilan uyg'unlashtirilganda juda yuqori samara beradi. Hamkorlikda o'qitishning kichik guruhlarda o'qitish metodida yalpi o'qitish kichik guruhlar 8 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. bilan, «arra» metodida esa, o'quvchilami awal individual tarzda, so'ngra kichik guruhlarda o'qitish uyg'unlashtiriladi. Biologiya darslarida o'rganilayotgan mavzuning didaktik maqsadi, vazifalari, mazmunidan kelib chiqqan holda o'quvchilarning bilish faoliyati individual, kichik guruhlarda va yalpi holda tashkil etish shakllaridan o'z o'rnida va samaraii foydalanish tavsiya etiladi. O'quvchilarning bilish faoliyatini samaraii tashkil etish va oqilona boshqarish uchun biologiya o'qituvchisi quyidagi amallami bajarishi lozim: 1. O'rganilayotgan mavzuning ta’limiy, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi maqsadlaridan kelib chiqqan holda, o'quvchilarning bilish faoliyatini qaysi shaklda tashkil etish; 2. O'quvchilarning bilish faoliyatini loyihalash; 3. O'qitishdan ko'zda tutilgan maqsadni amalga oshirish yo'llarini belgilash; 4. Dars davomida o'quvchilarning bilish faoliyatidan olingan natijani tahlil qilish va uning maqsadga muvofiqligini tekshirib ko'rish; 5. Zarur hollarda o'quvchilarning bilish faoliyati loyihasiga tegishli o'zgartirishlar kiritish. 1.3 O'quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etish shakllari Bilish faoliyatini tashkil etish shakllari O'qituvchi faoliyati O'qnvchilar faoliyati Yalpi ommaviy o ‘qitish. Yangi mavzuni ko'rgazmalilik asosida tushuntiradi, tayyor axborot beradi, subyekt-obyekt munosabati vujudga keladi. Yangi mavzuni tinglaydi, eslab qoladi, savollarga javob beradi. Faoliyati sust bo'ladi. Individual o'qitish. Har bir o'quvchiga tegishli topshiriqlar tayyorlaydi va tavsiya etadi. Yangi mavzuni o'quvchilar bilan hamkorlikda qayta ishlaydi. O'zlariga tegishli o'quv topshiriqlami bajaradi, o'z bilimi, kuchi va iqtidoriga bo'lgan ishonchi ortadi, 9 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. Subyekt-subyekt munosabatlari vujudga keladi. bilish quvonchini his etadi. Kichik guruhlarda o`qitish Har bir kichik guruhga tegishli o‘quv topshiriqlari tayyorlaydi va tavsiya etadi. Yangi mavzuni o‘quvchilar bilan hamkorlikda qaytaishlaydi. Subyekt- subyekt munosabatlari vujudga keladi Belgilangan o‘quv topshiriqlarini bajaradi, o'zaro hamkorlik vujudga keladi, o'zaro nazorat amalga oshadi, bilish quvonchini his etadi. Shunday qilib, o'quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish, mazkur faoliyatni maqsadga muvofiq tashkil etish, uni loyihalash, maqsadni amalga oshirish yo'llarini belgilash, olingan natijani tahlil qilish va baholash bosqichlaridan iborat bo'ladi. Hozirgi zamon ta’lim-tarbiya jarayonida o'z hukmronligini saqlab kelayotgan an’anaviy ta’lim, o'quvchilami yalpi o'qitishni va o'quvchilaming bilish faoliyati passiv tinglovchi sifatida tashkil etishni nazarda tutadi. O'qitish ishlarini tashkil etishda o'rta saviyali o'quvchi nazarda tutiladi, o'quvchilarning mustaqilligi e’tibordan chetda qoladi, o'quv faoliyati o'qituvchi tomonidan boshqariladi. Shu sababli o'quvchilami o'z o'quv faoliyatining to'laqonli subyektiga aylantirish, pedagogik munosabatlarni insonparvarlashtirish va demokratlashtirish, o'qitish samaradorligini orttirish maqsadida biologiyani o'qitish jarayoniga zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo'llash zarurati tug'ildi. II Bob Pedagogik texnologiyalarning tavsifi va lokal darajadagi pedagogik texnologiyalardan foydalanish 2.1 Pedagogik texnologiyalarning umumiy tavsifi 10 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. O‘zbekiston Respublikasi Kadrlar tayyorlash milliy dasturining amaldagi bosqichi ta’lim muassasalarini maxsus tayyorlangan pedagogik kadrlar bilan ta’minlash, ularning faoliyatida raqobatga asoslangan muhitni vujudga keltirish, o‘quv tarbiya jarayonini sifatli o ‘quv adabiyotlari va ilg'or pedagogik texnologiyalar bilan ta’minlash kabi qator vazifalarni amalga oshirishni ko'zda tutadi. Ushbu vazifalarni amalga oshirish har bir ta’lim muassasasining, shu jumladan, pedagogika oliy o‘quv yurtlarining bevosita vazifasi sanaladi. Ta’lim-tarbiya jarayonida pedagogik texnologiyalarni muvaffaqiyatli qo‘llash uchun biologiya o'qituvchilari maxsus metodik bilim va ko'nikmalarni egallashlari, pedagogik amaliyotda zarur bo'ladigan metodik tayyorgarlikka ega bo'lishlari lozim. Pedagogik texnologiya atamasiga shu muammo bo'yicha izlangan har bir olim o'z nuqtayi nazaridan kelib chiqqan holda ta’rif bergan. Hozircha bu tushunchaga to'liq va yagona ta’rif qabul qilinmagan. Ushbu ta’riflaming ichida eng maqsadga muvofig'i YUNESKO tomonidan berilgan ta’rif sanaladi. Unga ko'ra, pedagogik texnologiya — o'qitish shakllarini optimallashtirish maqsadida o'qitish va bilimlarni o'zlashtirish jarayonida inson salohiyati va texnik resurslami qo'llash, ulaming o'zaro ta’sirini aniqlashga imkon beradigan tizimli metodlar majmuasidir. Ushbu ta’rifdagi inson salohiyati atamasida o'qituvchining pedagogik va o'quvchilarning bilish faoliyati, texnik resurslar atamasi o'qitish metodlari va vositalari nazarda tutilmoqda. Bizning nazarimizda, pedagogik texnologiya — ta’lim jarayonining samaradorligini oshirish maqsadida o'qitish va bilimlarni o'zlashtirish jarayonida o'qituvchining pedagogik va o'quvchining o'quv-bilish faoliyatini uyg'un ravishda tashkil etish, mazkur faoliyatni faollashtirish maqsadida, samaraii o'qitish metodlari, vositalari va shakllarini qo'llash, ulaming o‘zaro ta’sirini aniqlashga imkon beradigan tizimlar majmuasidir. Pedagogik texnologiyalarning uchta darajasi mavjud: 1. Umumiy metodik daraja. Umumiy pedagogik (umumdidaktik, umumtarbiyaviy) darajada pedagogik texnologiyaning umumiy qonuniyatlari, konseptual asoslari, o'qituvchi va o'quvchining bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarishning o'ziga xos xususiyatlari ishlab chiqiladi. 11 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. 2. Xususiy metodik darajada muayyan bir o'quv fani, kursni o'qitish jarayonining maqsadi va vazifalarini amalga oshirish maqsadida ta’lim mazmunini o'quvchilar ongiga singdirishda foydalaniladigan o'qitish metodlari, vositalari va shakllarining majmuasi tushuniladi. 3. Lokal (modul) darajada ta’lim-tarbiya jarayonining ma’lum bir qismida mazkur qismning xususiy didaktik va tarbiyaviy maqsadini hal etishga qaratilgan texnologiya tushuniladi. Pedagogik texnologiyalarning yuqorida qayd etilgan uchta darajasi bir-birini to'ldiradi va taqozo etadi. Jahonning rivojlangan mamlakatlaridagi ta’lim tizimida muvaffaqiyatli qo'llanilib kelayotgan va didaktikada ishlab chiqilgan pedagogik texnologiyalar shaxsga yo'naltirilganligiga, ta’lim oluvchilarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarilishiga, shaxsga bo'lgan munosabatiga, hozirgi zamon ta’lim tizimida hukmronlik qilayotgan an’anaviy ta’limni mazmunan yangilash va ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil etishni tubdan o'zgartirishga qaratilganligiga ko'ra tasniflanadi. I. Shaxs strukturasiga mo'ljallanganligiga ko'ra: • bilim, ko'nikma va malakalami shakllantirishga mo'ljallangan pedagogik texnologiyalar. • aqliy faoliyat usullarini shakllantirishga qaratilgan aqliy faoliyat texnologiyalari. • estetik va axloqiy munosabatlarni tarkib toptirishga mo'ljallangan hissiyotli-axloqiy texnologiyalar. www.ziyouz.com kutubxonasi • ijodiy faoliyatni rivojlantirishga qaratilgan evristik texnologiyalar. II. Mazmuni va tuzilishiga ko‘ra: • ta’lim-tarbiya berishga qaratilgan texnologiyalar; • dunyoviy va diniy ta’limga mo'ljallangan texnologiyalar; • umumta’lim va kasb ta’limi texnologiyalari; • insonparvarlik va texnokrat texnologiyalari; • xususiy predmet texnologiyalari; • monotexnologiya va kompleks (majmua) texnologiyalari. III. Ta’lim-tarbiya jarayonida o'quvchi shaxsining tutgan o'rniga ko'ra pedagogic texnologiyalar quyidagi guruhlarga ajratiladi: 12 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. • avtoritar texnologiyalar; • didaktosentrik texnologiyalar; • shaxsni har tomonlama rivojlantirishga qaratilgan texnologiyalar; • insonparvarlik va hamkorlik texnologiyalari. • erkin tarbiya texnologiyalari. IV. Hozirgi zamon ta’lim tizimida yetakchi rol o'ynayotgan an’anaviy ta’limni mazmunan yangilash va ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil etishni tubdan o'zgartirishga qaratilgan texnologiyalarni didaktik maqsadlariga ko'ra quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: • pedagogik munosabatlarni insonparvarlashtirish va demokratlashtirish asosidagi pedagogik texnologiya; • o'quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish va ta’lim-tarbiya jarayonining samaradorligini oshirishga qaratilgan pedagogik texnologiya. • ta’lim jarayonini tashkil etish va boshqarishning samaradorligini oshirishga qaratilgan pedagogik texnologiyalar. • o'quv materialini didaktik jihatdan takomillashtirish va qayta ishlash asosidagi pedagogik texnologiya. • xalq pedagogikasi metodlaridan foydalanishga asoslangan pedagogik texnologiya. Quyida shu texnologiyalarga qisqacha to'xtalamiz. 1. Pedagogik munosabatlarni insonparvarlashtirish va demokratlashtirish asosidagi pedagogik texnologiya. Mazkur texnologiya o'qituvchi va o'quvchi shaxsi o'rtasidagi munosabatlami mukammallashtirish, o'quvchi shaxsiga individual yondashish, ta’lim-tarbiya jarayonini demokratlashtirish, ta’lim mazmunini insonparvarlik g'oyalari bilan boyitishni nazarda tutadi. 2. O'quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish va ta’lim-tarbiya jarayonining samaradorligini oshirishga qaratilgan pedagogik texnologiya. Mazkur texnologiya biologiyani o'qitishda o'quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish va ta’lim-tarbiya jarayonining samaradorligini oshirishga imkon yaratadi. Bu texnologiyalar 13 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. guruhi didaktik-o'yin, rivojlantiruvchi, muammoli, modulli va kommunikativ ta’lim texnologiyalarini o'z ichiga oladi. 3. Ta’lim jarayonini tashkil etish va boshqarishning samaradorligini oshirishga qaratilgan pedagogik texnologiyalar. Ushbu texnologiyalar biologiyani o'qitishda ta’lim jarayonini maqsadga muvofiq tashkil etish va boshqarish orqali samaradorlikni oshirishga imkon beradi. Ularga dasturli o'qitish, differensial ta’lim, ta’limni individuallashtirish, guruhli va jamoaviy hamkorlik uyg'unlashtirilgan ta’lim texnolgiyalari kiradi. 4. O'quv materialini didaktik jihatdan takomillashtirish va qayta ishlash asosidagi pedagogik texnologiya. Mazkur texnologiya o'quv materialini didaktik jihatdan takomillashtirish va qayta ishlash orqali o'quvchilarning bilimlarni o'zlashtirish jarayonining samaradorligini oshirish, aqliy faoliyatni bosqichmabosqich shakllantirish orqali mustaqil va erkin fikrlashni rivojlantirishni nazarda tutadi. 5. Xalq pedagogikasi metodlaridan foydalanishga asoslangan pedagogik texnologiya. Bu texnologiya shaxs kamoloti va tabiiy rivojlanishi ta’lim-tarbiya jarayonining uzviyligiga asoslanadigan tarbiya texnologiyalaridan iborat. Biologiyani o'qitishda ushbu texnologiyalardan foydalanish o'quvchilami mustaqillik tamoyillari va Ona-Vatanga sadoqat, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmat ruhida tarbiyalash, ular qalbi va ongiga milliy istiqlol g'oyalarini singdirish imkonini beradi. Yuqorida qayd etilganidek, pedagogik texnologiyalar ta’lim jarayonida lokal (modul) va xususiy metodik darajada qo'llaniladi. Biologiya o'qituvchisi o'quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarishni takomillashtirish maqsadida awal darsning ma’ lum bosqichida lokal (modul) darajada qo'llashi maqsadga muvofiq. Bunda awal yangi mavzu o'rganilib, o'quvchilarning o'zlashtirgan bilim, ko'nikma, malakalarini nazorat qilish va baholashda nazorat testlari, turli o'yin mashqlar, musobaqa, trening o'tkaziladi. 14 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. O'quvchilarning bu faoliyatga kirishishi, muayyan ko'nikma va malakalami egallagandan so'ng, pedagogik texnologiyalarga asoslangan darslarni o'tkazishi, ya’ni xususiy metodik darajada qo'llashi mumkin. Xususiy metodik darajada darsning barcha bosqichlari pedagogik texnologiya talablari asosida tashkil etiladi. Bunda 0 ‘qituvchi o'rganiladigan mavzuning ta’limiy, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi maqsadlaridan kelib chiqqan holda qaysi texnologiyadan foydalanish, mazkur texnologiya asosida o'quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etishning o‘ziga xos xususiyatlari, darsda o‘quvchilarning bilishi lozim bo‘lgan o‘quv topshiriqlari, o'quvchilarning o'zlashtirgan bilimini nazorat qilish va baholash yo‘llarini belgilashi lozim. Biz pedagogik texnologiyalarning o‘ziga xos xususiyatlari, mohiyati va mazmuniga ko‘ra ikki guruhga ajratdik: 1. Pedagogik jarayonning xarakteri, borishi va mazmunini o'zgartirishda qo'llaniladigan pedagogik texnologiyalar. 2. Biologiya darslarida foydalaniladigan texnologiyalar. Pedagogik jarayonning xarakteri, borishi va mazmunini o'zgartirishda qo'llaniladigan pedagogik texnologiyalar guruhiga : — ta’lim jarayonini insonparvarlashtirish va demokratlashtirish texnologiyasi; — shaxsga yo'naltirilgan texnologiyalar; — rivojlantiruvchi ta’lim texnologiyalari; — ta’limni differensiallashtirish va individuallashtirish kiradi. Biologiya darslarida foydalaniladigan texnologiyalar guruhiga: — didaktik o'yin texnologiyasi, muammoli ta’lim texnologiyasi, modulli ta’lim texnologiyasi, hamkorlikda o'qitish texnologiyasi, loyihalash texnologiyasi va an’anaviy ta’lim texnologiyalari kiradi. 2.2 Biologiyani o'qitishda lokal darajadagi pedagogik texnologiyalardan foydalanish Biologiyani o'rganishda o'quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish uchun darsning o'quvchilarning o'tgan mavzu yuzasidan o'zlashtirgan bilim, ko'nikma va malakalarini 15 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. aniqlash, ulami tizimlashtirish, yangi mavzu yuzasidan o'zlashtirilgan bilim, ko'nikma va malakalami nazorat qilish va baholash, shuningdek, yangi mavzuni o'rganish jarayonida lokal texnologiyalardan foydalanish maqsadga muvofiq. Biologiyani o'qitishda lokal darajadagi pedagogik texnologiyalardan «Keys», «Insert», «Waster», Venn diagrammasi, «Aqliy hujum», «Kichik guruhlarda ishlash», «Atamalar zanjiri», «Atamalar varag'i», tezkor o'yinlar va o'yin mashqlaming turli shakllaridan foydalanish tavsiya etiladi. Biologiya kursi mazmunidagi muammoli masalalami o'qitishda «Keys»dan foydalanish yuqori samara beradi. «Keys» — case studies ingliz tilidan olingan bo'lib, jarayon yoki vaziyat degan ma’noni beradi. Dastlab bu texnologiyadan biznesmen va tadbirkorlami o'qitishda foydalanilgan bo'lib, hozirgi paytda o'qitiladigan fanning mazmunidan kelib chiqqan holda, tirik organizmlarda boradigan jarayonlaming tashqi va ichki, obyektiv va subyektiv omillari yuzasidan muammoli vaziyatlar yaratilib ulami hal etish uchun o'quv munozaralari tashkil etiladi. Biologiyani o'qitishda dastur mazmunidagi evolutsion tushunchalar yetakchilik qilgan, shuningdek, munozarali «o'simliklarning paydo bo'lishi va rivojlanishi», «hayvonot olamining paydo bo'lishi va rivojlanishi» kabi mavzulami o'qitishda foydalanish mumkin. Ta’lim-tarbiya jarayonida keysdan foydalanish uchun o'qituvchi: • dastur mazmunidagi muammoli mavzulami aniqlashi, shu mavzularni o'qitish uchun muammoli savol-topshiriqlar tuzishi; • dars davomida muammoli savol-topshiriqlaming qiyinchilik darajasiga ko'ra yakka tartibda yoki o'quvchilarning kichik guruhlarida mustaqil ishlami tashkil etilishini aniqlashi; • o'quvchilarning bilish faoliyatini mazkur muammolarni hal etish, o'quv munozaralari orqali bahsda qatnashtirish yo'llarini rejalashtirishi; • muammoli savol-topshiriqlar asosida tashkil etilgan o'quv munozaralarida yakuniy fikrni vujudga keltirishi lozim. Dastur mazmunidagi faqat faktik materiallarni o'rganish nazarda tutilgan mavzularda Insertdan foydalanish tavsiya etiladi. 16 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. Insert — lokal darajadagi pedagogik texnologiya bo'lib, o'quvchilar tomonidan o'quv materialidagi asosiy g'oya va faktik materiallarni anglashiga zamin yaratish maqsadida qo'llaniladi. O'quvchilami Insert yordamida ishlash ko'nikmalarini rivojlantirish uchun ularga o'rganiladigan o'quv materiallari va maxsus jadval tarqatiladi. O'quvchilar har bir jumlani o'rganib chiqib, maxsus jadvalga muayyan simvollar yordamida belgilash tavsiya etiladi. Agar jumlada berilgan ma’lumot shu kungacha o'zlashtirgan bilimlariga mos kelsa, «Bilaman» - V, agar ma’lumotlar tushunarli va yangi bo'lsa, u holda «Ma’qullayman» +, agar ma’lumotlar o'quvchilar o'zlashtirgan bilimlariga mos kelmasa, u holda «o'rganish lozim» —, o'quvchilar o'quv materiallarini o'zlashtirishda qiyinchilik his etsa, u holda «Tushunmadim» ? belgisini qo'yadi. Ta’lim-tarbiya jarayonida Insertdan foydalanishda quyidagi talablarga amal qilinishi: • o'quvchilar kichik guruhga ajratilishi, lekin Insert vositasida dastlab har bir o'quvchi yakka tartibda ishlashi va jadvalni to'ldirishi, guruh a’zolari belgilangan muddatda ishlashni yakunlaganlaridan so'ng, fikrlarini taqqoslashi; • o'quv bahsi orqali kichik guruh a’zolarining jadvaldagi belgilarining bir xil bo'lishini ta’minlashi, ya’ni jadvaldagi keyingi ikki ustun bo'yicha bir xillikka erishishi; • o'qituvchi o'quv materiali asosida tuzilgan savol-topshiriqlari va kichik guruh a’zolarining jadvaldagi belgilari asosida o'quv bahsini tashkil etishi lozim. Insert bilan ishlashning afzallik tomoni awal kichik guruh a’zolari o'rtasidarscTng kichik guruhlar bilan o'zaro o'quv bahsi o'tkazilishi, bahsda o'quvchilar tomonidan yo'l qo'yilgan kamchiliklarni to'ldirish, bilimidagi bo'shliqlarni to'ldirish yuzasidan o'qituvchi tomonidan berilgan axborot ta’lim samaradorligiga xizmat qiladi. Insertdan foydalanilgan o'qituvchining pedagogik faoliyatidagi axborot manbayi funksiyasi birmuncha kamayib, o'quvchilarning bilish faoliyatini boshqarish va nazorat funksiyalari ortadi. Shu sababli, o'qituvchi bu masalalami puxta rejalashtirishi va amalga oshirishi lozim. Biologiyani o'qitishda o'quvchilarning o'zlashtirgan bilimlarini tizimlashtirish, mustahkamligini ta’minlash maqsadida Klasterdan foydalanish muhim o'rin tutadi. 17 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. Kaster — cluster — ingliz tilida shajara degan ma’noni anglatadi. Ushbu lokal texnologiya o'quvchilar tomonidan o'zlashtirilgan va o'zlashtiradigan g'oya, nazariya, qonuniyat hamda tushunchalar o'rtasidagi bog'lanishini anglash, bir-biriga uzviyligini tushunishga imkon yaratib tahliliy-tanqidiy fikr yuritish ko'nikmalarini rivojlantirishga zamin tayyorlaydi. Klasterni tuzish quyidagi tartibda amalga oshiriladi: • biologiya kursi mazmunidagi muayyan g'oya doska yoki qog'oz o'rtasiga yoziladi; • ushbu g'oya bilan bog'liq qonuniyatlar, tushunchalar bir-biriga bog'liq holati ko'rsatkich bilan belgilanadi, so'ngra mazkur qonuniyat va tushunchalarning faktik ma’lumotlari grafik tarzda yoziladi va tarmoq hosil qilinadi; • awal o'rganilgan mavzu va o'rganiladigan mavzu o'rtasidagi bog'lanishlar haqida xulosa chiqariladi. Klasterdan foydalaniladigan darslarda o'quvchilar teng sonli kichik guruhlarga ajratilib, ularga o'quv topshirig'ining didaktik maqsadi va bajarilish tartibi tushuntirilgandan so'ng, ular belgilangan vaqt ichida fikrlarini jamlab, o'zlari tuzgan Klasterni himoya qilib, fikrlarini dalillashga imkon yaratilib, eng yaxshi va asosli tuzilgan Waster aniqlanadi, g'oliblar rag'batlantiriladi. Klasterni bitta mavzu yoki bob bo'yicha yaxlit holda tuzish o'quvchilarning tizimli fikr yuritishiga zamin yaratadi. Klasterning asosidan asosiy g'oya yoki tushuncha o'rin oladi, masalan, hujayraning tuzilishi bo'yicha quyidagicha tuziladi: Hjayralar: 1. Tuzilishi: 2. Nazariyalar: 3. Jarayonlar 4. Kupayish va rivojlanish: 5. Xususiyatlari: 6. Kimyoviy tarkibi. Keyin har bir qism bo'yicha tarmoq shaklida, masalan, harakatlantiruvchi kuchlar qismiga irsiy o'zgaruvchanlik, yashash uchun kurash va tabiiy tanlanish kiritilib, keyingi qatorda 18 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. ularning turlari yoziladi va shu tariqa tushunchalar o'rtasidagi o'zaro bog'liqlik jadval tarzida tasvirlanadi. Ta’lim-tarbiya jarayonida lokal darajada qo'llaniladigan texnologiyalardan biri — Venn diagrammasi bo'lib, uni ishlab chiqqan ingliz olimi Jon Venn nomi bilan yuritiladi. Venn diagrammasi o'rganilayotgan mavzudan o'rin olgan fakt, tushuncha va jarayonlarni tahlil qilish, sintezlash va taqqoslashni talab etadi. Ushbu diagrammadan tabiiy tanlanish va sun’iy tanlash, tabiiy tanlanish, yashash uchun kurash shakllarini tahlil qilish, sintezlash va taqqoslashda foydalanish mumkin. Masalan, gulli o'simliklarning oilalarini taqqoslashda foydalaniladigan Venn diagrammasi quyidagi ko'rinishda bo'lishi tavsiya etiladi. O`xshahsligi: a. Ra`noguldoshlar oilasining uziga xos xususiyatlari; b. Tomatdoshlar oilasining uziga xos xususiyatlari Ta’lim-tarbiya jarayonida o'quvchilar tomonidan tushuncha va atamalarni mustahkam o'zlashtirishga zamin tayyorlash muhim o'rin tutadi, shu sababli o'qituvchi har bir bob va mavzular mazmunidagi tushuncha va atamalarni «Atamalar zanjiri»ga keltirishi kerak. «Atamalar zanjiri» bu atamalar va ularning ta’riflari bo'lib, ulardan o'qituvchi o'tgan mavzuni yakunlash, yangi o'rganilgan mavzu yuzasidan o'quvchilarning bilimlarini mustahkamlash maqsadida darsning bir qismida foydalanilganligi sababli, ularni lokal texnologiyalar guruhiga kiritish maqsadga muvofiq. Mazkur texnologiyadan ta’lim-tarbiya jarayonida foydalanishga bir necha usulda yondashish mumkin. • o'quvchilar kichik guruhlarga ajratilib, guruh a’zolaridan kichik konsultant tayyorlanadi. Kichik konsultant unga berilgan topshiriqdagi atamalar asosida guruh a’zolarini kartochka vositasida baholaydi. Bunda o'quvchilar aytilgan atamalaming izohini aytishi yoki izohga qarab atamani aniqlashi mumkin. Har bir to'g'ri javob uchun kartochka berilganligi sababli, kartochkalar soni ularning to'plagan balini belgilaydi. • o'quvchilarga bob va mavzular mazmunidagi tushuncha va atamalar ro'yxati beriladi. Ulaming mazmuni va mohiyatiga ko'ra o'zaro mantiqiy bog'langan zanjir Waster holiga 19 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. keltirish talab etiladi. Ushbu yondoshuv ko'p vaqtni talab etsa-da samaradorligi yuqori bo'lib, o'quvchilaming mantiqiy fikr yuritish ko'nikmalarini rivojlantirish imkonini beradi. • «atamalar zanjiri»dan o'tgan mavzuni yakunlash qismida foydalanilganda o'quvchilarning kichik guruh a’zolaridan og'zaki holda atamalarni ketma-ket awalgilami takrorlagan holda mazmuni va mohiyatiga ko'ra o'zaro bog'liq holda yangi atama qo'shishi talab etiladi. Guruhning birinchi ishtirokchisi bitta atama bilan boshlagan o'yin yakunida guruh a’zolari soniga teng atamalar zanjiri vujudga keladi. Ikkinchi bosqichda mazkur atamalarga ta’rif berish va ulami izohlash talab etadi. Biologiyani o'qitishda tezkor o'yinlar va o'yin mashqlardan ham foydalanish muhim o'rin tutadi. Lokal darajadagi pedagogik texnologiyalar darsning muayyan qismida o'quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirib, ta’lim samaradorligini orttirishga xizmat qiladi. III Bob. Ta’lim-tarbiya jarayonini insonparvarlashtirish, ta’limda differensiallashtirish va rivojlantiruvchi ta`lim 3.1 Ta’lim-tarbiya jarayonini insonparvarlashtirish va demokratlashtirish texnologiyasi Ta’lim-tarbiya jarayoniga qo'yilgan buyurtmalami bajarish, awalo, ta’lim jarayonini differensiallashtirish va individuallashtirish, pedagogik munosabatlarni insonparvarlashtirish va demokratlashtirish, ta’lim dasturlarini tanlashga yagona va tabaqalashtirilgan yondashuvni talab etadi. Pedagogik munosabatlarni insonparvarlashtirish va demokratlashtirish texnologiyasi o ‘zida falsafa, psixologiya va pedagogikaning insonparvarlik g'oyalarini mujassamlashtiradi. Ushbu texnologiya diqqat markazida o'z imkoniyatlarini maksimal darajada amaliyotga qo'llaydigan, ijodiy va ijtimoiy faol, turli hayotiy vaziyatlarni anglab tahlil qiladigan, mo'ljalni ongli ravishda mustaqil, to'g'ri oladigan shaxsni shakllantirish g'oyasi turadi. 20 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. Mazkur texnologiyaning asosiy jihati har bir shaxsda mavjud bo'lgan uning ehtiyoji, qiziqishi, iqtidori va imkoniyatlari asosida, shaxsda ijobiy fazilat va xislatlarni shakllantirish va rivojlantirish sanaladi. Shu sababh ta’lim mazmuni insonparvarlikka yo'naltirilgan gumanistik g'oya va me’yorlami o'zida mujassamlashtiigan bo'lishi lozim. Pedagogik munosabatlarni insonparvarlashtirish va demokratlashtirish texnologiyasi orqali pedagogik jarayonda hamkorlik, g'amxo'rlikning vujudga kelishi, o'quvchilar shaxsini hurmat qilish va e’zozlash orqali shaxsning tahsil olishi, ijod qilish va o'z-o'zini rivojlantirishiga qulay ijtimoiy va psixologik muhit yaratiladi. Mazkur jarayonda o'quvchi o'z o'quv faoliyatining subyekti sanaladi va o'qituvchi bilan yagona ta’lim jarayonining ikkita subyekti hamkorlikda o'quv- tarbiyaviy vazifalarni hal etadi. Pedagogning o'quvchi shaxsiga bo'lgan insonparvarlashtirilgan munosabati bolalami sevishi, ulaming taqdiri uchun qayg'urish, bolalarga bo'lgan ishonchining yuqoriligi, o'zaro hamkorlikning vujudga kelishi, muloqot madaniyatining yuqori darajada bo'lishi, o'quvchilami to‘g‘ridan to‘g‘ri majburlashdan voz kechish va, aksincha, ijobiy rag'batlantirishning ustunligi tufayli ta’lim jarayonidan ko'zlangan maqsadga erishishi, bolalar faoliyatida uchraydigan kamchiliklaiga chidamli bo'lishi, ulami bartaraf etishning eng samaraii yo'llarini qo'llashda namoyon bo'ladi. Ta’lim-tarbiya jarayonini demokratizatsiyalash o'qituvchi o'quvchilaming fuqarolik huquqlarini tenglashtirish, o'quvchilarga tanlash huquqining berilishi, o'z fikri va nuqtayi nazarini erkin bayon etish, ular bu borada xatoga yo'l qo'yishi mumkinligi, O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va Bolalar huquqlari Konvensiyasiga amal qilinishini taqozo etadi. Respublikamizda rivojlangan huquqiy demokratik davlat va adolatli fuqarolik jamiyatini qurish tamoyillari uzluksiz ta’lim tizimining barcha turlarida ta’lim-tarbiya jarayonini demokratlashtirish va insonparvarlashtirishni talab etadi. Demokratizatsiyalash ta’lim tizimidagi bir xillikdan voz kechib pedagogik hamkorlikni yuzaga keltiradi. 21 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. Hamkorlik — o'qituvchi va tahsil oluvchilarning o'quv-bilish faoliyatini takomillashtirish, ulami ma’naviy, axloqiy, intellektual jihatdan rivojlantirish, bu jarayonni bir-biriga uyg'unlashtirish, faoliyatning natijasi va borishini hamjihatlikda tahlil qilish imkonini beradi. Demokratlashtirilgan jarayonni insonparvarlashtirish o'quv-tarbiyaviy jarayonning maqsadini amalga oshirish, tahsil oluvchilarning o'quvbilish va ma’naviy ehtiyojlarini qondirish, o'quv mehnatining xarakteri va mazmunini o'zgartiradi va shaxsning uyg'unlikda rivojlanishiga qulay psixologik muhit yaratadi. O'qitish jarayonini demokratlashtirishning tub mohiyati o'quvchilarning o'quv-bilish faoliyatini tashkil etishda ularga tanlash imkoniyati berilishidir. Biologiya o'qituvchisi o'quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etishda o'quvchilarning xohishiga ko'ra individual tarzda, juftlikda yoki kichik guruhlarda tashkil etishi lozim. Shuningdek, uy vazifalari ham hamma uchun yagona va majburiy bo'lmasdan bir necha variantda tayyorlanishi va o'quvchilar o'z xohishiga ko'ra tanlashlari mumkin. Masalan, 1-variantda yangi mavzu yuzasidan o'quv materialini takrorlash, savolga javob topish, obyektning rasmini chizish; 2-variantda o'quv materiali mazmunidagi atama va tushunchalardan foydalanib krossvord tuzish; 3-variantda qo'shimcha adabiyotlardan foydalanib, ma’ruza tayyorlash. www.ziyouz.com kutubxonasi . Uy vazifalarining bunday shaklda berilishi o‘quvchilar o'z imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda awal uy vazifasining yengilroq variantini, keyin murakkabroq variantini bajarishga o‘tish, o'z kuchi va bilimini sinab ko'rish imkonini beradi. O'quvchining bu boradagi har bir yutug'i o'qituvchi tomonidan o'z vaqtida rag'batlantirilib turilishi, yutuq va kamchiliklaming qayd etilishi, kamchiliklarni barham etish maqsadida uyushtirilgan yordam o'z samarasini beradi. O'quvchilarning bilish faoliyati pedagogik texnologiyalar talablari asosida tashkil etilishi, xususan, o'quvchilarning o'quv topshiriqlaming didaktik maqsadlariga muayyan vaqt ichida erishishi uchun sidqidildan mehnat qilishi, guruh muvaffaqiyatiga hissa qo'shishga bo'lgan intilishning vujudga kelishi, ulami majburiy o'qishdan ozod qilib, mazkur faoliyatning 22 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. mazmuni va xarakterini o'zgartiradi. O'quvchilarning fan asoslarini egallashga bo'lgan qiziqishini orttirish va bilim olishga bo'lgan ehtiyojlarini qondirish, ta’lim-tarbiya jarayonida milliy va umuminsoniy qadriyatlar ustuvorligini ta’minlash, inson, jamiyat va atrof-muhitning o'zaro munosabatlarini uyg'unlashtirish, ta’lim oluvchilarda ongli intizom, insoniy qadr- qimmat tuyg'usi, yuksak ma’naviyat, ijtimoiy me’yorlarga asoslangan xulq-atvor, estetik boy dunyoqarash, mantiqiy va ijodiy fikrlashni tarkib toptirish maqsadida biologiyani o'qitishga yangicha yondashildi. Yangi yondashuvning asosiy mohiyati, an’anaviy ta’limda ko'zda tutilgan natijalarni bermayotgan majburan o'qitishdan voz kechish va uning o'rniga: • zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalaridan foydalanish orqali ta’lim jarayonini samaraii tashkil etish; • mustaqil ish va mustaqil faoliyatni amalga oshirish; • tegishli talablami jamoa orqali qo'llashni amalga oshirish muhim sanaladi. Yangi munosabatlaming vujudga kelishi shaxsga tafovutlab yondashishni, ya’ni ta’lim jarayonini differensiallashtirish va individuallashtirish tamoyilini talab etadi. Mazkur tamoyillar asosida ta’lim jarayonini tashkil etishda: • har bir shaxsning eng yaxshi sifatlarini aniqlash va uni rivojlantirish, qiziqishi, ehtiyoji, qobiliyati, yo'nalishi, sifatlari, aqhy jarayonining xususiyatlarini aniqlash; • har bir o'quvchining ehtiyoji, qiziqishi, iqtidori va imkoniyatiga yarasha o'quv topshiriqlarini tayyorlash; www.ziyouz.com kutubxonasi • ta’lim-tarbiya jarayonlarida shaxsning o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olish lozim bo'ladi. Biologiyani o'qitishda pedagogik munosabatlarni insonparvarlashtirish uchun o'qituvchi: • o'zining shaxsiy sifatlari va fazilatlarini tahlil qilishi, xulq-atvoridagi kamchiliklarni aniqlashi va ularga barham berish yo'llarini qo'llashi; • Pedagogik jarayonda hamkorlik va g'amxo'rlikni vujudga keltirish yo'llarini belgilashi; • o'quvchilar shaxsini hurmat qilish va e’zozlash yo'llarini belgilashi, o'qitish jarayonida qulay ijtimoiy-psixologik muhitni yaratish ko'nikma va malakalarini egallagan bo'lishi; • o'quvchilami rag'batlantirish va ulami asoslash metodlarini; 23 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. • o'quvchilar faoliyatidagi kamchiliklarga barham berishning samaraii usullarini egallagan bo'lishi lozim. Biologiyani o'qitishda pedagogik munosabatlarni demokratlashtirish uchun o'qituvchi: • o'quvchilarning bilish faoliyatini samaraii tashkil etish va boshqarish usullari; • o'rganiladigan mavzuning didaktik maqsadidan kelib chiqqan holda o'quv topshiriqlari, topshiriqlami bajarish yuzasidan ko'rsatmalarni tayyorlash ko'nikmalari; • o'quvchilarning o'quv-bilish faoliyati va olingan natijalarni tahlil etish, tegishli hollarda zarur o'zgartirishlar kiritish usullari, turh pedagogik muammoli vaziyatlarni tahlil qilish va undan chiqishning eng oqilona usullarini egallagan bo'lishi lozim. 3.2 Biologik ta’limda differensiallashtirish va individuallashtirish texnologiyasi Differensiya lotincha («difference») so'zidan olingan bo'lib, u yaxlit narsani turli darajadagi shakl va bo'limlarga ajratish ma’nosini beradi. Ta’limni differensiallashtirish: 1. O'quvchilami o'quv jarayoni uchun ahamiyatli bo'lgan xususiyatlariga ko'ra guruhlarga ajratib tashkil etiladigan o'quv jarayonining ma’lum bir shakli; 2. O'quv jarayonini tashkil etish didaktik tizimining bir qismi bo'lib, unda tahsil oluvchilarning har xil darajadagi guruhlarida maxsus o'qitish jarayoni tashkil etilishini ta’minlaydi. Differensial ta’lim texnologiyasi o'quv jarayonining muayyan qismining didaktik maqsadini amalga oshirishga imkon beradigan mazmun, vosita, metod va shakllarining majmuasidir. Bu texnologiyaning asosiy mohiyati o'qitish jarayonini tabaqalashtirish ustuvor jihati bo'lib, unda har bir shaxsning imkoniyati va qobiliyatiga yarasha o'qitish, o'quvchilami har xil guruhlarda ishlashga o'rgatish sanaladi. O'qitishning barcha shaklida differensiallashtirish uchraydi, tabaqalashtirish mavjud, shu sababli mazkur texnologiya ta’lim jarayoniga «singib» ketuvchi texnologiya sanaladi. Mazkur texnologiyaning afzalliklari: 24 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. 1. O'qituvchi o'quvchilami egallagan bilimi, o'zlashtirish sur’atini e’tiborga olgan holda yordam berish imkoniyati vujudga keladi. 2. O'quvchilarning tahsil olish sur’ati va bilimlarni o'zlashtirish sifati ortadi. 3. Shaxsda mavjud «Men» konsepsiyasining darajasi ortadi, bilimi kuchli o'quvchilarning o'zlarining qobiliyatlarini namoyon qilish, o'lashtirishi past bo'lgan o'quvchilarda bilish quvonchiga ega bo'lishiga olib keladi. 4. O'quvchilarning tahsil olishga bo'lgan qiziqishi, ehtiyoji ortadi. 5. 0‘quvchilarning har xil tabaqadagi (gomogen, geterogen) kichik guruhlarda ishlashiga imkon yaratiladi. Biologiya o'qituvchisi o'qitishni differensiallashtirish uchun muayyan bir mavzu bo'yicha uch xil darajadagi: A — ijodiy, В — izlanish, С — reproduktiv xarakterdagi o'quv topshiriq-larini tuzadi. Bu o'quv topshiriqlarda ikkita yo'nalish nazarda tutiladi: 1. O'quvchilarning muayyan darajadagi bilim, ko'nikma va malakalami egallashi; 2. O'quvchilarning tahsil olishdagi mustaqilligini ta’minlash; O'qituvchi А , В , С variantdagi o'quv topshiriqlarini tuzishda izchillikka amal qilishi kerak. A — variantdagi o'quv topshiriqlari o'rtacha o'zlashtiradigan o'quvchilarga mo'ljallangan bo'lib, u o'quvchilarning DTS bilan me’yorlangan bilim va ko'nikmalarni egaUashlarini ta’minlaydi. Shuning uchun ushbu o'quv topshiriqlami bajarish bo'yicha ko'rsatmalarda e’tibomi nimalarga qaratish kerakligi, qanday xulosa chiqarish yo'llari aniq belgilab qo'yilishi lozim. В — variantdagi o'quv topshiriqlarini tuzishda o'qituvchi o'quvchilaming o'quv va aqliy faoliyat usullaridan foydalanishini nazarda tutgan holda, DTS bilan mfe’yorlangan bilim va ko'nikmalarni egallashdan tashqari shaxsning mustaqil fikr yuritish ko'nikmalarini rivojlantirish maqsadida muammoli va mantiqiy xarakterdagi topshiriqlami kiritadi. С — variantdagi o'quv topshiriqlari o'quvchilarning awal o'zlashtirgan bilim va ko'nikmalarini yangi vaziyatlarda qo'llab, yangi bilimlarni egallashlariga imkon yaratadi. O'quvchilar mavzu bo'yicha berilgan o'quv materiallarini mustaqil o'zlashtiradilar. 25 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. Shuningdek, o'quvchilaming mustaqil va ijodiy fikr yuritish ko'nikmalarini rivojlantirilishiga zamin tayyorlaydi. O'qitishni demokratizatsiyalashtirish talablariga muvofiq o'quvchilarga o'quv topshiriqlarini tanlash huquqi beriladi. Shu tariqa har bir o'quvchining o'z imkoniyati va qobiliyatiga yarasha rivojlantirish imkoniyati yaratiladi. Mazkur texnologiyada bilimlarni nazorat qilish va baholash individual tarzda bajarilgan o'quv topshiriqlariga muvofiq amalga oshiriladi. Shuni qayd etish kerakki, tabaqalashtirilgan yondashuvda, o'quv topshiriqlarini tuzishda o'quvchilarning o'zlashtirishi lozim bo'lgan o'quv materiali asos qilib olinadi. Buning uchun o'qituvchi biologiyadan DTS ning mazmuni bilan yaqindan tanishishi, o'quvchilar o‘zlashtirishi lozim bo'lgan bilim va ko'nikmalarga qo'yiladigan minimum va maksimum talablami yaxshi bilishi lozim. O'quvchilarning mavzu bo'yicha o'zlashtirishi lozim bo'lgan bilimlar va ko'nikmalar asos bo'lib, qisman izlanishli va ijodiy topshiriqlar bilimlarni rivojlantirish, chuqurlashtirish va mustahkamlashga xizmat qiladi, ya’ni o'qitish jarayonini har bir qatnashchisi uchun qiziqarli va foydali bo'lishi, shaxsning rivojlanishiga imkon yaratadi. Biologiyani o'qitishda tabaqalashtirilgan yondashuvni amalga oshirish uchun o'qituvchi: 1. O'quv fani bo'yicha o'quv materiallarini qism (blok)larga ajratishi, har bir qism bo'yicha o'quvchilar o'zlashtirishi lozim bo'lgan o'quv materialining minimum va maksimum hajmi, o'quvchilarning bilim va ko'nikmalarga qo'yiladigan minimum va maksimum talablami yaxshi bilishi lozim; 2. Muayyan mavzular bo'yicha qiyinchiligi turli darajadagi o'quv topshiriqlarini tuzishi; 3. O'quvchilarning har xil darajadagi kichik guruhlarda ishlashini tashkil etish va boshqarish ko'nikmalarini egallagan bo'lishi lozim. Differensiallashtirilgan ta’limda har bir o'quvchining shaxsiy xususiyatlari, qobiliyatlari, qiziqishlari, ehtiyojlari hisobga olinadi. Shu sababli o'qitishni differensiallashtirish individuallashtirilgan ta’limni taqozo etadi. Individuallashtirilgan ta’lim — o'qitish shakli, o'qitish jarayonini tashkil etishning modeli bo'lib, u quyidagi xususiyatlari bilan xarakterlanadi: 26 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. 1. O'qituvchi har bir o'quvchi bilan individual ishlaydi; 2. Har bir o'quvchi o'zining shaxsiy xususiyatlari, qobiliyatlari, qiziqishlari, ehtiyojlariga mos holda tuzilgan o'quv topshiriqlarini bajaradi, ya’ni o'qitish vositalari (darslik, ko'rgazmali va didaktik materiallar, kompyuter) bilan yakka tartibda ishlaydi. Individual ta’limning asosiy afzalligi, o'quvchilarning o'quv faoliyatini tashkil etish, ta’lim mazmuni, vositalari va metodlarini tanlashda ulaming shaxsiy xususiyatlari va sur’ati hisobga olinganligi sababli mazkur jarayonni jadallashtirish, ulaming o'quv topshiriqlarini bajarishda mo'ljalni to'g'ri olishi va tezroq moslashishi, o'z imkoniyatlari darajasida bilim va ko'nikmalarni egallashlariga imkon yaratish hisoblanadi. O'qituvchi o'quvchilar bilan individual ishlaganda ulaming har bir harakati, bilimlarni o'zlashtirish borasida qo'ygan har bir qadami, o'quv faoliyatidagi yutuq, kamchiliklar va yetishmovchiliklami aniqlash, ularga barham berish choralarini qo'llash, yutuqlar uchun rag'batlantirish imkoniyatiga ega bo'ladi. Bu o'quvchilami doimo o'zgarib turadigan o'qitish jarayoniga moslashishi, pirovard natijada o'z imkoniyatlari darajasida o'quv materialini kam vaqt sarflab o'zlashtirishi, o'ziga qulay metod va uslublardan foydalanib ko'zlangan maqsadga erishishiga yordam beradi. O'qitishni individuallashtirish texnologiyasi individual yondashishni talab etadi. Individual yondashuv — metodikaning tamoyillaridan biri bo'lib, unda o'qituvchi o'quvchilarning shaxsiy xususiyatlari, qiziqishlari, ehtiyojlarini hisobga olgan holda, individual model asosida o'quv faoliyatini tashkil etadi va ular bilan muloqotda yuksak madaniyatni namoyon qiladi, hamkorlikka kirishadi. Darsda vujudga kelgan qulay psixologik-pedagogik muhit hamma o'quvchilarning, shu jumladan, har bir o'quvchining o'z imkoniyati darajasida rivojlanishiga asos bo'ladi. O'qitishni individuallashtirish texnologiyasining quyidagi xususiyatlari mavjud: 1. O'qituvchi o'quvchilarning o'quv faoliyatini tashkil etish, o'qitish mazmuni, vositalari, metodlari va uslublarini tanlashda ulaming shaxsiy xususiyatlari, qiziqishlari, ehtiyojlarini hisobga olishi; 2. Individual o.'qitishni tashkil etishning o'quv-metodik, pedagogikpsixologik, tashkiliy va boshqarish yo'llarini belgilashi lozim. 27 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. Shunday qilib, o'qitishni individuallashtirish texnologiyasi deyilganda, o'qitishning individual shakli va yondashuvi ustuvor bo'ladigan texnologiya tushuniladi. Mazkur texnologiya yaxlit pedagogik jarayonga singib ketuvchi texnologiya bo'lib, uning ustuvorligi o'quvchilarga shaxsiy xususiyatlari, qiziqishlari, ehtiyojlarini hisobga olgan holda individual yondashuv sanaladi. Biologiyani o'qitishda individuallash texnologiyasidan dars, darsdan va sinfdan tashqari ishlar, ekskursiyalarda foydalanish tavsiya etiladi. O'qitish samaradorligi o'quvchilarning darsdan tashqari ishlarini talab darajasida tashkil etilishiga bog'liq. O'quvchilarning darsdan tashqari ishlari mavzular bo'yicha uy vazifalarini bajarish, muayyan mavzular bo'yicha kuzatish va tajriba o'tkazish, qo'shimcha o'quv adabiyotlari ustida mustaqil ishlash kabilarni o'z ichiga oladi. O'quvchilarning fan asoslarini chuqur va mustahkam o'zlashtirishlariga erishish, qo'shimcha o'quv adabiyotlari, ko'rgazmali vositalar yordamida mustaqil ishlarini tashkil etish, belgilangan mavzular bo'yicha kuzatish va tajribalar o'tkazish, o'quvchilarning qiziqishlari va bilimlarni o'zlashtirishga bo'lgan ehtiyojlarini hisobga olgan holda tabaqalashtirilgan ta’limni tashkil etish, ulaming ijodiy qobiliyatlari, mustaqil va mantiqiy fikrlashini rivojlantirish, ilmiy dunyoqarashini kengaytirish, kasbga yo'llash,o'qishni unumli jismoniy va aqliy mehnat bilan uzviy bog'lash maqsadida umumiy biologiyadan sinfdan tashqari mashg'ulotlar o'tkaziladi. 3.3 Rivojlantiruvchi ta`lim texnalogiyasi O'zbekiston Respublikasi ta’lim tizimini tubdan isloh qilishning nazariy asosi sanalgan Kadrlar tayyorlash milliy dasturi talablaridan biri o'quvchilarda ijodiy va mustaqil fikrlashni rivojlantirish sanaladi. Fikr inson faoliyati, uning o'z kuchi, qudrati va bilimini tashkil etuvchi ma’naviy-insoniy sifatidir. Fikr rivoji ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning asosiy harakatlantiruvchi kuchi 28 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. bo'lganligi uchun, o'qitish jarayonida o'quvchilarning ijodiy va mustaqil fikr yuritish ko'nikmalarini rivojlantirish zarur. Ta’lim-tarbiya jarayonida mazkur vazifalarni amalga oshirish uchun rivojlantiruvchi ta’lim texnologiyasini qo'llash zarur. Rivojlantiruvchi ta’lim texnologiyasining asosiy g'oyasi o'quvchilami har tomonlama rivojlantirish sanaladi. Mazkur texnologiyaning asosiy xususiyatlari: • o'quvchilami o'z bilish faoliyatining subyektiga aylantirib, fikr yuritish mexanizmini shakllantiradi, rivojlantiradi; • o'quvchilarning bilish faoliyati emperik va nazariy bilish yaxlitligida tashkil etilib, o'qitish jarayonida bilimlarni deduktiv usulda o'rganish ustuvor bo'ladi; • o'qitish jarayonining asosini o'quvchilarning o'quv topshiriqlarini bajarish orqali vujudga keltiriladigan mustaqil faoliyati tashkil etadi; • o'quvchilarning aqliy rivojlanishiga zamin tayyorlab, bu jarayonda tanqidiy va ijodiy fikr yuritishni shakllantirish ustuvor yo'nalish sanaladi. Fikr yuritishning bu ikki tipi bir-birini to'ldiradi va taqozo etadi. Tanqidiy fikr yuritish shaxsning voqea va hodisalar haqidagi munosabati va fikrini vujudga keltirib, uning tarkibiga quyidagilar kiradi: Tahliliy fikr yuritish (axborotni tahlil qilish, zarur faktlarni tanlash, taqqoslash, faktlar va hodisalarni chog'ishtirish). O'quvchilarda tahliliy fikr yuritish ko'nikmalarini shakllantirish uchun biologiya o'qituvchisi har bir darsda awal o'rganilgan obyektlar bilan o'rganilgan obyekt o'rtasidagi bog'lanishlami aniqlaydigan topshiriqlami berishi kerak. Jumladan, «Daryo qisqichbaqasining ichki tuzilishi» mavzusini o'rganganda o'quvchilami kichik guruhlarga ajratib, ularga o'quv topshiriqlari bilan bir qatorda quyidagi jadvalni to'ldirish tavsiya etiladi: Organlar sistemasi Oq planariya Yomg'ir chuvalchangi Snr shilliq qurti Daryo qisqichbaqasi 29 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. Muskul va tana bo'shlig'i. Hazm qilish sistemasi. Qon aylanishi. Nafas olishi. Ayirishi. Nerv sistemasi. Sezgi organlari. O'quvchilar darslikda berilgan o'quv axborotini tahlil qiladi, organlar sistemasi haqidagi faktlami tanlaydi, ulami avvalgi obyektlar bilan taqqoslab, xulosa chiqaradi. Demak, daryo qisqichbaqasining ichki tuzilishini tahlil qilib, awal o'rganilgan oq planariya, yomg'ir chuvalchangi, suv shilliq qurti bilan taqqoslab o'rganadi. O'quv materiallarining bu tarzda o'rganilishi o'quvchilarda tahliliy fikr yuritish ko'nikmalarining tarkib topishiga zamin tayyorlaydi. Bog'lanishli (assosiativ) fikr yuritish (awal o'rganilgan bilimlar, faktlar orasidagi bog'lanishlami aniqlash, tanish obyekt va hodisalarning yangi xususiyatlari va sifatlarini topish). Bog'lanishli fikr yuritish o'quvchilarning awal o'zlashtirgan bilim, ko'nikma va malakalarini kutilmagan, noodatiy vaziyatlarda qo'llab yangi bilim va ko'nikmalarni o'zlashtirishlariga zamin tayyorlaydi. O'qituvchi «Organik olam evolutsiyasining yo'nalishlari» mavzusini o'rganishda o'quvchilarning botanika va zoologiya o'quv fanlaridan o'zlashtirgan bilimlarini faollashtirish maqsadida ularga o'quv topshiriqlari bilan birga quyidagi jadvalni to'ldirish tavsiya etadi. 30 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. III. XULOSA Biologiya darslarida modulli ta'lim texnologiyasining individual guruhda ishlash dasturidan foydalanish, o'quv jarayonini yanada samarali va qiziqarli qilish imkonini beradi. Ushbu metodologiya o'quvchilarning bilim olish jarayonida faol ishtirok etishlarini ta'minlaydi, ularning mustaqil fikrlash qobiliyatlarini rivojlantiradi va hamkorlikda ishlash ko'nikmalarini oshiradi. Modulli ta'lim texnologiyasi orqali o'quvchilar har bir modul doirasida o'z bilim va ko'nikmalarini chuqurlashtirish imkoniyatiga ega bo'lishadi. Bu esa, o'z navbatida, biologiya faniga bo'lgan qiziqishni oshiradi va o'quvchilarning o'z-o'zini baholash, muammolarni hal qilish va ijodiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantiradi. Individual guruhda ishlash dasturi yordamida o'quvchilar bir-birlari bilan tajriba almashish, fikr almashish va muammolarni birgalikda hal qilish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Shuningdek, ushbu ta'lim texnologiyasi o'qituvchilarga darslarni yanada samarali tashkil etish, o'quvchilarning individual ehtiyojlariga mos ravishda ta'lim berish va ularning muvaffaqiyatini kuzatish imkoniyatini yaratadi. Natijada, biologiya darslari nafaqat nazariy bilimlar, balki amaliy ko'nikmalarni ham o'z ichiga oladi. 31 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. Umuman olganda, modulli ta'lim texnologiyasining individual guruhda ishlash dasturi biologiya fanini o'rganishni yanada qiziqarli va samarali qiladi. Bu metodologiya orqali o'quvchilar nafaqat bilim oladilar, balki o'zaro munosabatlar va jamoaviy ish ko'nikmalarini ham rivojlantiradilar, bu esa kelajakda ularning professional faoliyatida muhim ahamiyatga ega bo'ladi. IV . FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI 1. I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. 2. I.A. Karimov. Yuksak malakali mutaxassislar — taraqqiyot omili. — Т .: 0 ‘zbekiston, 1995. 3. I.A. Karimov. 0 ‘zbekiston XXI asrga intilmoqda. — Т .: O'zbekiston, 1999. 4. I.A. Karimov. Barkamol avlod — O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq, 1998. 5. N.N. Azizxojayeva. Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat. O'quv qo'llanma. — Т .: 2003, TDPU. 6. N.N. Azizxojayeva. Ta’lim jarayoni samaradorligini oshirishda pedagogik texnologiyalar. Oliy o'quv yurti o‘qituvchilari va malaka oshirish kurslari tinglovchilari uchun metodik qo'llanma. Т.: 2007. 7. В.П. Беспапко. Педагогика и прогрессивные технологии обучения. — М.: ИРПО, 1995. 32 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997. 8. J.G'. Yo‘ldoshev, S.A. Usmonov. Pedagogik texnologiya asoslari. — Т .: O'qituvchi, 2004. 9. Новые педагогические и информационные технологии в системе образования. Учебное пособие для студентов педвузов и системы повыш.квалиф. педкадров. (Е.С. Полат и др.) М.:Издательский центр «Академия». 2000. 10. М. Ochilov. Yangi pedagogik texnologiyalar. - Qarshi: Nasaf, 2000. 11. N. Sayidaxmedov. Yangi pedagogik texnologiyalar. — Toshkent: Moliya, 2003. 12. Г.К. Селевко. Современные образовательные технологии. Учебное пособие. М.: Народное образование, 1998. 33 ___________________________ I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Т .: Sharq , 1997.

Modul dasturining turlari va ularning uziga xos xususiyatlari

Купить