Moliyaviy qarorlar - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	20000UZS
Размер	87.5KB
Покупки	0
Дата загрузки	03 Июнь 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

Продавец

Nurali Axmedov

Дата регистрации 24 Октябрь 2024

12 Продаж

Moliyaviy qarorlar

Купить

Moliyaviy qarorlar
Mundarija:
Kirish………………………………………………………………………………2
1. Moliyaviy strategiyani belgilash orqali moliyaviy qarorlar qabul qilishni tashkil
etish…………………………………………………………………………………3
2. Biznesda moliyaviy qarorlar qabul qilish dominant sohalari tavsifi ……….…..12
3. Korporativ moliya strategiyasini ishlab chiqish va amalga oshirish
bosqichlarining o zaro ketma-ketligiʻ …………………………………..………….20
4. Moliyaviy qarorlar qabul qilishda strategik moliyaviy tahlil va uning asosiy
yo nalishlari
ʻ ……………………………………………………………………….32
XULOSA…………………………………………………………………………39
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI………………………….41

1

Kirish
Moliyaviy siyosatga quyidagicha boshqa ta’rif ham berish mumkin:
Moliyadan foydalanishning myetodlari, uni tashkil qilishning amaliy shakllari va
myetodologik prinsiplarining majmuiga (yig’indisiga) Moliyaviy siyosat deyiladi.
Ayrim hollarda Moliyaviy siyosat davlatning о ‘z funksiyalarini bajarishi
uchun Moliyaviy munosabatlardan foydalanish bilan bog’liq b о ‘lgan davlat
organlarining ma’lum bir faoliyati sifatida talqin qilinadi. Bunday talqin о ‘zida bir
nyecha xavfni mujassam etadi. Buning boisi Shundaki, milliy x о ‘jalik
taraqqiyotida davlatning roli t о ‘g’risidagi jamiyatda hukmron b о ‘lgan
tasavvurlarga muvofiq ravishda davlatning vazifalari va funksiyalari ham
о ‘zgaradi, transformasiyalanadi. Masalan, mamlakat iqtisodiyotiga davlatning
aralaShuvi, aholi turmush darajasi sosial-iqtisodiy sharoitlarini tyenglashtirish va
Shunga о ‘xshash davlatning funksiyalari va vazifalarini aniqlaydigan boshqa bir
qancha masalalar hamon munozaraligicha qolmoqda. Buning ustiga, Moliyaviy
siyosatdan faqat davlatning funksiyalarini bajarish vositasi (instrumyenti) sifatida
foydalanish davlat hokimiyat organlari, mahalliy о ‘z- о ‘zini boshqarish organlari
bilan Moliya tizimining boshqa sub’yektlari, ya’ni aynan mamlakatning aholisi va
x о ‘jalik Yurituvchi sub’yektlari manfaatlari о ‘rtasida qarama-qarshiliklarni
kyeltirib chiqadi.
Masalan, k о ‘plab mutaxassislar, Shu jumladan, davlat hokimiyat
organlarining vakillari tomonidan amaldagi soliq mexanizmining nosamarali
ekanligi, biznyesning ayrim sohalari uchun esa uning oqibati juda yomon
natijalarga olib kelishi mumkinligi ilmiy va amaliy jihatdan asoslansa-Yu,
Moliyaviy siyosat uzoq vaqt davomida о ‘zgarmasdan qolavyersa, amalga
oshiriladigan soliq islohotlari uning mohiyatini о ‘zgartirmasa, bunday holda
davlatning Moliyaviy sisati davlat hokimiyatining tyegishli organlari tomonidan
faol ravishda hayotga tadbiq etilayotgan alohida shaxslar guruhining Moliyaviy
siyosatiga aylanadi, qoladi.
2

1. Moliyaviy strategiyani belgilash orqali moliyaviy qarorlar qabul
qilishni tashkil etish
Korporativ tuzilmalarda moliyaviy qarorlar qabul qilish aniq bir rejalarda
aks ettiriladi va biznes-rejalarda o z aksini topadi. ʻ Biznes uchun rejani tuzish
quyidagi uch bosqichni o‘z ichiga oladi 1
:
Moliyaviy strategiya korxonaning muhim funksional strategiyalaridan biri
bo lib, tashqi vositalar o zgaruvchanligi sharoitida uzoq muddatli moliyaviy
ʻ ʻ
maqsadlarni shakllantirish, ular muvaffaqiyatini ta’minlashning eng samarali
yo llarini tanlash, moliyaviy resurslarni shakllantirish va ulardan foydalanish
ʻ
yo nalishlarini samarali tashkil etish yo lida moliyaviy faoliyat va moliyaviy
ʻ ʻ
munosabatlarni rivojlantirishning barcha asosiy yo nalishlarini belgilab olishni
ʻ
nazarda tutadi. Aynan shu xususiyati bilan moliyaviy qarorlar qabul qilishga asos
bo lib xizmat qiladi.
ʻ
Korxonaning samarali faoliyat yuritishini belgilab beruvchi moliyaviy
strategiyasini ishlab chiqishning quyidagi ahamiyatli jihatlarini ko rsatib o tish
ʻ ʻ
mumkin:
1. Ishlab chiqilgan moliyaviy strategiya yaxlit korxona va uning alohida
tarkibiy bo linmalari oldiga qo yilgan iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishning uzoq
ʻ ʻ
muddatli umumiy va moliyaviy maqsadlarni amalga oshirish mexanizmini belgilab
beradi.
2. Moliyaviy strategiya korxonaning real moliyaviy imkoniyatlarini
baholash, ichki moliyaviy imkoniyatlardan maksimal foydalanish va moliyaviy
resurslar tezkor aylanuvchanligini ta’minlash imkonini beradi.
3. Moliyaviy strategiya tashqi omillarning tezkorlik bilan o zgarishi
ʻ
jarayonida paydo bo ladigan yangi istiqbolli investitsion imkoniyatlardan samarali
ʻ
foydalanish imkoniyatini yaratadi.
4. Moliyaviy strategiyani ishlab chiqish moliyaviy rivojlanishning mumkin
bo lgan variantlarida ta’sir etuvchi tashqi omillarni hisobga oladi va korxona
ʻ
faoliyati uchun salbiy oqibatlarni minimal darajaga pasaytirish imkonini beradi.
1
Atrill, Peter.Financial management for decision makers / Peter Atrill. — 5th ed.2009. p. 621/30.
3

Korxona moliyaviy
strategiyasini ishlab
chiqish prinsiplari2. Korxona operatsion
faoliyati bazaviy
strategiyalarini hisobga
olish 3. Moliyaviy faoliyatni
strategik boshqarishni
tadbirkorlik stiliga
maqsadli yo naltirishʻ1. Korxonani o z-o zini
ʻ ʻ
tashkil etishga qodir
ochiq tizim sifatida
qarash
4. Strategik moliyaviy
rivojlanishning
dominant sohalarini
belgilash
9. Moliyaviy strategiyani
amalga oshirish jarayonini
moliyaviy menejerlar
professional apparatiga
yo naltirish
ʻ 5. Moliyaviy
strategiyaning
moslashuvchanligini
ta’minlash
7. Moliyaviy faoliyatda
texnologik rivojlanish
natijalaridan doimiy
foydalanishni
ta’minlash8. Strategik moliyaviy
qarorlar qabul qilish
jarayonida moliyaviy
risklar darajasini hisobga
olish 6. Strategik moliyaviy
tanlovlarning
muqobilini tanlash10. Ishlab chiqilgan
moliyaviy strategiyaning
tashkiliy tuzilma va tashkiliy
madaniyatga muvofiqligini
ta’minlash5. Korxonaning moliyaviy faoliyatini uning raqobatchilari bilan solishtirish
orqali afzallik jihatlarini taqqoslash imkoniyatini beradi.
6. Aniq moliyaviy strategiya korxona moliyaviy faoliyatini strategik, joriy
va operativ boshqarishdagi o zaro bog liqlikni ta’minlaydi.
ʻ ʻ
7. Korxonada eng muhim strategik moliyaviy qarorlar ijrosini moliyaviy
mentalitetga muvofiqlikda amalga oshirishni ta’minlaydi.
8. Moliyaviy strategiya tizimida muhim moliyaviy boshqaruv qarorlarini
aniq mezonlar asosida baholash imkoniyati shakllantiriladi.
9. Ishlab chiqilgan moliyaviy strategiya korxonaning umumiy tashkiliy
boshqaruv tuzilmalari va tashkiliy madaniyatini strategik o zgartirishning dastlabki
ʻ
asoslaridan biri sifatida namoyon bo ladi.
ʻ
Korxonaning moliyaviy strategiyasini ishlab chiqish zamirida
boshqaruvning yangi prinsiplari yaxlitligi asosida shakllantiriladigan strategik
boshqaruv tizimi yotadi. Korxona moliyaviy strategiyasini ishlab chiqish
jarayonida strategik moliyaviy qarorlar tayyorlash va qabul qilishni ta’minlovchi
asosiy prinsiplar qatoriga quyidagi rasmda keltirilgan (1-rasm).
1 -rasm. Korxona moliyaviy strategiyasini ishlab chiqish prinsiplari
4

Yuqoridagi rasmda keltirib o tilgan korxona moliyaviy strategiyasini ishlabʻ
chiqish prinsiplarining har biri xususida quyida alohida to xtalib o tamiz.
ʻ ʻ
Korxonani o z-o zini tashkil etishga qodir ochiq tizim sifatida qarash
ʻ ʻ
prinsipi strategik boshqaruv jarayonida korxona moliyaviy strategiyasini ishlab
chiqish bo yicha tashqi omillar bilan o zaro bog liq ochiq va aniq tizimni o zida
ʻ ʻ ʻ ʻ
aks ettiradi. Korxonaning bunday o zaro bog liqlik jarayoni bozor iqtisodiyoti
ʻ ʻ
sharoitida mos makonni, vaqtni hamda funksional tarkibni talab qiladi.
Korxonaning ijtimoiy-iqtisodiy tizim sifatida ochiqligi va o z-o zini tashkil etishga
ʻ ʻ
qobiliyatli ekanligi moliyaviy strategiyaning sifatli tashkil etilishini ta’minlash
imkonini beradi.
Korxona operatsion faoliyati bazaviy strategiyalarini hisobga olish prinsipi
moliyaviy strategiyani korxona iqtisodiy rivojlanishi umumiy strategiyasi tarkibiy
qismi sifatida birinchi navbatda operatsion faoliyatni rivojlantirishni ta’minlash va
moliyaviy strategiyaning unga bo ysunuvchan xarakterda bo lishini ifodalaydi.
ʻ ʻ
Shuning uchun moliyaviy strategiya strategik maqsadlar va operatsion faoliyat
yo nalishlariga muvofiqlashtirilishi kerak. Umuman, moliyaviy strategiyaga
ʻ
tanlangan korporativ strategiya bilan muvofiqlikda korxona samarali rivojlanishini
ta’minlashning muhim omillaridan biri sifatida qaraladi.
Shu bilan birgalikda moliyaviy strategiya korxona operatsion faoliyatini
strategik rivojlantirishni tashkil etishga o z ta’sirini ko rsatadi. Bu operatsion
ʻ ʻ
strategiyaning asosiy maqsadlari hisoblangan yuqori darajada mahsulot
realizatsiyasini, operatsion foyda va korxonaning raqobatdagi pozitsiyasini
oshirishni ta’minlash bilan bog liq. Agar korxona o z moliya-xo jalik faoliyatini
ʻ ʻ ʻ
amalga oshirayotgan tovar va moliya bozorlarining rivojlanish tendentsiyalari
paydo bo ladigan holatlarga mos tushmasa, bu korxona operatsion faoliyat
ʻ
rivojlanishining strategik maqsadlari moliyaviy cheklashlar bilan
bog lanmaganligini ko rsatadi. Bunday holatda korxona operatsion faoliyat
ʻ ʻ
strategiyasiga mos ravishda tuzatishlar kiritishlariga to g ri keladi.
ʻ ʻ
5

Moliyaviy faoliyatni strategik boshqarishni tadbirkorlik stiliga maqsadli
yo naltirish prinsipi.ʻ Bu prinsip Biznesda moliyaviy boshqaruvni tadbirkorlik
stiliga mos tashkil etish maqsadga muvofiqligini tavsiflaydi.
Strategik moliyaviy boshqaruvning o sish stili korxona moliyaviy
ʻ
faoliyatining rivojlanish darajasi yuqori bo lgan holatda qabul qilinadigan
ʻ
moliyaviy qarorlar muqobil variantlarini minimallashtirishni o zida aks ettiradi va
ʻ
rivojlanish darajasini saqlab qolishni o zida aks ettiradi.
ʻ
Strategik moliyaviy boshqaruvning tadbirkorlik stili asosini moliyaviy
faoliyatning barcha yo nalishlari va shakllari bo yicha samarali boshqaruv
ʻ ʻ
qarorlari ustida faol ishlash tashkil etadi. Moliyaviy boshqaruvning bu stili tashqi
omillar o zgarishini hisobga olgan holda qo yilgan strategik maqsadlarga erishish
ʻ ʻ
uchun moliyaviy faoliyatlarni amalga oshirishning barcha yo nalishlari, shakllari
ʻ
va metodlari doimiy uyg unlashuvi bilan bog liq.
ʻ ʻ
Iqtisodiy adabiyotlarda strategik moliyaviy boshqaruvning o sish stili
ʻ
konservativ (eskilikka yopishib olish) usul sifatida, shu bilan bir vaqtda
tadbirkorlik stili – agressiv, jadallik bilan rivojlanishga yo naltirilgan usul sifatida
ʻ
qaraladi. Bu bo yicha ko pchilik iqtisodchilar xulosasiga ko ra strategik moliyaviy
ʻ ʻ ʻ
boshqaruvning tadbirkorlik stili yangi boshqaruv paradigmasi – strategik
boshqaruv bilan bog lanadi.
ʻ
Strategik moliyaviy rivojlanishning dominant sohalarini belgilash prinsipi
korxona moliyaviy faoliyatining eng muhim yo nalishlarini belgilash imkonini
ʻ
beradi va uni muvaffaqiyatli amalga oshirishning bosh maqsad vazifasi uzoq
muddatli istiqbolga korxonaning bozor qiymati doimiy o sib borishini ta’minlash
ʻ
hisoblanadi. Bunda asosiy e’tibor moliyaviy resurslarni shakllantirish, ularni
to g ri taqsimlash va foydalanish samaradorligini oshirish, moliyaviy risklarni
ʻ ʻ
boshqarish, boshqaruv sifatini oshirish masalalariga qaratiladi (strategik moliyaviy
rivojlanishning dominant sohalari tavsifi haqida keyingi paragrafda to xtalib
ʻ
o tilgan).
ʻ
Moliyaviy strategiyaning moslashuvchanligini ta’minlash prinsipi. Bu
prinsip korxona moliyaviy faoliyatining kelgusidagi rivojlanishi har doim ham
6

noaniqlik sharoitida yuzaga keladi. Shuning uchun ishlab chiqilgan korxona
moliyaviy strategiyasini uni amalga oshirishning barcha bosqichlarida o zgarishsizʻ
ko rinishda saqlashning imkoni yo q. Bunday sharoitda moliyaviy menejerlarning
ʻ ʻ
muqobil strategik xatti-harakatlari asosida ishlab chiqilgan moliyaviy
strategiyaning yuqori darajadagi egiluvchanligi asosiy hal qiluvchi vazifani
bajaradi.
Strategik moslashuvchanlik moliyaviy faoliyatni amalga oshirishning ichki
yoki tashqi shart-sharoitlari o zgarishi natijasida yangi strategik moliyaviy
ʻ
qarorlarni ishlab chiqish yoki tezkor korrektirovkalar amalga oshirish bo yicha
ʻ
korxonaning real imkoniyatlarini o zida aks ettiradi. U moliyaviy faoliyatni ichki
ʻ
tashkiliy muvofiqlashtirish orqali moliyaviy resurslarni bir strategik xo jalik
ʻ
yuritish zonasidan boshqasiga osonlik bilan ko chirish (o tkazish) imkoniyatini
ʻ ʻ
beradi.
Strategik moliyaviy tanlovlarning muqobilini tanlash prinsipi strategik
moliyaviy qarorlar asosida moliyaviy faoliyatni amalga oshirish yo nalishlari,
ʻ
shakllari va metodlarining muqobil variantlarini qidirish, umumiy moliyaviy
strategiyani shu asosda qurish uchun eng yaxshisini tanlash va uni samarali amalga
oshirish mexanizmini shakllantirishda namoyon bo ladi. Muqobillikda butun
ʻ
korxona strategik boshqaruv tizimida muhim farq qiluvchi xususiyatlar inobatga
olingan bo ladi va u strategik moliyaviy to plamning barcha elementlari –
ʻ ʻ
moliyaviy maqsadlar, moliyaviy faoliyatning alohida ko rinishlari, moliyaviy
ʻ
resurslar shakllanish manbalari, moliyaviy boshqaruv stili va mentalitetlari bilan
bog langan.
ʻ
Moliyaviy faoliyatda texnologik rivojlanish natijalaridan doimiy
foydalanishni ta’minlash prinsipi moliyaviy strategiyani shakllantirishda
korxonaning bozordagi raqobatchilik pozitsiyasi o sishini ta’minlovchi texnologik
ʻ
yangiliklarni joriy etish orqali moliyaviy faoliyatning bosh mexanizmlarini ishlab
chiqishni anglatadi. Shuning uchun korxonaning umumiy strategik rivojlanish
maqsadlarini amalga oshirish texnologik rivojlanish natijalaridan tezkorlik bilan
7

foydalanishga sezilarli darajada bog liq bo lib, bunda texnologik rivojlanishʻ ʻ
natijalari jarayonni yengillashtiradi.
Strategik moliyaviy qarorlar qabul qilish jarayonida moliyaviy risklar
darajasini hisobga olish prinsipi moliyaviy strategiyani shakllantirish jarayonida
qabul qilinadigan barcha asosiy moliyaviy qarorlar amaliy jihatdan turli darajada
moliyaviy risklar bilan bog langanligini hisobga olishni o zida aks ettiradi. Bu
ʻ ʻ
bog liqlikni birinchi navbatda moliyaviy faoliyat yo nalishlari va shakllarini
ʻ ʻ
tanlash, moliyaviy resurslarni shakllantirish, moliyaviy faoliyatni boshqarishning
yangi tashkiliy tuzilmalarini joriy etishda ko rishimiz mumkin. Xususan,
ʻ
moliyaviy risklarning yuqori darajasi foiz stavkalari tebranish davri va
inflyatsiyaning o sish davrlarida kuzatiladi. Moliyaviy menejerlarning turli xil
ʻ
mentalitetlari bilan bog liq ravishda har bir korxonada moliyaviy strategiyani
ʻ
ishlab chiqish jarayonida moliyaviy risklarga yo l qo yish darajasiga nisbatan aniq
ʻ ʻ
parametrlar o rnatilishi lozim. Bunda belgilanadigan parametrlar yo l
ʻ ʻ
qo yilayotgan risklarning yuzaga chiqishi natijasida ko rilishi mumkin bo lgan
ʻ ʻ ʻ
zararlarni kamaytirish maqsadida chora-tadbirlarni o zida mujassam etadi.
ʻ
Moliyaviy strategiyani amalga oshirish jarayonini moliyaviy menejerlar
professional apparatiga yo naltirish prinsipi
ʻ korxona moliyaviy strategiyasi
alohida parametrlarini ishlab chiqishga, uni amalga oshirishga maxsus
tayyorlangan mutaxassislar – moliyaviy menejerlar jalb qilinishi lozimligini
anglatadi. Bunday menejerlar strategik boshqaruvning asosiy prinsiplari, moliyaviy
faoliyatning alohida jihatlarini boshqarish mexanizmlari bilan tanish bo lishlari,
ʻ
moliyaviy kontrolling metodlarini egallagan bo lishlari lozim.
ʻ
Ishlab chiqilgan moliyaviy strategiyaning tashkiliy tuzilma va tashkiliy
madaniyatga muvofiqligini ta’minlash prinsipi moliyaviy strategiyani samarali
amalga oshirishning muhim sharti sifatida boshqaruvning tashkiliy tuzilmalaridagi
o zgarishlar va tashkiliiy madaniyatni o zaro muvofiqlashtirishda namoyon
ʻ ʻ
bo ladi. Bu sohada ko zda tutilgan strategik o zgarishlar moliyaviy strategiya
ʻ ʻ ʻ
parametrlari va uni amalga oshirishni ta’minlashning tarkibiy qismi bo lishi lozim.
ʻ
8

Korporativ moliya strategiyasini ishlab chiqishda moliyaviy faoliyatni
rivojlantirishning dominant sohalari sifatida korxona moliyaviy resurslarini
shakllantirish strategiyasi, korxona moliyaviy resurslarini taqsimlash va ulardan
foydalanish strategiyasi, korxona moliyaviy xavfsizligini ta’minlash strategiyasi,
korxona moliyaviy faoliyatini boshqarishning sifatini oshirish strategiyalari ko ribʻ
chiqiladi. Shuningdek, ayrim olimlar tomonidan soliq strategiyasi ham alohida
dominant soha sifatida keltiriladi. Moliyaviy qarorlar qabul qilish jarayonida
bevosita yuqorida keltirib o tilgan dominant sohalarga alohida e’tibor qaratiladi.
ʻ
Korxona moliyaviy resurslarini shakllantirish strategiyasi korxona moliyaviy
resurslarini strategik rivojlanish ehtiyojlariga mos ravishda shakllantirish
imkoniyatini yaratishni bosh vazifa sifatida nazarda tutadi va unda quyidagilarga
e’tibor qaratiladi:
1. Korxona moliyaviy resurslarining ichki manbalar hisobidan shakllanish
imkoniyatini o stirib borishni ta’minlash.
ʻ
2. Korxonada zarur “moliyaviy egiluvchanlik”ni ta’minlash (tashqi
moliyalashtirish manbalaridan foydalanish imkoniyati mavjudligi).
3. Korxona moliyaviy resurslari shakllanish manbalari tarkibini ular qiymat
mezonlari bo yicha optimallashtirish.
ʻ
Korxona moliyaviy resurslarini taqsimlash strategiyasi korxona moliyaviy
resurslari taqsimlanishini ulardan foydalanish samaradorligi mezonlari bo yicha
ʻ
optimallashtirishni nazarda tutadi hamda quyidagi muammolarni hal qilishga jiddiy
e’tibor qaratadi:
1. Korxona xo jalik faoliyatining turlari va asosiy yo nalishlari bo yicha
ʻ ʻ ʻ
moliyaviy resurslarning zarur mutanosiblikda taqsimlanishini ta’minlash.
2. Korxonaning strategik xo jalik birliklari bo yicha moliyaviy resurslarning
ʻ ʻ
zarur mutanosiblikda taqsimlanishini ta’minlash.
3. Korxonada moliyaviy resurslardan foydalanish jarayonida ularning
yuqori samaradorlik asosida qaytimini ta’minlash.
9

Korxona moliyaviy xavfsizligini ta’minlash strategiyasi strategik rivojlanish
jarayonida moliyaviy barqarorlikni ta’minlash nazarda tutiladi va buning uchun
quyidagi muammolarni hal qilishga e’tibor qaratiladi:
1. Korxonaning doimiy to lovga qobiliyatliligini ta’minlash.ʻ
2. Korxonaning yetarlicha moliyaviy barqarorligini ta’minlash.
3. Korxonada moliyaviy risklarnng mumkin bo lgan salbiy oqibatlarini
ʻ
neytrallashtirish.
4. Inqirozli rivojlanish sharoitida korxonani moliyaviy sog lomlashtirishning
ʻ
zarur chora-tadbirlarini amalga oshirish.
Korxona moliyaviy faoliyatini boshqarishning sifatini oshirish strategiyasi
belgilangan strategik davrda istiqbolda korxona moliyaviy faoliyatini
boshqarishning sifatni oshirish shart-sharoitlari tizimini shakllantirishni nazarda
tutadi va bunda quyidagilarni ta’minlashga alohida e’tibor qaratiladi:
1. Moliyaviy menejerlarning yuqori darajada ixtisoslashuvini ta’minlash.
2. Korxonani rivojlantirish bo yicha muqobil moliyaviy qarorlar ishlab
ʻ
chiqishning yetarlicha axborot bazalarini ta’minlash.
3. Moliyaviy faoliyatni boshqarishda zamonaviy texnik vositalaridan, ilg or
ʻ
moliyaviy texnologiyalar va instrumentlarni amaliyotga joriy etish va uladan
samarali foydalanish.
4. Moliyaviy faoliyatni boshqarishning samarali tashkiliy tuzilmalarini
ishlab chiqish.
5. Moliyaviy menejerlar yuqori darajadagi tashkiliy madaniyatini
ta’minlash.
Soliq strategiyasi soliqlar bo yicha majburiyatlarni qonunchilikda
ʻ
belgilangan tartibda o z vaqtida va to liq bajarishni ta’minlashga qaratiladi.
ʻ ʻ
Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda ta’kidlab o tishimiz mumkinki,
ʻ
Biznesda moliyaviy resurslarni shakllantirish strategiyasi korporativ strategiyani
moliyaviy ta’minlashga qaratiladi. Moliyaviy resurslarini taqsimlash strategiyasi
esa bir tomondan alohida funksional strategiyalarni amalga oshirishni moliyaviy
ta’minlashga qaratilsa, boshqa tomondan strategik maqsadlarda korxona
10

investitsion faoliyatini shakllantirishga yo naltiriladi. Korxona moliyaviyʻ
xavfsizligini ta’minlash strategiyasi uning strategik rivojlanish jarayonida
moliyaviy barqarorlikning asosiy parametrlarini shakllantirishga va qo llab-
ʻ
quvvatlashga yo naltiriladi. O z navbatida korxona moliyaviy faoliyati
ʻ ʻ
boshqaruvining sifatni oshirish strategiyasi Biznesda mukammal moliyaviy
xizmatni shakllantirishga xizmat qiladi. Soliq strategiyasi esa davlat byudjeti bilan
munosabatlarni to g ri tashkil etishga qaratiladi.
ʻ ʻ
Biznesda moliyaviy strategiyani ishlab chiqish va amalga oshirish jarayoni
aniq bosqichlar ketma-ketligiga asoslanishi lozim. Shundagina moliyaviy
strategiyadan kutilayotgan samaradorlikka erishish ta’minlanishi mumkin.
Umuman moliya strategiyasini ishlab chiqish va amalga oshirish bosqichlari
sifatida quyidagilarga e’tibor qaratiladi (1-jadval):
1-jadval
Korxona moliyaviy strategiyasini ishlab chiqish va amalga oshirishning asosiy
bosqichlari
Bosqichlar Izoh
1-bosqich Moliyaviy strategiyani shakllantirishning umumiy davrini aniqlash
2-bosqich Tashqi moliyaviy muhit bilan bog liq omillarni o rganish
ʻ ʻ
3-bosqich Korxona moliyaviy faoliyatining kuchli va zaif tomonlarini baholash
4-bosqich Korxonaning strategik moliyaviy holatini kompleks baholash
5-bosqich Moliyaviy faoliyatning strategik maqsadlarini shakllantirish
6-bosqich Moliyaviy faoliyatning maqsadli strategik me’yorlarini ishlab
chiqish
7-bosqich Asosiy strategik moliyaviy qarorlarni qabul qilish
8-bosqich Ishlab chiqilgan moliyaviy strategiyani baholash
9-bosqich Moliyaviy strategiyani amalga oshirishni ta’minlash
10-bosqich Moliyaviy strategiyani amalga oshirish nazoratini tashkil etish
Korxona moliyaviy strategiyasini ishlab chiqish va amalga oshirish
bosqichlarining har biri xususida quyida alohida to xtalib o tamiz.
ʻ ʻ
11

2. Biznesda moliyaviy qarorlar qabul qilish dominant sohalari tavsifi
Moliyaviy strategiyani shakllantirishning umumiy davrini aniqlash. Bunda
korxonani rivojlantirish korporativ strategiyasini shakllantirish uchun qabul
qilinadigan davr moliyaviy strategiyaga tobe xarakterda bo lishi kerak, ya’niʻ
moliyaviy strategiyani amalga oshirish belgilangan vaqt chegarasidan chiqmasligi
lozim (bozor kon’yukturasini hisobga olgan holda 3-5 yil doirasida, shuningdek
korxonaning hayotiy sikli, tarmoq bo ysunishi hisobga olinadi).
ʻ
Tashqi moliyaviy muhit bilan bog liq omillarni o rganish.
ʻ ʻ Bunda korxona
moliyaviy faoliyati iqtisodiy-huquqiy shart-sharoitlari va ularning moliyaviy
strategiya belgilangan davrda mumkin bo lgan o zgarishlari o rganib chiqiladi.
ʻ ʻ ʻ
Bundan tashqari bu bosqichda moliyaviy bozor kon’yukturasi va unga ta’sir
etuvchi omillar tahlil qilinadi, shuningdek korxonaning istiqboldagi moliyaviy
faoliyati bilan bog liq alohida segmentlari kesimida moliyaviy bozor kon’yukturasi
ʻ
prognozi ishlab chiqiladi.
Korxona moliyaviy faoliyatining kuchli va zaif tomonlarini baholash.
Bunday baholash jarayonida ochilayotgan investitsion imkoniyatlardan foydalanish
uchun korxonaning yetarlicha real imkoniyatga egaligi, shuningdek moliyaviy
faoliyat samaradorligini pasaytiruvchi ichki omillar aniqlanishi kerak. Moliyaviy
faoliyatni amalga oshirishdagi ichki muammolar diagnostikasi uchun korxonaning
turli funksional zonalarini o rganishga asoslangan, moliyaviy faoliyatni
ʻ
rivojlantirishni ta’minlovchi korxona boshqaruvini tadqiq qilish metodidan
foydalaniladi. Tadqiq qilish funksional zonalari sifatida quyidagilar tavsiya etiladi:
 faoliyatni diversifikatsiyalash va ishlab chiqarish hajmini kengaytirishga
doir marketing imkoniyatlari;
 investitsion resurslarni shakllantirishning moliyaviy imkoniyatlari;
 moliyaviy strategiyani ishlab chiqish va amalga oshirishni ta’minlovchi
professional va malakali xodimlar tarkibi, soni;
 korxonada strategik moliyaviy qarorlar qabul qilishni ta’minlovchi
axborot bazasi mavjudligi;
 korxona boshqaruvi tashkiliy tuzilishi va tashkiliy madaniyati holati.
12

Korxonaning strategik moliyaviy holatini kompleks baholash. Bunday
baholash jarayonida korxona moliyaviy faoliyatini rivojlantirishning imkoniyatlari
va chegaralarini tavsiflovchi asosiy parametrlar haqida aniq tasavvur olinishi
kerak. Bu parametrlar quyidagilar:
- korxona mulkdorlari, boshqaruvchilari va moliyaviy menejerlari strategik
tafakkur darajasi;
- faoliyatga ta’sir etuvchi tashqi muhit muhim elementlarining holati va
istiqboldagi dinamikasi haqida moliyaviy menejerlarning bilim darajasi;
- korxonada moliyaviy tahlil, rejalashtirish va nazorat tizimining amal qilish
samaradorligi;
- strategik masalalarni hal qilishga yo naltirilgan chora-tadbirlar.ʻ
Moliyaviy faoliyatning strategik maqsadlarini shakllantirish. Bu
faoliyatning asosiy maqsadi korxona mulkdorlarining manfaatdorlik darajasini
oshirish va korxonaning bozor qiymatini maksimallashtirishda namoyon bo ladi.
ʻ
Shu bilan birgalikda bu bosh maqsad korxonaning istiqboldagi moliyaviy
rivojlanish vazifalari va xususiyatlarini hisobga olgan holda aniqlashtirishni talab
qiladi. Strategik maqsadlar tizimi moliyaviy faoliyatning eng samarali
yo nalishlarini tanlash, moliyaviy resurslarning yetarlicha miqdorini shakllantirish
ʻ
va ular tarkibini optimallashtirish; istiqboldagi xo jalik faoliyatini amalga oshirish
ʻ
jarayonida moliyaviy risklar darajasini muvofiqlashtirish va boshqalarni
ta’minlashi lozim.
Moliyaviy faoliyatning maqsadli strategik me’yorlarini ishlab chiqish.
Oldingi bosqichda shakllantirilgan strategik moliyaviy maqsadlar tizimi aniq
maqsadli strategik me’yorlar bilan aniqlashtirilishi lozim. Moliyaviy faoliyatning
bunday maqsadli strategik me’yorlarni ishlab chiqish asosiy boshqaruv qarorlarini
qabul qilish va moliyaviy strategiya ijrosini nazorat qilish uchun baza sifatida
xizmat qiladi.
Asosiy strategik moliyaviy qarorlarni qabul qilish. Bu bosqichda moliyaviy
faoliyatning maqsadlaridan va maqsadli strategik me’yorlardan kelib chiqqan
holda korxonani moliyaviy rivojlantirishning asosiy strategiyalari alohida
13

dominant sohalar kesimida moliyaviy siyosat moliyaviy faoliyatning alohida
jihatlari bo yicha aniqlanadi. Belgilangan maqsadlarni amalga oshirish uchunʻ
strategik holatlarga muqobil variantlar shakllantiriladi va ularni baholash hamda
tanlash amalga oshiriladi. Bu korxona strategik moliyaviy rivojlantishining
kompleks dasturini shakllantirish imkonini beradi.
Ishlab chiqilgan moliyaviy strategiyani baholash. Bunday baholash korxona
tomonidan o rnatilgan maxsus iqtisodiy va noiqtisodiy mezonlar tizimi bo yicha
ʻ ʻ
o tkaziladi. Ishlab chiqilgan moliyaviy strategiyaga baholash natijalari bo yicha
ʻ ʻ
zaruriy tuzatishlar kiritiladi, keyin esa amalga oshirishga qabul qilinadi.
Moliyaviy strategiyani amalga oshirishni ta’minlash. Moliyaviy strategiyani
amalga oshirish jarayonida belgilangan strategik chora-tadbirlar oldindan buyruq
asosida tayyorlanadi va tashqi moliyaviy muhit omillarining shartli kutilmagan
o zgarishlar bo yicha yangi boshqaruv qarorlari qabul qilinadi.
ʻ ʻ
Moliyaviy strategiyani amalga oshirish nazoratini tashkil etish. Bunday
nazorat korxona moliyaviy faoliyatining asosiy strategik maqsadli me’yorlarini
amalga oshirish yo lini aks ettiruvchi strategik moliyaviy kontrolling asosida
ʻ
amalga oshiriladi.
Korxona moliyaviy strategiyasini ishlab chiqish jarayonining keltirilgan
ketma-ketlikdagi asosiy bosqichlari korxona moliyaviy faoliyati xususiyatlarini va
moliyaviy menejerlar strategik tafakkurlarini hisobga olgan holda yanada
aniqlashtirilishi va detallashtirilishi mumkin.
Korxona moliyaviy-xo jalik faoliyati bo yicha moliyaviy qarorlar qabul
ʻ ʻ
qilishda strategik moliyaviy tahlil alohida ahamiyat kasb etadi. Strategik moliyaviy
tahlil istiqboldagi davrda korxonani rivojlantirishning aniq xususiyatlari va
mumkin bo lgan yo nalishlaridan kelib chiqqan holda korxona moliyaviy
ʻ ʻ
faoliyatini amalga oshirishning samaradorligiga ichki va tashqi omillar ta’sirini
o rganish jarayonini o zida aks ettiradi.
ʻ ʻ
Strategik moliyaviy tahlilning yakuniy natijasi moliyaviy faoliyatning har
bir strategik dominant sohalari kesimida moliyaviy rivojlanishning asoslarini va
14

imkoniyatlarini ko p tomonlama va kompleks tavsiflaydigan korxona strategikʻ
moliyaviy pozitsiyasi modeli hisoblanadi.
Strategik moliyaviy tahlilni amalga oshirishning muhim asoslaridan biri
uning asosiy ob’ektlarini aniqlash hisoblanadi. Yaxlit holda strategik moliyaviy
tahlilning asosiy ob’ektlari sifatida korxonaning strategik moliyaviy rivojlanish
dominant sohalari (yo nalishlari)ga e’tibor qaratiladi. Strategik moliyaviy tahlil
ʻ
o tkazish jarayonida moliyaviy rivojlanishning dominant sohalaridan har biri
ʻ
ko rib chiqilayotgan yo nalish bo yicha korxona moliyaviy faoliyati xususiyatlari
ʻ ʻ ʻ
va natijalarini turli tomonlardan tavsiflaydigan alohida segmentlarga bo lishni
ʻ
tashkil etish maqsadga muvofiq. Strategik moliyaviy tahlil ob’ektlarining
korxonaning strategik moliyaviy rivojlanishi dominant sohalari kesimidagi tavsiya
etilayotgan segmentatsiyasi quyidagi rasmda aks ettirilgan (2-rasm).
15

2-rasm. Strategik moliyaviy tahlil ob’ektlarining korxona strategik moliyaviy
rivojlanish dominant sohalari kesimidagi tavsiya etilayotgan segmentatsiyasi
Strategik tahlil o tkazish asoslari korxona xo jalik faoliyatiga alohidaʻ ʻ
omillarning ta’siri va ularning ishlab turgan muhiti sharoitini o rganishdan tarkib
ʻ
topgan. Strategik moliyaviy tahlil yo nalishlari va ob’ektlari tarkibini hisobga
ʻ
olgan holda uning o rganish predmeti bo lib korxonaning ishlab turgan moliyaviy
ʻ ʻ
16 Moliyaviy menejerlar
malaka darajasi
Moliyaviy qarorlar
qabul qilishning
axborot bazasi sifati
va to liqligi
ʻ
Moliyaviy menejer -
larning zamonaviy
texnik vositalar,
rivojlangan moliyaviy
texnologiyalar va ins-
trumentlardan foy-
dalanish darajasi
Moliyaviy faoliyatni
boshqarishning
tashkiliy tuzilmalari
samaradorligi
Moliyaviy menejer-
lar tashkiliy mada-
niyat darajasiTo lovga
ʻ
layoqatlilik darajasi
Moliyaviy
barqarorlik darajasi
Moliyaviy risklar va
ularni
neytrallashtirish
samaradorligi
darajasi
Pul oqimlarining
balanslilik va
sinxronlik darajasi
Moliyaviy inqiroz
sharoitida moliya-
viy sog lomlashti-
ʻ
rishni samarali
amalga oshirish
imkoniyatiXususiy
kapitaldan
foydalanish
samaradorligi
darajasi
Aktivlardan
foydalanish
samaradorligi
darajasi
Investitsiya-
lardan foyda -
lanish samara -
dorlik darajasiIchki
manbalardan o z
ʻ
moliyaviy resurs-
larini shakl-
lantirish
imkoniyati
Tashqi
manbalardan o z
ʻ
moliyaviy
resurslarini shakl-
lantirish
imkoniyati
Qarz moliyaviy
resurslarni jalb
qilish
imkoniyati STRAT EGIK MOLIYAV IY TAHLIL OB’EKTLARI SEGMENTAT SIYASI
Korxonaning
moliyaviy
resurslarini
shakllantirish
imkoniyati Korxona moliyaviy
resurslarini
taqsimlash va
foydalanish
samaradorligi Korxona
moliyaviy
xavfsizligi darajasi Korxona moliyaviy
faoliyatini boshqarish
sifat darajasi

muhiti hisoblanadi. Korxonaning ishlab turgan moliyaviy muhiti deganda
tashkilotga, uning moliyaviy faoliyati shakllari va natijalariga ta’sir etuvchi shart-
sharoitlar va omillar tizimi tushuniladi.
Moliyaviy faoliyatni amalga oshirish jarayonida alohida shart-sharoitlar va
omillar ta’siri tavsifi bilan bog liqlikda, shuningdek ularni korxona tomonidanʻ
nazorat qilish imkoniyatlariga ko ra ishlab turgan umumiy moliyaviy muhitning
ʻ
quyidagi alohida turlarini ajratib ko rsatish mumkin:
ʻ
- bilvosita ta’sir etadigan tashqi moliyaviy muhit;
- bevosita ta’sir ko rsatuvchi tashqi moliyaviy muhit;
ʻ
- ichki moliyaviy muhit.
Bilvosita ta’sir etadigan tashqi moliyaviy muhit uzoq muddatli davrda
tashkilotga, korxonaning moliyaviy faoliyati shakllari va yo nalishlariga ta’sir
ʻ
etuvchi makrodarajada yuzaga keluvchi shart-sharoitlar va omillar tizimi bilan
tavsiflanadi. Korxonaning ular ustidan to g ridan-to g ri nazoratni amalga oshirish
ʻ ʻ ʻ ʻ
imkoniyati mavjud emas. Tashqi moliyaviy muhitning bunday turi aniq bir
korxonaga nisbatan munosabati bo yicha namoyon bo lishi individual xususiyatlari
ʻ ʻ
bilan tavsiflanmaydi. Bilvosita ta’sir etadigan tashqi moliyaviy muhit shart-
sharoitlari shakllanishida davlat moliyaviy siyosati va korxonalar moliyaviy
faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish muhim rol o ynaydi.
ʻ
Bevosita ta’sir ko rsatuvchi tashqi moliyaviy muhit
ʻ korxonaning
kontragentlar bilan moliyaviy operatsiyalar va bitimlar bo yicha moliyaviy
ʻ
munosabatlari jarayonida shakllanadigan, tashkilotga, uning moliyaviy faoliyat
shakllari va natijalariga ta’sir etuvchi shart-sharoitlar va omillar tizimini
tavsiflaydi. Bunda bevosita ta’sir ko rsatuvchi tashqi moliyaviy muhit o zaro
ʻ ʻ
bog liq aloqalar jarayoniga ta’sir ko rsatishi mumkin. Bunday kontragentlar bilan
ʻ ʻ
moliyaviy faoliyat bo yicha samarali moliyaviy munosabatlarni amalga oshirish
ʻ
korxona uchun ijobiy bo lgan tegishli shart-sharoitlar va omillar tizimini
ʻ
boshqarish imkonini beradi.
Ichki moliyaviy muhit korxona rahbariyati va moliyaviy xizmat
mutaxassislari bevosita nazorati ostida bo lgan korxonaning eng yaxshi natijalariga
ʻ
17

erishishi maqsadida moliyaviy faoliyat shakllari va ularni tashkil etishni tanlashda
yuzaga keluvchi shart-sharoitlar va omillar tizimini tavsiflaydi. Ichki moliyaviy
muhit korxonaning strategik davrda qo yilgan maqsad va vazifalariga erishishʻ
imkonini beruvchi moliyaviy imkoniyatlarni ham o z ichiga oladi.
ʻ
Strategik moliyaviy tahlilni amalga oshirish xususiyatlari nafaqat
retrospektiv, shu bilan birga alohida omillar va shart-sharoitlar mumkin bo lgan
ʻ
o zgarishlari ta’sirini hisobga olgan holda korxona moliyaviy imkoniyatlari
ʻ
istiqboldagi holatini ham ko rsatib beradi. Bu strategik moliyaviy tahlil
ʻ
o tkazishning uslubiy apparat tomonidan tuzilgan maxsus metodlaridan
ʻ
foydalanish zaruriyatini ko rsatadi (bunday maxsus metodlar analitik tadqiqotning
ʻ
to ldirilgan va an’anaviy metodlari bo lishi mumkin). Strategik moliyaviy tahlil
ʻ ʻ
asosiy metodlari tizimi va ularning qo llanish sohasi quyidagi jadvalda aks
ʻ
ettirilgan (2-jadval).
2 -jadval
Strategik moliyaviy tahlil asosiy metodlari tizimi va ularning qo llanish sohasi
ʻ
Strategik
moliyaviy tahlil
asosiy metodlari Metodlarning qo llanish sohasi
ʻ
Bilvosita ta’sir
etadigan tashqi
moliyaviy muhit
omillari tahlili Bevosita ta’sir
etadigan tashqi
moliyaviy muhit
omillari tahlili Ichki moliyaviy
muhit omillari
tahlili
Moliyaviy boshqaruvning barcha tizimi davlatning Moliyaviy siyosatiga
asoslanadi. Shuning uchun ham Moliyaviy siyosat Moliyaviy boshqaruv tizimida
eng asosiy element hisoblanadi. Moliyaviy siyosat davlatning Moliyaviy
munosabatlar sohasidagi mustaqil faoliyatidir. Bu faoliyat davlatning u yoki bu
iqtisodiy va sosial rivojlanish dasturini amalga oshirish uchun tyegishli Moliyaviy
resurslar bilan ta’minlashga qaratilgan.
Sosial rivojlanish deyilganda faqatgina maorif, madaniyat, sog’liqni saqlash
va boshqa sosial ehtiyojlarning rivojlanishi tuShunilibgina qolmasdan jamiyatning
18

sosial tuzilmasi ham tuShuniladi. Shuning uchun ham Moliyaviy siyosatni faqat
iqtisodiy siyosatga bog’lab q о ‘yish maqsadga muvofiq emas.
Siyosat davlat faoliyatining barcha y о ‘nalishlarini qamrab oladi. Siyosiy
ta’sir ob’yekti hisoblangan ijtimoiy munosabatlar sohalariga bog’liq ravishda
iqtisodiy yoki sosial, madaniy yoki texnikaviy, byudjet yoki kredit, ichki yoki
tashqi siyosat t о ‘g’risida gapiriladi.
Moliyaviy siyosat о ‘z- о ‘zini bosib turuvchi mustaqil ahamiyatga ega b о ‘lib,
bir vaqtning о ‘zida ijtimoiy faoliyatning har qanday sohasida davlat siyosatini
amalga oshirishning muhim vositasi hisoblanadi. Bu yerda uning iqtisodiyot, sosial
soha, harbiy islohotlar yoki xalqaro munosabatlar b о ‘lishi prinsipial ahamiyatga
ega emas.
Siyosat, siyosiy ta’sir va siyosiy rahbarlik quyidagi uch elementlardan tarkib
topadi:
 bosh maqsadni aniqlash va q о ‘yish hamda jamiyat hayotining ma’lum bir
davriga xos q о ‘yilgan maqsadlarga erishish uchun yechilishi zarur b о ‘lgan
istiqboldagi va yaqin kunlardagi vazifalarni konkryetlashtirish;
 yordamida q о ‘yilgan maqsadlarga qisqa muddatlarda erishiladigan, yaqin
kunlardagi va istiqboldagi vazifalar esa oqilona tartibda hal qilinadigan
munosabatlarning myetodlari, vositalari va konkryet shakllarini ishlab
chiqish;
 q о ‘yilgan vazifalarni yechishga qodir b о ‘lgan kadrlarni tanlash va joy-joyiga
q о ‘yish, ularning bajarilishini tashkil qilish.
Dyemak, takror ishlab chiqarishning alohida ehtiyojlarini qondirish va
uzluksiz takror ishlab chiqarish jarayonini Moliyaviy resurslar bilan ta’minlash
uchun ijtimoiy boylikni shakllantirish, taqsimlash va qayta taqsimlash
jarayonlariga y о ‘naltiriladigan maqsad va vazifalarning yechilishini aniqlashga
Moliyaviy siyosat deyiladi.
19

3. Korporativ moliya strategiyasini ishlab chiqish va amalga oshirish
bosqichlarining o zaro ketma-ketligiʻ
Moliyaviy siyosatga quyidagicha boshqa ta’rif ham berish mumkin:
Moliyadan foydalanishning myetodlari, uni tashkil qilishning amaliy shakllari va
myetodologik prinsiplarining majmuiga (yig’indisiga) Moliyaviy siyosat deyiladi.
Ayrim hollarda Moliyaviy siyosat davlatning о ‘z funksiyalarini bajarishi
uchun Moliyaviy munosabatlardan foydalanish bilan bog’liq b о ‘lgan davlat
organlarining ma’lum bir faoliyati sifatida talqin qilinadi. Bunday talqin о ‘zida bir
nyecha xavfni mujassam etadi. Buning boisi Shundaki, milliy x о ‘jalik
taraqqiyotida davlatning roli t о ‘g’risidagi jamiyatda hukmron b о ‘lgan
tasavvurlarga muvofiq ravishda davlatning vazifalari va funksiyalari ham
о ‘zgaradi, transformasiyalanadi. Masalan, mamlakat iqtisodiyotiga davlatning
aralaShuvi, aholi turmush darajasi sosial-iqtisodiy sharoitlarini tyenglashtirish va
Shunga о ‘xshash davlatning funksiyalari va vazifalarini aniqlaydigan boshqa bir
qancha masalalar hamon munozaraligicha qolmoqda. Buning ustiga, Moliyaviy
siyosatdan faqat davlatning funksiyalarini bajarish vositasi (instrumyenti) sifatida
foydalanish davlat hokimiyat organlari, mahalliy о ‘z- о ‘zini boshqarish organlari
bilan Moliya tizimining boshqa sub’yektlari, ya’ni aynan mamlakatning aholisi va
x о ‘jalik Yurituvchi sub’yektlari manfaatlari о ‘rtasida qarama-qarshiliklarni
kyeltirib chiqadi.
Masalan, k о ‘plab mutaxassislar, Shu jumladan, davlat hokimiyat
organlarining vakillari tomonidan amaldagi soliq mexanizmining nosamarali
ekanligi, biznyesning ayrim sohalari uchun esa uning oqibati juda yomon
natijalarga olib kelishi mumkinligi ilmiy va amaliy jihatdan asoslansa-Yu,
Moliyaviy siyosat uzoq vaqt davomida о ‘zgarmasdan qolavyersa, amalga
oshiriladigan soliq islohotlari uning mohiyatini о ‘zgartirmasa, bunday holda
davlatning Moliyaviy sisati davlat hokimiyatining tyegishli organlari tomonidan
faol ravishda hayotga tadbiq etilayotgan alohida shaxslar guruhining Moliyaviy
siyosatiga aylanadi, qoladi.
20

YUqorida bayon qilinganlardan quyidagi uch mantiqiy xulosa kelib chiqadi:
 birinchidan, Moliyaviy siyosat faqat о ‘z manfaatlarini k о ‘zda tutadigan
hokimiyat organlarining u yoki bu maqsadlarga erishishining instrumyenti
emas, balki jamiyatning sosial-iqtisodiy vazifalarini yechish vositasi b о ‘lishi
kerak;
 ikkinchidan, davlatning Moliyaviy siyosati faqat davlat hokimiyat
organlarining emas, balki Moliya tizimi barcha sub’yektlarining
manfaatlarini hisobga olishi lozim;
 uchinchidan, davlat Moliyaviy siyosati va davlat hokimiyat organlarining
Moliyaviy siyosatini farqlash zarur.
Shunday qilib, davlat Moliyaviy siyosatini mamlakat Moliya tizimining
barcha bug’inlarida Moliyaviy resurslarning о ‘sishini balanslashtirilgan
(mutanosiblashtirilgan) holda ta’minlash b о ‘yicha davlat sosial-iqtisodiy
siyosatining bir qismi sifatida qarash kerak. Xorijiy tajribalarning k о ‘rsatishicha,
Moliyaviy resurslarning balanslashtirilgan (mutanosiblashtirilgan) holda
о ‘sishining zarurligini inkor etish mamlakat Moliya tizimining о ‘zini
dyegradasiyalaShuviga, iqtisodiyotning yemirilishi va vayron b о ‘lishiga olib
kyeladi.
Moliyaviy siyosatning о ‘ziga xos b о ‘lgan eng asosiy xususiyati Shundan
iboratki, bu siyosat mamlakat ishlab chiqaruvchi kuchlarining rivojlanishiga va
iqtisodiy muvaffaqiyatlarga uzluksiz ravishda ta’sir k о ‘rsatib turishga
y о ‘naltirilgan b о ‘lishi kerak. Bunday siyosat aholining turmush farovonligi
ta’minlab va davlat daromadlarining manbaini k о ‘paytirib, Moliyaviy x о ‘jalikka
nisbatan eng Yuqori natijalarni berishi mumkin. Moliyaviy siyosatning ana Shunga
y о ‘naltirilganligi orqali uning quyidagi eng asosiy maqsadini aniqlash mumkin:
jamiyatning sosial-iqtisodiy taraqqiyoti, aholi turmushining darajasi va sifatini
oshirish uchun Moliyaviy sharoitlarni yaratish Moliyaviy siyosatning eng asosiy
maqsadidir.
21

Agar gap korxonalarning Moliyaviy siyosati xususida kyetadigan b о ‘lsa, bu
narsa korxona Moliyaviy myenyejyerlarining biznyesni Yuritish maqsadlariga
erishish borasidagi maqsadga y о ‘naltirilgan faoliyatini anglatadi. Korxona
Moliyaviy siyosatining maqsadi quyidagilardan iborat bо‘lishi mumkin:
 raqobat kurashi sharoitida korxonaning sog’lom hayot kyechirishiga
(faoliyat kо‘rsatishiga) erishish;
 yirik Moliyaviy muvaffaqiyatsizliklardan va bankrotga (kasodga)
uchrashdan qochib qutilish;
 raqobatchilar bilan kurashda yetakchilikka (lidyer b о ‘lishga) erishish;
 korxonaning bozor qiymatini maksimallashtirish;
 korxona iqtisodiy salohiyatining о‘sish sur’atlarini barqaror о‘stirish;
 ishlab chiqarish va realizasiya hajmini oshirish;
 foydani maksimallashtirish;
 xarajatlarni minimallashtirish;
 rentabelli faoliyatni ta’minlash
 va boshqalar.
Korxona Moliyaviy siyosatining u yoki bu maqsadlaridagi ustuvorlik, eng
avvalo, biznyesni Yuritishning maqsadlariga muvofiq ravishda aniqlanadi.
Qо‘yilgan maqsadlarga erishish uchun tyegishli Moliyaviy mexanizmdan
foydalaniladi.
Moliyaviy siyosat Moliyaning о‘zida (boshqaruv ob’yektlarida) bevosita
mujassam bо‘lgan boshqaruvning salohiyatli imkoniyatlarini, ishning konkryet
myetodlari, Moliya tizimining (boshqaruv sub’yektlari) organlarini tashkil qilish
bilan yagona joyga bog’lashga imkon beradi. Dunyoning barcha mamlakatlarida
Moliyaviy siyosat Moliya tizimi orqali amalga oshirilib, uning faoliyati quyidagi
prinsiplar asosida quriladi:
 Moliya tizimi bug’inlarining о‘ziga xos bо‘lgan xususiyatlarini inobatga olib
Moliyaviy boshqaruvni amalga oshirish;
 barcha Moliyaviy muassasalar funksiyalarining umumiyligi;
22

 barcha quyi boshqaruv organlarining faol ishtirokida markazdan umumiy
boshqarish.
Moliyaviy siyosatni amalga oshirishning ( о ‘tkazishning, hayotga tatbiq
etishning) asosiy myetodologik prinsiplari quyidagilardan iborat:
 pirovard maqsadga bog’liqlik;
 x о ‘jalik barcha tarmoqlarining makroiqtisodiy balanslashtirilganligi
(muvozanatliligi, mutanosibligi);
 jamiyat barcha a’zolarining manfatlariga muvofiqligi (mos kelishi);
 real (haqiqiy) imkoniyatlar asosida ichki va tashqi iqtisodiy sharoitlarni
hisobga olish.
Moliyaviy siyosatning amalga oshirilishini davlat tomonidan о ‘z
funksiyalari va dasturlarini (uzoq, о ‘rta va qisqa muddatli) bajarish uchun
Moliyaviy resurslarni mobilizasiya qilish (jalb qilish), ularni taqsimlash va qayta
taqsimlashga y о ‘naltirilgan davlat tadbirlarining majmui ta’minlaydi. Bu
tadbirlarning orasida Moliyaviy munosabatlarning shakllari va normalarini
huquqiy ryeglamyentasiya qilish (tartibga solish) muhim о ‘rin egallaydi.
О ‘z- о ‘zidan Moliyaviy siyosat yaxshi yoki yomon b о ‘lishi mumkin emas.
Uning yaxshi yoki yomon ekanligi jamiyatning (yoki uning ma’lum bir qismining)
manfaatlariga qanchalik muvofiqligi va quyilgan maqsadlarga erishish hamda aniq
vazifalarning yechilishiga qanchalik ta’sir k о ‘rsatganligi bilan belgilanadi.
Hukumatning Moliyaviy siyosatiga baho berish uchun va uni о ‘zgartirish
(korryektirovka qilish) b о ‘yicha ryekomyendasiya (tavsiya) berish uchun, birinchi
navbatda, butun jamiyat manfaatlari va aholining alohida guruhlari manfaatlarini
ajratgan (taqsimlagan) holda jamiyat taraqqiyotining aniq dasturiga, yechilishi
lozim b о ‘lgan masalalarning muddatlari va myetodlarini aniqlagan holda
istiqboldagi va yaqin yillardagi vazifalarning tavsifiga ega b о ‘lmoq lozim. Faqat
ana Shunday sharoitdagina Moliyaviy siyosatni amalga oshirishning konkryet
mexanizmini ishlab chiqish va unga ob’yektiv (xolisona) baho berish mumkin.
23

Agar Moliyaviy siyosat ijtimoiy taraqqiyotning ehtiyojlarini, jamiyat butun
qatlamlarining va alohida guruhlarining manfaatlarini, konkryet tarixiy sharoitni va
hayotning о ‘ziga xos xususiyatlarini qanchalik k о ‘p (Yuqori darajada) hisobga
oladigan b о ‘lsa, uning natijaliligi Shuncha Yuqori b о ‘ladi.
Bir vaqtning о ‘zida, Moliyaviy siyosatning muvaffaqiyatliligi
(muvaffaqiyati) muvofiqlashtirish mexanizmining sifatli ishlab chiqarilishiga va
jamiyat turli qatlamlari manfaatlarining amalga oshirilishiga hamda davlatning
ixtiyorida b о ‘lgan ob’yektiv imkoniyatlarning mavjudligiga, ya’ni jamiyat sosial
tuzilmasidagi hamda ijtimoiy ong va psixologiya holatidagi о ‘zgarishlarni hisobga
olgan holda Moliyaviy siyosatning amalga oshirilishiga, ayrim hollarda, bir-biriga
qarama-qarshi ta’sir k о ‘rsatuvchi omillarning ta’siridan har tomonlama foydalanish
mexanizmining ishlab chiqilishiga bevosita bog’liq.
Moliyaviy siyosat, eng avvalo, Moliyaviy resurslarning maksimal hajmini
shakllantirishga y о ‘naltirilgan (qaratilgan) b о ‘lishi kerak. CHunki aynan
Moliyaviy resurslar har qanday о ‘zgarishlarning moddiy asosini tashkil etadi.
Shunga muvofiq ravishda Moliyaviy siyosatni aniqlash va uni shakllantirish uchun
davlatning Moliyaviy ahvoli t о ‘g’risida ishonchli ma’lumotlar zarurdir. Huquqiy
dyemokratik davlatda Moliyaviy statistikaning k о ‘rsatkichlari keng jamoatchilikka
ham tyegishli b о ‘lishi kerak. Moliyaviy hisobotlar esa doimiy, о ‘z vaqtida
beriladigan, hamma olishi mumkin b о ‘lgan va eng asosiysi ishonchli b о ‘lmog’i
lozim.
Moliyaviy siyosatning mazmuni u qamrab olishi mumkin b о ‘lgan Moliyaviy
munosabatlar rivojlanishi y о ‘nalishlarining umumiy komplyeksi bilan belgilanadi.
Ularning tarkibiga quyidagilar kirishi mumkin:
 Moliyaviy siyosatning umumiy konsepsiyasini (uning maqsadlarini,
prinsiplarini, vazifalarini, amalga oshirish bosqichlarini va eng samarali
myetodlarini) ishlab chiqish;
24

 makrodarajada va bozor iqtisodiyotining sub’yektlari darajasida iqtisodiy
о‘sishni rag’batlantiradigan bozor iqtisodiyotining rivojlanishiga mos
(adyekvat) bо‘lgan dinamik holdagi Moliya mexanizmini shakllantirish;
 markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan resurslar va Moliyaviy
oqimlarning samarali boshqarilishini oshirish bо‘yicha choralar tizimini
ishlab chiqish va amalga oshirish;
 ijtimoiy takror ishlab chiqarish va iqtisodiyotni istiqbolli ryestrukturizasiya
qishlishdagi roliga muvofiq ravishda sosial iqtisodiy tizimning barcha
darajalari va sohalari bо‘yicha Moliyaviy resurslarni oqilona (optimal)
taqsimlashni tashkil qilish;
 iqtisodiy о‘sishning joriy va istiqboldagi Moliyaviy salohiyatini
shakllantirish.
Shuningdyek, Moliyaviy siyosatning mazmuni, uning asosiy yо‘nalishlari
jamiyat taraqqiyotida davlatning roli tо‘g’risidagi fanning rivojlanish darajasiga va
iqtisodiyotni boshqarishda davlat ishtirokining darajasini aniqlaydigan tyegishli
nazariy konsepsiyalarga, Moliyaviy siyosatni amalga oshirishning alohida
instrumyentlaridan foydalanishda, ya’ni Moliyaviy munosabatlarni tashkil
etishning konkryet shakllarida namoyon bо‘ladi. Shunga asosan ta’kidlash joizki,
yigirmanchi Yuz yillikda jamiyatning taraqqiyotida davlatning roli tо‘g’risidagi
masala bо‘yicha Moliya nazariyasining asosiy yо‘nalishlari mumtoz burjuaziya
siyosiy iqtisodchilari A.Smit (1723-1780) va D.Rikardo (1772-1823) hamda ingliz
iqtisodchisi J.Kyeyns (1883-1946) va ularning izdoshlari tomonidan aniqlangan.
Mumtoz siyosiy iqtisod asoschilari bо‘lgan A.Smit va D.Rikardolar
konsepsiyalarining mohiyati Shundan iboratki, davlat iqtisodiyotga aralashmasdan
erkin konkuryensiyani (raqobatni) saqlamog’i lozim va jamiyat xо‘jalik hayotini
tartibga solishda asosiy rol bozor mexanizmlariga ajratilishi (berilishi) kerak. Ana
Shu prinsiplarni inobatga olgan holda yigirmanchi Yuz yillikning 20-yillari oxiriga
qadar Moliyaviy siyosat davlat xarajatlari va soliqlarni cheklashga, davlatning
muvozanatli (balanslashtirilgan) byudjetini ta’minlashga qaratildi. Shu
25

maqsadlarga muvofiq ravishda Moliyaviy munosabatlarni tashkil etish, asosan,
harbiy, boshqaruv va davlat qarzini qaytarish hamda unga xizmat qilish
xarajatlarini byudjetdan Moliyalashtirish orqali davlat funksiyalarining amalga
oshirilishini ta’minladi. Byudjet daromadlari esa, asosan, egri (bilvosita) soliqlar
yordamida (hisobidan) shakllantirildi.
XX asrning 20-yillari oxirlaridan boshlab kyeynschilik nazariy konsepsiyasi
ustunlik qila boshlab, unga k о ‘ra iqtisodiyot taraqqiyotida davlatning rolini takror
ishlab chiqarish jarayonining siklik rivojlanishiga aralashish va uni tartibga solish
orqali kuchaytirish zarurligi asoslandi. Bunday Moliyaviy siyosatni amalga
oshirishning asosiy instrumyenti sifatida yangi ish joylarini yaratishga
y о ‘naltirilgan davlat xarajatlari maydonga chiqdiki, bu narsa bir vaqtning о ‘zida
bir nyecha iqtisodiy va sosial vazifalarning yechilishiga imkon berdi: aholining
bandlik darajasi ortdi va aksincha, ishsizlik kamaydi; tadbirkorlik faoliyati о ‘sdi;
q о ‘shimcha talab shakllantirildi; MD k о ‘paydi (ortdi); sosial ehtiyojlarni
Moliyalashtirishda katta imkoniyatlar paydo b о ‘ldi va h.k.
Davlatning iqtisodiyotga aralaShuvi Davlat byudjeti xarajatlarining
oshishiga olib kyeldi va Shunga muvofiq ravishda bir vaqtning о ‘zida davlat
daromadlarining oshirilishini ta’minlashga qaratilgan Moliyaviy choralar k о ‘rildi.
Daromad solig’i davlat daromadlarini oshirishning asosiy manbaiga aylandi. Uni
hisoblashda soliqqa tortishning progressiv stavkalari q о ‘llanildi. Soliqlarning
bunday tizimi MDni taqsimlashda davlatning rolini oshirishga olib kyeldi.
Moliyaviy y о ‘nalishda har ikkala nazariy konsepsiyalar о ‘rtasidagi farq
mohiyatan byudjet defisitini turli xilda (ravishda, tarzda) baholanishi bilan
belgilanadi. Agar birinchi konsepsiya dyefisitsiz byudjetni shakllantirish va undan
foydalanishning zarurligidan kelib chiqqan b о ‘lsa, ikkinchi konsepsiya esa byudjet
defisitining b о ‘lishi mumkinligiga y о ‘l q о ‘ygan va buning ustiga iqtisodiy о ‘sishni
rag’batlantirishda byudjet defisitiga faol rol ajratgan.
26

Haqiqatdan ham XX asrning 30-60-yillarida kyeynscha Moliyaviy siyosat
dyeb nom olgan siyosat g’arb mamlakatlarida о ‘zining samaradorligini isbotladi.
Davlat iqtisodiyotga aralaShuvining kengayishi va davlat tartibga soluvchi
funksiyasining kuchayishi oqibatida Moliyaviy munosabatlarni tashkil qilish
murakkablashdi. Davlat xarajatlarini dyefisitli Moliyalashtirish siyosati davlat
kreditining rivojlanishini belgilab berdi. Uzoq va о ‘rta muddatli qarzlarni jalb etish
ssuda kapitallari bozorining rivojlanishiga olib kyeldi va о ‘zining ahamiyati
b о ‘yicha davlat Moliyaviy resurslarini shakllantirishning ikkinchi manbaiga
aylandi. Buning natijasida MDni qayta taqsimlashda Moliyaning roli yanada
kuchaydi.
XX asrning 70-yillarida iqtisodiy nazariyaning nyeoklassik y о ‘nalishi
Moliyaviy siyosatning о ‘ziga xos b о ‘lgan xususiyatlarini belgilab berdi. Bu
konsepsiya davlatning tartibga soluvchi rolidan voz kyechmasa-da, Lekin uning
iqtisodiyotga va sosial sohaga aralaShuvi darajasini biroz chekladi. Amalda esa
davlatning aralaShuvi kamaymadi va aksincha biroz kuchaydi. CHunki bunday
aralaShuv endilikda faqat Davlat byudjetining daromadlari va xarajatlari orqali
amalga oshirilib qolinmasdan, balki pul muomalasini, valYuta kursini, ssuda
kapitallari va qimmatli qog’ozlar bozorini ham tartibga solish orqali sodir etildi.
Buning natijasida davlatning ta’sir doirasi kengaydi va kapitallar oqimida uning
roli kuchaydi. Bularning barchasi taraqqiyotning qayta qurilish tuzilmasiga va
sosial omillariga о ‘zining ta’sirini k о ‘rsatdi.
Hozirgi paytda rivojlangan mamlakatlarning Moliyaviy siyosati zamonaviy
nazariyalar ostida b о ‘lib, bu nazariyalar amalda tartibga solish ikki tizimining
konvyergensiyasidan (q о ‘shilib kyetganligidan, aralaShuvidan) iborat. Shunga
muvofiq ravishda ayrim davlatlar davlat tomonidan tartibga solishning ham
kyeynschilik va ham nyeokyeynschilik tizimining turli-tuman elementlaridan
foydalanadilar.
Sovyet davlatida va sosialistik oriyentasiyada (y о ‘nalishda) b о ‘lgan barcha
mamlakatlarda Moliyaviy siyosat K.Marks (1818-1881) va V.I.Lyeninning (1870-
27

1924) nazariy konsepsiyalari ta’sirida shakllandi. Sosialistik davlatning mohiyati
va funksiyalari haqidagi markscha-lyenincha nazariya sovyet davlati Moliyaviy
siyosatining asosiy prinsipini – Moliyaviy markazlashtirishni – belgilab berdi.
Faqat davlatning ixtiyorida Moliyaviy resurslar katta qismining
t о ‘planishinigina (konsyentrasiya qilinishinigina) emas, balki Moliyaviy
munosabatlarni tashkil etishda davlatning monopolligini (yakka hokimligini)
k о ‘zda tutivchi Moliyaviy markazlashtirish zaruriyatga aylandi. CHunki davlatning
funksiyalari Shu qadar kengaytirildiki, ularning eng asosiylari x о ‘jalik-
tashkilotchilik va madaniy-tarbiyaviy funksiyalar b о ‘lib qoldi.
Sovyet davlati iqtisodiyot va sosial sohaning ehtiyojlarini byudjetdan t о ‘liq
Moliyalashtirdi. Jamiyat taraqqiyotini ta’minlashda davlatning roli keskin oshdi.
CHunki iqtisodiy va sosial rivojlanishning davlat Rejalari yordamida u ijtimoiy
faoliyatning barcha sohalariga bevosita rahbarlik qildi. Bu, albatta, xususiy mulk
shakllarining davlat (umumxalq) mulkiga aylanishi bilan belgilanadi. Shunga
muvofiq ravishda davlat MDni qayta taqsimlashning soliq shakllaridan ishlab
chiqarish sohasida t о ‘g’ridan-t о ‘g’ri taqsimlashga va Davlat byudjeti orqali qayta
taqsimlashga о ‘tdi.
Moliyaviy markazlashtirish yana Shunda namoyon b о ‘ldiki, davlat bevosita
va monopol ravishda baholarni shaklantirish, pul muomalasi, hisob-kitoblar tizimi
va kredit munosabatlarini ham tartibga soldi. Shunday qilib, boshqaruv tizimini
barcha qiymat elementlari butun ishlab chiqarish jarayonlarini boshqarib turuvchi
yagona ma’muriy-buyruqbozlik tizimiga amalda birlashtirildi.
Bunaqangi Moliyaviy siyosat bir ijtimoiy munosabatlar tizimidan insoniyat
tarixi uchun mutlaqo yangi b о ‘lgan ikkinchi ijtimoiy munosabatlar tizimiga
о ‘tilishini, sovyet davlati oldida turgan va faoliyatining turli bosqichlarida vujudga
kyelgan sosial-iqtisodiy muamolarning yechilishini kafolatladi. Bu Moliyaviy
siyosatni yetarli darajada samarali b о ‘lgan Moliyaviy siyosat deyish mumkin.
CHunki chor Rsssiyasidan, Fuqarolar urushidan, chyet el harbiy
28

intyervyensiyasidan myeros b о ‘lib qolgan favquloddagi murakkab Moliyaviy
vaziyatga qaramasdan fashistlar Gyermaniyasi bilan urush arafasida Sovyet davlati
yetarli darajada kuchli iqtisodiy salohiyatni yaratishga muvaffaq b о ‘ldi, urushda
g’alaba qozondi va qiyosiy qisqa muddatlarda urushdan vayron b о ‘lgan xalq
x о ‘jaligini tikladi.
P Jahon urushidan kyeyingi yillarda Sovyet davlatining Moliyaviy siyosati
g’arb mamlakatlari va eng avvalo, AQSH bilan qurollanish poygasi va kosmosni
rivojlantirishdagi musobaqani (raqobatni) Moliyaviy jihatdan ta’minlashga
qaratildi.
Bir vaqtning о ‘zida sosialistik lagyer mamlakatlariga juda katta miqdordagi
Moliyaviy yordamlar k о ‘rsatildi:
 ularning taraqqiyotida sosialistik oriyentasiyani (y о ‘nalishni) ta’minlash
uchun;
 sosialistik mamlakatlarni sanoati rivojlangan mamlakatlarga aylantirish
uchun;
 kuchli harbiy ittifoqchilarni shakllantirish va umuman mudofa qobiliyatini
mustahkamlash uchun.
Bu maqsadlarga erishish uchun xom-ashyo bazasini va eng avvalo, nyeft va
gaz qazib chiqarishni Yuqori tyezlashtirilgan sur’atlarda rivojlantirish talab etildi.
YAngi qazilma-boyliklarini о ‘zlashtirish (ularning gyeografiyasi shimoli-sharq
tomonga qarab kengaya boshladi) juda katta miqdordagi Moliya resurslarning
b о ‘lishini taqoza etdi. CHunki bu narsalar faqatgina yangi hududlarni о ‘zlashtirish,
о ‘sha tumanlarga ishchi kuchining migrasiyasining (mehnatga haq t о ‘lashning
oshirilgan normalari bilan birgalikda) zarurligi bilan kuzatilmasdan, balki nyeft va
gaz quvurlarini qurish bilan birgalikda davom etdi. Xalqaro bozorda nyeft va
gazning bahosi Yuqori b о ‘lib turgan paytlarda ularni eksport qilish xarajatlarni
ma’lum darajada qoplagan edi. Shunday b о ‘lishiga qaramasdan, bunday Moliyaviy
siyosatni amalga oshirish MDni tyegishli tarzda qayta taqsimlanishini talab qildi.
29

Buning natijasida mamlakatda harbiy-sanoat komplyeksi taraqqiy etgan bir
tomonlamali iqtisodiyot yaratildi.
Davlat tomonidan belgilangan maqsadlar nuqtai-nazaridan urushdan
kyeyingi davrning Moliya siyosati va uni amalga oshirish choralarini nosamarali
dyeb aytish unchalik t о ‘g’ri b о ‘lmaydi. Hukumat dasturlarida aholi turmush
darajasi oshganligining dyeklarasiya qilinganligi, albatta, bu boshqa narsa.
Shunday b о ‘lishiga qaramasdan aholining turmush darajasi mehnatga haq
t о ‘lashning darajasiga va qishloq x о ‘jaligi, oziq-ovqat va yengil sanoat, fuqarolik
qurilishi va istye’mol pryedmyetlari ishlab chiqaruvchi tarmoqlarning rivojlanish
darajasiga bog’liq. Agar harbiy-sanoat komplyeksida (mamlakat aholisining
kattagina qismi Shu sohada band edi) mehnatga haq t о ‘lashning darajasi qiyosiy
jihatdan Yuqoriroq b о ‘lishiga qaramasdan, hatto unga band b о ‘lgan aholi ham
о ‘zining istye’mol talablarini qondirish imkoniyatiga ega emas edi. Shuning uchun
ham istye’mol bozorining rivojlanishida ortda qolish urushdan kyeyingi davrda
sovyet davlati Moliya siyosatining samaradorligini salbiy baholashning sababidir.
Moliyaviy siyosatni ishlab chiqishda Moliyaviy resurslarni taqsimlash va
qayta taqsimlashning nyegizida quyidagilarning yotishi prinsipial ahamiyatga
egadir:
 taqsimlash munosabatlarining sub’yektlarini tanlash, ya’ni Moliyaviy
resurslarning egalari va taqsimlovchilarini tanlash;
 Yuridik shaxslar va aholining о ‘z ehtiyojlarini qondirishdagi mustaqillik
darajasi va davlatning funksiyalariga bog’liq ravishda davlat ixtiyoridagi
Moliyaviy resurslarning markazlashtirilish darajasini aniqlash;
 birinchi darajali ijtimoiy ehtiyojlar va ularni qondirish choralarini aniqlash
va Shularga mos ravishda Moliyaviy resurslardan foydalanishning ustuvor
y о ‘nalishlarini belgilash;
 Moliyaviy resurslarni shakllantirishning manbalari va myetodlarini tanlash.
Moliyaviy siyosat k о ‘p о ‘lchamli(dir) tuShuncha hisoblanadi. Agar umumiy
holda uning sohasi jamiyat taraqqiyotining alohida bosqichlarida hukmronlik
30

qilgan nazariy konsepsiyalardan kelib chiqqan holda iqtisodiy va sosial sohalarni
boshqarishda davlatning ishtirok etish paramyetrlari bilan aniqlansa, uning qiymat
munosabatlarining elementlari b о ‘yicha diffyeryensiasiya qilinishi (tabaqalanishi)
Moliya tizimining rivojlanganligiga va uning ayrim (alohida) bug’inlarining
mustaqilligiga bog’liq b о ‘ladi.
Moliyaviy siyosatning tarkibiy qismlari (y о ‘nalishlari) quyidagilardan
iborat:
 byudjet siyosati;
 soliq siyosati;
 pul siyosati;
 kredit siyosati;
 baho siyosati;
 investision siyosat;
 sosial Moliyaviy siyosat;
 boj siyosati.
О‘z navbatida, Moliyaviy siyosat davlatning iqtisodiy va sosial siyosatini
amalga oshirishning vositasi bо‘lib hisoblanadi va Shu ma’noda yordamchi rolni
о‘ynaydi. Bir vaqtning о‘zida davlat siyosatining boshqa – milliy, gyeosiyosat,
harbiy – yо‘nalishlari ham mavjudligini esdan chiqarmaslik kerak. Ana Shu barcha
byesh yо‘nalishning (iqtisodiy, sosial, milliy, gyeosiyosat, harbiy) yig’indisi
(majmui) davlat siyosatini amalga oshirishning asosiy instrumyenti sifatida xizmat
qiladigan Moliyaviy siyosatni aniqlab beradi.
Moliyaviy siyosat Moliyaviy boshqaruvning tarkibiy qismi sifatida
boshqaruvning Yuqori (oliy) organlariga tyegishlidir. Mamlakatning sub’yektlari
darajasida.
4. Moliyaviy qarorlar qabul qilishda strategik moliyaviy tahlil va uning asosiy
yo nalishlariʻ
31

Moliyaviy siyosatning tarkibiy qismi (yо‘nalishi) sifatida davlatning
byudjet siyosati, eng avvalo, har bir mamlakatning Konstitusiyasi va byudjet
jarayonida hamda qonun ijodkorligida alohida hokimiyat organlarining
funksiyalarini belgilovchi boshqa qonunlar majmuiga muvofiq aniqlanadi.
О‘zining hajmi va muhimligi jihatidan eng katta ish bо‘lishiga qaramasdan byudjet
siyosatini faqat byudjet jarayoniga tyegishli dyeb hisoblash maqsadga muvofiq
emas. Qonun byudjet jarayonida hokimiyatning qonunchilik va ijroiya organlari
funksiyalarini, mamlakat sub’yektlari funksiyalarini, byudjet fyedyeralizmi
prinsiplarini, byudjet jarayoni sub’yektlarining huquq va majburiyatlarini va
h.k.larni aniq belgilashi kerak. Biroq byudjet siyosati Shu bilan cheklanmaydi.
Byudjet siyosati byudjetda konsyentrasiya qilinadigan (tо‘planadigan) YAIM
hissasini aniqlashda, mamlakat Yuqori va quyi organlarining о‘zaro
munosabatlarida, byudjet xarajatlar qismining tarkibiy tuzilishida, turli darajadagi
byudjetlar о‘rtasida xarajatlarni taqsimlashda, davlat qarzini boshqarishda, byudjet
defisitini qoplash yо‘llarini aniqlashda va h.k.larda ifodalanadi.
Dyemokratik davlatda byudjet qonun tarzida tasdiqlanadigan hujjat
hisoblanadi. Unda davlatning о ‘z funksiyalarini bajarish maqsadida davlat q о ‘lida
konsyentrasiya qilingan (t о ‘plangan) pul mablag’larining harakati о ‘z ifodasini
topadi. Davlat siyosatini aniqlab beradigan maqsadlarga erishish uchun pul
resurslarini y о ‘naltirish byudjet siyosatining ustuvorligini tashkil etadi. Agar
maqsadga erishish milliy iqtisodiyot ta’minlaydigan mablag’lardan k о ‘p mablag’
talab etsa, davlat q о ‘shimcha daromadlarni shakllantirishning quyidagi
favquloddagi usullarini q о ‘llashga majbur b о ‘ladi: ichki va tashqi kreditlar, milliy
boylikni sotish, boylik va mol-mulkni ijaraga berish va konsyessiyalar.
Byudjetning daromadlar qismini t о ‘ldirishning favquloddagi choralari iqtisodiy
mustaqillikning y о ‘qolishiga olib kelishi mumkin. Buni hisobga olgan holda
hokimiyatning qonunchilik organlari qarz olishning chyegarasini oldindan
belgilaydi.
32

Soliq siyosati Moliyaviy siyosatning eng muhim qismi (y о ‘nalishi)
hisoblanadi. Byesh Yuz yildan ortiqroq vaqt mobaynida zamonaviy Moliya fani
soliqlarga nisbatan munosabatini aniq belgilash imkoniga ega b о ‘lgan. Bu
munosabatlar quyidagilardan tashkil topadi:
 soliqlarsiz davlatning faoliyat k о ‘satishi mumkin emas;
 soliqli undirish qat’iy о ‘sish tyendyensiyasiga ega;
 oqilona soliq ostonasidan о ‘tilganidan s о ‘ng tabiiy takror ishlab chiqarish
jarayoni buziladi – iqtisodiyotning о ‘z- о ‘zidan buzilishi (yemirilishi) sodir
b о ‘ladi;
 tanazzul davrida soliqlar mumkin qadar minimal darajada о ‘rnatilmog’i
lozim. Buning natijasida mamlakatning iqtisodiy mexanizmi ichki
investision salohiyatni safarbar etish hisobidan tiklanadi;
 soliqning Yuqori ostonasi kapitalning chyetga chiqib kyetishiga olib kyeladi;
 iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish kerak, albatta. Biroq, summar
о ‘lchovlarda sof daromadning 30%dan ortiq qismining undirilishida
mamlakatning iqtisodiy о ‘sishi t о ‘xtaydi;
 soliq imtiyozlari ochiqlik xarakteriga ega b о ‘lishi va barcha takror ishlab
chiqarish sub’yektlari uchun tyeng b о ‘lishi kerak;
 soliq tizimi konfiskasion xarakterga ega b о ‘lmasligi lozim. Faqat, jumladan,
individual daromadlarning о ‘sishida ifodalangan milliy boylikning о ‘sishi
soliqqa tortiladigan bazaning (asosning) barqaror о ‘sishini ta’minlashi
mumkin;
 qonunlar va qoidalarning barqarorligini davlat kafolatlagan iqtisodiy tizimda
soliqlarning summar о ‘lchovi barqaror о ‘sish tyendyensiyasiga ega b о ‘ladi.
Barqarorlik kafolati sifatida davlat о ‘zining majburiyatlarini buzishni
boshladimi, kapital xufyona iqtisodiyotga yoki xorijga о ‘tishni boshlab,
byudjetning daromadlar bazasini (asosini) qisqartiravyeradi;
 soliq tizimi oddiy, ochiq va samarali b о ‘lmog’i lozim. Soliqlar sonini,
soliqqa tortish ob’yektlarini k о ‘paytirish, k о ‘p bosqichli soliqlarni joriy etish
33

soliqlarni undirish b о ‘yicha xarajatlarning ortishiga, boqimanda va
jarimalarning о ‘sishiga va pirovardida, mulkni qamoqqa olish, soliq
t о ‘lovchini kasod dyeb e’lon qilish va h.k. y о ‘llar orqali iqtisodiyotning
yemirilishiga olib kyeladi;
 soliqqa tortish egri (bilvosita) tizimining ustuvorligi byudjet daromadlarini
shakllantirish nuqtai-nazaridan qulay hisoblanadi. Lekin bu narsa, oxir
oqibatda, mamlakat aholisi asosiy qismining qashshoqlanishiga olib kyeladi.
CHunki bunday soliqlarning Yuki tovarlar va xizmatlarning yakuniy (oxirgi)
istye’molchisi gardaniga (zimmasiga), ya’ni yashash minimumi darajasida
yoki sosial tirikchilik darajasida daromadga ega b о ‘lgan aholining 80-90%
qismiga Yuklanadi. Bu paradoks daromadlarning turli darajalarida
istye’molning nisbatan bir xil darajasiga asoslangan;
 egri (bilvosita) soliqlar tizimining xavfliligi Shundaki, bu tizimda aholining
asosiy qismidan jamg’armalar olib q о ‘yiladi va bu, о ‘z navbatida, kredit
tizimi va ikkilamchi Moliyaviy bozor tizimining asoslarini buzadi. Egri
(bilvosita) soliqlardan voz kyechgan AQSH tajribasi bunga yaqqol tasdiqdir;
 egri (bilvosita) soliqlarni sog’liq uchun zararli b о ‘lgan tovarlar, zyebu-ziynat
buYumlari, ayrim hollarda import qilinadigan tovarlar va xizmatlar va
boshqa bir qancha о ‘ziga xos b о ‘lgan maxsus holatlarga nisbatan joriy etish
zarur;
 daromad va mol-mulkdan olinadigan soliqlar soliq bazasining asosiysi b о ‘lib
hisoblanishi (xizmat qilishi) kerak. Ularni proporsional soliqqa tortish
prinsiplariga asosan qurmoq lozim.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida shaxsiy tashabbussiz va jamiyat barcha
a’zolarining samarali mehnatisiz iqtisodiyotni tiklash murakkabligicha
qolavyeradi. Soliqlar bozor iqtisodiyotida mehnatning asosiy rag’batlantirilishini
(motivasiya qilinishini) olib qо‘yadi, ya’ni mehnat daromad kyeltirishi lozim.
Mamlakat iqtisodiyotiga soliq siyosatining ta’siri bevosita namoyon bо‘ladi –
Yuqori soliq ostonasi takror ishlab chiqarish jarayonining investision
imkoniyatlarini qisqartiradi (toraytiradi), jamiyatda istye’mol darajasi pasayadi va
34

bu narsa, о‘z navbatida, ishlab chiqarish va xizmat syektorlarining о‘sish
bazalarining (asoslarining) pasayishiga olib kyeladi.
Moliyaviy siyosatning tarkibiy qismlaridan (y о ‘nalishlaridan) yana biri pul
siyosatidir. Agar muomaladagi pul miqdori tovarlar massasi miqdoriga (pulning
aylanish tyezligini hisobga olgan holda) mos kyelmasa, pul massasining yetmagan
qismi qog’oz pullar (pullarning surrogati) hisobidan yoki xorijiy valYuta hisobidan
t о ‘ldiriladi (tiklanadi). Va aksincha, agar pul massasi unga b о ‘lgan talabdan ortiq
b о ‘lsa, yo pul massasining mamlakatdan chyetga chiqishi (oqishi) yoki milliy
valYutaning qadrsizlanishi sodir b о ‘ladi. Tabiiy ravishda, bu variantlarning
barchasi mamlakatning qonunchiligiga ham bevosita bog’liq – mamlakatda xorijiy
valYutaning muomalada b о ‘lishiga ruxsat beriladimi yoki y о ‘qmi, milliy valYuta
konvyertasiya qilinadimi yoki y о ‘qmi? va h.k.
Tovarlar massasi cheklanganda pul emissiyasi boshqa mamlakatlarning pul
birligiga nisbatan milliy pul birligining qadrsizlanishiga olib kyeladi.
Emissiya siyosati va milliy valYutaning barqarorligi pul siyosatining
tarkibiy qismlaridir (y о ‘nalishlaridir). Emission siyosat muomala uchun zarur
b о ‘lgan pulning miqdorini aniqlashdan tashqari yana boshqa bir y о ‘nalishga ega.
Bu y о ‘nalish byudjet daromadlarini k о ‘paytirishdir. Ana Shu y о ‘nalish alohida
ehtiyotkorlikni talab etadi. CHunki ma’lum bir miqdoriy chyegaradan о ‘tilganidan
s о ‘ng pul tizimi inflyasiyaga moyil (ta’sirchan) b о ‘lib qoladi, ya’ni byudjet
daromadlarining real qadrsizlanishi sodir b о ‘lishi mumkin. Agar qandaydir bir
sabablarga k о ‘ra davlat о ‘z pul tizimini tartibga solishga qodir b о ‘lmasa,
mamlakatning iqtisodiy xavfsizligiga putur yetadi. CHunki bunday sharoitda
mamlakatning milliy valYutasi boshqa kuchli valYutalarning ekspansiyasiga
qarshi turaolmaydi va milliy boylikdan mahrum b о ‘lib qolish mumkin ( о ‘zaro
hisobga olishlar, aksiyalarni sotib olish va h.k.lar orqali).
Kredit siyosati ham Moliyaviy siyosatning tarkibiy qismi (y о ‘nalishi) b о ‘lib,
uning namoyon b о ‘lishi mamlakatning krediti tizimi orqali amalga oshiriladi.
35

Kredit tizimi ssuda kapitalining faoliyat k о ‘rsatishini ta’minlaydi. О ‘z navbatida,
ssuda kapitali takror ishlab chiqarish jarayonini amalga oshirishning muhim sharti
hisoblanib, aylanma mablag’larni t о ‘ldirish va investisiyalar uchun
mablag’larning qarzga olinishini ta’minlaydi. Iqtisodiyotning kredit syektori
о ‘rtacha foyda normasini tyenglashtirish uchun ham xizmat qiladi. Foiz
stavkasining darajasi jamiyatdagi iqtisodiy faollikka salbiy ta’sir k о ‘rsatishi
mumkin. U asossiz darajada Yuqori b о ‘lsa, quyidagi salbiy oqibatlarga olib kelishi
mumkin:
 kreditlarning qaytarilmasligi;
 ishlab chiqarish syektori va xizmatlar syektorida mahsulotlar narxining
о‘sishi;
 qarzga oluvchilar rentabellik darajasining pasayishi va buning oqibatida
soliqqa tortiladigan bazaning qisqarishi;
 ishlab chiqarishning qisqarishi;
 takror ishlab chiqarish jarayoni sub’yektlari daromadlariningpasayishi
natijasida ichki istye’mol bozorining torayishi.
Aksincha, kreditning arzonlaShuvi ishlab chiqarishning sog’lomlaShuviga,
tovarlar massasining ortishiga, tovarlar va xizmatlar bahosining pasayishiga va ana
Shularning natijasida esa, takror ishlab chiqarish jarayoni sub’yektlari
daromadlarining oshishiga, soliqqa tortish bazasining kengayishiga va buning
oqibatida byudjet daromadlarining kо‘payishiga olib kyeladi.
Moliyaviy siyosatning tarkibiy qismi (yо‘nalishi) sifatida davlatning baho
siyosati monopol tovar va xizmatlar bahosi va tarifining korryektivka qilinishi
(о‘zgartirilishi) orqali ifodalanadi. YEr, osti boyliklari, suv havzalari, tyemir
yо‘llar, elyektr uzatish tarmoqlari, nyeft va gaz quvurlari davlatning monopol
egaligidadir. Bu tarmoqlar tovarlari va xizmatlari bahosining о‘sishi (ortishi)
milliy xо‘jalik barcha boshqa syektorlarida baholarning о‘sishiga olib kyeladi. Bu
yerda bog’lanish Shunchalik ayonki, hyech qanday izohga hojat yо‘q. Shuning
36

uchun ham baho siyosati iqtisodiyotni tartibga solishning muhim omili bо‘lib
hisoblanadi.
Investisiya siyosati Moliyaviy siyosatning tarkibiy qismlaridan
(yо‘nalishlaridan) biri bо‘lib, u eng avvalo, mamlakat iqtisodiyotining real
syektoriga о‘z va xorijiy investisiyalarni jalb qilish uchun sharoitlarni yaratish
bо‘yicha tadbirlar komplyeksidan iborat. Bu siyosat davlat boshqaruvi va xо‘jalik
Yurituvchi sub’yektlar Moliyasini boshqarishning turli darajalarida amalga
oshiriladi. Investision siyosatning asosiy vazifasi mamlakat iqtisodiyotiga
investorlar tomonidan Moliyaviy resurslarni kiritish (joylashtirish), mamlakatdan
kapitalning “qochib” kyetmasligi va aksincha, mamlakatga xorijiy kapitallar
oqimining kirib kelishi uchun sharoitlarni yaratish orqali ifodalanadi.
Sosial Moliyaviy siyosat Konstitusiyaga muvofiq mamlakat aholisining
huquqlarini Moliyaviy jihatdan ta’minlash bilan bog’liq. Hozirgi paytda bu siyosat,
о‘z navbatida, pyensiya siyosati, immigrasion siyosat, aholi ayrim sosial
guruhlariga Moliyaviy yordam kо‘rsatish siyosati va boshqa siyosatlarni о‘z ichiga
oladi.
Boj siyosatini Moliyaviy siyosatning tarkibiy qismi (yо‘nalishi) sifatida
qarash bilan birgalikda uni soliq va baho siyosatlarining ham bir qismi sifatida
e’tiborga olish kerak. CHunki soliqlar va bojlar (boj yig’imlari) tovar va
xizmatlarning bahosiga bevosita ta’sir kо‘rsatadi. Bir vaqtning о‘zida boj siyosati
mamlakat iqtisodiyotiga ta’sir kо‘rsatishning о‘ziga xos bо‘lgan usuliga ham
egadir. Usulning о‘ziga xosligi Shundaki, bu siyosat bir tomondan, mamlakat ichki
bozoriga import qilinayotgan tovarlar va xizmatlarni kengaytirishi yoki cheklashi,
ikkinchi tomondan esa, mamlakatdan tovarlar va xizmatlar eksportini
rag’batlantirishi yoki unga tо‘sqinlik qilishi mumkin. Masalan, mamlakatda
о‘xshashi bо‘lmagan texnologik asbob-uskunani import qilishga 20% li boj yig’imi
о‘rnatilsa, bu narsa mamlakatdagi ishlab chiqaruvchilarning investision
imkoniyatlarini kamaytiradi, ichki ishlab chiqarishning о‘sish sur’atlarini
pasaytiradi, import qilinadigan mahsulotlarning salmog’ini oshiradi.
37

Har qanday mamlakatning boj siyosati bumyerang harakatiga egadir.
CHunki boj undirishning cheklovchi yoki rag’batlantiruvchi stavkalarining joriy
etilishi xuddi Shunday javob choralarining q о ‘llanilishi bilan kuzatiladi. Boj
siyosati y о ‘nalishining tanlanishi mamlakatning iqtisodiy ahvoliga mos kelishi
kerak. Agar biz bugun oziq-ovqat va kundalik ehtiyoj tovarlarining import
qilinishiga bog’liq b о ‘lsak, bu boj stavkalarida о ‘z aksini topmog’i lozim. Ammo
boj stavkalari rag’batlantiruvchi b о ‘lsa, u holda mamlakatdagi tovar ishlab
chiqaruvchilar xorijiy tovarlar bilan raqobat qila olmay qoladi.
Umuman olganda, aksariyat hollarda mamlakatning boj siyosati bojxona
bojlari va t о ‘lovlarini oshirishga y о ‘naltirilgan byudjet siyosatiga bog’liq b о ‘ladi.
Xullas, Moliyaviy siyosat va uning tarkibiy qismlari (y о ‘nalishlari) ilmiy
jihatdan asoslangan, ma’lum bir maqsadlarga erishishga y о ‘naltirilgan,
muvofiqlashtirilgan, takror ishlab chiqarish sub’yektlarining manfaatlariga zid
b о ‘lmaydigan b о ‘lishi kerak. Uning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi davlat ichki
va tashqi qarzlarining kamayishiga, davlatning oltin-valYuta zahiralarining
ortishiga, inflyasiyani jilovlashga, byudjet defisitining kamayishiga, YAIM
k о ‘payishiga, mamlakat tovarlari raqobatbardoshligining kuchayishiga olib
kyelmog’i lozim.
38

Xulosa
Jahon amaliyoti keskin raqobat sharoitida har bir korxona oldiga nafaqat
bugungi kunda, balki istiqbolda ham bozordagi o‘rnini saqlab qolish hamda
kengaytirishni shart qilib qo‘ymoqda. Bunda global iqtisodiyotdagi tebranishlar
yangi istiqbolli loyihalar ustida ishlash, loyihalarni moliyaviy ta’minlash
imkoniyatlarini baholash va tegishli choralar ko‘rish, investitsiya faoliyatidan
kutilayotgan natijadorlikni ta’minlash, moliyaviy ta’minot va investitsion
faoliyatni rejalashtirishda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan moliyaviy risklarni
oldindan ko‘ra bilish kabilarni shart qilib qo‘ymoqda va bu jihatlar bevosita
korxonalarda moliyaviy qarorlar qabul qilish amaliyoti bilan bog‘liq bo‘lib
qolmoqda. “Jahon bankining istiqboldagi biznes muhiti, moliyaviy strategiyalar
borasida qator hisobotlarida ham bevosita moliyaviy qarorlar qabul qilish bilan
bog‘liq jihatlarga jiddiy e’tibor qaratilgan”.
“Eng muhimi, investitsiyaloyihalarini to’g’ri joylashtirishkerak. Bu borada
investorlarningyagona talabi – loyiha mo’ljallanganjoy zarur infratuzilma
tarmoqlarigaega bo’lishidir” 1
. Sh.M.Mirziyoyev.
Shuningdek, “Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki tomonidan ayrim davlatlarda
faoliyat ko‘rsatayotgan moliyaviy rejalashtirish bo‘yicha assotsiatsiyalar maqsadi
ham korxonalar va mamlakatning moliyaviyiqtisodiy taraqqiyotiga xizmat qiladi”.
Bunda asosiy e’tibor jahon bozoridagi o‘zgarishlarni oldindan baholash orqali
moliyaviy rejalarni har tomonlama asosli tuzish va to‘g’ri moliyaviy qarorlarni
qabul qilishga qaratiladi. Xalqaro amaliyotda korxonalar faoliyatida moliyaviy
qarorlar qabul qilishga doir ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda. Ilmiy izlanishlarda
jahon bozori kon’yukturasidagi o‘zgarishlar, bugungi kundagi biznes muhiti,
raqobatning milliy doiradan jahon darajasiga chiqqanligi asosida o‘rta va uzoq
muddatli moliyaviy rejalashtirish, strategik moliyaviy tahlil va strategik
rejalashtirishda ta’sir etuvchi omillarni oldindan baholash kabilarga alohida e’tibor
qaratilgan. Garchi bu borada atroflicha tadqiqotlar amalga oshirilayotgan bo‘lsada,
raqamli iqtisodiyotning keng doirada turli sohalarga kirib borishi, jahon bozoridagi
keskin o‘zgarishlar moliyaviy rejalashtirish borasida atroflicha tahlillar asosida
39

moliyaviy qarorlar qabul qilishni talab qilmoqda.
Bu jihat o‘z-o‘zidan milliy va xalqaro darajada kompleks tadqiqotlar olib borish
orqali moliyaviy rejalashtirish amaliyotini samarali tashkil etishni shart qilib
qo‘ymoqda. Mamlakatimizda korxonalar faoliyatini rivojlantirishga, istiqbolda
jahon bozorida mustahkam o‘rin egallashiga erishishda korporativ moliyaviy
strategiyaning to‘g‘ri belgilanishi, strategik va joriy moliyaviy rejalarning o‘z
vaqtida to‘liq amalga oshirilishi alohida ahamiyat kasb etishidan kelib chiqqan
holda moliyaviy-iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash, makrodarajada moliyaviy
ko‘rsatkichlar prognozlarini oldindan belgilash, soliq qonunchiligi barqarorligini
ta’minlash, soliq yukini pasaytirish kabilarga ham jiddiy e’tibor qaratilmoqda.
40

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1. Doing Business 2019 - Management’s Discussion and Analysis -
https://norzinc.com/site /assets/files/5254/nzcmda2018q4.pdf.
2. https://fpa.com.au/ - Австралия молиявий режалаштириш ассоциацияси.
3. Лисовская И.А. Методология формирования финансовой стратегии
Российских компаний. Автореферат диссертации на соискание ученой
степени доктора экономических наук. - Москва, 2009. - С. 4.
4. Бобков Н.В. Формирование финансовой стратегии корпораций в
современных условиях. Автореферат диссертации на соискание кандидата
экономических наук. Москва - 2009. - С. 10.
5. Бланк И.А. Финансовый менеджмент: Учебный курс. - 2-изд., перераб. И
доп. - К.: Эльга, Кика-Центр, 2004. - С. 96.
6. Бланк И.А. Финансовый менеджмент: Учебный курс. - К.: Эльга,
КикаЦентр, 2004. - С. 98.
7. В . М . Гранатуров . Экономические риски . М ., 1998.
8. Jumaniyazov, I. T. (2021). The Progressive Foreign Experiments in the Activity
of Sovereign Wealth Funds. Annals of the Romanian Society for Cell Biology,
109- 116.
9. Jumaniyozov, I. (2018). Impact of Development Finance Institutions on
Economic Growth: Implications for Reconstruction and Development Fund of
Uzbekistan. International Journal of Management Science and Business
Administration, 4(2), 84-88.
10. Jumaniyazov, I. (2020). FOREIGN EXPERIENCE IN THE ACTIVITIES OF
SOVEREIGN FUNDS. International Finance and Accounting, 2020(2), 1.
11. Jumaniyozov, I. (2020). ISSUES OF ENSURING THE TRANSPARENCY
OF SOVEREIGN WEALTH FUNDS. International Finance and Accounting,
2020(5), 1.
41

MOLIYAVIY QARORLAR

Купить