Moliyaviy rejalashtirish va moliyaviy reja, uning asosiy vazifalari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	10000UZS
Hajmi	61.7KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	03 Iyun 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Nurali Axmedov

Ro'yxatga olish sanasi 24 Oktyabr 2024

18 Sotish

Moliyaviy rejalashtirish va moliyaviy reja, uning asosiy vazifalari

Sotib olish

Moliyaviy rejalashtirish va moliyaviy reja, uning asosiy vazifalari.
Mundarija
Kirish
I Bob. Moliyaviy rejalashtirish va tartibga solish.
1.1. Rejalashtirish tushunchasi. Moliyaviy rejalashtirishning mohiyati.
1.2. Moliyaviy rejalishtirish metodlari va vazifalari.
II Bob. Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni moliyaviy tartibga solish.
2.1. Moliyaviy rejalashtirish turlari va ularning tavsifi.
2.2 Moliyaviy tartibga solish va uning usullari.
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

KIRISH
O‘zbekistonda olib borilayotgan iqtisodiy islohotlar bozor
munosabatlarini shakllantirar ekan tashkilotlarning mavqesini ham
tubdan o‘zgartirmoqda. Turli xil mulk, hajmi va faoliyati har xil bo‘lgan
korxonalarning mavjud bo‘lishi yangi iqtisodiy, va huquqiy
munosabatlar shakllanishiga olib kelmoqda. Bu holat insonlar
o‘rtasidagi munosabatlarga ham o‘zini ta‘sirini ko‘rsatmoqda, ularning
mulkka, olinayotgan natija va uning samaradorligiga bo‘lgan qarashi
tubdan o‘zgarib bormoqda. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev
tomonidan belgilab berilgan 2017-2021 yillarda O‘zbekiston
Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi Harakatlar
startegiyasi barcha sohalarni deyarli qamrab olgan bo‘lib, buning
natijasida ko‘pgina istiqbolli ishlar amalga oshirilmoqda.
Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoev 2017 yil 14 yanvarda mamlakatimizni
2016 yilda rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga
mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga
bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi
ma’ruzasida ta’kidlaganlaridek – “Barchamiz so’zsiz tushunishimiz,
iqtisodiy islohotlar va ijtimoiy o’zgarishlarni muvafaqiyatli amalga
oshirish eng avvalo iqtisodiy va moliyaviy organlarning faoliyati
samaradorligiga bog’liq. Ular yaqin va uzoq istiqbolga mo’ljallangan,
mamlakatimiz iqtisodiy qudratini mustahkamlashga doir strategik
vazifalarni nafaqat ishlab chiqishi, balki amalga oshirishni ta’minlashi
zarur.”1
Shuning uchun ham bugungi kunda xo’jalik yurituvchi sub’ektlar
faoliyatini samarali tashkil etish uchun moliyaviy strategiyani ishlab

chiqish tartibini hamda ushbu jarayonda foydalaniladigan strategik tahlil
usullarini puxta o’rganish. Shuningdek, xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda
samarali moliyaviy strategiya ishlab chiqish va bunda strategik
moliyaviy tahlil usullarining ahamiyatini oshirish yuzasidan ilmiy taklif
va amaliy tavsiyalar ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb etadi. Hususan
sohadagi xorijiy davlatlarning ilg’or tajribalarini tadqiq ham yuqoridagi
vazifalarning muhim yo’nalishlaridan sanaladi.
Biz bu kurs ishimizda moliyaviy rejalashtirish va moliyaviy reja
haqida gapiradigan bo’lsak, bu haqida ko’plab malumotlarni
keltirishimiz mumkin. Moliya rejalashtirish - firma ega resurslarni turli
xil turlari bilan tegishli nisbatlarda tashkil korxona boshqaruvini
osonlashtirish uchun mo'ljallangan. Bu aslida, poytaxt va asosiy ishlab
chiqarish fondlari bilan, bo'lishi mumkin. moliyaviy rejalashtirish bilan
shug'ullanuvchi korxonalar, turli kalit ishlash ko'rsatkichlari bilan
bog'liq (masalan, masalan, xarajatlar darajasi, tovarlar, kapital
qo'yilmalar hajmi) joriy ish maqsadlariga bilan. Bu sizga oqilona
mezonlar asosida yanada barqaror ish modelini qurish imkonini beradi .
Iqtisodiy adabiyotlarda rejalashtirish kelajakka yo'naltirilgan qaror
qabul qilish faoliyati sifatida taqdim etiladi. Siz "rejalashtirish"
tushunchasini "rejalashtirish" orqali yanada umumiy ta'rifga kiritishingiz
mumkin, bu ob'ektiv ehtiyoj va biznes faoliyatini muvofiqlashtirish
imkoniyatini anglatadi. Aynan, rejalashtirish - bu amaliy dastur
tartiblilik, ya'ni muvozanat va mutanosiblikka erishish uchun qasddan
qilingan harakatlar. Moliyaviy rejalashtirishga nisbatan bu
muvozanatlashtiruvchi harakatdir moliyaviy resurslarning mutanosibligi.

Balans bu davlat ixtiyoridagi moliyaviy resurslar va xo'jalik
yurituvchi sub'ektlar qo'lida qolgan daromadlar o'rtasidagi optimal
nisbatni anglatadi. Moliyaviy rejalashtirishning asosiy ob'ekti - bu rejada
o'z miqdoriy ifodasini oladigan moliya (munosabatlar) bo'g'inlari.
Muayyan pul fondining mablag'lari harakati yagona tizimga
birlashtirilgan tegishli moliyaviy rejalarda ifodalanadi va belgilanadi.
Moliyaviy rejalar tizimida markaziy o'rin byudjet rejasi bo'lib, u byudjet
fondining harakatini, shakllantirish va undan foydalanish shakllari va
usullarini, daromadlar va xarajatlar tarkibini aks ettiradi .

I BOB. Moliyaviy rejalashtirish va tartibga solish
1.1. Rejalashtirish tushunchasi. Moliyaviy rejalashtirishning
mohiyati
Rejalashtirish – milliy iqtisodiyotning turli darajalarida
(mikrodarajada – korxonalar va ularning ayrim bo’linmalari,
shuningdek, korxonalar guruhlari, tarmoklar, sektorlar va mintaqalar
miqyosida; makrodarajada — mamlakatning butun iqtisodiyoti
miqyosida) ijtimoiyiqtisodiy jarayonlarni tartibga solish va boshqarish
shakllari. Joriy, qisqa muddatli (oylik, choraklik, yillik), o rta muddatliʻ
(5 yillik) va istiqboldagi — uzoq muddatli (10—15 yillik)
rejalashtirishga bo linadi.
ʻ
Bozor iqtisodiyoti sharoitida rejalashtirish korxonalar darajasida biznes
rejalar tuzish shaklida (ichki firma rejalashtirish), kompaniyalar
guruhlari darajasida korporativ rejalar shaklida amalga oshiriladi. Bir
qator rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarda makrodarajada
rejalashtirish davlat tomonidan tartibga solishning muhim va keng
tarqalgan shakli bo lib keldi. 1950-yillar o rtalaridan bu mamlakatlarda
ʻ ʻ
indikativ rejalashtirish, ya ni tavsiya etiladigan, maslahat tarzidagi
ʼ
rejalashtirish amalga oshirila boshladi. Bunday rejalashtirish Fransiya va
Yaponiyada o tgan asrning 70-yillariga qadar, ayrim mamlakatlar,
ʻ
Koreya Respublikasi va Tayvanda 80-yillar o rtalarigacha amal qildi.
ʻ
Indikativ rejalarda ishlab chiqarish va iste mol hajmlari, tuzilmasi,
ʼ
o sish sur atlari, narxlar dinamikasi, eksport va import, investitsiyalar va
ʻ ʼ
boshqalarning asosiy ko rsatkichlari belgilanadi. Shuningdek, bu
ʻ
rejalarda bozor sub yektlarini qo yilgan maqsadlarni bajarish, rejali
ʼ ʻ

indikatorlar (ko rsatkichlarni amalga oshirish) sari yo naltirilganʻ ʻ
iqtisodiy stimullar tizimi, daromadlar va bandlik, soliklar bo yicha
ʻ
bevosita va bilvosita dastaklari ham keltiriladi.
Bu umumiy rejalar tizimi, shuningdek, milliy iqtisodiyotning ayrim
sektorlari va tarmoqlarini rivojlantirish rejaprognozlarini ham o z ichiga
ʻ
oladi. Reja bo yicha tanlangan ustuvorliklarni moliya va sanoat
ʻ
guruhlari, tadbirkorlar uyushmalari, kasaba uyushmalari va boshqa
manfaatli guruhdar bilan kelishib olish tartibi indikativ rejalashtirishning
tarkibiy unsuri hisoblanadi. Xuddi shu mexanizmlar muayyan davr
davomida davlat boshqaruvidagi bunday shaklning iqtisodiy va ijtimoiy
samaradorligini ta minladi. 70-yillarning o rtalaridan boshlab
ʼ ʻ
boshqarishni markazlashtirmaslik jarayonlari ta sirida indikativ
ʼ
rejalashtirish tizimi parchalanib ketdi va uning o rniga uzoq muddatli
ʻ
strategik rejalashtirish usuli qaror topdi.
Davlatning rejalshtirish faoliyatida davlat buyurtmalari (qarang Davlat
buyurtmasi ), kontraktlar tizimi vositasida amalga oshiriladigan biron-bir
tarmoqni rivojlantirishga doir umumiy va maxsus davlat dasturlari
hamda loyihalari — dasturlar bo yicha boshqarish markaziy o rinni
ʻ ʻ
egalaydi. Masalan, Fransiyada umummilliy 5 yillik rejalar aksariyat
holatda tadqiqot harakteriga ega. Uning tarkibiy qismi sherik hamkorlar
— tadbirkorlar, markaziy va mahalliy hokimiyat organlari, kasaba
uyushmalari va boshqa jamoatchilik intlari tomonidan birgalikda
moliyalashtirishni nazarda tutadigan loyihalardan iborat. Yaponiyada 5
yillik rejaning mohiyatini kelajak davrda mamlakatni ijtimoiyiktisodiy
rivojlantirishning konsepsiyasi tashkil etadi.

O zbekistonda ham Hukumat tomonidan Iqtisodiyot vazirligi vaʻ
boshqa vazirliklar va idoralar ishtirokida strategik rejalashtirish tizimini
barpo etish, shuningdek, mamlakatni ijtimoiy - iqtisodiy
rivojlantirishning 10—15 yilga mo ljallangan uzoq muddatli dasturlarini
ʻ
ishlab chiqish va amalga oshirish ishlari olib borilmoqda. O zbekiston
ʻ
Respublikasining Kadrlar tayyorlash milliy dasturi, 2004—2006 yillarda
fermer xo jaliklarini rivojlantirish konsepsiyasi, O zbekiston
ʻ ʻ
Respublikasi aholisini 2010 yilgacha bo lgan davrga mo ljallangan
ʻ ʻ
ijtimoiy himoya tizimining yagona konsepsiyasi va boshqa o rta va
ʻ
uzoq muddatli dasturlar ishlab chiqilgan. O zbekistonda davlat
ʻ
aksiyadorlik korxonalarining rejalari negizini davlat buyurtmasi tizimi
tashkil etadi.
Rejalashtirishning turlari orasida ijtimoiy rejalashtirish alohida
ahamiyatga ega. Bunday rejalashtirish milliy iqtisodiyotning ijtimoiy-
iqtisodiy samaradorligini oshirish, ijtimoiy jarayonlarni okilona
boshqarishning o ziga xos shakli hisoblanadi. Bunday rejalashtirishda
ʻ
ijtimoiy sohani rivojlantirish va aholi turmush darajasi va sifatini
tavsiflaydigan boshqa barcha ko rsatkichlarni rejalashtirish nazarda
ʻ
tutiladi.
Moliyaviy rejalashtirishning mohiyati
Moliyaviy rejalashtirishning maqsadi korxonani ishlab chiqarish,
investitsiya va moliyaviy faoliyat uchun zarur moliyaviy resurslar bilan
ta'minlashdir. Shu munosabat bilan kapital qo'yilmalarni samarali
sarflash usullarini aniqlash, ulardan oqilona foydalanish darajasini
baholash, mablag'lardan tejamli foydalanish va byudjet, banklar va

kontragentlar bilan oqilona moliyaviy munosabatlarni o'rnatish hisobiga
foydani oshirish uchun ichki zaxiralarni aniqlash zarur. Shuningdek,
aktsiyadorlar va boshqa investorlarning manfaatlarini hurmat qilish
muhimdir. Va natijada, moliyaviy rejalashtirish korxonaning moliyaviy
holatini, uning to'lov qobiliyati va kreditga layoqatini o'rganish uchun
nazorat funktsiyasini bajaradi.
Moliyaviy reja korxona iqtisodiyotiga katta ta'sir ko'rsatadi. Bu bir qator
holatlarga bog'liq. Birinchidan, moliyaviy rejalarda tadbirlarni amalga
oshirish uchun boshlang'ich xarajatlar real imkoniyatlar bilan
taqqoslanadi va tuzatish natijasida moddiy va moliyaviy balansga
erishiladi.Ikkinchidan, moliyaviy rejaning moddalari korxonaning
barcha iqtisodiy ko'rsatkichlari bilan bog'liq bo'lib, tadbirkorlik
rejasining asosiy bo'limlari bilan bog'liq: mahsulotlar ishlab chiqarish va
xizmatlar ko'rsatish, ilmiy-texnikaviy rivojlanish, ishlab chiqarish va
boshqaruvni takomillashtirish, ishlab chiqarish samaradorligini oshirish,
kapital qurilish, iqtisodiy rag'batlantirish va boshqalar. Shunday qilib,
moliyaviy rejalashtirish iqtisodiy sub'ekt faoliyatining barcha jabhalariga
ta'sir qilishi mumkin.Aksiyadorlar va investorlarning manfaatlariga
rioya etilishi ustidan nazorat ham muhim omil hisoblanadi.
Moliyaviy rejalashtirish - har qanday tijorat korxonada boshqaruv
faoliyati muhim bir qismi. Biznes eng yaxshi modeli asosida aniq
algoritm muvofiq ishlab chiqilgan bo'lishi mumkin, operatsiya
kompaniya rahbariyati uchun oldindan va shaffof omillarga bog'liq.
Moliya rejalashtirish o'ziga korxona egalarini qo'ygan o'sha vazifalarni
tashkil ehtimoli bog'lash imkonini beradi. Bu jarayon ham boshqaruv

kompaniyasi zarur moliyaviy resurslarni manbalari va ularning jalb
samarali stsenariylarini kashf qilish imkonini beradi.
Moliyaviy rejalashtirish turlarini qanday bilib olish mumkin, ularning
tasnifi uchun ko'p yondashuvlar mavjud. Rossiya tadqiqotchilar o'rta
rejalashtirish va moliyaviy nazorat istiqbolli faoliyati uchun tegishli
tasnifi va operatsion oqimi asosida amalga oshiriladi qaysi sxemasini
tarqatilgan. ularning o'ziga xos tafsilotlarini ko'rib chiqaylik.
Uzoq muddatli rejalashtirish, masalan, vaqt muhim davr ichida amalga
oshirilishi lozim ishlab chiqarish kompaniyaning asosiy strategik
ustuvor yo'nalishlarini, 3-5 yil o'z ichiga oladi. tegishli algoritmlar
kompaniyaning rivojlanish nafaqat ichki xususiyatlarini aks ettiruvchi
ma'lumotlarni, balki tashqi muhitda paydo omillar ta'sirini o'z ichiga
rivojlantirish rejalari, bu jihatdan, qoida tariqasida , u, ya'ni, bir "top-
pastga" amalga oshiriladi.
Hozirgi rejalashtirish kompaniyasi uzoq muddatli rejalar tayyorlash
qaraganda vaqt qisqa muddat ichida ishlab kerak qaysi mezonlar
rivojlanishini o'z ichiga oladi. Bu mexanizm ko'pincha aralash
mikrosxemalar faollashtirish algoritmlari kompilyatsiya tegishli hosil o'z
ichiga oladi. Bu, bir tomondan, firmaning boshqaruv bo'ladi, boshqa
tomondan, kompaniyaning rivojlanishi bilan bog'liq strategik muhim
ma'lumotlarning ba'zi turdagi quyi tuzilmalari beradi - rejasining amalga
oshirish bosqichlarini batafsil ularning bir qismi oladi.
Moliyaviy rejalashtirish har qanday tijorat korxonalarida boshqaruv
faoliyatining eng muhim qismidir. Biznesning modeliga asoslangan aniq

ishlab chiqilgan algoritmga muvofiq rivojlanishi eng yaxshisidir,
ularning faoliyati, bu yangilangan va oshkora bo’lgan omillariga bo’liq.
Moliya rejalashtirish sizga ushbu vazifalar bilan korxona egalari
o’rnatilganligi bilan tartibga solish imkoniyatini beradi. Bu jarayon
shuningdek, u rahbariyatni boshqaruvning zarur pul va samarali
manbalarini aniqlashga imkon beradi.
Moliya rejalashtirish korxonaning turli xil resurslar o’rtasida yetarli
darajada nisbatlarni shakllantirishda ushbu korxonaning boshqarishni
rag’batlantirish uchun ishlab chiqilgan. Bu aslida kapital yoki asosiy
ishlab chiqarish fondlari bo’lishi mumkin
Moliya korxonaning barcha sohalarini qamrab oladi va moliyaviy
rejalashtirish ushbu yo'nalishlarni menejment tomonidan umuman
mamlakat iqtisodiyotini va bitta korxonani samarali boshqarish uchun
foydalanadigan tegishli moliyaviy ko'rsatkichlarda aks ettiradi.
Moliyaviy rejalashtirishning vazifasi korxonaning moliyaviy resurslarga
bo'lgan umumiy ehtiyojini aniqlashdir, bu uning normal ishlashini
ta'minlaydi, shu bilan birga kreditorlar oldidagi majburiyatlarni,
masalan, banklar, byudjet va h.k. Moliyaviy rejalashtirish, shuningdek,
alohida bo'limlarda ham, umuman korxonada ham moliyaviy
resurslarning ortiqcha va ortiqcha sarflanishining oldini olishga yordam
beradi.
Rejalashtirish korxonaning tarkibiy bo'linmalarini umumiy maqsad bilan
birlashtiradi, barcha jarayonlarni bir yo'naltirilgan va
muvofiqlashtirilgan holda beradi, bu mavjud resurslardan har
tomonlama, samarali va o'z vaqtida turli xil boshqaruv muammolarini

hal qilishga imkon beradi.
Har qanday kompaniya moliya hisobini yuritishi kerak, aks holda foyda
olish mumkin emas, faqat zarar. Ammo rejalashtirish, shuningdek,
frilanserlar, yakka tartibdagi mutaxassislar uchun ham qo'llaniladi
1.2. Moliyaviy rejalishtirish metodlari va vazifalari.
Hozirgi sharoitdagi Moliyaviy Rejalashtirish barcha zaruriy
harakatlarni oldindan k о ‘zda tutishgina (k о ‘ra bilishgina) emas. Bu
tyegishli ishlarni amalga oshirish jarayonida Yuzaga chiqishi mumkin
b о ‘lganhar qanday kutilmagan holatlarni k о ‘ra olish qobiliyati hamdir.
Albatta, x о ‘jalik Yurituvchi sub’yekt о ‘z faoliyatidagi barcha risklarga
barham beraolmaydi. Lekin u ana Shu risklarni samarali oldindan k о ‘ra
bilish yordamida boshqarish imkoniyatiga ega.
Moliyaviy Rejalashtirish amaliyotida quyidagi asosiy myetodlardan
foydalanish mumkin:
 iqtisodiy tahlil myetodi;
 normativ myetod;
 balansli hisob-kitoblar va pul oqimlari myetodi;
 kо‘p variantlilik myetodi;
 iqtisodiy-matyematik modyellashtirish myetodi;
 va boshqa myetodlar.
Moliyaviy rejalashtirish korxonaning ishlab chiqarish faoliyatini
rejalashtirish bilan bevosita bog ' liq bo ' lib , barcha moliyaviy
ko ' rsatkichlar ishlab chiqarish hajmi , mahsulot turi , ishlab chiqarish
tannarxining ko ' rsatkichlariga asoslanadi .

Moliyaviy ko ' rsatkichlarni rejalashtirish korxonaning ichki
zaxiralarini topishga , iqtisodiyotga mos kelishga imkon beradi .
Rejalashtirilgan foyda hajmini va boshqa moliyaviy ko'rsatkichlarni
olish faqat mehnat xarajatlari va moddiy resurslarning rejalashtirilgan
me'yorlariga rioya qilingan taqdirdagina mumkin. Moliyaviy rejalar
asosida hisoblab chiqilgan moliyaviy manbalar miqdori moddiy
resurslarning ortiqcha zaxiralarini, samarasiz xarajatlarni, rejadan
tashqari moliyaviy investitsiyalarni yo'q qiladi. Moliyaviy rejalashtirish
tufayli ishlab chiqarish quvvatlaridan samarali foydalanish, mahsulot
sifatini yaxshilash uchun zarur shart-sharoitlar yaratilmoqda.
Moliyaviy rejalashtirish - bu korxonani rivojlanishini zarur moliyaviy
manbalar bilan ta ' minlash va kelgusi davrda moliyaviy faoliyat
samaradorligini oshirish uchun chora - tadbirlar tizimini ishlab chiqish
jarayoni . Moliyaviy rejalashtirishning umumiy tamoyillari , funktsional
yo ' nalishidan qat ' i nazar , rejalashtirish jarayoni asoslangan umumiy
qoidalarni ifodalaydi . Quyidagilar asosiy hisoblanadi .
- birlik ( holizm ) prinsipi moliyaviy rejalashtirishning tizimli xususiyatini
nazarda tutadi , ya ' ni , moliyaviy rejalashtirish tizimida individual
elementlarning mavjudligi , ular o ' rtasidagi munosabatlar va barcha
elementlarning yagona maqsadga yo ' naltirilganligi ;
- moliyaviy rejalashtirish jarayonida turli xil funktsional bo ' linmalar
mutaxassislarini jalb qilishda ishtirok etish printsipi , chunki moliyaviy
rejada korxonaning turli yo ' nalishlari bo ' yicha ko ' rsatkichlar jamlangan ;
- uzluksizlik prinsipi belgilangan sikl doirasida rejalashtirish
jarayonining barqarorligi va moliyaviy rejalarning davrdan davrga
siljishida ;

- moslashuvchanlik prinsipi tashqi va ichki muhit o ' zgarishiga qarab
moliyaviy rejalashtirishning yo ' nalishini o ' zgartirish qobiliyatini nazarda
tutadi ;
- aniqlik prinsipi rejalashtirilgan ko ' rsatkichlarning maksimal aniqligini ,
ularning operatsion moliyaviy rejalashtirish darajasida aniqlanishini
ta ' minlashni nazarda tutadi ;
- muqobillik prinsipi ko ' p o ' zgaruvchan rejalashtirilgan hisob - kitoblarni
va korxonani rivojlantirish uchun eng yaxshi alternativani tanlashni
nazarda tutadi ;
- adekvatlik prinsipi alohida iqtisodiy hodisa va jarayonlarning
rivojlanish qonuniyatlarini hisobga olgan holda moliyaviy
rejalashtirishning eng maqbul va etarli modellari va usullarini tanlashda
yotadi ;
- samaradorlik prinsipi moliyaviy rejalashtirishni tashkil etish natijasida
ma ' lum foyda , qo ' shimcha samaralarni olishni ta ' minlashni anglatadi .
Ushbu tamoyil moliyaviy rejalashtirishni tashkil etish xarajatlarini
baholash va ularni amalga oshirish samarasi bilan taqqoslash zarurligini
anglatadi .
Moliyaviy rejalashtirish korxonada moliyaviy boshqaruvning muhim
vazifasi bo ' lishiga qaramay , ya ' ni , boshqaruvning ma ' lum bir aniq
sohasida amalga oshiriladi , uni tashkil etish tegishli maxsus printsiplarga
asoslanishi kerak .
Rejalashtirish texnikasi - bu barcha darajalar va vaqt ufqlari
prognozlarini , strategik dasturlari va rejalarini ishlab chiqish , asoslash va
tahlil qilish usullari , rejalashtirilgan ko ' rsatkichlarni hisoblash tizimi va
ularning o ' zaro kelishuvi . Masalan, mahsulot aylanmasini tuzish

metodikasi, xarajat talablarini hisoblash, moliyaviy reja va boshqalar.
Shunday qilib, moliyaviy rejalashtirish jarayoni umumiy va o'ziga xos
printsiplar bilan tavsiflanadi. Bunday vaziyatning sababi moliyaviy
rejalashtirishni alohida jarayon sifatida va moliyaviy boshqaruv
funktsiyalari tizimida ko'rib chiqishdir. Shuningdek, moliyaviy
rejalashtirishning ko'plab usullari mavjudligini aniqlash kerak:
usul tizimlarga yaqinlashish va oqilona tanlov, modellashtirish usuli,
o'ziga xos tarixiy, yaxlit yondashuv, maxsus tadqiqot usullari. Ammo
korxona, umuman, qanday qilib korxonani rejalashtirishni va qaysi
moliyaviy jihatdan alohida rejalashtirishni belgilashi kerak.
Moliyaviy rejalashtirishga bag'ishlangan, birinchidan, bu korxonaning
ma'lum bir vaqtdagi iqtisodiy holatini tahlil qilishga va yoki kelajakda
o'z maqsadlariga erishish haqiqatini asoslashga yordam beradi,
ikkinchidan, u o'zini o'zi tashkil etish va nazorat qilishning samarali
vositasi sifatida ishlatilishi mumkin. Muvaffaqiyatli bo'lgan har qanday
korxonaning asosiy tarkibiy qismlari uning rivojlanish strategiyasi va
boshqaruvidir. Strategiya korxonaning hozirgi davrda qanday bo'lishini,
kelajakda qanday ishlashini va rivojlanishini belgilaydi. Nazorat
yordamida olingan natijalarning strategik rejalashtirish bilan belgilangan
maqsadlarga muvofiqligi aniqlanadi.
Moliyaviy rejalashtirish quyidagi vazifalarni bajaradi:
1. Ishlab chiqarish, investitsiya va moliyaviy faoliyat moliyaviy zaxiralar
bilan to'liq ta'minlanishi kerak.
2. Kapital qo'yilmalarini aniqlang va uning samaradorligini baholang.

3. Daromadni oshirishi mumkin bo'lgan xo'jalik ichidagi zaxiralarni
aniqlang.
4. Davlat xarajatlari bilan mustahkam moliyaviy munosabatlarni o'rnatish.
5. Aksiyadorlik jamiyatiga kiritilgan shaxslar va boshqa investorlarning
manfaatlariga muvofiq bo'ling.
Moliyaviy rejalashtirishning vazifasi moliyaviy holatni, to'lov
qobiliyatini va kreditga layoqatni nazorat qilish va tartibga solishdir.

II Bob. Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni moliyaviy tartibga solish.
2.1. Moliyaviy rejalashtirish turlari va ularning tavsifi.
Moliyaviy rejalashtirishning ikki turi bo’lishi mumkin:
- Strategik moliyaviy rejalashtirish
- Joriy moliyaviy rejalashtirish
Strategik rejalashtirish – bu, shunday rejalashtirish turiki, unda
korxona faoliyatining asosi sifatida inson omiliga tayaniladi; ishlab
chiqarish faoliyati iste’molchilar talablariga moslashtiriladi; uzoq
muddatda korxonaning yashashi va o’z maqsadiga erishishiga olib
boruvchi zaruriy va addekvat o’zgarishlarni strategik yondashuvi
bo’lmasligi bozor raqobat kurashida mag’lubiyatga uchrashining asosiy
sabablaridan hisoblanadi. Bu maqsad va rejaning ishlab chiqarish
tartibini tavsiflovchi ikki shaklda namoyon bo’ladi. S trategik Moliyaviy
Rejalashtirish о ‘z ifodasini strategik Moliyaviy Rejalarda topadiki, u
tashqi va ichki muhitda о ‘zgarayotgan x о ‘jalik Yuritish sub’yekti
Moliyaviy taraqqiyotining k о ‘p variantli bashoratidan iboratdir.
Strategik rejalashtirishning asosiy afzalligi shundaki, u yuqori darajada
reja ko’rsatkichlariga asoslangan, voqealar rivojining rejali amalga
oshirilishini ta’minlaydi. Iqtisodiyotdagi hozirgi o’zgarishlar sur’ati
shunchalik yuqoriki, bunda strategik rejalashtirish o’zini bo’lajak
muammo va imkoniyatlarni bashorat qilishning yagona usuli sifatida
namoyon qiladi. U firmaning oliy rahbariyatini uzoq muddatli rejalar
bilan ta’minlaydi, qarorlarni qabul qilish uchun asos yaratadi, qaror
qabul qilishda tavakkalchilikning pasayishiga ta’sir ko’rsatadi,

firmaning barcha tarkibiy bo’linmalari va ijrochilarining maqsad va
vazifalarini uyg’unlashtiradi.
Strategik rejalashtirish o’z imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda
kelajakning aniq holatini tasvirlab bera olmaydi. U quyidagilarni bera
olishi mumkin: firmaning kelajakda qanday harakat qilishi kerakligi,
biznes va bozorda qanday o’rinni egallashi mumkin va kerakligi,
kelajakdagi raqobat kurashida firma yashab qoladimi yoki yo’qmi va
shu kabilar.Strategik rejalashtirish rejani tuzish va amalga oshirishning
aniq hisob-kitobiga ega emas, uning nazariyasi biznesni olib borishning
ma’lum bir falsafasi va mafkurasidan kelib chiqadi. Shuning uchun bu
jarayon ko’pincha menejerlarning o’z xususiyatlariga bog’liq. Umuman,
strategik rejalashtirish bu oliy menejment xislatlari va san’atining
birikuvi, menejerning firmani strategik maqsadlarga olib borish
qobiliyatidir. Strategik rejalashtirish maqsadlari quyidagi omillar
hisobidan ta’minlanadi: xodimlarning yuqori darajada kasbiy
tayyorgarligi va ijodiyligi; tashkilotning tashqi muhit bilan o’zviy
bog’liqligi; mahsulotning yangilab borilishi; ishlab chiqarish, mehnat va
boshqaruvni tashkillashtirishning takomillashib borishi; joriy rejalarning
amalga oshirilishi; korxona maqsad va vazifalarini amalga oshirishda
tashkilot xodimlarini faol jalb qilish. Strategik rejalashtirish jarayoni
amal qilishi uchun an’anaviy istiqbolli rejalashtirishga nisbatan ma’lum
resurs va vaqtni talab etadi. Bu strategik rejaga qat’iy talablar qo’yilishi
bilan bog’liqdir. U egiluvchan bo’lishi, ichki va tashqi muhitning har
qanday o’zgarishlariga moslasha olishi lozim. Strategik rejalashtirishda
band bo’lgan xodimlar soni istiqbolli rejalashtirishdagidan ko’pdir.
Srategik rejalashtirishdagi xatolarning oqibati, odatda, an’anaviy va

istiqbolli rejalashtirishdagidan ko’ra jiddiyroqdir. Ayniqsa, muqobilsiz
xo’jalik yurituvchi korxonalar uchun noto’g’ri bashorat qilish oqibatida
korxona faoliyati fojiali yakunlanishi mumkin. Istiqbolli
rejalashtirishdagi tavakkalchilikning yuqori darajasi strategik
rejalashtirishda qabul qilinadigan xo’jalik ishlab chiqarish faoliyatiga
doir qarorlar bilan izohlanadi. Bunga quyidagilar kiradi: yangi mahsulot
chiqarish to’g’risidagi qaror; sarmoyalar kiritishning yo’nalishlari;
biznesni amalga oshirishning yangi imkoniyatlari va boshqalar. Strategik
rejalashtirishning o’zi ma’lum bir natijaga olib kelmaydi. U strategik
rejani amalga oshirishning mexanizmlari bilan to’ldirilgan bo’lishi
kerak, ya’ni samarani rejalashtirish emas, balki o’zagini strategik
rejalashtirish tashkil etuvchi strategik boshqaruv beradi. Bu, birinchi
navbatda, korxonada strategiyani amalga oshirishga, mehnatni
rag’batlantirish tizimini yaratishga, boshqaruvni mustahkam tashkil
etishga va boshqalarga imkon beruvchi tashkiliy muhit yaratilishini
taqozo qiladi. Shuning uchun ma’lum bir korxonada strategik
rejalashtirishning ichki tizimlarini yaratish, boshqaruv tizimini tartibli
joriy etish, boshqaruvning umumiy madaniyatini oshirish, ijroviy
qoidalarni mustahkamlash, axborotlarni qayta ishlashni takomillashtirish
va boshqalardan boshlanishi kerak.
Strategik moliyaviy rejalashtirish o’z ifodasini strategik moliyaviy
rejalarda topadiki, u tashqi va ichki muhitda o’zgariyotgan xo’jalik
yuritish subyekti moliyaviy taraqqiyotini ko’p variantli bashoratidan
iboratdir.
Strategik moliyaviy reja, hech bo’lmaganda, quyidagi savollarga aniq
javob bermog’i lozim:

 Xo’jalik yurituvchi subyekt uchun talab qilinadigan kapitalning
o’lchami qanday, u qaysi manbalar hisobidan va qanday
muddatlarda jalb qilinadi?
 Bu kapitaldan qanday qilib foydalaniladi?
 O’z kuchiga ishongan holda xo’jalik yurituvchi
subyektrivojlanishi mumkinmi? Agar yo’q bo’lsa, moliyaviy
resurslarni jalb qilishning manbalari qanday?
 Xo’jalik yurituvchi subyekt pul mablag’lari tushumi, ishlab
chiqarishning rentabelligi va investitsiyalar daromadligining
qanday darajalarga chiqishi mumkin va qay muddatlarda?
O’z navbatida, joriy moliyaviy rejalashtirishning asosiy funksiyalari
quyidagilardan iborat:
 Ishlab chiqarish, investitsion marketing, ilmiy – loyihaviy va
qidiruv faoliyatlarini hamda sotsial loyihalarni amalga oshirish
uchun zarur bo’lgan moliyaviy resurslarning hajmi va ularning
manbalarini aniqlash;
 Mahsulotni ishlab chiqarish va realizatsiya qilish tannarxini
rejalashtirish;
 Pul oqimlarini rejalashtirish;
 Butun xo’jaik yurituvchi subyekt doirasida foydani rejalashtirish
(bashoratlash);
 Investitsiyalarning daromadliligini rejalashtirish;
Ma’lum bir muddatni qamrab olishiga qarab, moliyaviy rejalar
quyidagin ikki guruhga bo’lish mumkin:
o Uzoq muddatli moliyaviy rejalar

o Qisqa muddatli moliyaviy reajalar
Uzoq va qisqa muddatli moliyaviy rejalar bir – birlaridan nafaqat
o’zining qamrab olish gorizonti bo’yicha, balki rejalashtirish
maqsadlariga ko’ra ham farqlanadi. Agar uzoq muddatli moliyaviy
rejalarning bosh maqsadi moliyaviy barqarorlik nuqtai – nazaridan firma
kengayishining yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan sur’atlarini aniqlash
bo’lsa, qisqa muddatli moliyaviy rejalarning bosh maqsadi firmaning
doimiy to’lovga qobilligini taminlashdan iboratdir.
Alohida olingan xo’jalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy rejasi
unga tegishli bo’lgan biznes rejaning trakibiy qismi hisoblanadi. Unda,
marketing, opertiv faoliyat, mulkka egalik huquqiva korxona faoliyat
ko’rsatishning boshqa yo’nalishlari qiymat ko’rsatkichkarida
ifodalanadi. Moliyaviy reja korxona butun faoliyatini moliyaviy jihatdan
ta’minlashning instrumenti sifatida maydonga chiqadi va bir vaqtning
o’zida, shu faoliyatning moliyaviy rejalarini harakterlaydi.
To'lov taqvimi kompaniyaning tezda to'g'ri qaror qabul qilishi uchun
rejalashtirilgan daromad va xarajatlar ko'rsatkichlaridan og'ishlarini
ko'rsatadi. Agar to'lov taqvimidan kelib chiqadigan mablag
'rejalashtirilgan xarajatlarni qoplash uchun etarli emasligi aniqlansa, siz
foyda o'sishi yoki xarajatlarni qisqartirish haqida g'amxo'rlik qilishingiz
kerak. Daromadni oshirish uchun siz tovarlarni sotishni
ko'paytirishingiz, materiallar va xom ashyo sotib olishni
qisqartirishingiz, debitorlik qarzlarni qaytarishingiz va hk.
Agar kompaniyada joriy va shoshilinch xarajatlarni qoplash uchun etarli
mablag 'bo'lsa, unda ma'lum to'lov jadvallari ta'sir qiladi mezonlar :

 to'lovlar ustuvorligi va moliyaviy investitsiyalar keltiradigan foyda
miqdori;
 to'lovni kechiktirishda kompaniya etkazadigan yo'qotishlar miqdori.
Ushbu mezonlarga asoslanib, kompaniya har bir holatda barcha
afzalliklar va kamchiliklarni aniqlashi, investitsiya qilingan
mablag'lardan taxmin qilinadigan daromadni hisoblashi va to'lovlarni
kechiktirilishi sababli mumkin bo'lgan jarimalar va jarimalar miqdorini
baholashi kerak.

2.2. Moliyaviy tartibga solish va uning usullari
Zamonaviy iqtisodiyotning eng muhim jihatlaridan biri uning aralash
mulkka asoslangan ekanligidadir. Lekin jahonning rivojlangan birorta
davlatida ham davlat mulki yoki xususiy mulklardan birortasining
mutloq hokimligi uchramaydi. Rivojlangan davlatlarda turli mulk
shakllarining birgalikdagi harakatlariga asoslangan iqtisodiyot o’zining
hayotchan ekanligini allaqachon isbotladi. Lekin tan olish kerakki,
iqtisodiy hayotning u yoki bu bosqichida davlat yoki bozor iqtisodiyoti
qonuniyatlarining ta’siri sezilarli bo’ladi. Masalan, bozor iqtisodiyoti
qonunlarining harakati ob’yektiv xarakterga ega bo’lib, ularni bekor
qilish mumkin emas. Xuddi shuningdek , bozor institutlari
“nomenklatura”sining kengayishi, ular o’rtasidagi aloqalarning
murakkablashuvi, yangi tizimlar-ning (evolyutsiya yoki taraqqiyot
qonunlariga muvofiq ravishda) shakllanishini ham rad etib bo’lmaydi .

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
I. Қонунлар
1. Ўзбекистон Республикасининг “Ўзбекистон Республикаси Марказий
Банки тўғрисида”ги Қонуни, 2019йил. 21 декабрь .
2. Ўзбекистон Республикасининг “Бюджет тизими тўғрисида”ги
Қонуни.//Халқ сўзи.,2020 й., 14-декабрь.
3. Буджет кодекси . 2019 й 1-январ .
4. Соли қ кодекси . 2019 й 30-декабрь.
II. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси қарорлари ва
Ўзбекистон Республикаси вазирликларининг ҳуқуқий- меъеHрий
ҳужжатлари
5. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг «2018 йилда
республикани ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2019
йилда иқтисоди
еqтни барқарор ривожлантиришнинг энг муҳим устувор
вазифалари тўғрисида” ги қарори 2019 йил 13 февраль . //Халқ сўзи , 17
февраль.
III. Prezident asarlari
6. “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar
strategiyasi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017
yil 7 fevraldagi PF-4947-sonli Farmoni.
7. Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan
birga quramiz. – Toshkent: “O‘zbekiston” NMIU, 2017. – 488 b.
8. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy
javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. –
Toshkent: “O‘zbekiston” NMIU, 2017. – 104 b.
9. Mirziyoyev Sh.M. “Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini
birgalikda barpo etamiz. – Toshkent: “O‘zbekiston” NMIU, 2017. – 56 b.
10. Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash –
yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. – Toshkent: “O‘zbekiston”
NMIU, 2017. – 48 b.
11. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga
Murojaatnomasi. www. president.uz.
12. Zaynalov J.R. tahriri ostida. Moliya (Korxonalar moliyasi) Darslik. T.:
“Iqtisod-moliya” 2018 y.
IV. Дарсликлар

13. Ахмедов Д.Қ., Ишмухамедов А.Э., Жумаев Қ.Х., Джумаев З.А.
Макроиқтисодиеqт. - Т.: «Ўзбекистон еqзувчилар уюшмасининг Адаби еqт
жамғаrаси нашри
еqти», 2018.
V. Стратегиялар
14. Ўзбекистон Республикаси Марказий банки <<Монетар сиёсатнинг 2019
йил ва 2020–2021 йиллар даврига мўлжалланган асосий
йўналишлари>> .
VI. Internet sytlari
1. http://www.stat.uz - Ўзбекистон Республикаси Давлат Статистика
Қўмитаси веб сайти.
2. http://www.mf.uz - Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлиги веб
портали.
3. http://www.cbu.uz -Ўзбекистон Республикаси Марказий банки веб
сайти.Мулоқот канали Даврийлиги Тақдим этиладиган

Moliyaviy rejalashtirish va moliyaviy reja, uning asosiy vazifalari

Sotib olish