Moliyaviy tahlilni tashkil etish va axborot manbalari - Iqtisodiyot - Slaydlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	10000UZS
Hajmi	863.9KB
Xaridlar	4
Yuklab olingan sana	18 Aprel 2024
Kengaytma	pptx
Bo'lim	Slaydlar
Fan	Iqtisodiyot

Moliyaviy tahlilni tashkil etish va axborot manbalari

Sotib olish

“ IQTISODIY TAHLIL” KAFEDRASI
DOTSENTI VAZIFASINI BAJARUVCHI
A.B.ABDULLAYEV TOMONIDAN TAYYORLANGAN
“MOLIYAVIY TAHLIL” FANIDAN
TAQDIMOTTOSHKENT MOLIYA INSTITUTI

“ IQTISODIY TAHLIL” KAFEDRASI
Moliyaviy tahlilni tashkil etish va
axborot manbalari


2.1. Moliyaviy tahlilni tashkil etish, yuritish, xulosalarni shakllantirish sohasidagi
munosabatlarni tartibga solishning me’yoriy asoslari.

2.2. Moliyaviy tahlilni tashkil etish shakllari. Moliyaviy tahlilni tashkil etishda
korxonaning tarmoq xususiyati, faoliyat ko‘lami, raqobatdagi o‘rni kabi jihatlarini
hisobga olish.

2.3. Moliyaviy tahlilning asosiy bo‘limlari: moliyaviy hisobot tahlili, investitsion tahlil,
qimmatli qog‘ozlar bozoridagi jarayonlar tahlili, moliyaviy hisobotni bashoratlash.

2.4. Moliyaviy tahlil bosqichlari.

2.5. Moliyaviy tahlilning axborot manbalari (tahlil obyektlari haqidagi ma’lumotlar),
ularning ochiqligi va oshkoraligi.

2.6. Moliyaviy hisobot shakllari va ularning tavsifi. Jamlangan moliyaviy hisobotlar va
ularni tahlil etish.

2.7. Moliyaviy hisobotni tuzishda milliy va xalqaro standartlarning moliyaviy hisobot
mazmuniga ta’siri.

2.8. Moliyaviy tahlilni muammoli jihatlari (davriy oraliqdagi qiyosiylik, turli korxonalar
o‘rtasidagi qiyosiylik, axborot operativligi muammolari).

2.9. Auditor xulosalarini ko‘rib chiqish. Auditdan o‘tkazilmagan hisobotlar.

2.10. Moliyaviy tahlilda qo‘llaniladigan boshqa axborotlar.

2.11. Moliyaviy tahlilda kompyuter texnologiyalari va dasturiy ta’minotlardan
foydalanish. RE JA :

Moliyaviy tahlilni tashkil etish, yuritish, xulosalarni
shakllantirish sohasidagi munosabatlarni tartibga
solishning me’yoriy asoslari
Moliyaviy tahlilni odatda RASMIY va
NORASMIY me’yoriy asoslariga muhim
e’tibor qaratiladi.
Rasmiy asoslari :
majburiylik tartibida, aniq
me’yoriy hujjatlar asosida
tashkil etiladi va yuritiladi N orasmiy asoslari :
boshqaruvchilar, menejerlar
o‘z maqsadlaridan kelib
chiqqan holda mustaqil
belgilaydilar va yuritadilar

Rasmiy me’yoriy asoslarga xo‘jalik yurituvchi subyektning
moliya xo‘jalik faoliyatini tahlil etishning quyidagi tartiblarini
kiritish mumkin:
- xo‘jalik yurituvchi subyektning muhim samaradorlik
ko‘rsatkichlarini baholash;
- xo‘jalik yurituvchi subyektning iqtisodiy nochorligini baholash;
- xo‘jalik yurituvchi subyektning kreditga layoqatliligini baholash .


- aktivlar, kapital va majburiyatlar tahlili;

- moliyaviy barqarorlik tahlili;

- to‘lov layoqati va likvidlik tahlili;

- ish va bozor aktivligi tahlili;

- pul oqimlarining tahlili;

- xususiy kapital tahlili;

- foyda va zararlar tahlili;

- debitorlik va kreditorlik qarzlari tahlili;

- innovatsion mahsulot va faoliyat tahlili;

- investitsion faoliyat tahlili;

- soliq to‘lovlari va majburiyatlar tahlili;

- logistik tahlil va h.k. Norasmiy asoslarda o‘rganiladigan masalalar ko‘lami juda
keng doirada amalga oshirilib ularning qatoriga quyidagilarni
kiritish mumkin:

Tahlil etishning metodologik asoslari ko‘pincha huquqiy
manbalarga tayangan holda tuzib chiqiladi. Xo‘jalik
yurituvchi subyektlar faoliyatini moliyav iy tahlil etishning
amaldagi normalariga quyidagilarni kiritish mumkin:
- “Korxonalarning moliyaviy iqtisodiy ahvoli monitoringi va
tahlilini o‘tkazish mezonlarini aniqlash tartibi to‘g‘risida”gi
O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi qoshidagi
Iqtisodiy nochor korxonalar ishlari Qo‘mitasi qarori;
- “Davlat ulushi bo‘lgan aksiyadorlik jamiyatlari va boshqa
xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyati samaradorligini
baholash mezonlarini joriy etish to‘g‘risida” Vazirlar
Mahkamasi qarori;- Buxgalteri ya hisobining milliy standartlari (BHMS);
- Moliyaviy hisobotlarning xalqaro standartlari (MHXS).


to‘lov layoqati yoki qoplash koeffitsiyenti;

o‘z aylanma mablag‘lari bilan ta’minlanish koeffitsiyenti;

korxona aktivlari va xarajatlari rentabelligi.
Yakuniy xulosani chiqarish yuzasidan quyidagi qo‘shimcha
ko‘rsatkichlar o‘rganiladi:

o‘z mablag‘lari va qisqa muddatli qarz mablag‘lari nisbati
koeffitsiyenti;

ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish koeffitsiyenti;

asosiy vositalarning eskirish koeffitsiyenti.O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi huzuridagi Iqtisodiy nochor
korxonalar ishlari Qo‘mitasining “Korxonalarning moliyaviy iqtisodiy ahvoli
monitoringi va tahlilini o‘tkazish mezonlarini aniqlash tartibi to‘g‘risidagi
qarori”ga muvofiq xo‘jalik yurituvchi subyektlarning iqtisodiy nochorligini
baholashda quyidagi ko‘rsatkichlar tizimini o‘rganish tavsiya etiladi:

1. Samaradorlikning asosiy ko‘rsatkichlari:

korxonaning foizlar, soliqlar va amortizatsiya summasi chegirilgunga qadar foydasi;

xarajat va daromadlarning o‘zaro nisbati;

jalb qilingan kapital rentabelligi;

aksionerlik kapitali rentabelligi;

investitsiyalangan kapital rentabelligi;

aktivlar rentabelligi;

mutlaq likvidlik koeffitsiyenti;

moliyaviy mustaqillik koeffitsiyenti;

kreditorlik majburiyatlari aylanuvchanligi;

debitorlik majburiyatlarining aylanuvchanligi;

qoplash (to‘lovga qobillik) koeffitsiyenti;

dividend to‘lash koeffitsiyenti; debitorlik majburiyatining kamayish koeffitsiyenti. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Davlat ulushi bo‘lgan
aksiyadorlik jamiyatlari va boshqa xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyati
samaradorligini baholash mezonlarini joriy etish to‘g‘risida”gi qarorida quyidagi
ko‘rsatkichlarni baholashni tavsiya etiladi.


asosiy vositalarning eskirish koeffitsiyenti;

asosiy vositalarni yangilash koeffitsiyenti;

mehnat unumdorligi;

fond qaytimi;

ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish koeffitsiyenti;

energiya samaradorligi (mahsulot qiymati tarkibida energiya xarajati
ulushi);

sotilgan mahsulot tarkibida innovatsion mahsulotning ulushi;

innovatsion faoliyatga xarajatlarning jami xarajatlar tarkibidagi salmog‘i;

xodimlarni o‘qitish xarajatlari salmog‘i;

kadrlar qo‘nimsizligi koeffitsiyenti;

rejalashtirilgan investitsiya dasturining bajarilish darajasi;

quvvatlarni ishga tushirish koeffitsiyenti;

rejalashtirilgan eksport hajmining bajarilishi. Samaradorlikning qo‘shimcha
ko‘rsatkichlari:


- To‘lov lay oqat i y ok i qoplash k oeffi t siy ent i (K
t l ):

- O‘z ay lanma mablag‘lari bilan t a’minlanish k oeffi t siy ent i (K
at )

- Korxona ak t iv lari v a x arajat lari rent abelligi (R
a , R
x )
Yak uniy x ulosani chiqarish y uzasidan quy idagi qo‘shimcha
k o‘rsat k ichlar o‘rganiladi:

- O‘z mablag‘lari v a qisqa muddat li qarz mablag‘lari nisbat i
k oeffi t siy ent i (K
o‘q )

- I shlab chiqarish quv v at laridan foy dalanish k oeffi t siy ent i(K
quv )

- Asosiy v osit alarning esk irish k oeffi t siy ent i (K
esk )X o‘jalik y urit uv chi suby ek t larning
iqt isodiy holat ini baholash y uzasidan
quy idagi k o‘rsat k ichlar t izimini o‘rganish
t av siy a et iladi

To‘lov layoqati va likvidlik ko‘rsatkichlari
Koeffits iy ent lar Aniqlanish formulasi Birliklar ifodasi Izoh
To‘lov layoqati ko‘rsatkichlari
Mutlaq to‘lov
layoqati PM+QMMQ/TM PM-pul mablag‘lari
QMMQ-qisqa muddatli
moliyaviy qo‘yilmalar
TM-to‘lov majburiyatlari
Oraliq to‘lov
layoqati PM+QMMQ+DM/TM DM-debitorlik
majburiyatlari Muddati o‘tgan
majburiyatlari
chegiriladi
Umumiy to‘lov
layoqati PM+QMMQ+DM+
+TMZ/TM TMZ-tovar moddiy
zaxiralar
Likvidlilik ko‘rsatkichlari
Joriy A1-P1 yoki A1/P1 >= A1 = PM+QMMQ P1=KM( kred.majb. )
Q is q a muddatli A2-P1 yoki A2/P2 >= A2=DM P 2 =KMK Q (qis q a
muddatli kredit va
qarzlar)
Uzoq muddatli A3-P3 yoki A3/P3 >= A3 =TMZ P3=UMK Q (uzoq
mudd. kredit va
qarzlar
D o imiy P4-A4 yoki P4/A4 >= A4 =UMA P4= O‘MM (O‘z
mabla.
manbayi)

Moliy av iy barqarorlik k o‘rsat k ichlari
Koeffitsiyentlar Aniqlanish formulasi Birliklar ifodasi
Moliyaviy mustaqillik
koeffitsiyenti O‘MM/BJ O‘MM- o‘ z mablag‘lari
manbasi
BJ-balans (passiv) jami
O‘z va qarz mablag‘lari
nisbati koeffitsiyenti O‘MM/Maj Maj-majburiyatlar
Moliyaviy q aramlik
koeffitsiyenti BJ/O‘MM
O‘z sarmoyasining
harakatchanlik koeffitsiyenti O‘MM+UMKQ-UMA/
O‘MM UMKQ-uzoq muddatli
kreditlar va qarzlar
UMA-uzoq muddatli
aktivlar
Qarz mablag‘larining
jamlanganlik koeffitsiyenti Maj/BJ
Qarz va o‘ z mablag‘lari
nisbati koeffitsiyenti Maj/O‘MM


Moliyaviy tahlilni tashkil etish yuzasidan rasmiy jihatlarning
belgilanmaganligi sababli uni tashkil etishda an’anaviy
yo‘nalishlardan foydalanish mumkin.

Odatda, buxgalteriya hisobini va auditni (ichki, tashqi) tashkil
etishdagi rasmiy jihatlar bilan belgilangan aniq tartib va qoidalar
moliyaviy tahlilni tashkil etishda asos bo‘lib xizmat qiladi.

Jumladan, yangi tahrirdagi “Buxgalteriya hisobi” to‘g‘risidagi
qonunning “Buxgalteriya hisobi va hisobotini tashkil etish”
to‘g‘risidagi 11-moddasi buxgalteriya hisobi va hisobotini
buxgalteriya hisobi subyektining rahbari amalga oshirishi qayd
etiladi hamda buxgalteriya hisobi subyektining rahbari qanday
huquqlarga ega ekanligi tarkiblanadi. Moliyaviy tahlilni tashkil etish shakllari. Moliyaviy tahlilni
tashkil etish da korxonaning tarmoq xususiyati, faoliyat
ko‘lami, raqobatdagi o‘rni kabi jihatlarini hisobga olish


Buxgalteriya hisobi xizmatining rahbari boshchiligida
buxgalteriya hisobi xizmatini tashkil etish yoki shartnoma
asosida jalb qilingan buxgalter xizmatidan foydalanish;

Buxgalteriya hisobini yuritishni ixtisoslashtirilgan
tashkilotga (auditorlik tashkilotlari, soliq maslahatchilari
tashkilotlari va ustavida buxgalteriya hisobini yuritish
bo‘yicha xizmat ko‘rsatish nazarda tutilgan boshqa
tashkilotlar) shartnoma asosida yuklashi;

Buxgalteriya hisobini mustaqil yuritishi qayd etiladi.
Buxgalteriya hisobi va hisobotini tashkil etishning
ushbu tartiblari bevosita, moliyaviy tahlilga nisbatan ham
to‘la mos deyish mumkin. USHBU HUQUQLAR QATORIDA:

TASHQI MOLIYAVIY TAHLIL
Ch eklangan axborotlarni aks ettiruvchi moliyaviy
hisobot shakllari asosida xo‘jalik yurituvchi
subyektlarning moliyaviy holatini o‘rganishni
xarakterlaydi va korxona erishgan natijalarining barcha
sirlarini ochib berish imkonini bermaydi. Ushbu tahlil
ichki axborot bazasidan foydalanish imkoniga ega
bo‘lmagan, korxona faoliyati bilan qiziquvchi
kontragentlar, mulk egalari yoki davlat organlari
tomonidan amalga oshiriladi. Tahlilni tashkil etish shakli sifatida ichki moliyaviy tahlilni
tashkil etilishi va tashqi moliyaviy tahlilni tashkil etilishini
tarkiblash maqsadga muvofiqdir.


- tahlil subyektlari va axborot foydalanuvchilarining ko‘pligi;

- tahlilchilarning maqsadi va qiziqishlarining turli tumanligi;

- hisobga olish va hisobotlarning normativ qoidalari, tahlil
etishning rasmiy jihatlarining belgilanganligi;

- tahlilning faqat chop etiladigan moliyaviy hisobot
shakllaridagi axborotlar bazasiga tayangan holda o‘tkalishi;

- qo‘yiladigan analitik masalalarning cheklanganligi;

- axborot foydalanuvchilar uchun korxona faoliyati yuzasidan
tahlil natijalaridan foydalanishning maksimal ochiqligi. Tashqi moliyaviy tahlilning ahamiyatli jihatlari
quyidagilar bilan xarakterlanadi:

Tashqi moliyaviy tahlilning asosiy
jihatlari moliyaviy hisobot ma’lumotlari asosida
korxona aktivlari, o‘z mablag‘lari manbai va
majburiyatlarining o‘zgarishi, to‘lov layoqati va
likvidlilik darajasi, moliyaviy holati va
barqarorligi, bozor va ish aktivligi, moliyaviy va
iqtisodiy salohiyati, iqtisodiy mustahkamligi va
nochorligi, foyda va rentabellik darajasi, pul
oqimi va xususiy kapitalning o‘zgarishlari,
korxonaning iqtisodiy reytingini aniqlashga
qaratiladi.

Ichki moliyaviy tahlil
korxonaning ichki bo‘limlari, xodimlari tomonidan
o‘tkazilib o‘rganiladigan masalalarning ko‘lami bilan tashqi
moliyaviy tahlildan farq etadi.
Ichki moliyaviy tahlilning axborotlar bazasi va
o‘rganiladigan masalalarning ko‘lami tashqi moliyaviy tahlilga
nisbatan keng hisoblanadi.
Uning axborotlar bazasiga faqat chop etiladigan moliyaviy
hisobotlargina emas‚ balki moliyaviy hisobning barcha manbalari
va hisobdan tashqari manbalarni ham kiritish mumkin.
O‘rganiladigan masalalar ko‘lamini boshqaruvchilar va
tahlilchilarning qiziqishlari doirasidan kelib chiqib belgilash
mumkin. Ushbu tahlil turining o‘ziga xos xususiyatlarini quyidagi
jihatlar bilan izohlash mumkin.


- tahlil subyektlarining tor guruhi;

- tahlil natijalari faqat ichki talablarga, korxona boshqaruvi
yuzasidan yo‘naltirilganligi;

- teran moliyaviy tahlilni o‘tkazishda axborotlarning keng
doirasidan foydalanish imkoniyatining yuqoriligi;

- tahlilni o‘tkazish bo‘yicha normativ metodikalar bilan birgalikda
aniq reglamentlari (tartiblari) belgilanmagan usullardan
foydalanish imkoniyatlari;

- aniq boshqaruv qarorlarini tayyorlash yuzasidan chuqur
moliyaviy tahlilni o‘tkazish imkoniyati mavjudligi;

- boshqaruv apparati talablaridan kelib chiqqan holda analitik ishni
tashkil etilishi. Ichki moliyaviy tahlilning o‘ziga xos jihatlari:


To‘liq moliyaviy tahlil korxona moliyaviy faoliyatining
barcha jihatlarini kompleks o‘rganishni xarakterlaydi.

Tematik moliyaviy tahlil korxona moliyaviy
faoliyatining alohida jihatlarini va akspektlarini
o‘rganishni xarakterlaydi.

Tematik moliyaviy tahlil predmetiga: aktivlardan
samarali foydalanish, aktivlarni moliyalashtirishda
alohida manbalardan optimal foydalanish darajasi, to‘lov
layoqati va moliyaviy barqarorlik holati, optimal
investitsion faoliyat, kapitalning moliyaviy tuzilishi kabi
masalalarni kiritish mumkin. Moliyaviy tahlil mazmuni bo‘yicha to‘liq moliyaviy tahlil va
tematik moliyaviy tahlil turlariga ajratiladi.


Oldingi moliyaviy tahlil – korxona moliyaviy faoliyatini bir
butunlikda yoki alohida olingan moliyaviy jarayonlar bo‘yicha
shart-sharoitlarni bilish bilan bog‘lanadi (masalan, uzoq va qisqa
muddatga bank kreditlarini olish yuzasidan korxonaning to‘lov
layoqatini baholash).

Joriy (operativ) moliyaviy tahlil – alohida moliya rejalarini
bajarilishida yoki moliya operatsiyalarini amalga oshirish davomida
operativ tarzda moliyaviy holatga ta’sir etish yuzasidan
o‘tkaziladigan tahlil turidir.

Istiqbolli moliyaviy tahlil – amaldagi holatni o‘rganish asosida
moliyaviy holat va uning alohida birliklari bo‘yicha kelajakdagi
o‘zgarishlarning kutilishlarini baholab beruvchi tahlil turidir. O‘tkazish davri bo‘yicha moliyaviy tahlil oldingi, joriy va
istiqbolli tahlil turlariga tarkiblanadi.


Moliyaviy tahlil maqsadini belgilash va rejasini
tuzish;

Moliyaviy tahlil yuzasidan ma’lumotlar bazasini
to‘plash;

Moliyaviy tahlilni bevosita o‘tkazish bosqichi;

Tahlil natijalarini umumlashtirish va
rasmiylashtirish bosqichi;

Qarorlar tayyorlash bosqichi;

Tahlil natijalarini realizatsiya qilish bosqichi. Moliyaviy tahlilni tashkil etish bosqichlari

Moliyaviy tahlilning dasturi va rejasini tuzib оlish tahlilni tashkil
etishning asоsiy qismidir. Bu bоsqichda iqtisоdiy tahlil ishlari nimadan
bоshlanishi, tahlil utkazuvchi kоmissiyaga kimlar kiritilishi hamda tahlil
ishlari nima bilan yakunlanishi ko’rsatib o’tiladi. Bundan tashqari iqtisоdiy
tahlil o’tkazish dasturida quyidagilar aniq ko’rsatilgan va belgilanib оlingan
bo’lishi lоzim:

- tahlilning maqsadi va vazifasini aniqlash;

- tahlil о b`ektini aniqlash;

- iqtis о diy tahlil ishlarini о lib b о rish j о yi;

- tahlil mazmunini iz о xlash;

- ijr о chilarni tarkibi va ularning vazifalarini belgilash;

- tahlil utkazish muddatini belgilab о lish;

- tahlil manbalari va ularni natijalarini rasmiylashtirish tartibini aniqlab
о lish.Tahlil o’tkazishning rejasi va dasturini tuzish bоsqichi.

Ushbu b о sqichda quyidagi ishlar amalga о shiriladi:

- tahlil uchun zarur ma`lum о tlarni aniqlash;

- tahlil manbalarini t o’plash ;

- qo’shimcha ma`lum о tlarni jalb etish;

- tahlil usullarini aniqlab оlish;

- ma`lumоtlarni sоddalashtirish;

- jadval, sxema va maketlarni tuzish; Tahlil uchun kerakli bo’lgan manbalarni aniqlash , yig’ish ,
ma`lumоtlarning t o’g’riligini tekshirish hamda his о blanadigan
ko’rsatkichlarni belgilash va tahlil uchun mоslashtirish bоsqichi
bоsqichi


Bu eng muhim bоsqich bo’lib, bevоsita tahlil ishlari
bajariladi, ko’rsatkichlar hisоblanadi, o’zgarish sabablari
va farqlar aniqlanadi. Ushbu bоsqichda quyidagi ishlar
amalga оshiriladi:

- mezоn ko’rsatkichlarini aniqlash;

- ko’rsatkichlarni hisоb-kitоb qilish hamda natijalarni
bahоlash;

- bahоlashda ekspertizadan fоydalanish;

- natijalarni umumlashtiruvchi mezоnlar;

- tahlil natijalarini xulоsaga tayyorlash Bevоsita x o’jalik sub`ektlarining barcha sоhalarini
belgilangan tartibda tahlil qilib chiqish bоsqichi.


Bu b о sqichda o’rganilayotgan iqtis о diy jarayon
yakunlanadi va ma`lum bir o’zgarishlarga bah о beriladi
hamda tahlilga yakun yasaladi. ushbu b о sqichda ham
quyidagi ishlar amalga о shirilishi l о zim bo’ladi:
-
k о rx о na fa о liyati natijalarining o’zgarish sabablarini
aniqlash;
-
k о rx о na fa о liyatini yaxshilanish rezervlarini jamlash;
-
aniqlangan rezervlardan f о ydalanish tadbirlarini
belgilash;
-
tahlil natijalarini his о blash va his о b о tda if о dalash.Tahlil natijalarini umumlashtirish va
rasmiylashtirish b о sqichi.


Mazkur bоsqichda tahlil natijasida aniqlangan
imkоniyatlarni kоrxоna faоliyatiga qo’llash
yo’llari ko’rsatib beriladi, tavsiyalar beriladi,
aniqlangan ilg’оr g’оya va tajribalarni amaliyotga
tadbiq etishni ko’rsatib beradi va ularning
haqiqatda kelgusida bajarilishi nazоrat qilib
bоriladi. Tahlil natijasida ilg’оr g’оya va tajribalarni amaliyotda
qo’llash shart-sharоitlarini ko’rsatib berish hamda ularni
amaliyotga tadbiq etish bоsqichi.


Moliyaviy hisobot tahlili. Moliyaviy hisobotning tarkibiy
qismi moliyaviy hisobotlar hisoblanadi. Moliyaviy
hisobot ana shu hisobotlarga asoslangan yoki ular bilan
bog‘liq bo‘lgan izohlar, mo‘ljallar va tushuntirishlarni
ham o‘z ichiga oladi.

Moliyaviy hisobotlar xo‘jalik yurituvchi subyektining
moliyaviy holati, moliyaviy natijalari va pul oqimlari,
xususiy kapital to‘g‘risidagi ma’lumotlarni jamlaydi,
shuningdek‚ ularga ishonib topshirilgan resurslar
boshqarilishining natijalarini aks ettiradi. Moliyaviy tahlilning asosiy bo‘limlari: moliyaviy hisobot tahlili,
investitsion tahlil, qimmatli qog‘ozlar bozoridagi jarayonlar tahlili,
moliyaviy hisobotni bashoratlash


- aktivlar;

- majburiyatlar;

- kapital;

- daromad va xarajatlar, jumladan foyda va zararlar;

- mulk egalari tomonidan ularning mulk egalari sifatida
amal qilishidagi qilingan qo‘yilmalar va ularga
taqsimlanadigan summalar;

- pul oqimlari.Moliyaviy hisobotlar xo‘jalik yurituvchi subyektga tegishli
bo‘lgan quyidagi jihatlar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni
ta’minlaydi:


Investitsion tahlil – bu investorlarning samarali qaror
qabul qilishi uchun investitsiyalarni amalga oshirishning
maqsadga muvofiqligini ishlab chiqish, asoslash va
baholash uchun bajariladigan metodik va amaliy
uslublar, usullar majmuidir.

Mulkchilik shaklidan qat’iy nazar har bitta korxonaning
asosiy maqsadi foyda olish va iqtisodiy salohiyatni
o‘stirishga qaratilgan. Investitsiyalar ushbu maqsadga
erishishning vositasidir. Ammo, har bir sarmoyadorning
qarorlari muvaffaqiyatli bo‘lishi uchun investitsion tahlil
natijalariga asoslangan bo‘lishi lozim. I NVESTI TSI ON TA HLI L


Tahlilning maqsadi – qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha kelajakdagi
xatti-harakatni aniqlik bilan taxmin qilishga qaratilgan. Tahlil
qilmasdan sarmoyadorlar bozorda nima bo‘layotganligini bila
olmaydilar.

Eng istiqbolli kompaniyalar, emitentlar ham oxir-oqibatda
muvaffaqiyatsizlikka uchrashi mumkin. Boshqa tomondan
kichik va noqobil kompaniyalar tez va kutilmagan tarzda
natijalarga erishib‚ ularning ulushi keskin ortib ketishi
mumkin.

Barcha ishtirokchilar qaysi kompaniyalar rivojlanib
ketmoqda, qaysilarining rivojlanishi sekinlashgan yoki
orqaga ketganligiga qarab aksiyalarni sotib olish yoki sotish
yuzasidan qimmatli qog‘ozlarni tahlil qilishga kirishadilar. Qimmat li qog‘ozlar t ahlili


Boshqaruv har doim kelajakka yo‘nalitirilgan bo‘ladi.
Bo‘lib o‘tgan jarayonni ortga qaytarib bo‘lmaydi. Lekin
uning natijalariga qarab kelajak rejasini tuzish,
kelajakdagi boshqaruvning optimalligini, samaradorligini
ta’minlash choralarini ko‘rish mumkin.

Moliyaviy hisobotlarni bashoratlash nima uchun kerak?
Moliyaviy hisobotlarni bashoratlash asosida moliyaviy
holat, natija, pul harakati, kapital o‘zgarishidagi har
qanday ko‘rsatkichni oldindan kutilishini bashoratlash
mumkin. Moliy aviy hisobot ni bashorat lash


1. Dast labk i baholash.

2. Ek spress-t ahlil.

3. Chuqurlasht irilgan
moliy av iy t ahlil. Moliy av iy t ahlil o‘t k azish
met odik asi


Dast labk i baholashda axborot lar
ishonchligini baholashni, moliy av iy
hisobot larni o‘qish v a uning muhim
k o‘rsat k ichlar t izimini baholashni,
ay lanma mablag‘lar v a uzoq muddat li
ak t iv lar, o‘z v a qarz mablag‘lari bilan
bog‘liq k o‘rsat k ichlar t izimini mut laq
ifodasi bilan chuqur t ahlil et ish orqali aniq
xulosalarni shak llant irish nazarda t ut iladi. DA STLA BKI BAHOLA SH


Moliyaviy koeffitsiyentlarni aniqlash asosida korxonaning joriy va istiqbolli
to‘lovga qobilligini, ish va bozor aktivligini o‘rganish asosida korxonaning
moliyaviy ahvoliga baho berishni anglatadi.

Ekspress-tahlilning maqsadi xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy holati,
rivojlanish dinamikasini operativ, vizual baholashdan iborat. Ekspress-tahlilni
amalga oshirish quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi:

- rasmiy xususiyatlarga ko‘ra hisobotni ko‘rish;

- auditor xulosasi bilan tanishish;

- korxona hisob siyosati bilan tanishish;

- hisobotdagi “og‘riqli”(muammoli) bandlarni aniqlash va ularni dinamik
baholash;

- asosiy ko‘rsatkichlar bilan tanishish;

- tushuntirish xatini o‘qish;

- haqqoniy balans ma’lumotlari asosida mulkiy va moliyaviy holatni baholash;

- tahlil natijalari bo‘yicha xulosalarni shakllantirish. EKSPRESS-TAHLI L


Chuqurlashtirilgan moliyaviy tahlilning asosiy vazifasi – qaysi mahsulot turlari,
qaysi xarajat turlari, qaysi javobgarlik markazlari tufayli o‘zgarishlar yuzaga
kelganligini va bu borada rahbarlar qanday yo‘l tutishi lozimligiga qaratilgan.

Chuqurlashtirilgan moliyaviy tahlilning asosiy maqsadi – xo‘jalik yurituvchi
subyektining joriy davrdagi natijalarini, ularning kelgusidagi kutilishlarini, moliyaviy
holatini keng qamrovli tavsiflashga, baholashga qaratilgan.

Chuqurlashtirilgan moliyaviy tahlilning asosiy jihatlari quyidagilarga qaratilgan:

- xo‘jalik subyektining iqtisodiy va moliyaviy holatini baholash;

- xo‘jalik subyektining iqtisodiy salohiyatini baholash va tahlil etish;

- mulkiy holatini baholash (analitik balansni tuzish, balansning vertikal tahlili,
balansning gorizontal tahlili, mulkiy holatdagi sifat o‘zgarishlari tahlili);

- moliyaviy holatni baholash (likvidlik va to‘lovga layoqatlilikni baholash, moliyaviy
barqarorlikni baholash);

- moliyaviy xo‘jalik faoliyati natijaviyligini baholash (ish aktivligi, foyda va
rentabellikni baholash, qimmatli qog‘ozlar bozoridagi holatini baholash)ni o‘z ichiga
oladi. Chuqurlasht irilgan moliy av iy t ahlil


Moliyaviy hisobot – xo‘jalik yurituvchi subyekt alohida
mustaqil xo‘jalik yurituvchi subyektligi yoki xo‘jalik
yurituvchi subyektlarning jamlangan guruhiga kirishidan
qat’i nazar shu xo‘jalik yurituvchi subyektning ma’lum
bir davrdagi faoliyatini ko‘rsatuvchi moliyaviy axborotni
taqdim etish usulidir.

MOLIYAVIY HISOBOT – buxgalteriya hisobi
subyektining hisobot sanasidagi moliyaviy holati,
hisobot davridagi faoliyatining moliyaviy natijasi va pul
mablag‘larining harakati to‘g‘risidagi tizimlashtirilgan
axborotdan iboratdir. Moliyaviy tahlilning axborot manbalari (tahlil
obyektlari haqidagi ma’lumotlar), ularning ochiqligi va
oshkoraligi


- buxgalteriya balansi;

- moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot;

- pul oqimlari to‘g‘risidagi hisobot;

- xususiy kapital to‘g‘risidagi hisobot;

- izohlar, hisob-kitoblar va tushuntirishlar. Yillik moliyaviy hisobot quyidagilarni o‘z
ichiga oladi:

Moliyaviy hisobot shakllari va ularning axborotliligi
Hisobot shakllari
Buxgalteriya balansi Foyda va zarar
haqida hisobot Kapital to‘g‘risidagi
hisobot Pul oqimi
to‘g‘risidagi
hisobot
Iqtisodiy resurslar
haqidagi, likvidlik va
to‘lovga qobillik
haqidagi,
korxonaning
o‘zgarishlarga
ko‘nikish qobiliyatini
baholash
to‘g‘risidagi
axborotlarni olishga
imkon beradi Resurslar bazasi
yuzasidan pul
oqimlarining ijobiy
saldosini, faoliyat
natijasi va
rentabellik haqidagi
axborotlarni beradi Korxonaning
operatsion, moliyaviy
va investitsion
faoliyat natijasini
baholashga,
korxonaning pul
ishlab topish
qobiliyati, ushbu
mablag‘larga
korxonaning
zaruriyatini
baholashga imkon
beradi Korxonaning sof
aktivlar qiymatini
baholashga,
to‘lovga qobillik va
likvidlikni
baholashga, pul
mablag‘larini
samarali
boshqarish
to‘g‘risidagi
axborotlarni olish
imkonini beradi


davlat soliq xizmati organlariga;

ta’sis hujjatlariga muvofiq mulkdorlarga;

davlat statistika organlariga;

qonun hujjatlariga muvofiq boshqa organlarga.
Moliyaviy hisobot elektron hujjat tarzida taqdim
etilishi mumkin. Moliyaviy hisobot quyidagilarga taqdim
etiladi:


Malumоtlar deyilganda iqtisоdiy hоdisalar, vоqealar
va xo’jalik jarayonlarini tegishli manbalar оrqali aks etirish,
ularni qayta hisоblash va o’rganish, hamda qiziquvchi
tashkilоtlarga uzatish tushuniladi.

Tahlil uchun kerakli bo’lgan ma`lumоtlarni
mazmuniga qarab quyidagi turlarga ajratish mumkin :

Iqtisоdiy ma`lumоtlar;

Huquqiy-me`yoriy ma`lum о tlar;

Ilmiy- texnikaviy ma`lumоtlar;

Tabiy- ekоlоgik ma`lumоtlar;

Bоshqa ma`lumоtlar.


Iqtisоdiy ma`lumоtlarni biznes reja, turli xil axbоrоt
manbaalar, texnalоgik ma`lumоtlar, оperativ- texnik, me`yoriy va
hisоb hujjatlari tashkil etadi.

Huquqiy- me`yoriy ma`lumоtlarga esa Respublikamizda
amal qilayotgan barcha qоnunlar, me`yoriy hujjatlar va nоrmativ
aktlarda rasmiylashtirilgan axbоrоtlardan fоydalanish tushiniladi.

Ilmiy-texnikaviy ma`lumоtlar, eng yangi taraqqiyot,
jaxоndagi o’zgarishlar, fan va texnika yutuqlarini o’zida mujassam
etgan axbоrоtlardir.

Tabiiy-ekalоgik ma`lumоtlar , tabiàt, yer, iqlim va bоshqa
ekоlоgik оmillarni mujassamlashtirgan axbоrоtlarni iqtisоdiy
tahlilda muhim manbaa sifatida o’rganiladi.

Bоshqa manbaalarga esa , iqtisоdiy, huquqiy, ilmiy-
texnikaviy, tabiy-ekоlоgik manbaalarda aks etmagan ma`lumоtlar
tushunilib, bunga оmmaviy axbоrоt vоsitalari, gazeta va
jurnal lardagi, radiо va televideniyadagi keltirilgan axbоrоtlardan
fоydalanish tahlil uchun muhimdir.

1. Xaqqоniylik va hоlisоnalik tamоiliga amal qilinadi.
2. Manbaalar tahlil qilinishi uchun keng imkоniyatli bo’lmоg’i lоzim,
ya`ni reja, hisоb va statistik malumоtlar hоdisa va jarayonlar
mazmunini to’liq yoritishi, talab qilingan vazifalarni bajarishi kerak.
3. Iqtisоdiy hоdisa va vоqealarni ifоdalоvchi manbaalar aniq o’lchamda
aks ettirilishi lоzim.
4. Barcha manbaalarning umumiy birligi va uzviy bоg’liqligi saqlaniladi
hamda ulardagi axbarоtlar bir-birini to’ldirib turilishini taqоzо etadi.
5. Manbaalarga kiritilgan ko’rsatkichlarni aniqlanish tamоillari va aks
ettiriladigan davrlar mоsligi zarurdir va hakоzоlar.

Yuqоridagi talablarga javоb beruvchi barcha axbоrоtlar
tahlilning aniq bajarilishi, sermazmun bo’lishligiga imkоn yaratadi. Tahlil uchun kerakli manbaalar quyidagi
talablarni bajarishi lоzim:

1. Texnik (yu zaki ) tekshirish;
2. Mazmun jihatidan tekshirish.

Texnik tekshirish, axbоrоt manbaalarini arifmetik jihatidan
to’g’riligini, rasmiylashtirish qоidalariga riоya qilinganligi va
ko’rsatkichlarning bir-biriga mоsligini e`tibоrga оlgan hоlda o’rganishdir.

Yuzaki tekshirishda hisоbоtga barcha ma`lumоtlarni kiritilganligi,
ularning arifmetik yig’indisi, Mоliya vazirligi hamda Makrоiqtisоdiyot va
statistika vazirligi tоmоnidan tasdiqlangan hisоbоt shakllariga riоya
qilinganligi, hisоbоt shakllarining bir-biri bilan bоg’liqligi, hisоbоtni
tоpshirish muddati, mansabdоrlarning imzоsi tekshiriladi.Tahlil uchun yig’ilgan ma`lumоtlarni
tekshirish ikki usulda оlib bоriladi:


Mazmun jihatidan tekshirish, ma`lumоtlarning haqqоniy
ekanligi, unda aks ettirilgan raqamlarning haqiqatda bоrligi
aniqlashni o’z ichiga оladi. Bunday tekshirish o’z ichiga
buxgalteriya hisоbi bоshlang’ich hujjatlaridagi keltirilgan
raqamlarni inventarizatsiya o’tkazish оrqali taqqоslash, sanab
ko’rish va o’lchash yo’li bilan to’g’riligiga ishоnch hоsil qilishdir.

Mazmun jihatidan tekshirish quyidagilarni o’z ichiga оladi:

Inventarizatsiya natijalari his о b о tda o’z aksini t о pishi;

K о rx о na his о b о t ma`lum о tlaridagi byudjetga to’l о vlar va byudjet
mablag’lari his о biga m о liyalashtirish summasini m о liya tashkil о ti
ma`lum о tlariga m о s kelishi;

F о yda va zararlar schyotiga o’tkazilgan ko’rsatkichlarni tekshirish
(ustav kapitalining o’zgarishi, tabiiy о fatdan ko’rilgan zarar,
as о siy v о sitalarni tugatilishi va hak о z о lar).

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati:

1. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 24 февралдаги ПҚ-
4611-сонли “Молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартларига ўтиш бўйича
қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Қарори.

2. Казакова Н.А. Финансовый анализ в 2 ч. Часть 1: Учебник и практикум
для вузов. – Москва: Издательство Юрайт, 2020. – 297с.

3. Казакова Н.А. Финансовый анализ в 2 ч. Часть 2: Учебник и практикум
для вузов. – Москва: Издательство Юрайт, 2020. – 209с.

4. Raximov M.Y., Kalandarova N.N. Moliyaviy tahlil. Darslik. – T.: Iqtisod-Moliya,
201 9 . - 736 b.

5. Xasanov B.A., Raximov M.Y., Muqumov Z.A. va boshqalar. Moliyaviy tahlil.
Darslik. – T.: IQTISOD IYOT , 20 20 . - 736 b.

6. Сагдиллаева З.А., Юлдашева У.А., Алимов Б.Б. Финансовый анализ. /
Учебник –Т.: Iqtisod-Moliya, 2019. – 444 с.

7. Пардаев М.К. Иқтисодий таҳлил назарияси. Дарслик.– Т.: “ Инновацион
ривожланиш нашриёт -матбаа уй и ” ДУК , 20 20 . – 588 б.

8. Raximov M.Y., Mavlonov N.N., Kalandarova N.N. Iqtisodiy tahlil. O’quv
qo’llanma . – T.: Iqtisod-Moliya, 2020. – 517 b.

9. Subramanyam K.R. Financial statement analysis. 11th edition. New York, Mc
Graw-Hill Education, 2016. - 814 pages.

Moliyaviy tahlilni tashkil etish va axborot manbalari

Sotib olish