Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	10000UZS
Размер	299.4KB
Покупки	0
Дата загрузки	24 Февраль 2025
Расширение	docx
Категория	Юриспруденция

Mulkdorning huquqlarini egalik qilishdan mahrum etish bilan bog‘liq bo‘lmagan huquqbuzarliklardan himoya qilish (negator da’vo).

mulkiy huquqlarni tiklash hamda shuning o’zi bilan mulkiy huquqlarni har
tomonlama va to’la himoya qilish masalasi qo’yiladi.
Shartnomali munosabatlarda mulkiy huquqlarni buzish quyidagicha
ko ’ rinishlarda bo ’ lishi mumkin :
a) qonun hujjatlarining talablariga muvofiq kelmaydigan mazmundagi bitim,
shuningdek, huquq-tartibot yoki axloq asoslariga atayin qarshi maqsadda tuzilgan
bitim o’z-o’zidan haqiqiy emas va u FKning 116-moddasiga binoan, haqiqiy
sanalmaydi hamda har ikki tarafning yoki bir tarafning bunday shartnoma yuzasidan
olgan daromadlari davlat daromadlariga o’tkaziladi;
b) muomalaga layoqatsiz shaxslar (yosh bolalar, ruhiy kasallar) bilan bitim
tuzilishi natijasida mazkur shaxslar mulkiy zarar ko’rsalar, qonun (FKning 117-119-
moddalari) tuzilgan bitimlarni haqiqiy emas, deb topishi bilan birga buzilgan mulkiy
huquqning tiklanishi lozimligini ham ko’rsatadi. Masalan, 13 yoshli bola o’ziga
hadya qilingan fotoapparatni ota-onasining ruxsatisiz birovga sotsa, shartnoma
haqiqiy sanalmasligi va bunday shartnomaning tuzilishi natijasida voyaga etmagan
shaxs mulkiy zarar ko’rgan bo’lsa, zarar haqi undirilishi mumkin;
v) jiddiy yanglishish, aldanish, zo’rlik qilinishi ta’sirida tuzilgan bitimlar
(shartnomalar) sud tomonidan haqiqiy emas, deb topilishi mumkin. Bunday bitimlar
tuzilishi natijasida buzilgan mulkiy huquqlar ham qonun (FKning 122-123-
moddalari) bo’yicha himoya qilinadi;
g) ayrim shartnomalar, chunonchi, oldi-sotdi, mahsulot etkazib berish,
kontraktatsiya, ijara, pudrat, yuk tashish va boshqa qator shartnomalar bo’yicha
olingan majburiyatlar butunlay yoki lozim darajada bajarilmasligi natijasida
tashkilotlar yoki ayrim fuqa- rolar mulkiy zarar ko’rishlari mumkin. Bunday hollarda
ham qonun (bunday shartnomalar)ning har qaysisini buzish oqibatlari to’g’ri- sida,
huquqiy normalar buzilgan huquqlarni himoya qilinishini nazarda tutadi.
Shartnomalardan tashqari bo’ladigan majburiyat munosabatlarida mulkiy
huquqlarning himoya qilinishiga kelsak, ba’zi hollarda majburiyat munosabatlari
yuqorida aytilganidek, o’zaro kelishuv asosida tuzilgan shartnomalardan kelib
chiqmay, bevosita qonun bilan ham belgilanishi mumkin. Bunday hollarda

Negator da’vo bilan bog‘liq tipik huquqbuzarliklar
Negator da’vo mulkdorning mulk huquqlarini buzuvchi turli xil holatlarni bartaraf
etishga qaratilgan. Quyida negator da’vo bilan bog‘liq eng keng tarqalgan
huquqbuzarliklar keltirilgan:
1. Qo‘shnilar tomonidan mulkdan foydalanishga to‘sqinlik qiluvchi holatlar
Qo‘shnilar bilan bo‘lgan mulkiy munosabatlar ko‘pincha nizolarni keltirib chiqaradi. Bu
nizolar mulkdorning mulkidan foydalanish huquqlarini buzishi mumkin:
1. Yo‘l yoki kirishni to‘sish:
o Qo‘shnilar tomonidan mulkka olib boruvchi yo‘l yoki kirish joyining to‘sib
qo‘yilishi.
o Masalan, mulk egasi foydalanadigan umumiy yo‘lakka noqonuniy qurilish
qilish yoki ob’ekt o‘rnatish.
2. Suv va kommunikatsiya infratuzilmasiga to‘sqinlik qilish:
o Qo‘shnilar tomonidan suv oqimini to‘sib qo‘yish yoki mulkdan
foydalanishga zarur infratuzilmalarning shikastlanishi.
3. Atrof-muhitga zarar yetkazuvchi xatti-harakatlar:
o Qo‘shnining mulk egasi hududiga axlat tashlash, zararli moddalar chiqarish
yoki ekologik holatni buzuvchi boshqa harakatlar.
4. Shovqin va bezovtalik:
o Qo‘shnining doimiy ravishda shovqin chiqarishi yoki mulkdan
foydalanishni cheklovchi boshqa noqulayliklarni keltirib chiqarishi.
2. Uchinchi shaxslarning noqonuniy xatti-harakatlari
Mulk egasining huquqlarini buzuvchi uchinchi shaxslarning noqonuniy xatti-harakatlari
negator da’voning asosiy ob’ektlaridan biri hisoblanadi:
1. Mulkka ruxsatsiz kirish:
o Uchinchi shaxslarning mulkka noqonuniy kirib kelishi yoki foydalanishi.
o Masalan, mulkka ruxsatsiz kirish, noqonuniy qurilish ishlarini amalga
oshirish.
2. Noqonuniy foydalanish:

 Uchinchi shaxsning mulkka noqonuniy kirishi yoki foydalanishi.
o Sud tomonidan huquqbuzarlikni to‘xtatish bo‘yicha qaror qabul qilinadi va
u ijro etilishi ta’minlanadi.
2. Mulkdan foydalanish huquqini tiklash:
o Mulk egasining mulkdan foydalanish va tasarruf etish huquqlarini to‘liq
tiklash negator da’voning asosiy maqsadi hisoblanadi.
o Bu mulk egasiga qonuniy huquqlaridan to‘liq foydalanish imkoniyatini
beradi, masalan:
 Mulkining yo‘lini ochish.
 Qonuniy foydalanishga ruxsat olish.
 Mulk atrofida noqonuniy qurilmalarni olib tashlash.
Negator da’voning asosiy natijalari
1. Noqonuniy to‘sqinlikni bartaraf etish:
o Huquqbuzarning noqonuniy xatti-harakatlari to‘xtatiladi va mulk egasi
uchun to‘sqinlik holati yo‘q qilinadi.
2. Mulk huquqining tiklanishi:
o Mulk egasi mulkdan foydalanish va tasarruf etish erkinligini qayta tiklaydi.
3. Davomiy huquqbuzarliklarning oldini olish:
o Negator da’vo orqali kelgusidagi huquqbuzarliklarning oldi olinadi, chunki
sud qarori huquqbuzarga kelajakda ham noqonuniy harakatlarni to‘xtatish
majburiyatini yuklaydi.
Negator da’voning predmeti huquqbuzarlik holatini bartaraf etish, maqsadi esa mulk
egasining foydalanish huquqini tiklashdir. Ushbu da’vo mulk egasiga o‘z huquqlarini
himoya qilish imkonini beradi va mulk huquqiga bo‘lgan noqonuniy to‘sqinliklarni
to‘xtatishda samarali vosita hisoblanadi.
Negator da’voni qo‘llashning o‘ziga xos jihatlari
1. Da’vo subyektlari: mulk egasi va huquqbuzar
1. Mulk egasi (da’vogar):
o Negator da’voni ko‘taruvchi shaxs mulk huquqiga ega bo‘lgan yuridik yoki
jismoniy shaxsdir.

231-moddasi asosida emas, balki mulkni egallashlarining qonuniyligini belgilovchi
huquq normalari (FK, 232-modda) asosida qo’ya oladilar. Masalan, mulkiy ijaraga
oluvchi, ya’ni mulk egasi bilan tuzilgan shartnoma bo’yicha ashyodan vaqtincha
foydalanuvchi shaxs bu mulkni egallash va undan foydalanish huquqi buzilganida har
kimga shu jumladan, mulk egasiga nisbatan ham da’vo qo’zg’atishga haqli. FKning
232- moddasida aytilishicha, garchi mulkdor bo’lmasa ham, qonun yoxud
shartnomada nazarda tutilgan boshqa asosga mol-mulkka egalik qilayotgan shaxs
ham FKning 228-231-moddalarida nazarda tutilgan huquqlarga, ya’ni vindikatsion va
negator da’volar qo’zg’atish huquqiga ega bo’ladi.
Sud tajribasini o’rganish shuni ko’rsatadiki, hozirgi vaqtda negator da’vo deb
atalgan da’vo bilan sudga kamdan-kam murojaat qilinadi. Ammo bundan mulk
egalarining huquqlarini buzishdan ma’lum darajada himoya qiluvchi mazkur huquq
normasi o’z aha- miyatini yo’qotadi, degan xulosa mutlaqo kelib chiqmaydi. Amalda
birovning mulkiy huquqini buzishga uringan har qanday shaxsni tartibga chaqirib
turuvchi bunday normalarning bo’lishi maqsadga muvofiqdir.
Mulkiy huquqni fuqarolik huquqi normalari bilan himoya qilishning boshqa
usullari
Yuqorida biz mulk huquqining ashyoviy-huquqiy vositalari yordamida
(vindikatsion va negator da’volar bilan) himoya qilinishi masalalari bilan tanishdik.
Mulkiy huquqni himoya qilish bilan bog’liq bo’lgan masalalarni o’rganishda, mulk
egalarining mulkiy huquqlarini himoya qiluvchi majburiyat huquqiga oid vositalar
ham muhim ahamiyatga ega. Mulk huquqini himoya qilishning bunday maj- buriy-
huquqiy usullari ikki ko’rinishda: 1) shartnomali munosabat- lar; 2) shartnomadan
tashqari munosabatlarda bo’ladi.
Shartnomali munosabatlarda mulkiy huquqning himoya qili- nishi
to’g’risida shuni aytish kerakki, tuziladigan xilma-xil shart- nomalar aksariyat
hollarda qonunga, shartnoma shartlariga rioya qilinib, to’g’ri va insofli ravishda
bajariladi. Ammo ba’zi hollarda shartnomaning ayrim intizomsiz ishtirokchilari
shartnoma yuzasidan olgan o’z majburiyatlarini butunlay bajarmasliklari yoki lozim
darajada bajarmasliklari hollari ham uchraydi. Bunday paytlarda tabiiy buzilgan

 Texnik pasport, sotuv hujjatlari yoki mol-mulkning boshqa huquqiy
dalillari.
o Qo‘shimcha dalillar:
 Guvohlik ko‘rsatmalari.
 Fotosuratlar, videoyozuvlar yoki boshqa isbot vositalari.
Mulkdan foydalanish yoki tasarruf qilishga to‘sqinlik qiluvchi holatlar
Negator da’voning asosiy sharti mulk egasining mulkdan foydalanish yoki uni tasarruf
etishiga noqonuniy to‘sqinlik mavjudligidir. Bunga quyidagilar kiradi:
1. Qo‘shnilar tomonidan to‘sqinlik:
o Suv oqimlarini to‘sish, shovqin qilish yoki mulk chegarasini buzish.
o Binoning umumiy hududiga noqonuniy ega chiqish.
2. Uchinchi shaxslarning noqonuniy xatti-harakatlari:
o Ruxsatsiz mulkka kirish yoki foydalanish.
o Mulk yaqinida noqonuniy qurilish ishlari olib borish.
3. Davlat organlari tomonidan harakatlar:
o Davlat yoki mahalliy organlar tomonidan qonuniy asossiz tarzda mulkdan
foydalanishni cheklash yoki mulkga kirishni taqiqlash.
4. Jismoniy yoki moddiy to‘sqinliklar:
o Mulkka yo‘lni to‘sib qo‘yish.
o Mulkni egasidan yashirish yoki uning tasarruf qilish huquqini buzish.
Huquqbuzarlik va uning davomiy xarakterga ega bo‘lishi
Negator da’vo faqat davomiy xarakterga ega bo‘lgan huquqbuzarliklar uchun
qo‘llaniladi. Bunday holatlar quyidagilardan iborat bo‘lishi mumkin:
1. Noqonuniy to‘sqinlikning davomiyligi:
o Mulk egasi huquqini tiklashga uringaniga qaramasdan, to‘sqinlik davom
etayotgan bo‘lsa.
2. Huquqbuzarlikning muntazamligi:
o Huquqbuzar bir martalik harakatlar emas, balki muntazam ravishda mulk
egasining huquqlarini buzayotgan bo‘lsa.
3. Buzilgan huquqni tiklash imkoniyati:

tashkilotlar va fuqarolar qonunga asosan o’zaro majburiyat munosabatlarida bo’ladi
va huquq sub’ektlari (tashkilotlar va fuqarolar) bir-birlariga nisbatan muayyan
majburiyatlar oladi. Agar qonun bilan belgilangan majburiyatlarni bajarmaslik
natijasida mulkiy zarar ko’rilsa, buzilgan mulkiy huquqlarni himoya qilish masalasi
vujudga keladi.
Shartnomalardan tashqari bo ’ lgan majburiyat munosabat - larida mulkiy
huquqning buzilishi asosan quyidagi hollarda uchrashi mumkin :
a) ba’zi hollarda ayrim shaxslar (yuridik shaxslar yoxud fuqarolar)ning
mulkiga qasddan yoki ehtiyotsizlik bilan zarar etkazish tufayli mulkiy huquqlar
buziladi. Masalan, davlat yoki tashkilot mol-mulkini talon-taroj qilish, fuqaroning
mulkini o’g’irlash, fuqaroga zarar etkazilishi natijasida mulkiy huquqlar buzilishi
mumkin. Bunday hollarda qonun buzilgan huquqlarning tiklanishi, mulkiy
huquqlarning har tomonlama va to’la himoya qilinishini belgilaydi;
b) amalda birovdan topshiriq olmay, uning manfaatlarini ko’zlab, ba’zi
xarajatlar qilish hollari ham bo’lishi, chunonchi, birovning to’satdan kasal bo’lib
qolgan bolasini shifoxonaga taksi mashinasida olib borib joylashtirishda ma’lum
xarajat qilinishi mumkin. Qonun bunday hollarda ham zararning to’lanishi lozimli-
gini ko’rsatib, mulkiy huquqni himoya qiladi;
v) xatolik bilan birovning mulki olingan yoki tejalgan bo’lsa, ya’ni birovning
mulkini olib qolish yoki tejash uchun qonun yoki shartnoma bilan belgilangan asoslar
bo’lmasa, olingan yoki tejalgan mulk egasiga qaytarilishi lozimligi qonunda
belgilanadi. Masalan, xatolik bilan ikkinchi marta takror to’langan qarz yoki
olinmagan mahsulot uchun tashkilotning to’langan puli qaytarilishi lozim.
Qonun (FKning normalari) yana boshqa ba’zi hollarda ham shartnomalardan
tashqari vujudga keladigan majburiyatlarda mulkiy huquqlarning himoya qilinishini
belgilaydi.
Negator da’voning huquqiy asosi

o Uchinchi shaxs tomonidan mulkni egasining ruxsatisiz foydalanish.
Masalan, yer uchastkasini noqonuniy foydalanish yoki mulk ustiga reklama
bannerlari o‘rnatish.
3. Mulk egasining huquqlariga bevosita zarar yetkazish:
o Mulkni qasddan buzish, shikastlash yoki uning atrofidagi hududga zarar
yetkazish.
4. Xususiy hayotni buzish:
o Mulk egasining hududida ruxsatsiz monitoring yoki kuzatuv vositalarini
o‘rnatish.
3. Davlat organlarining noqonuniy harakatlari yoki qarorlari
Davlat yoki mahalliy boshqaruv organlarining noqonuniy harakatlari mulkdorning
huquqlariga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Bunday holatlar negator da’vo orqali
sudga murojaat qilishga asos bo‘ladi:
1. Mulkdan foydalanishni cheklash:
o Davlat organlari tomonidan mulkdorning roziligisiz mulkdan foydalanishni
cheklovchi qarorlar qabul qilinishi.
o Masalan, mulkni davlat ehtiyojlari uchun olib qo‘yish haqida noto‘g‘ri yoki
noqonuniy qarorlar.
2. Noqonuniy soliq yoki jarimalar:
o Davlat organlari tomonidan mulk bilan bog‘liq ortiqcha soliqlar yoki
jarimalar belgilanishi.
3. Ruxsatsiz mulkka aralashuv:
o Davlat organlari yoki amaldorlari tomonidan mulk hududida ruxsatsiz
tadbirlar o‘tkazish yoki ob’ektlarni o‘rnatish.
Xulosa
Negator da’vo – mulk huquqini himoya qilishning muhim vositalaridan biri bo‘lib,
mulk egasining mulkdan foydalanish va tasarruf qilish huquqlarini tiklashda katta
ahamiyatga ega. Ushbu huquqiy institut mulk huquqining daxlsizligini ta’minlaydi va

o Sudga oldin murojaat qilganlik yoki boshqa organlarga ariza berganlik
haqida ma’lumot.
3. Sud jarayoni va uning bosqichlari
Negator da’vo bo‘yicha sud jarayoni bir necha bosqichdan iborat:
1. Da’vo arizasini tayyorlash:
o Da’vogar sudga huquqbuzarlikni bartaraf etish va mulkdan foydalanish
huquqini tiklashni so‘rab ariza beradi.
o Arizaga mulk huquqi va huquqbuzarlikni tasdiqlovchi barcha hujjatlar
ilova qilinadi.
2. Sudga murojaat qilish:
o Da’vo arizasi mulk joylashgan yoki huquqbuzar yashayotgan hududdagi
sudga topshiriladi.
o Davlat boji to‘lanadi (boj summasi da’vo qiymatiga bog‘liq).
3. Sud jarayonining bosqichlari:
o Oldi tayyorgarlik: Sud da’vo arizasini ko‘rib chiqadi, dalillarni tekshiradi
va jarayonni boshlash haqida qaror qabul qiladi.
o Sud jarayoni:
 Har ikki tomon (da’vogar va javobgar) o‘z dalillarini keltiradi.
 Guvohlarning ko‘rsatmalari, ekspertiza natijalari va boshqa dalillar
ko‘rib chiqiladi.
o Qaror chiqarish: Sud to‘plangan dalillarga asoslanib, mulk egasining
huquqlarini tiklash yoki da’voni rad etish bo‘yicha qaror qabul qiladi.
4. Sud qarorining ijrosi:
o Qaror qabul qilinganidan so‘ng, sud ijrochilari orqali huquqbuzarlikni
bartaraf etish va mulk egasining huquqlarini tiklash amalga oshiriladi.
Negator da’voni qo‘llashda mulk egasi va huquqbuzarning roli muhimdir. Dalillarni
to‘plash va ularni sudda isbotlash da’voning muvaffaqiyatli hal etilishida hal qiluvchi
omil hisoblanadi. Sud jarayoni qonuniylik va adolat tamoyillariga asoslangan bo‘lib,
mulk egasining huquqlarini himoya qilish va huquqbuzarliklarni bartaraf etishga
qaratilgan.

3. Mulkdor manfaatlarini himoya qilish:
o Negator da’vo mulkdorning iqtisodiy manfaatlarini saqlashga va ularning
huquqiy himoyasini ta’minlashga qaratilgan.
4. Davomiy huquqbuzarliklarga qarshi kurash:
o Negator da’vo davomiy xarakterga ega bo‘lgan huquqbuzarliklarni
to‘xtatishga qaratilgan. Bu mulk egasining huquqlarini uzoq muddatli
himoya qilish uchun muhim hisoblanadi.
5. Huquq va majburiyatlarning muvozanati:
o Mulk huquqini himoya qilishda boshqa shaxslarning qonuniy manfaatlarini
ham hisobga olish zarur. Bu tamoyil mulk munosabatlarida ijtimoiy
barqarorlikni saqlashga yordam beradi.
Negator da’vo huquqiy asosi Fuqarolik kodeksining mulk huquqini himoya qilishga
doir normalariga tayanadi va mulkdorning manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan.
Mulk huquqining daxlsizligi, qonuniylik va adolat tamoyillariga asoslangan ushbu
da’vo mulk egalarining qonuniy huquqlarini tiklash va huquqbuzarliklarni bartaraf
etishda samarali vosita hisoblanadi.
Negator da’voning qo‘llanilish shartlari
Mulk huquqining mavjudligi va uni tasdiqlovchi dalillar
Negator da’vo muvaffaqiyatli amalga oshirilishi uchun mulk egasi quyidagilarni
ta’minlashi lozim:
1. Mulk huquqining mavjudligi:
o Mulk egasi mulkka egalik qilish, undan foydalanish va tasarruf etish
huquqlariga ega bo‘lishi kerak.
o Ushbu huquqni qonuniy hujjatlar orqali isbotlash zarur.
2. Tasdiqlovchi dalillar:
o Ko‘chmas mulk uchun:
 Davlat reestridan olingan mulkka egalik huquqi guvohnomasi.
 Shartnomalar (sotib olish, hadya qilish, meros bo‘yicha hujjatlar).
o Ko‘char mulk uchun:

o Da’vogar mulk huquqini tasdiqlovchi hujjatlarni taqdim etishi va mulkdan
foydalanishga yoki tasarruf etishga noqonuniy to‘sqinlik mavjudligini
asoslashi kerak.
o Mulk egasi mulkni egalik qilishdan mahrum bo‘lmagan, ammo mulk
huquqi buzilayotgan holatlarni bartaraf etishni talab qiladi.
2. Huquqbuzar (javobgar):
o Bu mulkdorning huquqlarini buzayotgan yoki uning mulkidan
foydalanishga to‘sqinlik qilayotgan shaxs bo‘lishi mumkin.
o Huquqbuzar sifatida quyidagilar qatnashishi mumkin:
 Qo‘shnilar yoki yaqin joylashgan shaxslar.
 Uchinchi shaxslar (mulkka noqonuniy kiruvchi shaxslar).
 Davlat yoki mahalliy boshqaruv organlari.
o Javobgar noqonuniy xatti-harakatlarni to‘xtatishi yoki bartaraf etishi
majburiyatini oladi.
2. Dalillarni to‘plash va isbotlash tartibi
Negator da’voni ko‘rib chiqishda mulkdor o‘z huquqlarini buzilayotganini sud oldida
isbotlashi kerak. Isbotlash jarayoniga quyidagilar kiradi:
1. Mulk huquqini tasdiqlash dalillari:
o Davlat reestridan guvohnoma, shartnomalar yoki boshqa huquqiy hujjatlar.
o Ko‘char mol-mulk uchun: texnik pasport, kvitansiyalar yoki boshqa
egalikni tasdiqlovchi hujjatlar.
2. Huquqbuzarlikni isbotlovchi dalillar:
o Fotosuratlar yoki videoyozuvlar (masalan, mulk atrofidagi noqonuniy
qurilishlar, to‘sqinlik holatlari).
o Guvohlarning ko‘rsatmalari (masalan, qo‘shnilar yoki voqea guvohlari).
o Ekspertiza natijalari (masalan, mulkka yetkazilgan zarar hajmini aniqlash
uchun).
3. Davomiy huquqbuzarlikni tasdiqlash:
o Mulk egasining huquqlari uzoq muddat davomida buzilayotganini isbotlash
uchun yozma hujjatlar yoki boshqa dalillar.

qonuniy tartib-qoidalarni saqlashga xizmat qiladi. Negator da’voning ahamiyati
quyidagilardan iborat:
1. Mulk huquqining daxlsizligini ta’minlash:
o Negator da’vo mulkdorga mulkidan foydalanishga to‘sqinlik qiluvchi
huquqbuzarliklarni bartaraf etish imkonini beradi.
o Bu mulk egasining qonuniy manfaatlarini himoya qilishda kuchli
mexanizm bo‘lib xizmat qiladi.
2. Huquqbuzarliklarning oldini olish:
o Negator da’vo davomiy xarakterga ega bo‘lgan huquqbuzarliklarni
to‘xtatishga yordam beradi, bu esa mulkdan qonuniy foydalanishni
tiklashga imkon beradi.
3. Ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash:
o Mulk huquqining qonuniy himoyasi fuqarolar o‘rtasidagi nizolarni
kamaytirishga va jamiyatda huquqiy madaniyatni oshirishga xizmat qiladi.
4. Sud amaliyotida samaradorlik:
o Negator da’vo orqali mulkiy nizolar qonuniy asosda hal qilinadi, bu esa
sud jarayonlari orqali adolatni tiklashga yordam beradi.
Mulk huquqini himoya qilishni takomillashtirish uchun quyidagi takliflar taqdim etildi :
1. Huquqiy xabardorlikni oshirish:
o Fuqarolar mulk huquqini himoya qilish imkoniyatlari, xususan, negator
da’vo mexanizmi haqida yetarlicha ma’lumotga ega bo‘lishlari kerak.
o Mulk huquqi bo‘yicha o‘quv dasturlarini kengaytirish va huquqiy maslahat
xizmatlarini rivojlantirish zarur.
2. Sud amaliyotini takomillashtirish:
o Negator da’volarni tezkor va adolatli ko‘rib chiqish uchun sud
organlarining ish uslubini takomillashtirish kerak.
o Sudlarda huquqbuzarliklarni aniqlash uchun ekspertiza tizimini yanada
samarali qilish zarur.
3. Mulkdan foydalanish bilan bog‘liq infratuzilmalarni yaxshilash:

3. Huquqiy mexanizmlarning takomillashuvi:
Negator da’vo amaliyoti sud tizimining samaradorligini oshirish va huquqiy
himoya mexanizmlarini rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi.
Shunday qilib, negator da’vo mulkdorning huquqlarini himoya qilishdagi asosiy
vositalardan biri bo‘lib, u mulkdan foydalanish va tasarruf etish erkinligini ta’minlash,
huquqbuzarliklarni bartaraf etish va ijtimoiy adolatni tiklashda muhim ahamiyat kasb
etadi.
Mulkdan foydalanishda mulk egasiga qilingan to’sqinliklarni bartaraf etish
(negator da’volar)
Ba’zi hollarda mulkiy huquqning buzilishi ashyoni egallash huquqidan
mahrum qilish bilan bog’liq bo’lmasligi ham mumkin. Ashyo mulk egasining
ixtiyorida, egaligida bo’lgan bir vaqtda mazkur ashyoni biror-bir shaxsning harakati
to’sqinlik qilishi oqibatida foydalanishga qiynalishi yoki umuman foydalanishga
imkoni bo’lmay qolishi mumkin. Masalan, fuqaro A.ning qarzi uchun fuqaro B.ning
mulki noto’g’ri xatlanganida, fuqaro B. mulkning ro’yxatdan chiqari- lishini va shu
bilan o’z mulkidan foydalanishga qilingan to’sqin- likning bartaraf etilishini talab qila
oladi.Mulk egalarining mulkni egallash va undan foydalanish huquqini buzish, garchi
bu egalik huquqidan mahrum qilish bilan bog’liq bo’lmasa ham yo’qotish haqidagi
talablar huquq nazariyasida negator 20
da’volar deb aytiladi. Boshqacha aytganda,
negator da’vo deyilganda, ashyoga egalik qiluvchi mulkdorning uchinchi shaxslardan
mulkni egallash, foydalanish va tasarruf etish huquqini amalga oshirishga to’sqinlik
qiluvchi holatlarni bartaraf etish haqidagi noshartnomaviy talab tushuniladi. FKning
231-moddasida mulkdor o’z huquqlarining har qanday buzilishini, garchi bu buzilish
egalik qilishdan mahrum etish bilan bog’liq bo’lmasa ham, bartaraf etishni talab qila
olishi ko’rsatilgan. Mazkur da’voning narsasi mulk egasining bunday halaqitni
(to’sqinlikni) yo’q qilish haqidagi talabi hisoblanadi. U mulk egasiga mulkidan
foydalanishda, o’z huquqini amalga oshirishda to’sqinlik qiladi.
Sudda negator da’voni mulk egasigina emas, balki ashyoni qonuniy asoslar
bo’yicha masalan, qonun yoki shartnomaga asosan, egallovchi shaxs ham
qo’zg’atishga haqli. Bunday qonuniy egallovchilar o’zlarining talablarini FKning

Fuqarolik kodeksidagi normativ qoidalar
Negator da’vo O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi bilan tartibga solinadi. U
mulk huquqini himoya qilishning asosiy vositalaridan biri sifatida quyidagi normativ
qoidalarga asoslanadi:
1. Mulkdorning huquqlari haqida umumiy qoidalar:
o Fuqarolik kodeksi mulk egasining mulkka egalik qilish, undan foydalanish
va tasarruf etish huquqini kafolatlaydi. Bu huquqlar har qanday noqonuniy
xatti-harakatlar va to‘sqinliklardan himoya qilinishi lozim.
o Kodeksda mulk egasining huquqlari faqat qonuniy asosda cheklanishi
mumkinligi belgilangan.
2. Noqonuniy to‘sqinliklarni bartaraf etish huquqi:
o Fuqarolik kodeksining tegishli moddalari mulk egasiga o‘z huquqlarini
himoya qilish uchun negator da’vo orqali sudga murojaat qilish
imkoniyatini beradi.
o Bu da’vo mulkdan foydalanishga yoki tasarruf etishga to‘sqinlik qiluvchi
har qanday holatni bartaraf etishga qaratilgan.
3. Huquqiy asoslarga ega bo‘lmagan harakatlar:
o Kodeksda mulk huquqiga noqonuniy aralashish yoki davomiy to‘sqinlikka
qarshi choralar ko‘rilishi ko‘zda tutilgan. Bu mulkdor manfaatlarini
muhofaza qilishga xizmat qiladi.
Mulkdorning huquqlarini himoya qilish prinsiplari
Negator da’vo mulkdorning huquqlarini himoya qilishda quyidagi asosiy prinsiplarga
tayanadi:
1. Mulk huquqining daxlsizligi:
o Mulk egasi o‘z mulkidan qonuniy ravishda foydalanish va tasarruf etish
huquqiga ega. Bu huquq boshqa shaxslar tomonidan buzilmasligi lozim.
2. Adolat va qonuniylik prinsipi:
o Mulk huquqiga bo‘lgan har qanday noqonuniy to‘sqinlik qonuniy tartibda
bartaraf etilishi kerak. Bu prinsiplarga rioya qilish ijtimoiy adolatni
ta’minlashga yordam beradi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
1. O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi.
2. O‘zbekiston Respublikasi Mulk huquqini himoya qilish to‘g‘risidagi qonuni.
3. Rasulov, A. "Mulk huquqining huquqiy himoyasi." Toshkent: Adolat nashriyoti,
2020.
4. Hasanov, I. "Fuqarolik huquqida vindikatsion da’vo institutining ahamiyati."
Toshkent: Fan nashriyoti, 2018.
5. Karimov, R. "Sud amaliyotida mulkiy nizolarni hal qilish." Samarqand: SamDMI
nashriyoti, 2021.
6. Safarov, B. "Mol-mulk huquqi va uning sud orqali himoyasi." Toshkent: Yangi
asr avlodi, 2019.
7. Abdullayev, M. "Vindikatsion da’volarning nazariy va amaliy masalalari."
Toshkent: Ilm va Taraqqiyot, 2017.
8. Dewey, J. "Demokratiya va huquqni muhofaza qilish." Toshkent: Sharq
nashriyoti, 2015.
9. Vygotskiy, L.S. "Huquqiy nizolarda psixologik yondashuv." Moskva:
Prosveshchenie, 1978.
10. UNESCO, "Huquqni himoya qilish bo‘yicha xalqaro me’yorlar." Parij: UNESCO
nashriyoti, 2020.
11. Shoniyozov, O. "Ko‘chmas mulk huquqi: Nazariya va amaliyot." Toshkent:
Adolat nashriyoti, 2019.
12. Rahimov, J. "Fuqarolik qonunchiligida mulk huquqi." Toshkent: Innovatsion
rivojlanish nashriyoti, 2018.
13. World Bank, "Property Rights and Legal Protection." Washington: World Bank
Publications, 2021.
14. Brown, H.D. "Principles of Property Law." London: Routledge, 2016.
15. Egamberdiyev, I. "Sud amaliyotida vindikatsion da’volar." Toshkent: Ilm va
Ma’rifat, 2018.
16. Piaget, J. "Mol-mulk huquqining rivojlanishi." Moskva: Nauka, 1975.
17. Freire, P. "Huquq va adolat tamoyillari." Toshkent: Yangi kitob, 2017.

o Negator da’vo mulkdorning mulk huquqini to‘liq tiklash uchun
qo‘llaniladi. Bu faqat davomiy huquqbuzarlik bartaraf etilganda amalga
oshadi.
Negator da’voning muvaffaqiyatli qo‘llanilishi uchun mulk huquqining mavjudligi
hujjatlar orqali tasdiqlanishi, mulkdan foydalanishga to‘sqinlik qiluvchi holatlar
aniqlanishi va ushbu to‘sqinlikning davomiy xarakterga ega bo‘lishi zarur. Ushbu
shartlar negator da’vo orqali mulkdorning huquqlarini samarali himoya qilishni
ta’minlaydi.
Negator da’voning predmeti va maqsadi
Negator da’voning predmeti
Negator da’vo mulk egasining mulkidan foydalanish yoki tasarruf etish huquqlarini
buzuvchi holatlarni bartaraf etishga qaratilgan. Ushbu da’voning predmeti
quyidagilardan iborat:
1. Huquqbuzarlikning mavjudligi:
o Mulkdan foydalanishga to‘sqinlik qiluvchi yoki mulkka nisbatan
noqonuniy aralashuv holatlarini bartaraf etish.
2. Huquqbuzar shaxsning harakatlari yoki harakatsizligi:
o Mulk egasiga to‘sqinlik qiluvchi shaxsning noqonuniy xatti-harakatlari
(masalan, mulkka ruxsatsiz kirish, mulkni ataylab shikastlash va hokazo).
o Huquqbuzarning o‘z majburiyatlarini bajarmasligi, masalan, mulk
egasining yo‘lini ochish yoki foydalanishga ruxsat bermaslik.
Negator da’voning maqsadi
Negator da’vo mulk huquqini himoya qilishning asosiy vositalaridan biri bo‘lib,
quyidagi maqsadlarga erishishni ko‘zlaydi:
1. Huquqbuzarlikni bartaraf etish talabi:
o Mulk egasi sud orqali huquqbuzardan o‘z mulkiga nisbatan to‘sqinlik
qiluvchi yoki noqonuniy xatti-harakatlarni to‘xtatishni talab qiladi.
o Bunga misollar:
 Qo‘shnining noqonuniy ravishda suv oqimini to‘sishi yoki mulkka
kirishni cheklashi.

qilishiga to‘sqinlik qiluvchi harakatlar va holatlarni bartaraf etishga qaratilgan
fuqarolik-huquqiy institutdir. Bu da’vo mulk egasining mulk huquqini har qanday
noqonuniy to‘sqinlikdan himoya qilish imkoniyatini beradi va mulkdor huquqlarini
buzgan shaxs yoki tashkilotlarga qarshi sudga murojaat qilishni nazarda tutadi.
Negator da’voning huquqiy mohiyati quyidagilardan iborat:
1. Mulkdan foydalanish erkinligini ta’minlash:
Mulk egasi mulkidan qonuniy asosda foydalanishi va tasarruf etishi kerak. Har
qanday noqonuniy xatti-harakatlar yoki to‘sqinliklar bu huquqni buzadi.
2. Davomiy huquqbuzarliklarni bartaraf etish:
Negator da’vo mulk huquqining buzilishida davomiylik bo‘lsa, ushbu
huquqbuzarliklarni to‘xtatishga xizmat qiladi.
3. Qonunchilik tamoyillarini amalga oshirish:
Fuqarolik kodeksida belgilangan mulkdorning huquqlarini himoya qilishning
muhim mexanizmi sifatida negator da’vo qonuniylikni tiklashni ta’minlaydi.
Mavzuning dolzarbligi va ahamiyati
Bugungi kunda mulkdorlarning huquqlariga turli shakllarda to‘sqinlik qilish holatlari
uchrab turadi. Bu holatlar mulkdorning mulkidan foydalanish yoki tasarruf etish
huquqlarini cheklab qo‘yishi mumkin. Masalan:
 Qo‘shnilarning noqonuniy harakatlari (suv oqimlarini to‘sish, shovqin qilish va
hokazo).
 Uchinchi shaxslar tomonidan mulkka noqonuniy kirish.
 Davlat organlarining noqonuniy qarorlari yoki xatti-harakatlari.
Mazkur mavzu dolzarb ahamiyat kasb etadi, chunki:
1. Fuqarolik huquqlari himoyasi:
Negator da’vo orqali mulkdorlar o‘z huquqlarini himoya qilishi, noqonuniy xatti-
harakatlardan xalos bo‘lishi mumkin.
2. Ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash:
Mulkiy nizolarni qonuniy yo‘l bilan hal qilish fuqarolar o‘rtasidagi
munosabatlarni yaxshilaydi va jamiyatda qonuniy tartibni saqlaydi.

Mulkdorning huquqlarini egalik qilishdan mahrum etish bilan bog‘liq
bo‘lmagan huquqbuzarliklardan himoya qilish (negator da’vo).
Reja:
1. Kirish
2. Negator da’voning huquqiy asosi
3. Negator da’voning qo‘llanilish shartlari
4. Negator da’voning predmeti va maqsadi
5. Negator da’voni qo‘llashning o‘ziga xos jihatlari
6. Negator da’vo bilan bog‘liq tipik huquqbuzarliklar
7. Sud amaliyoti va negator da’volar bo‘yicha qarorlarning o‘ziga xosligi
8. Xulosa va foydalanilgan manbalar
Kirish
Negator da’vo – mulk huquqini himoya qilish vositalaridan biri bo‘lib, mulkdorga
egalik qilish huquqidan mahrum etmasdan, uning mulkidan foydalanishga yoki tasarruf

o Suv oqimi, yo‘l, kommunikatsiyalar kabi umumiy infratuzilmalarni
boshqarish bo‘yicha qonuniy tartibotlarni takomillashtirish lozim.
4. Davlat organlarining huquqiy javobgarligini oshirish:
o Davlat organlari va mansabdor shaxslarning noqonuniy qarorlar qabul
qilish va mulk huquqini buzishga yo‘l qo‘ymasliklari uchun nazoratni
kuchaytirish.
5. Texnologiyalarni joriy etish:
o Mulk huquqini himoya qilishga oid hujjatlarni raqamlashtirish va
monitoring tizimlarini keng qo‘llash orqali noqonuniy xatti-harakatlarni
oldini olish.
Negator da’vo mulk huquqini himoya qilishda adolat va qonuniylik tamoyillarini
tiklashda muhim ahamiyat kasb etadi. U mulkdorlarning qonuniy manfaatlarini himoya
qilish, huquqbuzarliklarni bartaraf etish va ijtimoiy barqarorlikni saqlashda samarali
vosita hisoblanadi. Taklif qilingan chora-tadbirlar mulk huquqini yanada
mustahkamlash, sud tizimini takomillashtirish va mulkdorlarning huquqlarini
ta’minlashga qaratilgan. Bu esa jamiyatda mulk huquqining ahamiyatini oshiradi va
huquqbuzarliklar sonini kamaytirishga xizmat qiladi.

Mulkdorning huquqlarini egalik qilishdan mahrum etish bilan bog‘liq bo‘lmagan huquqbuzarliklardan himoya qilish (negator da’vo).

Купить