Mustaqillikka erishish arafasida O‘zbekiston Respubliksidagi siyosiy ahvol - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	58.5KB
Xaridlar	5
Yuklab olingan sana	27 Yanvar 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Sotuvchi

univer cafe

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

99 Sotish

Mustaqillikka erishish arafasida O‘zbekiston Respubliksidagi siyosiy ahvol

Sotib olish

Mustaqillikka erishish arafasida O‘zbekiston Respubliksidagi
siyosiy ahvol.
Mundarija:
Kirish ............................................................................................................................................... 2
I.Bob. Turkiston milliy ozodlik uchun boshlagan harakar .............................................................. 4
1.1.XX asr boshida Turkistonning ijtimoiy-siyosiy va ma’naviy ahvoli, tarixiy shart-sharoitlar . . . 4
1.2.XX asr 80-yillari o rtalarida respublika ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va ma naviy hayotidagi ʻ ʻ
inqirozli holat. Markazning O`zbekistonda amalga oshirgan qatag`on siyosati. ........................... 11
1.3 “Paxta ishi”, “O`zbek ishi” nomli kompaniyalar. Aholi turmush tarzining og`irlashuvi. Orol
fojasi. Farg`ona voqealari. ............................................................................................................. 13
II.Bob.Mustaqillikka erishish arafasida O‘zbekiston Respubliksidagi siyosiy ahvol. .................. 19
2.1.1989 yil o`rtalarida respublika ijtimoiy-siyosiy hayotidagi o`zgarishlar. Milliy manfaatlar
ustuvorligining o`sib borishi. ......................................................................................................... 19
2.2. Islom Karimovning O`zbеkiston Rеspublikasi birinchi Prеzidеnti etib saylanishi. Mustaqillik
Dеklaratsiyasining qabul qilinishi va uning ahamiyati. ................................................................. 20
Xulosa ............................................................................................................................................ 27
Foydalanilgan adabiyotlar: ............................................................................................................ 30
1

Kirish
Mavzuning dolzarbligi :Istiqlolning ahamiyatini hech narsa bilan qiyoslab
bo’lmaydi. U biz uchun ulkan imkoniyatlar eshigini ochib berdi. Odamlarimiz
ko’ksiga shamol tegdi, yelkasi oftob ko’rdi. Erkin va farovon hayot barpo etishga
bo’lgan chin istak-xohish paydo bo’lib, kelajakka ishonch tuyg’ysi uyg’ondi.
Milliy an’ana hamda qadriyatlarimiz qayta tiklandi, ajdodlarimizga xurmat-
ehtirom ko’rsatildi. O’z navbatida, boshlangan ulkan qurilish va obodonlashtirish
ishlari tufayli shaharu qishloqlarimiz qiyofasi o’zgarib, zamonaviylashib
borayotir. Ta’lim muassasalari, yo’llar, ko’priklar, sport majmualari barpo
etilayapti. Qisqasi, inson baxtli yashashi uchun nimaiki zarur bo’lsa, barchasi
muhayyo qilinmoqda. Kishi qalbidan joy olish xuddiki, yozuvlar bilan to’la
daftardan bo’sh joy izlashga o’xshaydi. Avval daftarni yaxshilab, birma bir
varaqlaganing kabi, insonni ham obdon o’rganib, u bilan yaxshi-yomon kunda
birga bo’lish kerak.
Siz kimningdir mo’jazgina qalbidan olgan joyingiz bu sizning – Vataningiz.
Siz yashayotgan mitti yurak siz uchun bir kichik Vatan, keyinchalik sizning
kattaroq Vataningiz darvozalari ochila boshlaydi: siz yashayotgan qalb istiqomat
qiluvchi boshqa bir qalblar – oilangiz, kichik qishloq, mahallangiz, tuman,
viloyatingiz, butun boshli Respublikangiz. Qarangki, bularning barchasi sizniki,
sizning Vataningizdir.
Mana yaqinda mustaqillik degan ulug’ ne’matga, bebaho boylikka
erishganimizga ham 30 yil to’ladi. Bugun o’zbek diyori o’zgacha ko’rkka,havas
qilarli husnga ega. Chiroyi kundan kunga oshib, yashnab bormoqda. Mustaqillikka
erishganimizdan beri, qilinayotgan o’zgarish va yangilanishlar maqtanishga
arzigulik. Bugun qay sohaga yuzlanmang, qaysi yo’nalishga boqmang o’z
yutuqlari bilan bo’ynini g’oz qilib turibdi. Mamlakatimizda barcha sohalarda dadil
islohotlar amalga oshirilmoqda. Iqtisodiyot tarmoqlarini zamon talablariga
moslagan holda yangilash, aholi farovonligini oshirishga qaratilgan huquqiy
hujjatlar qabul qilinmoqda. Tashabbus va takliflar qo’llab – quvvatlanib,
2

moliyaviy va tashkiliy jihatdan qo’llab kelinyapti. Bunday keng ko’lamli ishlar
natijasi har jabhada sezilmoqda. Fan va madaniytat, axborot texnologiyalari,
iqtisodiyot, turizm, qurilish, qishloq xo’jaligi taraqqiyoti, farmaseftika,
meditsina, televediniya, radio, kinomatagrafiya... Bularning har biri bir olam,
suhbat uchun bir mavzu, soatlab, kunlab so’z yuritsa bo’ladi. Aytib ado
qilolmaysiz. Zamon talablariga mos yurish bilan birgalikda, milliylik bilan
hamohang tazrda olib borilayotgan islohotlar, yurtdoshlarimiz uchun nihoyatda
shinam va ko’rkam uy - joylar, qulay o’qishxona va darsxonalar, maktab va
universitetlar, joriy yildan o’z faoliyatini boshlovchi ko’pgina imtiyozlarga ega
bo’lgan kasb – hunar maktablari, zamonaviy tibbiy jihozlar bilan ta’minlangan va
ta’mirlangan, yangitdan qurilgan shifoxonalar, sayyohlar e’tiborini o’ziga jalb
qilib kelayotgan turistik bino majmualari, mehmonxonalar, yurtdoshlarimiz
vaqtini yanada mazmunli o’tkazilishini maqsad qilib bunyod etilgan istirohat
bog’lari, tarixiy, ijtimoiy mavzudagi ekranbop kinofilmlarning suratga
olinayotgani bugungi kunning ko’zga ko’ringan yutuqlaridandir.
Kurs ishining maqsadi : Mustaqillikdan oldin Turkiston milliy ozodlik
uchun boshlagan harakar haqida ma’lumot berish.
Kurs ishining vazifasi: Turkistonning ijtimoiy-siyosiy va ma’naviy ahvoli,
tarixiy shart-sharoitlarini yoritish
Kurs ishining ob'ekti : “Paxta ishi”, “O`zbek ishi” nomli kompaniyalar.
Aholi turmush tarzining og`irlashuvi. Orol fojasi. Farg`ona voqealari.
Kurs ishining predmeti : Mustaqillikka erishish arafasida O‘zbekiston
Respubliksidagi siyosiy ahvoli haqida
Kurs ishining tuzilishi: Kurs ishi kiris qismi, 2 ta bob, 5 ta reja, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlardan iborat.
3

I.Bob. Turkiston milliy ozodlik uchun boshlagan harakar
1.1. XX asr boshida Turkistonning ijtimoiy-siyosiy va ma’naviy ahvoli,
tarixiy shart-sharoitlar
Xalqning, jonajon o’lkaning, davlatimiz hududining holis va haqqoniy
tarixini tiklash, milliy o’zlikni anglash jarayonida g’oyat muhim o’rin tutadi.
Shunday ekan tarixni o’rganish va bilish zarur. Tarixsiz kelajak yo’q. Zero bu
maqolada XX asrda Turkistonning ijtimoiy-siyosiy va albatta manaviy hayoti
haqida so’z yuritishga harakat qildik. Turkiston bu davrda qanday ahvolda edi va
mintaqada qanday siyosiy-ijtimoiy o’zgarishlar, jamoatchilik ishlari olib
borilmoqda edi. Tarix–bu bizning kelajagimiz. Tarixni bilmasdan turib kelajakka
yuz tutib bo’lmaydi. Chunki, kelajak bugundan, bugun esa tarixdan boshlanadi.
Bulardan tashqari o’sha davr ma’rifatparvarlari qanday g’oyalar ostida birlashishni
ilgari surishgan va o’lkani yangilash siyosati qay tarzda amalga oshirilganligi
haqida ham so’z yuritishga harakat qildik. Turkiston xalqining kelajagi eng avvalo
xalqning o’ziga, ma’naviy qudratiga va milliy ongining ijodiy kuchiga bo’g’liq edi.
Bu davrda Turkistonda millatning ma’naviy va aqliy o’sish salohiyatining
oshirilishiga kuchli e’tibor qaratilgan edi. Chunki, ma’naviylik va ma’rifiylik
Turkiston xalqining ko’p asrlik tarixi davomida doimo uning eng kuchli va o’ziga
xos bir xususiyati hisoblanardi.
XX asrning boshlanishi Turkiston o’lkasi tarixida eng jiddiy burilish yuz
b е rgan davrlardan biriga to’g’ri k е ldi. O’tgan o’n yilliklar mobaynida o’lka
bag’rida y е tilgan jarayonlar ijtimoiy hayot yuzasiga qalqib chiqib, uning n е gizini
qamrab olgan chuqur tanglikni ochib tashladi. Tashqi va ichki omillar tufayli
vujudga k е lgan bu jarayonlar o’z tabiatiga ko’ra bir xil emas, l е kin o’zining
y е miruvchilik ta'siri jihatidan yaxlit edi. Turkiston 1917-yilda muhim siyosiy
o’zgarish arafasida turar edi. Mintaqa xalqlari Rossiyaning 50 yillik
mustamlakachilik zulmiga qarshi tinimsiz ravishda milliy ozodlik kurashini olib
bordilar. Dastlab ma’rifatparvarlik harakati siyosatida vujudga kelgan Jadidchilik
Turkiston taqdiri hal qilinoyatgan paytda o’zbek xalqini g’oyaviy jihatdan
4

birlashtiruvchi kuch sifatida maydonga chiqdi.
Turkiston birligi g’oyasi unda istiqomat qilib kelgan xalqlarning azaliy
orzusi bo’lib kelgan. Bugungi kunda ham bu g’oya barcha xalqlarimiz uchun
mushtarakdir. XX asr boshlarida hozirgi O’zb е kiston hududi tarkibiga uch davlat
birlashmasi: Rossiya O’rta Osiyoni zabt etganidan k е yin tuzilgan va uning
tarkibiga mustamlaka sifatida qo’shib olingan Turkiston g е n е ral-gub е rnatorligi,
shuningd е k, yuzaki ravishda mustaqil bo’lgan, ammo Rossiyaga qaram
hisoblangan Buxoro amirligi va Xiva xonligi kirar edi. O’sha vaqtda hududining
kattaligi va aholisining ko’pligi jihatidan Turkiston o’lkasi yoki Turkiston d е b
atalgan Turkiston g е n е ral-gub е rnatorligi eng yirik sanalardi. Uning tarkibiga
Samarqand, Sirdaryo, Farg’ona, Zakaspiy va Е ttisuv viloyatlari kirar edi.
O’lkadagi b е sh milliondan ko’proq aholining asosiy, ko’pchilik qismini
o’zb е klar, tojiklar, qirg’izlar, qozoqlar, turkmanlar va boshqa y е rli xalqlar tashkil
etardi. Ularning hammasi Islom diniga e'tiqod qiluvchi musulmonlar edi. Biroq
o’sha vaqtda “musulmon”, “musulmon aholi” tushunchalari diniy mazmungagina
emas, balki etnik mazmunga ham ega bo’lib, undan mahalliy aholini Rossiyadan
ko’chirib k е ltirilgan rusiyzabon aholidan ajratish uchun foydalanilar, ko’chirib
k е ltirilganlar soni o’lkadagi butun aholining o’ndan bir qismidan ham kam edi.
Milliy ozodlik harakatlari muammolarini o’rtanish ko’zgusida 1917 yil f е vralda
chor tuzumi ag’darilgandan so’ng yuzaga k е lgan, Turkiston taraqqiyotining tub
burilishi bosqichida barcha ijtimoiy va siyosiy kuchlar, xalq ommasining haqiqiy
foj е asiga to’liq, jonli tarixini o’zida aks ettiruvchi muxtoriyat, Turkiston birligi
uchun, mohiyatiga ko’ra esa mustaqillik uchun kurash tarixi bizning kunlarda
muhim va xatto, b е lgilovchi ahamiyatga ega. O’sha paytlarda chorizim esa
mahalliy burjuaziyasining paydo bo’lishini also istamas edi. Shuning uchun rus
chorizimi va burjuaziyasi o’sib kelayotgan o’zbek milliy burjuaziyasining
iqtisodiy- siyosiy huquqlarini cheklab, uning rivojiga to’siq qo’ygan edi. Milliy
burjuaziya bu kamsitishdan norozi bo’lgan. Islom dini arboblari o’rtasida
xalqning ma’rifatli bo’lishini astoyidil istovchi guruh mavjud bo’lib, bu
5

taraqqiyparvar ziyolilar chorizim va johil ruxoniylarga qarshi edilar. Millat
taraqqiyotini o’ylovchi ushbu taraqqiyparvar kuchlar o’zbek xalqining
hunarmandlari, dehqonlari, savdogarlari, yirik mulkdorlari, islom ulamolari
xalqning deyarli barcha tabaqalari orasida mavjud edi. Ziyolilar chorizimga
qarshi kurashni xalqni asriy qoloqlikdan uyg’otish va ma’rifiy jabhadan
boshlashga qaror qilgan edilar. Jadidchilik harakati ana shunday tarixiy bir
sharoitda Turkiston mintaqasida rivojlanish uchun o’ziga qulay zamon topdi.
Oradan 20 yil o’tgach, 1917-yilga kelib jadidlar Turkistondagi siyosiy
jarayonlarning qoq markazida turishdi. Jadidchilik 1917-yili ma’rifatchilik
harakatidan siyosiy harakat darajasiga allaqachon ko’tarilgan edi, o’sha 1917-
yilning o’zida to’rt marta butun Turkiston quriltoyi o’tkazildi.
1917-yil 16-23 aprelda Toshkentda bo’lgan 1-quriltoyda demokratik
Rossiya tarkibida Turkiston muxtoriyatida tashkil etish g’oyasi olg’a surildi. Bu
g’oya Turkiston xalqlarining o’z milliy demokratik davlatchiligini tiklash
yo’lidagi dastlabki qadami edi. 1917-yil 10-sentabrda Toshkentda butun
Turkiston musulmonlarining 2-quriltoyi ochildi. Jadidlarning boy tarixiy
merosida milliy g’oya va milliy mafkura alohida o’rin tutadi. Jadidchilik faqat
madaniy hodisa bo’libgina qolmasdan u avvalo siyosiy hodisa ham edi. Jadidlar
o’z faoliyatida davlat va uning qurilishidan tortib, jamiyat va uning manaviy
hayotigacha bo’lgan barcha masalalarni qamrab olgan edi. Tukiston ijtimoiy-
siyosiy hayotida o’lka muxtoriyati masalasi asosiy masala bo’lib qoldi. Bu paytda
yuzaga kelgan jadidlarning milliy g’oyasida quyidagi ikki masala asosiy
maqsad qilib qo’yilgandi:
- xalqimizni dunyoning ma’rifatli millatlari darajaga ko’tarish;
- Turkistonning o’z mustaqilligiga erishuvi.
Jadidlarning davlat va jamiyat haqidagi qarashlarida bu ikki masala bir biri
bilan uzviy bog’lanib ketgan. Chunki millat ma’rifatli bo’lishi uchun mustaqil
bo’lmog’i lozim. Mustaqil bo’lishi uchun esa xalqimiz eng avvalo ilm-ma’rifatni
puxta egallashi kerak edi. Jadidlar bir tamondan Turkiston mustaqilligi uchun
6

kurash olib bordilar. Ikkinchi tamondan, ular Turkistonda demakratik huquqiy
davlat qurish uchun intildilar. Demak bu kurash jadidchilik mafkurasining asosini
tashkil qildi. Jadidlar orasida yetuk olimlar, sanoat va ziroatchilik sohalarining
zamonaviy bilimdon mutaxassislari, madaniyat arboblari yetishib chiqib, yurtni
obod va Vatanni mustaqil ko’rishni orzu qilar edilar va shu yo’lda fidoyilarcha
kurashadilar. Jadidlarning Turkiston mustaqilligi kurash dasturida asosan to’rt
yo’nalish mavjud edi:
- yangi usul maktablari tarmog’ini kengaytirish;
- qobiliyatli yoshlarni chet ellarga o’qishga yuborish;
- gazeta va jurnallar chop qilish;
- turli ma’rifiy jamiyatlar tuzish.
Ana shu dastur amalga oshirilgan taqdirda jadid ziyolilarining kuchli
partiyasini tashkil qilish mumkin edi. Jadidchilikning asosiy g’oya va maqsadlari
quyidagilar edi: Turkistonni o’rta asirlarga hos qaloqlik va diniy xurofatdan ozod
etish, shariatni isloh qilish, halqqa ma’rifat tarqatish, Turkistonga muxtoriyat
maqomini berish uchun kurash, Buxora va Xiva davlatlarida konstitutsion
monarxiya va parlament, keyinchalik demakratik respublika tuzumini o’rnatish
orqali ozd va farovon jamiyat qurish, barqaror milliy valyutani joriy qilish va
milliy qo’shin tuzish. Undan tashqari Buxoro, Xiva, Tashkent, Farg’ona va
Samarqandda hur fikrli va taraqqiyparvar kishilarning ayrim guruhlari tomonidan
ochilgan madaniy maorif jamiyatlari shaklidagi uyushmalardan jadidchilik
harakati shakillangan edi. 1917 yilda o’lka muxtoriyati masalasi Turkiston
ijtimoiy-siyosiy hayotida asosiy masala bo’lib qoldi. Turkistonga muxtoriyat
maqomini berish g’oyasi nafaqat d е mokratik ziyolilar orasida, hatto oddiy
odamlar orasida ham ancha ommalashgan edi. Ijtimoiy tafovutlarga qaramay,
butun Turkiston jamiyatida o’lkaning mustamlaka maqomini tugatishga intilish
kayfiyati ustivor edi.
Milliy ozodlik uchun boshlangan harakat bu y е rda yangi hokimiyatning rus
7

muassasalari bilan bir qatorda “Sho’roi islomiya”, “Sho’roi ulamo”, “Mirvaj ul-
islom”, “Miftah ul-maorif”, “Ravnaq ul-islom”, “Ittifoq ul-muslimin”, “Turon” va
boshqa turli musulmon tashkilotlari paydo bo’lishiga olib k е ldi. O’lka mahalliy
aholisi orasida milliy Demokratik tashkilot va jamiyatlar yuzaga kelishi va
shakllanishiga milliy ziyolilarning ijtimoiy-siyosiy qarashlari ma’lum darajada
ta’sir ko’rsatdi. Ulardan ko’pi faol ishlari bilan Turkistonda d е mokratik mlliy
davlatchilikni yaratish mafkurasini ishlab chiqishga ulkan hissa qo’shdilar. Ular
orasida Turkistonda yashovchi millatlarning vakillari bo’lmish Munavvar Qori
Abdurashidxon o’g’li, Mahmudxo’ja B е hbudiy, Ubaydulla Xo’ja е v, Mustafo
Cho’qaev, Toshpo’lat Norbo’tab е kov, Abdulla Avloniy, Ahmad Zakiy Validiy
To’g’on, Turor Risqulov, Abdurauf Fitrat, Sultonb е k Xo’janov, Miryokub
Davlatov va boshqa milliy harakatga boshchilik qilgan taniqli ma'rifatparvar,
jamoat va siyosiy arboblar bor edi. Ular jamiyatning iqtisodiy va siyosiy tizimini
isloh qilish, ta'lim va fanni rivojlantirish orqali dunyoviy, d е mokratik jamiyat
barpo etishni o’z oldilariga maqsad qilib qo’ydilar. Bu musulmon xalqlarni dunyo
sivilizatsiyasi, xususan Yevropa madaniyatiga oshno etishning o’ziga xos yo’li
edi. Bu yo’l shubhasiz, milliy va ma'naviy qadriyatlardan voz k е chmay, h е ch
qanday zo’rliksiz, s е kin-asta olib boriladigan o’zgarishlar, bundan k е yinga
taraqqiyotga xalaqit b е ruvchi eskirgan aqida va xurofotlardan tozalanishlar yo’li
edi. 1
Ko’pchilik aholi turmush darajasining pasayishi va uning qashoqlashuvi bilan
uyg’unlashib k е tgan davomli turg’unlikka olib kelgan omillarning birinchi
qatorida Turkiston jamiyatini g’arb usulida zo’rlik bilan yangilash
(zamonaviylashtish) mustamlakachilik usullari bilan tashqaridan amalga
oshirilgan bu yangilash jarayoni doimo qaloqlikda saqlash omiliga aylanib ketdi.
Birinchidan, iqtisodiy ekspansiya (bosqinchilik) yillari mobaynida vujudga
k е ltirilgan Turkiston xalq xo’jaligining yangi o’choqlari zo’r b е rib rivojlanayotgan
paxtachilik, paxta tozalash, paxta yog’i ishlab chiqarish, qazilma xom ashyolarni
1
Ahmedov Bo’riboy. Tarixdan saboqlar: Oliy va o’rta maxsus o’quv yurtlari tarix fakultetlari uchun qo’llanma.-Mas`ul muharrir H.Ziyoev. -T.:
O’qituvchi, 2023, -432 bet.
8

qazib olish (konchilik), t е mir yo’l transporti tarmoqlari va boshqa sohalar o’lka
milliy xo’jalik majmuasining tarkibiy qismi emas edi. Bu tarmoqlar Rossiya
markaziy sanoat rayonlarining talab-ehtiyojlari bilan bog’liq bo’lib, bular
mahsulotining Turkiston doirasidan ch е tga chiqarilishi uni olinadigan foydadan
butunlay mahrum etar, bu esa ishlab chiqarishni k е ngaytirish imkonini barbod
qilardi. Ikkinchidan, kapitalistik ishlab chiqarish o’choqlarining barpo etilishi
o’lka iqtisodiyotini izdan chiqardi, ko’p ukladli ijtimoiy tuzilmani vujudga
k е ltirdi. Bunda asosan hunarmandchilik va kosibchilik ishlab chiqarishi
m е tropoliya sanoat tovarlarining raqobati sababli tobora ko’proq tushkunlikka
uchrab y е mrila bordi. Va nihoyat, Rossiya iqtisodiyoti uchun ishlagan o’lka
xo’jaligining d е hqonchilik xom ashyo y е tishtirish yo’nalishida bo’lishi, donli
ekin maydonlarining qisqartirilishi, hunarmandchilik-kosibchilik ishlab
chiqarishining tushkunlikka uchraganligi o’lkaning iqtisodiy jihatdan tob е ligini
yanada kuchaytirdi. Ana shu tob е lik halokatli oqibatlarining butun og’irligini
Birinchi jahon urushi (1914-1917) yillarida xalq ommasi o’zgarganida sinab
ko’rdi: muntazam harakatda bo’lgan t е mir yo’llar ishidagi uzilish va barbod
bo’lish hollarining t е z-t е z sodir bo’lib turganligi sababli oziq-ovqat tangligi va
ocharchilik surunkali tus oldi.
Chorizm o’rnatgan va bosqinchi armiyaning nayzalariga tayanib o’lkani
idora qilgan ma'muriy mustamlakachilik d е vonining ch е klanmagan hukmronligi
sharoitida k е lgindi aholining barcha tabaqalari imtiyozli yashagani holda,
iqtisodiy qoloqlik o’lkadagi mahalliy xalqning siyosiy huquqsizligi sababli
ko’proq kuchayib bordi. 2
Madaniyat sohasida tashqaridan tiqishtirilgan zamonaviylashtirish jarayoni
milliy madaniy m е rosni barbod etish, xalqning yashovchan an'anaviy
qadriyatlarini yo’q qilish xavfini tug’dirdi. Mustamlakachilik Turkiston
xo’jaligining an'anaviy tarkibiga putur y е tkazish bilan bir qatorda milliy asosda
burjua yo’nalishida o’z ahvolini mustaqil ravishda o’zgartirish imkoniyatidan uni
2
Amir Temur Ko’ragon. Zafar yo’li. Nashrga tayyorlovchi B.Ahmedov. –T.: Nur, 2022, -40 bet.
9

mahrum etdi, turg’unlikka, inqirozga, qoloqlikka mahkum qildi, ishsizlik
o’sishiga, xalq turmush darajasi pasayib k е tishiga ko’maklashdi.
Bularning hammasi ijtimoiy hayotda nizo va mojarolarni ko’paytirdi. siyosiy
b е qarorlikni, kuchlar qarama-qarshiligini kuchaytirdi.
Shu tariqa turkistonliklar birdamligiga muhim qadam qo'yildi: tarixda ilk
bor umumturkiston miqyosida musulmonlar s' е zdi chaqirildi, unda xalqlarning
muxtoriyatga qatiy intilishi, o’z urf-odatlari, turmush tarzini himoya qilishi aytildi;
Bu manfaatlar ifodachisi - Turkiston musulmonlari markaziy Sho’rosi tashkil
etildi. U Turkiston jamoatchiligi, ayniqsa uning ilg’or qismi tomoilidan Milliy
markaz sifatida tushunildi.
Taraqqiyparvarlar (jadidlar o’zlarini shunday d е b atardilar) chorizmning
qarshiligini bartaraf etib, jismoniy jihatdan yo’q qilib yuborish taxdidiga ham
qaramasdan, o’z ma'rifatparvarlik faoliyatidan qaytmadilar, tabiiy fanlar asoslari
o’qitiladigan yangi usul maktablari tarmoqlarini ochib, gaz е ta va jurnallar nashr
etdilar, chop qilingan mahsulotlarni tarqatib, o’zlarining badiiy asarlari asosida
xalq ommasi bilan aloqani yo’lga qo’yib, ana shu aloqa vositalarini
mustahkamladilar, xalqda taraqqiyot, ilm sari intilishni uyg’otdilar, bularni butun
insoniyat hayoti bilan bog’ladilar.
Turkistonning ijtimoiy hayot maydoniga madaniy-ma'rifiy harakat sifatida
k е lgan va o’z oldiga eski maktab ta'limini isloh qilishni maqsad etib qo’ygan
jadidchilik XX asrning boshlarida k е ng ijtimoiy harakat tarzida shakllandi.
Jadidchilik turli tabaqalardan chiqqan fuqarolarni vujudga k е layotgan yosh milliy
ziyolilar namoyandalarini, musulmon ruhoniylari ilg’or unsurlarini, savdogarlarni,
diniy maktablar muallimlari va talabalarini, mayda amaldorlarni, ilg’or noshirlar,
yozuvchilar, jurnalistlar va boshqalarni o’z saflarida birlashtirdi. Mahmudxo’ja
B е hbudiy, Abdurauf Fitrat, Sadriddin Ayniy, Abdulvohid Burhonov, Fayzulla
Xo’ja е v, Abdulla Qodiriy, Ubaydulla Xo’ja е v, Munavvar Qori, Polvonniyoz Xoji
Yusupov, Tavallo jadidlarning eng taniqli namoyandalari edi.
Jadidlarning "Turon" gaz е tasida xotin-qizlar maktabini ochish va ularni
10

ijtimoiy hayotga jalb etish zaruriyati haqida so’z borgan maqolani tanqid qilib,
jurnal uning muallifiini xudo yo’lidan toyganlikda ayblaydi. Jurnal ayol kishi
ayolligicha qolishi k е rak va uni erkakka t е nglashtirish aqlsizlikdir d е b yozadi.
Xulosa o’rnida shuni aytishim mumkinki, Turkiston xalqi bu davrlar mobaynida
judayam bir murakkab tarixiy voqealarga boy bo’lgan davrni o’z boshidan
kechirgan.
Turkiston chor Rossiyasi tuzumining zulmi ostida qolgan bir paytda o’lkada
Taraqqiyparvar guruhlar paydo bo’la boshlagan edi. Va bu holatni yuzaga
chiqishini, paydo bo’lishini chor Rossiyasi xohlamas va bu yo’nalishning
taraqqiyparvarlarini jazolar edi. Lekin Taraqqiyparvarlar xalqning g’oyaviy
jihatdan birlashishi va Turkiston xalqining azaliy orzusini amalga oshirish
g’oyalari ostida nazarga tusha olgan edi. Xulosa o’rnida yana shuni aytishimiz
zarurki, Turkiston tuprog’ini, Turkiston o’lkasini, zaminini Yaratganning o’zi ham
alohida mehr va ihlos ila bino qilgan, desak mubolag’a bo’lmaydi. Chunki, bu
muqaddas zaminda kamol topgan yuzlab buyuk zotlar dahosi butun dunyo
ma’naviyati va madaniyatini charog’on etib turgani bejiz emas, albatta.
1.2. XX asr 80-yillari o rtalarida respublika ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy vaʻ
ma naviy hayotidagi inqirozli holat. Markazning O`zbekistonda amalga
ʻ
oshirgan qatag`on siyosati.
O‘zbekistonning mustaqillikka erishuvi uzoq davom etgan tarixiy jarayonning
natijasi bo‘ldi. O‘zbek xalqi qariyib 3000 yillik tariximizda qisqa vaqtgina
mustaqil yashagan xolos. Ayniqsa, keyingi oq va qizil saltanatning 130 yil davom
etgan hukmronligi o‘z tarixiy davlatchiligiga ega bo‘lgan Turkistonni mustamlaka
va qaramga aylantirgandi. Bu zulmatga qarshi kurash goh pinhona, goh oshkora
bo‘lsin xalqimiz azal-azaldan o‘z fikri-zikri bilan mustaqil, ozod, erkin yashash
uchun tinimsiz intildi.
11

XX asr 90-yillariga kelib jahon va sobiq Ittifoqdagi o‘zgarishlar, hamda
yuzaga kelgan vaziyat o‘zbek xalqining mustaqillik uchun bo‘lgan kurashini
tezlashtirib yubordi. Mana shunday jarayonda o‘zbek xalqiga munosib yo‘lboshchi
zarur edi. Tarix taqozosi bilan elim deb yashovchi Islom Karimovdek jasoratli
inson 198-yil 23-iyunda O‘zbekistonga rahbarlikka keldi. O‘zbekistonning yangi
hukumati Markaz bilan bo‘ladigan munosabatlarni o‘zgartirmay turib, ijobiy
siljishlarga erishib bo‘lmasligini va buning uchun respublikaning to‘liq
mustaqilligini ta’minlash zarurligini tushunib yetdi. Uning tashabbusi bilan
O‘zbekiston hukumati tomonidan 1989-yil 15-avgustda “kolxozchilar, sovxoz
ishchilari, fuqarolar, shaxsiy tomorqa xo‘jaliklari va individual uy-joy qurilishini
yanada rivojlantirish to‘g‘risida” maxsus qaror qabul qilindi. Garchi, bu g‘oya
Ittifoq rahbarlariga yoqmagan bo‘lsa ham, I.A.Karimov o‘z fikridan qaytmay, uni
jasorat bilan amalga oshira bordi. Natijada o‘sha yilning 4 oyida aholi qo‘shimcha
90,7 ming gektar yer olishdi.
O‘ta qisqa fursat ichida 1,5 milliondan ko‘proq oilaning tomorqa
uchastkalari kengaytirildi, tomorqaga yetolmay yurgan 580 ming oila unga ega
bo‘ldi. Tomorqa xo‘jaligi maydonining o‘sishi, unga bo‘lgan e’tiborning
kuchayishi, agrar siyosatning ustuvor yo‘nalishlaridan biriga aylanishi qishloq
xo‘jaligining keskin o‘sishiga olib keldi. 1989-2000 yillar mobaynida don
yetishtirish 2,5 baravar o‘sib, don bo‘yicha chetga qaramlikdan qutulgan ekanmiz,
bu muvaffaqiyatga erishishimizda tomorqachilarning ham munosib hissasi bor.
Yana qator mahsulotlar ishlab chiqarishda ham tomorqachilarning ulushi katta.
Masalan, shu davrda kartoshka ishlab chiqarish, meva, sut mahsulotlari
yetishtirishda ham ijobiy o‘sishlarga erishildi. Mazkur mahsulotlarning asosiy
qismi tomorqadan olinishi hech kim uchun sir emas. 3
3
Axmedov B. O’zbekiston tarixi manbalari (Qadimgi zamon va o’rta asrlar): Tarix mualimlari, talabalar va yuqori sinf o’quvchilari uchun
qo’llanma. – T.: ―O’qituvchi , 2021, - 352 bet.‖
12

1.3 “Paxta ishi”, “O`zbek ishi” nomli kompaniyalar. Aholi turmush
tarzining og`irlashuvi. Orol fojasi. Farg`ona voqealari.
Shuningdek, o‘sha vaqtda hali ham “Paxta ishi”, “O‘zbeklar ishi” kabi
uydirmalar bilan o‘zbek xalqi nafsoniyatiga tegishi davom etardi. O‘zbekistonning
amalda mustaqillik sari tashlangan eng muhim qadamlardan biri O‘zKP Markaziy
Komitetining 1989-yil 25-noyabrdagi XVIII plenumida O‘zbekiston hukumati
avvalo respublika va o‘zbeklar boshiga yog‘ilayotgan malomat toshlariga chek
qo‘yish, “Paxta ishi”, “O‘zbeklar ishi” degan uydirmalarni bas qilish, Moskva
matbuotida o‘zbeklarning milliy nafsoniyatiga tegadigan chiqishlarni to‘xtatish
zarurligi uqtirildi. Paxta xom-ashyosi yetishtirish 1946-1985 yillarda 5,5 barovar
ko‘paydi, paxta ekiladigan maydonlar 1 mln. ga. dan ortdi. 1966-1986 yillar
maboynida O‘zbekiston qishloq xo‘jaligiga 45 mlrd. so‘m mablag‘ ajratilgan
bo‘lib, shundan 17,1 mlrd. so‘mi sug‘orish tarmoqlariga sarflandi. Shu davrda 1,5
mln. ga. yer o‘zlashtirildi. O‘zlashtirilgan yerlarda yangi 160 ta sovxozlar tashkil
etilgan bo‘lib, 20 yil davomida bu yerlarda 10,4 mln tonna paxta xom ashyosi
yetishtirildi.
Qishloq xo‘jaligining ekstensiv yo‘ldan rivojlantirilishi, totalitar rejimning
sug‘orish texnologiyasiga qo‘pol aralashuvi og‘ir ekologik va boshqa turli noxush
ijtimoiy oqibatlarni keltirib chiqardi.
1985 yilga keliboq respublikada 900 ta sug‘orish tarmog‘i 92 ming gidrotexnik
qurilmalar, 10 mlrd m 3
hajmda suv to‘playdigan 23 ta suv omborlari mavjud edi.
70-80 yillarda suvning tabiiy muvozanatini buzilishi yer, suv, hattoki havoning
zaharlanishiga olib keldi.
«Paxta ishi», «O`zbеklar ishi” va ularning salbiy oqibatlari.
1983-yildan boshlab sobiq KPSS Markaziy qo‘mitasi rahbarligida
O‘zbekistonda navbatdagi oshkora qatag‘onga yo‘l ochildi. “Paxta ishi”,
“O‘zbeklar ishi”, “Sharqiy front” deb atalgan mash’um siyosat niqobi ostida
minglab begunoh kishilar jinoiy javobgarlikka tortildi. Moskva yuborgan
generallar, prokurorlar, tergovchilar istagan odamlarni hibsga olishardi.
13

Ma’shum nomlar bilan atalgan kompaniyavozlik davrida yo‘l qo‘yilgan xatolar,
poraxo‘rlik qo‘shib yozish, mansabni suiste’mol qilish kabi illatlar ochib tashlandi.
Biroq bu nuqsonlar sobiq Ittifoqqa, mavjud chirigan tuzumga qolaversa Markazga
ham tegishli edi.
Markaziy matbuotning ba’zi bir mualliflari Kavkaz, O‘rta Osiyo va
Qozog‘iston xalqlarining yuziga qora chaplashga harakat qila boshladilar. Bu
hududlarda yashagan millatlar o‘z vaqtida mavjud jinoiy guruhlar faoliyatiga
qarshi kurashganlar. Ular sotsialistik qonunchilikni buzilayotgani haqida
Moskvaga arz qilishgan, biroq ularning o‘zlari, ya’ni “suvni loyqalatuvchilar”
quvg‘inga uchraganlar!
1983-yilning oxirida respublikada juda og‘ir vaziyat vujudga kelgan edi.
Birinchidan, jinoyatchilikka qarshi kurashish niqobi ostida sobiq markazdan
ketma-ket turli tergov guruhlari tashlandi. Respublikamizdagi rahbarlik
lavozimlariga sobiq Ittifoqning har xil joylaridan kadrlar kela boshladi.
O‘zbekiston Kompartiyasi Markaziy Komitetining ikkinchi kotibligiga Anishchev,
Ministrlar Soveti Raisining birinchi o‘rinbosari Ogarok, Oliy Kengash Prezidiumi
rayisining o‘rinbosari etib Romanovskiylar tayinlandi, Toshkent shahrining taqdiri
Satinga topshirildi.
Respublika prokurori etib Buturlin, uning o‘rinbosarligiga Gaydanov, tergov
boshliqligiga Laptev, Ichki ishlar vazirligiga Didorenko tayinlandi. Barcha
viloyatlarda ham ahvol shunday bo‘lib, ular respublikadagi hukmronlikni to‘la
qo‘lga olgan edilar.
“Paxta ishi” va “o‘zbeklar ishi” deb yuzsizlarcha nomlangan tergovlar boshlanib
ketdi. Gdlyan guruhi o‘zbekistonliklarga nisbatan qonunsiz, beshafqat ishlarni
boshlab yubordi. Ularning zo‘ravonligi oqibatida sudlar adolatsiz hukmlar chiqara
boshladi.
1989 yilgacha bu ishlar bo‘yicha 4,5 mingdan ko‘proq kishi sudlandi. O‘sha
paytda respublikadagi qamoqxonalarda joy qolmagani uchun sudlanganlarning
mingdan ortig‘i jazoni o‘tash uchun Sibir qamoqxonalariga jo‘natildi.
14

Gdlyan guruhi O‘zbekiston hududida cheklanmagan vakolatlarga ega bo‘ldi.
Aybsiz odamlarni, ularning oila a’zolarini qamoqqa olish, jismoniy va ruhiy
qiynoqqa solish avj oldi. Hibsga olinganlar tergov usullariga dosh berolmay o‘z
jonlariga qasd qilishgacha borib yetdilar.
O‘zbekistonda inson huquqlari behad toptalayotganligi haqida Moskvaga
minglab xatlar jo‘natildi. Afsuski, bu xatlar tekshirilmasdan, hatto javob yozishga
ep ko‘rilmadi. Aksincha Gdlyan va uning gumashtalariga ketma-ket unvonlar
berildi.
1989-yil 23-iyun kuni respublika rahbarligiga Islom Karimov saylandi.
Yangi rahbarning faoliyati O‘zbekiston fuqarolarining huquqlarini himoya qilish,
toptalgan huquqlarini tiklash kabi oliyjanob va xayrli ishdan boshlandi.
“Paxta ishlari”ni ko‘rib chiqish uchun maxsus komissiya tuzildi. Komissiya ish
faoliyatiga 40 ming tomdan iborat ishni ko‘rib chiqish topshirildi. 1990-yilning
iyun oyiga kelib, komissiya eng muhim bir xulosaga keldi. 1990-yil 13-iyun kuni
Moskva shahriga SSSR Bosh prokurori, SSSR Oliy sudining rayisi va SSSR
Adliya vaziri nomiga yozilgan xatda komissiya xulosalari batafsil ko‘rsatildi. Bu
xatda “Paxta ishlari” chuqur tahlil qilinib, sudlanganlarni oqlash masalasi
qo‘yilgan edi. Biroq yuqoridagi tashkilotlar ko‘mak o‘rniga tayziqni
kuchaytirdilar.
Respublika rahbarining qat’iyatli harakati bilan nohaqlik barham topdi.
Komissiya ikki yildan ko‘proq vaqt orasida 40 ming tomlik ishni ko‘rib chiqdi. 3,5
mingdan ko‘proq kishi oqlandi. Qolganlarning jazo muddatlari kamaytirilib, bir
qismi Prezidentimiz tomonidan avf etildi.
Paxta komissiyasi faoliyatining eng muhim tomonlaridan biri shundan iboratki,
paxta ishlari bo‘yicha sudlanganlarning ko‘pchiligi hayotligida oqlandi, yuzlari
yorug‘ bo‘ldi, toptalgan huquqlari tiklandi, o‘z ish joylariga qaytishdi, musodara
qilingan mulki qaytarilib, boshqa yetkazilgan moddiy zararlar qoplandi.
15

O‘zbekisiston Respublikasi mustaqillikka erishgach, xususan, respublika
rahbariyatining qat’iyatli harakati bilan nohaqlik barham topdi. Minglab begunoh
fuqorolarning nomlari oqlandi.
Orol fojiasi. Mavjud suv zahirasi imkoniyatlaridan ortiq yerlarning
o‘zlashtirilishi, tog‘ yon bag‘irlariga ekin ekilishi, o‘rmonlarni shafqatsizlik bilan
kesilishi, daryo va ko‘l suvlarining ifloslanishi hayvonot olamida halokatli
o‘zgarishlarni yuzaga keltirdi. Orol dengizi yaqin o‘tmishda dunyodagi eng katta
ko‘llardan hisoblanib, baliqchilik, ovchilik, transport sohasi yaxshi yo‘lga
qo‘yilgan edi. Biroq bir avlod umri davomida bir dengiz quridi. Bir mustabid
tuzum rahbariyatining respublikadagi paxta yakka hokimligi siyosati, ma’muriy
buyruqbozlikka asoslangan iqtisodiyot, Orol atrofida favqulodda halokatli ekologik
xatarni keltirib chiqardi. 4
Orol dengizining qurishi 1960-70 yillarda yiliga-18 sm, 1971-1980 yillarda-
53 sm, 1981-1985 yillarda-78 sm, 1985 yilga kelib esa-87 sm.ga yetdi. 1961 yildan
1991 yilgacha dengiz haji 3 baravar qisqardi, dengiz o‘z qirg‘og‘ida 75-80, ba’zi
joylarda 100 km.ga chekindi. 1980 yillarning boshida Orol dengiziga suv kelishi
deyarli butunlay to‘xtab, nodir suv makoni quriy boshladi. Bu yerlarda 2 mln. ga
tuz va qumdan iborat maydon ochilib qoldi.
Sanoat va qishloq xo‘jaligida yuzaki islohotlar xalqning turmush ahvolida
deyarli o‘zgarish yasamadi. Ayniqsa, sobiq ittifoqdagina emas, balki mehnat
sharoiti eng og‘ir bo‘lgan o‘zbek paxtakorlarining turmush darajasi ayniqsa
achinarli ahvolda bo‘ldi.
O‘zbekistonda oziq-ovqat mahsulotlari “sotsializm uzil-kesil g‘alaba qilgan”
davrda aholining jon boshiga hisoblaganda quyidagicha edi: go‘sht 29 kg, sut 150
litr, tuxum 78 dona, qand-shakar 21,2 kg, kartoshka 28, sabzavot va poliz
mahsulotlari 66 kilogramdan to‘g‘ri keldi. Bu miqdor umumittifoq darajasidan
4
Azamat Ziyo. O’zbek davlatchiligi tarixi: (Eng qadimgi davrdan Rossiya bosqiniga qadar) //Mas`ul muharrir: B.Ahmedov. –T.: ―Sharq , ‖
2000, -368 bet. Mustaqil O’zbekiston tarixining dastlabki sahifalari: (Davriy to’plam) № 3 // Mas`ul muharrir: D.Alimova; - T.: ―Sharq , 2020, -
‖
224 bet.
16

ancha past edi. Qishloq aholisining iste’mol darajasi bu o‘rta hisobdan ko‘ra yana
ham achinarli edi.
Paxta yakkahokimligining kuchayishi qishloq xo‘jaligini boshqa sohalarini
qoloqlikka olib keldi, g‘alla, chorvachilik mahsulotlari, sabzavot-mevaga aholining
talabi qondirilmadi. Buning ustiga tomorqaga nisbatan noto‘g‘ri siyosat olib
borildi. 50-yillarning boshlarida respublika rahbarlarining tashabbusi bilan
sug‘oriladigan yerlarda tomorqa hajmi 25 sotihdan 13 sotihga tushirildi. Bu
ko‘rsatkich joylardagi rahbarlarning o‘zboshimchaligi bilan 10 sotihgacha,
Farg‘ona, Toshkent viloyatlarida esa, hatto 6-8 sotihgacha kamayib ketdi. Bu holat
respublika qishloq aholisining turmush darajasini g‘oyat og‘ir qilib qo‘ydi.
Farg`ona voqealari.
Shu davrga kelib respublika qishloq xo‘jaligida ko‘plab muammolar
to‘planib qoldi. Sovet tuzumining navbatdagi islohoti ham yo‘l qo‘yilgan xatolar
tufayli barbod bo‘ldi. Ushbu muammolardan xalq e’tiborini chalg‘itish uchun ko‘p
yillar davomida yig‘ilib qolgan milliy noroziliklardan foydalanildi. Kommunistik
mafkura o‘z hukmronlig ini saqlab qolish uchun hatto ayrim respublikalarda
millatlararo nizolarni uyushtira boshladi. 1989 yilda Toshkent, Farg‘ona,
Andijonda ro‘y bergan millatlararo mojarolar, Kavkazdagi qurolli to‘qnashuvlar,
quvg‘in qilingan xalqlarni noroziliklaridan razilona manfaat yo‘lida,
respublikalarda, shu jumladan O‘zbekistonda paydo bo‘layotgan hurlik ovozini
bo‘g‘ish uchun foydalandilar.
Ikkinchi jahon urushi yillarida mustabid tuzum tomonidan deportatsiya
qilingan bir qator xalqlar qatorida mesxeti turklari ham bo‘lib, ular asosan aholi
zich yashaydigan Farg‘ona viloyatiga, bir qismi Andijon, Namangan va Toshkent
viloyatlariga joylashtirilgan bo‘lib, buning oqibatida ijtimoiy-iqtisodiy va
millatlararo munosabatlarda qo‘shimcha muammolarni yuzaga keltirgan edi. Bu
muammoga sovet davlati o‘z vaqtida e’tibor bermadi. 1989 yil 24 mayda Quvasoy
shahrida yoshlar o‘rtasida (R. Nishonov ta’rificha, “bir banka qulpunoy uchun” )
bo‘lgan bezorilik millatlararo (mahalliy yoshlar bilan mesxeti turklar o‘rtasida)
17

to‘qnashuvni keltirib chiqardi va bu mojaro Farg‘ona vodiysida ommaviy tus oldi.
Respublikaning siyosiy rahbariyati yuzaga kelgan bu murakkab vaziyatni to‘g‘ri
baholay olmagani uchun, yoshlarning ommaviy chiqishlari, millatlararo
to‘qnashuvlar sodir bo‘ldi.
Bunday ommaviy chiqishlarga, kommunistik mafkura tartibiga qarshi
borishlariga “ko‘nikmagan” mustabid tuzum siyosiy rahbariyati namoyishchilarga
qarshi harbiy qism tashladi. 1989 yil 8 iyunda Qo‘qonda tinch namoyishchilar ana
shu harbiy qism askarlari tomonidan o‘qqa tutildi. Natijada, 50 dan ziyod
namoyishda qatnashgan aholi halok bo‘ldi (ularning ko‘pchiligi yoshlar edi), 200
dan ortig‘i esa yarador qilindi. Umuman 3-12 iyun kunlari Farg‘ona viloyatida
bo‘lgan millatlararo to‘qnashuvlar va ularni harbiylar tomonidan o‘qqa tutilishi
oqibatida 103 kishi halok bo‘lgan. 1009 kishi yarador bo‘lgan va 650 xonadonga
o‘t qo‘yilib, vayron qilingan.
Farg‘ona fojealariga taalluqli ma’lumotlarning (lekin ma’lumotlar yo‘q
darajada) tahlili shuni ko‘rsatadiki, mesxeti turklari uchun bu mojaro mustabid
tuzum aybi bilan urush davrida majburan tashlab chiqilgan ona vatanlariga qaytib
borishlari uchun bahona sifatida kerak bo‘lgan. Mahalliy aholi esa bu mojaroga
tabiiy ravishda qo‘shilib ketgan. Chunki joylarda aholining ijtimoiy-iqtisodiy
muammolariga e’tibor berilmagan, mahalliy yoshlar o‘rtasida ishsizlik ko‘payib,
aholining turmush darajasi pasayib borgan, aholi uy-joylar bilan ta’minlanmagan,
uy qurish uchun uchastkalar ajratilmagan, paxta yakkahokimligi, ekologiya,
muammolari hal qilinmagan, poraxo‘rlik, ko‘zbo‘yamachilik, qonunbuzarlik avj
olgan.
Mudhish voqealardan keyin berilgan rasmiy bayonotlarga ko‘ra,
respublikada vujudga kelgan ijtimoiy-iqtisodiy keskinlikdan ommaviy
tartibsizliklarni, millatlar o‘rtasida nifoq va to‘qnashuvlarni keltirib chiqarishga
uringan ekstremistik kuchlar turgan. Bu ataylab uyushtirilgan siyosiy ig‘vogarlik
edi. Farg‘onadagi mudhish voqea Sumgayit, Boku, Tog‘li Qorabog‘, O‘sh-O‘zgan
va boshqa mintaqalarda xuddi shunday tarzda uyushtirilgan ig‘vogarlik bilan bir
18

qatorda turar edi. Farg‘ona voqealaridan keyin O‘zbekistonning I.Karimov boshliq
siyosiy rahbariyati bu masalada prinsipial mavqeini egalladi. Respublika ziyolilari
va siyosiy kuchlari ana shu tahlikali kunlarda siyosiy va ma’naviy jihatdan yuksak
mavqeda turdi. Fojeaning asl sabablarini ochib tashlash, o‘z xalqining shon-
shuhrati va qadr-qimmatini himoya qilish yo‘lidagi o‘zlarining mashaqqatli
urinishlarida ular respublikaning eng keskin muammolarini birinchi bor oshkora
ravishda muhokamaga qo‘ya boshladilar.
II.Bob.Mustaqillikka erishish arafasida O‘zbekiston Respubliksidagi
siyosiy ahvol.
2.1. 1989 yil o`rtalarida respublika ijtimoiy-siyosiy hayotidagi o`zgarishlar.
Milliy manfaatlar ustuvorligining o`sib borishi.
O’zbekiston Kompartiyasi MQning 1989 yil 23 iyunda bo’lgan XIV
Plenumida Farg’ona fojiasi bilan bog’liq masalalarni o’rganish uchun maxsus
komissiyasi tuzildi. Komissiyaning O’zbekiston kompartiyasi MQning 1989 yil 29
iyulda bo’lgan XV Plenumi tomonidan ma’qullangan axborotida fojiani keltirib
chiqargan sabablar ochib berildi.
 Farg’ona viloyati, shahar, tuman partiya va sovet tashkilotlarining, huquqni
himoya qilish organlarining tashkilotchilik, siyosiy ishidagi jiddiy xatolar
fojiali voqealarga sabab bo’ldi. Ular viloyatdagi keskin ijtimoiy, siyosiy
vaziyatni kuchayishi xavfini o’z vaqtida anglab etmadilar, millatlararo
adovatni keltirib chiqarishga uringan ekstrimistlarga, poraga sotilganlarga
o’z vaqtida zarba berolmadilar.
 Farg’ona viloyatida o’n yillar davomida ijtimoiy-iqtisodiy keskinlik ortib
bordi. Xo’jalik strukturasi buzilgan, tarmoqlar xomashyo etishtirish, yarim
fabrikatlar ishlab chiqarishga moslashib qolgan edi, ishsizlar soni tobora
oshib borar, odamlarni, yoshlarni ish bilan ta’minlash tadbirlari ko’rilmasdi.
 Kadrlarni tanlash, joy-joyiga qo’yish ishlari buzilgan, poraxo’rlik, xizmat
mavqeini suiste’mol qilish avj olgan edi.
19

 Ana shunday keskinlikdan, respublikada ijtimoiy-siyosiy beqarorlikni
keltirib chiqarishdan manfaatdor siyosiy kuchlar allaqachon ishlab chiqilgan,
puxta tayyorgarlik ko’rgan reja asosida ig’vogarona harakat qildilar,
olomonga oldindan tayyorlangan varaqalar tarqatdilar.
Farg’onada sodir bo’lgan siyosiy ig’vogarlik Tbilisi, Tog’li Qorabog’,
Bokuda tashkil etilgan ig’vogarliklardan biri edi. Keyinchalik 1990 yil fevral-mart
oylarida Bo’ka va Parkent, 1990 yil iyunda O’sh va O’zganda ham shunday
urinishlar bo’ldi. Yovuz kuchlar o’z maqsadiga erisha olmadilar. O’zbekistonning
yangi rahbariyati tomonidan ko’rilgan chora-tadbirlar natijasida keskinlik bartaraf
qilindi.
2.2. Islom Karimovning O`zb kiston R spublikasi birinchi Pr zid nti etibе е е е
saylanishi. Mustaqillik D klaratsiyasining qabul qilinishi va uning
е
ahamiyati.
Mustaqillik Deklaratsiyasi O’zbekiston SSR Oliy Sovetining ikkinchi sessiyasi
1990 yil 20 iyun kuni «Mustaqillik Deklaratsiyasi»ni qabul qildi. Deklaratsiyada
har bir millatning o’z taqdirini o’zi belgilash huquqidan kelib chiqqan holda,
xalqaro huquq qoidalariga, umumbashariy qadriyatlariga va demokratiya
tamoyillariga asoslanib O’zbekiston SSRning davlat suvereniteti e’lon qilindi.
Mustaqillik Deklaratsiyasi 12 moddadan iborat bo’lib, quyidagilar bayon etilgan:
O’zbekiston SSR davlat suvereniteti
• O’zbekiston SSR demokratik davlatining o’z hududida barcha tarkibiy qismlarda
va barcha tashqi munosabatlarda tanho hokimligidir.
• O’zbekiston SSR davlat hududi chegarasi daxlsiz va bu hudud xalqning
muhokamasiga qo’yilmay turib o’zgartirilishi mumkin emas. SSSR Oliy Soveti
qabul qiladigan qarorlar O’zbekiston SSR Konstitutsiyasiga muvofiq O’zbekiston
20

SSR Oliy Soveti tomonidan tasdiqlangandan keyingina O’zbekiston hududida
kuchga ega bo’ladi.
• O’zbekiston SSR davlat hokimiyati vakolatiga O’zbekiston SSR ichki va tashqi
siyosatiga tegishli barcha masalalar kiradi va hokazo. O’zbekiston mustaqilligi
to’g’risidagi Deklaratsiya muhim tarixiy hujjat bo’lib, mamlakatimizning o’z
davlat mustaqilligini qo’lga kiritish yo’lida yana bir yangi qadam bo’ldi.
1991 yil avgust voqеalari, markaziy davlatchilik tangligi va SSSRning
tanazzulga yuz tutishi. Sobiq SSSR ga kiruvchi respublikalar rasman teng va
suveren deb yuritilsada, amalda qaram edi. Ular o’z erlari, suvlari, o’rmonlari va er
osti boyliklariga, ko’pdan-ko’p korxonalariga o’zlari egalik qilolmas edilar. 80-
yillarning oxirlari 90-yillarning boshlarida ko’pchilik respublikalar mavjud
vaziyatni o’zgartirish talablarini ilgari sura boshladilar. O’zbekiston
Respublikasining rahbari I.A.Karimov 1989 yil 20 sentyabrda Maskvada bo’lib
o’tgan KPSS MQ ning Plenumida so’zlagan nutqida respublikalar bilan SSSR
o’rtasidagi vakolatlarni aniq-ravshan ajratib qo’yishni ko’zda tutadigan yangi
federativ shartnoma ishlab chiqish zarurligi to’g’risida o’z fikrini bildirib: «Biz
Ittifoq va respublikalarning vazifalarini, burchlarini va o’zaro majburiyatlarini
aniq-ravshan belgilab qo’yish, respublikalar mustaqilligini har jihatdan
mustahkamlash tarafdorimiz»,- degan edi.
Biroq Markaziy hokimiyat respublikalarga erkinlik berish haqidagi
talabtakliflarni e’tiborga olmadi, to’g’rirog’i ularga erkinlik berishni xohlamas edi.
Markazning qaysarligi hamda respublikalar jamoatchiligining ta’siri ostida
markazdan ajralish harakati kuchayib bordi. 1990 yil bahorida Boltiqbo’yidagi
Latviya, Litva, Estoniya respublikalari, keyinroq Gruziya va Ozarbayjon SSSR
tarkibidan chiqqanligini e’lon qildilar. Markazda va joylarda SSSR konstitutsiyasi
va qonunlari ustunmi yoki respublika Konstitutsiyasi va qonunlari ustunmi, degan
masalada bahs, munozaralar kuchaydi. Markazdagilar «Kuchli markaz-kuchli
respublikalar» desa, joylardagilar «Kuchli respublikalar-kuchli markaz» der edilar.
21

Markaziy hokimiyat jamoatchilikning talabi ostida Ittifoq shartnomasini yangilash
zarurligini e’tirof etishga majbur bo’ldi. SSSR Oliy Soveti mazkur masala bilan
shug’ullanuvchi maxsus delegatsiya tuzdi va uning tarkibini tasdiqladi. 1990 yil
iyulda Moskvada Markaz vakillari bilan respublikalar delegatsiyalari yangi
shartnoma matnini tayyorlashga kirishdi. 1990 yil avgust oyida Ittifoqni yangilash
dasturi ishlab chiqildi. Dasturda respublikalar o’z hududlaridagi butun milliy
boyliklarga egalik qilish, foydalanish huquqiga ega ekanligi ta’kidlangan edi.
Ammo shartnomaga bunday yondashuv Markazdagilarga yoqmadi. SSSR Oliy
Soveti mazkur dasturni qabul qilmadi. SSSR Oliy Soveti respublikalarning istak va
manfaatlarini batamom inkor etgan yangicha shartnoma loyihasini tuzib
respublikalarga tarqatdi. Respublikalar, shu jumladan, O’zbekiston Markaz
loyihasini qabul qilmadi. 1991 yil fevral-mart oylarida Ittifoq shartnomasi loyihasi
ustida qayta ish olib borildi. Unda Boltiq bo’yi respublikalari, Gruziya,
Armaniston, Moldova vakillari qatnashmadi, Ozarbayjon kuzatuvchi bo’lib
qatnashdi. Ittifoq bilan respublikalar vakolatlarini farqlab qo’yishga harakat
qilindi. Nihoyat, Ittifoq va respublikalar vakolatlari belgilab berilgan Ittifoq
shartnomasini yangilash talabi 300 shartnoma loyihasi matbuotda e’lon qilindi.
Respublikalarda mazkur loyiha muhokama qilindi. O’zbekiston rahbariyati
respublikalarga to’la mustaqillik berishni ko’zlamaydigan shartnoma loyihasini rad
etdi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov O’zbekiston Kompartiyasi
Markaziy Qo’mitasining 1991 yil 12 martda bo’lgan IV plenumida so’zlagan
nutqida: «Ittifoq shartnomasini imzolash uchun eng qulay payt qo’ldan boy berib
qo’yildi. Ikki yil muqaddam bu masalani ko’targan kishilarning ovoziga hech kim
quloq solmadi. Markaz 1922 yildagi shartnomaga mahkam yopishib olib, oqilona
takliflarni qabul etmadi, ishni paysalga soldi»,-degan edi. Bu fikrning to’g’riligini
hayot to’la isbotladi. Butunittifoq referendumi SSSR Oliy Soveti Ittifoq
shartnomasini o’zgartirish, SSSRni teng huquqli suveren respublikalar
Federatsiyasi sifatida yangilash xususida xalqning fikrini bilish maqsadida 1991 yil
17 mart kuni Butunittifoq referendumini o’tkazishga qaror qildi. 1991 yil 20
22

fevralda O’zbekiston Oliy Kengashning Rayosati referendum o’tkazishni
maqulladi va SSSR Oliy Soveti tomonidan tayyorlangan byulleten bilan birga yana
bitta qo’shimcha byulletenni ovozga qo’yishga qaror qildi. Qo’shimcha
byulletenga «Siz O’zbekistonning mustaqil, teng huquqli respublika sifatida
yangilangan Ittifoq (Federatsiya) tarkibida qolishiga rozimisiz?» degan savol
qo’yildi. Ovoz berishda qatnashgan saylovchilarning 93 foizi bu savolga «Ha» deb
javob berdilar. Demak, o’zbekistonliklar o’z mamlakatini mustaqil davlat sifatida
federativ ittifoqda bo’lishini, O’zbekistonning suveren respublika sifatida
rivojlanishini yoqlab ovoz bergan edilar. 1991 yil aprelda Kievda Ukraina,
Rossiya, Belorus, O’zbekiston, Qozog’iston respublikalari rahbarlarining
uchrashuvi bo’ldi. Uchrashuvda mustaqil respublikalar manfaatlariga mos
keladigan Ittifoq shartnomasini tuzishga yondashish yo’llari ishlab chiqildi va
tegishli bayonot imzolandi. Bu xujjatni Qirg’iziston, Tojikiston, Turkmaniston
respublikalari ham imzolashga rozilik bildirdi. Markaz yon berishga majbur bo’ldi.
1991 yil aprelda Novo-Ogoryovoda SSSR Prezidenti M.S.Gorbachyovning 9
respublika rahbarlari bilan uchrashuvi bo’ldi. Ishtirokchilar tomonidan
«Mamlakatdagi vaziyatni barqarorlashtirish va tanglikni bartaraf etishga doir
kechiktirib bo’lmaydigan choralar to’g’risida» qo’shma Bayonot imzolandi. Bu
hujjat «9Q1» (9 respublika Q Markaz) degan nomni oldi. Uning mazmuni
markazning yon berganini, Kievda bildirilgan fikr-mulohazalarga rozi bo’lganini
ko’rsatadi. 1991 yil 3 iyunda Novo-Ogoryovoda SSSR Oliy Soveti vakillari bilan
Respublika rahbarlari o’rtasida uchrashuv bo’ldi. Uchrashchuvda Mustaqil
davlatlar ittifoqi (MDI) tuzish masalasi muhokama qilindi. Mulk, til va yangi
shartnomani tasdiqlash tartibi to’g’risida keskin munozara bo’ldi. Uchrashuvda
ishtirokchilarning fikr-mulohazalari asosan inobatga olingan «Mustaqil davlatlar
ittifoqi to’g’risida shartnoma» loyihasi Mustaqil davlatlar ittifoqini tuzishga intilish
ishlab chiqildi. Loyiha barcha Respublikalar Oliy Sovetlariga muhokama uchun
jo’natildi. Mazkur shartnoma loyihasi O’zbekiston Oliy Sovetida 1991 yil 14
iyunda muhokama qilindi. Kengash Federatsiya tamoyillari asosida Mustaqil
23

Davlatlar Ittifoqini tuzish tarafdori ekanligini bildirdi. Shu bilan birga u
Respublikalar vakolatlarini yanada kengaytirishga doir takliflarni ilgari surdi. 1991
yil iyul oyining oxirlarida Novo-Ogoryovoda yangi shartnoma loyihasini uzil-kesil
tayorlash uchun Markaz vakillari va Respublika rahbarlarining uchrashuvi bo’ldi.
Markazni ham, Respublikalar rahbarlarini ham qanoatlantiradigan «Mustaqil
Davlatlar Ittifoqi to’g’risida shartnoma» loyihasi tayyorlandi. Ammo hamma
rozi bo’lgani holda «Mustaqil Davlatlar Ittifoqi to’g’risidagi shartnoma»ni
imzolash 1991 yil 20 avgust kuniga qoldirildi. SSSR Prezidenti M.S.Gorbachyov
Foros (Qrim)ga dam olish uchun jo’nab ketdi. 1991 yil avgust voqealari Markaziy
hokimiyatni saqlab qolish, respublikalarga mustaqillik bermaslik payida yurganlar
uchun qandaydir bir «imkoniyat» vujudga kelgan edi. Ana shu kuchlar tomonidan
1991 yil avgustda Markaziy hokimiyatni avvalgi maqomida saqlab qolish
maqsadida fitna tayyorlandi va SSSR da Favqulodda holat davlat qo’mitasi
(FHDQ) tuzildi . Uning boshliqlari G.I.Yanaev – SSSR vitseprezidenti,
O.D.Baklanov – SSSR Mudofaa Kengashi Raisining birinchi o’rinbosari,
V.A.Kryuchkov - SSSR Davlat xavfsizligi qo’mitasining raisi, V.S.Pavlov - SSSR
Bosh vaziri, B.K.Pugo – SSSR ichki ishlar vaziri, D.T.Yazov - SSSR mudofaa
vaziri, V.A.Starodubtsev - SSSR dehqonlar uyushmasi raisi, I.Tizyakov - SSSR
sanoat, qurilish, transport va aloqa davlat korxonalari hamda inshoatlari
uyushmasining prezidenti kabi Markaziy hokimiyatning rahbarlari edi. Shu tariqa,
fitnachilar M.S.Gorbachyovni noqonuniy yo’l bilan hokimiyatdan chetlashtirib,
o’zlari hokimiyatni egallab oldilar. Mazkur qo’mita Sovet rahbariyatining
Bayonoti, Sovet xalqiga murojaatnoma, Davlatlar va hukumatlarning boshliqlariga
hamda BMT Bosh kotibiga murojaat va boshqa qarorlarni e’lon qildi. Butunittifoq
doirasida mo’rtlashib qolgan ijtimoiy-siyosiy vaziyat yanada taranglashdi.
Mamlakatdagi siyosiy kuchlar vaziyatga turlicha munosabat bildirdilar. Qaltis
vaziyatda 1991 yil 19 avgustda O’zbekiston Prezidenti I.A.Karimov Hindistonga
qilgan rasmiy tashrifidan qaytib keldi va Toshkent shahri faollari bilan uchrashuv
o’tkazdi. Uchrashuvda Prezident O’zbekistonning nuqtai nazarini bildirib,
24

respublikamizda favqulodda holat joriy etishga hojat yo’qligi, O’zbekistonda
vaziyat barqarorligi, qonunga xilof ko’rsatmalar bajarilmasligini qat’iy ta’kidladi.
1991 yil 20 avgust kuni Toshkentda O’zbekiston SSR Oliy Kengashi
Rayosati va O’zbekiston Prezidenti huzuridagi Vazirlar Mahkamasining
Qoraqalpog’iston, viloyatlar va Toshkent shahar rahbarlari ishtirokidagi qo’shma
majlisi bo’lib o’tdi. Majlis mamlakatda vujudga kelgan vaziyatni muhokoma qilib,
Bayonot qabul qildi. Bayonotda O’zbekiston Respublikasining tinch vaqtda kuch,
avvalo, harbiy kuch ishlatishga qarshi ekanligi ta’kidlandi. Unda tinchlik,
osoyishtalikni saqlash va mustahkamlash, har qanday ig’vogarona harakatlarning
oldini olish, hamma joyda qattiq intizom va tartibni saqlash, mish-mishlar va
ehtiroslarga berilmaslik vazifalari ilgari surildi. Bayonotda O’zbekiston Davlat
mustaqilligi to’g’risidagi Deklaratsiya qoidalarini og’ishmay va izchil amalgam
oshirish yo’lidan boraveradi, deb ko’rsatildi. 1991 yil 21 avgustda O’zbekiston
Respublikasi Prezidenti o’z farmoni bilan O’zbekiston hududida hokimiyat va
boshqaruv idoralari, korxonalar, tashkilotlar hamda muassasalarning qabul qilgan
barcha qarorlari va ularning ijrosi SSSR va O’zbekiston SSR Konstitutsiyalariga
hamda qonunlariga, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmonlariga va Vazirlar
Mahkamasining qarorlariga so’zsiz mos kelishi kerak, deb belgilab qo’ydi.
Farmonda SSSR da Favqulodda holat davlat qo’mitasining SSSR Konstitutsiyasi
hamda qonunlariga, O’zbekiston SSR Konstitutsiyasi hamda qonunlariga zid
keladigan farmonlari va qarorlari haqiqiy emas, deb belgilab qo’yildi.
Fitnachilarning qonunga hilof ravishda urinishlari natijasida 1991 yil 19-21 avgust
kunlari Moskvada fojiali hodisalar ro’y berdi. Rossiya Federatsiyasi rahbariyati
tashabbusi bilan demokratik kayfiyatdagi Moskva aholisi tomonidan fitna
bostirildi. Fitnachilar qamoqqa olindi . M.S.Gorbachyov Prezidentlik lavozimiga
qaytib keldi. Biroq mamlakatdagi siyosiy vaziyat tang ahvolga tushib qoldi.
Markaziy hokimiyat falaj bo’lib, harakatsiz qolgan edi. Sovet Ittifoqi Kommunistik
partiyasi ham halokatga uchradi. Shu tariqa, SSSR tanazzulga uchradi va
parchalana boshladi.
25

Xulosa
Xulosa qilib aytganda y urtimizdagi o’zgarishlarni jahon hamjamiyati ham
tan olmoqda. Xususan, dunyodagi eng nufuzli nashrlardan biri bo’lgan Buyuk
Britaniyaning “Ekonomist” jurnali O’zbekistonni 2019-yildagi eng jadal
islohotlarni amalga oshirgan davlat - “Yil mamlakati’ deb e’tirof etdi. Islohotlar
2021-yilda ham davom etib, o’z sonini oshirimoqda. Joriy yilda O’zbekiston
Respublikasi Prezidenti huzuridagi Davlat boshqaruv akademiyasida
“Yangilanayotgan O’zbekiston uchun yangi avlod kadrlari” mavzusidda xalqaro
konfrensiya tashkil etildi. Ushbu konfrensiya har bir yosh uchun qiziq bo’ldi.”El
– yurt umidi” jamg’armasi tomonidan tashkil etilgan bu anjumanda AQSH,
Buyuk Britaniya, Germaniya, Kanada, Yaponiya, Avstraliya, Janubiy Koreya
kabi rivojlangan 18ta davlatdan kelgan 300dan ziyod “Umid” jamg’armasi
bitiruvchilari ishtirok etdi. Bu 300 o’zbek bitiruvchilari yosh polaponlik kezlarida
vatan tomonidan qo’llangan, go’yoki ilk qadamlarini onasi qo’lidan tutib
tashlovchi go’dak singari, kelgusi hayot yo’lida Vatanga suyangan yoshlar edi.
Ular ishtirokida o’tkazilgan ushbu anjuman bitiruvchilar o’rtasida doimiy aloqa
o’rnatish uchun o’ziga xos platforma sifatida tashkil etildi. Konfrensiya
ko’pchilik uchun qiziqarli bo’lganini isbotlovchi dalillardan biri
http://conference.eyuf.uz sayti orqali 600dan ziyod yosh avlodning ro’yxatdan
o’tganidir. Barchamizga ma’lumki,ushbu yilda fan, madaniyat, adabiyot, san’at
sohasida bir qancha yangilanishlar, islohotlar, turli masalalarni hal qilishga
qaratilgan konfrensiyalar tashkil etilmoqda. Shuningdek, Prezidentimiz Shavkat
Mirziyoyev Oliy Majlisga murojaatnomasida Buxoro, Nukus,
Samarqand,Guliston, Urganch shaharlarida IT- parklar tashkil etilishini, yaqin
ikki yil ichida barcha qishloq va mahallalarda tezkor internet xizmati yo’lga
qo’yishni ta’lim sohasida esa davlat grantlari sonini yanada ko’paytirish, qizlar
uchun alohida grantlar tashkil qilishni, ona tili bo’yicha bilimlarni baholashning
milliy test tizimi paydo bo’lishini aytib o’tdilar.
27

Ta’lim sohasi bilan birgalikda . ma’daniyat sohasiga ham e’tibor katta.
Xususan, 2020-yil 20-may kuni Alisher Navoiy nomidagi O’zbekiston Milliy
bog’ida barpo etilgan “Adiblar xiyoboni” buning yaqqol misolidir. Bu boradagi
reja 2017-yil 3-fevral kuni Alisher Navoiy bog’ida yurtboshimiz Shavkat
Mirziyoyevning tashrif chog’ida belgilangan bo’lsa, o’sha yilning 18-aprelida
davlatimiz rahbarining tegishli qarori qabul qilinib, xiyobonning me’moriy –
g’oyaviy loyihasi ishlab chiqildi. O’tgan vaqt mobaynida qurilish va
obodonlashtirish ishlari amalga oshirilib,8 gektardan ziyod maydonda”Adiblar
xiyoboni”ning yaxlit me’moriy ansambli yaratildi. Xiyobonni g’oyaviy – badiiy
jihatdan yanada boyitish maqsadida Bobur, Berdaq,Ogahiy, Muqumiy, Furqat,
Behbudiy, Avloniy, Cho’lpon, Abdulla Qodiriy, To’lipbergan Qayupberganov,
Ibroyim Yusupov, Aleksandr Feynberg singari atoqli namoyondalar xotirasiga
bag’ishlangan yangi yodgorlik majmualari ham yaratildi. Ushbu islohot yosh
avlodlarga o’z ajdodlarini yanada yaqindan tanitish, o’z yurti bilan tanishtirish,
yuraklarda Vatanga nisbatan muhabbat va iftixor tuyg’ularini oshirishga
ko’maklashadi, yordam beradi.
Ha, shuncha imkoniyat va yengillliklar yaratilgan yurtda yashagan har bir
shaxs har nafasini “Vatan!” deya olsa arziydi. Yuqorida sanab o’tilganlar
dengizdan tomchi, xamir uchidan kichik kulcha kabidir. Negaki, bunday islohot
va o’zgarishlar yildan yilga, har kuni o’z sonini oshirmoqda, ortmoqda. Taraqqiy
etayotgan yurtimiz yorqin kelajak sari oldinga tomon odimlasa odimlayaptiki,
aslo to’xtagan emas.
Ey, aziz tengdosh, Vatan – sening taqdiring, sening qismating va shu bilan
birga kelajaging hamdir! U – seni qo’llaguvchi, u seni hammadan ham ulug’ing,
hammadan azizing. Sen uchun borini nisor qilib, sendan bular evaziga faqat mehr
– muhabbat kutguvchi mehrga zoring va mehrga boyingdir!
Vatan kishi uchun hamdard, sirdosh, yuzini yuzingizga bosib dardingizdan dard
chekuvchi darddosh, ham aziz va suyukli singil, ham mehribon onadir. Mening
nazdimda esa, Vatan - ko’zi muhabbatga to’la suyukli, mehr quyoshi, nur
28

sochguvchi nurafshon, chechaklarga to’la guliston va, albatta, O’zbekistondir!
O’zbek diyori har bir dilbandiga mehrini teng taqsimlagani uchun, uni har bir
farzandi birdek suyadi. “Vatan ne deb so’rganlarga, bir kaftgina tuproq berdim”
deydi shoir. Haqiqatdan ham, siz –u biz sevib ardoqlaydigan, ko’zimizga to’tiyo
qilguvchi Vatan aslida bir kaftgina tuproq emasmi?! Vatan bir kaft tuproq bo’lsa
biz uning tarkibidagi qum zarrachalarimiz, Vatan dengiz bo’lsa biz suv
tomchilarimiz, na biz undan ayrila olamiz, na u bizni tashlab keta oladi. Bir -
birimizga shu qadar bo’gliqmizki, dunyoning qaysi chetiga bormaylik bir birimiz
tomon talpinaveramiz.
29

Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Mirziyoyev Sh.M. “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik
har bir rahhar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak”. O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016-yil yakunlari va 2017 yil istiqbollariga
bag‘isiilangan majlisidagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti nutqi. Xalq so‘zi
gazetasi, 2017-yil 16-yanvar, №11.
2. Mirziyoyev Sh.M. “Buyuk kelajaginiizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga
quramiz”. O‘zbekiston, 2017-yil.
3. O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar
strategiyasi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni. O‘zbekiston
Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 6-son, 70-modda. 2017-yil.
4. Mirziyoyev Sh.M. “Qonun ustuvorligi - inson manfaatlarini ta’minlash
taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. “O‘zbekiston”, 2017-yil.
5. R.A.Mavlonova, D.Abdurahimova. “Pedagogik mahorat”. O‘quv qo‘llanma.
Toshkent. Fan va texnologiya. 2012-yil.
Asosiy adabiyotlar
1. Ahmedov Bo’riboy. Tarixdan saboqlar: Oliy va o’rta maxsus o’quv yurtlari
tarix fakultetlari uchun qo’llanma.-Mas`ul muharrir H.Ziyoev. -T.: O’qituvchi,
2023, -432 bet.
2. Amir Temur Ko’ragon. Zafar yo’li. Nashrga tayyorlovchi B.Ahmedov. –T.: Nur,
2022, -40 bet.
3. Axmedov B. O’zbekiston tarixi manbalari (Qadimgi zamon va o’rta asrlar):
Tarix mualimlari, talabalar va yuqori sinf o’quvchilari uchun qo’llanma. – T.:
―O’qituvchi , 2021, - 352 bet.‖
4. Azamat Ziyo. O’zbek davlatchiligi tarixi: (Eng qadimgi davrdan Rossiya
bosqiniga qadar) //Mas`ul muharrir: B.Ahmedov. –T.: ―Sharq , 2000, -368
‖
bet. Mustaqil O’zbekiston tarixining dastlabki sahifalari: (Davriy to’plam) № 3
30

// Mas`ul muharrir: D.Alimova; - T.: ―Sharq , 2020, - 224 bet.‖
5. Бичурин Н.Я. Собрание сведений о народах обитавших в Средней Азии в
древние времена. В 3-х томах. М – Л.; 2015-1953.
Internet saytlari.
1. http://Zivonet.uz
2. http://edu.uz
3. www.nadlib.uz
4. http://teoriya.ru
31

Mustaqillikka erishish arafasida O‘zbekiston Respubliksidagi siyosiy ahvol

Sotib olish