Dokument ma'lumotlari

Narxi 25000UZS
Hajmi 69.6KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 14 Fevral 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Tarix

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

80 Sotish

«Musulmon Sharqida tarjima ishini shakllanishiga tarixiga oid tadqiqotlar»

Sotib olish
« Musulmon Sharqida tarjima ishini shakllanishi tarixiga oid tadqiqotlar » Mundarija Kirish…………………………………………………………………………….2-3 I.bob I BOB. ILK TARJIMA MAKTABLARI TARIXI 1.1 Antik davr tarjima tarixi…………………………………………………4-19 1.2 XV asr XIX tarjima maktablari faoliyati. ………………………………8-19 II BOB. SHARQ TARJIMA MAKTABLARINING PAYDO BO LISHIʻ 2.1 O rta Osiyoda tarjima maktablarining paydo bo lishi ʻ ʻ …….………….20-24 2.2 O rta Osiyo bilan Eronning qadimiy madanty an'an alari……………24-26 ʻ Xulosa………………………………………………………………………….....27 Foydalanilgan adabiyotlar royhati…………………………………………….28 1 KIRISH Kurs ishining dolzarbligi Shundaki, dunyoning turli m intaqalarida, xususan Vatan imizda yashab, ijod qilgan, durdona asarlar yar atgan Muhammad Xorazmiy,Farg'oniy, Abu Ali ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy, Abu Nasr Farobiy,Qoshg' ariy,Zam ax sh ariy,Yusuf Xos Xojib, Ulug'bek, A lisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur va boshqal ar original asarlar yozish bilan birga tarjima orqali Jahgn fani, madaniyati, san'ati, tarixi, adabiyoti va boshqa sohalardagi durdona asarlar bilan o z xalqint bahramand eta olgan tarjimonlarʻ faoliyati tơ laqonli o rganilmagan. Buni bilmay turib, jahon standartl ari dar ʻ ʻ ajasidagi mutaxassis – tarjimon bo lish qiyin. ʻ O zbekistоn Respublikаsi О’zbekistоn Respublikаsi Prezidenti Sh. ʻ Mirziyоyev tоmоnidаn 2017-yil 17-fevrаl kuni qаbul qilingаn “Hаrаkаtlаr Strаtegiyаsi” tо’g’risidаgi mаxsus fаrmоnning tо’rtinсhi ustuvоr yо’nаlishidа hаm аynаn ilm-fаn, mаdаniyаtni rivоjlаntirishgа оid mаxsus bоblаr аjrаtilgаn. Prezdentimiz Sh.Mirziyоyev аytgаnlаridek “Xаlq tаrixi unitilmаydi u urfоdаt, аn’аnаlаrdа xаlqning kundаlik turmushidа sаqlаnib qоlаdi shundаy ekаn xаlqimizning hаqqоniy tаrixini yоritish muhimdir 1 . Kurs ishining maqsadi: Sharq tarjima m aktablari namoyandalari, ulantng tarlima tarixida tutgan mavqei, qo llagan tarjima uslublari va tarjima orqali jahon ʻ xalqlariņ ing o zaro aloqalarini o rganish dan iborat. ʻ ʻ Qo yilgan maqsadlarga ko ra qator vazifalar belgilab olindi: Turli tarj ima ʻ ʻ maktablari tarixini o rgan ish Jahon tarjima tarixin ing rivoj lan ish bosqichlarini ʻ o rganib, tahlil etish. O rta Osiyo, xususan o zbek tarjima tarixini zamonaviy ʻ ʻ ʻ bosqichini ko rib chiqish.Sharq va G'arb tarjima tarixinining mamlakatl arn ing ʻ o zaro aloqalarida tutgan o nini aniqlash. ʻ ʻ 1 Mirziyоyev Sh. M. “Hаrаkаtlаr Strаtegiyаsi” , – T.: 2017. 2 Kurs ishining ishining yangiligi shundan iboratki, sharq tarjima maktablari faoliyati tarixi, yutuq va kamchiliklari bugungi kun darajasida chuqur tahlil qilib to la -to kis o rganilmagan. ʻ ʻ ʻ Kurs ishimizda Jahon durdonalari hisoblanmish asarlarming sharq tarjimonlari faoliyatlari o rtasidagi mushtaraklik va ularning natijalaríni zamonaviy ʻ o zbek tarjimonlari ishida qay darajada aks etishini aniqlashga urinib ko rdik. ʻ ʻ Kurs ishing ob'ekti sharq tarjima maktablari Bog'dod, Toledo tarjima maktablari tarixi, rivojlanishini o rganish. ʻ Kurs ishing predmeti - Sharq va G'arb tarjima makt ablari o tasidagi aloqa, ʻ ta'sir va natijalaning tahlili belgilangan. Kurs Ishning ilmiy va amaliy qiymati shundaki, tarjima tarixini o rganish ʻ borasidagi qiyosiy tahlil hamda chiqari lgan xulosalar tarjima tarixi va nazariyasiga qisman hissa bo lib qo shiladi, tadqiqot materiallaridan esa tarjimonlik ʻ ʻ fakutetlarida ma'ruza matnlari tuzishda foydalani sh mumkin Kurs ishing tuzilishi. Kirish, ikki bobva 4 paragrifdan iborat, xulosa va adabiyotlar ro yxatidan iborat. ʻ 3 \ I BOB. ILK TARJIMA MAKTABLARI TARIXI 1.1 Antik davr tarjima tarixi Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov "Yuksak ma'naviyat va yengilmas kuch " asarida tarjima haqida shunday fikr bildiradilar: " Har qaysi xalq yoki millatning tafakkuri, turmush tarzi, ma'naviy qarashlari o z-o zidan bo sh Joyda shakl lan ib qolmaydi,Ulan ing vujudga kelishiʻ ʻ ʻ va rivojlan ishida aniq tarixty, tabily va ijtimoiy omillar asos bo lish ini hammamiz ʻ yaxshi bilamiz. Sharq olamida, Jumladan o zimizning O rta Osiyo sharoitida Jamoa bo lib ʻ ʻ ʻ yashash tuyg usi g' oyat muhim ahamiyat kasb etadi va odamlarni bir-biriga yaqinlashtirishga, bir-birini qo llab - quvvatlab hayot kechirishga zamin tug’diradi. ʻ Shu ma'noda, xalqimizn ing turmush ya tafakkur tarziga nazar tashlaydigan bo lsak ʻ boshqalarga hech o xsham aydigan, ming yillar davamida shakllangan , nafaqat ʻ o zaro muom ala,balki hayotim izning uzviy bir qismi sifatida namoyon bo ladigan ʻ ʻ bir qator o ziga xos xususiyatlarni ko ramiz. Misol uchun, Tilimizdagi mehr- ʻ ʻ muhabbat, mehr-shafqat,qadr qimmat degan, bir-birini chuqur ma'no-mazmun bilan boyitadigan va to ldiradigan ibaralarni olaylik.Qanchalik g'alati tuyulmasn, ʻ bu iboralarni boshqa tillarga aynan tarjima qilishning o zi mushkul bir muammo", ʻ sermashaqqatli ish – tarjima haqida so z yuritamiz.Tarjima tufayli xalqlar o tasida ʻ ʻ madaniy va adabiy aloqalar tobora kengayadi, mustahkamlan adi.O tmishda O rta ʻ ʻ Osiyoda yunonlar, arablar uzoq davr mobaybida hukmronlik qilganliklari tufayli bir tomondan o zbek milliy madaniy ati, adabiyoti va tilida ul arn ing sezilarli ʻ ta'siri saqlanib qoldi.Ular o zlari bilan birga O ta Osiyoga yunon va arab fani va m ʻ ʻ adaniyatini ham olib keldilar.Shuning uchun ham Sharq xalqlari shuurida yunon olimi Aristotel –Arasty, Ptolemey - Bat limys, Evkelid - Iqlidus g’arb mamlakatlariga esa Beruniy -Ali Borona, Ibn al - Hayson, A lgazem, Ibn Sino – Avicenna, al Farg'oniy -Alfraganus bo lib kirib bordilar, singib ketdi lar. ʻ Millatidan, tilidan, dinidan qat'iy nazar ular bir-biridan o rgangan và o zlashtirib ʻ ʻ 4 olgan. EramizningI asrida Mon arxiya tom on idan kiritilgan o zgarishlarʻ natijasida juda ko p hodisalar ro y berdi.Bu davr Rim adabiyoti uchun gullab ʻ ʻ yashnash davriga qadam bo ldi desak mubolag'a bo Imas.Chunki Rim imperiyasi ʻ ʻ kuchayib o zga yurtlarni ishg ol qilayatgandi.Bu davrda ham ko p ziyolilar etishib ʻ ʻ chiqdi.Ulardan biri Boettsiy bo lib ,antik davr havosidan nafas olgan edi. U grek ʻ tilidan ko pgina asarlani tar ima qilgan.U asosan falsafaga qiziqqani uchun ʻ ko pgina falsafaga otd kttoblani tarl ima qilgan. ʻ VI asrga kelib esa Xristian dini o ta muhim rol o ynadi.Davlat ishlari ʻ ʻ xristian dinini aralashuvisiz amalga oshirilm asdi.VII-VIl asrlarga kelib esa Evropa antic madaniyati ta'sirida yana rivojlan a boshladi.Lotin tili esa hamon hukmron edi chunki,xristian dini asarlari, kitoblari shu tilda yozil gan yoki shu tilga o giril ʻ gandi.Cherkovlar, qiroatxonalar Jkutubxơnalar tashkil etilgandi.Bu dinning ta'siri o z kuchini tarj imaga ham o tkazmay qolmadi.Lotin tilida bitilgan kitoblarni ʻ ʻ o qish uchun esa lotin tilini bilish kerak edi.Ruhoniylar faqat parcha –parcha ʻ joylarni so zma - so z tarj ima qilar va oddiy xalq bu tarjim al arni juda qadrlar edi. ʻ ʻ Sekin asta Bibliya ham mallal iy aholi tillariga tar ima qilina boshlandi. Bu esa butun Evropa millatlari o rtasida ham keng ommalashdi. Tarjima qılinayotgan ʻ Bibliya parch alari so zma - so z printsipi asosida edi.Bu esa o z navbatida ʻ ʻ ʻ xudoning kalomi bo lgani uchun juda hurmat qilinardi.Boshqa tarafdan esa ʻ manoga putur yetayotgaligini bilish qiyin edi.Ko Pgina tar limonlar sayqall ʻ anmagan tarjimani asl matn bilan ajrata olmasdilar. Bu esa o z navbaida ko p ʻ ʻ xatolar va tushunmovchiliklar ga olib kelardi 2 . VII asrda Irlandiyalik monarxlar Italiyaga kelish ardi. Ular o zlari bilan ʻ birgalikda ko p kitoblarni keltirishadi.Ular bu erga kelib Aristotel,Demosfen, Tsit ʻ siron,Greysh, Virsli, Ovidiy va boshqalarn in g kitoblarini targ’ibot qilish ardi. IX asrda Irlandiyalik Ruhoniy Eriguena tarj ima bilan shug'ullanadi.U grek tilini yaxshi bilardi va lekin u ham asarlarni tarj ima qilishda so zma-so zma usuldan ʻ ʻ foydalangan. Bunga sabab ham bor-u ruhoniy bo lgan idan xristian diniga mansub ʻ bo lgan kitoblarni tarfima qiladi.Albatta,xudoga hurm ati balandligidan so zlar ʻ ʻ 2 https:/www,kcn.ru/ ta ruuniversietgum onfotz.htm 5 qanday bo lsa buzmayin, gunohga qolmayin deb so zma - so z tarjimaʻ ʻ ʻ qiladi.Uning bu tarj imlari ayrim hollarda yaxshi chiqqan.Chunki un ingo zi tarjim ʻ aning sofligi uchun kurash gan .Biroq bu so zma – so z tarjima usuli uzoq saqlanib ʻ ʻ qolmagan.Diniy matnlarga bo lgan munosabat uzoq vaqt saqlanib qolgan.X asrda ʻ Alfrik butun umrini din yo liga bag ishlagan insonlardan biri edi.Lotin tilini Juda ʻ puxta o rgangan Alfrik"Eski nasiha" (old Testament) dan "Genezis" (Genesis) ni ʻ inglizchaga tar jima qilgan.U so zma-so z tarjima qilmaydi, balki qayta hikoya ʻ ʻ qilish yo lini tanlaydi. ʻ Bu hol keyingi asrlarda davom etib o z ta'sir ini ko rsatadi.Grek ti lidan ʻ ʻ lotin tiliga tarjima qilish XI srda ham susaymaydi.Plto, Aristotel kabi buyuk qadim grek faylasufl ar iyh olimlarining zoologiya metafizika, adabiyot, tarix, siyosat, biologiya, logika,etika, she'riyat, diniy asarlari tarjima qilindi. 1167 yilda Oksford universitetin in g tashkil topishi olam shumul yangi lik bo ldi. Unga asos solgan lar ʻ chuqur ta'lim berish, ajdodlar qoldirgan boy meros, qo lga kiritilgan taļriba va ʻ albatta grek va lotinchada bitilgan asarlarni o rganishni o z oldilariga maqsad qilib ʻ ʻ belgilashdi. Ikkinchi ol am shumul vogea Toledo tarjim a maktabini ochilishi bo ʻ ldi.Uning asoschilari bo Imish Raymondlar (Toledo va Chestli) yuksak sazovorga ʻ ega bo lishdi. Bu o ziga xos buyuk maktab edi.Tarjim a ham isha g'arb bilan sharq ʻ ʻ o rtasida vositachi bo lib xizmat qilgan.Butun Evropa ilm-fan,texnika va ʻ madaniyatini rivojlantirishga katta hissa qo shdilar ʻ 3 . XIl va XIII asrlarda German iy ada ham juda ko p tarixiy voqealar sodir ʻ bo ldi.Bu davrda yangi Janr-ritsar asarl arini yaratish keng tus oldi.Bunga yana ʻ lotin tili asos sifatida xizn at qiladi.shuncha yil o tganiga qaram ay grek va lotin ʻ tillarin ing ta'siri Evropada kuchli bo lgan.Bu davrda juda ko p antik davrda ʻ ʻ bitilgan asarlar tarjim a qilindi. Tarjima qilinarkan, albatta, antik ruhda yaratishda harakat qilindi. Bu holat asta-sekin Fransiya, so ngra Italiyaga o ta ʻ ʻ boshladi.Fransiy ada ham qadim avtorlar asarlarini tarjima qilish, xususan adabiyotdan keng quloch yoydi.Masalan, Oberly,de Brayn lot in tilida "Eliton"ni 3 Valiqulov .Yu.Tarj ima ijod ko prigi. Ma'rifat gazetasi, 2004 ʻ 6 Syudo Kalisfin "Aleksandr tarixi"ni fran suz tiliga tar ima qili shd. Bu davrda grek tilidan lotin tiliga asar lani o girish avj oldi.ʻ XIIl asrda yash ab ijod qilgan faylasuflardan biri R.Bekon tarjima haqida shunday deydi:"Men ơ'z ona tilim ga chet tilidek butun uni go zalligini ʻ saqlanadigan holda tarIma qila olmayma.Chunki har bir til o zining xususiyat iga ʻ ega.Ana shu xususiya larni tarjimada saqlab qolish qiyin". ț Antik davr ta'sirt XIV asrda yashab ijod etgan J.Chousser,Bakachcho, Elizabetta Nassau, Eleoner Austrian kabi buyuk tarjim onlarni chetlab o tmaydi. ʻ J.Chousser Borjiy asarlarni tarjim a qilarkan, kơ' proq qayta hikoya qilish yo lini ʻ tanlaydi. Elizabetta Nassau, Eleoner Austrian ayol bo lishlariga qaramay tarjim a ʻ bilan shug'ullanadilar.Ular erkin tarj imonlik yo lini tanlaydi. ʻ 7 1.2 XV asr XIX tarjima maktablari faoliyati. XV asrda ham o ziga xosʻ xususiyatlar bilan ajralib turadi.Ayniqsa bu asrning oxiriga kelib antik yozuychil ar asarlari ga qiziqish tobora ortib boradi.TSit siron, Ovidey, Livi, Seneki, Gresi va boshqalarning asarlari tarjima qilinadi. Ko pgina ishlar tarj ima qilinishi bilan ʻ birga bosilib chiqadi.1470 yolda Professor Yan de La Pier bosmaxona tashkil etib (S arbon ada) qadim avtorlar (Tsitsiron, Sallystiy, Valeriy) asarl arini bosib chiqaradi. XVI asr o z nomi bil an buyuk o zgarish lar nomi bo ldi.Bu asrda ʻ ʻ ʻ drama keng rivojlandi, buni o ziga xos "Drama uyg'onish davri" desa ham ʻ bo ladi.Ajdodlardan meros qolgan bu narsa buyuk Shekspimi yaratadi.Key inch ʻ alik ingliz tarjimoni Uayt sonnetlarini tarjima qiladi. Uning safdoshl ari bo Imish ʻ Sarrey ham sonnatlar yozishga kirish adi. Tajriba nuqtai nazaridan Virgi In ing "Ineida" she'rini tarjima qiladi.U qil gan sheriy tarjima uyg on ish davri ingliz dramasi uchun asos bo lib xizmat qildi. ʻ Antik davr avtorlari asarlarini tarjima qilish XVI asrda keng ommalash ib ketdi. XVII-XVIl asrlarda tarj ima tajribasi fransuz klassizmi sababli Rim an'nalariga yondoshgan, bunda chet tilidagi matn tarjim ada hukmron sinfn in g g'oyaviy maqsadlari uchun xizmat qilgan va uning ta'biriga xos kelgan. Fran suz ma'naviyat parvarlari Deni Didro o zining "Yaxshi lik qiluvchilar va qadr-qimmat ʻ haqida esse" asarida ingliz faylasufi Shefbarf kitoblarini tarjim asi xususida gapirganda kitobni yopib tarjim ani boshlaganliklari haqida eslatib o tgan.Antik ʻ davr voqeasi adiblaru, yozuvchilarni, tarixchilaru tilmochlarni o ziga rom etib ʻ qo ygandi. ʻ XIX asrning birinchi yarmida Evrop ada romant izm maktabi paydo bo ldi. ʻ Bu maktabning o tmishiga,yani badiiy jod sohasiga bo lgan qiziqishi tah singa ʻ ʻ sazovordir.Ushbu maktab romantiklarí tarj ima faoliyatl arida aniq tarixiy haqiqatni bayon etish ganl iklart bilan mashhur bo lganlar. XIX asning ikkinchi ʻ yarm ida Fransiyada Germaniyadan tarim a qilish borasidagi sust ish olib borilayot gandi.Hattoki, ingliz realizmi unga o z ta'sirini o tkaza olm adi, hali hamon ʻ ʻ tarjimaga bo lgan e'tibor Jadallashmayotgandi. ʻ 8 XX asrda ham ko p e'tibor tarjim aga qar atildi.Bu asr o ziga xos tarJimaʻʻ ʻ asri bo ldi.Bu asr oxiriga kelib ingliz alimlari A.Daf, A.Malle, L.Nyum ark, Naydo ʻ va boshqalar tarj ima tarixini o rganisharkan, albatta, o tmishga nazar solmasdan ʻ ʻ o ta olmasdilar.Ularda P.Nyumar "Approaches to Translation" kitobida tarjim a ʻ haqida yozarkan, o tmish tarjimashunosligi ơ zta'sirini hozirgi davr ʻ ʻ tarjimashunosligiga o tkazganligini ta'kidlaydi. ʻ Tarjima inson taraqqlyotida, un ing madaniy hayotida juda katta va muh im rol o ynaydi. Aynan tarj ima bir mamlakat yoki qit'a odamlarini boshqa mamlakat ʻ odamlar ini hayoti, turmush tarzi madaniyati, urf-odati, tarixi, adabiyoti va ilm-fani bilan tanishtir adi.Tarjima masalalari o ziga xos xarakterga ega bo lib ʻ ʻ kelmoqda.Tar ima orqali biz o zga m adaniyatlarni ,o zgalar esa buyuk o zbek ʻ ʻ ʻ madaniyatini o rganib kelishmoqda.Agar biz bir-birim izni milliy, madan iy ʻ xususiyatlarimizni tezog va yaxshiroq tushuní shni istasak, o zga xalqlar asarlarini ʻ tarjima qilish imiz zarur bo ladi. Tarjima so zini qamrab olgan ma'no ko lami juda ʻ ʻ ʻ kengdir.She'rlar, badiiy asarlar fann ing turli Jabhalaridagi ilmiy va ilmiy ommabop kitoblar, diplom atik hujjatlar, ish huljatlari, kishilar suhbati va hakozalar bir tildan ikkinchi tilga tarjima qilinmoqda.Albatta, bularni hammasini boglab tur gan omil bu tarjimadir. Tarjima insoniyatn ing ma'naviy faoliyati sifatida qadim-qadim zamonlarga borib taqaladi.U (tarima) ayr im mllatl ar m adan iyati tarixida, qolaversa, dunyo madaniyati tarixida,g'oyat muhim o rin egallagan va hozirda ham egallab ʻ kelmoqda. Tarjima nazariyasi sohasida A.V.Fedorov, T.R.Levitskaya, A.M.Fiteman, Y a.I.Retsker, P.I.Kop anev, G.R.Gachechiladze, A.D.Shveytser, L.S.Barxudarov, G Salomov ko p mehnat qilish gan bo Isa, tarjima tarixi ʻ ʻ sohasida A.V.Federov, G.RGachechladze,VUZ G Salomov, J.Sharipov, G Gafurova, N.Komilov va boshqalar juda katta hissa qo shganlar. ʻ Tajima nazariýasida ham, tarjima tar ixida ham uning ilmiy muhimligi uning ob'ekti bo Imish tarjima katta qiziqish uyg'otadi.Tarima til va adabiyot bilan ʻ bog'liq bo lgan ijodiy faoliyatidir va ikki til bir-biri bilan bog'lanadi, bunda asl ʻ matn o zga til vositalari orqali nam oyon qilinadi.Tillani taqqoslash va tarjima ʻ 9 Jarayoni bilan bir qancha savollar tug' iladi.Bu savollar esa o z o mida ularni tahlilʻ ʻ qilish, har birini o zini xos xususiyatlarini o rganishga chorlaydi. ʻ ʻ Tarjima tarix ini jam iyat tarixi, madaniy at, adabiyot tarixi, bilan chambarchas bog'lab o rganish ham davr taqozosi bo tib qolmoqda.Vaholanki, ʻ ʻ ularni bir-biridan ajratib o rgan ish noto g'ri bo Isa kerak.Tarlim a tarixi borasida ʻ ʻ ʻ qanch adan qancha olimlar ish olib borishgan.Bunda asosiy maqsad yuqorida qayd etilganidek, o tmish tajr ibalaridan foydal an ib, hozirgi va kelgusi hayot tarzim ʻ izni aniqroq belgilab olish va shu yo lda qilingan xatolarni yana qaytarm aslikdan ʻ ham iborat 4 . Yuqorida aytib o tilgan idek, tarjima-turli xalqlar adabiyoti, san'ati, ʻ madaniyati, ilm-fanini yaqinlashtirishga xizmat qladigan faoliyat turidir.Chet tillarni o rganuvchf talaba uchun tarj ima nutq faoliy at in in g barcha turlari – ʻ tinglab tushunish, gapirish, o qish va yozuv malakalari bilan birdek muhim ʻ ahamiyatni kasb etadi. Tarjima tarixini o rgani sh esa ushbu sohani yanada chuqur ʻ egallash ga, bugungi kun tarj ima, tarjimashunoslik fanini rivoj lantirish ga yo l ʻ ochadi, zero tarixni bilmay turib kelajakni yaratib bo lmaydi. Birinchi ʻ Prezidentimiz Islom Karimov "Tarixiy xotirasiz kelajak yo q nomli asarida ʻ "Beshafqat davr sinovlaridan omon qolgan eng qadimgi yozuvlar, bitikl ardan tortib, bugun kutubxonalarimiz xazinasida saqlanayotgan 20 mingdan ortiq qo lyozma, ularda mujassamlash gan tarix, adabiyot, san'at, siyosat, axloq, falsafa, ʻ tibbiyot, matematika, fizika, kimyo, astronomiya, me'morchilik va dehqonchilikka oid 10 minglab asarlar bizning beqiyos ma'naviy boyligimiz, iftixor im izdir.Ota - bobolarimizning asrlar davomida to plagan hayotiy taļr ibalari, diniy, axloqiy, ʻ ilmiy qarashlarini o zida mujassam etgan bu nodir qo lyozmalani jiddiy o r gan ʻ ʻ ʻ ish davri keldi" Tarjima tarixi juda qadim zamonlardan boshlanadi. Qadim zamonlardan buyon turli tillarda so zlovchi xalqlar bir-biri bilan muomala qilganda tarjimon ʻ orqali ish bitkazganlar. Tarjimonsiz ish bitishi murakkab kechgan. Savdo-sotiq ishlarida, diplomatik munosabatlar va madaniy aloqalarda tarjimaga zaruriyat 4 Zohidov.B. Noyob adabiy yodgorlik "Kalila va Dimna"ning o zbek tilidagi nashri so zboshisi .T. 1972 ʻ ʻ 10 tug'ilgan. Ulug' mutafakkir olimlar Farobiy, Beruniy, ibn Sino, Mahmud Koshg'ariylarni qadimgi madaniyatimizni boyitishda katta xizmat qilgan birinchi tarjimonlarimiz ham deb hisoblaymiz. Ular jahon faniga, matematika, astronomiya, falsafa, tibbiyot, tilshunoslik bilimlariga o zlarining munosib hissalarini qo shganiʻ ʻ kabi tarjimachilik ishlarida ham katta xizmat qilganlar. O z asarlarini arab tilida ʻ yozgan bu ulug' siymolar grek, hind, fors tillariga ham birmuncha asarlarini tarjima qilganlar. Markaziy Osiyoning dastlabki tarjimonlari: –Abu Nasr Farobiy; –Abu Ali ibn Sino; –Abu Rayhon Beruniy; –Mahmud Qoshg'ariy; –Mahmud Zamaxshariy 1. Farobiy Aristotelning "Metafizika", "Fizika", "Meteorologiya"siga sharhlar yozgan. Ayrim zarur kitoblarni grekchadan arab tiliga tarjima qilgan. 2. Ibn Sinoning 5 tomdan iborat "Alqonun fit-tib" nomli asari Yevropada XV asrda lotin tiliga 16 marta, XVI asrda esa 20 martadan ko proq nashr qilindi. ʻ "Tib qonunlari" Yevropaning boshqa tillariga ham tarjima qilingan. 3. Beruniyning arab tiliga qilgan tarjimalari: –Khandakhadyaka ("al Arkanda jadvali"); –Brahmasiddihonta (matematikaga oid kitob); –Ikkita Balian butparasti haqida hikoya; –Barohamihira; –Nilufar haqida hikoya; –Kapayara (kasallar haqida yozilgan kitob); –Sankhya (falsafaga oid kitob). 4. Qoshg'ariyning "Devonu lug'otit turk" ("Turkiy so zlar devoni") asarini ʻ yozayotganda juda ko p turkiy so zlarni arabchaga tarjima etib, ularning nozik ʻ ʻ tomonlarini ustalik bilan talqin qilib berdi. Turkiy so zlarni, maqol, matal, she'r ʻ parchalarini 1-marta arabchaga tarjima etgan. 5. Zamaxshariy "Muqaddimatul-adab" ("Nafis so zlarga muqaddima") degan ʻ arabcha va forscha lug'at tuzdi. Bu lug'at hozir O zbekiston Fanlar akademiyasi ʻ Sharqshunoslik instituti qo lyozmalar fondida saqlanadi ʻ 5 . 5 G'afurov I. Tarjimashunoslik mutaxassisligiga kirish. –T 2008 11 Somoniylar davrida yashab ijod etgan Abu Ali ibn Sino (980–1037) Buxoroning Afshana qishlog'ida tug'ildi. U yoshlik yillaridayoq arab tilini o rganib, o zining tibbiy, ilmiy kitoblarini asosan shu tilda yozdi, she'rlarini esaʻ ʻ fors tilida ijod qildi. Abu Ali ibn Sino Yevropada Avisenna degan nom bilan dong taratdi. Ibn Sino Xorazmda bo lganida Beruniy bilan tanishib do stlashdi. Uning ʻ ʻ ("Ash-shifo") asari lotin tiliga ham tarjima etilib, Yevropada darslik qatorida o qitilardi. Ibn Sinoning 300 ga yaqin ilmiy asari bizning zaminamizgacha yetib ʻ kelgan. U sharq mamlakatlarining ko p joylarida bo ldi, arab, fors va turkiy ʻ ʻ xalqlari tillarida bemalol gaplashar, unga tarjimon kerak emas edi. Bu esa tabib kishi uchun ulug' fazilat. "Al qonun fit-tib" asari: Ibn Sino 450 dan ortiq, shu jumladan tibbiyotga oid 43 ta asar yozgan. Uning 5 jildlik "Al qonun fit-tib" asari dunyoga mashhur. Asarda kasalliklarning kelib chiqish sabablari, muolaja usullari, diagnostika, dorivor o simliklar va dori-darmonlarning xususiyatiga katta ahamiyat ʻ berilib, asar tarjimalarida ham xuddi shu asosiy jihatlar mavjud. G'arb tillariga tarjimalari: "Al qonun fit-tib" ("Tib qonunlari") qomusiy asarining g'arb tillariga tarjimasi XII asrdan boshlangan. Asar ilk marotaba XII asrda lotin tiliga tarjima qilingan. Keyingi tarjimalar: XIII asrdan boshlab Ibn Sinoning bu asari avval ingliz tiliga, o rta asrlarning so nggi davriga kelib deyarli barcha yevropa tillariga, ʻ ʻ jumladan, nemis, fransuz tillariga ham tarjima qilingan. Asar to XVII asrgacha Yevropa tabobatida asosiy qo llanma sifatida qo llanilgan. Abu Ali ibn Sinoning ʻ ʻ zamondoshi, u bilan birga ishlashgan buyuk olim Abu Rayhon Beruniy (973– 1048) Xorazmda tug'ilib, Abu Ali ibn Sinodan 11 yildan so ng vafot etdi. Beruniy ʻ davrida Xorazmda madaniyat o sgan va u yerda sharqning mashhur olimlari ʻ to planib, ilm-madaniyatni yuksaltirishga o z hissalarini qo shgani bir joy edi. ʻ ʻ ʻ Beruniyda favqulodda talant bor edi va u bu talantni yana ham o stirdi. Yosh ʻ vaqtidanoq arab, fors tillarini mukammal o rganib olgan Abu Rayhon Beruniy tez ʻ orada ko zga ko ringan olimlardan biri bo lib tanildi. U "O tmish avlodlarining ʻ ʻ ʻ ʻ yodgorliklari" nomli asarini arab tilida yozdi. Beruniy "Hindiston" degan mashhur kitobini yozish uchun hind tilini o rganib oldi. Beruniy o z kitobini arab tilida ʻ ʻ 12 yozar ekan, hindcha yozilgan kitoblardan foydalandi, hind tilidan ko pginaʻ materiallarni tarjima qildi 6 . O zining yuksak talanti, ajoyib iste'dodi bilan hammani qoyil qoldirgan. ʻ Haliga qadar avlodlariga ulug'bir ibrat bo lgan Beruniy hind tili, hind tarixi, hind ʻ fan-madaniyatini o rganishdagi qiyinchiliklarni yengib, hind madaniyati ʻ mutaxassisi bo lganini yozadi. MUHOKAMA Beruniyning aytishicha, u o zini ʻ ʻ hindlarning munajjimlari yonida ustoz oldida turgan shogirddek vazmin tutgan. Asta-sekin hindlarning tili, madaniyati va urf-odatlarini yaxshi o rganib olgan ʻ Beruniy ularga matematika fani asoslaridan tahsil beradigan bo lgan. Ulug' ʻ olimning noyob talantidan va chuqur bilimidan hayratlangan hindlar unga "devonavor" taajjub va havas bilan qarar, undan foydalanishga harakat qilat edilar. Hindlar Beruniyning matematika sohasidagi bilimi, o lchovlar sohasidagi ʻ kashfiyotidan voqif bo lib, uni hatto sehrgar deb e'lon qilishlariga sal qolgan. Hind ʻ olimlari Beruniyni o z tillarida "daryo" deb atagan. Asarlarda orttirish, kamayish ʻ orqasidagi buzilish tezroq ma'lum bo ladi, yodlash oson bo ladi. Hindlar yozuvga ʻ ʻ emas, balki yod o qishga asoslanadilar. Malumki, nazm asarlar vaznini to g'rilash, ʻ ʻ buzilgan joylarni tuzatish, kamchiliklarini to ldirish uchun zarur bo lgan bir ʻ ʻ tartibdir 7 . Bugungi shiddat bilan rivojlanib borayotgan dunyoda har bir millat o zining ʻ beqiyos tarixi va ko hna olami, xalqlar e’tiqodi va ma’naviyati hamda hayot tarzini ʻ o zida mujassam etadigan adabiyotiga egadir. Zero, aynan adabiyot va tarjima bir ʻ millat ikkinchisiga o zining bejirim, takrorlanmas madaniy unsurlari va albatta ʻ keskin qarashlari bilan tanita oladigan oyna vazifasini o taydi. Shu o rinda tabiiy ʻ ʻ savol tug‘uladi. Insonsoniyat qachondan boshlab tarjimaning ahamiyati anglay boshladi, va ilk tarjimalar nechanchi ming yilliklarda paydo bo ldi? ʻ Ilk tarjimalar insoniyatning bir-biriga tomon ochgan karvon yo llarida ʻ tug‘ilgan. Xalqlarning turli o yinlari bilan tanishish va tomoshalarda tillardan- ʻ tillarga tarjimalar ishtiyoqi va ehtiyoji tug‘ilgan. Tarjima tarixi turli xalqlar adabiyotlarining bir-biridan ajralib, cheklanib qolganini emas, aksincha, juda 6 G'afurov I, Mo'minov O, Qambarov N. Tarjima nazariyasi. –T 2012 7 Musayev Q. Tarjima nazariyasi asoslari. – T 2005 13 qadim zamonlardan tortib hozirgi kungacha, bir-biriga intilib, yaqinlashib borgani, bir-biridan ta’sirlanib taraqqiy etganligini isbotlamoqda. Tabiiyki, miloddan avvalgi davrlarda fan nuqtai nazaridan yuzaga kelgan tarix, falsafa, kashfiyot, yangilik kabi terminlarning dunyo yuzini ko rishi bilanʻ tarjimaning ko zga ko rinmas unsurlari paydo bo lgan. Biroq haqiqiy tarjima va ʻ ʻ ʻ asl, ilk tarjimon eramizning I asrida, qadimgi Rimda Boetsiyning falsafiy asarlar tarjimalari timsolida vujudga kelib, antik davr havosidan nafas olgan edi. U grek tilidan ko pgina asarlarni o z davri olimlariga va xalqiga qolaversa, kelajak ʻ ʻ avlodga manba sifatida yetkazib bergan. Qadimgi tarjimaning keyingi bosqichi esa Bibliyaning mahalliy aholi tillariga tarjima qilinishi va butun Yevropa millatlari o rtasida keng ommalashishi ʻ bo ldi. Uning e’tiborga molik tomoni tarjima qilinayotgan diniy kitobning ʻ parchalari so zma - so z tarjima asosida bo lgan. Usgbu uslub o z navbatida ʻ ʻ ʻ ʻ taqvodorlar orasida xudoning kalomi bo lgani uchun juda hurmat qilinardi. Zotan ʻ tanganing ikkinchi pallasi – so zma so z tarjimaning ma’noviy buzulishiga sabab ʻ ʻ bo lishi edi. ʻ Yuqoridagi ma’lumotni davomi o laroq, diniy matnlarga bo lgan munosabat ʻ ʻ uzoq vaqt saqlanib qolgan. X-asrda yashagan olim Alfrik butun umrini din yo liga ʻ bag‘ishlagan insonlardan biri edi. Lotin tilini juda puxta o rgangan Alfrik ”Eski ʻ Ahd” (Old Testament) dan “Genezis”(Genesis) ni inglizchaga tarjima qilgan. Uning yangiligi qayta hikoya qilish yo lini tanlaganligi bo ldi ʻ ʻ 8 . Ikkinchi olamshumul voqea Toledo tarjima maktabini dunyo yuzini ko rishi ʻ bo ldi. Ushbu beqiyos maktabning mashhur arboblari Raymondlar (Toledo va ʻ Chestli) bo lib, bu o ziga xos buyuk ilm markazi edi. G‘.Salomov O rta Osiyo ʻ ʻ ʻ tarjima tarixi haqida yozganidek, Yaqin va O rta Sharq, O rta Osiyoda arab tilida ʻ ʻ ijod qilgan mutafakkirlarning ham alla qancha noyob ishlari Toledo maktabi tarjimonlarining xizmati tufayli lotin va yunon hamda keyingi davrlarda boshqa 8 I.G‘ofurov, O. Mo‘minov, N.Qambarov. Tarjima nazariyasi.- Toshkent, 2012.B 58 14 G‘arbiy Yevropa xalqlari tillariga qilingan tarjimalarda bizning davrimizgacha yetib kelgan 9 . Antik davr ta’siri XIV asrda yashab ijod etgan J.Choser, Bakacho, Elizabetta Nasau, Elyanor Austrian kabi buyuk tarjimonlarni chetlab o tmaydi. J.Choserʻ Borjiy asarlarni tarjima qilarkan, ko proq qayta hikoya qilish yo lini tanlaydi. ʻ ʻ Elizabetta Nassau, Elyanor Austrian ayol bo lishlariga qaramay tarjima bilan ʻ shug‘ullangan. Ular tarjimada erkin tarjima usulini tanlagan. Qadimgi madaniy meros Misr, Suriya, Kichik Osioyoda xiyla sof holda saqlangan. 529 - yilda yopilgan Afina Akademiyasining quvg‘inga uchragan olimlari Eronning Jundishshopur shahrida boshqa bir yirik ilmiy maktabga asos solganlar. Yunon tilida bitilgan kitoblarning fors va suriya tillariga ko plab tarjima ʻ qilinishi xuddi shu davrga to g‘ri keladi ʻ 10 . Sharq tarjima tarixida Bag‘dod tarjima maktabining badiiy tarjima usullari haqidagi fikrlari IX-X asrlarda yuzaga kelgan. Xalifa Al- Ma’munning homiyligi ostida Bag‘doddagi barcha olimlarni birlashgan (813-833) ”Bayt ul hikma” (Dorul hikmat) atalmish o ziga xos akademiya qaror topadi. ”Bayt ul hikma” qoshida ʻ rasadxona bo lib uning xodimlari astronomiyaga doir kuzatishlar olib borishar, ʻ ilmiy natijalarni sarhisob qilishardi. Hindlarning astranomiyaga doir yaratgan asarlari bilan tanishish ilmi nujum sohasidagi tatqiqotlarning yanada jonlanishiga sabab bo lsa, Eron va O rta Osiyo ilmiy adabiyotining natijalarini o zlashtirish ʻ ʻ ʻ ham katta ahamiyat kasb etdi 11 . Bag‘doddan tashqari O rta asr Sharqida turli davrlarda Qohira, Damashq, ʻ Rey, Gurganch (Urganch), Buxoro, G‘azna, Samarqand, Isfaxon shaharlari ham ilmiy markaz bo lib xizmat qildi. Yunon va suriya tillaridan arabchaga o girilgan ʻ ʻ kitoblar orqali islom mamlakatlari olimlariga antik davr ilmiy adabiyotining boy asarlari yetib bordi. Keyinchalik bu tarjimalar ko p hollarda G‘arbiy Yevropaning ʻ antik davr ilmiy va madaniyati asarlari bilan tanishishning yagona manbasiga aylanib qoldi. 9 G‘aybulla Salomov, Najmiddin Komilov. Tarjima ko‘priklari.-Toshkent, 2010. B 35 10 To‘laganov Muhammadjon. Ilk tarjima-ilk tajriba. –Zangiota, 2021. B-30 11 Gulnoza Sayidaliyeva. O‘zbekistondagi ilk tarjima namoyondalari. Translation Forum, 2016. B -23 15 Sharqning duyoga mashhur alloma mutafakkirlari Farobiy, Beruniy, Ibn Sino, Mahmud Koshg‘ariy, Al-Xorazmiy va boshqalar xorijiy tillarini mukammal bilganliklari tufayli tarjima bilan ham shug‘ullanganlar. Afsuski, ularning bu boradagi faoliyatlari, tarjimonlik uslublari chuqur o rganilmagan chunki ularningʻ ko plab tarjimalari, g‘arb davlatlariga olib ketilgan va zamon zayli bilan ko p ʻ ʻ qismi yo qolib ketgan. Eng qadimiy asarlardan biri ”Tarixi Tabara” bo lib, muallifi ʻ ʻ Abu Ja’far Muhammad ibn Sharif Tabari edi. Asar bir necha jilddan iborat bo lgan va tojik tiliga qisqartirib tarjima ʻ qilingan. O zbek tilining qoshg‘ariy dialektiga XVIII- asrda tarjima qilingan. Bu ʻ asar Somoniylar davri tarixiga bag‘ishlangan bo lib, o sha davr tarixini bugungi ʻ ʻ kun yoshlariga yetkazib berishda muhim ahamiyatga ega. Masalan, hind olimi Varaha Bihiriy asarlarini o z davrining buyuk olimi, va tarjimoni bo lgan Abu ʻ ʻ Rayhon Beruniy tomonidan arabtiliga tarjima qilgan. Qomusiy olim Abu Rayhon Beruniy arab, fors, so g’diy, xorazmiy, suryoniy, yahudiy, hind va yunon tillarini ʻ bilgan, tarjima bilan ham muntazam shug’ullangan. U Ma’mun akademiyasida amalga oshirilgan tarjimalardan foydalanish bilan birga, “o zi asl nusxadan tarjima ʻ qilar, shubhali, ishonchsiz tarjimalarni rad qilar, bevosita aslidan foydalanar yoki o zi tarjima qilardi” ʻ 12 . Tarixdan ma’lumki, mashhur faylasuf Abu Nasr Farobiy bir necha tillarni mukammal egallagan. U Aristotelninig “Metafizika”, “Fizika”, “Logik” singari asarlarini sharhlab tarjima qiladi. Uning bu sharhlari arab dunyosida shuhrat qozondi. Ibn Sino Aristotel va yunon falsafasini Farobiynnig arabcha sharh- tarjimalari orqali o qib o rganganligini yozib qoldirgan. ʻ ʻ O z davrining zabardast tarjimoni Sobit Ibn Qurra Arximed, Evklid, Galen ʻ asarlarini o girdi, ilmiy atamalami yaratishda muttasil ishladi. Mahmud Muso ʻ Xorazmiy o sha paytda Bag‘dodda “Baytul hikma”da ilmiy tadqiqotlar bilan ʻ shug‘ullanarkan, xalifaning buyrug‘iga binoan buyuk hind munajjimlik kitobi Sidxantani tabdil yo li bilan ixchamlashtirib qayta yaratdi. Unga o z kuzatishlari ʻ ʻ 12 Ergash Ochilov. Tarjima nazariyasi va amaliyoti. O’quv qo’llanma. – Toshkent, 2012. B- 12. 16 va fikrlami qo shib, “Ziji Xorazmiy” deb mashhur bo lgan asarni yozdi. “Zijiʻ ʻ Xorazmiy” Yevropa va dunyo tarixiga juda kuchli ta’sir ko rsatadi ʻ 13 . Qadimgi Shoshning yirik ulamosi Qaffol Shoshiyning Tavrotni arab tiliga tarjima qilishi (904-976), “Bahs odobi”, “Husni Jadal”, “Dialektika go zalligi” ʻ asarlari Sharqda mashhur. U imom Surajiyning shogirdi, ulug‘ imom degan unvonga sazovor bo lgan. Toshkentdagi Xasti Imom ansambli uning nomi bilan ʻ atalgan. Xalifaning Vizantiyaga yurishida qatnashgan. Xalifalikning turli yirik lavozimlarida vazifadorlik qilgan. Abdulloh ibn al-Muqaffo (724—759) “Panchatantra” ni arab tiliga o girdi. U Eronda tug‘ilib, zardusht diniga e’tiqod ʻ qilgan. 35 yoshida zindiqlikda ayblanib xalifa Al- Mansur amriga ko ra o ldirilgan. ʻ ʻ Xalqaro Firdavsiy mukofotining laureati, adabiyotshunos olim, tarjimon Shoislom Shomuhammedov Alisher Navoiyning ”Devoni Foniy” majmuasi asosida yozgan ”Gumanizm adabiylik olovi” nomli maqolasida G‘arbda ilmu fanning insonga nisbatan gumanistik g‘oyalarning, o rta asr turg‘unligidan so ng, ʻ ʻ Uyg‘onish va undan keyingi davr taraqqiyotiga Sharq madaniyatining yutuqlari asos bo ldi, degan fikrni tasdiqlovchi bir qancha dalillar G‘arb olimlarining o z ʻ ʻ asarlaridan olinganligini ilgari surilgan tizimning haqiqiyligiga shubha qoldirmaydi. Darhaqiqat, tarjima Sharq bilan G‘arb madaniyatini bog‘lagan, payvandlagan, boyitgan, mislsiz oltin ko prik vazifasini bajargani yuqorida ʻ keltirilgan ma’lumotlarda o z tasdig‘ini topadi. Shu o rinda ta’kidlab o tish ʻ ʻ ʻ lozimki, qadimgi tarix ma’lumotlari, o tmishning yutuq va kamchiliklari, o z ʻ ʻ davrining durdona asrlari aynan Sharq va G‘arbning atoqli va mehnatsevar olim – trajimonlari sababli butun dunyoga tarqaldi. Zero bir madaniyatni anglash, o z navbatida qabul qilish, uning bosib o tgan ʻ ʻ taraqqiyot yo lini o rganish, boringki, bugungi hayot tarzi bilan tanishish va hatto ʻ ʻ o z jamiyatiga tatbiq etish ham aynan tarjima va tarjimonning mehnati samarasidir. ʻ Tarixdan ma’lumki, G‘arbdagi nomi o chmas tarjimonlar qatorida, Sharqdagi ʻ 13 I.G‘ofurov, O. Mo‘minov, N.Qambarov. Tarjima nazariyasi.- Toshkent, 2012.B 57-58 17 ushbu yo nalishga ulkan hissa qo shib, ijod qilgan buyuk olimlar ham salmoqliʻ ʻ o rin tutadi ʻ 14 . Butun dunyo miqyosida turli xalqlarning o zaro siyosiy, iqtisodiy, ilmiy, ʻ madaniy hamkorligi kundan-kunga rivojlanib bormoqda. Hozirgi kunda tarjimaning ahamiyati haqida gapirish, suvning inson hayotidagi tutgan o rni ʻ haqida gapirishdek muhimdir. Biz hayotimizni suvsiz tasavvur qilolmaganimiz kabi, tarjimasiz ham turli xalqlarning bir- biri bilan bo lgan aloqasini, bu aloqasiz ʻ esa taraqqiyotni tasavvur qilolmaymiz. Professor, tarjimashunos olim G‘aybulla Salomov ham bejizga " Boshqa xalqlar hayotidan voqif bo lmaslik g‘ofillik va ʻ milliy mahdudlikka olib keladi". deya ta'kidlamagan edi 15 . Shuning uchun ham tarjimaga xalqlarni o zaro bog'laydigan, ularning madaniyatini rivojlantiradigan, ʻ hamkorligiga asos bo ladigan ko prik sifatida qarashimiz mumkin. Qadimda O rta ʻ ʻ ʻ Osiyo va Eron xalqlari o rtasida notiqlik san’ati juda rivojlangan. Notiqlarni esa “ ʻ tarzabon” deb ataganlar. ” Tar “- fors tilida yangi, shirali, tarovatli, nozik, latif kabi ma’nolarni anglatadi. “Zabon “- til degani. Tarzabon – notiq, chiroyli gapiruvchi, so z ustasi, yangi va o tkir so zlarni aytuvchidir. Tarzabonlar chuqur bilim, keng ʻ ʻ ʻ dunyoqarash, notiqlik mahoratiga ega bo lishdan tashqari, bir necha tillarni ham ʻ bilganlar va o z nutqlarida ulardan foydalanganlar. “Arablar kirib kelganlaridan ʻ keyin ijtimoiy hayot, madaniyat, fan va boshqa sohalarni o z ta’siriga olgani kabi, ʻ ko pgina so zlarni ham o zlashtirib, arab tili qoidalariga bo ysundirganlar. ʻ ʻ ʻ ʻ Jumladan, tarzabon so zi ham arabcha talaffuzda “ ʻ tarjamon” ( yoki tarjimon ) – ga aylandi. Shundan keyin u arab tilining so z yasalish qonuniga bo ysunib, undan ʻ ʻ yangi ko rinish hosil qilgan. Shunday qilib tarjimon – tarzabon so zining arabcha ʻ ʻ tarjimasidir. Tarjima esa tarjimon so zidan kelib chiqqan” ʻ 16 . “Muayyan tilda og‘zaki yoki yozma tarzda bayon etilgan biror-bir fikr, matnlarni bir tildan boshqa tilga o girish jarayoni tarjima deyiladi”. Tarjima ʻ tushunchasining ma'nosi juda keng. Biz tarjimada fanning turli-tuman sohalariga doir ilmiy va ilmiy-ommabop kitoblar, diplomatik hujjatlar, rasmiy qog'ozlar, 14 G‘aybulla Salomov, Najmiddin Komilov. Tarjima ko‘priklari.-Toshkent, 2010. B 35-36 15 G‘aybulla Salomov. Tarjima nazariyasiga kirish. Toshkent: "O‘qituvchi". 1978 16 E.Ochilov. Tarjima nazariyasi va amaliyoti (o‘quv qo‘llanmasi). Toshkent. 2012. 18 siyosiy arboblarning maqolalari va notiqlarning nutqlari, gazeta materiallari bilan ishlaymiz. Tarjima haqidagi ilk fikrlar qadim Rimda yuzaga kelgan. Aristotel, Sitseron va Goratsiylar tarjimashunoslik sohasining dastlabki namoyandalari hisoblanadi. Ular tarjima jarayonida so zma- so z tarjimadan foydalangandanʻ ʻ ko ra, uning ma'nosini saqlashni ma'qul ko rganlar. Keyinchalik Italiya, Fransiya, ʻ ʻ Angliya, Germaniya va Rossiyada tarjima haqidagi nazariy tushunchalar paydo bo lgan. Dastlabki tarjimonlar Misr, Mesopotamiyada bo lgan degan farazlar ʻ ʻ mavjud, lekin ularning kimligi va qilgan tarjimalari ma'lum emas. 1953- yili Xalqaro tarjimonlar uyushmasi FIT ( Federation Internationale des Traducteurs) ning tashkil qilinishi tarjimon va tarjimashunoslar faoliyatining yanada ravnaq topishida muhim ahamiyat kasb etdi. Tarjima O rta Osiyoda ham qadimdan ʻ mavjud bo lib, ulug‘ mutafakkirlarimizdan Abu Nasr Forobiy, Abu Rayhon ʻ Beruniy, Ibn Sino, Mahmud Zamaxshariy, Mahmud Qoshg‘ariylar madaniyatimizni boyitishda birinchilardan bo lib xizmat qilgan ʻ tarjimonlarimizdandir. Ular jahon fani rivojiga matematika, astronomiya, falsafa, tibbiyot, tilshunoslik bilimlari bilan o zlarining munosib hissasini qo shganidek, ʻ ʻ tarjimonlik sohasida ham ko p xizmatlar qilgan. O z asarlarini arab tilida yozib, ʻ ʻ grek, fors, hind tillariga birmunchalarini tarjima qilganlar. “O zbekistonda ʻ tarjimashunoslik maxsus ilm sifatida o tgan asrning ikkinchi yarmida shakllandi. ʻ Asr oxiriga kelib, bu sohada 10ga yaqin fan turi, 50dan ortiq fan nomzodlari yetishib chiqdi. N. Vladimirova, J.Sharipov, S. Salomova, G‘. Salomov, Yu. Pulatov, J. Buronov, A. Abduazizov, Q. Musayev, G. G‘afurova, N. Komilov singari tilshunos olimlar tomonidan yaratilgan ilmiy tadqiqotlar O zbekistonda ʻ ham tarjima nazariyasi borasida keng ko lamda izlanishlar olib borilganining ʻ isbotidir. Ular orasida tarjima nazariyasining lingvistik tamoyillarini yaratishda professor A.V. Fedorov izlanishlarini davom ettirgan professor G‘. Salomovning xizmatlarini alohida ta'kidlab o tish o rinlidir. Olimning 1966- yil nashr qilingan ʻ ʻ “Til va tarjima" monografiyasi O zbekistonda tarjima nazariyasi fanining ʻ rivojlanishiga o z hissasini qo shdi. Ayniqsa, olimning 1973- yilda nashr qilingan ʻ ʻ “Tarjima tarixi”, “Tarjima nazariyasiga kirish”, “Umumiy tarjima nazariyasi 19 asoslari” o quv dasturlari respublikamiz oliy o quv yurtlarida tarjima nazariyasiʻ ʻ kursini o qitishda asosiy dasturulamal bo lib xizmat qildi. ʻ ʻ Xullas, professor G‘aybulla Salomovning “Tarjima nazariyasiga kirish” darsligi oliy o quv ʻ yurtlarining filologiya fakultetlarida ta’lim olayotgan talabalar uchun yo riqnomaga aylandi”. Shuningdek, 20-asr o zbek yozuvchilaridan Cho lpon, ʻ ʻ ʻ G‘.G'ulom, Oybek, A. Qahhor, Mirtemir, M. Shayxzoda, M. Ismoiliy, A. Muxtor, E. Vohidov, A. Oripov va boshqalar badiiy tarjima sohasida samarali ijod qilganlar. Shundan beri tarjima vaqt o tishi bilan rivojlanib kelib hozirda biz ʻ tushunadigan tarjimaga aylandi. 21- asrda ham tarjimaga katta e'tibor qaratildi. Xususan, Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning "O zbekiston Respublikasida ʻ xorijiy tillarni o rganishni ommalashtirish faoliyatini sifat jihatidan yangi ʻ bosqichga olib chiqish chora tadbirlari to g‘risida" gi qaroriga muvofiq "Davlat ʻ tilidan xorijiy tillarga va xorijiy tillardan davlat tiliga professional tarjima qilish uslubiyotlarini yaratish hamda ushbu yo nalishda mutaxassislarning malakasini ʻ oshirishda ko maklashish " ni yaqqol misol qilib olishimiz mumkin ʻ 17 . II BOB. SHARQ TARJIMA MAKTABLARINING PAYDO BO LISHI. ʻ 17 https://arxiv.uz. 20 2.1 O rta Osiyoda tarjima maktablarining paydo bo lishi ʻ ʻ Prezidentimiz Islom Karimov "Yuksak ma'naviyat va yengilm as kuch " asarida shunday fikr bildiradil ar: "O zbek nomini , o zbek ilm -fani va madaniyatini, bir so z bilan ʻ ʻ ʻ aytganda, xalqimizn ing yuksak salohiyat ini , uning qanday buyuk ishlarga qodir ekanini dunyoga namoyish qilishda yurt im iz zam inidan yetishib chiqgan yuzlab ulug'zotlar fidoylik namunalarini ko rsatib kelgan" Jahon tar ima tarixiga sharq ʻ tarjimonlarining hissasini aloxida o rganish ʻ muhim ah amiyat ga ega. Bu haqidagi ma'lumotlar mashhur tarjimashunos olimlar asarlar ida o z aksini topgan, xususan ʻ O.U.Shmidt yozib qoldirgan manbalarda aytilishicha IX-XV asrlarda ko plab arab ʻ tilidagi asarlar g'arb tillariga tarjima qilingan I bobda ta'kídlab otilganidek, tarjima tarixini o rganishga muhim hissa qo shgan o zbek olímí G'Salomov O ta Osiyo ʻ ʻ ʻ ʻ tarjima tarixi haqida yozgan idek Yaqín va O ta Sharq, O rta Osiyoda arab tilida ʻ ʻ ijod qilgan mutafakkirlarn ing ham alla qancha noyob ishlari Toledo maktabi tarjimonlarining xízmati tufayli lotin va yunon hamda keyingi davrlarda tlariga qilingan tarjimalarda bizn ing boshqa G 'arbiy YevTopa xalqlari davrimizgacha etib kelgan. Tarjima Sharq bilan G'arb madaniyat ini bog'lagan, payvandl agan, boyitgan, mislsiz oltin ko prik vazifasini bajar gan. ʻ M.M.Rojan skay anang kitobida o ta asrlarda Sharq va G'arb madaniyat ʻ o choqlarin ing bir-biri bilan aloqasi, bir-biriga ta'siri, bir-birini boyitish ida ʻ tarjimalarn ing rolini kơ rsatish ga doir benihoya ko p qiziqarli ma'lumotlar bor. ʻ ʻ To g'ri, bu masalaga doir tarixiy faktlar, m ateriallar ko pdan beri rus hamda G arb ʻ ʻ sharqshunos va tarixchi olimlarning asarlaridan ma'lum edi, buni avtorn ing o zi ʻ ham e'tirof etadi. Ammo olimaning xizmati shundaki, u mexan ika fanining ravnaqi tarixiga tatbiqan masalani oydinlashtirib bergan 18 . U qadim gi yunon mutafakkirlarin ing ilmiy merosidan o rta asr arabzabon olimlari ixtiyoriga qanday ʻ asarlar va ular orqali qaysi yangi fikr, g'oya, gipoteza, teorema, aksioma, masalalar o tgani ,bulardan qay birlari o zlashtirilganí, isbotlangani, tasdiqlangani, ʻ ʻ takomillashtirilgani haqida, shu bilan birga, gay birarí tanqid qilingani, e'tiroz tug' 18 Xujayev. G. Badiiy tarjima va milliy kolorit" Maqollar to'plami, tarjima nazariyasi masalalari, Toshkent 1995. 21 dirgani, noto g'ri ekanligi isbotlan gani va rad etil gani, ularning o miga tahlid?ʻ ʻ yangicha nazariyal ar, qarashlar, ilmiy kontseptsiyalar taqdim etilib, fan taraqqiyotiga hissa bo lib qo shilgani ochiq - oydin ko rsatib bergan. ʻ ʻ ʻ VIl asrning 30 yillari oxiriga kelib, arab xalifaligi tarkibiga Arabistondan tashqari, Suriya, Falastin, Misr, Shimoliy Afrika, Pireney yarim oroli,Tsitsiliya va Janubiy Italiya (yani soboq Rim imperiyasining talaygina joy lari), Armaniston, O ta Osiyo territoriy asin ing ko p qismi, shímoliy g'arbiy Hindiston kiradi .Xalifal ʻ ʻ ikn ing ixtiyoriga o tgan joylardagi aholi etnik tarkibi Jihatdan ham, erish gan ʻ ijtimoiy va madaniy kamoloti ham bir xil em asdi.X alifalik ixtiyoriga ellinizm madan iyati keng tarqalgan joylar ham, shuningdek qadimgi sharq madaniyati an'analariga sodiq qolgan davlatlarning nufuzi ham o tgan edi. Antik davr madaniy ʻ merosi Misr, Suriya, Kichik Osoyoda xiyla sof holda saqlangan. Eramízning birinchi asrlarida ellinizm Sharqida ikki ilmiy maktab keng shuhrat topgan .Bularning biri Iskandariyada, ikkinchisi – Edessada bo lib, ularning ʻ huzurida katta -katta kutubxonalar ochilgan, mashhur olimlar faol ish olib borar edilar.Biroq xristianlar makoni Vizantiy ada ma'jusiylar quvg'in ostida olinishi natijasida V asrga kelib Iskandariya maktabi tor - mor qilindi. Oradan ko p o tmay ʻ ʻ nestor ianlik mazhabi kufr deb e'lon etilishi tufayli Edessa maktabi ham barham topadi. Nestorianlik m azhabida bo lgan ko p olimlar boshpan a izlab Eron ,O rta ʻ ʻ ʻ Osiyoga qocha boshlaydil ar.Nisibin shahrida ular maktab yaratib, unda tabiiy fanlarni o rganish ga alohida e'tibar berishadi ʻ 19 . 529 yilda yopilgan Afina Akademiyasining quvg inga uchragan olim lari Eronn ing Jundishshopur shahrida boshqa bir yirik ilmiy maktabga asos solganlar.Arab istilosiga qadar Sosoniylar sulolasin in g hukmronligi davrida davlatn ing iqtisodiy ahvolidagi ko tari lish ʻ hamda madaniyatn ing ravnaq topa boshlashi natijasida Eronda bu singari ilmiy markazlarning ochilishi, im – fanning rivoj lan ishiga ancha qulay sharoit etilgan edi. Yunon tilida bitilgan kitoblarn ing fors va suriya tillariga ko plab tarima qilin ʻ ishi xuddi shu davrga to g'ri keladi. ʻ 19 Xujayev G.X Boburnomanin g" tarjim a tarixdagi o'rni ," tarJima nazariy asi masalalari", Toshkent 1979 22 2.2 O rta Osiyo bilan Eronning qadimiy madanty an'an alari. ʻ O rta ʻ Osiyo bilan Eronning qadimiy madanty an'an alariga kelganda arablar istilosiga qadar ham bu yerlarda yashagan aholi bosqinchilar iga nisbatan yuqor iroq 23 taraqqiyot bosqichida turar edilar.Ma'lumki Xor azm, Sug diyona, Marg iyona, Baqtriya singari O rta Osiyon ing sug'oriladigan dehqon chilik sistem asi anchaʻ rivojlan gan rayonlari alholisi o z tarix in in g antik davrda yuksak madaniyat ʻ yaratgan bo lib,O rta Osiyo olimlarining IX-XV asrlarda matematika va ʻ ʻ astronomiya sohasida erishgan va uning davomida bo lsa kerak, degan taxminlar ʻ bor "Arablar istilosiga qadar O rta Osiyoda ilmi nujum ahmoniy sosoniylar Eronni ʻ tarafidan o tib kelgan qadimgi Bobil Astranomik metotlarning hamda Yunon ʻ astranom iyasin ing jiddiy ta'siri ostida yaratilgan bo lishi ehtimoldan holi emas, ʻ zotan, Iskandar Zulqarmayning istilosidan so ng bu yerda Yunon astranomiyasiga ʻ qiziqish, shun ingdek umuman yunon fani erishgan ko pgina yutuqlarni ʻ o zlashtirish ishi boshlan gan edi" ʻ Arablar istilosidan so ng, mar kazlashgan davlatning barpo etilishi, oldingi ʻ parok anda territoriy al arn ing yagona din va til bilan bog'lagan holda siyosiy hamda iqtisodiy tomondan birlashuvi yaqin va O ta sharq xalqlariga ma'naviy ʻ boyliklarini o zaro erkin almashish imkoniyatini tug’dirdi. Bu davrda arab tili ʻ davlat, fan va madaniyat tiliga aylangan edi.Qisqa davr ichida xalifalik territoriy asida ko plab ilmiy o choqlar paydo bo ldi shah arlarda rasadxonalar, qurila bosh ʻ ʻ ʻ ladi, saroylar, masjid va madrasalar qoshida, kutubxonalar barpo etildiI Imiy bilimlarn ing tarqalishida savdo - sotiq ishlarining yo lga qo yilishi katta ahamiyt ʻ ʻ kasb etdi. Arablar Hindiston, Xitoy, Vizantiya, Rossiya, O rta yer dengizi ʻ havzasidagi davlatlar bilan savdo - sotiqni yo lga qo yib, Volga bo ylab yuqoriga ʻ ʻ ʻ ko tarila boshladilar. Boltiq bo yi qirg’oqlariga etdilar. Markaziy Afrikaga kirib, ʻ ʻ G'arbiy Afrika qirg'oql ari yogalab Madakaskargacha suzib ketdilar X itoy va Shvetsiya imperatorlarin ing saroylari qoshida arab xalifaligining elchixonalari qaror topdi. Xalifalikning birin chi ilomiy markazi Bog’dod edi .VII asn ing oxiri IX asrning boshlarida Bog'dodda juda ko p olimlar ,tarj imonlar va ko chirib ʻ ʻ yozuvchilardan iborat guruh yuzaga kelganligi yuqorida qayd etildi ,uning aksariyat vakill ar O rta Osiya va Erondan chigqan zukko kishilar, mutafakkirl ar ʻ edi.Chunonchi Yu.Rushkann ing aytishicha, G.Zuter tomonidan tuzilgan matematik astron omlar ro yxatiga kirgan kishil arning dey arli barchasi ʻ 24 Xuroson ,Tran soksaniya (ya'ni Movoraunn ahr), Baqtriya va Farg on adan chiqgan.Shah arda kattakon kutubxona bo lib ko plab mayda kutubxon alar hamʻ ʻ tinimsiz ishlagan.Xalifa Al- Ma'munning homiyligi ostida (813-833) Bag'dodda "Bayt ul hikma" (Doul hikmat) at alm ish o ziga xos akadenmiya qaror ʻ topdi.Bag'doddagi barcha olimlar unga birlashgan edi."Bayt ul hikma" qoshida rasadxona bo lib uning xodimlari astron omiyaga doir kuzatishl ar olib barishar, ʻ ilmiy natijalarni sarhisob qilishardi.Matem at ik Jug'rofiya yuzasidan bir turkum tatqiqot ishlar ini boshlab ekliptika qiyaligi va mer idian gadusining uzunligini yangidan o lchab chiqqan edilar .Hindlarn ing astranom iyaga doir yaratgan ʻ asarlari bilan tanishish imi nujum sohasidagi tatqiqotlarning yanada jonlanishiga sabab bo Isa Eron va O ta Osiyo ilmiy adabiyotining natijalarini o zlashtírish ham ʻ ʻ ʻ kata ahamiyat kasb etdi. Bag'doddan tashqari O rta asr Sharqida turli davrlarda ʻ Qoh ira, Damashq, Rey, Gurganch (Urganch), Buxoro, G’azna, Samarqand, Isfaxon shaharlari ham imiy markaz bo lib xízmat bildi. Yunon va Suriya ʻ tillaridan arabchaga o girilgan kitoblar orqali islam mam lak atlari olimlariga antik ʻ davr imiy adabiyotining boy asar lari etib bordi. Keyinchalik bu tarjimalar ko p hollarda G'arbiy Evropaning antik davr ilmiy ʻ va madan iy ati asarlari bilan tanishishning yagona manbaiga aylanib qoldi 20 . Tarjima va ta'sir mexan ik ravishda,bir tomonlama, to g'rirog'i muayyan ikki ʻ madaniyat o rtasida yuz beradigan tushuncha emas.Bu murakkab, o zaro, ko p ʻ ʻ ʻ tomonl ama, ta'sir va aks ta'sir xarakterida bo lib, bir nechta xalqlar yaratgan ʻ madaniyatlar, ularning tillart ishtirokida sodir bo ladi. Masalan, hind olimi Varaha ʻ Bihiriy asarlariníng Abu Rayhon Beruniy tomonidan arab tiliga qilingan tarlimalarda ko plab yunoniy terminl ar uchraydi.Demak, qadim gi hind ʻ astranomiyasi yunon fan in ing ta'siri bo lganligi shubhasizdir.Biroq m azkur ʻ yunon-hind ilm iy hukmronligida arab tilining vositach iligi to g'risida gapirish ʻ qiyin,bu yerda pahlaviy (o ta fors) tili katta rol o ynagan.Xalqaro Firdavsiy ʻ ʻ mukofotining laureati, adabiyotshunos olim, tarjimon Shoislom Shom uhammedov Alisher Navolyning "Devoni Foniy " majmuasi asosida yozgan "Gumanízm 20 G.Xujayev."Tarjimada avtor uslubini aks ettirish masalalariga oid"," tarjima nazariyasi masalalari", Toshkent 1979 . 25 adabiylik olovi" nomli maqolasida g'arbda ilmu fanning insonga nisbatan gumanistik g'oyalarn ing, o ta asr turg'unligidan so ng,ʻ ʻ Uyg'on ish va undan keyingi davr taraqqiyotiga Sharq madaniyatining yutuqlari asos bo ldi, degan fikrni tasdiqlovchi bir qancha dalillar G'arb olimlar in ʻ ing o z asar laridan olinganligini ilgari surilgan tizimning haqiqiyligiga shubha ʻ qoldirmaydi. Sharqming duyoga mashhur alloma mutafakkirlari Farobiy, Beruniy, Ibn Sino, Mahmud Qoshg'ariy, Al-Xorazmiy va boshqalar o z xorijiy tillarini ʻ mukammal bilganliklari tufayli tarj ima bilan ham shug'ullanganlar. Afsuski, ularn ing bu boradagi faoliyatl ari tarj imon lik uslublari chuqur o rganilmagan, chunki ʻ ularn ing ko plab asarlari, tarjimalari, g'arb davlat lariga olib ketilgan, ko p qismi ʻ ʻ yo qolib ket gan. Eng qadimiy asar lardan biri "Tarixi Tabara"bo lib, muallifi Abu ʻ ʻ Ja'far Muhammad ibn Sharif Tabari adi. Asar bir necha jilddan iborat bo lgan va ʻ tojik tiliga qisqartirib tarjima qilingan. O zbek tilining qoshg'ar iy dialektiga XVIIl ʻ asrda tarjima qilin gan. Bu asar Somoniylar davri tarixiga bag'ishlan gan bo lib, ʻ o sha davr tarix ini bugungi kun yoshlariga yetkazib berishda muh im ahamiyatga ʻ ega. Sharq tarjima tarix ida Bag'dod tarjima maktabin ing badiiy tarj ima usullari haqidagi fikr lari IX-X asrlarda yuzaga kelgan. X asrda O ta osiyoda tashkil ʻ bo lgan Xorazm tarjim a maktabi esa o z an'an alariga ega bo lib, ko plab she'riy ʻ ʻ ʻ ʻ yo lda yozilgan trixiy asarlarni nasriy yo l bilan turkiy tillarga tarjima qilganlar ʻ ʻ 21 . XULOSA Abu Rayhon Beruniy tarjimon va tarjimashunos sifatida til masalalariga ham katta e'tibor bilan qaragan va ayniqsa, bir tilidan ikkinchi bir tilga tarjima qilish ishidagi qiyinchiliklarni har taraflama ko rsatib bergan. Hind tilini o z ona tili kabi ʻ ʻ bilish uchun, albatta, Beruniy bir qancha matn va asarlarni tarjima qilib, zo r qunt ʻ 21 M.Xolbekov "Badiy tarjima bugınn ing talabi"maqolasi, O"zbekiston adabiyoti va san 'ati gazetasi, Toshkent-1993 26 bilan mashq qilgan. Turli janrlarga oid 150 ga yaqin asar yozgan Beruniyning hindchadan va boshqa tillardan qilgan tarjimalari ko p. Lekin baxtga qarshiʻ ularning ko plari bizning zamonamizgacha yetib kelmagan. Hindlarga g'azavot ʻ e'lon qilgan Jahongir Mahmud G'aznaviyga qarshi chiqqanda Beruniy hind xalqiga hurmat bilan qarab, har qanday zo rliq, qilich va shamshirlar o rniga madaniy ʻ ʻ aloqani kuchayyirish tarafdori bo lib chiqdi. Xalqlar o rtasida do stona aloqa ʻ ʻ ʻ o rnatishning katta omillaridan biri tarjima ekanini Juda yaxshi bilgan Beruniy, ʻ jumladan, Hindistonni o rganish va hind xalqi yaratgan ilm-fan yangiliklarini ʻ targ'ib qilishda asosiy vosita bo lgan tarjimachilik ishidan keng foydalandi. U ʻ o nlab asarlarni tarjima qilib, uning prensipalari haqida o zining fikrini bayon ʻ ʻ qildi. Xulosa qilib aytadigan bo lsak, tarjima insoniyat faoliyatining eng qadimiy ʻ turlaridan biri bo lib, u tufayli biz insoniyat tarixining barcha tafsilotlarini ʻ ochiqoshkora o rganamiz. Hech bir xalq o z qobig‘ida, o z-o zicha rivojlana ʻ ʻ ʻ ʻ olmaydi. U boshqa xalqlarning yutug‘i, kamchiligi, tajribalarini o zlashtirgan ʻ holda yuksaladi. Bu jarayonni amalga oshirish uchun esa albatta tarjima, tarjimashunoslik ilmiga bo lgan ehtiyojni sezamiz. Tarjima tarixini o rganish ʻ ʻ jamiyatda ko p asrlar ilgari mavjud bo lgan madaniyat va sivilizatsiyalar haqida ʻ ʻ bilish imkonini beradi. Hozirgi kunda tarjima biz uchun suv va havodek zarur, chunki ta'lim jarayonida, savdo- sotiq ishlarida, diplomatik munosabatlarda va madaniy aloqalarda tarjimaning ahamiyati muhimdir. Foydalanilgan manba va adabiyotlar ro yxati. ʻ I.Normativ Huquqiy hujjatlar va metodologik ahamiyatga molik nashrlar. 1.1 Mirziy о yev Sh. M. “H а r а k а tl а r Str а tegiy а si”, – T.: 2017. II. Manbalar 27 2.1Valiqulov .Yu.Tarj ima ijod ko prigi. Ma'rifat gazetasi, 2004ʻ 2.2 I.G‘ofurov, O. Mo minov, N.Qambarov. Tarjima nazariyasi.- Toshkent, ʻ 2012. 2.3 Gulnoza Sayidaliyeva. O zbekistondagi ilk tarjima namoyondalari. ʻ Translation Forum, 2016. 2.4 To laganov Muhammadjon. Ilk tarjima-ilk tajriba. –Zangiota, 2021. 30- ʻ bet. 2.5 G‘aybulla Salomov, Najmiddin Komilov. Tarjima ko priklari.-Toshkent, ʻ 2010. 2.6 Ergash Ochilov. Tarjima nazariyasi va amaliyoti. O quv qo llanma. – ʻ ʻ Toshkent, 2012. 2.7 G'afurov I. Tarjimashunoslik mutaxassisligiga kirish. –T 2008 2.8 G'afurov I, Mo minov O, Qambarov N. Tarjima nazariyasi. –T 2012 ʻ 2.9 Musayev Q. Tarjima nazariyasi asoslari. – T 2005 2.10 Sirojiddinov Sh, Odilova G. Badiiy tarjima asoslari. –T 2011. 2.11 M.Xolbekov "Badiy tarjima bugınn ing talabi"maqolasi, O"zbekiston adabiyoti va san 'ati gazetasi, Toshkent-1993. III.Internet malumotlari toplami 3.1 https://arxiv.uz . 3.2 https:/www,kcn.ru/ ta ruuniversietgum onfotz.htm 3.3 www.mydictionary.com 3.4 http:/www.mavicanet.rw/directoryrus 28

«Musulmon Sharqida tarjima ishini shakllanishiga tarixiga oid tadqiqotlar»

Sotib olish