Namangan viloyati davlat arxivining shakllanishi tarixi - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	42.5KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	30 Oktyabr 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Namangan viloyati davlat arxivining shakllanishi tarixi

Sotib olish

KURS ISHI
MAVZU: Namangan viloyati davlat arxivining
shakllanishi tarixi
1

KIRISH.
I. O‘zbekistonda Respublikasidagi davlat arxivlarining tashkil topishi.
1.1 Namangan viloyati davlat arxivlarining shakilanishi.
1.2 Hududiy arxiv muassasalari faoliyatini takomillashtirishning asosiy
yo‘nalishlari.
II. O’zbekiston Respublikasining hozirgi zamon arxiv tizimi.
2.1 60 yillarda O‘zbekistonda arxiv ishi.
2.2 O‘zbekistonda kino-surat-ovozli hujjatlar Markaziy davlat
arxivining tashkil topishi va asosiy jamg‘armalari.
XULOSA.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.
2

Kirish
Mustaqillik yillarida O’zbekiston tarixini o’rganish davlat siyosati darajasiga
ko’tarildi. Respublikada amalga oshirilayotgan iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy
islohotlar milliy qadryatlarni qayta tiklash va targ’ib qilinishida har tomonlama
rivojlanishiga asosiy omil bo’lib xizmat qilmoqda. Shu bilan birga ushbu
jarayonlar uzoq va yaqin o’tmishni haqqoniy o’rganish, bo’lib o’tgan voqea
hodisalarni xolis anglash ularni kelgusi avlodga yetkazib berishga alohida e’tibor
qaratilmoqda. Hozirgi kunda moddiy va ma’naviy merosimizni holis
o’rganishga ja’moat qiziqishining ortishi milliy tariximizni bebaho manbalarini
o’zida jamlangan arxiv hujjatlarini ilmiy o’rganish, O’zbekiston Respublikasida
arxiv tashkilotlari faoliyatining ijodiy tajribasini umumlashtirish ehtiyojini oshirdi.
Birinchidan, arxivlar nafaqat hujjatli ma’lumotlar majumasi bo’libgina
qolmay, ularda ish yuritishning o’ziga xosligi tarixiy tajriba asosida o’z aksini
topgan. Shu sababli, ilmiy izlanishlar darajasi ma’lum ma’noda arxiv ishini yo’lga
qo’yishga bog’liq.
Ikkinchidan, mustaqillikka qadar sovet davri ijtimoiy-siyosiy sharoitda
O’zbekistonda arxiv ishini ilmiy o’rganishga,tarixiy faktlarga xolis yondoshish
hamda mahalliy xalqning milliy qadryatlarining to’g’ri talqin qilishga davr siyosati
imkon bermagan.
Uchinchidan, mustaqillik davrining dolzarb vazifalari arxiv idoralarining
ijtimoiy funksiyalarini qayta baholash zaruriyatini keltirib chiqardi. Bugungi kunda
arxivlarning xalqimiz madaniy mersoni saqlovchi ma’naviy boylik markazi sifatida
o’rganilishi, ularning davlat hamda jamiyat hayotidagi ahamiyatini tushunib yetish
va ko’rsatib berish dolzarb masalalardan biri hisoblanadi.
Hozirda arxiv muassasalarini millat ma’naviy potensialini oshirishning
yetakchi dastagi hamda ma’naviy axloqiy takomilashuvi kalitlaridan biri sifatida
safarbar qilingan. Shu ma’noda birinchi prezidentimiz Islom Karimov asosli
ravishda takidlaganidek “Modomiki o’z tarixini bilgan,undan quvvat oladigon
xalqni yengib bo’lmas ekan. Biz haqqoniy tariximizni tiklashimiz, xalqimizni,
millatimizni anashu tarix bilan qurollantirishimiz zarur”.
3

O’zbekiston Respublikasining mustaqillik sharoitida jamiyatning barcha
sohalarida, jumladan, arxiv ishi sohasida ham tubdan farq qiladigon islohotlar
amalga oshirilmoqda. Xususan ushbu davrda O’zbekistonda arxiv ishini tashkil
etish,boshqarish, arxiv hujjatlarini jamlash, butlash, ularni saqlash, hujjatlardan
foydalanishni tashkillashtirish va boshqa bir qator ishlar tartib-qoidalarni o’zida
aks ettirgan, qonunlar va boshqa huquqiy meyoriy hujjatlar qabul qilindi. Ushbu
huquqiy me’yoriy hujjatlarni amalga tadbiq etishi soha rivojini taminlashda amaliy
jihatdan muhim hisoblanadi. Shunday amaliy ishlardan biri O’zbekiston Davlat
arxiv fondi o’rniga O’zbekiston Milliy arxiv fondi tashkil etilishidir. Respublika
milliy arxiv fondi davlat arxiv fondidan farqli o’laroq davlat va nodavlat arxiv
fondlarini o’zida jamlanganiligi bilan ajralib turadi. Bundan tashqari arxiv ishini
boshqarish, arxiv hujjatlarini davlat ro’yhatidan o’tkazish, arxivlarni zamonaviy
texnika vositalari bilan jihozlash, hujjatlarni elektron nusxalarini yaratish borasida
qilinayotgan ishlar e’tiborga molikdir.
Shuningdek, Respublika Milliy arxiv fondining bo’linmas tarkibiy qismi
hisoblangan Andijon viloyatidagi davlat arxivlari va uyerda saqlanayotgan fondlar
tavsifi,hususan mustaqillik yillarida vakolatli davlat organlari tomonidan ishlab
chiqilgan huquqiy meyoriy hujjatlar asosida Andijon viloyatidagi arxivlar ishining
tashkil etilishi va rivojlantirilishi masalalarini o’rganish arxiv ishi sohasining
dolzarb muammolaridan biri hisoblanadi.O’zbek xalqining haqqoniy tarixini
tiklashda respublikamiz arxivlarida saqlanayotgan manbalarning ahamiyati
kattadir.
4

I. O‘zbekistonda Respublikasidagi davlat arxivlarining tashkil topishi.
1.1 Namangan viloyati davlat arxivlarining shakilanishi.
Namanganda arxiv ishi 1936-yilda davlat arxivi bazasi asosida tashkil
etilgan. 1941-yili Namangan viloyati tashkil etilgach, viloyat davlat arxivi deb
qayta nomlangan. 1960-yildan Andijon viloyati davlat arxivining Namangan
shahar filiali sifatida faoliyat yuritgan. 1986-yilga kelib, Namangan viloyati davlat
arxivi deb qayta nomlangan. Arxiv jamg‘armalarida Namangan viloyati siyosiy-
iqtisodiy, madaniy va ijtimoiy taraqqiyotiga oid sovet hukumati davrini yorituvchi
hujjatlar jamlangan. Namangan viloyati arxiv jamg‘armalarida sovet
hokimiyatining o‘rnatilishi, milliy ozodlik harakati, sotsialistik qurulishning olib
borilishi va Namangan viloyati, shahar, tuman ijroiya qo‘mitalari faolitiga oid turli
hujjatlar mujassamlashgan 1
.
Arxivning uezd yer-suv komissiyasi jamg‘armasida qishloq xo‘jaligi
va o‘rmon xo‘jaligiga oid 1925-1926-yillardagi yer-suv islohotlariga oid, qishloq
xo‘jaligini kollektivlashtirish, kooperativlar tarixiga oid hujjatlar to‘plangan. Xalq
ta’limi jamg‘armasida esa, madaniyat, kasaba uyushmalari, xalqning moddiy
ahvoliga oid hujjatlar saqlanmoqda. Shuningdek, arxivning suratli hujjatlar
jamg‘armasida yer-suv islohotlari, sanoat va xalq xo‘jaligi taraqqiyotini madaniy
va ommaviy tarzda yoritilishiga oid hujjatlar mavjud. Hozirda viloyat davlat arxivi
Namangan shahri, Bank ko‘chasi, 9-uyda faoliyat yuritmoqda.
Mustaqillik sharofati bilan Viloyatda arxiv ishi bo’yicha juda kotta ishlar
amalga oshirildi. Bunga Chust tumanidagi davlat arxivi faoliyatini misol qilib
keltirishimiz mumkin. Jumladan, Chust davlat arxivi 4 ta tuman, 2 ta shahar, 233 ta
tashkilot korxonalar muassasalariga xizmat ko’rsatgan. Shahar va tuman
xokimliklari filiali ishiga yaqindan amaliy yordam beradilar va ularni qo’llab
quvatlaydilar.
1968-yilga kelib Namangan viloyati davlat arxivi deb qayta nomlandi. Arxiv
jamg’armalarida Namangan viloyati siyosiy-iqtisodiy,madaniy va ijtimoiiy
tarqaqiyotga oid sovet hukiumati davrini yorituvchi hujjatlar jamlangan.
Namangan viloyati sho’rolar hukumatining o’rnatilishi,milliy ozodlik
harakati,sotsialistik qurilishning olib borilishi va Namangan viloyati shahar va
tuman ijroiya qo’mitalar jamg’armalarida turli hujjatlar mujassamlashgan 2
.
Arxivning suratli hujjatlar jamg’armasida yer-suv
islohotlari sanoat xalq xo’jalik tarqqiyotining madaniy va ommaviy tarzda
yoritilishga oid hujjatlar mavjud. Namangan viloyatida sho’rolar davrida arxiv
1
Jumayev.U - O’zbekistonda arxiv ishi. “Turon – Iqbol” T: 2016. 152-b
2
Alimov.I Butayev.A – Arxivshunoslik. And. 1997. 66-b
5

ishining rivojini Namangan viloyatining Uychi tumani arxivi faoliyatida ko’rib
chiqsak,Uychi tumani davlat arxivi dastavval arxiv filiali sifatida 1969-yilda
tashkil qilingan. 1975-yilda Uychi,Norin,Uchqo’rg’on,Chortoq va Uchqo’rg’on
tumanlariga xizmat qilgan. 1975-yilda Uchqo’rg’on tumani filiali tashkil
etishi munosabati bilan Uchqo’rg’on va Norin tumanlariga tegishli bo’lgan 17.000
ta hujjatni qaytarib berib Uychi,Yangiqo’rg’on,Chortoq rayonlariga xizmat
ko’rsatgan. Arxiv tashkil topgandan boshlab g’ayratlik A.Axmadjonov direktorlik
qila boshladi. Uychi tumani davlat arxivida 126 dona jamlanma
(Fond) mavjud. Tumanda ushbu jamlanmalarni to’ldirib boruvchi 50 dona jamlash
manba,ya’ni davlat arxivi nazoratida bo’lgan tashkilotlar faoliyat olib bormoqda.
Har bir tashkilotning Idoraviy arxivi bo’lishi lozim. Idoraviy arxiv ekspert
komissiyasi tomonidan qabul qilingan hujjatlarni saqlov mudatlari bo’yicha
saralanadi,ya’ni doimiy saqlov,shaxsiy taribga oid,uzoq mudatli va saqlov mudati
o’tgan hujjatlar ajratib olinadi 1
.
1970-yillarda davlat arxivlari nazorat qilayotgan
tashkilotlarning idoraviy arxivlari va ish yuritish xizmati bir muncha yaxshilandi.
O‘zbekiston SSR Ministrlar Sovetining 1973-yil 16-fevraldagi “Respublikada
arxiv ishini ahvoli va yanada yaxshilash tadbirlari to‘g‘risida” gi qarori asosida
ijrokomlar qoshida shaxsiy tarkib hujjatlarini idoralararo xo‘jalik hisobidagi
arxivlarni tashkil qilish keng avj oldi. Yana bir qarorga ko‘ra arxiv boshqarmasi
O‘zSSR Ministrlar Soveti huzuridagi Bosh arxiv boshqarmasiga aylantirildi.
Xokimlar tomonidan filiali hududidagi
muassasalar, tashkilot, korxonalar, jamoat va fermer xo’jaliklar, qo’shmma va
kichik korxonalarga hujjatlarni arxivga topshirish tartibiga saqlanish haqida
shartnomalar tuzish bo’yicha xat chiqarildi qaror qabul qilinidi. Topshirigan
hujjatlarni saqlanishi yuzasidan ko’riklar o’tkazish muassasalar arxivini tartibga
keltirish hujjatlarni davlat arxiviga topshirish tartibi bo’yicha chiqarilgan qarorlar
anshular jumlasidandir. Chust shahar hokimi
arxiviga katta amaliy yordam ko’rsatib kelinmoqda. Bevosita hokimlik tomonida
ko’rilib foydalanishga topshirilgan yangi bino metodik metodik xonaga
aylantirildi. Yaqinda shahar hokimligi tomonidan qabul qilingan qo’shimcha xona
ham to’la tamirdan chiqarilib jihozlandi. Binoga hujjatlarni saqlash uchun zarur
vositalar o’rnatilgan. Fillialda hodimlarni
ishlashi uchun sharoit yaratilishi muassasa arxivi bilan shug’ulanuvchi ma’sul
kishilar bilan yaqindan hamkorlik qilishga ularga arxivdagi hujjatni saqlash
holatiga doir masalahatlar berilib borilishi yaxshi samara beryabdi. Fillial
hodimlari hujjatlarni jamlashda ularning asosiy manbasiga e’tibor qaratdilar. 2015-
yiili davlat hisobiga oingan fondlar tarmoqlar bo’yicha quyidagilarga bo’linadi:
1
Yakubov.A – Arxivshunoslik. Sam. 2015. 61-b
6

1. Pullik xizmat hisobida qabul qilingan papkalar: 1028 ta.
2. Filial hujjatlari: 19 ta.
3. Ijara pudrati brigadasi tomonidan qabul qilinib tayyorlangan papkalar: 1348
ta. Jami: 2393 ta.
Bundan tashqari 83 ta fotohujjatlar qabul qilindi va topshirildi. Tashkilotda saqlash
muddati o’tib ketgan papkalar 1556 ta qabul qilinib doimiy saqlashga qoldirilgan.
Filialda keyingi yillarda hujjatlarni davlat hisobiga olish, doimiy saqlashga
qoldirish,qiymatiga qaratib ekspertiza qilish, jamlashda olib borilayotgan
ishlarning sifati yaxshilanayotgani, bu yerda mehnat qilayotgan ahil jamoaning
mehnat sevarligi o’z kasblarini sevishdan dalolat beradi. Viloyat davlat arxivining
Chust filialida 444 ta muassasa,korxona,xo’jaik,tashkilot qo’shma kichik
korxonalarning hujjatlari saqlanadi. Bu hujjatlar shahar va tuman
hokimliklarining,ularning bo’lim va boshqarmalarining,yirik korxonalar va
birlashmalar. Chust,Gulbog’,Pop paxta
tozalash zavodlari,hissadorlik jamiyatlar,suv xo’jaligiga qarashli hamda 1- va 2-
qishloq qurilish Vazarligiga qarashli xo’jalik hisobiga ko’chma jamlanmalar,
Chust “Pichoq” zavodi va boshqalarga tegishli hujjatlar. Filial ma’muriyati, uning
hodimlari bu tashkilot korxona va xo’jalik boshliqlari bilan doim yaqindan
munosabatda bo’ishlari ishning muvafaqiyatini ta’minlab keladi. Ayniqsa rahbar
xodimlar kadrlar bo’limi mutaxasislari bilan o’tkazib turiladigon seminarlar, yakka
tartibda bevosita joylarda o’tkaziladigon suhbatlar hujjatlarni qabul
qilish,jamlash,ularni davlat saqloviga olishdagi ishlarni namunali tashkil etishda
ijobiy tasir o’tkazishdi 1
. O’zbekiston
Respublikasi mustaqillikga erishganidan so’ng qisqa davrda filial hodimlari katta
xajmdagi ishlarni bajarishdi. Muassasalar arxivi ishi haqidagi O’zbekiston
Respublikasi Bosh arxivining buyrug’I asosida quyidagilar amalga oshirldi:
Barcha
tuman,shahar hokimliklari hodimlari bilan hamkorlikda O’zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasining “Ish yuritish bo’yicha yo’riqnomasini tadbiq etish
to’g’risida” mavzusida seminar yeg’ilishlari o’tkazildi. Tuman va shahar
hokimiklari imzosi bilan Chust arxivi nazoratidagi barcha muassasa,korxona
tashkilot va xo’jaliklarga quyidagicha ishlarni bajarish toshirildi.
1. Arxiv hujjatlari uchun maxsus binolar ajratish va ularni jihozlash.
2. Arxiv hujjatlarini saqlashni masul hodimga topshirish.
3. Arxiv hujjatlarni ekspertiza qilish uchun guruh tuzish.
4. 1991-yilgi hujjatlarni Chust arxiviga topshrish.Yil rejasiga hisoblash davrida,
ya’ni 1996-yilda muassasalarida arxiv holati bo’yicha 41 ta tematik va 6 ta
1
Rashidov.O – O’zbekistonda arxiv ishi. T. 2019. 30-b
7

majmyali tekshirihslar o’tkazildi. Muassasa arxivlari ichidagi kamchilikda
yo’qolish amaliy yordam ko’rsatdilar. Jamoatchilik asosida arxiv xodimlari
tashabbusi bilan Chustda 1964-yilda tarix va o’lkashunoslik muzeyi tashkil
qilindi.Buyuk g’alabaning yarim asrlik bayrami arafasida arxiv ma’muriyatiga
Vatan urushi va frontga yordam bilan bog’iq narsalar bo’yicha ko’plab so’rovlar
tushdi. 1994 – 1995-yillarda arxiv xodimlari 500 ga yaqin ana shunday so’rovlarga
javob berdilar.
8

1.2 Hududiy arxiv muassasalari faoliyatini takomillashtirishning asosiy
yo‘nalishlari.
Arxiv tadqiqot ma’lumotlaridan ma’lumki, arxiv ishlarini tashkil qilish va
rivojlantirish bo‘yicha o‘lka hukumatiga topshiriq 1918-yilning iyun oyida kelib
tushgan. Bu ishni Turkiston ASSR byudjet moliya komisiyasi raisi (MIK
huzuridagi) V.N. Kucherbaev boshqardi. U 1919-yilning oktyabrida Turkiston
ASSR sovetining XIII s’ezdida arxiv ishlarini tashkil qilish, boshqaruvi, topshiriq
va vazifalari to‘g‘risida ma’ruza qildi. Prezedium taklifiga ko‘ra (s’ezd prezidiumi)
ma’ruza MIK ga ko‘rib chiqish uchun topshirildi. Natijada Turkistonda mahalliy
viloyat arxiv bo‘limlarini tashkil qilinishiga katta e’tibor berila boshlandi.
Masalan, 1920-yil martida Farg‘onada va Kaspiy orti viloyatida, 1920-yil iyunda –
Samarqanda, o‘sha yil noyabrda Ettisuvda ana shunday arxiv bo‘limlari tashkil
qilindi 1
.
Milliy-hududiy chegaralanish o‘tkazilgandan so‘ng 1924-yil 28-dekabrda
maxsus qaror bilan O‘zbekiston SSR MIK huzirida O‘zbekiston SSR Arxiv ishi
markaziy boshqarmasi tashkil qilindi. O‘zbekiston hududida tashkil bo‘lgan barcha
arxivlar, masalan, Farg‘ona, Toshkent, Samarqand, Buxoro, Xorazm va boshqa
viloyatlar arxiv idoralari vujudga kelgan arxiv jamg‘armalari O‘zSSR Arxiv ishi
markaziy boshqarmasiga topshirildi. 1931-yil 20-mayda O‘zbekiston SSR MIK
O‘zbekiston SSR Arxiv ishi markaziy boshqarmasi va uning mahalliy idoralari
to‘g‘risidagi nizom haqida qaror qabul qildi. O‘zSSR Arxiv ishi markaziy
boshqarmasi huzurida O‘z SSR Oktyabr inqilobi markaziy davlat arxivi va
markaziy davlat tarix arxivi tashkil qilindi.
Farg‘ona va Samarqand shaharlarida ularning bo‘limlari tashkil etildi.
SHahar va tumanlarda zarur hollarda tuman va shahar davlat arxivlari tashkil
qilishga qaror qilindi. 1938-yil 15- yanvardagi sobiq SSSR Oliy Kengashi
sessiyasida O‘zbekistonda Farg‘ona, Toshkent, Samarqand, Buxoro viloyatlarini
tashkil etish to‘g‘risida qaror qabul qilingan edi. Bular o‘z-o‘zidan Markaziy arxiv
ishini yaxshiladi va tartibli tuzilma vujudga kelishi uchun zamin yaratdi. 50-
yillarning boshlarida ham arxivlarga yangi arxiv hujjatlarini saqlaydigan binolar
etishmas edi. Ushbu vaziyatni hisobga olib O‘zbekiston hukumati 1954- yilning
13- yanvarida “Respublikada arxiv ishini yaxshilash to‘g‘risida” qaror qabul qildi
va Toshkent shahrida markaziy arxiv uchun bino qurilishi nazoratini O‘zSSR IIV
ga yukladi. Bu vazifa 1964-yilga kelib, amalda bajarildi. 1955-yilning 1-yanvarida
O‘zbekiston shahar va tumanlarida 8 ta shahar va 138 ta tuman arxivlari mavjud
edi. 1960-yillar boshida arxivlar taraqqiyotida yangi davr boshlandi 2
.
Arxiv tashkilotlarini bevosita O‘zbekiston Ministrlar Sovetiga
bo‘ysundirilishi respublikada arxiv ishini rivojlanishiga yordam qilgan muhim
omil bo‘ldi. Ministrlar Sovetining 1961-yil 9-maydagi qarori bilan O‘zbekiston
1
Jumayev.U - O’zbekistonda arxiv ishi. “Turon – Iqbol” T: 2016. 156-b
2
Rashidov.O – O’zbekistonda arxiv ishi. T. 2019. 89-b
9

SSR Ichki Ishlar Vazirligining arxiv boshqarmasi O‘zbekiston SSR Ministrlar
Soveti huzuridagi arxiv boshqarmasi qilib qayta tashkil qilindi. SHu qaror asosida
mahalliy arxiv tashkilotlari Qoraqalpog‘iston ASSR Ministrlar soveti va viloyatlar
ijroiya qo‘mitalari ixtiyoriga o‘tkazilishi ularni davlat apparati tuzumidagi rolini
orttirdi hamda arxiv ishi taraqqiyotida yangi bosqichni boshlab berdi. Bu yillarda
davlat arxivlari arxiv ishini tartibga solishni nazorat qilishni kuchaytirdilar. SHu
bilan birga ularga yordam berishga katta etibor qaratdilar.
Bu ishlar natijasida respublikada 1964- yili1809 tashkilotda, 1965-yili
1759 tashkilotda arxiv hujjatlari tartibga solindi. 1968-yilning boshida Namangan
viloyati tashkil topishi munosabati bilan Namangan viloyati davlat arxivi tashkil
qilindi. Keyinchalik Namangan viloyatida Tuychi shahar posyolkasi arxivi (1969)
va CHust (1962) bo‘limlari ochildi. 1970-yillarda davlat arxivlari nazorat
qilayotgan tashkilotlarning idoraviy arxivlari va ish yuritish xizmati bir muncha
yaxshilandi. O‘zbekiston SSR Ministrlar Sovetining 1973-yil 16-fevraldagi
“Respublikada arxiv ishini ahvoli va yanada yaxshilash tadbirlari to‘g‘risida” gi
qarori asosida ijrokomlar qoshida shaxsiy tarkib hujjatlarini idoralararo xo‘jalik
hisobidagi arxivlarni tashkil qilish keng avj oldi.
Yana bir qarorga ko‘ra arxiv boshqarmasi O‘zSSR
Ministrlar Soveti huzuridagi Bosh arxiv boshqarmasiga aylantirildi. Mustaqillik
yillarida hududiy arxiv muassasalari arxiv hujjatlari saqlovini ta’minlash, ish
yuritishni tashkil qilish borasida samarali ishlar amalga oshirildi. Ular o‘z
faoliyatini 1990-yil 28-iyunda“O‘zbosharxiv” qarori bilan tasdiqlangan “DAF
hujjatlari idoraviy saqlovining ta’minlashi, asosiy yo‘nalishlari (1990-1995 yillar)
va amalga oshirilishi tashkiliy-metodik tadbirlari rejasi” asosida tashkil qilindi.
Unda arxiv tashkilotlari Respublika vazirliklari va idoralari bilan birgalikda DAF
hujjatlari idoraviy saqlovini takomillashtirish, ular tarkibini yaxshilash, moddiy
texnika bazasini yaxshilash, ularni kadrlar bilan ta’minlash, idoraviy arxivlar bilan
ishlash bo‘yicha me’yoriy-metodik qo‘llanmalar tayyorlash va boshqa tadbirlarni
amalga oshirish nazarda tutilgan edi 1
.
Bu tadbirlarning bajarilishi muassasa, tashkilot va korxonalar
idoraviy arxiv hujjatlari saqlovini yanada yaxshilashga imkon berdi. Shahar va
tuman hokimiyatlari qoshidagi shaxsiy tarkib bo‘yicha idoralararo arxivlar
tarmog‘i birmuncha kengaydi. 1995-yilda 1990-yilga nisbatan bunday arxivlarning
soni 13 taga ko‘paydi va 1995-yilda ularning soni 91 tani tashkil qildi. Bu arxivlar
shaxsiy tarkib bo‘yicha hujjatlari saqlovini va fuqorolarga ijtimoiy– huquqiy
ma’lumotnoma berishni yaxshiladi. Mustaqillik sharoitida arxiv ishini boshqaruv
davlat organi O‘zbekiston Vazirlar Mahkamasi huzuridagi “O‘zarxiv” agentligi
hisoblanadi. Uning tizimiga Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent
shahri hududiy boshqarmalari, ularning qaramog‘idagi davlat arxivlari (ularning
1
Alimov.I Butayev.A – Arxivshunoslik. And. 1997. 54-b
10

filiallari) hamda markaziy davlat arxivlari kiradi.
Yuqorida qayd etilgan arxiv tashkilotlariga arxivlarni butlash,
O‘zbekiston Respublikasi Milliy arxiv fondi hisoblangan respublika xalqlarining
o‘tmish tarixi to‘g‘risidagi hujjatli yodgorliklarni jamiyat va fuqarolar manfaati
uchun saqlash hamda foydalanish kabi davlat majburiyatlari yuklangan. Hozirgi
kunda O‘zbekiston Respublikasida 100 dan ortiq davlat arxivlari bo‘lib, ularda 8
miln. yig‘majildlardan ziyod hujjatlar asrab - avaylab saqlanmoqda. Bu
hujjatlardan tarixchilar, tadqiqotchilar, talabalar va boshqa mutaxassislar ilmiy,
madaniy-ma’rifiy ishlarda keng foydalanmoqda. O’zbekistonning hozirgi zamon
arxiv tizimi idoraviy arxivlar, davlat arxivlari va shaxsiy arxivlardan iborat.
O’zbeiston Respublikasida davlat hokimiyati va boshqaruv organlari, korxonalar,
muassasalar va tashkilotlar qoshida hujjatlarni vaqtincha saqlash, ulardan xizmat,
ishlab chiqarish, ilmiy va boshqa maqsadlarda foydalanish maqsadida idoraviy
arxivlar tashkil etilgan. Qonunda belgilanganidek, zarurat tug’ilganda idoraviy
arxiv o’rniga birlashgan idoraviy yoki idoralararo arxivlar ham tuzilishi mumkin.
Idoraviy arxivlarda hujjatlar vaqtincha saqlanadi. Belgilangan
muddatdan so’ng idoraviy arxivlarning hujjatlari davlat arxiviga topshiriladi.
Hujjatlarni idoraviy arxivlarda saqlash, ulardan foydalanish va o’z vaqtida davlat
arxivlariga topshirish uchun mazkur idora yoki muassasa rahbarlari javobgardirlar.
Idoraviy arxivlarning faoliyati, hujjatlarni idoraviy arxivlardan davlat arxivlariga
o’tkazish tartibi “Arxivlar to’g’risida”gi Qonun va Vazirlar Mahkamasi huzuridagi
Bosh Arxiv boshqarmasi tasdiqlagan nizomlar asosida amalga oshiriladi. Idoraviy
arxivlarda hujjatlar nizomlarda belgilangan muddat davomida saqlanadi. Bu
muddatning qancha davom etishi u yoki bu muassasaning ish faoliyati
xususiyatlari bilan bog’liqdir.
Shahar, tuman va qishloqlar muassasalarning idoraviy arxivlarda
hujjatlar 5 yil davomida saqlanadi. Viloyat muassasalari va tashkilotlari hujjatlari
ularning arxivlarida 10 yil davomida saqlanishi mumkin. O’zbekiston Respublikasi
oliy davlat va hokimiyat boshqaruv organlarining hujjatlari idoraviy arxivlarda 15
yil davomida saqlanadi. Tashqi ishlar vazirligi hujjatlari 30 yil davomida, fuqarolik
holatlarini qayd etish (ZAGS) hujjatlari esa 75 yil davomida idoraviy arxivlarda
saqlanishi nazarda tutilgan. Mavjud nizomlarga binoan shaxsiy tarkibga doir
hujjatlar idoraviy arxivlarda 40 yil davomida saqlanishi kerak. Idoraviy arxivlar
davlat arxivlarini yangi hujjatlar bilan to’ldirib boruvchi asosiy manbadir.
O’zbekiston Respublikasining hozirgi zamon davlat arxiv tizimi
respublikaning siyosiy-ma’muriy tuzilishi negizida tashkil etilgan. Respublika
davlat arxiv tizimiga quyidagi arxivlar kiradi: 1. Qoraqalpog’iston Respublikasi
markaziy davlat arxivi, viloyat davlat arxivlari va ularning filiallari, Toshkent
shahar davlat arxivi; 2. Respublika Markaziy davlat arxivlari Hozirgi kunda
Qoraqalpog’iston Respublikasi markaiy davlat arxivi, Andijon, Buxoro, Jizzax,
Qashqadaryo, Navoiy, Namangan, Samarqand, Surxondaryo, Sirdaryo, Toshkent,
11

Farg’ona, Xorazm viloyatlari davlat arxivlari hamda Toshkent shahar davlat arxivi
faoliyat ko’rsatmoqda. Joylarda ularning 55 filiali mavjud. Viloyat arxivlarida
asosan Oktyabr to’ntarishidan keyingi davrda joylardagi siyosiy ahvol, mintaqalar
hamda viloyatlarning iqtisodiy va madaniy taraqqiyotiga oid hujjatlar
saqlanmoqda. Masalan, Farg’ona viloyat davlat arxivi fondlari Farg’ona viloyati va
Farg’ona shahri tarixini, qisman bir vaqtlar Farg’ona viloyat tarkibiga kirgan
Andijon va Namangan viloyatlari tarixini ham aks ettiradi. Farg’ona viloyat ishchi,
soldat va dehqon deputatlari Sovetining fondi (121-f.) vodiyda Sho’rolar
hokimiyatining o’rnatilishi, ocharqilik va ishsizlikka qarshi kurash, istiqlolchilik
harakati, ayollarni ozodlikka chiqarish kabi masalalarni yoritadi 1
.
Arxiv fondlaridagi hujjatlari viloyatda sanoat
korxonalarining bunyod etilishi, sug’orish shoxobchalari, jumladan, Katta
Farg’ona kanalining qurilishi, maorif va madaniyatning rivojlanishi haqida batafsil
ma’lumotlar beradi. Farg’ona viloyat davlat arxivida fotosuratlar fondi ham
mavjud bo’lib, bu rasmlarda ishga tushirilgan korxonalar, sug’orish inshootlari,
bunyod etilgan qasaba (posyolka) larning umumiy ko’rinishi aks ettirilgan.
Deputatlar, faxriylar, ishlab chiqarish ilg’orlarining ham suratlari saqlanadi.
Marg’ilon va Qo’qon shaharlarida Farg’ona viloyat davlat arxivining filiallari
faoliyat ko’rsatmoqda. Respublika markaziy davlat arxivlari tizimiga quyidagi
arxivlar kiradi: 1. O’zbekiston Respublikasi markaziy davlat arixivi (O’zR MDA);
2. O’zbekiston Respublikasi ilmiy-texnikaviy va medisina hujjatlari markaziy
davlat arxivi; 3. O’zbekiston Respublikasi kinofotofonohujjatlar markaziy davlat
arxivi. Shuningdek respublika arxiv tizimida Prezident Devoni arxivi va uning
viloyatlardagi filallari ham muhim o’rin tutadi. Tarixiy hujjatlarni saqlashda
O’zbekiston Respublikasi markaziy davlat arxivi (O’zR MDA) yetakchi rolp
o’ynaydi.
Mazkur arxivda Turkiston va O’zbekiston tarixiga oid nodir hujjatlar
jamlangan. Bu yerdagi hujjatlar asosan O’rta Osiyoning Rossiya tomonidan istilo
qilishidan to hozirgi kungacha bo’lgan davrni o’z ichiga oladi. Turkiston viloyat
harbiy gubernatori va qo’shin qo’mondoni fondi (336-f.) va Viloyat markazi
aholisini boshqaruvchisi fondida (450-f.) 1865-1868 yillarga mansub hujjatlar
jamlangan bo’lib, ularda Turkiston viloyatining chegaralari, ma’muriy tuzilishi va
aholisi xususida ma’lumotlar keltiriladi. Turkiston general-gubernatori mahkamasi
fondi (1-f.), Turkiston general-gubernatori xuzuridagi diplomatik amaldor fondi (2-
f.), Buxorodagi Rossiya siyosiy agentligi fondida (3-f.), Rossiyaning G’arbiy
Xitoy, Afg’oniston, Eron, Xiva va Buxoro bilan diplomatik aloqalariga doir
materiallar to’plangan. Hujjatlar Turkiston o’lkasi va alohida mintaqalarning
ma’muriy tuzilishi haqida, shaharlar boshqaruvi va shahar nizomining joriy etilishi
to’g’risida, madrasa va masjidlarning miqdori va ahvoli haqida ma’lumot beradi.
1
Alimov.I Butayev.A – Arxivshunoslik. And. 1997. 58-b
12

Turkiston general-gubernatori mahakamasi fondida, Turkiston rayon muxofaza
bo’limi fondida (461-f.), viloyatlar boshqaruvi, uyezd boshliqlari, sud orgnalari
fondlarida O’rta Osiyo xalqlarining milliy-ozodlik harakati o’z aksini topgan.
1885 yilda Farg’onada, 1910 yilda Buxoroda, 1916
yilda butun Turkiston o’lkasida ro’y bergan qo’zg’olon va g’alayonlar to’g’risida
ma’lumotlar bor. Sanoatning rivojlanishi, temir yo’llarning qurilishi, qishloq
xo’jaligining ahvoli haqidagi ma’lumotlar savdo-sanoat shirkatlari, dehqonchilik
va davlat mulki boshqarmasi fondlarida uchraydi. Turkistonning madaniy hayoti,
o’quv va madaniy-oqartuv muassasalari, ilmiy jamiyatlar fondlarida o’z aksini
topgan. Xiva xoni mahkamasi fondi (1874-1917 yy; 125-f) va Buxoro amiri
Qushbegiisi fondida (XIX asrning oxiri-1920 y; 126-f) xonliklarning
siyosiyiqtisodiy ahvoli, milliy munosabatlar, O’rta Osiyo xalqlarining turmushi va
madaniyati to’g’risidagi ma’lumotlar mavjud. Fevralp inqilobidan to Oktyabrg’
to’ntarishigacha bo’lgan davr Muvaqqat hukumatning Turkiston komiteti hamda
Ishchi soldat deputatlari O’lka Soveti fondlarida yoritiladi.
Turkiston ASSR MIK, XKS va xalq komissarliklari
fondlarida o’lkada sovet hokimiyatining o’rnatilishi, istiqlolchilik harakati va
fuqarolar urushi, milliy davlat chegaralanishi va O’zbekiston SSR ning tashkil
topishi bilan bog’liq voqyealar o’z aksini topgan. O’zR MDA da Buxoro va
Xorazm xalq respublikalari markaziy va mahalliy muassasalarining hujjatlari
(1920-1924 yy) saqlanmoqda. Ular bu respublikalardagi siyosiy, iqtisodiy va
madaniy qurilish xususida ma’lumotlar beradi. Arxivda O’zbekiston SSR sovetlari
syezdlari hujjatlari, O’zSSR MIK va XKS hujjatlari, boshqa sovet idora va
muassasalarining hujjatlari ham saqlanmoqda. Bu hujjatlar va undan keyingi
davrga mansub hujjatli materiallar O’zbekistonning butun sovet davridagi hayoti
haqida batafsil ma’lumotlar beradi. O’zR MDAda shaxsiy fondlar ham keng o’rin
olgan. Bu yerda P. A. Kobozev, D. I. Manjara, H. M. Abdullayev, J. I.
Abdullaxonov, A. V. Almatinskaya, L. A. Abdullayev va boshqa qator partiya va
davlat arboblari, fan va madaniyat arboblarining shaxsiy fondlari mavjud.
Markaziy Davlat Arxivida talay arxiv kolleksiyalari ham mavjud bo’lib, ular
orasida XIII-XVI asrlarga mansub vaqf hujjatlari kolleksiyasi diqqatga sazovordir.
Respublika ahamiyatiga molik arxivlardan yana biri – bu O’zbekiston Respublikasi
ilmiy-texnikaviy va medisina hujjatlari markaziy davlat arxivi bo’lib, u 1962 yilda
tashkil etilgan 1
. Arxivda
ilmiy-tadqiqot, loyihalashtirish, kostruktorlik muassasalarining hujjatlari
saqlanmoqda. Arxiv fondlarida O’zbekistonda turli davrlarda bunyod etilgan
sanoat korxonalari, sug’orish inshootlari, ma’muriy va grajdan binolarining
loyihalari mavjud. Kostruktorlik hujjatlari esa turli davrlarda yaratilgan paxta
terish, to’qimachilik mashinalari va uskunalari loyihalari va boshqa grafik
1
Hamidova M.S. Arxiv ishi nazariyasi va amaliyoti. O‘quv-uslubiy majmua. – T., 2011. 54 - b
13

materiallardan iboratdir. Mazkur arxivda tibbiyot ilmiy-tekshirish institutlarida olib
borilgan ilmiy tadqiqotlar natijalari ham saqlanmoqda.
O’zbekiston Respublikasi kinofotofonohujjatlar markaziy davlat
arxivi 1943 yilda tashkil etilgan. 1959 yilda u O’zbekiston Markaziy Tarix
arxivining bir bo’limiga aylantirildi. 1974 yildan e’tiboran yana mustaqil arxiv
sifatida faoliyat ko’rsatib kelmoqda. Arxivda saqlanayotgan 1917 yildan oldingi
davrga taalluqli fotosuratlarda Turkiston o’lkasidagi milliy-ozodlik va inqilobiy
harakatlardan lavhalar (1898, 1905. 1907 yy), chor Rossiyasi vakillari tomonidan
o’lkaning boshqarilishi, ularning mahalliy aholiga bo’lgan munosabati, sud
organlarining faoliyati, Xiva xonligi va Buxoro amirligining xalqaro aloqalari,
musulmonlarning turmushi va diniy marosimlar o’z aksini topgan. Sovet davri
foto- va kinohujjatlarida O’zbekistonning 74 yil davomida bosib o’tgan yo’li aks
ettirilgan. Fonohujjatlar esa davlat va jamoat arboblari, fan, adabiyot va san’at
namoyandalari, ishlab chiqarish ilg’orlarining yozib olingan nutq va
intervpyularidan, eski bolpsheviklar, fuqarolar urushi va ikkinchi jahon urushi
qatnashchilarining esdaliklaridan iboratdir. Arxivda mualliflar
ijrosida badiiy asarlar yozib olingan magnit lentalari hamda taniqli san’atkorlar va
jamoalar tomonidan ijro etilgan kuy va qo’shiqlar audiokassetalari saqlanmoqda.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Devoni arxivi va uning barcha viloyatlardagi
bo’limlarida sobiq O’zkompartiya va O’zbekiston komsomoli hujjatlari bilan bir
qatorda hozirgi kunda faoliyat ko’rsatayotgan muassasa va tashkilotlar, jumladan
Prezident Devoni, viloyatlar, shahar va tumanlar hokimliklari, O’z XDP va
“Kamolot” yoshlar ijtimoiy harakatining hujjatlari saqlanmoqda.
II. O’zbekiston Respublikasining hozirgi zamon arxiv tizimi.
2.1 60 yillarda O‘zbekistonda arxiv ishi.
Urushdan keyingi yillarda arxivchilar oldida turgan muhim vazifa arxiv
materiallariga ilmiy-ma’lumotnoma apparati, ma’lumotnomapar tuzish ishi edi.
Hujjatlardan foydalanishni yaxshilash uchun ko‘rsatgich (putevoditel)lar, ilmiy
ro‘yxatlar, kataloglar va boshqa axborotnoma- lar tayyorlash zarur edi. Bu ishlarni
amalga oshirishdan avval arxivchilar davlat arxivlarida saqlanayotgan tartibsiz
arxiv fondlarini tartibga soldilar. 1946-1951 yillarida 280 mingga yaqin saqlov
birligi tartibga solindi, 150 ming keraksiz, ahamiyatsiz yig‘majildlar yo‘q qilishga
ajratildi. Shunday qilib, davlat arxivlaridagi hujjatlarning barchasi tartibga solindi.
Bu esa, arxiv hujjatlaridan foydalanishni osonlashtiradigan
ilmiy axborotnomalar tuzish ishiga kirishishga imkon berdi. Urushdan keyingi
yillarda O‘zSSR Markaziy davlat tarix arxivining ko‘rsatgichi tayyorlandi va
O‘zSSR Oktabr inqilobi markaziy davlat arxivi ko‘rsatgichi ustida ish boshlandi.
Bundan tashqari, 10 dan ortiq arxiv fondlarining sharhi-axborotnomasi tuzildi,
tematik sharhlar yozildi. Ayrim muhim arxiv fondlarining ro‘yxatlari nashr qilish
uchun tayyorlangan edi, lekin e’lon qilinmay qoldi. Fotohujjatlar uchun ham
14

tematik va ismlar kataloglari gashkil qilindi 1
.
Bu qilingan ishlar davlat arxivlarida saqlanayotgan arxiv
hujjatlari haqida tadqiqotchilarga to‘laroq axborot olish va ulardan kengroq
foydalanish uchun imkoniyat ochib berdi. Arxiv tashkilotlarining muhim ishlaridan
yana biri idoralar arxivlarini tartibga solish va hujjatlarni ehtiyot qilib saqlashni
tashkil etish edi. Bu ishda O‘zSSR Ministrlar Sovetining 1949 yil 13- yanvardagi
davlat va idoraviy arxivlar ishini yaxshilash to‘g‘risidagi qarori muhim ahamiyat
kasb etdi. Bu qaror e’lon qilingandan keyin ko‘plab tashkilotlar arxivlari uchun
maxsus binolar ajratdilar, arxivlarini tartibga soldilar. 1951-1954 yillari
'Goshkentda 378 tashkilot arxivlari tartibga solindi. Idorapar arxiv ishlarini
yaxshilash uchun bir necha metodik qo‘llanma tayyorlandi. Masalan,
«Tashkilotlarda arxiv hujjatlarining ekspertizasini o‘tkazish uchun esdalik»,
«Idoralar arxivlari ishini nazorat qilish uchun ko‘rsatmalar», «Ministrliklar
arxivlari ishini rejalashtirish va hisobot hilish bo‘yicha ko‘rsatmapar» shular
jumlasidandir. 1963 yil 14 oktabrda O‘zSSR Minisgrlar Soveti «O‘zSSRda arxiv
ishini yaxshilash tadbirlari to‘g‘risida» qaror qabul qildi. Bu qaror idoraviy
arxivlar, ya’ni tashkilotlar arxivlari ishini yaxshilashda muhim rol o‘ynadi. Unga
ko‘ra idora arxivlarini yaqin 2-3 yil ichida tartibga solishni tugatish, doimiy
saqlanadigan hujjatlarni davlat arxivlariga topshirish, arxivlarning o‘zini esa,
hujjatlarini beshikast saqlashga yaraydigan binolarga joylashtirish va ularni
malakali kadrlar bilan ta’minlash keng yo‘lga qo‘yildi. Davlat arxivlari tashkilotlar
arxivlari ishini nazorat qilishni kuchaytirdilar. Shu bilan birga, ularga yordam
berishga katta e’tibor qaratdilar. Bu ishlar natijasida respublikada 1964 yili 1809
tashkilotda, 1965 yili 1759 tashkilotda arxiv hujjatlari tartibga solindi. Idoraviy
arxivlar bilan bir qatorda tashkilotlarda ish yuritish ishini yaxshilashga ham katta
e’tibor berildi. Davlat arxivlari idoralarda ish yuritishni yaxshilashga yaqindan
yordam berishdi. 1959 yili Toshkent shahrida birinchi bor ish yuritish kursi
ochilib, kotiba va ish yurituvchilar malakasi oshirildi.
Keyingi yillarda bunday tadbirlar doimiy amapga oshirilib
turildi. Bu masalaga oid har xil qo‘llanmapar, ko‘rsatmalar ishlab chiqildi. Bu
qo‘llanmalar idoraviy arxivlar ishini va ish yuritishini yaxshilashga katta hissa
qo‘shdi. Davlat arxivlari uchun maxsus binolar ham qurildi. 1964- yili MDAga
yangi bino qurilib foydapanishga topshirildi. 1970-yili O‘zSSR kino-foto-
fonohujjatlar MDAga maxsus bino qurib berildi. Lekin viloyatlarda ko‘p arxivlar
eski binolarda faoliyat yuritib kelar, ularda hujjatlarni saqlash uchun zarur shart-
sharoitlar yaratilmagan edi. Davlat arxivlari hujjatlarni qabul qilish sohasida ham
anchagina ishlar qildi. 1946-1955 yillarda 600 mingdan ko‘proq saqlov birligidagi
hujjatlar vazirliklar, idoralar arxivlaridan qabul qilib olindi.
Bu sohada joylarda ham ancha tadbirlar
o‘tkazildi. 1947 yili respublikada 118 tuman va 5 ta shahar arxivida 137 ming
1
Jumayev.U - O’zbekistonda arxiv ishi. “Turon – Iqbol” T: 2016. 96-b
15

saqlov birligida yig‘majildlar saqlangan bo‘lsa, 1955 yili 8 shahar va 138 tuman
davlat arxivlarida 642 ming saqlov birligida hujjatlar saqlangan. 1946-1955
yillarda 5 ta hujjatlar to‘plami nashr qilindi. «Frontdan xatlar» (1949-yil),
«Afg‘onistonda Angliya agressiyasi» (1889- 1917 yillar) ana shunday hujjatlar
to‘plamidir. Arxiv hujjatlaridan ilmiy maqsadda foydalanishni yaxshilashda
O‘zSSR Ministrlar Sovetining 1956 yil 31- martdagi «O‘zSSR Ministrliklari va 17
idoralar arxiv materiallarini saqlash usullarini tartibga solish va ulardan
foydalanishni yaxshilash tadbirlari to‘g‘risida»gi qarori muhim rol o‘ynaydi 1
.
Respublika hukumati arxiv tashkilotlariga hujjatlardan foydalanishni
kengaytirish, hujjatli to‘plamlar, ma’lumotnomalar, arxiv fondlari
axborotnomalarini tayyorlashni va «O‘zdavlatnashr»gaularni nashr qilishni
topshirdi. Bu qaror arxiv tashkilotlarining ilmiy ishlarni, hujjatlarni e’lon qilish
borasidagi ishlarini jonlantirib yubordi. Bir necha yil ichida 20 ga yaqin hujjatlar
to‘plamlari nashr qilindi. Shu jumladan oktabr’ to‘ntarishiga oid 2 ta,
“bosmachilar” harakatiga doir 2 ta, kollektivlashtirishga oid 4 ta, «O‘rta Osiyoni
tadqiq qilgan rus olimlari» nomli seriyada 4 ta to‘plam tayyorlanib nashr qilindi.
60-yillardan boshlab mavzular bo‘yicha arxiv hujjatlarining kataloglari tayyorlana
boshlandi. 1963-1967 yillarda 50 mingdan ortiq kartochka yozilgan edi. Markaziy
davlat arxivida ilmiy ma’lumotnoma apparati bo‘limi tashkil qilinib, bu bo‘lim
xodimlari MDAning tizi.m (sistematik) katalogini tayyorlashga kirishdilar. Oldin
tuzilgan tematik kartotekalar kartochkalari sistematik katalogiga qo‘shildi.
Shuningdek, fotohujjatlarga ham 50 ming kartochka tuzildi. Bu
kataloglar hozirgi kunga qadar to‘ldirib borilmoqda va tadqiqotchilarga hujjatlar
qidirish ishlarini yengillashtirmoqda. 1960 yili O‘zSSR MDA sovet fondlari
ko‘rsatgichi (putevoditel) nashr qilindi. 1964 yili O‘zSSR kino-foto-fonohujjatlar
MDA ko‘rsatgichi e’lon qilindi. Bu ko‘rsatgichlar tadqiqotchilarning arxiv
materiallaridan foydalanishida juda katta qulayliklar yaratdi. 50-yillarning ohiri va
60-yillar ichida arxiv ishini yaxshilash maqsadida davlat arxivlari va arxiv
idoralarida qator tashkiliy qayta qurish ishlari amalga oshirildi. 1958 yili O‘zSSR
Oktabr inqilobi Markaziy davlat arxivi O‘zSSR Markaziy davlat tarix arxivi bilan
birlashtirilib, yagona O‘zSSR Markaziy davlat arxivi tashkil qilindi. Bir yildan
keyin bu arxivga O‘zSSR kino-foto-fonohujjatlar markaziy davlat arxivi ham
qo‘shildi. Shunday qilib, 50-yillar oxiriga borib respublikada arxiv
tashkilotlarining tartibli tizimi vujudga ksldi. Bu tizim ilmiy va tarixiy ahamiyatga
ega bo‘lgan barcha hujjatlarni ehtiyot hilib saqlash va ulardan foydalanishni tashkil
qilish imkoniyatiga ega bo‘ldi.
1
Rashidov.O – O’zbekistonda arxiv ishi. T. 2019. 61-b
16

2.2 O‘zbekistonda kino-surat-ovozli hujjatlar Markaziy davlat
arxivining tashkil topishi va asosiy jamg‘armalari.
0‘z SSR KSOH MDA 1943-yilda tashkil topgan. 1959-yilda O’zbekiston
SSR Markaziy davlat arxivining kino, surat, ovozli hujjatlar bo‘limi etib qayta
tashkil etilgan. 1974-yildan O’zbekiston SSR kino, surat, ovozli hujjatlar Markaziy
davlat arxivi, 1991-yil sentyabrdan O’zbekiston Respublikasi kino, surat va ovozli
hujjatlar Markaziy davlat arxivi deb nomlangan. 0‘zbekiston Respublikasi kino,
surat va ovozli hujjatlar Markaziy davlat arxivi - O’rta Osiyodagi eng yirik va
O’zbekistondagi yagona, maxsus hujjatlar saqlbvi uchun ixtisoslashgan arxivdir 1
.
O’zR KSOH MDA O’zbekiston Respublikasida o‘z sohasiga tegishli
bo‘lgan maxsus hujjatlar bilan ishlashda ilmiy-uslubiy markaz hisoblanadi.
Arxivda O’zbekiston va Turkiston o‘lkasining XIX asming 60 yillaridan to hozirgi
vaqtgacha bo‘lgan davrlarga oid tarixni o‘zida aks ettirgan noyob hujjatlar
yig‘ilgan. Mustamlaka davr suratli hujjatlarida Turkiston o‘lkasidagi milliy-
ozodlik va inqilobiy harakat (1898, 1905-1907-yillar) ko‘rinishlarini, chor
Rossiyasi ma’murlari tomonidan o£lkaning boshqaruvi, ulaming mahalliy
hokimiyat bilan munosabatlari, sud organlari faoliyati, Qo‘qon xoni va Buxoro
amirining xalqaro munosabatlari va aloqalari, musulmonlar dini va turmush tarzi
tasvirlangan. Suratli hujjatlarda sanoatning rivojlanishi (temir yo‘l ko‘priklarining
qurilishi, sug‘orish kanallari, teri va yog‘ zavodlarining ishlab chiqarish faoliyati,
to‘qimachilik, ipakchilik fabrikalari, gilamto‘qish xunarmandchiligi, qishloq
xo‘jalik inventari, ko‘mir sanoati va boshqalar) qishloq xo‘jalik (sodda mehnat
qurollari, yemi omoch bilan haydash, qo ‘ 1 bilan paxta terish va boshqalar),
transport va aloqalar (vokzal binolarining ko‘rinishlari; Toshkent temir yo‘li,
Toshkentda Turkiston pochta-telegraf xizmatchilarining X o‘lka syezdi 1917-yil);
savdo-sotiq (gazlama sotuv do‘konchalari, do‘ppilar, sopol idishlar,
Samarqanddagi Registon maydonidagi sotuv rastalari; Andijon, Buxorodagi
bozorlaming umumiy ko‘rinishlari va boshqalar) tasvirlangan.
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasi huzuridagi Bosh arxiv boshqarmasi, Qoraqalpog’iston Respublikasi
huzuridagi Arxiv Boshqarmasi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklarining
arxiv bo’limlari arxiv ishini boshqaruvchi vakolatli davlat organilari hisoblanadi.
O’zR va QQR davlat arxivlari (ularning filiallari), viloyat davlat arxivlari (ularning
filiallari) va Toshkent shahar davlat arxivi bevosita arxiv ishini boshqarish
vakolatli davlat organlariga bo’ysunadi. Arxiv ishini boshqarish vakolati
organining faoliyatini tashkil etish tartibi hamda tuzilishi O’zR Vazirlar
Mahkamasi tomonidan belgilanadi. Davlat arxiv muassasalarini moliyalash tegishli
byudjet mablag’lari hisobiga, shuningdek byudjetdan tashqari mablag’lar hisobiga
1
Rashidov.O – O’zbekistonda arxiv ishi. T. 2019. 73-b
17

amalga oshiriladi. Pulli xizmat ko’rsatishdan hamda moliyalashning boshqa
qo’shimcha manbalaridan olinadigan mablag’lar arxiv muassasalarining moddiy-
texnika bazasini rivojlantirish hamda ularning xodimlarini moddiy
rag’datlantirishga yo’naltiriladi. O’zbekiston Respublikasi
«Arxivlar to’g’risida»gi Qonuni hamda boshqa me’yoriy hujjatlarga binoan
arxivlarni boshqarish vakolatli organlari o’z ishini tashkil etadi. O’zR Vazirlar
Mahkamasi huzuridagi Bosh arxiv boshqarmasi: hujjatlarni ekspertiza qilish va
DAFni to’ldirish ishiga boshchilik qiladi; hujjatlarni davlat arxivlariga taqsimlash
masalalarini hal etadi; barcha muassasalar, tashkilotlar va korxonalar uchun
majburiy bo’lgan hujjatlar bilan ishlashning qoida va yo’l-yo’riqlarini ishlab
chiqadi; DAF hujjatlarining ilmiy-ma’lumotnoma apparatini tuzish, ulardan
foydalanish va ularni saqlash ishlarini tashkil etadi; davlat va muassasa arziqlarida
saqlanayotgan hujjatlarni markazlashgan holda hisobga oladi; arxiv
muassasalarining ilmiy-tadqiqot ishlarini tashkil etadi va muvofiqlashtiradi,
hujjatlarni nashr etishga boshchilik qiladi; chet el arxiv muassasalari bilan
hamkorlik qiladi; kadrlarni tanlash, ularning malakasini oshirish va tarbiyalash
bo’yicha ish olib boradi; arxiv inshootlari, laboratoriya va ustaxonalar qurilishi
hamda ularni ta’mirlash masalalari bilan shug’ullanadi.
Viloyat arxiv bo’limlari ham o’z vakolati doirasida mazkur masalalar
bilan shug’ullanadilar (chet el arxiv muassasalari bilan aloqa qilish, umumdavlat
miqyosidagi normativ hujjatlar chiqarish kabi masalalar bundan mustasno).
Markaziy va mahalliy arxivlarni boshqarish vakolatli organlari arxiv ishining
istiqbolini belgilaydi, har bir bosqichda arxiv muassasalarining ustivor vazifalarini
belgilab beradi. Markaziy davlat arxivlari bevosita Bosh arxiv boshqarmalariga,
viloyat arxivlari va ularning filiallari esa viloyat arxiv bo’limlariga bo’ysunadilar 1
.
Yuqori arxiv organlari tomonidan boshqarish ishini tashkil etish asosan 3 ta
vazifani bajarishga qaratilgandir: 1) vazifalarni belgilash; 2) yordam berish; 3)
nazorat qilish. Arxivlar ishlarini takomillashtirishda yuqori tashkilotlar tomonidan
olib boriladigan tekshirishlar muhim o’rin tutadi. Arxiv faoliyati vaqti-vaqti bilan
kompleks tarzda yoki konkret yo’nalishlar bo’yicha tekshiriladi.
Tekshiruvchilarning vazifalari faqatgina kamchiliklarni oshkor qilishdan emas,
balki ishni yaxshilash yo’llarini ko’rsatish hamda ilg’or ish uslublarini aniqlash va
yoyishdan iboratdir.
Davlat arxiv xizmatining muhim vazifalaridan biri idoraviy arxivlarga
tashkiliy-uslubiy jihatdan rahbarlik qilish va muassasalarda ish yuritishni nazorat
qilishdan iboratdir. Bu ish arxiv bo’limlari hamda markaziy va viloyat davlat
arxivlari tomonidan amalga oshriladi. Har bir arxiv, odatga ko’ra, hujjatlarini unga
topshiradigan tashkilotlar va muassasalar arxivlarining ustidan nazorat olib boradi.
Ko’p xollarda davlat arxivlari xodimlari bir necha muassasalar ustidan murabbiylik
1
Alimov.I Butayev.A – Arxivshunoslik. And. 1997. 64-b
18

qiladilar, ularga har tomonlama yordam ko’rsatadilar. Arxivlar faoliyatini tubdan
yaxshilash, eng avvalo, bu yerda bu yerda ishlayotgan xodimlarning malakasiga va
ularning mehnatini tashkil etishga bog’liqdir.
Arxiv xodimlari yuqori malakali mutaxassislar bo’lishi, chuqur kasbiy
bilimlarga ega bo’lishlari shart. Arxiv xodimi hujjatlar bilan ishlash uslublarini
mukammal bilishi, tadqiqotchilik ko’nikmalariga ega bo’lishi, yuqori malakali va
ma’lumotli inson bo’lishi zarur. Suratlar o‘zida o‘lkadagi sog‘liqni saqlash, maorif
va fanni rivojlanishi; Turkiston ilmiy-tekshirish komissiyasining ishlari,
Samarqanddagi Ulug‘bek observatoriyasi qazilmalari, musulmon maktablaridagi
darslar, maktabdagi urf-odatlar, kasallami eskicha davolash (o‘qib dam solish)
usullari. ko‘cha muzikachilarining chiqishlari va boshqalami aks ettirgan 1
.
Sho'rolar davri kino, surat va ovozli hujjatlarida hozirgi O’zbekiston
Respublikasi hududida sho‘ro hukumatining o‘matilishi, Buxoro Xalq Sovet
Respublikasi, Xorazm Xalq Sovet Respublikasi, Turkiston ASSR, O’zbekiston
SSR dagi davlat hukumati, ushbu respublikalar ja’moat tashkilotlarining faoliyati,
xalq xo‘jaligi, fan-texnika, sog‘liqni saqlash, xalq ta’limi, madaniyat va san’at,
sport, xizmatchilaming dam olishi, shuningdek, bu respublikalar vakillari va chet
davlat siyosiy jamoat arboblarining yuqori partiya organlari faoliyatida ishtirok
etishi, fan va madaniyat arboblarining O’zbekistonga tashriflari va o‘z
vakillarining boshqa respublikalarga safarlarini o‘zida aks ettirgan. Badiiy ovozli
hujjatlar O’zbekiston, Sovet va chet el kompozitorlari asarlari, xalq musiqalari,
she’riy, nasriy va dramatik asarlar taniqli qo‘shiqchilaming chiqishlari, xalq
ijrochilari, respublika musiqa kollektivlari, jumladan Tamaraxonim, F. Baratova,
M. Turg‘unboyeva, N. Axmedova, T. Qodirov, M. Uzoqov, Yu. Rajabiy va boshqa
ovozli yozuvlardan iborat. Shuningdek, O’zbekistonda xotin-qizlar ozodligi uchun
harakati (hujum): xotin-qizlami paranjini butunlay yo‘q qilishga qaratilgan miting
va yig‘ilishlari, Respublika ayollarining syezd va slyotlari, savodsizlikka barham
berishga qaratilgan kino, suratlar ham mavjud.
Arxivning kino va surat hujjatlari ikkinchi jahon urushi
davridagi respublika hayotini, ko‘p millatli O’zbekiston xalqining frontdagi
qahramonligi, front orqasida o‘zbek xalqining yetim bolalami asrab olish,
mamlakatga zavod va fabrikalami evakuatsiya qilinishi, mehnatkashlaming
mitinglari, frontga ko‘ngillilami kuzatish va boshqalami ko‘rish mumkin. Arxivda
urushdan keyingi davrlarda respublika xalq xo‘jaligi tarmoqlari energetika,
yoqilg‘i sanoati, metallurgiya, mashinasozlik, stanoksozlik, asbobsozlik sanoati va
boshqalar, transport va aloqaning rivojlanishi; O’zbekistonda qishloq xo'jaligining
rivojlanishi (qishloq xo‘jaligi ilg‘orlari va ishchilarining syezd va qurultoylari),
qo‘riq va bo‘z yerlami o‘zlashtirish, qishloq xo‘jaligini mexanizatsiyalashtirish va
kollektivlashtirish, paxtachilik va chorvachilikni rivojlantirish) o‘zida tasvirlangan
kino, surat hujjatlar mavjud. Ushbu kino, surat hujjatlar madaniyat
1
Hamidova M.S. Arxiv ishi nazariyasi va amaliyoti. O‘quv-uslubiy majmua. – T., 2011. 87 - b
19

qurilishi, fan, sog‘liqni saqlash, sanat, fizkultura va sport rivojlanishi haqida ham
tushuncha beradi. O‘zbekiston Respublikasi mustaqillik davri kino, surat va ovozli
hujjatlari O‘zbekiston Respublikasi mustaqilligining e’lon qilinishi, demokratik
jamiyat qurilishi, davlat boshqaruvining yangi tizimini vujudga kelishi, markaziy
organlari faoliyatining maqsad va vazifalarining o‘zgarishi, bank tizimining qayta
tashkil etilishi, jahon tomonidan O’zbekiston Respublikasi mustaqilligining tan
olinishi, chet el mamlakatlari bilan diplomatik aloqalaming o‘matilishi, ko‘p
partiyaviylikning va jamoat harakatining vujudga kelishi, bozor iqtisodiyoti,
tadbirkorlikning rivojlanishi, yangi ma’naviy dunyoqarashning vujudga kelishini
o‘zida aks ettirgan. Arxivning kino hujjatlari M. Qayumov, D. Salimov, Sh.
Zoxidov, I. Gibalevich kabi va ко ‘pgina boshqa hujjatli kino ustalari ishlari bilan
tanishtiradi. O’zR KSOH MDA da irrigator RM. Kildyushovning, Toshkent
tramvay-trolleybus boshqarmasi faxriy ishchisi M. Yusupovning, Toshkent Davlat
Universiteti biologiya-tuproqshunoslik fakulteti professori I.A. Raykovaning,
respublikamizning sport faxriylari L. Ivanova va F.R. Sememinlaming,
“Tashkentskie malchishki” kitob muallifi, jumalist L. Berejnixning,
respublikamizning markaziy ro‘znoma va oynomalari suratkash muxbirlari M.Z.
Penson, I.N. Panov, A.P. Shteynberg, U. Nurumbayev, E. Ryapasov, M.Ya.
Rozankrans va boshqalaming suratli hujjatlar kolleksiyalari (to‘plamlari)
saqlanadi. Arxiv xizmatlari. O’zR KSOH
MDA da quyidagi xizmatlar amaiga oshiriladi: - arxivda saqlanayotgan kino,
surat va ovozli hujjatlar haqida ma’lumot berish;
tadqiqotchilar o‘rganishi va ishi uchun
kino, surat va ovozli hujjatlami taqdim etish;
- kino hujjatlami video tasmaga
ko‘chirib berish; - surat va ovozli hujjatlar
nusxalarini tayyorlash; - suratli ко ‘rgazma va
stendlami tashkil etish; - mavzuli so‘rovlarni ijro
etish; - suratli albomlar
tayyorlash; - arxiv bo ‘yicha
umumiy va mavzuli ekskursiyalami tashkil etish.
Ko‘rsatilgan xizmatlar yuridik va jismoniy shaxslaming yozma
so‘rovnomalari asosida amaiga oshiriladi. Arxivning kino, surat va ovozli hujjatlari
faqat arxiv rahbari ruxsati orqali taqdim etiladi. Ruxsat beriladigan muddat ish
mavzusi bo‘yicha belgilanadi. Tadqiqotchilami kino, surat va ovozli hujjatlar bilan
ishlashi arxivning kino zali, katalog va ovozli hujjatlar eshitish xonalarida amaiga
oshiriladi.
Bog‘lanish uchun ma’lumot: Toshkent, 100043, 1 Chilonzor berk ko‘cha,
Tel. 277-55- 89, 277-11-44, 277-55-11. E-mail: urittxmdag‘mail.uz
20

O’zbekiston Ilmiy-texnikaviy va tibbiyot hujjatlari Markaziy Davlat arxivi
1962-yil O’z SSR Ministrlar Sovetining qaroriga binoan tashkil etilgan. 2004-yilda
arxiv S. Rahimov tumani, Nozirtiaxonim ko‘chasi, 86-uyda joylashgan yangi
binoga ko‘chib o‘tdi.
Arxivda quyidagi sohadagi korxona, tashkilot va muassasalardan hujjatlar
qabul qilinadi va saqlanadi:
1. Sanoat.
2. Qishloq Xo‘jaligi.
3. Suv xo‘jaligi.
4. 0‘rmon xo‘jaligi.
5. Transport.
6. Qurilish.
7. Turar-joy kommunal xo‘jaligi.
8. Maishiy xizmat ko‘rsatish.
9. Sog‘liqni saqlash muassasalari.
Arxivda ilmiy texnikaviy hujjatlar, konstruktorlik loyihalar va bir qancha
tarixiy ahamiyatga ega hujjatlar saqlanadi. Masalan, qishloq xo'jaligi sohasi
bo‘yicha O’zbekiston Respublikasi viloyatlari, tumanlarida qishloq xo‘jaligini
rivojlantirish to‘g‘risidagi loyihalar va smetalar mavjud. Suv xo‘jaligi sohasida
Respublika bo‘yichaxo‘jaliklari,xalqni ichimlik suvi bilan ta’minlash va yerlami
sug‘orish ishlari haqidagi, o‘rmon xo‘jaligi sohasi bo‘yicha cho‘l yerlami
obodonlashtirish, ko‘kalamzorlashtirish ishlari haqida, transport sohasi bo‘yicha
ko‘priklar qurish, yo‘llami ta’mirlash to‘g‘risidagi, qurilish sohasida esa
shahardagi turar-joylar, binolar qurish, rekonstruksiya qilish haqidagi, paxta
tozalash, paxtani qayta ishlash va у ana bir qancha mashinalamitig loyihalari
haqidagi, sog‘liqni saqlash sohasi bo‘yicha ilmiy-tekshirish institutlarida olib
borilayotgan ilmiy ishlar, tibbiyot sohasi tarixini rivojlantirishga oid doimiy
saqlanadigan boshqaruv hujjatlari mavjud 1
.
Bundan tashqari, respublikada ilm-fan sohasini
rivojlanishiga o‘z hissalarini qo‘shgan professor va olimlaming shaxsiy
jamg‘armalari tashkil qilingan bo ‘ lib, ulaming shaxsiyhujj atlari, suratlari, ilmiy
ishlari qabul qilinadi va saqlanadi. Masalan, me’mor A.B. Boboxonov, kardiolog
M.X. Xamidova, ximik T.M. Mirkomilov, stomatolog T.X. Safarov, onkologlar S.
Navro‘zov, Y.T. Tadjibayeva, M.A. Gafur Oxunov, ginekolog-professor N.M.
Maxmudova, A.A. Choroxova, xizmat ko‘rsatgan agronom M.M. Mirzayev,
irrigator N.A. Aliyev, yirik suv xo‘jaligi qurilishlarining rahbari E.I. Ozerskiy, S.S.
Kanash, bakteriolog va patologoanatom S.P. Choroxov, epidemiolog N.I.
Xodukinlarning shaxsiy jamg‘armalari saqlanadi.
1
Jumayev.U - O’zbekistonda arxiv ishi. “Turon – Iqbol” T: 2016. 48-b
21

Aloqa uchun malumot: 100109, Toshkent sh., S. Rahimov
tumani, Nozimaxonim ko‘chasi, 86 uy.
Tel. 46-53-54,46-52-84. E-mail: urittxmdag‘mail.uz
1996-yilda 0 ‘zbekiston qishloq xo‘jaligi vazirligi tizimi muassasalarida
arxiv hujjatlarining idoraviy saqlovi va ish yuritishda tashkil etilishi ahvoli
o‘rganildi. Ish yuritishda asosiy me’yoriy hujjat hisoblangan ish yuritish bo‘yicha
yo‘riqnoma vazirlik tizimida mavjud bo‘lgan 1763 ta tashkilotning 585 tasidagi
(33%) ishlab chiqilgan. Buning ustiga bir qator idoralarda ish yuritish bo‘yicha
tuzilgan yo‘riqnomalarga qo‘shimcha aniqlik kiritilishi va arxiv muassasalari bilan
kelishishni talab qilardi. Vazirlik tizimi tashkilotlarining yig‘maji1dlar
nomenklaturasi bilan ta’minlanishi 65 % ni tashkil qilgafi. Holbuki, hujjatlami
qidirish, indekslashni o‘tkazish, yig‘majildda ijro etilgan hujjatlarni to‘plashda
yig‘majildlar nomenklaturasi odatdagi ish yuritishda asosiy hujjat hisoblanadi .
22

Xulosa.
Õzbekiston Respublikasi mustaqillikka erishganimizdan sõng arxiv tizimiga
alohida ahamiyat berila boshlandi. Yuqorida aytib õtkanimizdek , qator qarorlar
qabul qilindi va shu asosda ishlar amalga oshirildi. Bugungi kunda arxiv sohasida
qilinayotkan ishlar õz samarasini kõrsatmoqda. Hukumatimiz tomonidan yaratib
berilgan imkoniyatlar va sharoitlarini qamrab olish imkoniyati kengaytirildi,
hozirda davlat arxivlarida saqlanayotkan hujjatlarning chegara sanaladi IX asrdan
bugungacha davrni tashkil etib, ularning soni 12 mln saqlov birligidan ortdi.
Bundan tashqari gazeta va jurnallar sahifalarida ham dolzarb mavzularga
doir ayrim hujjatlar nashr qilindi. Arxivlardagi fotosuratlarni nashr qilinishi ham
muhim ahamiyatga egadir. Tadqiqotchilarning arxiv zallarida ishlashi hujjatlardan
foydalanishning keng tarqalgan shakllaridan biridir. Barcha markaziy va viloyat
arxivlarida o’quv zallari mavjud bo’lib, bu yerda taddqiqotchilarga qulaylik
tug’dirish uchun ularga arxivga doir ko’rsatkichlar, tavsiflar, ro’yxat va kataloglar
beriladi. Arxiv xodimlari tadqiqotchilarning talabi bilan ularni qiziqtirgan
hujjatlarni topib berishlari, ularga konsulptasiya va har tomonlama yordam
berishlari zarur. Tadqiqotchilarning buyurtmasi bilan ayrim hujjatlardan
nusxa ko’chirishi yoki hujjatlarning mikrofilpmlashtirilgan nusxalari berilishi
mumkin. Arxiv hujjatlaridan madaniy-oqartuv maqsadlarida foydalanish ko’p
hollarda ko’rgazmalar tashkil etish orqali amalga oshiriladi. Ko’rgazmalar keng
jamoatchilikka mo’ljallanadi. Ko’rgazmalar odatda turli yubiley sanalariga, ayrim
siyosiy va jamoat arboblari, fan va madaniyat xodimlarining hayoti va faoliyatiga
bag’ishlanadi. Ko’rgazmalarda namoyish etish uchun yozma hujjatlar, fotosuratlar,
kinokadrlar, chizmalar, rasmlar, kitob va broshyuralar, varaqa va matnlar tanlab
olinadi. Arxiv hujjatlarini omma orasida targ’ib qilishda ommaviy axborot
vositalari matbuot, radio va televideniyening roli kattadir.
Aytish joizki, tizimning moddiy-texnik bazasi ham bosqichma-
bosqich rivojlantirilmoqda.Davlat arxivlarining deyarli 90% temir stellajlar bilan
taminlandi. Barcha hujjatxonalar lokal va internet tarmoği mavjud zamonaviy
kompyuter texnikalari bilan jihozlangan. Bugungi kunda "Õzarxiv agentligi
tizimida hujjat ayirboshlash elektron hujjat aylanishi tizimi orqali yuritilib,
saqlanayotkan axborot rusurslari bõyicha elektron bazalarni yaratish, hujjatlarini
raqamlashtirish ishlari amalga oshirilyapti.
Õzbekiston arxivlari nufuzini oshirish va ularda saqlanayotkan noyob
va alohida qimmatli hujjatlar toğrisida ma'lumotlarni keng ommaga yetkazish
maqsadida Agentlik vab saytida alohida qimmatli va noyob hujjatlarning elektron
reyestrini shakllantirish bõyicha takliflar tayyorlanmoqda. Lekin biz bugun tõla
qolli zamonaviy arxiv tizimiga ega emasmiz. Yetarli darajada oliy ma'lumotli
kadrlar mutaxassislarning kamligi ham sezilarli kamchilkklardan biridir. Bundan
23

tashqari arxiv arxiv saqlov ya'ni ummumiy qilib aytganda ba'zi viloyat, tuman
arxiv binolarining yaroqsiz holatda yetarlicha shart sharoitlarga ega emasligi ham
alohida bir kamchilik sifatida qaraladi.
Har bir shaxsning hayoti va faoliyati davomida uning ixtiyorida ma'
lum hujjatlar toplanadi. Bu hujjat va materiallar õsha fuqaroning shaxsiy mulki
bolsada, ularda davlat ahamiyatiga molik hujjatlar ham saqlanishi ehtimoldan holi
emas. Shuning uchun ham har bir shaxs õz hayoti davomida katta ahamiyatga ega
bõlgan hujjatga be'etibor bolmasligi lozim. Xulosa qilib shuni aytish lozimki,
hozirgi kunda Õzbekistonda davlat, idoraviy va shaxsiy arxivlar mavjud bõlib, bu
arxivlarda respublikamizning õtmishi va hozirgi kunini õzida aks ettirgan bebaho
hujjatli manbalar saqlanmoqda. Ularni nes - nobud qilmasdan kelajak avlodlarga
yetkazish arxiv xodimlari va barcha fuqarolarning muqaddas burchidir.
Zero arxivlarimizda tarix kitoblarida yozilmagan tarixlarimiz bordir!
24

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.
Alimov.I Butayev.A – Arxivshunoslik. And. 1997.
Hamidova M.S. Arxiv ishi nazariyasi va amaliyoti. O‘quv-uslubiy majmua. –
T., 2011.
Jumayev.U - O’zbekistonda arxiv ishi. “Turon – Iqbol” T: 2016 .
Rashidov.O – O’zbekistonda arxiv ishi. T. 2019.
Yakubov.A – Arxivshunoslik. Sam. 2015 .
25

Namangan viloyati davlat arxivining shakllanishi tarixi

Sotib olish