Naqd Pul (Valyuta) o’tkazmalari va ularni amalga oshirish tartibi - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	9000UZS
Размер	373.3KB
Покупки	4
Дата загрузки	11 Август 2023
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

Naqd Pul (Valyuta) o’tkazmalari va ularni amalga oshirish tartibi

Купить

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI ʻ OLIY TA’LIM , FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
SIRTQI FAKULTET
“XALQARO MOLIYA-KREDIT” KAFEDRASI
“ XALQARO VALYUTA KREDIT MUNOSABATLARI ” fanidan

KURS ISHI
МАVZU: Naqd Pul (Valyuta) o’tkazmalari va ularni amalga oshirish tartibi
Bajardi : _________________________________________
Qabul qildi: o’q. __________________________________
RO’YXATGA OLINDI
“ ____ ” _______20 23 y.
№_________
Imzo _________ Kurs ishi himoya ga tavsiya
qilingan sana
“____” _______20 23 y.
Ilmiy rahbar __ ________
Imzo _______________
Kurs ishi himoya qilingan
sana
«____» _______202 3 y .
Baho « _____ » _________ ___________
( imzo )
_ _ _________
( imzo )
___________
( imzo ) Komissiya a’zolari :
__________________
_________________ _
_________________

Reja:
Kirish
1. Valyuta va valyuta munosabatlari tushunchasi, ularning asosiy ishtirokchilari.
O’zbekistonda naqd pul (valyuta) muomalasi holati tahlili
2. Valyuta kursiga ta’sir etuvchi omillar.
3. А lmashuv kursi dinamikasi
Xulosa va takriflar
Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish
O zbekiston Respublikasi iqtisodiyotini zamonaviy modernizatsiyalashʼ
bosqichida mamlakatning xalqaro valyuta-kredit munosabatlarini tashkil qilish va
tartibga solish borasida katta yutuqlarga erishildi. Xususan, tashqi savdo
aylanmasining ijobiy saldosi ta minlandi, xalqaro moliya institutlari bilan samarali
ʼ
hamkorlik yo lga qo yildi. Eng muhimi - davlat tashqi qarzining me yoriy
ʼ ʼ ʼ
darajadan oshib ketishiga yo l qo yilmadi.
ʼ ʼ
Bozor iqtisodiyotini asoslarini yaratish va rivojlantirish borasida amalga
oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar tobora rivojlanish va byudjet munosabatlariga
ta’sir etishining muhim omili bo`lgan byudjet va moliya tizimi ham shu tarzda
isloh etishni, uning barqarorligi va samaradorligini oshirishni talab qiladi.
Dunyo miqyosida xalqaro valyuta-kredit munosabatlari sohasida jiddiy,
olamshumul o zgarishlar yuz bermoqdaki, mazkur holat halqaro valyuta-kredit
ʼ
munosabatlariga bag ishlangan yangi ilmiy tadqiqotlar olib borish, darsliklar va
ʼ
o quv qo llanmalar yozish zaruriyatini yuzaga keltirmoqda.So nggi yillarda
ʼ ʼ ʼ
xalqaro valyuta munosabatlarida sezilarli o zgarishlar kuzatildi: jumladan, tashqi
ʼ
bozorlardagi valyutalar va ularning tovar ta minoti o rtasidagi aloqadorlik
ʼ ʼ
yo qoldi; bozor ishtirokchilari uchun valyutalarning likvidliligi, ularning tovarga
ʼ
ayirboshlash qobiliyatidan ko ra muhimroq ahamiyat kasb eta boshladi;
ʼ
mamlakatlarning to lov balansidagi kapitallar va kreditlar harakati joriy
ʼ
operatsiyalar harakatidan hajm bo yicha ko payib, o rnini almashtirdi; rezerv
ʼ ʼ ʼ
valyuta maqomi uchun rivojlangan mamlakatlar o rtasida raqobat kuchaygani
ʼ
kuzatildi. Har bir davlat o z valyuta kursi rejimini barqarorligini ta minlash uchun
ʼ ʼ
yuqori likvidlilikka ega bo lgan xorijiy valyutalarni zaxira sifatida yig ishlariga,
ʼ ʼ
zarurat tug ilganda esa, ular hisobidan kurs shakllannishi jarayoniga
ʼ
aralashishlariga to g ri keldi.
ʼ ʼ 1
Shu kabi holatlar xalqaro valyuta tizimida keskin islohotlarni taqozo etadi. Hozirgi
kunda, jahon moliya tizimiga kriptovalyutalarni ta sirini, ularni tebranuvchanligini
ʼ
1
O‘zbekiston Respublikasi Konctitutsiyasi. T.: O‘zbekistan, 2018 y.

prognoz qilish va kelajakdagi istiqbolini o rganish maqsadida o nlab, yuzlabʼ ʼ
tadqiqotlar amalga oshirilmoqda.
1. Valyuta va valyuta munosabatlari tushunchasi, ularning asosiy
ishtirokchilari. O’zbekistonda naqd pul (valyuta) muomalasi holati
tahlili
Har qanday davlat iqtisodiyotida pul muhim ahamiyat kasb etadi. Pul
munosabatlari jamiyatning ishlab chiqarish, taqsimot, muomala va iste'mol singari
jarayonlarini qamrab oladi, kengaytirilgan takror ishlab chiqarish uchun sharoit
yaratib beradi. Pul va iqtisod o’zaro uzviy bog’liq bo’lgan elementlardir. Agar
jamiyat iqtisodiyotida muammolar paydo bo’lsa, albatta bunday muammolar
jamiyatning pul muomalasida o’zining salbiy aks ta'sirini topadi. Shuning uchun
pulni jamiyat iqtisodiy hayotining barometri deb bejiz aytishmagan.
Iqtisodiy nazariyada haqiqiy pul tovar ekvivalenti sifatida mavjud bo’lib,
iste'molchilarni muomalaga bo’lgan ehtiyojlarini qondiradi. qog’oz pullar esa
haqiqiy pullar qiymatining muomaladagi ifodachisi yoki vakilidir.
Har qanday mustaqil davlat o’z puliga ega va bunday pul shu davlat uchun milliy
pul birligi hisoblanadi. Milliy pul birligi o’zining nomi va ma'lum bir muomala
tarixiga ega.
Ushbu kursimizni o’rganishda doim pul va valyuta atamalariga murojaat etishga
to’g’ri keladi. Shu sababli boshidanoq pul va valyuta qanday kategoriyalar,
ikkalasi ham bir narsami yoki har xil narsa ekanligini aniqlab olish zarur. Iqtisodiy
nazariyadan biz "pul" nima ekanligini yaxshi bilamiz. Valyuta ham pul, ammo
hamma vaqt ham pul valyuta bo’lavermaydi. Agarda muayyan bir davlatning
milliy pul birligi jahon bozorida davlatlar o’rtasida pul (muomala, to’lov va
jamg’arish vositasi) sifatida ishlatilsa, ya'ni pulning funksiyalarini bajarsa, u
valyutaga aylanadi.
Valyuta - jahon bozorida, davlatlar o’rtasida pul vazifalarini bajaruvchi
davlatlarning milliy pul birliklaridir. Masalan, Amerika Qo’shma Shtatlari
"dollari", Buyuk Britaniya "funt sterlingi", Kanada "dollari", Yapon "ienasi" va
boshqa shu kabilar.

Muayyan bir davlatning milliy puli - uning milliy valyutasi bo’ladi. Shu davlat
uchun boshqa davlatlarning milliy pul birliklari esa - xorijiy valyutalardir.
Masalan, AQSh "dollari", Buyuk Britaniya "funt sterlingi", Kanada "dollari",
Fransiya "yevro", Yapon "ienasi", Turkiya "lira"si va shu kabi erkin muomalada
yuradigan valyutalar O’zbekiston Respublikasida xorijiy valyuta bo’ladi, o’z
navbatida O’zbekiston "so’m"i bu davlatlar uchun xorijiy valyuta bo’lib
hisoblanadi.
Har bir suveren davlat o’z pul birligiga ega bo’lib, faqat shu mamlakatdagina bu
pul birligiga muayyan ne matlarni sotib olish mumkin. Boshqa mamlakatlarning‟
ham o’z pul birliklari mavjud va faqat shu davlatlarda ular qonuniy harakatda
bo’ladi. Qolgan barcha boshqa valyuta deb nomlanuvchi pullar maxsus nazorat
ostida amal qiladilar.
Rus iqtisodchi olimi V.S. Safonovning ta rifiga ko’ra, «
‟ currency» atamasi
banknotalar va tangalar ko’rinishidagi pullar ma nosini anglatadi
‟ 1
. Xorijiy valyuta
uchun foreign currency atamasi ishlatiladi. Jahon valyuta bozori – bu foreign
currency exchange market dir, yoki oddiy qilib aytganda, FOREX.
Valyutalarning turli klassifikastiyasi mavjud bo’lib, asosan ularni uch guruhga
ajratishadi. Bular jahon valyuta bozorining barcha segmentlarida hech qanday
cheklovlarsiz amal qiladigan valyutalardir. Ular cheklanmagan miqdorda va turli
joriy va muddatli bitimlar bo’yicha to’liq konvertirlana oladilar. Bunday turdagi
valyutalar ichida katta beshlik ni ajratib ko’rsatish lozim. Ularga AQSh dollari
(USD), Yevro (EUR), Shveysariya franki (CHF), Yaponiya ienasi (JPY) va
Angliya funti (GBP) kiradi.
Asosiy valyutalarga shuningdek , Kanada dollari (CAN) va boshqa bir nechta
valyutalar (masalan, Avstraliya dollari AUD) ham kiritiladi. Ikkilamchi valyutalar
odatda erkin muomalada bo’ladi, biroq vaqti-vaqti bilan ba’zi muammolar yuzaga
kelishi mumkin. Masalan, bularga likvidlikning yetarli darajada emasligi (ya ni,
‟
xarid qilish va sotish bilan bog’liq qiyinchiliklar), hosilaviy moliyaviy
instrumentlarning (xususan, fyucherslarning) qo’llanilishi bilan bog’liq boshqa
to’siqlarni kiritish mumkin.

Valyutalarning mazkur sirasiga Irlandiya, Singapur, Grestiya, Shvestiya, Daniya,
Oman, Quvayt, Hindiston kabi davlatlar valyutalari kiritiladi.
Ekzotik valyutalar bo’yicha doimo kotirovkalar mavjud, biroq ba’zida
operatsiyalar miqyosi, muddatli bitimlar bozori bo’yicha (agar u umuman mavjud
bo’lsa) katta cheklovlarning bo’lishi ehtimoli bor; shuningdek, muayyan davlatlar
tomonidan ularning keng savdosiga qarshi qonuniy cheklovlar ham o’rnatiladi.
Mazkur guruhga Indoneziya, Tailand, Gonkong, Malayziya, Vetnam, Fillipinalar
kabi mamlakatlar valyutalarini kiritish mumkin.
Hozirgi kunda yangi paydo bo’luvchi bozorlar valyutalari ham yuzaga keldi.
Bular Chexiya, Slovakiya, Polsha, Rossiya, Janubiy Amerika va JAR mamlakatlari
pul birliklaridir.
Qavslar ichidagi valyutalarning belgilanishi SWIFT tizimi foydalanuvchilari
tomonidan qabul qilingan kodirovka bo’yicha amalga oshiriladi. Qisqacha
aytganda, banklar tomonidan foydalaniladigan mazkur axborot tizimi xizmat
xabarlarining xavfsiz yetkazilishini ta’minlaydi.
Jahon amaliyotida moliyaviy bozorlar faoliyatida standartlashtirish xalqaro
tashkiloti tomonidan ishlab chiqilgan, lotin tilidagi uchta harfdan iborat
valyutalarning quyidagi belgilanishlari qabul qilingan bo’lib, ular xalqaro va
mahalliy amaliyotda keng qo’llaniladi (ISO 4217 standarti – International
Organization for Standartization):

1-jadval
Valyutalarning xalqaro
amaliyotda belgilanishi
AUD Avstraliya dollari
BRL Braziliya reali
BYR Belorussiya rubli
CAD Kanada dollari
CHF (SFR) Shveysariya franki
CNY Xitoy yuani (renminbi)
EUR Yevro
GBP (STG) Angliya funt sterlingi
ILS Isroil shekeli
INR Hindiston rupiyasi
JPY Yaponiya ienasi
KZT Qozog’iston tengesi
MXP Meksika pesosi

NZD Yangi Zelandiya dollari
RUB Rossiya rubli
SGD Singapur dollari
TRL Turkiya lirasi
UAH Ukraina grivnasi
USD AQSh dollari
UZS O’zbekiston so’mi
ZAR Janubiy Afrika rendi

Valyuta kursiga ta’sir etuvchi omillar.
Har qanday baho kabi valyuta kursi valyutaga talab va taklif ta’sirida asosiy
qiymatidan (ya’ni valyutaning xarid qilish qobiliyatidan) nari-beri siljiydi. Bunday
talab va taklifning o’zaro mosligi bir qator omillarga bog’liq. Valyuta kursining
ko’p omilliligi uning boshqa iqtisodiy kategoriyalar bilan bog’liqligini, jumladan,
qiymat, narx, pul, foiz, to’lov balansi va boshqalar bilan bog’liqligini aks ettiradi.
SHuningdek ularing murakkab biri kuvi va ba’zi omillarning eng muhim omil
sifatida yuzaga chiqishiga olib keladi. Bu omillar ichida quyidagilarni ko’rsatish
mumkin.
1. Inflyasiya sur’atlari . Valyutalarning xarid qobiliyatlari bo’yicha ularning
o’zaro nisbati o’zida qiymat qonunini aks ettirib, valyuta kursini aniqlash
vositasidir. SHu sababli valyuta kursiga inflyasiya sur’atlari ta’sir ko’rsatadi.

Mamlakatda inflyasiya darajasi qanchalik yuqori bo’lsa, milliy valyuta kursi
shunchalik past bo’ladi, (agar boshka omillar qarshi tasir ko’rsatmasa).
Inflyasiya oqibatida pul qadrsizlanishi mamlakatda pulning xarid qobiliyatining
pasayishiga va inflyasiya suratlari nisbatan past mamlakatlarning valyutalari
kursidan tushib ketishiga sabab bo’ladi. Bunday moyillik, odatda, o’rta va uzoq
muddatli rejada kuzatiladi. Valyuta kursining tenglashtirilishi, uni sotib olish
qobiliyatining paritetiga moslashtirish o’rtacha ikki yil davomida amalga
oshiriladi. Bu shu bilan izohlanadiki, valyuta kursining kundalik kotirovkasi
faqatgina uni sotib olish kobiliyatiga asosan amalga oshirilmay, unga shuningdek,
boshqa omillar ham tasir etadi. 80- yillarda ko’pincha valyuta kursining paritetidan
30%dan ortiq miqdorda siljishi yuz berib turar edi. Lekin spekulyativ va
konyukturaviy omillar tasiridan ozod bo’lgan valyuta kurslarining o’zaro nisbati
qiymati qonuniga muvofiq tarzda pul birliklarining xarid qobiliyati o’zgarishi bilan
o’zgaradi.
Valyuta kursining inflyasiya sur’atlariga bog’liqligi, ayniqsa, tovar-xizmatlar va
kapitallarni xalqaro ayirboshlash hajmi katta bo’lgan mamlakatlarda kuchliroqdir.
Sababi shundaki, valyuta dinamikasi va inflyasiya sur’ati o’rtasidagi kuchli
bog’liqlik, valyuta kursining eksport baholarda hisob-kitob qilishda yuzaga keladi.
Jahon bozori narxlari internatsional qiymatning puldagi ifodasini aks ettiradi.
Import narxlariga kelsak, tegishli valyuta paritetida hisob-kitob qilish unchalik
qulay kelmaydi, chunki, uning o’zi valyuta kursi dinamikasiga bog’liq. Sanoati
rivojlangan mamlakatlar bunday hisob-kitob uchun ulgurji baholar indeksidan
foydalangani ma’qulroq. CHunki bu mamlakatlarda ulgurji ichki savdo va eksport
ma’lum darajada mos keladi. Boshqa mamlakatlarda ushbu indeksga ko’pgina
eksport qilinadigan tovarlar kirmaydi. CHakana narxlar asosidagi bunday hisob-
kitob noto’g’ri talqin qilinishi mumkin, chunki u jahon savdo ob’ekti bo’lmagan
bir qator xizmatlarni o’z ichiga oladi. Oxirgi navbatda jahon bozorida real xarid
qobiliyatiga mos ravishda stixiyali tarzda milliy valyuta kurslarining tenglashishi
yuz bermoqda. Real valyuta kursi ikki mamlakat narxlari darajasi nisbatiga
ko’paytirilgan nominal kurs sifatida aniqlanadi.

2. To’lov balansi holati . Aktiv to’lov balansi milliy valyuta kursining
ko’tarilishiga olib keladi, chunki unga chet el qarzdorlari tomonidan talab ortadi.
Passiv to’lov balansi milliy valyuta kursining pasayishiga moyillik yaratadi, unda
qazdorlar milliy valyutani chet el valyutasiga o’z tashqi majburiyatlarini qoplash
maqsadida sotadilar. To’lov balansining nobarqarorligi tegishli valyutaga talab va
taklifning sakrash tarzida o’zgarishiga olib keladi. Zamonaviy sharoitlarda xalqaro
kapital harakatining to’lov balansiga va natijada valyuta kursiga ta’siri ko’paydi.
3. Turli mamlakatlarda foiz stavkalarining har xilligi . Bu omilning valyuta
kursiga ta’siri 2 ta asosiy holat bilan tushuntiriladi. Birinchidan, mamlakatda foiz
stavkalarni o’zgarishi xalqaro kapital harakatining boshqa shartlarida ham ta’sir
qiladi. Boshqacha qilib aytganda, foiz stavkasining ko’paytirilishi chet el
kapitalining oqib kelishini, uning pasayishi esa kapitalning (milliy kapitalni ham)
chet elga oqib chiqib ketishini rag’batlantiradi.
Kapitallar harakati, ayniqsa, spekulyativ «qaynoq» pullar harakati to’lov
balanslarining nobarqarorligini kuchaytiradi. Operatsiyalarni amalga oshirganda
banklar milliy va jahon bozorlaridagi foiz stavkalaridagi farqni e’tiborga oladilar.
Ular foyda olish maqsadida chet el bozorida arzonroq kredit olib (pastroq
stavkada) hamda milliy kredit bozoriga, agar foiz stavkalari yuqori bo’lsa, chet el
valyutasini joylashtirishni afzal ko’radilar.
4. Valyuta bozori faoliyati va spekulyativ valyuta operatsiyalari. Agar
qandaydir bir valyuta kursi pasayishga moyil bo’lsa, firma va banklar vaqtdan
unumli foydalanib, uni yaxshiroq valyutaga sotadilar. Bunda kuchsizlashgan
valyuta pozitsiyasi yanada yomonlashadi. Valyuta bozorlari iqtisod va siyosatdagi
o’zgarishlardan, kurs nisbatlari siljishidan tez ta’sirlanadi. SHu bilan birga, ular
valyuta spekulyasiyasi imkoniyatlarini va stixiyali tarzdagi «qaynoq» pullar
harakatini kengaytiradi.
5. Ma’lum bir valyutani evrobozorda va xalqaro hisob-kitoblarda ishlatish
darajasi.
Masalan, bank operatsiyalarining 60-70%ni dollarda, Evroda amalga oshirilishi
shu valyutalarga bo’lgan talab va taklif masshtablarini belgilaydi. Valyuta kursiga

valyutaning xalqaro hisob-kitoblarda ishlatilish darajasi ham ta’sir ko’rsatadi. 90-
yillar boshida xalqaro to’lovlarning 55%ni neft, uchun hisob-kitoblarning 86-
90%ni, tashqi qarzdorlikning 70% i dollarda amalga oshirilgan. SHu sababli,
davriy neftga narxning o’sishi, hattoki dollarning xarid qilish qobiliyati tushgan
sharoitlarda ham davlat qarzlari bo’yicha to’lovlarning o’sishi dollar kursining
ko’tarilishiga imkon beradi.
6. Valyuta kursi nisbatiga xalqaro to’lovlarning tezlashishi yoki sekinlashishi
ham ta’sir qiladi. Milliy valyuta kursining pasayishiga umid bog’lab,
importyorlar kurs ko’tarilishi oqibatida zarar ko’rmaslik maqsadida,
kontragentlariga chet el valyutasida to’lovlarni tezroq amalga oshirishga harakat
qiladilar. Milliy valyutani mustahkamlashda esa ular chet el valyutasidagi
to’lovlarni sekinlashtirishga harakat qiladilar. «Lidz end legz» nomli bunday usul
to’lov balansi va valyuta kursiga ta’sir ko’rsatadi. 2
7. Milliy va jahon bozorlarida valyutaga ishonch darajasi. U mamlakatdagi
iqtisodiy va siyosiy holat bilan, shuningdek, valyuta kursiga ta’sir qiluvchi
yuqorida ko’rsatilgan omillar bilan aniqlanadi. SHuningdek, dilerlar nafaqat
hozirgi vaqtdagi iqtisodiy o’sish sur’atlari, inflyasiya, valyutaning xarid qobiliyati
darajasi, valyutaga bo’lgan talab va taklif nisbatini, balki ularning dinamikasi
istiqbollarini ham hisobga oladilar. Ba’zida hattoki savdo va to’lov balansi
xaqidagi ma’lumotlar yoki saylov natijalari qanday bo’lishi talab va taklif
nisbatiga, valyuta kursiga bog’liq.
8. Valyuta siyosati. Valyuta kursining davlat boshqaruvi va bozor boshqaruv
o’rtasidagi nisbat valyuta kursi dinamikasiga ta’sir qiladi. Valyuta bozorlarida
valyutaga talab va taklif mexanizmi orqali valyuta kursining shakllanishi oqibatida
kurs nisbatlarining kuchli o’zgarishi ro’y beradi. Bozorda real valyuta kursi yuzaga
keladi (Iqtisodiy holatni, pul aylanishi, moliya, kredit va muayyan valyutaning
ishonchliligining ifodalovchi ko’rsatkich). Valyuta kursini davlat boqaruvi
2
O‘zbekiston Respublikasining “Valyutani tartibga solish to‘g‘risida”gi (yangi tahriri) qonuni.
22.10.2019, №O‘RQ-573.

valyuta–iqtisodiy siyosatdan kelib chiqqan holda, uning ko’tarilishi yoki tushishiga
yo’naltirilgan. SHu maqsadda ma’lum bir valyuta siyosati o’tkaziladi.
SHunday qilib, valyuta kursining shakllanishi-murakkab ko’p omilli jarayon
bo’lib, milliy va jahon iqtisodiyoti va siyosatining o’zaro aloqasiga asoslanadi.
SHu sababli, valyuta kursini prognoz qilishda yuqorida aytib o’tilgan kursni
shakllantiruvchi omillar, hamda ma’lum shart-sharoitga bog’liq ravishda ularning
valyutalar nisbatiga ko’p tomonlama ta’siri hisobga olinadi. 3
Valyuta kursi takror ishlab chikarishda ham faol rol o’ynaydi. Tadbirkor valyuta
kursi yordamida o’z ishlab chiqarish xarajatlarini jahon bozori narxlari bilan
solishtiradi. Bu alohida korxona va mamlakatlarning tashqi iqtisodiy operatsiyalari
natijalarini ko’rishga imkon beradi. Valyuta kursi eksport va import baholari
nisbatiga, firmalar raqobatbardoshligiga korxonalar foydasiga ta’sir qiladi.
Valyuta kursi yoki milliy valyuta bahosi har qanday boshqa tovar bahosi kabi erkin
boshqariladigan, o’rnatiladigan bo’lishi mumkin. SHuning uchun uni erkin suzib
yuruvchi, cheklangan darajada suzib yuruvchi va qayd etilgan valyuta kurslariga
ajratiladi.
Erkin suzib yuruvchi valyuta kursi ma’lum bo’lgan bozor talabi va taklifi ta’sirida
o’zgarib turishi mumkin. Masalan, AQSH dollari, Evro, YAponiya ienasi, Angliya
funt sterlingi kurslari. SHu bois bu valyutalar jahon valyuta ayriboshlashida keng
ishtirok etadi.
CHeklangan darajada suzib yuruvchi valyuta kurslarining o’zgarishi ayrim
valyutalar yoki valyuta savati kursi o’zgarishiga bog’liq. Misol uchun, «uchinchi
dunyoning ko’pchilik mamlakatlari o’z valyutalarini AQSH dollariga, fransuz
franki»ga va boshqa xorijiy valyutalarga bog’laydilar. CHeklangan darajada suzib
yuruvchi valyuta kurslari kiritilgan mamlakatlar o’z valyutalarining tebranish
chegarasini hamkorlik qilayotgan sheriklari bilan kelishib oladilar.
3
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Davlat aktivlarini boshqarish, monopoliyaga qarshi kurashishni
tartibga solish tizimini va kapital bozorini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi 2019 yil 14
yanvardagi PF-5630-sonli farmoni

Qayd etilgan valyuta kursi-bu xorijiy valyutada ifodalangan milliy pul birligining
davlat tomonidan rasmiy o’rnatilgan bahosi bo’lib, unga valyuta bozori talab va
taklifning o’zgarishi ta’siri qilmaydi. Hozirgi vaqtda qayd etilgan valyuta kursi
ham rivojlangan malamlakatlarda yoki iqtisodiyoti tashqi bozorga etarli darajada
kirib bormagan mamalakatlarda ularning moliya tizimini va milliy ishlab
chiqarishni kuchli xorijiy raqobatchilardan himoya kilish va quvvatlash maqsadida
qo’llaniladi.
Naqd pul (valyuta) muomalasi amalga oshirish yo’llari
2021 yilda chakana savdo hajmi o`sishining 2020 yildagi 5,7 foiz dan 12 foiz gacha,
pullik xizmatlar ko`rsatish hajmining 3 foiz dan 19,2 foiz gacha tezlashishi,
shuningdek, ish haqi, pensiya, nafaqa va boshqa ijtimoiy to`lovlar miqdorining
oshib borishi naqd pulga bo`lgan talab va taklifni shakllanishida asosiy omillardan
bo`ldi.
Natijada, 2021 yilda banklar orqali naqd pul aylanmasi hajmi 2020 yilga
nisbatan 40,8 foiz ga oshib, 507,2 trln. so`mga yetdi va uning tarkibiy
shakllanishida o`tgan yillarga nisbatan deyarli o`zgarish kuzatilmadi.
1-rasm: Naqd pul tushumlari hajmi va tarkibi dinamikasi
mlrd.so`mda

Naqd pul aylanmasida bank kassalariga naqd pul tushumlari
hajmi 251,7 trln. so`mni, bank kassalari va bankomatlardan chiqim qilingan naqd
pullar 255,5 trln. so`mni tashkil etdi.
Naqd pul tushumlarining yalpi ichki mahsulotga nisbati 2019 yildagi 26,9 foiz dan
2021 yilda 34,3 foiz gacha oshishi kuzatildi. Mazkur ko`rsatkichning oshib
borayotganligi, o`z navbatida aholi va tadbirkorlik subyektlarining bank
xizmatlaridan foydalanish darajasi ortib borayotganligi bilan izohlanishi mumkin.
Shu bilan birga, 2021 yilda, o`rtacha nominal ish haqining 20 foiz ga o`sishi,
nafaqa va boshqa ijtimoiy to`lovlar miqdorining 2 marta 10 foiz dan oshirilishi
hamda to`lov tizimlari infratuzilmasiga inovatsion texnologiyalarning joriy etib
borilayotganligi bank kartalariga mablag`lar kelib tushish hajmini 1,7 barobar ga
oshib, qariyb 300 trln. so`mga yetishiga ta’sir etuvchi omillardan bo`ldi.
Ushbu davrda aholi tomonidan bank kartalaridan naqdlashtirib olingan
mablag`lar 95 trln. so`mni (31,7 foiz) tashkil etdi.

2-rasm: Bank kartalariga kelib tushgan mablag`lar va ularni
naqdlashtirish hajmlari dinamikasi
mlrd.so`mda

2021 yilda bank kassalaridan (shu jumladan, bankomatlardan) berilgan naqd pullar
hajmining 2020 yilga nisbatan 75,3 trln. so`mga oshishi kuzatilgan bo`lsa, ushbu
o`sishning asosiy qismi bank kartalaridan naqd pul yechish ( 32,9 trln. so`mga)
hamda banklar tomonidan aholidan naqd chet el valyutasini sotib olish
hajmlarining ( 22,2 trln. so`mga) oshishi hisobiga yuzaga keldi.
3-rasm: Banklardan naqd puldagi chiqimlar hajmi va ularning
maqsadlari
bo`yicha tarkibiy dinamikasi mlrd.so`mda
Banklar kassalaridan naqd pulga bo`lgan talabdan kelib chiqqan holda muomalaga
qo`shimcha naqd pullar chiqarib borildi hamda ayrim davrlarda muomaladagi
ortiqcha naqd pullarning qaytishi kuzatildi.
4-rasm: Muomaladagi
naqd pullarning pul massasidagi ulushi dinamikasi

2022 yil 1 yanvar holatiga muomaladagi naqd pullarning umumiy pul massasidagi
ulushi 20 foiz ni tashkil qilib, o`tgan yilning mos davriga
nisbatan 3 foiz bandga pasaydi. YIMga nisbatan ulushi
esa 4,1 foiz dan 3,9 foiz gacha pasaydi.
Muomaladagi naqd pullarning nominal qiymati bo`yicha
tarkibi to`g`risida
Muomaladagi naqd pullar tarkibida asosan yirik nominaldagi banknotlar
salmog`ining oshishi hisobiga banknotlar umumiy soni sezilarli darajada kamaydi.
Jumladan, 2021 yil davomida muomalaga chiqarilgan naqd pullar tarkibida
ularning so`mdagi miqdori bo`yicha 100 000 so`mlik banknotlar ulushi
– 27,3 foiz dan 34,8 foiz ga yetgan bo`lsa, 50 000 so`mlikning ulushi
– 38,8 foiz dan 34,2 foiz ga, 10 000 so`mlikning ulushi – 15,7 foiz dan 14,5 foiz ga,
5 000 so`mlik – 16,1 foiz dan 12,7 foiz ga, 1 000 so`mgacha – 2,1 foiz dan 1,4 foiz ga
tushdi. Shuningdek, 2 000 so`mlik (0,3 foiz) va 20 000 so`mlik (2,1 foiz)
namunadagi banknotlar muomalaga kiritildi.
5-rasm: Muomalaga chiqarilgan banknotlarning nominal qiymatlari bo`yicha
ulushi

Buning natijasida, muomalaga chiqarilgan banknotlar soni 492,4 mln. donaga
yoki 18 foiz ga kamaydi.
Muomalada banknotlar sonining kamayishi aholi uchun naqd puldagi to`lovlarda
qulayliklar yaratishga, banklar uchun esa naqd pullar bilan ishlashni, jumladan
ularni sanash, saralash va o`rab-bog`lash jarayonlarini yengillashtirishga xizmat
qiladi.
Shu bilan birga, chakana savdo va aholiga pullik xizmatlar sohasidagi hisob-
kitoblarda qaytim pullari (mayda pullar) sifatida foydalanish uchun 2021 yil
davomida qo`shimcha 14,6 mlrd. so`mlik yangi tangalar muomalaga chiqarilib,
ularning jami muomaladagi naqd pullar tarkibidagi miqdoriy salmog`i 0,16 foiz ga
yetdi.
Ichki valyuta bozorining 2021-yil holati bo yicha qisqacha sharhiʼ
Ichki valyuta bozori 2021-yilda chet el valyutasiga bo lgan talabning ortishi
ʼ
hamda qulay tashqi bozor konyunkturasi va iqtisodiy o sishning yuqori
ʼ
ko rsatkichlari fonida taklifning ham o sishi bilan xarakterlandi.
ʼ ʼ
2021-yil davomida tashqi savdo aylanmasining jadallashishi kuzatildi. Xususan,
eksport tushumlari hajmi (oltin eksportini hisobga olmaganda) o tgan yilga
ʼ
nisbatan 34 foiz ga o sib,
ʼ 11,6 mlrd . А QSh dollariga yetdi. Shuningdek, import

to lovlari o tgan yilga nisbatanʼ ʼ 25 foiz ga oshib, 25,7 mlrd. А QSh dollarini tashkil
etdi.
Ichki valyuta bozorida chet el valyutasiga bo lgan talabning umumiy hajmi 2021-
ʼ
yilda 26,1 mlrd. А QSh dollarini tashkil etib, 2019 va 2020-yillarning tegishli
davrlariga nisbatan mos ravishda 1,7 va 1,3 barobar ga oshdi.
2019-2021-yillarda ichki valyuta bozori segmentlari kesimida chet el
valyutasiga bo lgan talab dinamikasi
ʼ
2-jadval
mln.АQSh doll.
Ichki valyuta bozorida chet el valyutasidagi umumiy taklif hajmi 2021-yilda 22,9
mlrd. А QSh dollarini tashkil etib, o tgan yilning mos davriga nisbatan
ʼ 1,6
barobar ga o sdi (2020-yilda –
ʼ 14,3 mlrd. А QSh doll., 2019 yilda – 11,7
mlrd. А QSh doll.).
Xususan, mazkur davrda:
xo jalik yurituvchi subyektlar tomonidan
ʼ 11,0 mlrd. А QSh dollari miqdoridagi
chet el valyutalari sotilgan bo lib, ushbu ko rsatkich o tgan yilga nisbatan
ʼ ʼ ʼ 1,7
barobar ga oshdi (2020-yilda – 6,7 mlrd. А QSh doll.);
banklar va jismoniy shaxslar tomonidan sotilgan chet el valyutalari miqdori 7,4
mlrd . А QSh dollarini yoki o tgan yilga nisbatan
ʼ 44 foiz ga ko p bo ldi (2020-yilda ʼ ʼ
– 5,1 mlrd. А QSh doll.).

2019 - 2021-yillarda ichki valyuta bozoridagi taklif manbalari
3-jadval
mln. А QSh doll.
I. Yuridik shaxslar bilan amalga oshirilgan valyuta operatsiyalari
Yuridik shaxslar tomonidan chet el valyutasiga bo lgan talab 2021-yilda 2020-ʼ
yilga (15,4 mlrd. А QSh doll.) nisbatan 40 foiz ga o sib,
ʼ 21,5 mlrd. А QSh dollarini
tashkil etdi.
2021-yilning 15-fevralida valyuta oldi-sotdi operatsiyalariga kiritilgan o zgarishlar
ʼ
birjadan tashqari valyuta bozorida mijozlar bilan mustaqil ravishda to g ridan-
ʼ ʼ
to g ri valyuta operatsiyalarini amalga oshirish imkonini berdi.
ʼ ʼ
Natijada, tijorat banklarining xo jalik yurituvchi subyektlar bilan to g ridan-to g ri
ʼ ʼ ʼ ʼ ʼ
amalga oshirilgan bitimlar hajmi sezilarli darajada o sib (jami operatsiyalarning
ʼ
94%), mazkur davrda 20,3 mlrd. dollarni tashkil etdi (2020-yilda – 3,7 mlrd.
doll. ).

2019-2021-yillarda yuridik shaxslarning birja va birjadan tashqari valyuta
bozorlarida chet el valyutasi xaridi mln. А QSh doll.
4-jadval

2021-yilda importni moliyalashtirish manbalari tarkibida ichki valyuta bozorida
sotib olingan mablag lar (konvertatsiya) ulushiʼ 60 foiz ni, xorijiy valyutadagi o z ʼ
mablag lari hisobiga importni moliyalashtirish
ʼ 25 foiz ni, chet el valyutasidagi
kreditlar hisobiga moliyalashtirish esa 16 foiz ni tashkil etdi. O tgan yilda ushbu
ʼ
ko rsatkichlar mos ravishda
ʼ 57, 24 va 18 foizga teng bo lgan. ʼ
2020-2021-yillarda importni moliyalashtirish manbalari foizda
6-rasm

Ichki valyuta bozorida chet el valyutasining asosiy qismi yoki 57 foizi ishlab
chiqarish uchun asbob-uskunalar, tovarlar va xomashyo importi, 20 foizi
valyutadagi kreditlarni so ndirish,ʼ 20 foizi xalq iste moli tovarlari va dori-darmon ʼ
mahsulotlari importi, 1 foizi xorijiy investorlar daromadlarining repatriatsiyasi va
qolgan 2 foizi boshqa maqsadlar uchun xarid qilingan.
2021-yilda ichki valyuta bozorida chet el valyutasini xarid qilgan xo jalik
ʼ
yurituvchi subyektlarning oylik o rtacha soni 9 887 tani tashkil etib, 2019 va 2020-
ʼ
yillarning mos davriga nisbatan 48 va 39 foiz ga oshgan (2019 yilda – 6 686 ta,
2020-yilda – 7 137 ta).
2020-2021-yillarda chet el valyutasini sotib olish maqsadlari tarkibi
7-rasm
foizda
II. Jismoniy shaxslar bilan amalga oshirilgan operatsiyalar
2021-yil mobaynida jismoniy shaxslar tomonidan tijorat banklariga sotilgan chet el
valyutasi miqdori 7,1 mlrd. А QSh dollarini tashkil etib, avvalgi yilga nisbatan 1,5
barobar ga oshdi (2020-yilda - 4,6 mlrd. А QSh doll .) .
Shu bilan birga, jismoniy shaxslarga 4,6 mlrd. А QSh dollari sotildi hamda ushbu
ko rsatkich o tgan yilga nisbatan
ʼ ʼ 12 foiz ga o sdi (2020-yilda - 4,1 mlrd. ʼ А QSh
doll.).

2021-yilda jismoniy shaxslar tomonidan amalga oshirilgan operatsiyalar
hajmi mln. А QSh doll.
8-rasm
2021-yilda jismoniy shaxslar tomonidan chet el valyutasiga bo lgan taklif hajmiʼ
unga bo lgan talab hajmidan
ʼ 2,5 mlrd. А QSh dollariga ortiq bo ldi (2020-yil 5 ʼ
barobar ko p). Bu o z navbatida, ichki valyuta bozorida qo shimcha taklif manbai
ʼ ʼ ʼ
bo lib xizmat qildi.
ʼ
2021-yilda xalqaro pul o tkazmalari orqali respublikaga
ʼ 8,1 mlrd . А QSh dollari
miqdorida valyuta mablag lari kelib tushgan bo lib, ushbu ko rsatkich 2019 -
ʼ ʼ ʼ
2020-yillarga nisbatan 34 foiz ga oshdi (6,0 mlrd. А QSh dollar).
Xalqaro pul o tkazmalari orqali respublikadan
ʼ 1,6 mlrd. А QSh dollari miqdorida
valyuta mablag lari chetga jo natilgan.
ʼ ʼ

2019 - 2021-yillarda xalqaro pul o tkazmalari orqali respublikaga kelibʼ
tushgan valyuta mablag lari hajmi
ʼ
9-rasm
mln. А QSh doll.
III. А lmashuv kursi dinamikasi
2021-yilda milliy valyutaning almashuv kursi dinamikasi ichki valyuta bozoridagi
talab va taklif faktorlari hamda tashqi omillar ta sirida shakllandi.
ʼ
Xususan, respublikada iqtisodiy va investitsion faollikning tezlashishi natijasida
valyutaga bo lgan talabning o sishi o z navbatida qulay tashqi sharoitlar va
ʼ ʼ ʼ
jahonda asosiy eksport tovarlarimizga bo lgan narxlarning oshishi fonida xo jalik
ʼ ʼ
yurituvchi subyektlar va aholi tomonidan valyuta taklifining ko payishi bilan
ʼ
muvozanatlandi. 4
Natijada, hisobot yilida milliy valyutaning А QSh dollariga nisbatan kursi 3,4
foiz ga qadrsizlandi. Milliy valyutaning А QSh dollariga nisbatan qadrsizlanishi
2020-yilda 10,1 foiz ni hamda 2019-yilda 13,9 foiz ni tashkil etgan.
4
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 24 yanvardagi Oliy Majlisga yo‘llagan
Murojaatnomasi.

2021-yilda real samarali almashuv kursi indeksi savdo-hamkor davlatlar valyuta
kurslarining qadrsizlanishi hamda ichki inflyatsiyaning hamkor davlatlar
inflyatsiya darajasiga nisbatan yuqoriroroq bo lishi hisobigaʼ 5,2 foiz ga
mustahkamlandi.
Valyuta almashuv kursi dinamikasi to’g’risida
Yangilangan sana: 26 May 2019, 15:55
18 Sen 2018
Oxirgi
uch oyda tashqi iqtisodiy sharoitlarining o’zgarishi ichki valyuta bozorida
milliy
valyuta almashuv kursining shakllanishiga o’z ta’sirini ko’rsatdi.
O’tgan yilning sentabr oyidan boshlab valyuta almashuv kursi bozordagi xorijiy
valyutaga bo’lgan joriy talab va taklif holatidan kelib chiqib shakllanib kelmoqda.
Valyuta kursining o’zgarishi oldingi yillarda kuzatilgan doimiy devalvatsiya
tendensiyasidan farqli ravishda, joriy yilda ichki va asosan tashqi omillar ta’sirida
shakllanib, turli yo’nalishdagi dinamikaga ega bo’lmoqda.
2018 yilning yanvar-iyul oylarida valyuta kursi dinamikasi asosan mavsumiy
omillar ta’sirida shakllandi.
Xususan, yanvar oyida eksport va xalqaro pul o’tkazmalari hajmining nisbatan
kam bo’lganligi sharoitida milliy valyuta almashuv kursi 8139 so’m/dollardan
8189 so’m/dollargacha pasaydi.
Shu bilan birga, mart-iyul oylarida eksport va boshqa manbalardan valyuta
tushumlarining oshishi natijasida so’mning almashuv kursi teskari dinamikaga ega
bo’lib, birinchi avgust holatiga 7782 so’m/dollargacha qadri oshdi.
Bundan tashqari, chet el valyutasidagi kreditlar hajmining tez sur’atlarda o’sishi va
depozitlar dollarizatsiya darajasining pasayishi ichki valyuta bozoridagi xorijiy
valyutaga bo’lgan talabni qisman qondirilishiga xizmat qildi. Shuningdek, milliy
valyutadagi muddatli va jamg’arma depozitlar hajmining oshishi ham so’m
almashuv kursining shakllanishiga ijobiy ta’sir ko’rsatdi.
Joriy yilning avgust oyidan boshlab almashuv kursi dinamikasiga tashqi omillar,
ayniqsa asosiy savdo hamkorlarimiz bo’lgan davlatlar milliy valyutalarining
qadrsizlanishi (Rossiya – 19 foiz, Qozog’iston – 17 foiz, Xitoy – 9 foiz, Turkiya –

56 foiz) ta’siri kuchaydi. Hisob-kitoblarga ko’ra, ushbu davlatlar valyutalari
kurslarining keskin o’zgarishi so’m almashuv kursiga bir oydan uch oygacha
bo’lgan muddatdan keyin o’z ta’sirini ko’rsatadi.
Natijada so’mning real almashuv kursi ushbu davlatlar valyutalariga nisbatan qadri
sezilarli darajada oshdi (Rossiya rubliga nisbatan 29 foizga, Qozog’iston tangasiga
nisbatan 22 foizga, Turkiya lirasiga nisbatan 67 foizga, Xitoy yuaniga nisbatan 14
foizga). 5
Ushbu holat mahalliy ishlab chiqaruvchilarning ichki va tashqi bozorlardagi
raqobatbardoshligini pasaytirib, ichki valyuta bozoridagi talab va taklif darajasiga
ta’sir etmoqda.
Birinchidan , yuqorida qayd etilgan valyutalarning keskin devalvatsiyasi tashqi
bozorlarda mahalliy eksportchilar mahsulotlarini qimmatlashuviga olib kelib,
ularning valyuta tushumlarini qisqartirdi.
Ikkinchidan , ichki bozorda mahalliy mahsulotlar narxlarining chet elda ishlab
chiqarilgan mahsulotlar narxlariga nisbatan raqobatbardoshligiga salbiy ta’sir
ko’rsatmoqda. Bu, o’z navbatida, chetdan import qilishni rag’batlantirgan holda,
xorijiy valyutaga qo’shimcha talabni keltirib chiqarmoqda.
Uchinchidan , jismoniy shaxslar tomonidan amalga oshiriladigan xalqaro pul
o’tkazmalarining asosiy qismi to’g’ri keladigan davlatlar valyutalarining
qadrsizlanishi, ushbu davlatlardan mamlakatimizga yuboriladigan pul o’tkazmalari
hajmining kamayishiga olib keldi.
Yuqorida keltirilgan omillar ta’sirida 2018 yilning avgust oyidan boshlab so’m
almashuv kursining ichki valyuta bozoridagi sharoitlarga javoban o’zgarishi
kuzatilib, joriy yilning 18 sentabr kuni 8062 so’m/dollarni* tashkil etdi (yil
boshida – 8139 so’m/dollar).
Valyuta birjasi savdolaridagi so’mning AQSh dollariga nisbatan almashuv kursi
o’zgarishi dinamikasi
10-rasm
5
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Bank xizmatlari ommabopligini oshirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-
tadbirlar to‘g‘risida”gi PF-3620 sonli farmoni. 2018 yil 23 mart.

Shu bilan birga , 2018 yilning qolgan oylari so ’ m almashuv kursining yil boshidagi
darajasiga nisbatan keskin o ’ zgarishi kutilmayapti .
Valyuta kursining joriy dinamikasi tashqi omillar ta ’ sirini yumshatib ,
iqtisodiyotimizni o ’ zgaruvchan tashqi sharoitlarga moslashishiga yordam beradi .
Xususan , Xalqaro pul o ’ tkazmalari va eksportdan tushadigan tushumlarning
kamayishi sababli yuzaga keladigan yo ’ qotishlar , almashuv kursi pasayishi
natijasida uning so ’ mdagi ekvivalentining oshishi hisobiga ma ’ lum darajada
qoplanadi .
Markaziy bank tomonidan kelgusida ham, almashuv kursining fundamental
trendiga ta’sir etmagan holda, uning keskin tebranishlarini oldini olish maqsadida,
ichki valyuta bozorida intervensiyalar amalga oshirib boriladi.
Markaziy bankning ichki valyuta bozoridagi ishtiroki oltin-valyuta rezervlari
hajmini oshirish yoki ulardan valyuta almashuv kursini ma’lum darajada ushlab
turish uchun foydalanish maqsadlarini ko’zlamaydi. Avval ta’kidlanganidek,
Markaziy bank “oltin-valyuta rezervlar neytralligi” tamoyiliga amal qilishni davom
ettiradi.

Bunda, Markaziy bank tomonidan ichki valyuta bozorida xorijiy valyutani sotish,
ishlab chiqaruvchilardan sotib olingan oltin hajmi doirasida likvidlikni
sterilizatsiya qilish maqsadida amalga oshiriladi. Intervensiyalar hajmi ichki
valyuta bozoriga kelib tushadigan xorijiy valyuta tushumlarining mavsumiyligi
ta’sirida oylar orasida o’zgarishi mumkin.
Milliy valyutaning qadrsizlanishi ichki narxlar shakllanishiga ma’lum darajada
ta’sir ko’rsatadi. Markaziy bank hisob-kitoblariga ko’ra, so’m almashuv kursining
bir foizga qadrsizlanishi yillik inflyatsiya sur’atini o’rtacha 0,2 foiz bandga
tezlashishiga olib keladi.
Tashqi omillar o’zgarishi va so’m almashuv kursi dinamikasining inflyatsiya
darajasi hamda inflyatsion kutilmalarga ta’sirini kamaytirish maqsadida pul-kredit
siyosati yo’nalishlariga tegishli o’zgartirish kiritish masalasi Markaziy bank
Boshqaruvining joriy yil 22 sentabridagi yig’ilishida muhokama qilinadi.

Xulosa
Xulosa o’rnida shularni aytib o’tmoqchiman, naqd pul (valyuta) o’tkazmalarini
tartibga solishda O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki asosiy o’rinlardan
birini egallamoqda. Chunki, pul muomalasini tartibga solish, kredit-bank sohasini
nazorat qilish, qat’iy pul-kredit va valyuta siyosatini amalga oshirish uning
funktsiyalariga kiradi. Valyuta tartibotlari, xalqaro valyuta bozorlari,
rivojlanayotgan va sanoati rivojlangan mamlakatlarda qabul qilingan valyuta
kurslarini qo’llash uslublari masalalariga bag’ishlangan bir qator tadqiqotlar
mavjud. Bu esa, ma'muriy-buyrukbozlik tizimidan bozor iqtisodiyotiga o’tish
jarayoni kabi o’ziga xos bir hodisani boshidan kechirayotgan O’zbekiston
Respublikasi uchun katta kizikish uygotadi. O’zbekiston Respublikasida amalga
oshirilayotgan valyuta siyosati, bevosita hukumat tomonidan ishlab chiqilgan
islohotlar strategiyasiga muvofiq holda olib borilmoqda. Davlat tomonidan
valyutaviy huquqlarni himoyalashga doir mustahkam qonunchilik va institutsional
asosni yaratish bo’yicha chora-tadbirlarni ko’rgan holda - davlat bosh islohotchi
sifatida faoliyat ko’rsatmoqda. Bu shuningdek, valyuta bozori infratuzilmasini
yaratishga doir aniq maqsadga yo’naltirilgan siyosatning amalga oshirilishida ham
namoyon bo’lmoqda. Shu tarzda, davlat islohotlarning murakkab bosqichlarida
islohotlarni amalga oshirishga kodir bo’lgan yetakchi kuch ekanligini
ko’rsatmoqda. Davlat shuningdek, bir qator maxsus davlat organlarini tashkil etish
yo’li bilan islohotlarni tartibga solishni amalga oshirmoqda. Albatta, Markaziy
bank davlat banki sifatida bu borada muhim o’rin tutadi.
O’zbekiston Respublikasining «Valyutani tartibga solish to’g’risida»gi qonuniga
muvofiq, quyidagilar valyuta nazorati organlari hisoblanadi: jumladan, Markaziy
bank, Moliya vazirligi, Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi (hozirda Tashqi iqtisodiy
aloqalar Agentligi (TIAA)), Davlat soliq qo’mitasi va Davlat bojxona
qo’mitalaridir. Ularning har biri o’z vazifa va funktsiyalariga egadir. Vakolatli
banklar esa, valyuta nazorati agentlari hisoblanadi.
Valyuta siyosati makroiqtisodiy siyosatning tarkibiy qismidir. Lekin, ularning
nisbatini belgilash juda murakkabdir. Klassik iqtisodiyotning zamonaviy

iqtisodiyotdan farqlaridan biri, zamonaviy iqtisodiyotda valyuta siyosati iqtisodiy
islohotlarning markaziy masalalaridan biri hisoblanadi. Shu tufayli, respublika
hukumati ushbu masalaga juda katta e'tibor qaratmoqda.
Valyuta siyosati O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining pul-kredit siyosati
bilan uzviy bog’liqdir. Ularning ikkalasi ham davlat iqtisodiy siyosatning ajralmas
qismidir.
Bugungi kunda, O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki davlatning
makroiqtisodiy maqsadlarining ustuvor yo’nalishlaridan kelib chiqqan holda,
valyuta siyosatini tartibga solish va valyuta siyosatini muvaffakiyatli amalga
oshirish uchun barcha tegishli huquqiy asoslar va shart-sharoitlarga egadir.
Shu tarzda, O’zbekiston Respublikasi hukumati, Markaziy bank va valyuta
nazoratining boshqa organlari tomonidan iqtisodiy islohotlar mobaynida kurilgan
chora-tadbirlar quyidagi natijalarga erishish imkonini berdi:
 valyuta siyosatining huquqiy asosini vujudga keltirish;
 samarali valyuta nazorati va tartibga solish tizimini tashkil etish;
 iqtisodiy agentlar o’rtasida chet el valyutasini samarali qayta taqsimlash
mexanizmlarini tashkil etish;
 to’lov balansini tartibga solishning zamonaviy uslublarini qo’llash;
 birja va birjadan tashqari valyuta bozorlari faoliyatini yanada
takomillashtirish;
 naqd va naqd pulsiz tarzda valyuta operatsiyalarini amalga oshirish
qoidalarini, valyuta risklari oldini olishning savdo va nosavdo operatsiyalari
mexanizmini belgilash;
 xorijdan mablag’ jalb qilishning taktika va strategiyasini belgilash;
 davlatning oltin-valyuta zahiralarini samarali boshqarish;
 xalqaro moliya tashkilotlari bilan o’zaro foydali hamkorlikni amalga
oshirish;
 valyuta kursini samarali tartibga solish;
 milliy valyutaning ichki konvertirlanishini ta'minlash;

Foydalanilgan adabiyotlar
1. O’zbekiston Respublikasi Konctitutsiyasi. T.: O’zbekistan, 2018 y.
2. O’zbekiston Respublikasining «Markaziy bank to’g’risida»gi qonuni.
15.11.2019, №O’RQ-582.
3. O’zbekiston Respublikasining “Valyutani tartibga solish to’g’risida”gi
(yangi tahriri) qonuni. 22.10.2019, №O’RQ-573.
4. O’zbekiston Respublikasining “Banklar va bank faoliyati
to’g’risida”gi qonuni. 2019 yil 07 noyabr, №O’RQ-580.
5. O’zbekiston Respublikasining “To’lovlar va to’lov tizimlari
to’g’risida”gi Qonuni. 2019 yil 07 noyabr, №O’RQ-578
6. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 24
yanvardagi Oliy Majlisga yo’llagan Murojaatnomasi.
7. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Davlat aktivlarini boshqarish,
monopoliyaga qarshi kurashishni tartibga solish tizimini va kapital bozorini
tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi 2019 yil 14 yanvardagi PF-
5630-sonli farmoni
8. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 17 yanvardagi PF-5635-
son, “2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta
ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasini “Faol investisiyalar va
ijtimoiy rivojlanish yili” da amalga oshirishga oid davlat dasturi to’g’risida”
farmoni.
9. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Bank xizmatlari ommabopligini
oshirish bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi PF-3620 sonli farmoni.
2018 yil 23 mart.

Naqd Pul (Valyuta) o’tkazmalari va ularni amalga oshirish tartibi

Купить